Literatuur LITERATUUR

Literatuur

LITERATUUR

321

Literatuur

Hoofdstuk 1 1 2 3 4 5

6

7 8 9 10 11 12 13 14 15

16

17

18

Lezen

Verhoeven, L. (1994). Ontluikende geletterdheid. Een overzicht van de vroege ontwikkeling van lezen en schrijven. Lisse: Swets & Zeitlinger. Bus, A.G. (1995). Geletterde peuters en kleuters. Amsterdam, Meppel: Boom. Stoep, J., & Verhoeven, L. (2000). Stimulering van beginnende geletterdheid bij kleuters uit risicogroepen. Leuven/Apeldoorn: Garant. Forst, R. (1998). Toward a strong phonological theory of visual word recognition: True issue and false trails. Psychological Bulletin. 123, 1, 71–99. Cunningham, A.E. & Stanovich, K.E. (1997). Early reading acquisition and its relation to reading experience and ability 10 years later. Developmental Psychology, 33, 6, 934–945. Bast, J., & Reitsma, P. (1998). Analyzing the Development of Individual Differences in Terms of Matthew Effects in reading: Results From a Dutch Longitudinal Study. Developmental Psychology, 34, 6 1373–1399. Schoot, M. van der e.a. (2007). Leesstrategiegebruik bij goede en zwakke begrijpend lezers: onderzoek met oogfixatiemetingen. Jaarboek ontwikkelingspsychologie, pedagogiek en kinderpsychiatrie 7 (2007-2008). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Just, M.A., & Carpenter, P.A. (1987). The psychology of reading and language comprehension. Boston: Allyn & Bacon. Miller, G.A. (1956). The magical number seven, plus or minus two. Some limits on our capacity for processing information. Psychological Review, 63, 81–97. Schaerlaekens, A. (2008). De taalontwikkeling van het kind. Groningen/ Houten: Wolters-Noordhoff. Kuiken, F. (2008). Taallessen ook nuttig voor peuters. Het Parool, 2 juli. Goorhuis-Brouwer, Sineke. (2008). Spreek consequent Nederlands op zwarte scholen. Science Guide, Educatie, mei. Hart, B., & Risley, T.R. (2003). The early catastrophe. The 30 million word gap by age 3. American Educator, spring. Bus, A., & Jong, M. de (2007). Een witte is een Poes, een zwarte een Kat. De Wereld van het Jonge Kind, 5, 258-261. Zie 13. Bus, A.G., & IJzendoorn, M.H. van (1999). Phonological Awareness and Early Reading: A Meta-Analysis of Experimental Training Studies. Journal of Educational Psychology, 91, 3, 403–414. Rozin, P. (1976). The evolution of intelligence and the access to the cognitive unconscious. Sprague, J.M. & Epstein, A.A. (Eds.). Progress in psychobiology and physiological psychology. New York: Academic Press. Whitehurst, G.J., & Lonigan, C.J. De ontwikkeling van het kind en ontluikende geletterdheid. (1999). Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 6, 1, 5–53. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Zie ook 15. Broeck, W. van den (1999). De functie van het fonologisch bewustzijn bij het tot standkomen van een normale of gestoorde leesontwikkeling. Jaarboek Ontwikkelingspsychologie, orthopedagogiek en kinderpsychiatrie, 3. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.

323

Literatuur

19 Zie 17. 20 Treiman, R. e.a. (1998). The Foundations of Literacy: Learning the Sounds of Letters. Child Development, 69, 6, 1524–1540. 21 Thomassen, A. (1991). De herkenning van woorden als bouwstenen van het leerproces. Thomassen, A.J.W.M. e.a. Lezen en Begrijpen. De psychologie van het leesproces. Lisse/Amsterdam: Swets & Zeitlinger. 22 Callebaut, I. e.a. (1999). Taalbeschouwing op de basisschool. Leuven/Apeldoorn: Garant. 23 Perfetti, C.A., & Roth, S. (1981). Some of the interactive processes in reading and their role in reading skill. Lesgold, G.A. & Perfetti, C.A. (Eds.). Interactive processes in reading. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Perfetti, C.A. (1994). Psycholinguistics and reading ability. Gernsbacher, M.A. (Ed.). Handbook of psycholinguistics. San Diego: Academic Press. 24 Gelderen, A. van (2008). Nadruk op technisch lezen is verkeerde insteek. Didaktief, 9. 25 Zie 6. 26 Mantel, A. (2005). Kinderen als analfabeet van school. De Telegraaf, 15 maart. 27 Kempen, G. (1996). Lezen, leren lezen, dyslexie: de auditieve basis van visuele woordherkenning. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 51, 91–100. 28 Beichman, J.H., & Young, A.R. (1998). Leerstoornissen, in het bijzonder leesstoornissen: een overzicht van de afgelopen tien jaar. Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 5, 2, 172–196. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 29 Bakker, D.J. (1993). Neuropsychological treatment of dyslexia. Oxford: Oxford University Press. 30 Geschwind, N., & Galaburda, A.M. (1985). Cerebral lateralization: Biological mechanisms, associations and pathology. Archives of Neurology, 42, 428–459; 521–552; 634–654. 31 Leij, A. van der e.a. (2007). Voorlopers en voorspellers van ontwikkelingsdyslexie. Jaarboek Ontwikkelingspsychologie, orthopedagogiek en kinderpsychiatrie 7 (20072008). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 32 Sperling, A.J. e.a. (2005). Deficits in perceptual noise exclusion in developmental dyslexia. Nature Neuroscience Published Online, May 29. 33 Zie 31.

