HET TIMPAAN HET TIMPAAN IS EEN NIEUWSUITGAVE VAN DE VERENIGING VOOR NEO-KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND

HET TIMPAAN

HET TIMPAAN IS EEN NIEUWSUITGAVE VAN DE VERENIGING VOOR NEO-KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND

NOVEMBER 2014

Inhoudsopgave ------------------------------------------------------------------------------------------------------COLOFON ….………………………………………………………………………………………………

2

VAN DE VOORZITTER …………………………………………………………….………………………

3

UIT DE STATUTEN VAN 1993 …………………………………………………………………………

4

VAN HET BESTUUR: JAARVERSLAG 2013 ………………………………………………………….

6

PRIJSVRAAG VKF (C-K) ………………………………………………………………………………..

7

VAN DE ACTIVITEITENCOMMISSIE: HIMMELDEI ………………………………………………….

8

ACTIVITEITENOVERZICHT 2014……………………………………………………………………….

10

SCHENKING VAN DRIE MAQUETTES DOOR LIEUWE WYNIA ……………………………………

11

UIT DE ENCYCLOPEDIE VAN 1870: DE BADKAMER ………………………………………………

15

VAN DE TECHNISCHE COMMISSIE: NIEUW LEVEN VAN EEN HOUTEN VLOER……………….

17

INGEZONDEN STUKKEN: 35 JAAR WONEN IN YSBRECHTUM …………………………………..

21

BIJ U OP BEZOEK, KENNISMAKING MET LEDEN: HANS EN ARJA LOOR ………………………

23

DE VKF IS OP ZOEK NAAR…! ………………………………………………………………………….

27

1

Colofon -------------------------------------------------------------------------------------------------------

TIMPAAN Het Timpaan is een nieuwsuitgave van de Vereniging voor Neo-klassicistisch Wonen Friesland voor haar leden. Het eerste exemplaar verscheen in het voorjaar van 1995

Vormgeving, opmaak en productie: Esther Verkerk De redactie: Is gedaan door Hans Loor

Het bestuur van de VKF bestaat uit:  Jan Gietema: voorzitter  Berend Wijmenga: penningmeester  Esther Verkerk: secretaris  Hans Loor  Auke Wierda

Foto voorpagina: Tsjerkepaed 3 te Ysbrechtum

Maquette gevelfragment zie artikel op pagina 11

2

Beste leden, ------------------------------------------------------------------------------------------------------VAN DE VOORZITTER

Met veel plezier en trots bieden wij u deze Timpaan. We proberen onze leden en donateurs elk jaar één volledig ‘magazine’ te bieden vol wetenswaardigheden en terugblikken op het afgelopen jaar. Het is ons weer gelukt; en hoe! En het resultaat is niet toevallig, want deze vereniging van oude gebouwen bruist van nieuw elan. Er zijn de laatste jaren meer activiteiten dan voorheen en de kwaliteit daarvan is er ook nog op vooruit gegaan. Het is een positieve wisselwerking van nieuwe (maar ook de ‘oude’) mensen in bestuur, activiteiten- en technische commissie met de positieve reacties van de leden, van u, over de activiteiten. Dat is heel fijn, daar doen we het voor en daar genieten we van. Als je niet alle georganiseerde activiteiten bezoekt, ga je zo langzamerhand heel wat missen. Zondag 24 augustus waren wij aanwezig met een stand in Mantgum bij de happening van de Vlaskamp tuinen. Daar pasten we mooi, want de Vlaskamp tuinen horen één op één bij een classicistisch huis. Maar het was de eerste keer dat we een serieuze stand hadden bij een groot buiten evenement en het was ook spannend of het publiek onze aanwezigheid wel een toegevoegde waarde zou vinden. Nou, dat vonden ze. We kregen heel veel positieve reacties over onze aanwezigheid en de stand. En verhalen zoals over familieleden die in ‘zo’n’ huis hadden gewoond of mensen die zeiden dat zij eigenlijk ook een dergelijk huis hadden, maar dat die niet chic genoeg was... Het resultaat was dat we tien (10) nieuwe leden/donateurs konden bijschrijven. Een geweldig succes. Dat sterkt ons in de gedachte dat we als VKF ook meer naar buiten moeten treden. Niet alleen om onze vereniging sterk te houden, maar ook voor al die mensen die plezier beleven aan onze huizen, interieurs en tuinen. Jan Gietema

BESPROKEN IN DE LEDENVERGADERING 2014: Naast de Timpaan is het bestuur voornemens een nieuwe ledenlijst uit te brengen, uitsluitend voor leden VKF. De ledenlijst wordt niet gepubliceerd op de website. Daarin wordt opgenomen naast de naw-gegevens, een foto en neoclassicistische gegevens van uw huis. Binnenkort meer… 3

VKF -------------------------------------------------------------------------------------------------------

UIT DE STATUTEN VAN 1993 NAAM, ZETEL EN DOEL Artikel 1: De vereniging draagt de naam: Vereniging neo-klassicistisch wonen Friesland (zie de prijsvraag op pagina 7) Artikel 2: 1. Zij heeft haar statutaire zetel te Menaldum, in de gemeente Menaldumadeel. 2. Het secretariaat van de vereniging kan In navolging van de vorige Timpaan, deel 2 ook elders in uit de Statuten. In de laatste jaarvergadering Friesland worden hebben we geconstateerd dat enkele gevestigd. artikelen wijziging behoeven. Het bestuur Artikel 3: zie Timpaan 2013 gaat de statuten in 2015 onder de loep nemen en een statutenwijziging op enkele LEDEN: punten aan u voorleggen. Artikel 4: 1. Leden van de vereniging kunnen zijn zij die als eigenaar, beperkt gerechtigde, huurder of bewoner belang hebben bij de instandhouding van een woonhuis in de zin van de doelstelling. 2. Het bestuur houdt een register waarin de namen en adressen van alle leden zijn opgenomen. ASPIRANTLEDEN – BEGUNSTIGERS Artikel 5: 1. Aspirantleden zijn zij die aan de activiteiten van de vereniging deelnemen, doch (nog) niet of niet meer aan het criterium van artikel 4 lid 1 voldoen. 2. Begunstigers zijn zij die zich bereid verklaard hebben de vereniging financieel te steunen met een door de algemene vergadering vast te stellen minimum-bijdrage. 3. Aspirantleden en begunstigers hebben geen rechten en verplichtingen dan die welke hun bij of krachtens de statuten zijn toegekend en opgelegd. TOELATING Artikel 6: 1. Het bestuur beslist omtrent de toelating van leden, aspirantleden en begunstigers. 2. Bij niet-toelating tot lid kan de algemene vergadering alsnog toelating besluiten.

