Het maximum halen uit het minimum

Het maximum halen uit het minimum Overlevingsstrategieën van mensen die moeten rondkomen met een te beperkt inkomen.

[email protected] www.cebud.be Kleinhoefstraat 4, 2440 Geel +32 (0)14 56 23 10

Inhoud presentatie 1. Beknopt opzet van onderzoek

2. Uitgebreid resultaten 3. Twee opgeleide ervaringsdeskundigen aan het woord

Het maximum halen uit het minimum

2

Definitie Overlevingsstrategieën • “ Overlevingsstrategieën zijn bewuste handelingen om zich te handhaven in moeilijke situaties en beperkingen te overstijgen. Mensen gaan diverse tactieken toepassen om de basisbehoeften op een minimaal bevredigend niveau in te lossen. Het kunnen effectieve of minder effectieve financiële strategieën zijn.” vrij naar Driessens, Meert & Van Nistelrooij


3

Onderzoeksvragen • Welke strategieën gebruiken gezinnen om gedurende een lange periode met een te laag inkomen te moeten overleven? • Wat zijn hiervan de mogelijke gevolgen?


4

Onderzoeksopzet • Beknopte literatuurstudie • Diepte-interviews • Aftoetsen van resultaten aan internationale onderzoeksliteratuur over overlevingsstrategieën


5

Literatuurstudie • Enkele theoretische kaders:

-

Meert (1997) Engbersen (1987) Kempson (1994) Van Nistelrooij (2003)


6

Diepte-interviews: steekproefkader • De onderzoekspopulatie zijn gezinnen met kinderen die langdurig moeten rondkomen met een te laag besteedbaar inkomen. • Selectievariabelen: -

Man/vrouw Landelijk/stedelijk Werkend/niet werkend Wel/geen beroep op hulpverleningsorganisatie Autochtoon/allochtoon


7

Respondenten gezocht • Via opleiding ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting • Via OCMW/CAW • Via armoedeverenigingen/welzijnsschakels


8

Respondenten gevonden • 32 respondenten: -

Man – vrouw (6- 26) Landelijk – stedelijk (17 – 15) Werkend – niet werkend (14 – 18) Wel – geen hulpverlening? (7- 25) Autochtoon – allochtoon (1-31)


9

Vijf groepen van strategieën • • • • •

Prioriteiten stellen Beperken van uitgaven Schulden maken Netwerken aanspreken Buiten de lijntjes kleuren


10

1. Prioriteiten stellen • Het kind op de eerste plaats: -

Bij de dokter: sneller naar de dokter met de kinderen Medicatie: wel voor kinderen niet voor zichzelf Aan tafel: meer maaltijden voor de kinderen In huis: verwarming aan als de kinderen thuis zijn Andere domeinen: kledij, vrije tijd, school…


11

1. Prioriteiten stellen • Gebrek aan financiële middelen zoveel mogelijk opgevangen door ouders zodat kinderen minder hinder ervaren  Toch opvallend veel uithuisplaatsingen omdat de zorg voor kinderen op bepaalde momenten in leven niet gegarandeerd kan worden  Uit literatuuronderzoek blijkt dat de aanwezigheid van een constante ondersteunende verzorgingsfiguur cruciaal is voor veilige hechting  Onveilige hechting kan aan basis liggen van ongunstige ontwikkeling op tal van vlakken Het maximum halen uit het minimum

12

1. Prioriteiten stellen • Ouders doen hun best om de basisbehoeften van hun kinderen te vervullen MAAR moeten hun kinderen ook vaak dingen ontzeggen

 Dit gaat gepaard met veel zorgen en verdriet


13

1. Prioriteiten stellen • Een dak boven het hoofd -

Eigendom: slechts enkelen Sociale huisvesting: voor de ‘gelukkigen’ Private huisvestingsmarkt: veel te duur en vaak ondermaats van kwaliteit


14

1. Prioriteiten stellen • Veel respondenten vinden hun woning niet geschikt • Vaak onveilige en ongezonde woningen  Armoedesituatie zou vaak minder schrijnend zijn mochten de gezinnen een sociale woning hebben  Weinig keuzevrijheid  Huurwaarborg obstakel


15

1. Prioriteiten stellen  Uit literatuuronderzoek blijken negatieve gevolgen van ondermaatse huisvesting op verschillende vlakken: - Gezondheid - Onderwijsprestaties - Onderlinge relaties


16

2. Het beperken van uitgaven • Dilemma gezond of betaalbaar: -

Huisvesting: goedkope huisvesting is soms ongezond Gezondheidszorg: – Niet of te laat consulteren van arts – Rechtstreeks naar spoed – Uitstellen bezoek specialist – Goedkope medische hulpmiddelen – Sociale derdebetalersregeling – Huisartsen rekenen geen consult – Wijkgezondheidscentra – Regeling voor medische kosten via OCMW of collectieve schuldenregeling – Medicatie: gratis stalen, niet afhalen van voorgeschreven medicatie, generische variant, zelf experimenteren… Het maximum halen uit het minimum