Hoofdstuk 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9

324

Schrijven

Bus, A.G. (1995). Geletterde peuters en kleuters. Amsterdam/Meppel: Boom. Verhoeven, L. (1994). Ontluikende geletterdheid. Lisse: Swets & Zeitlinger. Goodnow, J. (1981). Kindertekeningen. Amsterdam: Arbeiderspers. Zie 2. Kwast, A.D. (1999). Schrijven kun je leren. Alkmaar: Stylus et Cultura. Blaauw-van Vledder, A. (2000). Schrijven met zorg. Baarn: Intro. Grünewald, G. (1957). Schrift als Bewegung. Basel: Beltz. Zie 7. Teulings, H.L., & Thomassen, A.J.W.M. (1985). Suggesties voor schrijfleerme-

Literatuur

10 11 12 13 14 15 16

17 18

19 20

thoden op basis van psychomotorisch onderzoek. Thomassen, A.J.W.M. e.a. (Red.). Studies over de schrijfmotoriek. Lisse/Amsterdam: Swets & Zeitlinger. Knijpstra, H. e.a. (Red.). (1997). Met jou kan ik lezen en schrijven. Assen: Van Gorcum. Zie 9. Pannekoek, B. (2008). Novoskript Digitaal. Evaluatie. COS Computers op School, 26, 1. Zie 9. Borysowitcz, B., & Blöte, A. (1990). Beoordelingsmethode voor de schrijfhouding en schrijfbeweging. Lisse/Amsterdam: Swets & Zeitlinger. Hamstra-Bletz, E. (1993). Het kinderhandschrift, ontwikkeling en beoordeling. Rijksuniversiteit Leiden: Academisch Proefschrift. Niemeijer, A. (2007). Neuromotor Task Training: fysiotherapie for children with developmental coordination disorder. Rijksuniversiteit Groningen: Academisch Proefschrift. Geel, R. (1985). Honderd jaar zorgelijkheid over het stelonderwijs. NRC Handelsblad, 14 november. Bereiter, C., & Scardamalia, M. (1984). Does learning to write have to be so difficult? Pringle, J. e.a. (Eds.). Writing skills. Londen: Longman. Basten Batenburg, S. van, e.a. (1989). Creativitaal. Baarn: Bekadidact. Hondebrink, G. & Stoffels, H. (1995). Spiegelschrift. Begrijpend lezen en begrijpelijk schrijven op de basisschool. Tilburg: Zwijsen. Dekkers, P. (1994). Onderwijs in stellen. Tilburg: Zwijsen.

Hoofdstuk 3

Rekenen

1 2

Fijma, N., & Vink, H. (1998). Op jou kan ik rekenen. Assen: Van Gorcum. Duncan, G. J. e.a. (2007). School readiness and later achievement. Developmental Psychology, 43, 6, 1428-1446. 3 Piaget, J. (1978). Development and learning. Krieger, J. (Ed.). Readings in developmental psychology. Boston, MA: Little Brown. 4 Piaget, J. (1952). The child’s conception of number. Londen: Routledge & Kagan Paul. 5 Butterworth, B. (2008). Aboriginal Kids Can Count Without Numbers. Proceedings of the National Academy of Science, online, 18 augustus. 6 Spelke, E.S., & Kinzler, K.D. (2007). Core Knowledge. Developmental Science, 10, 1, 89-96. 7 Jordan, K.E. & Brannon, E.M. (2006). The multisensory representation of number in infancy. Proceedings of the National Academy of Science, 103, 3486-3489. 8 Koenen, L. (2008). 1, 2, veel. NRC Handelsblad, 14 september. 9 Frye, D. e.a. (1989). Young children’s understanding of counting and cardinality. Child Development, 60, 1158-1171. 10 Canobi, K.H. e.a. (1998). The Role of Conceptual Understanding in Children’s Addition Problem Solving. Developmental Psychology, 34, 5, 882-891. 11 Beishuizen, M., & Broers, G. (1990). Leren rekenen: inzicht of gewoontevor-

325

Literatuur

ming? Psychologie, september. 12 Gilmore, C.K., & Spelke, E.S. (2008). Children’s understanding of the relationship between addition and substraction. Cognition, 107, 3, juni. 13 Zie 1. 14 Inspectie van het Onderwijs (2008). Basisvaardigheden rekenen-wiskunde. Rapport 6 oktober. 15 Campbell, J.I.D., & Xue, Q. (2001). Cognitive Arithmetic Across Cultures. Journal of Experimental Psychology: General, 130, 2, 299-315. 16 Stevenson, H.W. e.a. (1990). Mathematics achievement of children in China and the United States. Child Development, 61, 1053-1066. 17 Huntsinger, C.S. e.a. (1997). Cultural Differences in Early Mathematics Learning: A Comparison of Euro-American, Chinese-American, and Taiwan-Chinese Families. International Journal of Behavioral Development, 21, 2, 371-388. Siegler, R.S., & Mu, Y. (2008). Chinese children excel on novel mathematics even before elementary school. Psychological Science, 19, 759-763. 18 Zie 14. Timmermans, R. (2005). Addition and Substraction Strategy – Assessment and Instruction. Universiteit Nijmegen: proefschrift. 19 Bouma, J.D., & Walters, D. (2008). Geef rekenzwakke basisscholier de staartdeling terug. NRC Handelsblad, 30 september. 20 Ashcraft, M.H., & Kirk, E.P. (2001). The Relation Among Working Memory, Math Anxiety, and Performance. Journal of Experimental Psychology: General, 130, 2, 224-237. 21 Wright, R.J. e.a. (2000). Early Numeracy. Assessment for Teaching and Intervention. Londen: Paul Chapman Publishing. 22 Ramani, G.B., & Siegler, R.S. (2008). Promoting Broad and Stable Improvements in Low-Income Children’s Numerical Knowledge Through Playing Number Board Games. Child Development, 79, 2, 375-394. 23 Knickmeyer, R. e.a. (2006). Fetal testosterone and empathy. Hormones and Behavior, 49, 282-292. 24 Benbow, C. (1988). Sex differences in mathematical reasoning ability in intellectually talented pre-adolescents: Their nature, effects and possible causes. Behavioral and Brain Sciences, 11, 169-232. Levine, S.C. e.a. (1999). Early Sex Differences in Spatial Skill. Developmental Psychology, 35, 4, 940-949. 25 Meelissen, M., & Bos, K. (2001). Sekseverschil in wiskundeonderwijs. Didaktief & School, 9, 18-19. 26 Leahy, R.L. (1985). The child’s construction of social inequality. Leahy, R.L. (Ed.). The development of the self. New York: Academic Press. 27 Berti, A.E., & Bombi, A.S. (1988). The child’s construction of economics. Cambridge: Cambridge University Press.