4

EINDE VAN HET LIDMAATSCHAP Artikel 7: 1. Het lidmaatschap eindigt: a. Door de dood van het lid; b. Door opzegging van het lid; c. Door opzegging namens de vereniging. Deze kan geschieden wanneer een lid heeft opgehouden de vereisten voor het lidmaatschap bij de statuten gesteld te voldoen, wanneer hij zijn verplichtingen jegens de vereniging niet nakomt, alsook wanneer redelijkerwijs van de vereniging niet gevergd kan worden het lidmaatschap te laten voortduren. d. Door ontzetting: Deze kan alleen worden uitgesproken wanneer een lid in strijd met de statuten, reglementen of besluiten der vereniging handelt, of de vereniging op onredelijke wijze benadeelt. 2. Opzegging namens de vereniging geschiedt door het bestuur. 3. Opzegging van het lidmaatschap door het lid of door de vereniging kan slechts geschieden tegen het einde van een verenigingsjaar met een inachtneming van een opzeggingstermijn van vier weken. 4. Een opzegging in strijd met het bepaalde in het vorige lid, doet het lidmaatschap eindigen op het vroegst toegelaten tijdstip volgende op de datum waartegen was opgezegd. 5. Onmiddellijke beëindiging van het lidmaatschap door opzegging voor een lid voorts mogelijk: a. Binnen een maand nadat een besluit waarbij de rechten van de leden zijn beperkt of hun verplichtingen zijn verzwaard aan het lid bekend is geworden of meegedeeld. Het besluit is alsdan niet op dat lid van toepassing. Een lid is evenwel niet bevoegd door opzegging een besluit waarbij de verplichtingen van geldelijke aard van de leden zijn verzwaard te zijnen opzichte uit te sluiten; b. Binnen een maand nadat een besluit tot omzetting van de vereniging in een andere rechtsvorm of tot fusie aan hem is meegedeeld. 6. Ontzetting uit het lidmaatschap geschiedt door het bestuur 7. Van een besluit tot opzegging van het lidmaatschap door de vereniging op grond dat redelijkerwijs van de vereniging niet gevergd kan worden het lidmaatschap te laten voortduren en van een besluit tot ontzetting uit het lidmaatschap staat de betrokkene binnen een maand na de ontvangst van de kennisgeving van het besluit beroep open op de algemene vergadering. Hij wordt daartoe ten spoedigste schriftelijk van het besluit met opgave van redenen in kennis gesteld. Gedurende de beroepstermijn en hangende het beroep is het geschorst. 8. Wanneer het lidmaatschap in de loop van een verenigingsjaar eindigt, blijft desniettemin de jaarlijkse bijdrage voor het geheel verschuldigd. EINDE VAN DE RECHTEN EN PLICHTEN VAN ASPIRANTLEDEN EN BEGUNSTIGERS

5

Jaarverslag 2013 ------------------------------------------------------------------------------------------------------VAN HET BESTUUR

Ik start weer graag met onderstaande alinea. Vast welbekend, maar het markeert de backbone van de organisatie. De VKF is een echte vereniging met statuten, leden (en donateurs), commissies en een bestuur. Het bestuur van de vereniging moet zich eenmaal per jaar verantwoorden aan de leden over hoe er is gewaakt over de doelen van de vereniging en de ingelegde contributiegelden. Dat doet het bestuur deze avond. In onze vereniging draait het om de activiteiten die we organiseren voor onze leden: huizen en tuinen bekijken en het organiseren van workshops. Hierbij speelt niet het bestuur de eerste viool, maar is het vooral de activiteitencommissie die een en ander mogelijk maakt. Vorig jaar hebben bestuur en activiteitencommissie nauw samengewerkt om nieuwe activiteiten te organiseren. Een aantal jaren roept het bestuur u (voorzichtig) op om de vereniging te ondersteunen d.m.v. kandidaatstelling voor een functie

in bestuur of commissie. Vorig jaar hebben we twee leden bereid gevonden om de technische commissie te gaan vormen; Hans en Leo. Het bestuurslid met technische zaken in portefeuille, Auke, sluit aan en dat maakt de lang gekoesterde wens om een technische commissie in de vereniging te hebben realiteit. Hulde. Het Timpaan in de oude vorm werkt niet meer. In het jaar 2011 had het bestuur al besloten om het Timpaan incidenteel uit te geven en dan als voorbode/uitnodiging van bijzondere evenementen. In 2012 is het Timpaan als zodanig uitgegeven. ‘Er zijn wel plannen gesmeed voor het vervolg en er gloort hoop’, schreef ik vorig jaar. En ja, we hebben eind 2013 een soort jubileumuitgave aan de leden gestuurd. Daar werd erg enthousiast op gereageerd en luidkeels riepen de leden om meer. Maar beste leden, zoals vroeger wordt het niet meer. Er spelen nog steeds dezelfde belemmerende factoren: tijdgebrek, mankracht en ook geld. Afspraak is nu dat de technische 6

commissie af en toe een Timpaan zal doen verschijnen. We vragen u nu alvast ons te ondersteunen door kopij en vragen te leveren. In 2013 is Esther Verkerk toegetreden tot het bestuur met als functie secretaris. Ook in 2013 vergaderde het bestuur driemaal zonder de activiteitencommissie. Daar waren we minder tevreden over, want meer mensen leveren meer ideeën en bovendien stimuleert een grotere groep het

enthousiasme. Bovenstaande ervaring heeft ons doen besluiten om in 2014, na de ledenvergadering, bij wijze van pilot gezamenlijk op te trekken. Op de website vindt u al onze activiteiten, zowel de vooraankondigingen als hoe het geweest is. Met foto’s. Ook doordat het Timpaan nu nog zeer onregelmatig verschijnt, gaat de website een steeds belangrijker plaats innemen. Jan Gietema, voorzitter.

