In Gesprek
oktober 2013
Scheiden Wonen en zorg
Kansen, mogelijkheden en risico’s
Colofon
Inhoud
In Gesprek is het relatiemagazine van Woonstichting SSW en verschijnt 1x per jaar in een oplage van 500 stuks. Redactie Woonstichting SSW, Bilthoven. Vormgeving en productie Meer dan Communicatie, Amsterdam. Tekst Bureau Zinrijk / Jan Smit, Zwolle. Fotografie Lighthouse Productions / Dirk Verwoerd, Amersfoort, Woonstichting SSW.
Wij gaan geen verzorgingshuizen overnemen 4 Bezuinigingen op de gezondheidszorg dwingen veel ouderen en mensen met een beperking om langer thuis te blijven wonen. Wat betekent dit voor de (lokale) gemeenschap? En, welke rol ziet Woonstichting SSW hierbij voor zichzelf weggelegd? Interview met directeur-bestuurder Ad van Zijl en Marcel Jeths, manager
Woonstichting SSW Waterman 45 3721 WE Bilthoven
klant en maatschappij.
Postbus 265 3730 AG De Bilt telefoon (030) 220 58 33
[email protected]
Het dorpsgevoel komt nooit meer terug
8
Mantelzorgers en andere vrijwilligers die in de lacune springen
www.ssw.nl
die ontstaat omdat verzorgingstehuizen onbetaalbaar worden? Meer domotica? Social media? Trudy Prins, commissaris bij SSW en directeur van een organisatie voor ouderenzorg, moet het allemaal nog zien gebeuren. ‘Ik ben er vrij cynisch over.’
Een fantastische ontwikkeling
10
Hulpbehoevende ouderen die thuis achter de geraniums zitten te verpieteren? Mensen met een beperking die niet meer naar de dagbesteding kunnen en vereenzamen? Volgens Herman Mittendorff, wethouder van de gemeente De Bilt, worden de schrikbeelden over de vermaatschappelijking van de zorg overdreven. ‘Ook kwetsbare mensen horen midden in de samenleving.’
Goed en slim combineren, ook met de huisvesting 12 Door activiteiten en voorzieningen goed en slim te combineren kunnen de mogelijk nadelige gevolgen van de bezuinigingen op intramurale zorg flink worden beperkt. De beschikbaarheid van multidisciplinair vastgoed is daarbij van groot belang. Dat zegt Evelien Ribbens, directeur van Stichting MENS, de overkoepelende organisatie voor maatschappelijke ondersteuning in De Bilt.
2
Voorwoord Beste relatie, In Gesprek is dit jaar op zoek gegaan naar de ins en outs van de ontwikkelingen in de zorg en de consequenties voor
Van verzorgingshuis naar verzorging thuis
de lokale samenleving. Langer zelfstandig wonen is geen nieuwe ontwikkeling. Levensloopbestendig bouwen en reno-
14
veren doen we al jaren. Maar de huidige veranderingen gaan snel. Het aantal ouderen dat zelfstandig blijft wonen is groter dan ooit. Er wordt een groot beroep gedaan op vrijwilligers en
De Bilthuysen wil vrijkomende appartementen in de verzor-
mantelzorgers en de financiering verandert ingrijpend. Wat
gingshuizen die de stichting in De Bilt beheert, gaan verhuren
betekent dat nu voor de samenleving en hoe spelen SSW en
aan ouderen met een lichte zorgvraag. Op deze wijze hoopt de
haar lokale partners daar op in?
zorgorganisatie leegstand te voorkomen, nu deze senioren geen aanspraak meer kunnen maken op intramurale zorg. ‘Het verzor-
In dit nummer laten we een aantal spelers op dit gebied aan
gingshuis maakt als het ware plaats voor verzorging thuis’, schetst
het woord. Zo bevragen wij onze commissaris Trudy Prins.
directeur Harm Hoekstra.
Hoe kijkt zij aan tegen de veranderingen en wat ziet zij als rol voor SSW? In haar rol als directeur van een verzorgingshuis
Leendert Meeshuis is er voor de hele wijk
beziet zij de ontwikkelingen met een kritische blik
16
Wat betekenen de wijzigingen voor de gemeente? Wethouder Herman Mittendorff die al in 2006 op deze veranderingen anticipeerde ziet de ontwikkeling positief tegemoet en een
Gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties én corporaties hebben
kans voor meer maatwerk. Ook Evelien Ribbens, directeur
de morele en maatschappelijke plicht om een bijdrage te leveren
van Stichting MENS, ziet voldoende kansen en geeft gelijk-
aan de extramuralisering van de zorg, meent Els Koster, bestuur-
tijdig aan dat er veel gevraagd wordt van mantelzorgers en
der van de antroposofische woon- en zorgorganisatie Antroz.
vrijwilligers.
Wat haar betreft krijgt het nieuwe Leendert Meeshuis hierbij in Met een lage zorgindicatie thuis blijven wonen. Betekent dit
de Bilthovense wijk De Leijen-Zuid een prominente rol.
leegloop voor de verzorgingshuizen? Harm Hoekstra, direc-
Een rentmeester is geen durfkapitalist
teur van De Bilthuysen, ziet de ontwikkeling niet somber in. Hij sorteert voor op een nieuw arrangement voor mensen
18
Bij het tempo en het realiteitsgehalte van de vermaatschappelijking
met een lage zorgindicatie. En verandert er ook iets voor verpleeghuizen? Hoe kijken zij aan tegen de ontwikkeling en de taakopvatting? Els Koster, directeur van Antroz, geeft haar visie.
van de zorg plaatst ook hij vraagtekens. En hij deelt de opvatting dat samenwerking binnen de keten essentieel is. Maar zelf
Ook SSW moet haar plan trekken. Als onze huurders langer
zorgvastgoed overnemen is voor Woonstichting SSW momenteel
in de woning blijven wonen, wat hebben ze dan nodig? En
niet aan de orde, herhaalt directeur-bestuurder Ad van Zijl na
hoe kunnen we toch de doorstroming bevorderen, zodat ook
lezing van de interviews.
jonge gezinnen een kans hebben op een eengezinswoning? Vragen waar we intern al een tijd mee aan de slag zijn.
In de praktijk
22
Na alle visies gelezen te hebben, word ik bevestigd in mijn mening dat wij, en onze partners, onze eigen verantwoordelijkheid niet uit het oog verliezen en op een constructieve
Wonen, welzijn en zorg zijn in de praktijk onlosmakelijk aan
manier omgaan met deze veranderingen. De ketensamen-
elkaar verbonden. Een paar voorbeelden.
werking is in De Bilt al vergevorderd. Een goed teken en essentieel in een zorgzame samenleving. Ik wens u veel leesplezier. Ad van Zijl directeur – bestuurder
3
v.l.n.r. Marcel Jeths en Ad van Zijl
4
Wij gaan
geen
verzorgingshuizen
overnemen
Bezuinigingen op de gezondheidszorg dwingen veel ouderen en mensen met een beperking om langer thuis te blijven wonen. Wat betekent dit voor de (lokale) gemeenschap? En, welke rol ziet Woonstichting SSW hierbij voor zichzelf weggelegd? Interview met directeur-bestuurder Ad van Zijl en Marcel Jeths, manager Klant en Maatschappij. Zorgstichting De Opbouw haalde deze zomer het Algemeen Dagblad en het televisieprogramma Nieuwsuur. De organisatie, uitbater van veel verzorgings- en verpleeghuizen in het zuidoosten van de provincie Utrecht, zou de komende drie jaar zes verzorgingshuizen moeten sluiten. Daartoe behoorden drie huizen van De Bilthuysen in De Bilt: De Bremhorst, De Koperwiek en Weltevreden, meldden beide media. Het nieuws bleek nogal prematuur en ongenuanceerd. Als het aan de directie van De Bilthuysen ligt, kunnen ouderen tot in lengte van dagen in de drie huizen terecht. Van een sluiting is dus geen sprake (zie het interview met Harm Hoekstra, directeur van De Bilthuysen, verderop in deze uitgave) Toch kwam het nieuws niet uit de lucht vallen. Het kabinet bezuinigt fors op de zorg. Die operatie raakt ook de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), waaruit veel verzorgingshuizen en andere vormen van intramurale zorg worden gefinancierd. Wie een relatief lichte zorgvraag heeft – een zorgindicatie van maximaal 3 – komt niet meer in aanmerking voor intramurale zorg. Deze groep moet zo lang mogelijk thuis blijven wonen en kan hulp, zorg en begeleiding aanvragen bij de gemeente. Die krijgt hiervoor een budget in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO).