326

Literatuur

Hoofdstuk 4 1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11

12 13

14 15 16

17 18 19

20

Kennis en inzicht

Schlottmann, A. (2001). Childrens’ probability intuitions: understanding the expected values of complex gambles. Child Development, 72, 103-122. Baum, L.A. e.a. (2008). Children’s sensitivity to circular explanations. Journal of Experimental Child Psychology, 100, 2, 146-155. Piaget, J. (1952). The child’s conception of number. Londen: Routledge & Kagan Paul. Vygotskij, L. (1978). Mind in society. Cambridge, MA: Harvard University Press. Bruner, J. (1996). The culture of education. Cambridge, MA: Harvard University Press. Spiering, H. (2000). Spel als motor, ontwikkelingsgericht onderwijs laat spelenderwijs leren. NRC Handelsblad, 23 september. Freeman, N.H., & Parsons, M.J. (2001). Childrens intuitive understanding of pictures. Torff, B. & Sternberg, R.J. (Eds.)., Understanding and teaching the intuitive mind; student and teacher learning. Mahwah, NJ: Erlbaum. Leeman, A.D. (1967). Beknopt Latijns-Nederlands Woordenboek. Groningen: Wolters-Noordhoff. Resing, W., & Drenth, P. (2001). Intelligentie, weten en meten. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Zie 9. Groot, A.D. de, & Peet, A.A.J. van (1997). De potentieeltheorie van A.D. de Groot. Tomic, W. & Molen H.T. van der, (Red.). Intelligentie en sociale competentie. Lisse: Swets & Zeitlinger. Horn, J., & Cattell, R.B. (1966). Refinement and test of the theory of fluid and crystallized intelligence. Journal of Educational Psychology, 57, 253-270. Moffit, T.E. e.a. (1993). The natural history of change in intellectual performance: Who changes? How much? Is it meaningful? Child Psychology and Psychiatry, 34, 455-506. Sternberg, R.J. (1988). The triarchic mind: a new theory of human intelligence. New York: Viking. Zie 9. Sternberg, R.J. (1998). Applying the triarchic theory of human intelligence in the classroom. Sternberg, R.J., & WilliamsW.M. (Eds.)., Intelligence, instruction and assessment: Theory into practice. Mahwah, NJ: Erlbaum. Sternberg, R.J. (2007). Wisdom, Intelligence, and Creativity Synthesized. New York: Cambridge University Press. Gardner, H. (1993). Multiple intelligences: the theory in practice. New York: Basic Books. Gardner, H. (1991). The unschooled mind. How children think & How schools should teach. New York: Basic Books. Blake, P.R., & Gardner, H. (2007). A First Course in Mind, Brain and Education. Mind, Brain, and Education 1, 2, 61-65. Kagan, S. e.a. (2001). Meervoudige intelligentie. Middelburg: RPCZ Educatieve Uitgaven.

327

Literatuur

21 Goleman, D. (1996). Emotionele intelligentie. Amsterdam: Contact. 22 Kohnstamm, D. (2007). I am I. Sudden Flashes of Self-awareness in Childhood. Londen: Athena Press. 23 Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning. New York: Prentice Hall. 24 Seagal, S., & Horne, D. (2008). Human Dynamics. Schiedam: Scriptum Publishers. 25 Brown, A. e.a. (1983). Learning, remembering and understanding. Mussen, P.H. (Ed.)., Handbook of Child Psychology, Volume III. New York: Wiley. 26 Zie 25. 27 Dudink, A. (1985). Kunnen kinderen studeren, bijvoorbeeld aantekeningen maken? Enschede: Sneldruk. 28 Bjorklund, D.F. (2007). Why Youth is Not Wasted on the Young. Malden: Blackwell Publishing. 29 Zie 28. Wehrens, M. (2008). Overschatten helpt. Didaktiek 7, September. 30 Mey, H. van der (1990). Question asking: To know what you don’t know is not enough. Journal of Educational Psychology, 82. 31 Van Duijvenvoorde, A.C.K. e.a. (2008). Evaluating the Negative or Valuing the Positive? Neural Mechanisms Supporting Feedback-Based Learning across Development. Journal of Neuroscience, 28, 38, 9495-9503. 32 Hagers, M. (2008). Jonge leerlingen leren nog niet van hun fouten. NRC Handelsblad, 4 oktober. 33 Houten, E.J. van-van den Bosch, Kuipers, J., & Peters, W.A.M. (2007). Hoogbegaafde kinderen. Handboek Kinderen & Adolescenten, november. 34 Zie 33. 35 Jackson, N.E. (1988). Precocious reading ability: What does it mean? Gifted Child Quaterly, 32, 200-204. 36 Tomlinson-Keasy, C., & Little, T.D. (1990). Outcomes of gifted men and women. Journal of Educational Psychology, 82, 442-455. 37 Flynn, J.R. (1999). Searching for justice: the discovery of iq gains over time. American Psychologist, 54, 5-20. 38 Flynn, J.R. (2000). Iq gains, wisc subtests and fluid g. Novartis Foundation Symposium 233. The nature of intelligence. Chichester, England: Wiley.