PRIJSVRAAG De naam van onze vereniging is “Vereniging voor neo-Klassicistisch wonen Friesland”, afgekort VKF. Met de Nederlandse spelling van 2005 klopt dit helaas niet meer in plaats van Klassicistisch schrijft men nu Classicistisch. Het zou daarmee afgekort VCF worden. VKF is echter zo ingeburgerd, dat we ook voor een andere naam zouden kunnen kiezen, zoals ‘Vereniging nieuw Klassiek wonen in Friesland’. Hebt u een beter idee? Laat het ons weten via [email protected] Op de ledenvergadering in 2015 maken wij de mooiste bekend en wordt de inzender beloond.

VKF 7

Activiteiten 2014, Himmeldei ------------------------------------------------------------------------------------------------------VAN DE ACTIVITEITENCOMMISSIE

HIMMELDEI zaterdagmiddag 10 mei 2014 in Huis Fontein in Groningen. Het stroomde van de regen die dag en binnen werden we hartelijk ontvangen door de bewoners van het mooie enorm grote huis met ook vanzelfsprekend veel te onderhouden interieur. Voor dit praktische onderwerp waren er zowel dames als heren gekomen naar Groningen. Margriet Hage, specialist historische interieurs bij de Monumentenwacht Noord-Brabant heeft in de workshop laten zien wat van belang is bij onderhoud van een historisch interieur. Eerdere tips van haar hand zijn te vinden in de Himmeldei uitnodiging en op de site van de VKF. Inmiddels is het een aantal maanden later en dit zijn de tips van Margriet die ik meegenomen heb naar huis om uit te proberen. Liever Marseille zeepvlokken dan de gewone groene zeep. Zelf was ik in de veronderstelling dat groene zeep de meest zachte zeepsoort was, ook geschikt voor marmer en natuurstenen vloeren. Ik had wel al gemerkt dat het sop van groene zeep uit de gele flessen lichte stippen gaf op de leistenen vloer. Groene zeep blijkt niet meer de zeep die het vroeger was. Dit geldt niet alleen voor de flessen groene zeep, maar ook voor bijvoorbeeld de potten driehoek zeep. Een beter alternatief is Marseille zeepvlokken. Deze vlokken bevatten beschermende oliën. Bestellen via natuurwinkels of via internet. Je kunt Marseille zeepvlokken ook kopen in België (supermarkt Delhaize, GB). Het zijn meestal zakken van ongeveer 1 kg. Echte Marseille zeep wordt traditioneel gebruikt voor onderhoud van Belgisch 8

hardsteen en andere natuurstenen vloeren. Het is ook zeer geschikt voor andere toepassingen zoals monument-onderhoud tot de handwas. Milde zachte zeep op basis van kokos- en palmolie. Samen minimaal 72%. Het is zuinig in gebruik. 1 handvol vlokken oplossen op 5 – 10 liter water. Met dweilen vullen de poriën zich met het zeepmengsel en geven het oppervlak na een aantal malen een mooi glanzend oppervlak. Gebruik de zeepvlokken ongeveer 3 – 5 maal. Daarna heeft verzadiging plaats gevonden. Zover ben ik nog niet. Gebruik bij onderhoud van natuursteen nooit verschillende producten door elkaar, gebruik alleen de zeepvlokken, voeg geen soda of ander middel toe. Eerst resten ander onderhoudsmiddel verwijderen met een intensiefreiniger van het merk dat je gebruikt (HCG intensief reiniger). Deze zeep meteen gebruiken zonder eerdere polish te verwijderen geeft vlekkerig resultaat. Ik heb op mijn keukenvloer een klein stukje uitgetest, geeft inderdaad vlekken, ik ben er nog niet toegekomen om dit aan te pakken en hiervan verslag te doen. Ik gebruik de zeep nu alleen in de marmeren gang, ziet er mooi glanzend uit. Matten Een kokosmat vergroot de kans op slijtage. Handig zijn polyetheen anti-slip / ondermatten onder vloerkleden, dit beschermt vloeren omdat er minder slijtage plaatsvindt. Inloop vloermat. Deze mat heeft een rubberen onderkant en de bovenkant is tapijt. Let op condensvorming onder de mat. Regelmatig checken of het onder de mat goed droog is. De allerbeste zilverpoets: Hagerty Silver polish, geeft ook langdurige bescherming van zilverwerk. Gewone poetsmiddelen van Brasso of Silvo bevatten o.a. sterke zuren, die eerst een regenboogvlek veroorzaken die uiteindelijk donkergrijs wordt en niet meer weg te poetsen is. Een ander poetsmiddel wat zij veel adviseert is: Flintoline poetsmiddel. Dit is een geschikt poetsmiddel voor bewerkt goud, koper en messing (geelkoper). 9

Activiteiten 2014 ------------------------------------------------------------------------------------------------------VAN DE ACTIVITEITENCOMMISSIE

Datum

Activiteiten 2014

12 januari

Nieuwjaarsreceptie bij Leo Jonkergouw in Oppenhuizen

16 april

Ledenvergadering in het WTC te Leeuwarden

10 mei

Voorjaarsactiviteit: Himmeldei in Groningen

22 juni

Huizentocht: De heerenbehuizing met wagenschuur uit 1890 en De herstelde koren- en pelmolen Windlust in Burum. Kop, hals, rompboerderij met tuinbezichtiging in Drogeham De Doopsgezinde Gemeente ‘DE FEANSTER FORMANJE’ uit 1804 in en de Pastoriewoning uit 1865 in Surhuisterveen.