17

2. Het beperken van uitgaven -

Voeding: – Maaltijden overslaan – Weinig variatie in menu’s – Weinig groenten en fruit – Vervallen voeding – Voeding uit containers


18

2. Het beperken van uitgaven • Noodgedwongen worden er keuzes gemaakt die mogelijk een negatief effect hebben op de gezondheid.  Uit literatuuronderzoek blijkt dat kinderen en jongeren nog harder worden getroffen door armoede dan volwassen. Opgroeien in een ongezonde , onveilige en stresserende leefomgeving heeft een negatieve impact op kinderen (taal- en leesvaardigheid, plannen, zelfvertrouwen…).  Uit literatuuronderzoek blijkt dat de gevolgen van onvoldoende, éénzijdige en/of ongezonde voeding niet te onderschatten zijn. Gezondheidsproblemen zoals ondergewicht, vermoeidheid, duizeligheid, hoofdpijn maar ook verminderde groei en cognitieve problemen kunnen voorkomen.


19

2. Het beperken van uitgaven • Angst om ziek te worden -

Niet in te schatten kost Bang voor doorverwijzing naar (dure) specialist of voorschrijven van dure medicatie Hospitalisatieverzekering

• Respondenten die het anders aanpakken -

Veel investeren in fruit en gezonde voeding Regeling voor alle noodzakelijke medische uitgaven Positief effect van sociale derdebetalersregeling Gratis consult bij sommige dokters Het maximum halen uit het minimum

20

2. Het beperken van uitgaven • Duurzaam leven -

-

Energiebewust verwarmen: – Verwarming laag of af – dikke truien en lakens – Deuropeningen en kieren dichtmaken – Extra isoleren – Op zoek naar goedkope energieleverancier – Verwarmen met goedkopere alternatieven – Budgetmeter Energiebewust elektriciteit gebruiken: – Weinig licht aandoen – Geen onnodig licht laten branden – Spaarlampen gebruiken – Nachttarief gebruiken – Budgetmeter Het maximum halen uit het minimum

21

2. Het beperken van uitgaven – Spaarzaam met water: – Met meerdere personen in hetzelfde badwater – Spaardouchekop – Hergebruiken van water om bv. te poetsen – Regenwater opvangen en gebruiken


22

2. Het beperken van uitgaven • Consuminderen -

Spullen hergebruiken – Tweedehands kopen – Doorkrijgen en doorgeven – Tweedehandsspullen restylen

– Bewust omgaan met voeding – Weinig vlees eten – Verwerken van overschotten – Zelf brood maken – Eigen kippen/moestuin Het maximum halen uit het minimum

23

2. Het beperken van uitgaven – Mobiliteit – Met de fiets – Te voet – Met het openbaar vervoer


24

2. Het beperken van uitgaven • Respondent bewuste consumenten  Vaak geen eigen keuze maar budgettaire noodzaak  Onderscheid tussen energiezuinig leven en het ontbreken van basiscomfort  Uit literatuuronderzoek blijkt dat leven in een koud huis een negatieve impact heeft op de gezondheid  Zonder auto leven in een landelijke context is niet evident. Weinig keuzevrijheid wat betreft winkels, meer isolement…  Deze manier van leven is vaak zeer tijdsintensief (vaak naar verschillende 2de handswinkels gaan, zelf confituur of brood maken, alle verplaatsingen met openbaar vervoer…) Het maximum halen uit het minimum

25

2. Het beperken van uitgaven • Niet of weinig participeren -

-

-

Vrije tijd en ontspanning vallen vaak als eerste weg Vrije tijd of ontspanning enkel indien gratis of heel goedkoop Vrije tijd of ontspanning via een organisatie (OCMW, welzijnsschakel) Sommige ouders zoeker allerlei kanalen (ouders, hulpverlening, sparen…) om hun kinderen aan zoveel mogelijk zaken te laten participeren Bij andere ouders is de financiële draagkracht zo beperkt dat alle extra’s zoveel mogelijk worden beperkt Vakanties met het gezin zijn zeldzaam


26

2. Het beperken van uitgaven • Weinig ruimte om aan het breder maatschappelijk leven te participeren  Batterijen kunnen niet worden opgeladen  Kinderen en ouders hebben een beperkt sociaal netwerk  Terugtrekken in private sfeer


27

2. Het beperken van uitgaven • Efficiënt met geld omgaan -

zeer bewust van duurte van het leven. Voor voeding verschillende manieren om uitgaven te beperken: - Goedkoopste winkel - Verschillende winkels - Inkopen doen in Nederland - Winkelen vlak voor sluitingstijd - Winkelen op markten - Rechtstreeks bij de boer kopen


28

2. Het beperken van uitgaven - Voor de aanschaf van grotere stukken: - krijgen - doorgeven - toonzaalmodel - met lichte beschadiging - promotie - sparen - vaak neen zeggen

