HET TIMPAAN IS EEN NIEUWSUITGAVE VAN DE VERENIGING VOOR NEO-KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND DECEMBER 2008

HET TIMPAAN IS EEN NIEUWSUITGAVE VAN DE VERENIGING VOOR NEO-KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND

DECEMBER 2008

Colofon HET TIMPAAN - 2008 / NR. 3 Het Timpaan is een nieuwsuitgave van de Vereniging voor Neo-Klassicistisch Wonen Friesland voor haar leden. Losse exemplaren zijn te verkrijgen bij de redactie à € 3,-. De Vereniging Neo-Klassicistisch Wonen heeft tot doel: Het onder de aandacht brengen, zowel bij het publiek als bij overheden, van het neoklassicistisch woonhuis in Friesland als nadrukkelijk element in het geheel van het Friese cultuurlandschap. Het bevorderen van contact tussen de leden door het organiseren van gemeenschappelijke activiteiten en het helpen van de leden en het bevorderen van onderlinge hulp door de leden bij de instandhouding van bedoelde woonhuizen en tuinen. Redactie: L.A. Jonkergouw K. Posthuma A. Somer vacature vacature Adres redactie: L.A. Jonkergouw Tsjerkebuorren 43 8625 HB Oppenhuizen Tel.: 0515 - 559555 E-mail: [email protected] Bestuur: B. Woudstra-Nicolay – secretaris B.C. Wijmenga – penningmeester D. van Dijk J.A. Gietema

Leden: Leden van de vereniging kunnen zijn, zij die als eigenaar, beperkt gerechtigde, huurder of bewoner belang hebben bij de instandhouding van een neo-klassicistisch woonhuis. Donateurs: Begunstigers die niet aan de criteria van de leden voldoen. Contributie: Leden € 25,- per jaar. Donateurs € 23,per jaar. Inning bij voorkeur met machtiging via automatische incasso. Opzegging: Schriftelijk vóór 1 december van het reeds betaalde jaar. Opgave leden en advertenties bij: B.C. Wijmenga Rijksstraatweg 92 9254 DL Hardegarijp Tel.: 0511 - 473564 E-mail: [email protected] Bankrekening: 9348113 t.n.v. Vereniging Neo-Klassicistisch Wonen Friesland Opmaak/realisatie: Moregraphics, ‘s-Hertogenbosch E-mail: [email protected] Foto voorpagina: Molenhuis, Sint Jacobiparochie.

Bezoek ook onze site: www.pastoriewoning.nl

1

Beste leden, VAN DE REDACTIE Dit is alweer het laatste Timpaan van 2008. Ook dit jaar bracht ons weer diverse activiteiten zoals de nieuwjaarsbijeenkomst, een prachtige dag op het Poptaslot te Marssum en de gezellige huizentocht in Heeg. In de rubriek “Op bezoek bij” staat ditmaal de woning van Shanti van Iersel en Devi Vogels centraal. Zij zijn dit keer gastheer en gastvrouw ter gelegenheid van de aldaar te houden nieuwjaarsbijeenkomst, welke plaatsvindt op 11 januari 2009. Elders in dit blad kunt u zien hoe u op de Middelweg-west 225 in Sint Jacobiparochie kunt komen. In het vorige nummer meldden wij al het terugtreden van Jolanda Kooi als redactielid. Het decembernummer is dit keer druk- en verzendklaar gemaakt door Moregraphics in ’s-Hertogenbosch. Wanneer het resultaat tevreden stemt, mag dit eenmans-bedrijfje van Maurits, zoon van ons redactielid Leo Jonkergouw de opmaak voortaan verzorgen. Daar onze redactie al bijna twee jaar onderbezet is en de roep om ons te komen versterken nog geen enkele reactie heeft opgeleverd proberen we het hier nog maar eens. Het is telkens nog gelukt om een goed verzorgd Timpaantje klaar te stomen dank zij de inzet van ons team, maar met een betere bezetting zou het mogelijk worden om enkele pagina’s aan het blad toe te voegen. Wat het voor de lezers en adverteerders ook weer interessanter maakt. In dit nummer vindt u de introductie van ons nieuwe bestuurslid de heer Gietema uit Wânswert. Voorts een woonimpressie, geschreven door de zoon van een onzer leden en weer diverse interessante en nuttige tips en tevens een nieuw rubriekje over bijzondere elementen in huis. In het oktobernummer van 2007 startte de redactie ook al een nieuwe rubriek onder de kop “Waar haal je het vandaan”, waarbij ook toen de wens en verwachting werd geuit, dat de leden er aan zouden bijdragen middels ingebrachte stukjes, tips e.d. 2