24 augustus

Medewerking aan Vlaskamp tuindag in Mantgum

12 oktober

Herfstactiviteit: Lezing over de verf van Farrow & Ball en presentatie over traplopers in Bangahuys te Franeker. Toelichting in de stijlkamers van museum Martena door conservator Marjan Brouwer over het kleurgebruik in de stijlkamers. Tussendoor een kleine wandeling door de Martenatuin. Beide panden grenzen aan deze Roodbaardtuin.

10

Lieuwe Wynia -------------------------------------------------------------------------------------------------------

DRIE MAQUETTES Lieuwe Wynia, voorheen docent aan de Hogeschool van Utrecht en de Jelburg te Baarn, is sinds 1990 freelance ontwerper van exposities. Ook maakt hij eigen werk, waarbij zijn interesse vooral uitgaat naar gebouwen (classicisme) en landschap. Beide thema’s worden vaak verwerkt in glazen kistjes en transparante vitrines. Het dorpshuis in Boksum is eigenaar van een aantal door hem gemaakte vitrines met raampartijen, aldaar aanwezig. Eind 80er jaren heeft hij in Joure en in Franeker de tentoonstelling "Classicisme en het Friese landschap" georganiseerd. Het betrof de 'notarishuizen c.q. de pastorieën', zoals ze later genoemd werden en allerlei afgeleide huizen. Essentiële kenmerken zijn de kroonlijst en de symmetrie zowel binnen als buiten etc. Zijn inspiratiebron was het huis van Pake en Beppe in Boksum. De maten en verhoudingen van de werkstukken zijn ontleend aan de maten ter plekke. Ondertussen is de heer Wynia bezig met research om tot een ‘monografie’ te komen over het Âlde Hûs in Boksum. Vanaf zijn ‘glorietijd’ in 1850 tot op heden in zijn droevige neergang. Zijn interesse voor het Classicisme inmiddels heeft geleid tot een totaal verzonnen ‘living bridge’ (zie foto). De heer Wynia heeft het bestuur van de VKF in 2010 laten weten dat hij nog steeds werkstukken uit die tijd in zijn bezit had. Ze begonnen wat te veel ruimte in te nemen. Hij zou ze graag ergens willen onderbrengen waar ze op een waardige manier behandeld worden. 11

Naar aanleiding van de tuindag heeft de activiteitencommissie contact gezocht met de heer Wynia. Gelukkig, de stukken waren er nog. Wie naar de tuindag geweest is heeft het gevelfragment kunnen zien in de stand van de VKF. Drie maquettes, op basis van het huis van zijn grootouders in Boksum, zijn door de heer Wynia geschonken aan de VKF. Het betreft de volgende fragmenten:  "Gevelfragment I" Een smal fragment vanaf de drempel, langs de voordeur (met pilaster in de Ionische stijl) door de kroonlijst (met goot) langs de zijkant van de 'kajuit' (lus deel van het timpaan). Verhoudingen: lambrisering : zolder : kajuit = 3 : 1 : 2. Maten: L. = 175 cm. / B = 43 cm De grijs houten sokkel: l = 43 cm / b = 26 cm / h = 21.5 cm. (sokkel kan los, i.v.m. vervoer)  "Gevelfragment II" Een smal fragment langs de rand van het venster, vanaf de vloerbalken langs het venster met luiken en lambrisering, door de zolder, langs de kroonlijst en door de dakbalken met dakbeschot. Maten: L = 40 cm / B = 64,5 cm. / H = 140 cm. Geen sokkel.  "Dakfragment" Een stuk uit de hoek van het huis: de gekorniste kroonlijst, daarin de goot, de dakbalken met hun verbindingen en het dakbeschot met panlatten. Maten: L = 60 cm. / B = 64,5 cm. / H = 72 cm. Ook zijn door de heer Wynia in 1977 prachtige tekeningen gemaakt van het huis van zijn pake en beppe aan de Buorren 23 in Boksum, Deze tekeningen geven een mooi kijk op de bouw van onze huizen. De VKF is nu in het bezit van kopieën van deze bouwtekeningen. In de toekomst laten wij u er meer over weten. Het bestuur nodigt de heer Wynia uit op (een van) onze activiteiten in 2015 om kennis te maken en om hem op passende wijze te bedanken voor deze schenking, waar onze vereniging zeer zuinig op zal zijn en dat zeker zal bijdragen aan het in stand houden van onze woningen. 12

© Lieuwe Wynia

Hoe was het toen? ------------------------------------------------------------------------------------------------------UIT DE ENCYCLOPEDIE VAN 1870

Badkamer, deel I Het bouwen van een badvertrek is geene gemakkelijke taak – vooral niet wanneer het geschieden moet in reeds bestaande huizen. Het moet derhalve aan deskundigen worden overgedragen. Niet alleen moet zulk een vertrek doelmatig ingerigt wezen, maar sommige gedeelten, vooral die, welke tot aan- en afvoer van water dienen, vereischen eene bijzondere oplettendheid, daar men anders met het gevaar van vochtige muren, van zwamvorming enz… wordt bedreigd. Eene badkamer moet licht en van eene goede luchtverversching voorzien wezen. Men plaatse haar bij voorkeur aan de zonzijde van een gebouw, en liefst zóó, dat men, om haar te bereiken, zich niet behoeft bloot te stellen aan de kille lucht van de gangen, portalen en trappen. Er moet gelegenheid zijn om haar des winters, zonder veel moeite te verwarmen. Zij moet ruim genoeg wezen, om behalve de badkuip eene canapé of een gemakkelijke stoel en eene tafel te bevatten. Ook moet er een schelkoord of eene spreektrompet worden aangebragt, waarvan men gebruik kan maken, als men zich in ad bevindt. Zeer fraai maar kostbaar is zulk een bad, als de badkuip van marmer is, hetzij uit dit gesteente gehouwen, hetzij van marmeren platen, die het metselwerk bedekken. Tot zoodanige bekleeding wordt ook veel leisteen en porselein gebruikt. Badkuipen van metaal, bepaaldelijk van stort of zink, verdienen de voorkeur boven die van steen, omdat zij minder warmte opslorpen. Houten badkuipen zijn minder in zwang, omdat men ze niet zoo goed kan schoonmaken: en omdat zij spoedig herstelling vereischen.