- budgetmeter


29

2. Het beperken van uitgaven - Strikt plannen: - Rekeningen via afbetalingen - Eerst alle noodzakelijke rekeningen betalen - Sparen - Studiekeuze en schoolkeuze in functie van budget - Winkelen met winkellijst, vooraf bepaald budget - Aankopen spreiden over het jaar


30

2. Het beperken van uitgaven • Uit literatuuronderzoek blijkt dat het leven zonder zekerheid over basisbehoeften armoede gerelateerde stress met zich meebrengt. Door een laag inkomen en weinig sociale steun kan financiële stress leiden tot psychische gezondheidsproblemen zoals depressie. • Uit literatuuronderzoek blijkt dat ouders met een depressie minder geduld, gevoel en aandacht aan de dag leggen om hun kinderen op te voeden. • Uit literatuuronderzoek blijkt dat financiële stress gepaard gaat met afwezigheden op het werk of het verminderd werk zoeken


31

3. Schulden maken • Uitstellen van betalingen -

Gebeurt vaak – hoeft niet tot schulden te leiden Soms kan men achterstand niet meer wegwerken (onvoorziene omstandigheden) Strategie om niets te betalen tot deurwaardersexploot komt Vaak verhuizen om schulden te ontlopen

• Geldkrediet opnemen -

Verleiding is groot Ademruimte creëren


32

3. Schulden maken • Lenen bij vrienden en familie -

Om korte periode te overbruggen Om heel dringende uitgaven te bekostigen Hiermee wordt heel omzichtig omgesprongen Niet fijn om schulden bij vrienden of familie te hebben


33

3. Schulden maken • Goederen aankopen op krediet -

In het verleden wel Nu vaak -> niets aankopen waar geen geld voor is

-

Als maandelijkse afbetaling in het budget past doet het er niet toe dat het eindbedrag hoger uitvalt dan de feitelijke aankoopsom


34

3. Schulden maken • Verschillende types van schulden die in literatuur naar voor komen, vinden we ook terug in dit onderzoek

• Spaargeld is een buffer die een inkomensterugval tijdelijk kan opvangen. Maar net in de laagste inkomensgroepen is het zeer moeilijk om te sparen. • Uit onderzoek blijkt dat mensen in armoede globaal genomen hun financiën met zorg, vaardigheid en de nodige vindingrijkheid beheren


35

4. Netwerken aanspreken • Opkomen voor jezelf -

Rechten uitputten: netwerken aanspreken – ongelijke toegang tot rechten – Vaak info via lotgenoten

-

Mondig zijn: opkomen voor jezelf – situatie uitleggen in allerlei omstandigheden – afbetalingspannen regelen


36

4. Netwerken aanspreken • Krachten bundelen -

Hulp in natura (kledij, voeding, speelgoed…) Financiële hulp (vaak voor kinderen) Ruilen


37

4. Netwerken aanspreken • Niet iedereen durft hulp te vragen • Niet iedereen durft beslissingen van hulpverlener in vraag te stellen • Vraagt veel energie

• Uit literatuuronderzoek blijkt dat iedereen (rijk of arm) maar beschikt over een beperkte bron aan energie en mensen falen in hun zelfregulatie en hun cognitieve functies verminderen als ze deze bron te veel moeten uitputten.


38

4.Netwerken aanspreken • Netwerken zijn heel belangrijk voor materiële en psychologische steun • Ook aan onderhouden van netwerken zijn kosten verbonden • Uit literatuuronderzoek blijkt dat het netwerk van mensen in armoede niet kleiner is maar dat men wel vaker ernstige gevoelens van eenzaamheid ervaart. Daarnaast blijkt dat mensen in armoede minder kunnen rekenen op steun en hulp van het netwerk.


39

5. Buiten de lijntjes kleuren • Extra inkomsten genereren -

Zwartwerk Extra inkomsten verzwijgen Uitkeringsfraude

• Onconventionele besparingen -

‘Van de camion gevallen’ Kabeldistributie Rode mazout


40

5. Buiten de lijntjes kleuren • Uit onderzoek blijkt dat diegene die reeds een job hebben, zich vaker in het informele circuit begeven dan uitkeringsgerechtigden. De voornaamste reden hiervoor is de angst om betrapt te worden en de financiële bestraffing. • Een aantal zaken situeren zich in de schemerzone en een aantal zaken zijn onwettelijk. In de ganse groep van overlevingsstrategieën blijken de strategieën die niet wettelijk eerder een bijkomstig gegeven.


41

Besluit • Armoede tast vele aspecten van het welzijn aan • Mensen in armoede blijven niet bij de pakken zitten. Ze trachten op allerlei vlakken de gevolgen van armoede te verminderen en hanteren hiervoor verschillende overlevingsstrategieën • De dagelijkse strijd om te overleven vraagt veel energie


42

Het maximum halen uit het minimum

Recommend Documents