Het beste uit onze mensen halen… Voorwoord Vanuit de missie “het beste uit onze mensen halen…” wil SKOSO haar integraal personeelsbeleid de komende jaren vormgeven. In het strategisch beleidsplan heeft SKOSO aangegeven om integraal personeelsbeleid (vaak afgekort tot IPB) tot speerpunt van beleid te willen maken. De visie waarop dit beleid is gebaseerd en de wijze waarop SKOSO dit wil realiseren, hebben we beschreven in een ‘Startnotitie integraal personeelsbeleid’. Deze startnotitie is tot stand gekomen in nauw overleg met de directeuren van onze scholen en wordt gedragen door het bestuur van SKOSO. Deze notitie is inmiddels ook besproken in de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad. Een aanzet tot een praktische uitwerking is terug te vinden in de schoolplannen van de scholen. Maar beleidsnotities moeten natuurlijk geen papieren tijgers worden. SKOSO heeft een duidelijke bedoeling met de vormgeving van het integraal personeelsbeleid. Het personeel vormt voor SKOSO immers het belangrijkste kapitaal van de organisatie. We vinden het belangrijk om te investeren in personeel en ruimte te bieden voor persoonlijke ontwikkeling. Dat heeft, zo hopen we, een positieve uitwerking op het welzijn van onze personeelsleden. Belangrijk is ook dat het personeelsbeleid in nauw verband staat met de veranderingen en ontwikkelingen in de maatschappij en in de scholen. Daarom spreken we ook van integraal personeelsbeleid. Hoog tijd om nu ook onze personeelsleden deelgenoot te maken van onze visie en daarover met hen in dialoog te treden. Daartoe hebben we onder andere deze brochure samengesteld, waarin op heldere wijze is beschreven wat SKOSO verstaat onder integraal personeelsbeleid. Op onze studiebijeenkomst IPB in het voorjaar van 2004 willen we laten zien hoe je plezier in je werk kunt hebben en houden. De komende jaren zullen we nog vaker inspirerende activiteiten organiseren om het integrale personeelsbeleid binnen SKOSO gestalte te geven. Wij wensen u veel plezier met uw persoonlijke ontwikkeling. Frans de Baaij, algemeen directeur SKOSO Heeft U het al in de gaten? De wereld verandert elke dag Kunt u zich nog een wereld voorstellen zonder computer en mobiele telefoon? Toch werd de PC amper dertig jaar geleden uitgevonden. E-mail, internet en mobiele telefonie stonden vijftien jaar geleden nog in hun kinderschoenen. De wereld verandert sneller dan we denken. Staat de opmars van de technologie in de belangstelling, andere processen voltrekken zich haast ongemerkt. Toch is hun invloed net zo fundamenteel. Het traditionele gezin met twee ouders waarvan alleen de vader werkt, is een verhaal uit een geschiedenisboek aan het worden. Tegenwoordig houden huwelijken vaak minder lang stand, waardoor een gezin met één ouder steeds vaker voorkomt. Tegelijkertijd neemt het aantal werkende moeders toe. Kerkbezoek neemt af, politieke partijen verliezen hun gezag, de overheid trekt zich terug op haar kerntaken, de samenleving wordt een mix van culturen. Elk individu koestert zijn vrijheid en tegelijk zoeken we naarstig naar gemeenschappelijke waarden en normen. Waren we vroeger blij dat we de kost verdienden, tegenwoordig verwachten we meer van ons werk. Brood komt in onze welvaartsstaat nog wel op de plank. Nee, in een baan dienen we ons prettig te voelen, dienen we onze vaardigheden te kunnen ontplooien, dienen we ons als persoon te kunnen ontwikkelen. En zijn we aan een nieuwe uitdaging toe, dan vinden we het prettig als onze werkgever ons daartoe de ruimte geeft.