5
De maatregelen raken niet alleen ouderen, maar ook ande-
oprichting van MENS, de organisatie voor maatschappelijke
ren met een lichte zorgvraag, waaronder mensen met een
ondersteuning in De Bilt, wordt op lokaal niveau gedeelte-
lichamelijke of verstandelijke beperking. Zij moeten meer zelf
lijk in die behoefte voorzien. MENS, sinds begin dit jaar
doen en zijn vaker aangewezen op hulp van mantelzorgers
officieel een stichting, is in 2007 begonnen als een project om
en andere vrijwilligers. Daarnaast vragen de veranderingen
de onderlinge samenhang tussen professionals, inwoners
veel van gemeenten, corporaties en lokale zorg- en welzijns-
en vrijwilligers op het gebied van welzijn, zorg en wonen te
organisaties.
vergroten. Die samenwerking heeft onder meer geleid tot de
Wat vindt Woonstichting SSW van deze ontwikkeling? Hoe
vestiging van servicecentra in De Bilt en in Maartensdijk en
kan de lokale gemeenschap in De Bilt in deze behoeften
convenanten op het gebied van mantelzorg en wijkdiensten.
voorzien? Welke rol ziet de corporatie hierin voor zichzelf
SSW is een van de partners van MENS.
weggelegd? En, heeft zij wel voldoende geschikte woningen
Ook via andere initiatieven faciliteert SSW de extramurale
om aan de extra vraag te voldoen? Directeur-bestuurder Ad
zorg- en hulpverlening binnen de gemeente. Zo werkt de
van Zijl en Marcel Jeths, manager Klant en Maatschappij,
woonstichting in de complexen Planetenbaan/Zonneborgh
geven hun visie.
in Bilthoven en Toutenburg en zorg- en dienstencentrum
Financieel gedreven
als Vitras, Cordaan en De Bilthuysen. Om een voorbeeld te
De kosten van de zorg eens goed tegen het licht houden,
geven: vanuit zorg- en activiteitencentrum Zonneborgh, een
kan op zich geen kwaad, vindt directeur Van Zijl. Die zijn
van de drie hoge flats aan de Planetenbaan die levensloop-
te hoog. Dat geldt ook voor de AWBZ, meent hij. ‘Dat ar-
geschikt zijn gemaakt, krijgen bewoners verpleegkundige,
rangement was oorspronkelijk bedoeld als een verzekering
lichamelijke en huishoudelijke zorg.
tegen onverzekerbare risico’s, maar in de loop der tijden is
Met al deze initiatieven anticiperen de gemeente, SSW en
het aantal verstrekkingen enorm uitgebreid. Van rollators tot
de lokale zorg- en welzijnsorganisatie op demografische
poliklinieken voor stottertherapieën: het aanbod bepaalde de
trends als de vergrijzing en de behoefte onder ouderen om
vraag. Het kan dus geen kwaad nog eens goed te herijken
langer zelfstandig te blijven wonen. Door de bezuinigingen
wat echt onder de grote risico’s valt en wat mensen zelf kun-
zal de vraag naar extramurale zorg en levensloopgeschikte
nen betalen.’
huisvesting flink toenemen, verwachten Van Zijl en Jeths,
Maar bij het motief en de haast waarmee de maatregelen
helemaal in een gemeente als De Bilt, waar ouderen met
worden ingevoerd, hebben beide heren zo hun bedenkingen.
21 procent toch al relatief sterk zijn vertegenwoordigd.
Volgens de directeur zijn de maatregelen te zeer financieel
Hoe kan de lokale gemeenschap in De Bilt aan die vraag
gedreven. Hij vraagt zich af of extramuralisering echt leidt tot
voldoen? Jeths denkt dat straks in alle wijken en kernen
besparingen en of het niet allemaal veel te snel gaat. Dat kan
servicecentra van MENS zullen verrijzen. Deze service-
grote consequenties hebben. Van Zijl wijst op de gevolgen
punten komen op centrale plekken en vormen de spil van
van de aanbesteding van de thuiszorg. Een goed voorbeeld
lokale zorg- en welzijnscentra, die ook kunnen fungeren als
van doorgeslagen marktwerking, vindt hij. ‘Er verschenen
uitvalsbasis voor ambulante zorg- en hulpverleners. ‘Eind
ineens allerlei cowboys op de markt zoals schoonmaak-
jaren tachtig, begin jaren negentig werd er veel gesproken
bedrijven. Reguliere partijen moeten personeel ontslaan
over woonzorgzones. Die discussie gaat weer terugkomen’,
en via goedkope contracten weer terughuren. Dat komt de
voorspelt de manager Klant en Maatschappij.
continuïteit en de kwaliteit niet ten goede.’
Overigens betekent dit niet dat er in alle wijken en kernen
Zelfredzaamheid bevorderen, mensen weer ‘in hun kracht
nieuwe gebouwen moeten komen. Bestaande verpleeg-
brengen’, is een ander veelgenoemd motief. Ook daarmee is
huizen en andere zorginstellingen zijn volgens directeur
in principe niets mis, vult Marcel Jeths aan. ‘Belangrijke vraag
Van Zijl vaak zeer geschikt als zorg- en welzijnscentrum. Als
daarbij is wel: hóe krijg je mensen zelfredzaam? Is dat door
voorbeelden noemt hij Dijckstate en het nieuwe Leendert
vanuit een financieel oogpunt te zeggen: we stoppen ermee
Meeshuis, een woonzorgcomplex dat SSW in de De Leijen-
en zoek het zelf maar uit, of begeleid je ze dan geleidelijk?’
Zuid ontwikkelt voor de antroposofische woonzorggroep
Extramuralisering niet nieuw
Antroz. Van Zijl: ‘Zo’n woonzorgcomplex staat niet met de rug naar de wijk toe. Integendeel, eerder met open armen. Het
Bedenkingen of niet: de bezuinigingen zijn een realiteit.
nieuwe Leendert Meeshuis wordt een ontmoetingsplek voor
Veel ouderen, gehandicapten en andere mensen met een
iedereen.’
beperking moeten vanaf 1 januari dit jaar langer thuis blijven wonen. Dat kan mits de lokale gemeenschap de taken van verzorgingshuizen en andere instellingen overneemt. Met de
6
Dijckstate in Maartensdijk nauw samen met zorgaanbieders
Bevordering doorstroming: Nieuwbouw 16 seniorenappartementen Herenplein.
Kwalitatieve mismatch
en welzijn. We gaan bijvoorbeeld geen leegstaande verzorg-
Wat SSW zelf betreft zit de uitdaging op de korte termijn
ingshuizen overnemen. Ook niet die van De Bilthuysen. We
vooral in het bevorderen van de doorstroming. De woon-
willen best meedenken over alternatieven, dat doen we ook,
stichting moet meer ouderen zien te verleiden vanuit grote
maar daarmee houdt het op.’
eengezinswoningen te verhuizen naar levensloopgeschikte appartementen of flats. Dat is in tijden van crisis geen
Menselijke maat
gemakkelijke opgave, weten beide heren.
Wat SSW wel doet en ook zal blijven doen is (dreigende)
Bovendien kampt SSW in haar bestaande woningvoorraad
problemen bij huurders signaleren en deze waar nodig door-
met een zekere mismatch. De woonkwaliteit van eengezins-
geven aan MENS of een van de andere lokale partners.
en flatwoningen loopt nogal uiteen. Daardoor willen ouderen
Dat gebeurt ook als iemand een aantal maanden huur-
niet graag verhuizen. Een betere differentiatie zou dit pro-
achterstand heeft. Daar ligt voor de wijkbeheerders en de
bleem kunnen verminderen, denkt Van Zijl. ‘We hebben het
andere medewerkers van de woonstichting volgens Van
altijd over ouderen, maar dé oudere bestaat niet. Senioren
Zijl duidelijk een taak. Zij zijn vaak de enigen die nog overal
van 55 tot 65 hebben andere woonwensen dan die van 65 tot
achter de voordeur komen.