Helaas mochten wij tot op heden niets ontvangen en de vraag dient zich aan, of de leden dan helemaal niets te melden hebben of dat het gewoon aan interesse ontbreekt. In beide gevallen jammer, want er blijven op die manier veel kansen liggen, die onze vereniging naar een hoger niveau zouden kunnen tillen. Want daar mankeert toch wel het een en ander aan: de activiteitencommissie treft geen blaam, ze komt regelmatig met leerzame en onderhoudende workshops en excursies voor de dag. Maar met de website wil het niet echt vlotten: niet alleen is er nog pas een zeer klein deel van onze woningen ingebracht, ook het kopje: “nieuws” dekt de lading niet, er staat alleen maar “ouds” onder… Op het “archief” is blijkbaar iedereen ingedut, er is in geen tijden wat aangevuld en onder “andere sites” is ook nog niets te vinden. Het mag toch niet zo zijn, dat dit uitstekende initiatief een langzame dood sterft… Kortom, het is tijd om aan het eind van dit voorbije jaar ons eens te bezinnen of we zo verder moeten gaan… Zijn we alleen maar een gezelligheidsclubje of maken we met zijn allen serieus werk van de doelstellingen, zoals die in de statuten zijn opgenomen ? En is dit alles tezamen misschien de oorzaak van het verschijnsel, dat er maar zo weinig geïnteresseerden op een jaarvergadering afkomen? De jaarvergadering voor het nieuwe jaar kunt u alvast in uw agenda zetten, deze is gepland voor 9 april, de locatie krijgt u tegen die tijd nog te horen. Wij van de redactie hopen in elk geval, dat er in ons bestuur én onder onze leden wat goede voornemens opborrelen welke dan tijdens de Nieuwjaarsreceptie aan den volke verkondigd kunnen worden! Mocht u dit Timpaan nog tijdig ontvangen, wensen wij u een Gelukkig Kerstfeest en een gezellig Oud en Nieuw toe. En hopen u in goede gezondheid te ontmoeten op 11 januari 2009! 3

Beste klassicist,

Bij u op bezoek... VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND

Sinds het begin ben ik lid van de VKF. Francesca, mijn partner, en ik hadden ons huis in Wânswert net gekocht toen er een brief in de bus lag met de adressering: ‘aan de bewoners van dit pand’. Normaliter gooi ik dit soort berichten meteen weg, maar gelukkig won toen de nieuwsgierigheid het van de routine.

Als het even kan, en dat is vrij vaak, bezoeken we de activiteiten van de VKF. De nieuwjaarsrecepties, maar zeker de zomertochten willen we niet missen. Het is een mooie manier om bij anderen in huis en tuin te kijken. Een mooie manier om ideeën op te doen en weg te domen bij een huis of tuin die jij niet hebt, maar graag wil.

Wij zijn lid geworden van deze mooie vereniging met aardige mensen in mooie huizen. Prachtige huizen, vaak zoveel mooier dan de onze. Groter ook. En bewoners met veel meer inzet en kennis van zaken dan wij ooit hadden en zullen hebben. Een weinig jaloers zijn we. Maar het is niet erg, want door de activiteiten van de VKF kunnen wij volop meegenieten van al dat moois en voelen we ons ook onderdeel van het klassicistisch wonen in Frylân.

Maar toch ook weer tevreden zijn met je eigen huis, want wat wij hebben, hebben anderen weer niet. Na al die jaren is het geen jaloezie of competitie geworden, maar een verrijking aan ideeën. Fijn om bij anderen te kijken, maar ook fijn om weer thuis te zijn. Zo heeft de vereniging ons veel gegeven en daarom wil ik graag wat terug doen. We leven in een tijd dat het lastig is om bestuursleden te vinden. Ook voor verenigingen waarvan niemand betwist dat ze een meerwaarde hebben voor de leden en voor de dorps- en stadsgemeenschappen die passief kunnen genieten van onze huizen. In het verleden ben ik veel actief geweest in diverse besturen, vooral sportverenigingen. Maar naarmate mijn sportieve activiteiten terugliepen, gingen mijn bestuurlijke activiteiten ook achteruit. Tijd voor wat anders. Tijd voor de VKF. Dus toen er een telefoontje kwam of ik mij beschikbaar wilde stellen voor een bestuursfunctie, zei ik al ja voordat ik besefte wat dat mogelijk zou inhouden. Maar nu ik gekozen ben door de leden en al een vergadering heb meegemaakt, heb ik geen spijt. Verre van; ik stort mij er helemaal in. Jan Gietema

4

SHANTI VAN IERSEL EN DEVI VOGELS Hetgeen hierna volgt, hoort eigenlijk thuis onder de kop: Ons huis, maar die titel was al door Thomas opgeëist. Dus doen we maar net alsof. Of eigenlijk ook weer niet, want 11 januari gaan we immers met zijn allen op bezoek bij de familie van Iersel, toch? Dus is ons redactioneel probleempje hiermee opgelost ! We laten onze gastheer aan het woord: Allereerst de fraaie historie. Het is 10 maart 1808. In Vrouwenparochie wordt Klaas Jans Crap geboren. Als beroep kiest hij koren- en pelmolenaar. Hij trouwt op 18 maart 1830 met Amerins Walings Bos. Hun beide zonen, Jan Klazes en Waling Klazes, leven slechts 3 en 8 jaar. Er zijn dus geen nazaten met wie wij op 10 maart 2008 de 200e geboortedag van Klaas Jans Crap konden vieren. In 1844 sticht hij op 't Hoekje (halverwege tussen Sint Jacobiparochie en Sint Annaparochie, hoek Middelweg-Koudeweg, nog altijd met de postcode MK) een huis en een achtkantige windkorenmolen, "De Welkomst".