1
De school verandert mee Een school staat midden in samenleving. Om in de pas te lopen met de veranderende realiteit zal ze zelf ook voortdurend in ontwikkeling moeten zijn. Kennis veroudert vandaag de dag snel. De samenleving verwacht dan ook steeds minder parate kennis van ons, maar doet tegelijk steeds meer een beroep op onze vaardigheden. Daarom staat in het onderwijs steeds minder het klassikaal overbrengen van kennis centraal, en steeds meer het ontwikkelen van individuele vaardigheden van leerlingen. Vermogens zoals initiatief nemen, vragen stellen, informatie vergaren, communiceren, gevoelens uiten, samenwerken, keuzes durven maken, verantwoordelijkheid dragen, zorg hebben voor de omgeving, moeilijkheden overwinnen, alternatieven ontdekken. Een leerkracht wordt steeds meer een coach die zijn pupillen begeleidt. Tegelijkertijd stelt de samenleving steeds meer specifieke eisen aan het onderwijs. Kinderen dienen spelenderwijs vertrouwd te raken met computers, wat inhoudt dat ons personeel ook op dat gebied uitstekend onderlegd dient te zijn. Het wegwerken van achterstanden in taal bij allochtone kinderen is een andere maatschappelijke taak die we aan het onderwijs toevertrouwen. Ook in andere opzichten veranderen de verwachtingen ten aanzien van het onderwijs. Omdat het niet langer vanzelf spreekt dat ouders hun kinderen tussen de middag en na school kunnen opvangen, moet de school voorzieningen op dit gebied aanbieden. De school wordt steeds belangrijker als opvang- en leefplek, naast de traditionele functies als leerplek en ontmoetingsplaats. Een school heeft niet alleen steeds meer maatschappelijke taken, ze zal die functies ook steeds zelfstandiger dienen uit te voeren. Tot voor kort regelde de overheid tot in detail hoe het onderwijs eruit diende te zien. Tegenwoordig dient een school steeds meer op eigen benen te staan. In de toekomst zal de overheid zich beperken tot het verstrekken van een bepaalde som geld aan een school en het stellen van een aantal eisen en voorwaarden waaraan die school moet voldoen. De school is dan verder vrij om dat geld naar eigen inzicht te besteden. Even wennen We zitten midden in deze ontwikkeling naar een organisatie met scholen die zelfstandiger opereren en die steeds professioneler inspelen op de vragen die de samenleving aan hen stelt. Zo’n moderne onderwijsorganisatie vraagt ook om een nieuw soort management. Een directeur die dagelijks leiding geeft aan school kan het ontwikkelen van een personeelsbeleid of een financieel beleid er niet even bij doen. Van het bestuur van een school dat uit vrijwilligers bestaat, kunnen we ook niet verwachten dat het de professionalisering van de organisatie zelf ter hand neemt. Bestuursleden gaan steeds meer besturen op hoofdlijnen en dat is ook hun belangrijkste taak. We zien dan ook overal in het land een verdere professionalisering van het management. Daarnaast heeft het bovenschools management de afgelopen jaren zijn intrede gedaan. In Sint-Oedenrode werken zeven katholieke scholen samen onder de paraplu van SKOSO, Stichting voor Katholiek Onderwijs Sint-Oedenrode. Het formuleren van en gestalte geven aan de hoofdlijnen van het beleid is hier opgedragen aan een algemeen directeur, in samenspraak met het bestuur en met de directeuren van de scholen. De scholen van SKOSO zijn op deze wijze beter in staat om uitvoering te geven aan de verplichtingen die de overheid maar bijvoorbeeld ook de CAO voor het primair onderwijs aan hen oplegt. In deze Onderwijs-CAO zijn afspraken vastgelegd waaraan een bestuur zich als werkgever dient te houden, zoaks het ontwikkelen van een Integraal Personeels Beleid.