Hoofdstuk 5 1

2 3

328

Als individu de wereld in

Kohnstamm, G.A. (1992). Ontwikkeling in de persoonlijkheidspsychologie: de opkomst van de Big Five. Pedagogische Studiën, 69, 3-11. Elphic, E. e.a. (1997). Persoonlijkheidsbeoordelingen door ouders van jonge adolescenten: Een onderzoek naar de generaliseerbaarheid van het vijffactorenmodel. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 52, 151-162. Elphick, E. e.a. (2002). blikvanger, Beoordelings Lijst Individuele verschillen tussen Kinderen. Leiden: Pits. Kohnstamm, G.A. e.a. (1998). Parental descriptions of child personality: Developmental antecedents of the Big Five? Hillsdale, NJ: Erlbaum.

Literatuur

4

5 6

7

8 9 10

11 12 13

14 15 16 17

Calor, J.A., & Kartaram, G. (1995). Kindbeschrijving en cultuur. Doctoraalscriptie. Leiden: Universiteit Leiden, vakgroep Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie. Willemstijn, Y. (1995). Kindbeschrijving en cultuur. Doctoraalscriptie. Leiden: Universiteit Leiden, vakgroep Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie. Nicholls, J.G. e.a. (1986). Conceptions of ability and intelligence. Child Development, 57, 636-645. Loehlin, J.C. (1992). Genes and environment in personality development. Londen: Sage. Caspi, A. (1998). Personality development across the life course. W. Damon & N. Eisenberg, (Eds.). Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personal Development. New York/Chichester: Wiley. Bouchard, T.J. e.a. (1998). A genetic and environmental analysis of the California Psychological Inventory using adult twins reared apart and together. European Journal of Personality, 12, 307-320. Harter, S. (1980). A model of intrinsic mastery motivation in children: Individual differences and developmental change. Minnesota Symposium on Child Psychology. Hillsdale: Erlbaum. Kohnstamm, G.A. e.a. (Red.). (1987). Scholenstrijd: Vrije school, Montessori, Jenaplan, Daltonplan, Freinet. Lisse: Swets & Zeitlinger. Bloom, B.S. (Ed.). (1985). Developing talent in young children. New York: Balantine Books. Weiner, B. (1979). A theory of motivation for some classroom experiences. Journal of Educational Psychology, 71, 3-25. Heckhausen, H. (1980). Motivation und Handeln. Berlijn: Springer-Verlag. Eccles, S. e.a. (1998). Motivation to succeed. Damon, W. & Eisenberg, N. (Eds.)., Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personal Development. New York/Chichester: Wiley. Hermans, H. e.a. (1991). Motivatie op school –minder faalangst, meer verantwoordelijkheid. Lisse: Swets & Zeitlinger. Schnall, S. e.a. (2008). A hidden cost of happiness in children. Developmental Science, 11, 5, 25-30. Kohnstamm, D. (2002). Ik ben ik: de ontdekking van het zelf. Amsterdam: De Bezige Bij. Kohnstamm, D. (2007). I am I. Sudden Flashes of Self-awareness in Childhood. Londen: Athena Press. Harter, S. (1999). The construction of the self: a developmental perspective. New York: Guilford Press. Damon, W., & Hart, D. (1988). Self-understanding in childhood en adolescence. New York: Cambridge University Press. Cole, M., & Cole, S.R. (2001). The development of children (4th ed.). New York: Worth Publishers. Cooper, H., & Dorr, N. (1995). Race comparisons on need for achievement: A meta-analytic alternative to Graham’s narrative review. Review of Educational Research, 65, 483-508.

329

Literatuur

18 Stevenson, H.W. e.a. (1990). Beliefs and achievement: A study of black, white, and Hispanic children. Child Development, 61, 508-523. 19 Thomaes, S.C.E. (2007). Narcissism, shame and aggression in early adolescence: On vulnerable children. Amsterdam: Proefschrift Vrije Universiteit. 20 Swart, M., & Aleman, A. (2008). Mannen reageren feller op minachting dan vrouwen. Universitair Medisch Centrum Groningen, persbericht 6 november. 21 Zie 19. 22 Eccles, S. e.a. (1998). Motivation to succeed. Damon, W. & Eisenberg, N. (Eds.)., Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personal Development. New York/Chichester: Wiley. 23 Bergh, B. van den (1999). Jongens versus meisjes: zelf- en leerkrachtbeoordeling op de cbsk en cbsl. Kind en Adolescent, 20, 93-103. 24 Stetsenko, A. e.a. (2000). Gender effects in children’s beliefs about school performance: a cross-cultural study. Child Development, 71, 517-527. 25 Nieuwsbrief Kinderen & Adolescenten (2004) jaargang 5, maart. 26 Gelder, R. van, & Bergsma, A. (2000). adhd; hou je hersens erbij! Psychologie magazine, oktober. 27 Scholte. E.M., & Ploeg, J.D. van der (1999). De ontwikkeling en toetsing van de adhd-vragenlijst. Kind en Adolescent, 20, 76-92. 28 Bergsma, A. (2000). De zeven meest gestelde vragen over adhd. Psychologie magazine, oktober. 29 Barkley, R.A. & Benton, C.M. (2000). Druktemakers; in acht stappen naar beter gedrag van uw kind met ADHD. Lisse: Swets & Zeitlinger. 30 Hoza, B. e.a. (2000). Attention-Deficit/Hyperactivity Disordered and control boys’ responses to social succes and failure. Child Development, 71, 2, 432-446. 31 Chen, X. e.a. (1992). Social reputation and peer relationships in Chinese and Canadian children: a cross-cultural study. Child Development, 63, 1336-1343. 32 Caspi, A. e.a. (1988). Moving away from the world: Life-course patterns of shy children. Developmental Psychology, 24, 824-831. 33 Bjorklund, D.F., & Kipp, K. (1996). Parental investment theory and gender differences in the evolution of inhibition mechanisms. Psychological Bulletin, 120, 163-188. Bjorklund, F. (2007). Why Youth is Not Wasted on the Young. Malden: Blackwell Publishing.