15

De vorm der badkuipen is gewoonlijk eirond, maar zóó, dat zij aan het hoofdeneind breeder zijn dan aan het voeteneind, en van boven wijder dan van onder. Zij moeten eene lengte hebben van 1,5 eene breedte in het midden van 0,7 en eene diepte van 0,6 Ned. El. Om het inklimmen gemakkelijk te maken, doet men de kuip gedeeltelijk of geheel in den vloer inzinken. In het laatste geval moet men trappen aanbrengen, om er in af te dalen, en zóó te plaatsen, dat de ruimte der kuip er niet door verminderd wordt. --In de volgende Timpaan deel 2 over o.a. water aanbrengen, de vloer en uitleg bij de tekening….wordt vervolgd!

MANTGUM Om de sfeer van de tuinen van de 19de eeuwse tuinontwerper Gerrit Vlaskamp te proeven en werkelijk te ervaren moet u in Mantgum, Friesland zijn. In dit prachtige dorp is een groot aantal tuinen van deze herontdekte ontwerper bewaard gebleven.

*** 16

Techniek -------------------------------------------------------------------------------------------------------

NIEUW LEVEN VOOR EEN HOUTEN VLOER Op een enkele gang-, badkamerof keukenvloer na bestaan de vloeren in onze huizen overwegend uit brede tot zeer brede overwegend (grenen)houten delen. Wat lange tijd “uit” was, is nu weer “hot”, zie de brede laminaaten houten vloerdelen, die nu overal worden aangeboden. Maar wij hebben ze lekker al en hoeven ze alleen maar te faceliften. We treffen ze aan in vele vormen afgewerkt: geschilderd in een egale paarsrode olieverf belegd met viltpapier, daaroverheen een vloermat aan de rol, tapijt onder de tafel en een kleedje bij de deur. Maar ook imitaties in schilderwerk van marmer en andere steensoorten of van luxere houtsoorten om toch een zekere welstand uit te stralen. Tenslotte het z.g. voetjesmarmer ook “ hakken-tenenvloer” genaamd. Door met blote voeten door de nog natte gelaagde verf te lopen ontstonden wilde, in zekere zin regelmatige verfpatronen. Vooral dit laatste is zeer karakteristiek voor onze categorie monumenten en zou tezamen met de andere genoemde varianten door onze

vereniging geïnventariseerd moeten worden vooraleer alles verdwenen is. Je kunt ze schilderen, al dan niet in een fraai patroon of met randversiering, of beleggen met linoleum, vloerbedekking en wat al niet meer. Ik behandel hier de meest voor de hand liggende refitt: die van herstel en conservering.

We beginnen met het verwijderen van een eventuele toplaag. Maar wees voorzichtig, er kan een waardevolle historische ondergrond te voorschijn komen, al dan niet restaurabel, maar minstens het documenteren waard. Dan zul je voor wijziging een vergunningaanvraag in moeten dienen, wanneer het pand een beschermd monument is. Nadat de planken zijn bevrijd van 17

vloerbedekking, zeil, boardplaten enz. zullen als laatsten vaak meerdere verflagen moeten worden verwijderd. Eventueel aanwezige nageltjes en klompspijkertjes wip je omhoog met een hamertje en een scherp geslepen en iets opgebogen oude schroevendraaier, noem het maar een soort miniatuur koevoetje, waarna je ze met een tang gemakkelijk beetpakt. Een dikke verflaag zul je in veel gevallen met verfföhn en krabber moeten afschrapen. Die oude verven waren namelijk samengesteld uit o.a. lijnolie, één grote kleefboel, waardoor schuurlinnen snel volloopt. Niet aan beginnen dus. Houd wel water bij de hand wanneer je gaat föhnen ter voorkoming van beginnende brandjes in de naden! Vaak lijkt het alsof de verflaag ooit is aangebracht om houtwormschade te maskeren. Deze verhelp je door de gaatjes te stoppen met houtvulpasta (doe wat kleurproefjes met het oog op de eindafwerking) of door erg slechte stukken eruit te zagen c.q. te frezen. Probeer zo strak mogelijk te werken, zodat het geen lappendeken wordt. Je zou één heel slechte plank kunnen vervangen door een nieuwe en uit de sloopplank gave stukken kunnen zagen voor reparatie van de kleinere slechte

plekken. Kleur en nerfstructuur komen dan beter overeen dan met nieuw hout. Door jarenlang indrogen zijn de naden tussen de delen soms erg wijd geworden. In extreme gevallen tot wel 12 mm! Het is te overwegen om aan een van beide plankzijden een smalle lat te lijmen om de naden weer op normale breedte te krijgen, zeg 46 mm. Probeer bijvoorbeeld een plank te vinden waar smalle strookjes uit gezaagd kunnen worden. Een goede ingreep, die steeds vaker wordt toegepast is het dichtkitten van de naden. De vloer wordt er een stuk hygiënischer door, tochtvrij en de kans op beschadigen van randjes behoord ook tot het verleden. Om terugkerende houtwormschade uit te sluiten zul je de vloerdelen aan boven- en indien mogelijk, ook aan de onderzijde moeten spuiten of inkwasten met een daarvoor geschikt middel. Vooral als je hiervoor in een kruipruimte moet werken moet je jezelf goed beschermen tegen de vaak giftige spuitnevel met een koolstofmasker. Tijdens en na het spuiten de ruimtes goed ventileren! Voor het dichten van de naden is Sika of Simson deknadenrubber 18