2
SKOSO is een moderne, middelgrote organisatie met zeven scholen, ongeveer vijftienhonderd leerlingen en zo’n honderdvijfentwintig personeelsleden – het klinkt mooi op papier. Maar wat voor organisatie zijn we eigenlijk, en wat voor organisatie willen we zijn? Waar zijn we goed in en wat kan beter? En hoe leggen we dat uit aan de gemeenschap waarin we leven en opereren? Want we kunnen wel een bepaalde missie formuleren en mooie projecten realiseren, maar als buiten de school niemand daar iets van weet, schieten we er nog niet veel mee op. Een bestuur dat bestuurt op hoofdlijnen, management dat zich verder professionaliseert, bovenschools management, scholen die zichzelf profileren, een integraal personeelsbeleid voor leerkrachten – het is even wennen. Een nieuw personeelsbeleid: wat houdt dat in? Zorg voor het personeel is voor SKOSO een vanzelfsprekendheid. Niet omdat het moet van overheid of vakbond, bestuur of algemeen directeur. Nee, zorg voor het personeel hoort bij onze identiteit en onze missie. Zorg voor het personeel hoort bij de respectvolle manier waarop wij vinden dat mensen met mensen dienen om te gaan. Op de scholen van SKOSO werken medewerkers dan ook in een veilige, collegiale, warme sfeer. En dat doet iets. Het zorgvuldige personeelsbeleid heeft een positieve uitstraling op het personeel en leidt merkbaar tot meer betrokkenheid en een hogere tevredenheid van personeel. En dat heeft indirect weer een positieve uitstraling op leerlingen, op ouders en op alle andere mensen die in contact komen met de school. Met het nieuwe, integrale personeelsbeleid gaat SKOSO nog een stap verder. Een onderwijsorganisatie opereert immers niet op een eiland. Ze staat midden in een samenleving die een duizelingwekkend aantal beroepsmogelijkheden biedt. Een baan als leerkracht spreekt minder aan dan vroeger. Al jaren is er sprake van krapte op de arbeidsmarkt waardoor we zelfs het gevaar lopen, dat er straks niet meer elke dag voor elke klas een leerkracht staat. SKOSO is slechts één van de vele organisaties die personeel nodig heeft. Ze zal moeten concurreren met andere scholen die om personeel verlegen zitten en met andere organisaties waar personeelsleden aan de slag kunnen. Een goed personeelsbeleid is onontbeerlijk om kwalitatief goede onderwijskrachten aan te trekken en te behouden. Vinden, boeien en binden wordt steeds belangrijker. SKOSO beperkt zich niet tot het vissen in de bestaande vijver van arbeidskrachten. Willen we de problemen op de arbeidsmarkt structureel oplossen, dan zal het beroep van leerkracht aan populariteit dienen te winnen. De toestroom van leerlingen naar de lerarenopleidingen is namelijk onvoldoende om in de vraag naar personeel te kunnen voorzien. Elke school heeft er derhalve belang bij dat het beroep van leerkracht als prettig en zinvol wordt ervaren. In zekere zin leiden we op school al onderwijzers-in-de-dop op. Maar SKOSO treedt ook buiten de gebaande paden. Zo doet SKOSO met twee scholen mee aan een project waarin studenten op een nieuwe manier opgeleid worden. Een project waarbij de praktijk centraal staat en waarbij de studenten-in-opleiding hun vak veel zelfstandiger en actiever leren dan voorheen. Ook wil SKOSO binnenkort starten met een kweekvijver voor toekomstig management en met een vervangerspool om de continuïteit en de kwaliteit van de vervangingen op de scholen te garanderen. Deze initiatieven passen binnen de missie van SKOSO om vernieuwingen op onderwijsgebied te stimuleren. Het past ook binnen het personeelsbeleid van SKOSO. Want als goede werkgever bieden we ruimte aan mensen die verder kijken dan wat de traditie leert.
3
Wat merkt het personeel van een integraal personeelsbeleid? Tot nu toe hebben we grote lijnen geschetst, algemene ontwikkelingen in beeld gebracht, de kaders verkend waarbinnen we opereren. Dat hoort ook bij integraal personeelsbeleid – zo’n personeelsbeleid staat in nauw verband met enerzijds de veranderingen in het onderwijs en anderzijds de missie van onze onderwijsorganisatie. Maar wat merkt het personeel nu concreet van een integraal personeelsbeleid? Verandert er iets voor hen, of zweven er slechts fraaie woorden voorbij? Voor een deel zal het integrale personeelsbeleid zich inderdaad aan het zicht van het personeel onttrekken. Wie heeft bijvoorbeeld in de gaten dat SKOSO streeft naar een evenwichtige personeelsopbouw qua leeftijd? Andere opzichten van het integrale personeelsbeleid spreken meer tot de verbeelding. Als goede