Hedendaagse
Literatuur
Tijdens de lessen Nederlands in het vijfde en zesde middelbaar staan literaire stromingen, een heersende denk- of werkwijze op artistiek terrein, centraal. Wat en waarom werden bepaalde werken geschreven, welke tendensen zijn merkbaar en wie zijn de grote auteurs, dichters en toneelschrijvers die hiervoor instaan. De benaming van een dergelijke stroming kan door een groep kunstenaars zelf aan hun werk gegeven worden, maar kan ook achteraf door literatuurcritici aan werken van een bepaalde periode met dezelfde gemeenschappelijke overtuiging of techniek gegeven worden. Voorbeelden van literaire stromingen zijn: romantiek, realisme, naturalisme, modernisme, existentialisme, postmodernisme… . Dit historisch overzicht levert tal van ‘klassiekers’ op die ook nu nog hoog aanschreven staan en ‘de canon’ vormen die door Jan de Jong gedefinieerd wordt als “ de verzameling belangrijke literaire werken die men gelezen moet hebben.” (2006). Naast deze ‘klassiekers’ uit vaak vergane tijden staat ook onze moderne, hedendaagse cultuur in voor een continue aanvulling van deze onuitputtelijke lijst. Deze handouts reiken jullie dan ook verschillende mogelijkheden aan om hiervan te proeven en dit alles te leren kennen! Hoe komen we nu tot die ‘verzameling werken die we gelezen moeten hebben’, waarom staan bepaalde boeken ‘hoog aanschreven’ en wie bepaalt dit alles?
1
I. Wat is literatuur? 1. Wat is literatuur voor jou? Wat zijn ‘goede’ boeken en wat zijn ‘slechts’ verhaaltjes? Beoordeel de volgende covers. Zouden dit hoogstaande literaire werken zijn of eerder populistische verhalen?
De Midasmoorden De Kunst van het Crashen Vele hemels boven de zevende
Geronimo
a) Hoe weet je welke de “goede”, meer literaire boeken zijn?
b) Welke elementen zijn voor jou van belang bij het lezen van een ‘goed, literair’ werk?
2
2. Definities over literatuur a) Bekijk online enkele definities van het begrip ‘literatuur’ en noteer de kernwoorden die je telkens in de verschillende definities ziet opduiken.
b) Bestudeer de onderstaande definities: Gedichten en verzonnen verhalen die tot de cultuur behoren.
Met literatuur wordt in het algemeen bedoeld: het geheel van teksten waarvan geoordeeld wordt dat ze universele waarde hebben. Traditioneel gaat het om proza- en dichtwerken die erin slagen zich in vorm, inhoud en intentie te onderscheiden van andere esthetische geschriften. In de ruimste zin is literatuur de verzameling van alle teksten, zowel geschreven als in mondelinge vorm, behorend tot het culturele erfgoed van een volk.
De term "literatuur" wordt vaak tegenover lectuur gesteld. In die betekenis zou literatuur de "hoge, elitaire" vorm en lectuur de "lage, plebejische" vorm van teksten aanduiden. Daar waar literaire auteurs vaak een boodschap op artistieke wijze willen overbrengen, zijn schrijvers van lectuur gericht op het schrijven van teksten die vooral ter ontspanning gelezen worden. Aristieke wijze/artistieke waarde: kunstvaardig; kunstwaarde hebbend. Velen menen dat er over smaak en waarde niet te twisten valt, anderen proberen toch een bepaalde norm aan te leggen. Die normen zijn echter altijd subjectief en sterk afhankelijk van persoonlijke smaak en ervaring en zelfs van de stemming waarin men verkeert. Literatuur zou daardoor ook als volgt gedefinieerd kunnen worden: een verzameling teksten die door de smaakmakende gemeenschap als waardevol wordt beschouwd en volgens die gemeenschap bijzondere kenmerken heeft. Het blijft natuurlijk de vraag wie die "smaakmakende gemeenschap" precies is - veelal is dit een diffuus geheel van personen die samen het literaire veld uitmaken. Het betreft dus literatuurwetenschappers, recensenten, critici, schrijvers, opiniemakers, uitgevers, journalisten, mediafiguren, studenten, samenstellers van schoolboeken, leden van literaire jury's, enzovoort. Dit literaire veld is uiteraard steeds in beweging (het verandert voortdurend) en onderling verdeeld.