75. Daar moeten we beter op inspelen.’
Kan SSW de extra vraag naar geschikte huisvesting van
De ontwikkeling van nieuwe levensloopgeschikte wijken zou
ouderen en anderen met een lichte zorgindicatie aan? Ook
dit probleem kunnen verhelpen. Een zorg- en welzijnscentrum
corporaties hebben het immers momenteel niet gemakkelijk.
zou dan in het programma van eisen kunnen worden op-
Van Zijl aarzelt. ‘Deze transitie heeft ingrijpende gevolgen,
genomen. Voor De Bilt, waar nauwelijks meer ruimte is voor
ook voor ons. Als wij steeds meer in onze corebusiness
uitbreiding, lijkt zo’n nieuwe wijk echter een illusie.
gedrongen worden door de overheid, dan moet je natuurlijk
Welke rol ziet SSW in deze transitie voor zichzelf weggelegd?
wel kijken of bruin dit allemaal wel kan trekken.’
Is het aan de woonstichting om nieuwe woonzorgcentra te
Toch blijft hij optimistisch. ‘Het draait om goede samenwer-
gaan ontwikkelen? Dat zou kunnen, mits het budgettair neut-
king op eerstelijnsniveau. Het is de kunst om zorg en welzijn
raal gebeurt. In Dijckstate en straks het Leendert Meeshuis
weer terug te leggen dicht bij de mensen. Vroeger hadden
is SSW immers ook eigenaar en verhuurder van het vast-
we het fenomeen van de wijkverpleegster. Die kende de hele
goed. Maar de financiële armslag van de corporatie is
buurt. Die stond dicht bij de mensen en wist precies wat er in
beperkt, benadrukt Van Zijl. ‘Wij zijn van de hardware, de
de wijk speelde. Dat is allemaal geïnstitutionaliseerd. Ik juich
stenen, we gaan ons geen rol aanmeten op het vlak van zorg
het toe als de menselijke maat weer terugkeert.’
7
Het dorpsgevoel komt nooit meer terug
Trudy Prins
Mantelzorgers en andere vrijwilligers die in de lacune springen die ontstaat omdat verzorgingstehuizen onbetaalbaar worden? Meer domotica? Social media? Trudy Prins, commissaris bij SSW en directeur van een organisatie voor ouderenzorg, moet het allemaal nog zien gebeuren. ‘Ik ben er vrij cynisch over.’ 8
Ze is niet tegen de vooruitgang. De opkomst van social media,
Die wordt ineens voor een enorme opgave geplaatst.
domotica en Skype: Trudy Prins, commissaris bij Woon-
Bij verzorgingstehuizen zijn de problemen al manifest. De
stichting SSW en in het dagelijkse leven bestuurder van de
huizen stromen leeg, veel sneller dan verwacht. Bij Beth
Joodse organisatie voor ouderenzorg Beth Shalom, ziet er
Shalom heeft ze daar gelukkig nog niet zoveel last van. Tijd
de voordelen wel van in. Veel bewoners van verpleeg- en
en geld om op de nieuwe situatie in te spelen door in de ver-
verzorgingshuizen hebben tegenwoordig een iPad of een
zorgingshuizen koop- of huurappartementen te bouwen voor
tablet van een ander merk. Om bijvoorbeeld dagelijks even
ouderen en zo wellicht een bijdrage te leveren aan de
contact te hebben met de kinderen- en de kleinkinderen. ‘Dat
transitie, ontbreekt vaak, spreekt Prins uit ervaring. ‘Bij Beth
is goed voor hun sociale contacten’, meent Prins.
Shalom hebben we berekend wat dat ons gaat kosten: zes
Ook in de zorg kan zo’n tablet volgens de commissaris veel
miljoen euro voor tachtig appartementen. Dat is op zo korte
toevoegen. ‘Waarom zou de huisarts bijvoorbeeld niet iedere
termijn onbetaalbaar. En bij banken hoef je ook niet aan
ochtend even 5 minuten kunnen FaceTimen met alle nog
te kloppen; die zien je al aankomen.’ Verpleeghuizen wacht
thuis wonende 90-plussers binnen zijn praktijk?’ Maar digitale
volgens haar binnenkort mogelijk eenzelfde lot. ‘Ik sluit niet
communicatie is volgens Prins geen panacee. ‘Het gebruik
uit dat wonen en zorg ook daar straks wordt gescheiden.
van social media is ook een sterk individueel gebeuren. Hoe
Dat lijkt mij een logische volgende stap.’
vaak zie je niet dat mensen met elkaar aan één tafel zitten,
Is er dan geen zicht op beterschap? Jawel. Ze ziet tal van
terwijl er niet met elkaar wordt gesproken? Ze zijn allemaal
hoopgevende initiatieven om de gevolgen van de extra-
druk met hun eigen mobiele telefoon of tablet. Alles gebeurt
muralisering te verzachten. Maar dé oplossing is nog niet
virtueel. In het echt dingen voor en met elkaar doen is niet
gevonden, meent Prins. ‘Iedere gemeente is aan het zoeken.’
meer vanzelfsprekend.’
De SSW-commissaris staat daar niet van te kijken. ‘Het moet
‘Verzorgen is vakwerk’ Datzelfde geldt volgens Prins voor de door sommigen zo breed geprezen zelfredzaamheid en de inzet van mantel-
allemaal veel te snel. Ze gooien alle gemeentes in het diepe. Ik begrijp niet waarom ze niet eerst een paar pilots hebben gedaan.’
zorgers en andere vrijwilligers. Ook die zijn in haar ogen
Financieringsrisico’s
niet zaligmakend. ‘Dat je zelfredzaam bent en autonoom
Ook corporaties zijn zoekende. SSW kijkt of zij mogelijk iets
wil nog niet zeggen dat je ook zelfstandig kunt wonen. Als
kan betekenen voor De Bilthuysen. De Bilthuysen wil graag
bijvoorbeeld je familie en vrienden ver weg wonen en je bent
dat de Woonstichting appartementen gaat verhuren aan
niet meer zo fluks ter been, kan het systeem wel zeggen: u
senioren in de verzorgingshuizen van De Bilthuysen. Die
bent nog veel te goed te pas voor een verpleeghuis, terwijl
zouden dan bijvoorbeeld gebruik kunnen maken van de zorg
zelfstandig wonen in de praktijk onverantwoord is.’ Zelfs de
en andere diensten en kennis van De Bilthuysen, bijvoor-
inzetbaarheid van gemotiveerde vrijwilligers kent zijn gren-
beeld op het gebied van alarmeringssystemen en domotica.
zen. Prins: ‘Iemand verzorgen kan niet iedereen. Dat moet je
SSW heeft dit verzoek in beraad.
ook niet willen. Alsof het geen vak is. Een verpleegkundige
Trudy Prins is voor zo’n eventuele samenwerking. Maar
ziet of de vochtbalans goed is en herkent andere signalen die
leegstaande verzorgingstehuizen overnemen: dat gaat haar,
erop kunnen wijzen dat iemand medische hulp nodig heeft.
gezien de financieringsrisico’s en de grote veranderingen
Dat kun je niet zomaar aan vrijwilligers overlaten.’
in de zorg, voor een corporatie als SSW te ver. ‘Dat is meer
De extramuralisering van de zorg: op zich is Prins daar niet
iets voor durfkapitalisten.’
tegen. ‘In het oude welzijnsmodel werd mensen alle zorg
SSW kan zich volgens haar het beste beperken tot het geven
en zelfredzaamheid uit handen genomen. Als ze 65 werden
van adviezen. ‘De corporatie heeft veel kennis en expertise
gingen ze naar het bejaardenhuis, waardoor ze hospitali-
op het gebied van maatschappelijk vastgoed. Die kan ze goed
seerden en snel achteruit gingen, zowel lichamelijk als
inzetten, bijvoorbeeld als projectleider bij het scheiden van
verstandelijk. Dat gepamper was niet goed. Mensen moeten
wonen en zorg. Dat leidt namelijk tot meer concurrentie op
zo lang mogelijk zelf de regie in handen houden, extramuraal
de zorgmarkt, denkt Prins. ‘Als mensen zelf moeten betalen
én intramuraal.’
stellen ze hogere eisen, dan gaan ze shoppen.’ Of om mee
Enorme opgave
te denken over de beste inrichting van de zorg-, welzijn- en wooninfrastructuur in een wijk. ‘Als belangrijke partij in het
Maar de snelheid en het gebrek aan deskundigheid waarmee
lokale netwerk heeft SSW daar veel kijk op.’
de zorg en hulp naar gemeenten worden overgeheveld: Prins
Voor organisaties in de driehoek wonen, welzijn en werk zijn
heeft er een hard hoofd in. Ze is er zelfs ‘een tikkeltje cynisch’
het interessante tijden, besluit de commissaris. ‘We weten
over, zegt ze. Ze voorziet grote problemen, voor de mensen
waar we beginnen, maar we weten niet waar het uitkomt.’
die langer thuis moeten blijven wonen, voor verzorgingste-
Een ding staat wat haar betreft wel vast: ‘Het oude
huizen en andere zorginstellingen en voor de samenleving.
dorpsgevoel komt nooit meer terug.’