heel geschikt. Voordat we de kitspuit ter hand nemen, dienen de naden goed droog en schoon te zijn. Je kunt bijvoorbeeld de cirkelzaag of bovenfrees langs een geleider heel secuur door de naden sturen om zo de kantjes goed strak en zuiver te krijgen. Het stof goed verwijderen. Het volgende ook beslist niet verzuimen! De bodem van iedere naad moet vrijgehouden worden, hechting mag namelijk alleen aan de zijkanten van de naad plaatsvinden. Wanneer je dit nalaat, kan de voegkit niet elastisch meerekken en vroeg of laat losscheuren, zelfs wanneer de vloer al door en door droog is. Hout blijft nu eenmaal altijd enigszins in beweging. Er is voor dit klusje het zogeheten Vorlegeband te koop. Bedoeld voor beglazing, maar geknipt voor ons doel. Een soepel aan één zijde van kleeflaag voorzien schuimrubberband in diverse breedtes, bijv. 2 x 6 mm, 3 x 6 mm, 3 x 9 mm. Zorg dat er tenminste 3 mm. kitruimte boven die bodemafdekker overblijft. Om knoeiboel te vermijden kun je de planken pal langs de naden afplakken met extra dunne tape van tenminste 25 mm. breed. Doe

dat sowieso, wanneer de vloer ooit al eerder is opgeknapt en dus niet meer grondig geschuurd hoeft te worden. Vervolgens breng je de kit goed vullend per 2 of 3 naden tegelijk (afhankelijk van het tijdsverloop) aan en strijk je die vlak met een smal plamuurmes. De overtollige kit zo veel mogelijk van het tape verwijderen en dan de naad nog eens mooi glad nastrijken. Na uitharding kan de vloer geschuurd worden, bij voorkeur met een roterende schuurschijf, waarna nog eens met een band- of vlakschuurmachine. Met een (gehuurde) zware bandschuurmachine voor vloeren is het oppassen geblazen: even iets te lang op één plaats laten zweven heeft rampzalige gevolgen; de machine “ graaft zich in “ en zie die “kuilen” dan nog maar eens vlak te krijgen! Verwijder indien mogelijk de plinten vooraf om ook langs de muren een keurig resultaat te verkrijgen. Wanneer dit moeilijk kan, de randen en hoeken met een kleine machine (bij voorkeur strijkijzermodel) behandelen. Begin met korrel 60 bij erg slechte vloeren en eindig met korrel 150. Nu kun je met het inkleuren beginnen. Hierbij zijn meerdere opties mogelijk. Zelf heb ik gekozen voor het op 19

kleur brengen met waterbeits en zal deze methode daarom verder behandelen. Doe vooraf wat testjes bij dag- en kunstlicht om zeker te zijn van een goed eindresultaat. Na één of twee dagen wanneer de beits goed was opgedroogd hebben wij de vloeren met RUSTOL OWATROL OIL vol en zat ingekwast. Direct daarna met een vlakschuurmachine zonder afzuiging en voorzien van waterproof schuurvellen korrel 220 de hele vloer grondig nageschuurd. Dit is uiterst belangrijk voor een goed en duurzaam resultaat. De OWATROL olie wordt hierdoor diep in het hout “ gemasseerd “. Wees niet gehaast en schuur zo lang door totdat de olie dik wordt en het schuren stroef begint te gaan. De kleurbeits mengt met de olie en de planken krijgen er een “levend” patina door. Direct hierop volgend ga je met schone pluisvrije lappen ( bijvoorbeeld oud beddenlaken of theedoeken ) de overtollige olie verwijderen. Stevig wrijven en vaak de lap vernieuwen. Wanneer de olie al te ver is ingetrokken de doek met olie bevochtigen. Laat geen natte plekken achter, die zullen na te zijn opgedroogd blijven glimmen en afsteken tegen de rest. Gooi de lappen buiten

weg in een open vat i.v.m. risico van brand door broei! Onze technische commissie in oprichting bestaat uit:  Leo Jonkergouw  Hans Loor  Auke Wierda Na een paar dagen tot een week kan de vloer weer belopen worden. Test vooraf of hij goed droog is en niet kleeft, wanneer je een warme hand er een tijdje op hebt gedrukt. Te snel betreden geeft afdrukken, die moeilijk te verwijderen zijn. Het onderhoud is na toepassing van deze afwerkmethode vrijwel nihil. Slechts stofzuigen en heel af en toe met een vochtige doek afnemen is al voldoende. Het enige wat wij na jaren wel eens doen, is de vloer met een licht in diezelfde olie gedrenkte lap opwrijven. Het hangt er natuurlijk ook vanaf, hoe intensief het gebruik is. Het kan en mag natuurlijk, maar het in de boenwas zetten is bij deze onderhoudswijze simpelweg overbodig. Leo Jonkergouw, lid technische commissie VKF 20

Ingezonden stukken -------------------------------------------------------------------------------------------------------

35 JAAR WONEN IN YSBRECHTUM Begin 1970 waren er twee redenen om naar een onderkomen te zoeken. We groeiden als gezin uit ons huis en ik wilde na een dag in het donker van mijn oogartsenkamer nog van het daglicht in een tuin genieten. Op een van mijn zoektochten zag ik de sterk verwaarloosde pastorie in Ysbrechtum. Niemand thuis. Tussen het hek door zag ik de overwoekerde tuin. Wat een mogelijkheden. Als een wonder werd ons enkele jaren later, in 1974, de pastorie te koop aangeboden en de koop werd snel gesloten. We hadden al diverse historische woningen bekeken, allemaal met dezelfde symmetrische indeling. Gang van voordeur tot achterdeur met aan weerszijde kamers. Gecharmeerd van deze indeling waren we niet. Wij spraken toen van ‘renteniers woning’ maar de juiste benaming, classicistische woning, hoorden we pas later. De laatste dominee die de pastorie bewoonde was dominee G. Brink, een groot tuin liefhebber, die 10 jaar geleden met emeritaat ging en naar Mantgum verhuisde. Sindsdien was er blijkbaar geen spade meer in de tuin gezet. Dat deden wij direct wel om met behulp van een architect de fundamenten bloot te leggen om te zien of er verzakkingen waren. Die bleken niet aanwezig te zijn dus besloten we tot renovatie in plaats van nieuwbouw en konden we gaan denken hoe we een comfortabel interieur konden zetten op de bestaande lijnen. Als eerste lieten we een zware betonring storten tegen de binnenkant van het fundament rond de hele woning. Hierop kon een spouw muur worden gemetseld en een aanzet voor alle nieuwe vloeren. Talloos waren de schetsen die we maakten.