3
Samengevat zouden we kunnen stellen dat literatuur de verzamelnaam is voor ……………………. en ……………………………………….. verhalen die omwille van hun …………………………………………………….., ………………………………………….……. en ……………………………………………………. functie als waardevol aanzien worden binnen een bepaalde gemeenschap.
Zoals ook bovenstaande omschrijvingen laten blijken, is het toekennen van ‘literaire waarden’ aan een werk vaak een subjectief, persoonlijk oordeel. Toch kunnen bepaalde elementen in acht genomen worden om het literatuurgehalte te bepalen. Lees onderstaande omschrijving die samenvat wat nu bepalend is voor ‘goede’ literatuur. Traditioneel betekende bellettrie (of de Schone Letteren; Frans belles-lettres) de literaire cultuur in het algemeen. Later is de term verengd tot het deel van de literatuur dat tot de woordkunst kan worden gerekend, ter onderscheiding van meer zakelijke teksten. Een grensgebied is het essay. Kenmerkend voor die bellettrie is dat vorm en stijl van de teksten zeer belangrijk zijn. Het gaat niet alleen om wat er gezegd en geschreven wordt, maar ook om het hoe: mooie, originele, treffende bewoordingen, of juist bewust hard en realistisch taalgebruik, of het introduceren van geheel nieuwe woorden en zinsconstructies, et cetera. Daarbij is een gelaagde structuur van de tekst vaak ook van belang: 'er staat meer dan er staat'. Dat wil overigens niet zeggen dat bellettrie altijd ingewikkeld of hoogdravend hoeft te zijn. Aan welke voorwaarden moet literatuur voldoen om tot de bellettrie te behoren?
4
II. Soorten Literatuur 1. Fictie versus non-fictie, lectuur versus literatuur Er is de hoge literatuur de literatuur met de grote L en daartegenover plaatsen we de lectuur of de triviaalliteratuur. Boeken met een complexere, meer filosofische inhoud, een uitgesproken literaire stijl en een experimentele vorm behoren tot de hoge literatuur. Deze verhalen gaan verder dan louter ontspannen maar ze hebben een artistieke bedoeling, ze willen de lezer emanciperen en hem doen stilstaan bij bepaalde zaken. Spanning creëren is hier niet het eerste doel en de personages hoeven niet levensecht te zijn om een idee over te brengen. Gemakkelijke literatuur, die vooral bedoeld is als ontspanning, die een spannend of sensationeel verhaal vertelt zonder veel aandacht voor stijl, vorm of filosofie, noemen we lectuur of triviaalliteratuur. Meestal is er wel aandacht voor de psychologie van het personage en de perceptie bij de lezer dat het om een levensecht verhaal gaat. Zet de volgende genres van boeken bij de correcte onderverdeling: kookboek
literaire thriller
thriller
biografie
memoires
gedichtenbundel
roman
mamaporno
FICTIE
NON-FICTIE
Literatuur
Lectuur
5
2. De kern van ieder literair werk In ieder boek wordt het verhaal opgebouwd aan de hand van een conflict Het hoofdpersonage verlangt iets en moet daarnaar op zoek gaan maar wordt daarin verhinderd door een aantal obstakels. Soms overwint het personage die obstakels, soms faalt het personage. Het personage kan ook een innerlijk conflict beleven, waarbij hij zichzelf tegenhoudt bepaalde verlangens te vervullen.
Tegen wie vechten deze personages uit bekende romans? Rachel neemt elke ochtend dezelfde trein. Elke dag hobbelt ze over het spoor, langs een rij charmante huizen in een buitenwijk van Londen, en stopt daar altijd voor hetzelfde rode sein. Zo kijkt ze elke ochtend naar een stel dat op hun terras ontbijt. Ze heeft inmiddels het gevoel dat ze hen persoonlijk kent en noemt hen 'Jess en Jason'. Hun leven - in Rachels ogen - is perfect. Een beetje zoals haar eigen leven dat ooit was. Op een dag ziet ze iets vreemds in hun tuin. De trein rijdt gewoon weer door, maar voor Rachel verandert alles. Niet in staat om het voor zichzelf te houden, stapt ze naar de politie met haar verhaal, wanneer blijkt dat 'Jess' vermist wordt. Hiermee raakt ze niet alleen verwikkeld in de gebeurtenissen die volgen, maar ook in de levens van iedereen die erbij betrokken is. Maar wie is er te vertrouwen? Heeft ze meer kwaad dan goed gedaan door zich met deze zaak te bemoeien?