9
Herman Mittendorff
Een fantastische ontwikkeling Hulpbehoevende ouderen die thuis achter de geraniums zitten te verpieteren? Mensen met een beperking die niet meer naar de dagbesteding kunnen en vereenzamen? Volgens Herman Mittendorff, wethouder van de gemeente De Bilt, worden de schrikbeelden over de vermaatschappelijking van de zorg overdreven. ‘Ook kwetsbare mensen horen midden in de samenleving.’ Herman Mittendorff kan het zich nog goed herinneren: de
juicht hij eveneens toe. De Biltse wethouder verwacht dat
golf van verontwaardiging die losbarstte toen het kabinet
er nog wel meer taken op het gebied van zorg- en welzijn
halverwege het vorige decennium plannen bekendmaakte
naar de gemeenten gaan. Ook daar is hij voor. ‘We zijn gaan
om de financiering van de huishoudelijke hulp voor ouderen
centrifugeren. Zodra iemand een vlekje had, stopten we hem
en andere hulpbehoevenden over te hevelen van het rijk
ergens in de bossen, ver weg van de bewoonde wereld’, licht
(AWBZ) naar de gemeenten (WMO). ‘Het rijk gooit daarmee
hij toe. ‘Lekker gemakkelijk. Maar dat strookt niet met mijn
zijn financieel probleem met de AWBZ over de schutting
mensbeeld. Deze mensen horen er ook bij. Iedereen moet
van de gemeenten, schreeuwde iedereen.’ Mittendorff, als
zo lang mogelijk in zijn natuurlijke omgeving opgroeien;
wethouder van De Bilt onder meer belast met de portefeuilles
midden in de samenleving en niet ergens buiten. Dat maakt
zorg en welzijn en maatschappelijke ondersteuning, heeft dat
onze saaie wijken een stuk levendiger. En het is nog goed-
nooit zo ervaren. Integendeel. ‘Ik vind het een fantastische
koper ook.’
ontwikkeling’, zegt hij resoluut.
10
Het recente besluit om veel ouderen en mensen met een
Informeler, sneller en efficiënter
beperking langer thuis te laten wonen en niet meer onder te
Gaat het niet allemaal te snel? Veel zorg- en welzijns-
brengen in een verzorgingshuis of een andere zorginstelling,
organisaties waarschuwen voor vereenzaming, gebrek
aan zinvolle dagbesteding, verschraling van het aanbod – er komt minder geld beschikbaar – en andere gevaren. Mittendorff deelt die angst duidelijk niet. Hij ziet vooral kansen. ‘Veranderingen gaan altijd gepaard met pijn. Maar is dat erg? We zijn de afgelopen decennia met zijn allen erg
terecht voor adviseurs, wijkdiensten, het woonzorgteam en
verwend. Wie 75 jaar was, had recht op gratis taxivervoer.
de wijkcoach. Ook de medewerkers van het WMO-loket dat
Dat gold ook voor beter gesitueerden uit Bilthoven-Noord met
nu nog in het gemeentehuis is gevestigd, verhuizen binnen-
twee auto’s voor de deur. Konden ze zich op zaterdagavond
kort naar de servicecentra. Zo kan iedereen met al zijn
met de taxi naar de schouwburg laten rijden!’
vragen op het gebied van wonen, welzijn en zorg op één plek
Zeker, net als alle andere gemeenten krijgt ook De Bilt een
dicht in de buurt terecht. Komend jaar krijgen ook de andere
beperkt budget voor extramurale taken als huishoudelijke
kernen binnen de gemeente een servicecentrum. De ser-
hulp en persoonlijke verzorging. Maar anders dan veel
vicecentra bieden zelf geen huishoudelijke hulp of thuiszorg.
collega-wethouders in den lande denkt Mittendorff dat zijn
Daarvoor doet de gemeente een beroep op organisaties als
gemeente het daarmee best kan rooien. De AWBZ was in
Vitras en De Bilthuysen.
zijn ogen uitgegroeid tot een bureaucratisch monstrum. Een gemeente als De Bilt staat veel dichter bij de mensen,
Nieuwe markt aanboren
waardoor adviseurs informeler, sneller en efficiënter kunnen
De Bilthuysen krijgt het moeilijk de komende jaren. Omdat
werken.
ouderen langer thuis blijven wonen, komt er veel ruimte vrij
De wethouder geeft een voorbeeld: ‘Stel, een van onze
in de drie verzorgingstehuizen van de lokale zorgorganisatie.
adviseurs krijgt een aanvraag voor een scootmobiel. Dan
De vraag is wat er met die ruimte moet gebeuren. De
kun je natuurlijk direct zo’n mobiel geven, maar de ervaring
gemeente ziet daarin voor zichzelf niet direct een taak
leert dat die voertuigen bij veel mensen ergens ongebruikt
weggelegd. Wellicht kan SSW daarin iets betekenen, meent
in de schuur blijven staan. Je kunt ook vragen: waarom wilt
Mittendorff. De Woonstichting is daar al druk mee bezig.
u een scootmobiel? Als de aanvrager dan aangeeft dat hij
SSW helpt De Bilthuysen bij het zoeken naar oplossingen
graag af en toe zelf boodschappen wil doen, kunnen we hem
voor de ruimte die vrij komt.
ook laten ophalen door de vrijwilligers van onze boodschap-
Volgens Mittendorff zou De Bilthuysen de leegstaande
pendienst. Dat is veel goedkoper en ook nog eens een stuk
appartementen heel goed kunnen verhuren aan ouderen
gezelliger.’
die dan gebruik kunnen maken van de diensten van de
Goed geanticipeerd
zorgorganisatie. Zo kan De Bilthuysen een nieuwe markt aanboren: die tussen de huidige verzorgingshuizen, die
De vermaatschappelijking van de zorg: Mittendorff kan er vol
grotendeels gaan verdwijnen, en het duurdere, luxe segment
vuur over vertellen. Zijn optimisme wordt geschraagd door
van bedrijven als European Care Residences in.‘In dit mid-
de adequate wijze waarop de gemeente op deze trend heeft
densegment zit niets’, meent de wethouder. ‘Daar kunnen
geanticipeerd. In 2006, nog voor de WMO van kracht werd,
corporaties en zorgaanbieders zich goed op richten.’
is de gemeente met alle organisaties die actief zijn op het
Welke rol SSW daarin zou moeten krijgen? ‘Soms advi-
gebied van wonen, welzijn en zorg, waaronder Woonsticht-
serend, soms als ontwikkelaar en ze kunnen soms ook zelf
ing SSW, rond de tafel gaan zitten om te kijken hoe de lokale
iets overnemen. Al begrijp ik heel goed dat corporaties
gemeenschap de extramuralisering het beste kon faciliteren.
niet staan te trappelen. Zij hebben het niet gemakkelijk en
Dat mondde uit in het project MENS, een afkorting die staat
investeren in de zorg is redelijk risicovol tegenwoordig.’
voor Meedoen, Ervaren, Nieuw en Samen. Sinds 1 januari
Maar corporaties mogen dan steeds strakker aan de leiband
2013 is dit project samen met Stichting Animo, SWO De Zes
worden gelegd, wat Mittendorff betreft betekent dit niet
Kernen en Vrijwillig in Actie opgegaan in Stichting MENS de
dat zij zich in vervolg louter moeten beperken tot sociale
Bilt.
huurwoningen. ‘Het woongenot wordt ook bepaald door de
MENS heeft onder meer servicecentra in De Bilt (’t Hoekie)
leefbaarheid in een wijk. Voorzieningen op het gebied van
en in Maartensdijk (Dijckstate). In deze centra, die ook dienst
welzijn en zorg horen daarbij.’
doen als inloop- en ontmoetingscentrum, kunnen mensen
11
Goed en slim
combineren,
ook met huisvesting Door activiteiten en voorzieningen goed en slim te combineren kunnen de mogelijk nadelige gevolgen van de bezuinigingen op intramurale zorg flink worden beperkt. De beschikbaarheid van multidisciplinair vastgoed is daarbij van groot belang. Dat zegt Evelien Ribbens, directeur van Stichting MENS, de overkoepelende organisatie voor maatschappelijke ondersteuning in De Bilt. De Goudse zorgorganisatie de Viersprong haalde in augus-
‘Door op allerlei manieren het informele netwerk in De Bilt
tus dit jaar volop de media met haar oproep aan familie en
te versterken, willen wij voorkomen dat mensen achter de
vrienden van bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen
geraniums belanden. Redden ze het op eigen kracht zelf
om maandelijks minimaal vier uur als ‘vrijwilliger’ bij te sprin-
echt niet meer, dan regelen onze adviseurs hulp. Het liefst
gen. Het verzoek – medewerking afdwingen kan niet – leidde
van vrijwilligers en als het moet betaald of gecombineerd.’
alom tot discussie. Evelien Ribbens kan dat wel begrijpen.