Overtollige muren en bedsteden werden door onze ijverige kinderen verwijderd en een dorpsgenoot zwoegde al in de waskelder om deze een meter dieper te maken want we droomden al van een echte wijnkelder. Intussen wachtten we op de bouwkundige rapporten van de gemeente. In die wanorde belde dominee Brink mij met de vraag of hij eens mocht komen kijken naar de woning waar hij zo gelukkig geleefd had. Enkele minuten later stond hij al bij de voordeur, maakte twee stappen over een loopplank naar binnen, trok bleek weg, hief zijn handen ten hemel en zei; “Onze mooie pastorie”. Hoofdschuddend hoorde ik hem nog mompelen: ‘Barbaren”. Terwijl hij zich omdraaide en verdween zag ik de tranen in zijn ogen. Ik kreeg de kans niet hem ons plan te laten zien. Met een open begroting en twee vaste timmerlieden werd de restauratie met veel zorg voor detail begonnen. Alles moest zo authentiek mogelijk tot een comfortabel huis gevormd worden. Binnen en buiten luiken, vensterbanken en deuren werden gespaard. Alle leidingen werden vernieuwd, de plafonds waar in de loop van 140 jaar drie maal een nieuw materiaal was getimmerd, werden weggehaald waarbij de prachtige balken te voorschijn kwamen. Dit alles was nooit zo mooi geworden als we een aanbesteding hadden laten doen want er moesten voortdurend aanpassingen worden gedaan. Ik dacht nog vaak aan die wrange ontmoeting met dominee Brink en nodigde hem uit eens te komen kijken wat we er van gemaakt hadden. Hij vond het prachtig geworden en wat was hij blij dat de pastorie behouden gebleven was, want hij had geruchten over afbraak gehoord. Bij het afscheid zei mevrouw Brink; “Zo had ik ook wel willen wonen, och wat hebben we hier een kou geleden”. Al 35 jaar zeggen wij tegen elkaar; “ We hebben de mooiste pastorie van Friesland”. Met vriendelijke groet, Hub Rutten 22

Bij u op bezoek, kennismaking met leden -------------------------------------------------------------------------------------------------------

EVEN VOORSTELLEN: HANS EN ARJA LOOR

Als kersvers lid van het VKFbestuur is me gevraagd een stukje voor het Timpaan te schrijven. In de vorm van een soort kennismaking. Het streven van het bestuur is om regelmatig bij een verenigingslid langs te gaan om zijn of haar verhaal op te tekenen voor publicatie in het Timpaan. Dat is leuk om te doen en kan een lezenswaardig verhaal met interessante anekdotes en bijzondere details opleveren. Maar eerst is dus de beurt aan ons.

Technische commissie Hoewel wij misschien al wel 17 of 18 jaar lid zijn van de VKF (we zeggen overigens thuis nog steeds "van het Timpaan" vanwege de naam van het verenigingsblad), hebben we tot vorig jaar nog nooit een Algemene Leden Vergadering bijgewoond. In de zomer van 2013 besloot ik voor het eerst eens zo'n ALV bij te wonen. Niet alleen om de voormalige gevangenis in Leeuwarden eens van binnen te bezoeken, waar de vergadering plaats vond, maar meer uit nieuwsgierigheid. Wat zou de vereniging van en voor bewoners van de classicistische notabelen woningen in Friesland nog meer inhouden? De rondleiding in het gebouw was zeer belangwekkend en tijdens de vergadering zelf kwam onder meer de vraag boven "hoe het geregeld was met de ondersteuning aan leden indien er technische vragen bij het bestuur binnen komen". Op dat moment vormde zich na enige slapende jaren opnieuw de Technische Commissie op initiatief van Leo Jonkergouw (van zijn hand, net zoals in vroegere Timpanen, vindt u elders in deze uitgave een mooi 23

artikel). Enthousiast geworden sloot ik me even later daarbij aan. De commissie heeft dit voorjaar een aantal ideeën en doelen geformuleerd en daarvan verslag gedaan aan het bestuur. Het plan is onder meer om in een reeks verhandelingen op praktische wijze onderhoud en herstel aan onze neoclassicistische woningen te behandelen. Zodat u wellicht gemotiveerd en geïnspireerd raakt om het een en ander zelf aan te gaan pakken. Bijvoorbeeld door de voornoemde inzending van Leo: "Nieuw leven voor een houten vloer". In volgende Timpanen hopen we, mede aan de hand van uw reacties, meer inhoud aan praktische tips en handleidingen te kunnen geven. Dit onder het motto: “zelf doen geeft voldoening”. Een korte zoektocht Ons huis staat midden in het dorp Ferwert, tussen het café en de kerk in. We zijn er in 1991, met toen drie kleine kinderen in de leeftijd van 2 tot 8 jaar, komen wonen. We kwamen uit het westen, waar mijn vrouw Arja en ik na mijn (niet-voltooide) studie geneeskunde in Rotterdam nog een jaar bleven 'hangen' maar waar we onze kinderen liever niet wilden laten opgroeien. Tijdens een rondrit door Friesland vielen ons die prachtige voorname en

symmetrische woningen op. Daar zouden we ook wel willen wonen! Temeer daar Arja als domineesdochter tot haar 18e in zo'n fraaie imposante pastorie in Heemse had gewoond en daar af en toe nog met heimwee aan dacht. Jammer was dat enkele pastorieën inmiddels gesloopt bleken; zo ook de oude pastorie in Oosterbierum waar een oom ooit predikant was. Hoewel we eigenlijk op zoek waren naar een grotere woning met veel tuin en een grote garage voor mijn hobby, passeerden we tijdens de zoektocht een huis in een klein dorp vlak bij de Waddenzee waar iemand op een ladder de dakgoot stond te schilderen. Ik vroeg hem de weg naar het volgende huis op onze lijst van te bezichtigen woningen en zag toen pas een klein bord “te koop”. Het was net als met de aankoop van een fraai glimmende oldtimer: we waren meteen 'om'. Nog geen week later was de koop rond. Dit was meer een beslissing 'op emotie' dan 'met verstand'. Wat waren we blij om hier met ons gezin in de rust van het mooie Friesland te komen wonen! Voormalige pastorie Omtrent hetgeen er over ons huis te vertellen valt past enige bescheidenheid. 24