Hoofdstuk 6 1 2 3

4

330

Zelfstandig worden

White, R.W. (1959). Motivation reconsidered: The concept of competence. Psychological Review, 66. Vygotskij, L.S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Cambridge, MA: Harvard University Press. Harter, S. (1985). Competence as a dimension of self-evaluation: Towards a comprehensive model of self-worth. Leahy, R. (Ed.). The development of the self. New York: Academic Press. Hermans, H. e.a. (1991). Motivatie op school – minder faalangst, meer verantwoordelijkheid. Lisse/Amsterdam: Swets & Zeitlinger.

Literatuur

5 6

7 8 9 10 11 12 13 14 15

16 17 18 19 20

Skinner, E.A. (1995). Perceived control, motivation and coping. Thousand Oaks, CA: Sage. Hokoda, A., & Fincham, F.D. (1995). Origins of childrens helplessness and mastery achievement patterns in the family. Journal of Educational Psychology, 87, 375-385. Marano, H.E. (2008). A Nation of wimps. Amazon.com Publishers. Boo, Gerly de, & Wicherts, Jelte. (2008). Copingstrategieën bij kinderen. Kind en Adolescent, 29, 2, 94-104. Jellesma, F.C. e.a. (2005). De vragenlijst Non-Productieve Denkprocessen voor Kinderen (NPDK). Kind en Adolescent 26, 4. Masten, A.S. (1986). Humor and Competence in School-aged Children. Child Development, 57, 461-473. Bryant, B.K. (1985). The Neighbourhood Walk: Sources of Support in Middle Childhood. Monographs of the Society for Research in Child Development, 210, 50, 3. Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. San Francisco, CA: Freeman. Spellbrink, W., & Zébergs, D. (1985). The development and concomittants of children’s classroom and interactional behavior. Voordracht ISSBD conferentie Tours. Hartley, R. (1986). Imagine you’re clever. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 3. Masten, A., & Coatsworth, J.D. (1998). The Development of Competence in Favorable and Unfavorable Environments. Lessons From Research on Successful Children. American Psychologist, 53, 2, 205-220. Zie 12. James, W. (1890). The principles of psychology. New York: Holt. Fischer, M., & Leitenberg, H. (1986). Optimism and pessimism in elementary school-aged children. Child Development, 57. Block, J.H. (1982). Assimilation, accomodation and the dynamics of personality development. Child Development, 53, 281-295. Dweck, C. e.a. (1980). Sex differences in learned helplessness. Journal of Personality and Social Psychology, 38.

Hoofdstuk 7 1 2

3 4 5

Op weg naar moraal

Rest, J.R. (1986). Moral Development. Advances in research and theory. New York: Praeger. Hoffman, M.L. (1991). Empathy, social cognition, and moral action. Kurtines, M.K., & Gewirtz, J.L. (Eds.). Handbook of moral behavior and development, vol. 1. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Shaw, Leigh. A., & Wainryb, C. (2006). When Victims Don’t Cry: Children’s Understanding of Victimization, Compliance, and Subversion. Child Development, 77, 4. Boom, J. e.a. (2001). Hierarchical Structure of Moral Stages Assessed by a Sorting Task. Child Development, 72, 2, 535-548. Helwig, C.C., & Jasiobedska, U. (2001). The Relation between Law and Morality: Children’s Reasoning about Socally Beneficial and Unjust Laws. Child Development, 72, 5, 1382-1393.

331

Literatuur

6

7 8 9 10 11 12 13

Thoma, S.J., & Rest, J.R. (1999). The Relationship Between Moral Decision Making and the Patterns of Consolidation and Transition in Moral Judgment Development. Developmental Psychology, 35, 2, 323-334. Langford, P.E. (1997). Separating Judicial from Legislative Reasoning in Moral Dilemma Interviews. Child Development, 68, 6, 1105-1116. Walker, L.J. e.a. (2000). Parent and Peer Contexts for Children’s Moral Reasoning Development. Child Development, 71, 4, 1033-1048. Isen, A.M. (1970). Success, failure, attention and reaction to others: the warm glow of success. Journal of Personality and Social Psychology, 15. Harmon-Jones, E., & Mills, J. (eds.). (1999). Cognitive dissonance, progress on a pivotal theory in social psychology. Washington, DC: APA. Zie 9. Cole, M., & Cole, S.R. (2001). The Development of Children, fourth edition. New York: Worth Publishers. Kohnstamm, D. (2002). Ik ben ik. De ontdekking van het zelf. Amsterdam: De Bezige Bij.