Op 1 juni 1881 meldt de Bildtsche Courant: "De molen 'De Welkomst' is weer na de brand gereed om te malen; aanbevelend K.B. Wassenaar". Molenaar Klaas Boijens Wassenaar bewoont het Groate Huus van 1871 tot 1883. De volgende molenaar, Bauke Sijbrens Tijmstra, woont er langdurig, van 1883 tot 1917. Ook de derde en laatste molenaar, Hendrik Wieringa, woont er lange tijd, van 1927 tot 1958. Daarna wordt het huis kortstondig door verschillende eigenaren bewoond en de molen wordt verbouwd tot bardancing-petit restaurant. Nog eenmaal prijkt hij in volle glorie in het boek "Molens van Nederland" en dan valt hem hetzelfde lot ten deel als zijn voorganger. In de nacht van 2 op 3 november 1975, rond half drie, brandt de monumentale molen in niet meer dan een half uur opnieuw tot de grond toe af. Het woonhuis bleef ook ditmaal ternauwernood behouden. Niet langer was "De Welkomst" een sieraad voor het Bildtse landschap en een markant punt in de Friese Elfstedentocht.

In 1862 laat hij een nieuw en groter huis stichten: 't Groate Huus, vlak bij zijn molen. Zijn vrouw Amerins overlijdt daar op 4 oktober 1866, 60 jaar oud. In 1871 verkoopt hij het huis en de molen aan de nieuwe eigenaar, molenaar Klaas Boijens Wassenaar. Klaas Jan Crap gaat rentenieren in zijn huis in Sint Jacobiparochie. De stichter van zowel de molen als het Groate Huus overlijdt daar op 23 maart 1879. De brand van 'zijn' molen hoeft hij niet meer mee te maken. Op 9 november 1880 meldt de lokale Bildtsche Courant: "Hedennacht is de windkorenmolen 'De Welkomst' totaal afgebrand. De brandweer van Sint Jacobiparochie en Sint Annaparochie kweet zich, onder het toeziende oog van de burgemeester, ferm van haar taak, doch kon slechts de omliggende gebouwen behouden. Oorzaak van de brand was het heetlopen der as". 5

Vervolg Bij u op bezoek...

Vervolg... SHANTI VAN IERSEL EN DEVI VOGELS

In 1977 zie ik het Groate Huus en ik ben verkocht: ik koop het huis omdat ik er verliefd op ben. De eerste avond regent het en lekt het dak, maar het dak staat op het huis van mijn dromen. Wanneer dan ook nog mijn vriendin Devi bij me komt wonen en we samen kinderen krijgen, wordt het een plek om langdurig te blijven. In 1999 wordt het molenaarshuis zélf een Rijksmonument. De waardering van de Rijksdienst voor de monumentenzorg luidt als volgt: "Het molenaarshuis te Sint Jacobiparochie is van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang als bijzonder restant van een complex dat een uitdrukking is geweest van een sociaal-economische ontwikkeling; vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp; vanwege het materiaalgebruik en de ornamentiek; vanwege de in grote mate aanwezige architectonische gaafheid van het exterieur; vanwege de uitzonderlijke architectonische gaafheid van een aantal interieuronderdelen; in relatie tot de visuele gaafheid van de landschappelijke omgeving".

Ondanks alle lof die het huis wordt toegezongen is de toestand van de erfenis van Klaas Jan Crap bedroevend. Overal waar je komt kijken de scheuren en de spleten en de kieren en de lekken en de rotte balken en Porion (een wondermiddel om oude scheuren te 6

SHANTI VAN IERSEL EN DEVI VOGELS geen muis kijkt me aan. Om me heen heeft het Groate Huus zijn glorie weer herkregen. De molen moeten we helaas missen, maar het Groate Huus is opnieuw "een sieraad voor het Bildtse landschap" en een groot plezier om te mogen bewonen. Klaas Jans Crap blijven we dankbaar voor 'zijn' huis!

repareren) je vragend aan: "En, mijnheer van Iersel, komt er nog wat van?" Maar mijnheer van Iersel heeft kinderen en geen geld voor dit soort dure grappen! Ja, het duurt dus even en het kost een paar centen, maar het komt er toch van. We waren al begonnen met de keuken. In 1994 wordt het gehele dak vernieuwd. In 2002 volgt de hal aan de zuidzijde, de badkamer en het toilet, vakwerk van meester-timmerman Martin, die dus niet voor niets "Mooij" heet! In 2003 verhuizen we van de bedstee naar een heuse slaapkamer, mooi geschilderd ook door de vakmensen van Piet Bakker. In 2004 is de tuinkamer aan de beurt, gevolgd door de gang. Wanneer het stucwerk zowel buiten als binnen naar beneden valt antwoorden wij met een grondige restauratie van alle stucwerk, van de voordeur en van de vier schoorsteenkappen.