6
'Max Havelaar' is een aanklacht tegen het misbruik van het cultuurstelsel, tegen herendiensten en tegen plichtsverzuim door Nederlandse ambtenaren in Nederlands-Indië. In de vorm van een raamvertelling begint het verhaal door de ogen van Droogstoppel, een gierige man van de hogere klasse, die door een zekere Sjaalman een manuscript
in zijn handen krijgt gedrukt. Hij besluit het te lezen, waarop het verhaal overspringt naar Max Havelaar, die zojuist een baan heeft gekregen als assistent-resident in Nederlands-Indië. Al gauw komt hij hier achter het onrecht dat de inwoners wordt aangedaan, waarop hij besluit hier tegen te strijden.
Twee echtparen gaan een avond uit eten in een restaurant. Ze praten over alledaagse dingen, dingen waar mensen tijdens etentjes over praten: werk, de laatste films, de oorlog in Irak, vakantieplannen, etcetera. Maar ondertussen vermijden ze waar ze het eigenlijk over moeten hebben: hun kinderen. De twee vijftienjarige zoons van beide echtparen, Michel en Rick, hebben samen iets uitgehaald wat hun toekomst kan verwoesten. Tot dusver zijn alleen vage beelden van de twee in Opsporing Verzocht vertoond en zit het onderzoek naar hun identiteit vast. Maar hoe lang nog? Twee mannen, twee vrouwen, twee zoons wie durft een beslissing te nemen over de toekomst van zijn eigen kind? Wat het nog ingewikkelder maakt is dat de vader van een van de jongens de beoogde nieuwe minister-president van Nederland is.
Om zich alsnog te kunnen verzoenen met zijn leven, verlaat Désiré Cordier het pad zoals dat r
ichting graf voor hem was uitgestippeld. Als oude man neemt hij ingenieus wraak op zijn matte, liefdeloze burgermansbestaan: hij doet alsof hij dementeert. Zijn gevoel van eigenwaarde, dat door zijn huwelijk helemaal was aangetast, wint hij terug als hij op een heuglijke dag, gezond en wel, in een tehuis voor seniele bejaarden wordt geplaatst. Hij belazert de kluit op virtuoze wijze door zich voor te doen als seniele en incontinente grijsaard die op zijn einde afstevent. Maar dan heeft het tehuis op de valreep toch nog een paar verrassingen voor hem in petto: in de vorm van een jeugdliefde en een oud-ss'er.
7
Het belangrijkste hoofdpersonage noemen we de protogonist. Daarnaast zijn er nevenpersonages of is er ook een antagonist. Een persoon die het tegenovergestelde wil bereiken van de hoofdpersoon. Dit idee van good en evil is prominent in Hollywood producties. Wie zijn de bekende antagonisten van deze personages? Protagonist
Antagonist
Protogonist
Batman
De smurfen
sneeuwwitje
Sherlock Holmes
Beowulf
Homer Simpson
Antagonist
3. Bekende romanvormen a) Ken je onderstaande subgenres van de roman’? Match de term telkens met de juiste definitie en methet juiste boek. 1. 2. 3. 4. 5.
Autobiografische literatuur De sleutelroman De streek- en familieroman/ De heimatroman De ontwikkelingsroman/ de Bildungsroman De toekomstroman: De utopie en de dystopie
(Frans: roman à clef; Duits: Schlüsselroman) een roman waarin bestaande personen en gebeurtenissen zodanig worden gefictionaliseerd dat ze voor de ingewijde lezer herkenbaar zijn. Bepaalde aanwijzingen fungeren als een sleutel die het verhaal ontsluiten en die sleutel werd vaak als een appendix bijgevoegd. Het genre ontleent zijn charme aan het spel van tegelijkertijd verhullen en ontmaskeren. een psychologische roman die verhaalt over de ontwikkeling van de geest en persoonlijkheid van de protagonist gedurende de overgang van jeugd naar volwassenheid, waarbij gewoonlijk de bewustwording van de eigen identiteit en rol in de wereld een rol speelt. een roman waarvan de handeling zich afspeelt tegen de achtergrond van het leven in een bepaalde landstreek, met name op het platteland. Dit genre omvat alle egodocumenten van schrijvers: (Jeugd)herinneringen, brieven, dagboeken, memoires… De auteur vermengt hier vaak verbeelding en werkelijkheid, maar het autobiografische aspect blijft dominant aanwezig. Soms verschuilt de auteur zich achter een fictief personage.