Hoofdstuk 8 1

Antisociale agressie

Koops, W. (2001). Agressieve ontwikkelingspsychologie. Rijksuniversiteit Utrecht: Oratie. 2 Dunn, J. & Hughes, C. (2001). ‘I got some sword and you’re dead!’ Violent Fantasy, Antisocial Behavior, Friendship, and Moral Sensibility in Young Children. Child Development, 72, 2, 491-505. 3 Olweus, D. (1984). Stability in agression and withdrawn, inhibited behavior patterns. Kaplan, R.M. e.a. (Eds.). Agression in children and youth. Dordrecht: Martinus Nijhoff. 4 Coslin, P.G. e.a. (1985). Vandalism in schools, behaviours and attitudes. Voordracht ISSBD conferentie Tours. 5 Rutter, M. (1978). Family, area and school influences in the genesis of conduct disorders. Hersov, L.A. e.a. (Eds.). Agression and anti-social behaviour in childhood and adolescence. Oxford: Pergamon Press. 6 Kohnstamm, G.A. (1988). Sociale ontwikkeling. Koops, W., & Werff, J.J. van der (Red.). Overzicht van de empirische ontwikkelingspsychologie. Deel III: Sociale ontwikkeling en ontwikkeling van de persoonlijkheid. Groningen: Wolters-Noordhoff. 7 O’Connor, T.G. e.a. (1998). Genotype-Environment Correlations in Late Childhood and Early Adolescence: Antisocial Behavioral Problems and Coercive Parenting. Developmental Psychology, 34, 5, 970-981. 8 Tremblay, R.A. (2000). The development of agressive behaviour during childhood: What have we learned in de the past century? International Journal of Behavioral Development, 24, 2, 129-141. 9 Egan, S.K. e.a. (1998). Social-Cognitive Influences on Change in Agression Over Time. Developmental Psychology, 34, 5, 996-1006. 10 Farrington, D.P. (1995). The development of offending and antisocial behaviour from childhood: Key findings from the Cambridge Study in Delinquent Deve-

332

Literatuur

11

12 13 14 15 16 17 18

19 20

21

22 23 24 25 26 27 28

lopment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36, 929-964. Lyham, D.R. (1997). De vroege opsporing van chronische criminelen: wie is de psychopaat in wording? Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 4, 2, 123-169. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Bennett, K.J. e.a. (1999). Annotatie: Voorspelt externaliserend gedrag in gewone populaties de latere ontwikkeling? Implicaties voor gerichte interventies ter voorkoming van gedragsstoornissen. Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 6, 3, 271-296. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Kohnstamm, G.A. (1991). De ontwikkeling van agressie bij kinderen en jongeren; onderzoek naar de continuïteit van individuele verschillen. Defares, J.D., & Ploeg, J.D. van der (Red.). Agressie. Determinanten, signalering en interventie. Assen/ Maastricht: Van Gorcum. Kazdin, A.E. (1997). Practitioners Review. Psychosocial Treatments for Conduct Disorder in Children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 2, 161-182. Mahoney, J.L. (2000). School Extracurricular Activity Participation as a Moderator in the Development of Antisocial Patterns. Child Development, 71, 2, 502-516. Patterson, G.R. (1982). Coercive family process. Eugene, OR: Castalia. Graham, S., & Juvonen, J. (1998). Self-Blame and Peer Victimization in Middle School: An Attributional Analysis. Developmental Psychology, 34, 3, 587-599. Schwartz, D. e.a. (1997). The Early Socialization of Agressive Victims of Bullying. Child Development, 68, 4, 665-675. Olweus, D. (1994). Bullying at school: What We Know and What We Can Do. Oxford, UK/Cambridge, MA: Blackwell Publishers. Schwartz, D. e.a. (1995). Het ontstaan van chronisch pesten door leeftijdgenoten bij jongens in spelgroepen. Literatuurselectie Kinderen en adolescenten, 2,1, 21-39. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Fekkes, M. (2005). Bullying among elementary school children. Universiteit Leiden: proefschrift. Boulton, M.J. (1999). Concurrent and Longitudinal Relations between Children’s Playground Behavior and Social Preference, Victimization, and Bullying. Child Development, 70, 4, 944-954. Kochenderfer-Ladd, B., & Wardrop, J.L. (2001). Chronicity and Instability of Children’s Peer Victimalisation Experiments as Predictors of Loneliness and Social Satisfaction Trajectories, Child Development, 72, 1, 134-151. Melger, A. (2008). Overleven bij overblijven is al heel wat. Het Parool, 17 april. Zie 19. Olweus, D. (2004). The Olweus Bullying Prevention Program. Stevens, V. e.a. (2000). The effects of an anti-bullying intervention programme on peers’ attitudes and behaviour. Journal of Adolescence, 23, 21-34. Dorst. A., van e.a. (2008). Preventie van pesten op basisscholen volgens de PRIMA-methode. TNO Rapport. Brinkman, B. (2000). Pesten op de sportclub. Sport Richting Gericht, 4, 4-15. Crick, N.R., & Werner, N.E. (1998). Response Decision Processes in Relational and Overt Agression. Child Development, 69, 6, 1630-1639.