werkgever wil SKOSO medewerkers de kans geven om hun professionaliteit voortdurend op een hoger peil te brengen. Leerkrachten krijgen de ruimte om specifieke competenties te ontwikkelen, die aansluiten bij hun interesses en bij de actuele behoeften in het onderwijs. Naast het aanbieden van opleidingsmogelijkheden zullen we meer werk maken van de begeleiding en coaching van personeelsleden. Sowieso verandert een baan als leerkracht geleidelijk van inhoud. Het is niet langer een vast gegeven dat iemand tot in lengte van jaren voor de klas staat met min of meer dezelfde vaardigheden. Via doelstellingengesprekken, functioneringsgesprekken en beoordelingsgesprekken, via loopbaanbegeleiding en een persoonlijk ontwikkelingsplan willen we vorm geven aan een nieuw carrièreperspectief voor docenten. SKOSO geeft het onderwijzend personeel de ruimte om hun talenten te ontplooien, om leemtes in hun vaardigheden aan te vullen, om bij te blijven in hun vak. Of het doel ver weg is of dichtbij, we komen er pas stap voor stap. En die stappen zullen we zelf moeten zetten. Een personeelsbeleid daalt niet als een parachute naar beneden. Het is geen kant-en-klaar pakket dat in een CAO wordt vastgelegd, of dat door het bestuur van SKOSO of de directies van bovenaf wordt opgelegd. Nee, een personeelsbeleid wordt in feite op de scholen ontwikkeld. Een leerkracht ontdekt dat ze bepaalde vaardigheden verder willen ontwikkelen. Een ander merkt dat hij liever in deeltijd werkt. Nog iemand anders wil graag een periode van onbetaald verlof opnemen om zich op te kunnen laden aan heel andere activiteiten als lesgeven. Een directeur constateert dat hij een meerjarenplan moet gaan opstellen om een reële begroting op te kunnen stellen, inclusief de te verwachten uitgaven aan personeel. Zo draagt ieder een bouwsteen aan voor het nieuwe, integrale personeelsbeleid. Het is geen hemelschokkend project. We leggen de lat niet hoog. Integraal personeelsbeleid is gericht op het ont-stressen van het personeel, niet op het creëren van wéér een nieuwe belasting. Daarom werken we stap voor stap aan het nieuwe beleid. We proberen telkens consensus te bereiken over de weg die we inslaan. En de doelen die we formuleren liggen niet ver weg, zijn zelfs bijna binnen handbereik. Iedereen vindt het toch leuk als werken straks prettiger wordt?
4
Uitspraken/citaten die in de tekst van de brochure worden verwerkt: “Bij investeren in goederen wordt er daarna afgeschreven. Bij het investeren in personen schrijft men op, want personeel is geen kostenpost maar een opbrengstenpost”. (Cor van Nuland, bestuurslid SKOSO) “Al jaren hoort men in het onderwijs de stelregel: Het onderwijs valt of staat met de man of vrouw in de groep. Het zal altijd wel zo blijven, dat het heel belangrijk is wat een leerkracht er zelf van maakt. Als men bereid is om kritisch naar eigen handelen te kijken en openstaat voor persoonlijke ontwikkeling, dan zal de kwaliteit van de man of vrouw in de groep alleen maar toenemen. Een professionele begeleiding en/of ondersteuning kan er toe bijdragen dat men zich vakbekwaam kan blijven manifesteren in de boeiende wereld van het basisonderwijs”. (Ad van Nunen, directeur bs. Eerschot) “De directeuren zijn onze belangrijkste ambassadeurs. Zij nemen het voortouw om integraal personeelsbeleid in onze scholen goed op de rails te kunnen zetten. Zij brengen daartoe eerst hun eigen competenties in beeld en maken voor zichzelf een persoonlijk ontwikkelingsplan”. (Frans de Baaij, algemeen directeur SKOSO) “Het is de kunst om mensen dingen te laten doen die bij hen passen, integraal personeelsbeleid biedt daarvoor heel goede mogelijkheden” (leerkracht) “Integraal personeelsbeleid biedt mogelijkheden om medewerkers te blijven boeien en binden” (leerkracht) “Integraal personeelsbeleid; is dat oude wijn in nieuwe zakken? Ik heb zo nog mijn twijfels, maar ik zal de ontwikkelingen wel blijven volgen”. (leerkracht) “Ik vind het leuk te werken aan mijn persoonlijke ontwikkeling. De stappen die daarvoor nodig zijn, beschrijf ik in mijn persoonlijk ontwikkelingsplan (POP). Misschien zijn er wel collega’s die dezelfde ontwikkeling op het oog hebben. Kunnen we mooi een popgroep vormen” (leerkracht)
Colofon: © 2004 Tekst brochure Bronnen
: SKOSO, Stichting voor Katholiek Onderwijs, Sint-Oedenrode : Joost Welten : Strategisch beleidsplan SKOSO 2002-2007 : Startnotitie IPB SKOSO 2004 Auteur bronnen : Frans de Baaij Vormgeving : Studio Wittenberg Foto’s : Scholen SKOSO
5