Dan de welgemeende uitnodiging. Wanneer Deborah je opbelt met de vraag of de Nieuwjaarsreceptie welkom is in je huis, dan ís die vraag eigenlijk al beantwoord. Want wat kun je inbrengen tegen ontwapende opmerkingen als "Je hoeft alleen de deur maar open en dicht te doen: wij zorgen voor alles" en "Er kunnen met gemak 60 mensen in jullie huis: 12 in de ene kamer, 10 in de andere, 10 in de keuken, 8 op de gang, 6 in de hal, 4 in de kelder, 10 in de blokhut en boven is nog eens een zee van ruimte, waar mensen bijvoorbeeld kunnen tafeltennissen" en "Bij het asielzoekerscentrum is plenty

parkeerruimte"? U bent dus van harte welkom op zondag 11 januari 2009 van 16.00 tot 18.00 uur op de Nieuwjaarsreceptie bij de familie Shanti van Iersel en Devi Vogels aan de Middelweg-west 225, halverwege Sint Annaparochie en Sint Jacobiparochie. En inderdaad, de directie van het Asielzoekerscentrum, net buiten Sint Annaparochie, heeft toestemming gegeven om daar de auto's te parkeren. U loopt enkele honderden meters verder richting Sint Jacobiparochie en aan uw linkerhand ziet u ons huis. De molenstenen ziet u bij de inrit van de buurman. Bent u wat kouwelijk en wilt u toch de zolder en de kelder en de blokhut zien? Neem rustig een extra trui mee en u blijft heerlijk warm! Bevalt het huis u en wilt u niet meer weg? Ook dat kan: het Groate Huus is te koop! Graag tot ziens op de 11e januari 2009, Shanti van Iersel en Devi Vogels

In 2005 houdt de herinrichting van de achtertuin en de sloot ons bezig, maar in 2006 zijn we er weer helemaal klaar voor. We beginnen met aannemer Julianus aan de huiskamer, eindelijk. In 2007 gaan we daar mee door. Alle ramen en kozijnen worden vernieuwd. Ook pakken we met de beide topschilders, Isaak en Herman, in één moeite de keuken en de kelder aan. Juist voor Kerst wordt het stil. Het jaar wisselt: 2008. Ik wandel door het huis en het is stil. Geen rotte balk, geen lek, geen koud raam, geen dansende vloer, zelfs 7

Ons huis

Vervolg... TSJERKEBUORREN 43, OPPENHUIZEN

Het eerste wat me te binnen schiet is eigenlijk de kilheid en kou van zo’n groot huis. Dat is misschien niet helemaal eerlijk, want ons huis is ook 2 eigen kamers hebben, altijd een rustig plekje, voetballen in de gang en in bomen klimmen in de enorme tuin. Dat was het vroeger toch voornamelijk; één grote speelplaats. Niet zelden rende ik met 4 of meer vriendjes door de tuin, al “paw, paw, jij bent dood!” schreeuwend. Ook hadden wij bomen, die zij niet hadden, een grote appelboom bijvoorbeeld met dikke kronkeltakken. Fantastisch om in te klimmen, vooral omdat er overal “klimbobbels” op zaten, zoals wij ze noemden. Die hadden wel iets weg van de gekleurde blokjes, die op een klimwand zitten en waren perfect geschikt om je aan vast te houden of je af te zetten.

het criminele circuit actief, banken beroven, waarbij de politie je op de hielen zat en waarbij je stapels aan monopolygeld buit maakte, was heel normaal, hetgeen mijn vader uitroepen ontlokte als: “Jongens, kan dat geschiet niet wat minder, het is Kerst hoor.” De gang was de hoofdstraat en de kamers hadden allemaal een functie. Zo was de woonkamer meestal de bank, de speelkamer ons huis en mijn vaders werkkamer was de garage, waar je je auto kon laten repareren, wanneer die gecrasht was tijdens het afschudden van de politie na je laatste kraak. Na een paar weken, of misschien zelfs maanden hadden we hier genoeg van en gingen we die dagen anders invullen, nou ja, anders, we waren nu politieagent. Verder bleef alles hetzelfde. Na een tijdje waren we ook het misdaad bestrijden weer zat en namen we een soort dubbelrol aan, je was agent én dief, niet in één personage, nee, je speelde twee karakters. Je was één acteur, die twee rollen speelde! Wat er op neer kwam dat je dus een bank overviel, jezelf achterna ging, in de boeien sloeg (of juist niet), je daarna ontsnapte, je op zoek ging naar jezelf, terwijl je voor jezelf op de vlucht was.