12
Zij juicht de inzet van mantelzorgers en andere vrijwilligers in
Meer met minder geld
de zorg en het welzijnswerk toe. Maar verplicht vrijwilligers-
Aan deze taken heeft MENS haar handen vol. Dat zal mede
werk is een gotspe, is haar ervaring. ‘Je moet mensen geen
door de bezuinigingen op de zorg en het welzijnswerk de
taken opdringen’, meent de directeur van Stichting MENS,
komende jaren verder toenemen, verwacht de directeur. ‘Er
de koepelorganisatie voor maatschappelijke ondersteuning
blijven meer ouderen langer thuis wonen, er wordt gekort
in De Bilt. ‘Iemand tegen zijn zin een oudere in een rolstoel
op de huishoudelijke hulp en op de thuiszorg. Kortom, we
laten druwen, dat werkt niet; dat is een ramp, vooral voor
moeten meer doen met minder geld. Daar ligt een taak voor
degene die in de rolstoel zit. Je kunt mensen echter wel
MENS en voor alle mensen en andere maatschappelijke
vragen iets bij te dragen waar ze goed in zijn, iets wat ze
organisaties.’
leuk vinden om te doen. Iedereen heeft talenten. Daar moet
Ribbens vindt het een goede zaak dat mensen worden
je gebruik van maken. Laat iemand die bijvoorbeeld goed
gestimuleerd langer thuis te blijven. ‘Het is allemaal wat door-
is in pianospelen lekker pianospelen voor de bewoners; die
geschoten. We zaten in een soort claimcultuur. Ook al was
moet je niet laten poetsen. Daarmee maak je niemand blij.’
je nog uitstekend ter been: op je 80ste had je recht op een
Ribbens kan het weten. Stichting MENS probeert binnen de
rollator. Dus kregen die mensen een rollator.’ Maar met de
gemeente meer mensen te interesseren voor vrijwilligers-
bezuinigingen slaat de overheid wat haar betreft weer door
werk. Dat is een van de vele activiteiten van de organisatie
naar de andere kant. ‘Het gaat allemaal veel te snel. Kijk,
die de onderlinge samenhang tussen professionals, inwoners
op papier ziet het er allemaal prachtig uit. Maar de praktijk is
en vrijwilligers op het gebied van welzijn, wonen en zorg
vaak weerbarstig. Zo’n transitie naar meer zelfredzaamheid
in De Bilt wil vergoten. MENS heeft daarvoor onder meer
vergt een bewustwordingsproces. Dat neemt jaren in beslag.
verscheidene wijkservicecentra. Daar kunnen de inwoners
We hebben wel een generatie nodig om het allemaal in orde
van de gemeente met vragen, ideeën en voor hulp terecht.
te krijgen’, vreest zij.
MENS vervult bij de extramuralisering van de zorg- en hulp-
Daar moet iets voor terugkomen. In de wijkrestaurants kun-
verlening in De Bilt een belangrijke rol. Maar de organisatie
nen verstandelijke gehandicapten koffie schenken en contact
kan het niet alleen, benadrukt de directeur. Hulp van vrij-
maken met ouderen en andere bezoekers. Zo voorkom je dat
willigers en mensen met bijvoorbeeld een bijstandsuitkering
ze de hele dag thuis zitten. Dat is voor deze mensen en hun
is onontbeerlijk. Die is er gelukkig volop. In de wijkrestaurants,
families ondoenlijk. Het mes snijdt zo aan twee kanten. Een
als hulp bij de dagelijkse boodschappen, als klusser: overal
kwestie van slim en goed combineren’, aldus Ribbens.
zijn deze mensen binnen de gemeente actief. De stichting biedt echter geen hulp of thuiszorg. Die wordt geleverd door
Multidisciplinair vastgoed
bestaande organisaties als Vitras en De Bilthuysen.
Goed en slim samenwerken vergt echter ook goede accommo-
Zinvolle dagbesteding
daties. Door multidisciplinair vastgoed te (her)ontwikkelen – middels nieuwbouw dan wel renovatie – en nauw in con-
Ribbens ziet het liefst dat alle woon-, zorg- en welzijnsdien-
tact te staan met MENS en andere lokale maatschappelijke
sten en activiteiten op centrale plekken worden aangeboden.
organisaties kan SSW daaraan volgens de directeur een
Het begin is er al. In woon- en zorgcentrum Weltevreden
bijdrage leveren. Ook de signaalfunctie die de corporatie
bijvoorbeeld kunnen wijkbewoners en bewoners van het
heeft bij huurders met (potentiële) problemen, vindt zij van
woon- en zorgcentrum voor activiteiten, koffie en diners
groot belang.
terecht in wijkrestaurant Bij de Tijd, een initiatief van MENS,
Kan SSW volgens Ribbens nog meer betekenen voor de
De Bilthuysen en ROC Midden Nederland. Ook het be-
ouderen en andere ‘thuisblijvers’? Is het bijvoorbeeld een
staande restaurant in woon-, zorg en dienstencentrum
goed idee dat de corporatie op maatschappelijk vastgoed
Dijckstate in Maartensdijk, waar MENS al actief is met een
voor organisaties als MENS geld toelegt in de vorm van
servicecentrum en tal van andere activiteiten, staat straks
een lagere huur? ‘Dat zou natuurlijk erg leuk zijn’, glimlacht
open voor alle omwonenden.
Ribbens. Maar dat lijkt haar onder de huidige, voor
Die restaurants zijn niet alleen ideale ontmoetingsplekken
corporaties ongunstige gesternte een utopie. ‘Dat wij markt-
voor wijkbewoners, ze bieden ook zinvolle dagbesteding aan
conforme huren betalen, is gezond. Zij moeten ook hun eigen
mensen met een beperking. Daaraan bestaat grote behoefte,
organisatie goed laten draaien. SSW mag dan een stichting
weet de directeur. ‘Op de dagopvang, vervoer en andere acti-
zijn zonder winstoogmerk, het is natuurlijk geen charitatieve
viteiten voor deze groep wordt eveneens stevig bezuinigd.
instelling.’
Evelien Ribbens
13
Van verzorgingshuis
naar verzorging
thuis Harm Hoekstra
De Bilthuysen wil vrijkomende appartementen in de verzorgingshuizen die de stichting in De Bilt beheert, gaan verhuren aan ouderen met een lichte zorgvraag. Op deze wijze hoopt de zorgorganisatie leegstand te voorkomen, nu deze senioren geen aanspraak meer kunnen maken op intramurale zorg. ‘Het verzorgingshuis maakt als het ware plaats voor verzorging thuis’, schetst directeur Harm Hoekstra.
14
De journalistiek schittert soms door gebrek aan nuance. Harm
beschikbaar houden voor de doelgroep en daarmee een
Hoekstra, directeur van De Bilthuysen, weet daar alles van.
passende maatschappelijk invulling geven aan de gebouwen
Zowel het Algemeen Dagblad als het televisieprogramma
voor de zeer nabije toekomst. Het verzorgingstehuis maakt
Nieuwsuur meldden afgelopen zomer dat de drie verzor-
als het ware plaats voor verzorging thuis’, schetst Hoekstra.
gingstehuizen die de stichting in De Bilt beheert binnen drie
De accommodatie leent zich daarvoor uitstekend, meent
jaar hun deuren moeten sluiten. Door de bezuinigingen op
de directeur. ‘We hebben alle appartementen enkele jaren
de ouderenzorg zouden de huizen in rap tempo leegstromen.
geleden verbouwd tot levensloopgeschikte woningen met
Hoekstra wist niet wat hij las en hoorde; de bewoners en de
prachtige, ruime sanitaire ruimtes. Dat kom nu goed uit.’
ongeveer 160 ouderen die op de wachtlijst stonden evenmin.