Allereerst valt de oprichtingsdatum ('den 6en juli 1906') niet helemaal onder de definitie van neoclassicistische woningen, waarvan de bloeitijd immers voor 1900 plaatsvond. Het betreft hier dan ook in navolging van diverse Hervormde pastorieën in Friesland de bouw van een Gereformeerde pastorie, waarvoor slechts een klein stukje grond naast de kerk ter beschikking stond. Er was alleen aan de voor- en een zijkant nog ruimte voor een stukje tuin. In het archief van het gemeentehuis tegenover onze woning waren nog bouwtekeningen aanwezig. Dat was interessant want daaruit bleek dat de pastorie ooit groter was geweest. Omdat kennelijk het gebrek aan tuingrond bezwarend was heeft men de consistorieruimte aan de achterkant van het huis op enig moment afgebroken. Later is een stukje tuingrond van de aangrenzende buren gekocht. Ook wij kregen een jaar na aankomst de gelegenheid om een stuk van de aangrenzende Hervormde pastorietuin te kopen. We maakten daar dankbaar gebruik van: we kregen hierdoor de hele dag zon in onze tuin! Timmerwerk Toen wij de woning betrokken was het al geruime tijd geen pastorie meer. Omdat de kosten van het

onderhoud wellicht bezwarend was heeft de kerk haar bezit afgestoten en een nieuwe pastorie elders in het dorp gebouwd. Ofschoon de pastorie op de nominatie van afbreken stond, was er gelukkig een dorpeling die het pand van de sloop wist te redden. Daarna heeft de woning nog als ambtswoning voor een burgemeester dienst gedaan en werd het tijdlang het onderkomen van de hoofdonderwijzer. Er werd ons in het dorp verteld dat deze mijnheer het ambachtelijke werk niet schuwde: vrijwel elke dag kwam hij na schooltijd planken en spijkers in de winkel halen om daarmee zijn huis te vertimmeren. Met als resultaat dat veel oorspronkelijke details verdwenen zijn in de 60-er jaren. Toch bood deze voormalige pastorie ons nog zoveel sfeer en ruimte dat wij er graag in wilden wonen.

We wonen er thans nog steeds met veel plezier. De kinderen zijn 25

inmiddels de deur uit en eigenlijk is het huis nu te groot. Voor mij betekent dit dat er te veel verzameld wordt en te weinig opgeruimd. De stookkosten, want beneden staat overal de CV behaaglijk aan, vallen wel eens tegen. Net als het schilderwerk daar ik niet graag op een hoge ladder sta. Een paar jaar geleden is, na ieder jaar nieuwe reparaties wegens lekkages rond de overblijfselen van de vier schoorstenen, het gehele platte deel van het dak vernieuwd. Soms kijken we elders wel eens stiekem naar een kleinere woning aan de rand van een bos bijvoorbeeld, om elkaar daarna bevestigend aan te kijken en te herhalen: “zo mooi, ruim en prettig we hier wonen, vinden we toch nergens anders?”. Ja, we zijn hier tevreden en hopen nog lang van het huis te mogen genieten. Bestuursfunctie Dit voorjaar werd ik benaderd om zitting te nemen in het bestuur van de VKF. Voorheen was ik 10 jaar bestuurslid van een landelijke automobielclub. Hoewel van geheel andere aard hoop ik die ervaring in te kunnen zetten in de vereniging van en voor de eigenaren van neoclassicistische

woningen. Dit om onze leden met raad en wellicht daad te kunnen bijstaan in het behoud van dit mooie erfgoed. Voordelen Een vereniging dient de leden voordelen te bieden. Dat kan het bezoeken van elkaars woningen en het contact met andere leden zijn. Of het ontvangen van het verenigingsblad in de brievenbus, maar bijvoorbeeld ook ondersteuning bij technische vragen of de mogelijk tot deelname aan een voordelige specifieke woonhuis clubverzekering. Eigenlijk alle activiteiten en voorzieningen die het belang van leden dienen. Zo ook onze inzet als lid van de Technische Commissie en als bestuurslid. Vandaar dat wij u graag uitnodigen om uw ideeën en suggesties te mailen naar: [email protected] of [email protected] Hopelijk binnenkort tot ziens op een van de activiteiten of bijeenkomsten! Met vriendelijke groet, Hans en Arja Loor

26

De VKF is op zoek naar… ----------------------------------------------------------------DRAAGT U DE VKF EEN WARM HART TOE?  Archiefruimte: Wie heeft een droge en goed bereikbare (voor activiteitencommissie en bestuursleden) ruimte beschikbaar voor een aantal dozen, de maquettes en standmateriaal?  Een archivaris, die ons archief inzichtelijk wil maken?  Nieuwe bestuursleden. Weet u iemand met een goede motivatie en hart voor de vereniging of heeft u wellicht zelf interesse, draag deze dan voor bij het bestuur van de VKF. In 2015 stappen 2 bestuursleden op, wie vullen deze plekken in?  Leden voor de activiteitencommissie: Wie helpt ons leuke activiteiten te organiseren?  Leden voor de PR-commissie: Doelstelling is het doen verschijnen van het verenigingsblad (Het Timpaan) en het promoten van onze vereniging. Borg het voortbestaan van de VKF! Meld je aan via [email protected]

27