8
De Vlasschaard: Stijn Streuvels: Boer Vermeulen regeert als een autoritaire patriarch over z'n erf. Vooral tussen hem en z'n zoon Louis is er een rivaliteit omdat zoon Louis z'n eigen ideeën en gedachten heeft. Als Louis dan bovendien met de melkmeid gaat scharrelen wordt het boer Vermeulen teveel en gaat hij Louis met de stok te lijf. De Kleine Johannes: Frederik Van Eeden: 'De kleine Johannes' is een symbolisch sprookje waarin de maatschappelijk bevlogen schrijver Frederik van Eeden de lotgevallen beschrijft van Johannes, een dromerig jongetje met een hoofd vol fantasieën. Op een avond ontmoet hij in de duinen Windekind, een elf en de kinderlijke onschuld zelve, met wie hij vriendschap sluit. Maar als Johannes later wezens als Wistik, Pluizer en dr. Cijfer tegenkomt, wordt hem steeds duidelijker dat de wereld niet zo mooi in elkaar zit als hij dacht. En weer een fase later wordt hij in de liefde ingewijd door het mooie meisje Robinetta, die hem met allerlei verwarrende gevoelens opzadelt ... Onder Professoren: Willem Frederik Hermans: De Groningse professor doctor Rufus Dingelam ontvangt - in zijn weekendverblijf - de tijding dat hij werd onderscheiden met de Nobelprijs voor Scheikunde, voor een ontdekking die hij 20 jaar geleden heeft gedaan. Zijn buurman, landbouwer, geeft hem een haan om hem, nu hij toch die prijs heeft gekregen, een goedkope lening te ontfutselen. Dingelam ondergaat de dingen tamelijk gelaten, zoals ook blijkt uit het dagboek van een collega, de relatie met zijn vrouw en zijn houding tijdens de actie 'Baas in eigen reageerbuis', die contesterende Groningse studenten voeren. Dingelam is duidelijk het slachtoffer van omstandigheden. Met deze roman verwijst Hermans duidlijk met de vinger naar echt bestaande personen die hem gefnuikt hebben in zijn wetenschappelijke carrière. Terug naar Oegstgeest: Jan Wolkers: Op een speurtocht naar zijn verleden neemt Jan Wolkers ons mee naar Oegstgeest, de plaats waar hij zijn jeugd doorbracht. Ter plekke beleeft hij zijn jeugdjaren opnieuw en laat hij alles wat hij zich als werkelijk belangrijk voor zijn ontwikkeling herinnert, de revue passeren: zijn strenge en diepgelovige vader, zijn moeder, de dood van de door hem bewonderde en tegelijkertijd gehate broer, de teloorgang van de kruidenierszak van zijn ouders, de breuk met het gereformeerde geloof. Onderworpen: Michel Houellebecq (2015): François, het 44-jarige hoofdpersonage van 'Soumission' ziet als docent hoe in 2022 aan de Sorbonne de moslimbroeders ook de boel overnemen. Hij twijfelt er zelfs aan of hij niet beter zelf moslim zou worden. Ondertussen heerst in Parijs de sharia, de islamitische rechtspraak, én wint een moslimbroeder de presidentsverkiezingen van François Hollande.
b) Bekijk onderstaande trailers. Tot welk genre behoren deze films? The Maze Runner https://www.youtube.com/watch?v=AwwbhhjQ9Xk Genre?
The perks of being a wallflower https://www.youtube.com/watch?v=25LJH7BWGl0 Genre?
9
c) Chiclit en Ladlit
Chiclit Chicklit is de, oorspronkelijk licht neerbuigende, benaming voor een vorm van eigentijdse romantische fictielectuur die in de eerste plaats is bedoeld voor vrouwen tussen de 20 en 30 jaar. Chicklit is een verkorting van het Engelse chick literature. De heldinnen in chiclit zijn vaak alleenstaande vr ouwen uit de grote stad met een interessante baan en een levendige belangstelling voor seksualiteit. Ze worstelen met zichzelf en met de liefde in hun leven. Als moderne jonge vrouwen willen ze carrière maken en daar zijn ze ook volop mee bezig, maar daarnaast verlangen ze diep in hun hart naar een lieve knappe man die er helemaal voor ze is.