De Bilthuysen heeft op bescheiden schaal al ervaring met de
De directeur werd platgebeld door verontruste ouderen en
verhuur: in De Koperwiek worden al jaren twee appartemen-
hun aanverwanten. Was dit echt waar? Waar moesten deze
ten verhuurd. Toch loopt de organisatie niet te hard van stapel.
mensen dan straks allemaal naartoe?!
De stichting begint met een pilot van tien appartementen in
Hoekstra kon de bellers geruststellen. Van sluiting van de
verzorgingshuis De Bremhorst. Afhankelijk van vraag en
drie huizen – De Koperwiek, De Bremhorst en Weltevreden –
aanbod wil Hoekstra vervolgens meer appartementen gaan
is geen sprake. Geen van de in totaal 220 appartementen
verhuren. Een grote groep ouderen, onder wie de mensen
staat momenteel leeg en op de wachtlijst staan nog steeds
op de wachtlijst, is inmiddels benaderd. De respons is goed.
zo’n 100 namen. Op de intramurale ouderenzorg mag dan
Enkele tientallen ouderen zijn in principe geïnteresseerd.
flink worden beknibbeld, als het aan de directeur ligt, blijven
Of deze ouderen inderdaad een appartement in De Brem-
alle appartementen bewoond. Aan In Gesprek vertelt hij
horst gaan huren, hangt onder meer af van de huurprijs die
hoe hij eventuele leegloop van zijn verzorgingstehuizen wil
zij moeten betalen en instemming van de eigenaren van de
voorkomen en welke rol Woonstichting SSW daarin kan
verzorgingshuizen – Woonzorg Nederland en Habion. Die
vervullen.
huurprijzen zijn nog niet bepaald, maar moeten in ieder geval
Vastgoedprobleem
onder de sociale huurgrens blijven, meent Hoekstra. Ook voor veel andere ruimtes in de verzorgingstehuizen gaat
Voor alle duidelijkheid: voor Hoekstra is de vermaatschappe-
De Bilthuysen op zoek naar nieuwe huurders. De directeur
lijking van de ouderenzorg geen nieuw verschijnsel. Senioren
denkt daarbij aan eerstelijnszorgverleners als verpleegkun-
willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, alleen als het echt
digen, huisartsen en fysiotherapeuten, welzijnsinstellingen
moet verhuizen ze naar een verpleeg- of verzorgingshuis,
en andere maatschappelijke organisatie. Zo zouden de ge-
weet ook hij. De Bilthuysen speelt daar al jaren op in. Met in
bouwen een meer centrale rol kunnen krijgen op het gebied
totaal zo’n 800 klanten is de organisatie een grote aanbieder
van wonen, welzijn en zorg binnen een wijk.
van thuiszorg en huishoudelijke hulp in De Bilt. Zonneborgh, een van de drie hoge flats aan de Planetenbaan die door
Beroep op SSW
SSW levensloopbestendig zijn gerenoveerd, is een van de
Wat Hoekstra betreft krijgt SSW in de transformatie van de
locaties vanwaar uit De Bilthuysen hulp en zorg biedt aan
verzorgingstehuizen naar multifunctioneel maatschappelijk
ouderen.
vastgoed een belangrijke rol. ‘Voor een woningcorporatie
Alleen de snelheid waarmee de regering de extramuralise-
ligt daar net zo goed een taak als voor een zorgorganisatie’,
ring nu invoert, heeft de directeur verbaasd. Ouderen moeten
aldus Hoekstra.
langer thuis blijven wonen en hebben nauwelijks tijd om zich
Dat lijkt in beginsel geen probleem. De Bilthuysen en SSW
aan te passen, als ze daar überhaupt al toe in staat zijn,
kennen elkaar goed. In Zonneborgh bijvoorbeeld hebben
vreest Hoekstra. ‘Niet iedereen heeft mantelzorgers in de
beide organisaties op het gebied van wonen, welzijn en zorg
buurt. De kinderen wonen soms ver weg, of hebben een
samen al veel ervaring opgedaan. Dat smaakt naar meer,
drukke baan. Dan wordt het lastig.’
vindt de directeur.
Proefproject
Hij heeft SSW daarom inmiddels ingeschakeld voor advies. Ook zou hij graag zien dat de woonstichting een actieve rol
De Bilthuysen wil deze ouderen een alternatief bieden. Door
gaat spelen bij de verhuur van de appartementen. ‘Zoiets
de nieuwe maatregelen komen er appartementen vrij in de
past goed binnen het kader van onze samenwerking’, meent
drie verzorgingstehuizen. Deze appartementen wil de stich-
de directeur.
ting gaan verhuren aan ouderen met een lage zorgindicatie.
Hoekstra zal nog even moeten wachten. SSW staat hier in
Zij kunnen niet alleen huren, maar tegen betaling desgewenst
principe niet onwelwillend tegenover, maar heeft het verzoek
ook gebruik maken van de thuiszorg, huishoudelijke hulp,
nog in beraad.
maaltijden en andere diensten. ‘Wij willen de appartementen
15
Els Koster
Woonstichting SSW verdient een pluim, vindt Els Koster.
en zal wat Koster betreft dan ook een belangrijke rol gaan
Dat zegt ze niet omdat In Gesprek met een initiatief is van
vervullen bij de verdere extramuralisering van de zorg in de
de corporatie. De bestuurder van de antroposofische woon-
wijk. Aan In Gesprek vertelt ze wat het verpleeghuis allemaal
en zorgorganisatie Antroz is blij met Ad van Zijl en zijn club. In
wil gaan doen en hoe ze tegen de vermaatschappelijking
de eerste plaats omdat SSW het nieuwe Leendert Meeshuis
aankijkt.
in de Bilthovense wijk De Leijen-Zuid voor Antroz ontwikkelt.
16
Maar bovenal omdat de corporatie haar maatschappelijke
‘Ideologisch een goed verhaal’
opdracht serieus neemt. ‘Ze verdiepen zich in de materie,
Om met dat laatste te beginnen: de Antroz-bestuurder is
zijn geïnteresseerd en geëngageerd’, zegt Koster. Dat heeft
enthousiast over het bevorderen van de zelfredzaamheid. Die
ze in haar vorige functies wel eens anders meegemaakt. Veel
trend sluit goed aan bij het antroposofische gedachtegoed,
corporaties vinden dat hun rol bij het ontwikkelen van maat-
waarin de eigenheid van het individu en diens persoonlijke
schappelijk vastgoed zich beperkt tot die van pinautomaat, is
ontwikkeling een belangrijke rol spelen. Maar ook buiten de
haar ervaring. ‘SSW neemt haar taak serieus. Ze zien ons als
antroposofische gemeenschap neemt de behoefte aan zelf-
een natuurlijke partner en willen waarmaken wat ze hebben
standigheid toe. ‘Mensen willen zo lang mogelijk op eigen
beloofd. Wat dat betreft zijn ze een voorbeeldcorporatie.’
benen blijven staan, hun eigen zaken blijven doen, hun eigen
Bij Antroz is de woonstichting wat die opvatting betreft aan
vrienden blijven ontmoeten en hun eigen zorg organiseren’,
het juiste adres. Ook de woon- en zorgorganisatie neemt
signaleert Koster. Ze wijst op het geringe aantal ouderen dat
haar taak serieus. Die gaat in De Leijen-Zuid verder dan het
daadwerkelijk in een verpleeg- of verzorgingshuis woont. ‘Dat
bieden van zorg- en woongenot op antroposofische basis aan
is slechts 15 procent, veel minder dan de meeste mensen
mensen met somatische en psychogeriatrische problema-
denken. Vanuit die optiek is de extramuralisering positief.’
tiek. Het Leendert Meeshuis is er voor de hele samenleving
Koster vindt het alleen jammer dat de hele transitie nu is
versneld vanwege de noodzaak tot bezuinigen. Dat roept
wat er onder de mensen leeft. Ze staan voortdurend met
weerstand op. ‘Intrinsiek, dat wil zeggen ideologisch is het
elkaar in contact. Daar gaat zo’n preventieve werking vanuit
een goed verhaal. Alleen de snelheid is niet goed. Dat staat
dat het veel langer zal duren voordat mensen bij specialis-
de bewustwording en de acceptatie in de weg en zorgt voor
ten aankloppen. De belangrijkste zorg van mensen met een
onnodig hoge kosten. Er gaat veel kennis verloren, iedere
lichte zorgvraag die nog thuis wonen, is: als er iets gebeurt,
gemeente moet zelf maar kijken hoe zij haar nieuwe taken
is er dan iemand voor mij? Met zo’n sociale infrastructuur
invult.’
voorzie je daarin. ’
De snelheid en het gebrek aan kennis werken maatschap-
Een verpleeghuis als het Leendert Meeshuis is volgens
pelijke ontwrichting in de hand, vreest de Antroz-bestuurder.