Niet alleen buiten, maar ook binnen was het altijd feest; een eigen speelkamer, dat had natuurlijk niemand en al helemaal niet met een reusachtig autokleed. Met autootjes spelen was altijd geweldig, we verzonnen straatnamen en banen, waarbij je uitbetaald kreeg in monopolygeld. Daarmee kon je dan na verloop van tijd een nieuwe auto of een nieuw huis kopen. Bij vriendjes stond ons huis bekend als het huis waar het echt een halfuur kon duren voordat één potje verstoppertje was gespeeld en dat was natuurlijk geweldig! Ook kon je op het dak, dan kon je de hele tuin overzien, het was heel hoog en eigenlijk had pappa het streng verboden, maar dat maakte het natuurlijk alleen maar extra spannend. Op dagen als Hemelvaartsdag, tijdens Pasen, met Kerst en op zondagen waren mijn buurjongen en ik voornamelijk in

Met de van Sinterklaas gekregen “Neentendo”, zoals we die noemden, terwijl er toch duidelijk “Nintendo” op stond, verdween dit wel een beetje. Natuurlijk werd er nog vaak genoeg verstoppertje of oorlogje in de tuin gespeeld. Al helemaal toen de vaart achter ons huis werd gebaggerd en al de modder op mijn vaders verzoek op ons weitje werd gestort. Na een tijd was de modder droog en werd het een perfecte speelplek. Toen “de bult” begroeid raakte en het weitje tekenen van verwaarlozing begon te vertonen, werd het nog veel leuker, enorm hoog gras en een bult begroeid met struiken en boompjes; perfect ! Toen we wat ouder waren, werd het vooral het huis waar je nooit je ouders over je schouders voelde meekijken bij het spelen, en als dat wel zo was, dan ging je gewoon wat anders doen, in een andere kamer.

“Zoon, zou jij een stukje willen schrijven voor het blad van onze vereniging over ons huis?” “Oh, uhh, ja da’s goed” antwoordde ik maar half bewust op mijn vaders vraag. En daar zit ik dan, niet eens achter de computer, maar met een pen in de hand aan het bureau, na te denken over ons huis.

8

TSJERKEBUORREN 43, OPPENHUIZEN Zo kon je aan de keukentafel monopoly of stratego spelen, terwijl je ouders in de huiskamer tv zaten te kijken of je zat zelf in die kamer je favoriete Indiana Jones film te kijken terwijl je moeder boven aan het strijken was. Er was, en is, bij ons voor alles ruimte. Toen het pokeren een hype werd een jaar of anderhalf geleden, pokerden we steeds bij iemand anders thuis. Die ouders werden gek, ze konden de tv niet eens meer horen, zoveel lawaai maakten wij aan de keukentafel. Bij ons thuis was dat al veel minder een probleem, er zat immers een lange gang en wel 3 deuren tussen keukentafel en tv. Toen we echt ons eigen hol wilden hebben, sleepten we een oude tafel en stoelen naar de kelder en pokerden we dáár, soms tot wel 3 keer in de week. Zo is er in ons huis altijd wel een plekje voor jezelf, en dat lang niet altijd in één van mijn 2 kamers, ik zit overal. De woorden kilheid en kou die me als eersten te binnen schoten, horen ook bij ons huis. Ik heb vaak genoeg

een hekel aan dit kille rothuis, maar die woorden neem ik meestal vrij snel terug. Helemaal nu er steeds meer “af” is. We hebben nu geen kale keuken meer, maar een prachtig natuurstenen aanrecht, en een AGA cooker die alles lekker warm maakt. De vieze groene gang is veranderd in een marmeren vestibule met mooie stucplafonds en zachtblauwe deuren. Ook is de bouwvallige logeerkamer met afgescheurd behang en niet te vergeten met gaten in de vloer veranderd in mijn prachtige slaapkamer met balkon. En nu ook bijna de grootste en mooiste kamer van het huis af is, is het al stukken minder kil, dan eigenlijk in mijn hoofd zit. Dat komt omdat mijn vader met pensioen is en zich volledig richt op het mooi maken van ons huis, iets waar hij heel bedreven en ontzettend goed in is, hij maakt van “niets” “iets” en van “ons huis” “ons paleis”. Zoon Jonkergouw