Ladlit Ladlit is de tegenhanger van de chiclit. Boeken voor moderne mannen met slimme, luie, cynische hoofdpersonen die niet wensen op te groeien. Niets mag zo’n man werkelijk raken, behalve soms de liefde, heel eventjes. •
Behoren deze reeksen en films eerder tot chiclit of ladlit? Welke is beide?
10
•
Kun je nu ook raden wat deze genres zouden zijn?
henlit of matronlit weddinglit mummylit bitchlit working-girllit mysterylit
Zie je de taalfout tegen het Engels? ;-)
11
III. Literatuurprijzen Wie beantwoordt aan de ‘voorwaarden’ van goede literatuur kan beloond worden door ‘de smaakmakende gemeenschap’. Deze beloning toont zich in de vorm van literaire prijzen, die nationaal en internationaal uitgereikt worden.
1. De Gouden Uil Bekijk volgende website om onderstaande vragen over ‘De Gouden Uil’ te beantwoorden: http://www.degoudenuil.be/ • Wat is ‘De Gouden Uil’?
• Wie vormt hier de ‘smaakmakende gemeenschap’, m.a.w. wie bepaalt wie de prijs wint?
• Verklaar de begrippen longlist – shortlist
• Welke prijzen vallen er te winnen?
•
Hoeveel boeken moet de vakjury lezen om uiteindelijk het aanbod te hebben?
12
• Bewijs dat de Gouden Uil voor verschillende genres bestemd is.
• Wanneer werd de laatste Gouden Boekenuil uitgereikt?
• Welke auteur heeft dit jaar De Gouden Boekenuil gewonnen?
Zoek op youtube het filmpje van de winnaar van de Boekenuil dit jaar. •Waarover gaat dit winnende boek?
• Hoe heeft hij zijn verhaal/hoofdpersonage bedacht?
• Wat zijn de thema’s/ motieven in dit werk?
13
2. Andere literaire prijzen Ken je ook de volgende literatuurprijzen? Link de logo’s met de naam. Noteer onderaan waarvoor de prijs staat.
a) De Libris Literatuurprijs
b) De Hercule Poirotprijs
c) De AKO literatuurprijs
d) De Gouden Strop
14
IV. De bekendste Nederlandstalige auteurs 1. Wie is wie? Zet per rij de juiste naam bij deze auteurs.
1 Tom Lanoye
2 Annelies Verbeke
5 Arnon Grünberg
9 Yves Petrie
3 Dimitri Verhulst
6 Peter Verhelst
10 Elvis Peters
4 Herman Brusselmans
7 Hugo Claus
11 Kristien Hemmerechts
8 Jeroen Brouwers
12 Paul Mennes
15
2. Drie keer Drie Match telkens voornaam, achternaam en foto van deze auteurs:
Jan Lulu
Tommy
Wieringa
Wolkers
Wang
4. Wie schreef er welk bekend werk? 1. Het Goddelijk Monster
a) Yves Petry
2. Ik ook van jou
b) Lulu Wang
3. De Maagd Marino
c) Ronald Giphart
4. Rituelen
d) Louis Paul boon
5. Het Lelietheater
e) David Pefko
6. Rachels Rokje
f) Cees Nooteboom
7. De Kappellekensbaan
g) Harry Mulisch
8. Het Voorseizoen
h) Tom Lanoye
9. De Ontdekking van de
i) Arnon Grünberg
Hemelen 10. Tirza
j) Charlotte Mutsaers
16
2. In Nederland zijn er auteurs die men wel eens De Grote Drie noemt. In België komen daar nog een vierde en vijfde grote schrijver bij. Het zijn allemaal schrijvers die tijdens en na de tweede wereldoorlog hun bekendste werken schreven. Wie zijn dit en wat schreven ze? Wie is er een Belgische schrijver en wie een Nederlandse schrijver?
Harry Mulisch
De Avonden
Het Verdriet Van Hugo Claus België
Oostakkerse Gedichten
Gerard Reve
De Ontdekking van de Hemelen
Willem Frederik Hermans
De Donkere Kamer van Damokles
Louis Paul Boon
De Kapellekensbaan
17
V. Case Studies Bekijk nu: 1. Het document over Hugo Claus 2. Het document over Herman Brusselmans 3. Het document over “De Maagd Marino” van Yves Petry.
18