Koster een ideale vestigingslocatie voor zo’n wijkkernteam.
‘Er blijven straks veel meer mensen zelfstandig wonen, die
Dat geldt ook voor andere voorzieningen als een buurtcen-
zichzelf echt niet kunnen redden. Die vallen tussen wal en
trum of een bibliotheek. ‘Wij noemen de openbare ruimte in
schip.’
het verpleeghuis de plint. Die plint is van de wijk. Voor de wijkbewoners en voor de bewoners van het huis; die wonen immers ook in de wijk.’
Leendert Meeshuis is er voor de hele wijk Gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties én corporaties hebben de morele en maatschappelijke plicht om een bijdrage te leveren aan de extramuralisering van de zorg, meent Els Koster, bestuurder van de antroposofische woon- en zorgorganisatie Antroz. Wat haar betreft krijgt het nieuwe Leendert Meeshuis hierbij in de Bilthovense wijk De Leijen-Zuid een prominente rol.
Reuring
Blijf bij je leest
Zover hoeft het in De Bilt niet te komen, meent Koster. Goede
Kan SSW buiten de ontwikkeling van multifunctionele woon-
samenwerking tussen alle organisaties kan misstanden
en welzijnscentra als het Leendert Meeshuis en het voor-
voorkomen. Wat haar betreft zijn alle corporaties, zorg- en
zien in wijkbeheerders en levensloopgeschikte huisvesting
welzijnsinstellingen binnen de gemeente daar moreel en
nog meer betekenen voor de groeiende groep thuiswonende
maatschappelijk toe verplicht.
ouderen en anderen met een beperking? Mogelijk kan de
Met het Leendert Meeshuis wil Antroz het goede voorbeeld
corporatie ook een rol spelen in de aanleg van goed toegan-
geven. Onderin het gebouw komt een openbare ruimte.
kelijke trottoirs en andere infrastructuur, al was het maar door
Die is voor de lokale gemeenschap. Ouderen en anderen
daarover in gesprek te gaan met de gemeente en bijvoor-
uit De Leijen-Zuid kunnen er onder meer terecht om elkaar
beeld winkeliers, oppert de Antroz-bestuurder.
te ontmoeten, voor biologisch dynamische maaltijden,
Veel meer taken kan Koster zo niet bedenken. Corporaties
cultuur, zorg en behandeling vanuit het antroposofische
kunnen ook te ver gaan. Sommigen hebben zelf welzijns-
gedachtegoed. Kortom: het verpleeghuis moet zorgen voor
werkers in dienst, weet zij. ‘Daar moet SSW voor waken.
activiteit in de wijk.
Ik zou zeggen: schoenmaker blijf bij je leest. Dat zijn huizen
Daarbij blijft het niet. Extramuralisering van de zorg zal in alle
en maatschappelijk vastgoed. Andere taken kun je beter aan
wijken, dorpen en kernen leiden tot de vestiging van lokale
andere specialisten over laten. De uitdagingen voor corpora-
kernteams bestaande uit een huisarts, een wijkzuster en
ties zijn zo al groot genoeg.’
een welzijnswerker, verwacht Koster. Wijkbeheerders- en wijkagenten staan nauw met deze kernteams in contact. De Antroz-bestuurder heeft hoge verwachtingen van deze kernteams. ‘Zij weten precies wat er in de wijk gebeurt en
17
Een rentmeester
is geen durfkapitalist Bij het tempo en het realiteitsgehalte van de vermaatschappelijking van de zorg plaatst ook hij vraagtekens. En hij deelt de opvatting dat samenwerking binnen de keten essentieel is. Maar zelf zorgvastgoed overnemen is voor Woonstichting SSW momenteel niet aan de orde, herhaalt directeur-bestuurder Ad van Zijl na lezing van de interviews in In Gesprek.
18
19
‘Een rentmeester van maatschappelijk vermogen is geen durf-
SSW wil daar graag over meedenken en waar mogelijk aan
kapitalist.’ Ad van Zijl, directeur-bestuurder van Woonstichting
bijdragen, bijvoorbeeld door een rol te spelen bij de toewij-
SSW, windt er geen doekjes om. Hij heeft de interviews voor
zing. ‘De verwezenlijking van dit plan zou onze wachtlijst
In Gesprek aandachtig gelezen en kan zich daar grotend-
en de wachttijden voor ouderen op een huurwoning kunnen
eels prima in vinden, maar de bijdrage die SSW gaat leveren
verkorten. Dat past binnen onze volkshuisvestelijke doelstel-
aan de vermaatschappelijking van de zorg heeft grenzen.
lingen. We praten hier immers over appartementen onder
Of het nu gaat om luxe verpleeghuizen voor ouderen of
de sociale huurgrens’, aldus Van Zijl. ‘Maar,’ voegt hij daar
om appartementen die leegkomen in verzorgingstehuizen:
direct aan toe, ‘wij gaan de appartementen, laat staan de
zorgvastgoed overnemen is voor de woningcorporatie uit De
gebouwen, niet kopen. Wij zijn van de stenen, niet van de
Bilt een stap te ver. Van Zijl sluit zich wat dat betreft graag
software: de zorg en het welzijn. Een visie die, zo lees ik,
aan bij de woorden van Trudy Prins, commissaris bij SSW
gelukkig door de meeste andere geïnterviewden wordt
(‘Luxe verpleeghuizen, dat is meer iets voor durfkapitalisten’).
gedeeld.’
‘We worden door de overheid steeds meer teruggeworpen
Overigens heeft Van Zijl niet de illusie dat de plannen van
op onze corebusiness’, zegt Van Zijl. ‘Daardoor moeten we
De Bilthuysen de wachtlijst voor ouderen substantieel zullen
prioriteiten stellen. Die liggen momenteel elders. Verduur-
doen krimpen. Hij refereert aan eerdere ervaringen met aan-
zaming en het levensloopgeschikt maken van de bestaande
leunwoningen. ‘Alleen ouderen die echt niet meer zelfstandig
woningvoorraad staan op één. Daarnaast bepaalt de ver-
kunnen wonen, kiezen voor een aanleunwoning. Dan praat je
huurdersheffing sterk de lengte van onze financiële polsstok.’
al snel over mensen van 75 jaar en ouder. Jongere senioren
Daarmee is niet gezegd dat de woonstichting voor zichzelf
blijven liever in hun eengezinswoning. Dat is ook een kwestie
geen taken ziet weggelegd bij de versnelde extramuraliser-
van imago.’
ing van de zorg. Integendeel, SSW is en blijft actief op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Bij de ontwikkeling van de
Vooruitgangsoptimisme
nieuwe servicecentra die volgens de meeste geïnterviewden
Initiatieven van woningcorporaties, zorg- en welzijnsorgani-
in de verschillende wijken en kernen van de gemeente een
saties die de vermaatschappelijking van de zorg handen en
centrale rol moeten krijgen, neemt de corporatie graag haar
voeten geven, juicht de directeur-bestuurder toe. Slimme
verantwoordelijkheid.
combinaties waarbij vastgoed multifunctioneel wordt benut
Kortere wachtlijst
20
voor activiteiten die zoveel mogelijk mensen binnen de doelgroep bedienen – denk aan wijkrestaurant Bij de Tijd, hebben
Ook staat Van Zijl in principe positief tegenover de plan-
daarbij zijn voorkeur.
nen van De Bilthuysen om vrijkomende appartementen
Maar samenwerken en slim combinerenen is niet toereikend.
in de drie verzorgingshuizen van de stichting te gaan ver-
Zelfs wanneer partijen binnen de lokale driehoek elkaar goed
huren aan ouderen met al dan niet een lichte zorgindicatie.
weten te vinden, zoals in De Bilt, blijven misstanden als
vereenzaming en verwaarlozing mogelijk, vreest de directeur-
Wethouder Herman Mittendorff krijgt daarvoor van de
bestuurder.