Luchtfoto: Pauline Bos te Uitwellingerga

9

Over isoleren, besparen en nog wat zaken VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND Regelmatig heeft u in Het Timpaan artikelen kunnen lezen over bovenstaande onderwerpen. Tijd voor een evaluatie. Om te beginnen met het isoleren van ramen: U herinnert zich vast nog wel mijn teleurstelling over het tegenvallende uiterlijk van het z.g. van Ruysdael isolerend enkelglas (december 2007). Ik had u beloofd niet stil te blijven zitten en heb inmiddels een variant ontdekt, welke er stukken beter uitziet. Het heet Old Style en wordt geleverd door de A&A groep: www.aaglashandel.nl Het product, dat het beste bij onze huizen past, is Old Style 4/4-2 Classic met een U-waarde van 3,7 , iets beter dus dan het van Ruysdael product. Het meet 8 mm. dikte en is gelaagd, dus tevens inbraakvertragend. Deze grotere dikte is meestal wel in bestaande enkelglasramen te plaatsen, maar minder geschikt voor directe plaatsing in schuiframen door het grotere glasgewicht; het verzwaren van de contragewichten is n.l. een nogal omslachtig karwei dat wellicht beter in combinatie met een renovatie/restauratie kan worden uitgevoerd. Het bedrijf levert ook een dunnere variant van 4 mm. maar deze heeft een veel minder fraaie vertekening en kan daarom evenals het reeds besproken van Ruysdael product terzijde worden geschoven. In hetzelfde nummer las u over een waterbespaartip. Welnu, dat is een groot succes geworden! Toegegeven, er bleef wel eens een cadeautje in de pot achter van een iets te ijverige waterbespaarder, maar na een aantal weken was iedereen in huis gewend aan het nieuwe regiem. Knop eventjes indrukken voor een plas en voor het zwaardere werk gewoon de stortbak legen. Het resultaat is dat na één jaar het waterverbruik met bijna 30.000 liter blijkt te zijn afgenomen!!! Inmiddels is ook de douchekop vervangen door een waterbesparend exemplaar, dus wellicht wordt het record opnieuw gebroken. 10

Nu we het toch over besparen hebben: Ik ben alweer wekenlang bezig met schilderwerk in huis. En verbaas mij er over dat ik steeds zoveel verf over houd. Eerst dacht ik nog: ik heb niet goed gerekend, maar na een paar keer zorgvuldig nameten van het te verven oppervlak en dat te delen door het aantal vierkante meters per liter, die de fabrikant opgeeft, bleek steeds weer, dat ik juist te weinig zou moeten hebben. Het tegendeel is waar! Ik houd veel verf over en dat niet één, maar meerdere keren achtereen. Aangezien de aanschafprijzen tegenwoordig lang niet mals zijn, is dit natuurlijk van de gekke! Op de blikken van Farrow & Ball staat doorgaans een opbrengst vermeld van 12 m² per liter. Kunt u zich mijn ongeloof en ergernis voorstellen, toen ik erachter kwam dat met een liter soms meer dan 20 m² kan worden bestreken ? Maar wat blijkt ? Ik ben erin gestonken! U herinnert zich nog de rubriek: “Waar haal je het vandaan” in het vorige Timpaan betreffende het product Owatrol . Juist: Ik doe steeds een procentje of 5 à 10 Owatrol Puur bij de lak, en daardoor wordt het uitstrijkend vermogen van die lak met minimaal 30% vergroot. Eén kleine waarschuwing: na toevoeging van Owatrol Puur kunnen matte lakken een heel klein beetje minder mat lijken. Dus de moraal van het verhaal moge zijn: koop (veel) minder verf dan u berekende nodig te hebben, véél beter voor het milieu en uw portemonnee en een blik is zo bijgehaald, mocht het een keer niet zo gunstig uitkomen. En gebruik wat Owatrol i.p.v. terpentine als verdunner. Toch nog een beetje goed nieuws tijdens deze recessie, nietwaar? O, ja en dan hadden we nog het verhaal over het isoleren van kruipruimtes (06/3). Voorafgaand aan dat artikel had ik de relatieve vochtigheid in alle kruipruimtes gemeten, waaruit bleek dat deze nergens onder de 85% uitkwam met pieken tot 95%,

Vervolg... VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND wat zoveel wilzeggen als kletsnat. Afgelopen winter lieten wij een 10 cm dikke schuimbetonlaag op de gehele bodem aanbrengen, zoals ik voorstelde in het artikel. Na het nodige voorwerk (egaliseren en nat sproeien van de ondergrond) was het karwei in een paar uur gepiept zonder schade of rommel van enige betekenis. Na aanvankelijke scepsis gezien de lange droogtijd bleek uit vochtmetingen in de natte maand augustus een opmerkelijke winst geboekt te zijn. Bij een buitentemperatuur van 21° Celcius en een luchtvochtigheid van oplopend 47 naar 53% tussen 17.00 en 18.30u. bleken de waardes in de diverse kruipruimtes te liggen tussen 49 en 68% relatieve vochtigheid! Slechts in één ruimte was het 72%, maar dat had alles te maken met een overstromende regenput direct tegen de fundering ter plaatse. Een paar weken na herstel was ook daar de hygrometer naar 65% gezakt. Opmerkelijk was wel, dat het in enkele kruipruimtes zelfs droger was dan in de kamer erboven, hoewel daar geen “nattigheid” te ontdekken viel. Op 17 november j.l opnieuw alle ruimtes nagelopen, ditmaal lag het gemiddelde op zo’n 69%. Het uiteindelijke resultaat van de hele onderneming zou dan toch een flinke besparing aan aardgas moeten zijn, maar helaas heb ik dat nog niet kunnen ontdekken. Wellicht heeft dat heel veel te maken met het gegeven dat alle vloeren ook al tijdens de restauratie in 2000 aan de onderzijde zijn geïsoleerd, maar de architect had ook bodemisolatie in het bestek opgenomen, dus vandaar. Het is overigens geen slecht idee om eens een paar dagen achtereen uur na uur het gasverbruik te noteren, gekoppeld aan buitentemperatuur, windsnelheid, luchtvochtigheid, binnentemperatuur e.d. Noteer het, wanneer je een gaskachel ontsteekt of de thermostaat anders instelt of welke ingreep dan ook.