333

Literatuur

Hoofdstuk 9 1

2 3 4 5

6 7

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

20

334

Kinderzorgen

Ghesquière, P., & Munter, A. de (1999). Leerstoornissen, gedragsproblemen en sociaal-emotioneel welbevinden bij kinderen in het regulier en speciaal lager onderwijs. Jaarboek Ontwikkelingspsychologie, orthopedagogiek en kinderpsychiatrie, 3. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Lewis, C.E. e.a. (1984). Feeling bad: exploring sources of distress among preadolescent children. American Journal of Public Health, 2. Pier, M.L. (1985). The sense of self and awareness of identity. Voordracht ISSBD conferentie Tours. Defares, P.B. (1986). Psychosociale stress in het kruisveld van problematische opvoedingssituaties. Wageningen: Ponsen & Looijen. Thurber, C.A., & Sigman, M.D. (1998). Preliminary Models of Risk and Protective Factors for Childhood Homesickness: Review and Emperical Synthesis. Child Development, 69, 4, 903-934. Cyrulnik, B. (2001). Les vilains petits canards. Parijs: Editions Odile Jacob. Masten, A.S., & Coatsworth, J.D. (1998). The Development of Competence in Favorable and Unfavorable Environments. Lessons From Research on Successful Children. American Psychologist, 53, 2, 205-220. Masten, A.S. (2001). Ordinary Magic American Psychologist, 56, 3, 227-238. Vanderbilt-Adriance, Ella & Shaw, Daniel S. (2009) Het begrip veerkracht opnieuw bezien in termen van risico’s, tijdsverloop en competentiedomeinen. Kind en Adolecent Review, 16, 1, 5-73. Clinical Child and Family Review, 2008, 11, 30-58. Kamerman, S., & Köhler, W. (2007). Magische veerkracht. NRC Handelsblad, 23 juni. Garmezy, N., & Rutter, M. (Eds.). (1988). Stress, coping, and development in children. Baltimore: John Hopkins Press. Werner, E.E., & Smith, R.S. (1982). Vulnerable but invincible. New York: McGraw Hill. Zie 6. Kuijpers, J. (2002). Boodschappenlijstjes maken onder de les. NRC Handelsblad, 13 januari. Escalona, S. (1983). Kinderen en kernwapens. Utrecht: Vredesopbouw. Eland, J. e.a. (2001). Kind en Trauma, een opvangprogramma. Lisse: Swets & Zeitlinger. Kohnstamm, R. (1997). Rouwen zonder vertrouwen. NRC Handelsblad, 19 april. Fiddelaers-Jaspers, R. (2007). Omgaan met dood en rouw op school. Handboek Kinderen & Adolescenten, november. Uniken-Venema, M. (2005). Rouw bij kinderen. Bijblijven 21, 1. Kerr, K. (1985). The influence of school and residential mobility on children’s behaviour. Voordracht ISSBD conferentie Tours. Rubin, K.H. e.a. (1998). Peer interactions, relationships and groups. Eisenberg, N. (Ed.). Handbook of Child Psychology. Vol. 3: Social, emotional and personality development. New York: Wiley. Banerjee, R., & Ditmar, H., (2008). Individual Differences in Children’s Materi-

Literatuur

21 22 23

24

25

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

38

39

40

alism: The Role of Peer Relations. Personality and Social Psychological Bulletin, 34, 1, 17-31. Cole, M., & Cole, S.R. (2001). The Development of Children, 4th edition. New York: Worth Publishers. Downey, G. e.a. (1998). Rejection Sensitivity and Children’s Interpersonal Difficulties. Child Development, 69, 4, 1074-1091. Slazer-Burks, V. e.a. (1996). Modellen ter verklaring van geïnternaliseerde problemen als gevolg van afwijzing op jonge leeftijd. Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 3, 3, 343-360. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Wit, C.A.M. de (1997). Depressies bij kinderen en adolescenten. Kind en Adolescent, 18, 4, 166-184. Cicchetti, D., & Toth, S.L. (1998). The Development of Depression in Children and Adolescents. American Psychologist, 53, 2, 221-241. Jacobs-Sandstrom, M., & Coie, J.D. (1999). A Developmental Perspective on Peer Rejection: Mechanisms of Stability and Change. Child Development, 70, 4, 955-966. Kindertelefoon (2007). Jaarverslag. Bolger, K.E., & Patterson, C.J. (2001). Developmental Pathways from Child Maltreatment to Peer Rejection. Child Development, 72, 2, 549-568. Pollak, S.D. e.a. (2005). Physically Abused Children’s Regulation in Response to Hostility. Child Development, 76, 968-977. Jong, A. de (1990). Een onbesproken kinderwereld. Opgroeien in een armoedetraditie. Twello: Van Tricht Uitgeverij. Busse, T.V. (1980). Entwicklungsänderungen in der Vorliebe für den eigenen Vornamen. Zeitschrift für Entwicklungspsychologie und Pädagogische Psychologie, 13. Bagley, C., & Evan-Wong, L. (1970). Psychiatric disorder and adult and peer group rejection of the child’s name. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 11. Dubbele punt (2001). Het Parool, 23 oktober. Berscheidt, E., & Walster, E. (1972). The beauty and the best. Psychology Today, 5. Dion, K. (1972). What is beautiful is good. Journal of Personality and Social Psychology, 24, 3. TNO Kwaliteit van leven (2006). Overgewicht bij kinderen, maart. Yura, S. e.a. (2005). Role of premature leptin surge in obesity resulting from intrauterine undernutrition. Cell Metabolism, 1, 6, 371-378. Chaput, J.P. e.a. (2006). Relationship between short sleeping hours and childhood overweight/obesity: results from the Québec en Forme Project. International Journal of Obesity online, 14 maart. Jansen, W. e.a. (2008). Feeling Fat Rather than Being Fat May Be Associated with Psychological Well-Being in Young Dutch Adolescents. Journal of Adolescent Health, 42, 2, 128-136. Dittmar, H. e.a. (2006). Does Barbie Make Girls Want to be Thin?: The Effect of Experimental Exposure to Images of Dolls on the Body Image of 5 to 8 Year Old Girls. Developmental Psychology, 42, 283-292. Penny, H. & Haddock, G. (2007). Anti-fat prejudice among children: the ‘mere proximity’ effect in 5-10 year olds. Journal of Experimental Social Psychology, 43, 678-683.