SSW-bestuurder alle credits. Maar of daarmee de kwaliteit
Het grote ‘vooruitgangsoptimisme’ van Herman Mittendorff,
van de zorg en het welzijn van ouderen en andere hulpbe-
als wethouder in De Bilt onder meer verantwoordelijk voor
hoevenden die langer thuis moeten wonen, overeind blijft,
de portefeuilles zorg en welzijn en maatschappelijke onder-
betwijfelt Van Zijl. Immers, de bezuinigingen treffen ook De
steuning, deelt Van Zijl dan ook niet. Hij vreest net als de
Bilt. Net als alle andere gemeenten krijgt De Bilt voor de
meeste andere geïnterviewden dat de transitie te snel gaat
WMO een vast budget. Is dit geld op, dan houdt het op,
en te rigoureus is. ‘In 2015 is er 40 procent minder geld
benadrukt de directeur-bestuurder. ‘Er is een essentieel
voor huishoudelijke hulp, 25 procent minder voor begelei-
verschil tussen de AWBZ en de WMO. Bij de AWBZ is er
ding en 15 procent voor verzorging van hulpbehoevenden.
altijd recht op zorg, de WMO is een voorziening en biedt
We moeten dus met zijn allen met minder geld meer taken
geen garantie. Voor mensen die hulp nodig hebben kan dat
gaan uitvoeren. Die gaten moeten worden opgevuld door
tamelijk draconische gevolgen krijgen.’
zelfredzaamheid en hulp van buren, familie en vrijwilligers. Ik
Zeker, domotica, tablets en levensloopgeschikte apparte-
ben daar sceptisch over. Vrijwilligerswerk heeft beperkingen.
menten kunnen helpen ouderen en andere mensen met
Zoals Trudy Prins zegt: zorg is ook een vak. Bovendien, laten
beperkingen langer thuis te laten wonen, maar om zichzelf
we eerlijk zijn: hoeveel hulpbehoevende ouderen kunnen nu
echt te kunnen redden, is meer nodig. Als het daaraan
echt nog de regie over hun eigen leven voeren?’
ontbreekt, gaan gemeenten en burgers geld voor hulp en
Draconische gevolgen
zorg via de rechter opeisen, denkt Van Zijl. De plannen van de gemeente Den Haag om een juridische procedure te
Met de start van MENS heeft de gemeente De Bilt vroeg-
beginnen tegen het rijk, zijn volgens hem een teken aan de
tijdig op de vermaatschappelijking ingespeeld. Van Zijl zal de
wand. Hij vindt het spijtig wanneer het zover moet komen,
laatste zijn die dat ontkent. ‘De servicecentra zijn fantastisch.
maar kan dat net als de meeste andere geïnterviewden
Zorg- en andere hulpvragen worden direct gekoppeld aan de
wel begrijpen. ‘Want als langer zelfstandig wonen niet meer
juiste organisatie. Dat betekent een versterking van de eerste
mogelijk is en de WMO-pot is leeg, wie helpt er dan?’
lijn. Bovendien komt de menselijke maat zo weer centraal te staan.’
21
Serviceteam Reinaerde In Het Lichtruim vestigen zich straks een breed scala aan organisaties onder andere op het gebied van cultuur en educatie. Om het reilen en zeilen in het gebouw straks goed te laten verlopen wordt een handyman ingehuurd, die als huismeester gaat fungeren. Hiernaast gaan cliënten van Reinaerde allerlei hand- en spandiensten vervullen. De aansturing van deze mensen vindt plaats door de begeleiders van het dagcentrum van Reinaerde, dat ook in Het Lichtruim gevestigd is.
In de Uitbreiding servicecentra In 2006 heeft de gemeente De Bilt al voorgesorteerd op de ontwikkeling dat ouderen langer zelfstandig thuis blijven wonen. Zij heeft toentertijd het Project MENS opgericht. Vanuit dit project zijn servicecentra opgericht.
praktijk Wonen, welzijn en zorg zijn in de praktijk onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Een paar voorbeelden.
Deze bieden allerlei diensten op het gebied van welzijn en zorg aan. In 2013 is het Project MENS gefuseerd met diverse welzijnsorganisaties tot de Stichting MENS. Na deze fusie is het gebouw van een van de partners als servicecentrum ingericht, de Duiventil. Hiernaast is in de wijk Weltevreden in t’ Hoekie en in Maartensdijk in Dijckstate al jaren een servicentrum actief. Op 12 september 2013 zijn in de gemeente De Bilt twee nieuwe servicecentra geopend. Een hiervan is geves-
Wonen en zorg - Bijzondere doelgroepen bij SSW
tigd in het WVT- gebouw aan de Talinglaan. De WVT
SSW heeft in de afgelopen 10 jaar relatief veel gebouwd voor bijzondere
heeft sinds haar bestaan al een functie op het gebied
doelgroepen. Zo heeft SSW in 2007 de Rinnebeek gebouwd voor o.a. de
van cultuur en het organiseren van activiteiten voor de
Bilthuysen, waar 28 psycho-geriatrische patiënten wonen. Voor mensen met
omringende wijken. Zij zal nu ook een coördinerende
een verstandelijke beperking bouwde SSW De Reiger, voor 26 cliënten van
rol op het gebied van zorg op zich gaan nemen. In
Reinaerde en verbouwde SSW een boerderij in Maartensdijk tot Thomashuis
Bilthoven-Noord is het vijfde servicecentrum geopend
voor 8 cliënten. Ook verhuurt zij een aantal woningen aan Zideris, die bege-
in verzorgingshuis de Schutsmantel.
leid wonen verzorgt aan 12 cliënten met een verstandelijke beperking. In de Leijen-Zuid gaat SSW vervangende nieuwbouw realiseren voor het Leendert Meeshuis, een verpleeghuis van Antroz. Hier wonen straks 110 cliënten.
22
Ouderen langer zelfstandig in de wijk SSW zet al jaren in op levensloopbestendige wijken. Hiermee bedoelen we dat mensen in alle levensfasen kunnen blijven wonen in hun eigen wijk. Een goed voorbeeld van een levensloopbestendige wijk is Weltevreden. Hier heeft SSW in 2007 van de 150 woningen, 20 woningen levensloopbestendig gerenoveerd. Bewoners kunnen, als dat nodig is, de begane grond als woonverdieping gebruiken. Ook is er een gevarieerdheid aan woningtypen in de wijk, waarin mensen uit verschillende leeftijdsgroepen kunnen wonen. Als mensen activiteiten willen ondernemen kunnen ze terecht bij buurthuis ’t Hoekie. Hier kunnen mensen ook terecht met hun zorgvragen. Voor zorg en activiteiten is er ook de Bilthuysen in het verzorgingshuis Weltevreden. Wijkrestaurant Bij de Tijd, biedt de bewoners van de hele wijk de mogelijkheid tot ontmoeting en om lekker te eten. Wooncomplex De Vijverhof bestaat uit 30 ruime appartementen, geschikt voor senioren.
Klantenpanel Woonwensen In april heeft SSW een klantenpanel georganiseerd om de woonwensen van 55+ ers in kaart te brengen. Bewoners kregen de gelegenheid om aan te geven wat zij van een nieuwe woning verwachten en wat SSW kan doen om hen te helpen de overstap te maken van een grote eengezinswoning naar een appartement. Er deden 12 huurders mee aan het panel. Voor SSW leverde deze bijeenkomst waardevolle informatie op.
Vrijwillige inzet - Wandelproject In het kader van het Maatschappelijk Betrokken Ondernemen heeft SSW een wandelproject met het Leendert Meeshuis. Een keer per twee weken gaan twee werknemers van SSW wandelen met twee bewoners van het Leendert Meeshuis, een verpleeghuis voor somatische en psychogeriatrische patiënten. Driekwart van de medewerkers van SSW doet mee met dit project. Dat betekent dat de medewerkers een of twee keer per jaar gaan wandelen. De bewoners genieten van een uurtje buiten zijn en het Leendert Meeshuis is blij met de inzet van SSW.
23
Woonstichting SSW Waterman 45 3721 WE Bilthoven | Postbus 265 3730 AG De Bilt telefoon (030) 220 58 33 | fax (030) 220 05 87
[email protected] | www.ssw.nl