Je krijgt dan een heel goed beeld van waar en in welk dagdeel je verbruik precies ligt. Bij ons blijken dat de avonden te zijn. De veronderstelling, dat harde wind van grote invloed is, kon ik nog net meenemen in deze editie, want wat was het koud die vrijdag en zaterdag 12 en 13 december! Inderdaad, de gasmeter kreunde van het zware werk. En meten is nog altijd weten. Onlangs hadden wij nog een energieadviseur van Nuon aan huis, die volhield dat een verbruik van rond de 6000 m² voor een woninginhoud van 1350 kuub helemaal niet overdreven is en zelfs flink aan de zuinige kant. En al helemaal toen ik hem vertelde, dat wij een AGA cooker in de keuken hebben, die in z’n eentje al dik 2000 kuub gas verbruikt. Maar eerlijkheidshalve, wij hebben hem niet verteld, dat de AGA ’s avonds omlaag gaat en pas de volgende middag rond 4 uur weer wordt “opgepord”. Inmiddels zijn de dekseltjes weer in de muisroosters aan de gevels geplaatst, en ook dat zal wel van invloed blijken. Het wachten is op de eerstvolgende jaarafrekening om in combinatie met alle genoemde factoren te kunnen beoordelen, of bodemisolatie werkelijk zoveel oplevert als werd voorgespiegeld. Dan nog een laatste bespaartip: Wanneer de binnenblinden nog aanwezig zijn, sluit deze ’s avonds bij harde wind en vorst, het scheelt enorm in de stookkosten, sterker nog, de isolatiewaarde is waarschijnlijk nog hoger dan van dubbelglas. En mochten ze nog wel aanwezig zijn, maar in vervallen toestand verkeren, herstel ze dan in ere, je haalt de kosten er in no time uit ! Leo Jonkergouw

11

Idee voor een nieuw rubriekje: VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND Wij hebben allemaal wel iets in huis, waarvan we denken: dit is toch wel heel bijzonder, want ik heb het nog nooit ergens eerder gezien, ook niet bij medeleden. Het kan een heel aparte deurkruk zijn, of een ornament op het dak of elders in of aan de woning. Van die dingen, die typisch lijken te zijn voor onze huizen of gewoon geheimzinnig of prikkelend voor ieders fantasie. Fotografeer het en probeer zo goed mogelijk te omschrijven wat het volgens u voorstelt en waar het voor heeft gediend of nog steeds dient. Wanneer het idee aanslaat, zou in de loop van de tijd zo een boeiend archief kunnen ontstaan van voorwerpen, die het waard zijn om niet verloren te gaan voor het nageslacht en onderzoekers in het bizonder. En wie weet, lukt het nog eens om een uitgebreid naslagwerk over onze klassistische woningen in eigen beheer uit te geven. Wie niet in staat is zelf iets aan te leveren, kan contact opnemen met de redactie. We komen dan bij u aan huis om een en ander samen met u te documenteren. We beginnen maar met een fraai detail in de woning van Leo Jonkergouw te Oppenhuizen. De foto laat een mechaniekje zien, wat op diverse plaatsen in huis op de raamkozijnen was bevestigd. In combinatie met nog aanwezige ophangsteuntjes voor rolgordijnen heeft dit fraaie beslagje waarschijnlijk gediend om het trekkoord op elke gewenste lengte vast te klemmen. Het is uitgevoerd in messing gietwerk en voorzien van een porseleinen knopje, dat als hefboompje fungeert en het koord met een getand bekje vastklemt. Voor watersporters onder u: het doet denken aan de z.g.n. clamcleats, welke aan boord van jachten dienen om schoten en trimlijnen vast te zetten. 12

13

Interieurstukken: de Fryske klok - deel 3

Vervolg...

VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND In het voorgaande stukje heb ik al beschreven, dat er grote verscheidenheid is in beschilderingen van de wijzerplaten van Fryske klokken. De vroege klokken hebben bijna allemaal met bladgoud vergulde hoeken waarop de decoraties werden aangebracht, dit waren vaak symbolische jaargetijden of een variatie aan florale motieven. Later worden de platen geheel wit geschilderd met gouden biezen en florale motieven in goud met kleur gepolychromeerd. De decoratie in de toog is bij de vroege klokken ±1800 tot 1820 heel vaak een tafereel met schepen met een stad op de achtergrond. Ook komt het voor dat de schepen kunnen bewegen, men spreekt dan van een scheepsmechaniekplaat, deze zijn soms verluchtigd met meerminnetjes en zeepaardjes; alles beweegt middels het gaande werk van de klok. Ook komen in deze tijd ballonvaardersmechanieken voor, in een verdiept gedeelte van de plaat stijgt en daalt dan een luchtballon toegejuicht door een groep mensen.

De wandelende soldaat komt bij vroege klokken ook wel eens voor, dit is een soldaatje dat voor een in de plaat opgesneden venster een adellijk huis of kasteeltje bewaakt en daarbij heen en weer loopt. Een aan deze mechanische plaat verwante is het ruitermechaniek of ruitercaroussel; een groep ruiters op een schijf gemonteerd draait in een opgezaagd venster in de wijzerplaat en bewaakt zo door hun rondgang ook een adellijk huis. Mechanieken met musicerende gezelschappen komen voor maar zijn zeer zeldzaam. Er zijn ook zeer vroege boerderijmechanieken; in dit tafereel wordt gekarnd, gemolken en vee gedreven. Het Salomons oordeel is een mechaniek in de sector Bijbelse taferelen; in dit geheel beweegt Salomo zijn scepter, beweegt de soldaat zijn zwaard en huilt de echte moeder bittere tranen.

VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND De sector Bijbelse taferelen omvat verder nog: • Abrahams offer • Elia’s spijziging • Jezus en de Samaritaanse vrouw • De verdrijving uit het Paradijs • De verloren zoon Zéér zeldzaam is een mythologisch tafereel, dit was een mechaniek van Persuis en Andromeda. Het eenvoudigste mechaniek in de Fryske klok is natuurlijk maan en datum, een meer uitgebreide had dan ook nog een dag- en maandschijf. De meest uitgebreide uit mijn archief heeft 6 bewegende onderdelen: 2 malende molens, een bewegende zaag, een visser met een net, een visser met hengel en een torenuurwerkje dat een meelopend uurwijzertje heeft. Zo’n mechaniek had veel aandrijfkracht van het uurwerk nodig en het haperde daarom regelmatig. De mechaniek Fryske klok is waardevoller dan een gewone.

Dan nog een paar dateringstips: Aan de hand van de variatie in beschildering het volgende: • Vergulde platen met decor schepen en putty enz. Tot 1815. • Witte platen met vergulde biezen en bloemdecor of symbolen, jaargetijden, werelddelensymbolen tot 1830. • Platen met blauwe hoeken en gouddecor in de vorm van jaargetijden of bloemen tot 1845. • Platen met groene hoeken, groene binnenring met symbolen geloof en hoop, geperste latoenen jaargetijden en ringen vanaf 1845 tot 1900. • De wijzerplaten worden routineus geschilderd in deze periode. • Als laatste van de antiek te noemen klokken komen de Biedermeier klokken voor met een geheel latoenkoperen geperste plaat. Verdere dateringstips: Op de achterkant van de wijzerplaat heeft de schilder vaak een in de natte menie gekraste signatuur achtergelaten van de maker van de klok, zo wist hij van welke opdrachtgever welke klok was en weten wij nu veel over makers van klokken. Als laatste dateringstip: De bekroning van de klok zegt ook veel over de leeftijd. Heeft de klok vazen van hout, ook wel tollen genoemd, dan is dat de oudste vorm tot 1820. Als Atlas met bazuinende engelen de bekroning vormt dan is dat later, vanaf 1820 dus. Maar wanneer de klok latoenen schilden heeft dan is dat de jongste vorm van bekroning vanaf ±1855. De klok kan veranderd of gemoderniseerd zijn zodat z’n echte leeftijd pas na veel speurwerk achterhaald kan worden.

14

15

Vervolg Interieurstukken: de Fryske klok - deel 3... VERENIGING KLASSICISTISCH WONEN FRIESLAND Het is aardig om te weten wat de geschiedenis is van uw interieurstuk. Het maakt deel uit van de eens zo belangrijke bedrijfstak in Friesland en Noord-Nederland. Een bedrijfstak die door te weinig innovatie teloor is gegaan, maar door zijn esthetiek en ambachtelijke schoonheid in de 50er tot 90er jaren van de vorige eeuw een enorme revival heeft gekend. Nooit zijn er zoveel Fryske klokken gemaakt als in die periode.

16

Waardering van de producten van een streek, volk of stad versterken de identiteit en eigenheid, men onderscheidt zich met deze uitingen van techniek, esthetiek en andere disciplines en krijgt waardering daarvoor in cultureel en financieel opzicht. K. Posthuma, klokkenschilder, restaurateur Bron: Eigen archief en kennis