335

Literatuur

41 Braet, C. (1995). Anders eten en meer bewegen: handleiding voor ouders van dikke kinderen. Leuven/Amersfoort: Acco. 42 Leerdam, F.J.M. van (2005). Enuresis. A major problem or a simple developmental delay? Amsterdam: Proefschrift Vrije Universiteit.

Hoofdstuk 10 1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

336

Kinderboeken

Nagel, I. e.a. (1996). Cultuurdeelname in de levensloop, de invloed van ouders, school en buitenschoolse cultuureducatie. Utrecht: LOKV. Sociaal en Cultureel Planbureau (2001). De sociale staat van Nederland. Den Haag. Haanstra, F., & Oud, W. (2000). Cultureel erfgoed in het onderwijs. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut. Eekelen, Y. van, & Kilian, K. (1999). Schatkamers voor scholieren. Enschede: SLO. Marreveld, M. (2008). Goed boek is burgerrecht. Didaktief, 38,6. Peeters, J., & Woldringh, C. (1993). Leefsituatie van kinderen tot 12 jaar in Nederland. Nijmegen: ITS. Bus, A.G. (2001). Joint Caregiver-Child Storybook Reading: A Route tot Literacy Development. Neuman, S. & Dickinson, D. Handbook of Early Literacy Development. Guilford Press. Sikkema, P. (2008). Jongeren 07 Alle opties open. Amsterdam: Qrius. KidsBizz Research (2005). Dit vind ik ervan Onderzoek lezen, maart. Otter, M.E. e.a. (1997). Televisiekijken en lezen. Tijdschrift voor onderwijsresearch, 22, 2. Couzy, M. (2008). Scholieren leren niet meer lezen. Het Parool, 25 september. Hunt, P. (2001). Children’s Literature. Oxford: Blackwell Publishers. Buijnsters, P.J., & Buijnsters-Smets, L. (2001). Lust en Leering. Geschiedenis van het Nederlandse Kinderboek in de negentiende eeuw. Zwolle: Waanders Uitgevers. Buijnsters-Smets, L. (2000). Onvermoede rijkdom. De illustratie van kinderboeken tussen 1780 en 1840.Dongelmans, B. e.a. (red.). Tot volle waschdom, Bijdragen aan de geschiedenis van de kinder- en jeugdliteratuur. Den Haag: Biblion. Zie 13. Vries, A. de (1989). Wat heten goede kinderboeken? Amsterdam: Querido. Berkhout, K. (2007). Aan het einde van de gang. NRC Handelsblad, 5 oktober. Bast, T. (2008). Oude meester en kinderboeken. Het Parool, 1 oktober. Bolt, E.J.M. van der (2000). Ontroerend Goed. Amsterdam: proefschrift Universiteit van Amsterdam. Dasberg, L. (1981). Het kinderboek als opvoeder. Assen: Van Gorcum. Zie noot 13. Kraaijeveld, R. (2000). Jeugdboeken 2000. Arnhem: Uitgeverij Ellessy. Nilsen, A.P. e.a. (1980). The adult as critic versus the child as reader. Language Arts, 57, 530-539. Appleyard, J.A. (1990). Becoming a reader. New York: Cambridge University Press. Zie 18. Zie 17. Zie 9. Bettelheim, B. (1982). The uses of enchantment. Harmondsworth: Penguin.

Literatuur

Hoofdstuk 11 1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

11 12

13 14 15 16 17

18 19 20

21 22

23

Film- en televisiewereld

Miller, M.M., & Reeves, B. (1976). Dramatic tv content and children’s sex-role stereotypes. Journal of Broadcasting, 20, 35-50. Postman, N. (1984). Het verdwijnende kind. Weesp: Unieboek. Breure, B. (2008). Kinderpop is gouden handel. Het Parool, 16 oktober. Sikkema, P. (2008). Jongeren 07 Alle opties open. Amsterdam: Qrius. Hancox, Robert.J. e.a. (2005). Association of Television Viewing During Childhood With Poor Educational Achievement. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 159, 614-618. Borzekowski, D.L.G. (2005). The Remote, the Mouse and the No.2 Pencil. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 159, 7. Greenfield, P.M. (1984). Mind and Media: the effects of television, computers and video games. Cambridge, MA: Harvard University Press. Musschoot, D. (2001). Word je van tv-kijken groot? Hasselt: Uitgeverij Clavis. Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Salomon, G. (1984). Investing effort in television viewing. Murray, J.P., & Salomon, G. (Eds.). The future of children’s television. Boys Town, NE: The Boys Town Center. Beentjes, J.W.J. (1990). Studies on children’s television viewing and reading. Leiden: proefschrift Rijksuniversiteit. Walma van der Molen, J.H., & Voort, T.H.A. van der (1996). Leereffecten van Jeugdjournaal en gedrukt nieuws bij kinderen: Een mediumvergelijkend experiment. Pedagogische Studiën, 73, 459-473. Voort, T.H.A. van der (1997). De invloed van televisiegeweld. (derde druk). Lisse: Swets & Zeitlinger. Levita, D.J. de (1978). A television-fed child. Anthony, E.J. (Ed.). The child in his family. Volume 5. New York: Wiley. Edwards, E. (1999). The Media Generation. Herald Tribune, 19 november. Zie 10. Wright, J.C. e.a. (2001). The relations of early television viewing to school readiness and vocabulary of children from low-income families: The Early Window Project. Child Development, 72(5), 1347-1366. Anderson, D.R. e.a. (2001). Early Childhood Television Viewing and Adolescent Behavior. Monographs of the Society for Research in Child Development, 264, 66, 1. Dam, H. van (2000). Uw kind en de tv. Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum. Dorr, A. (1983). No shortcuts to judging reality. Bryant, J., & Anderson, D.R. (Eds.). Children’s understanding of television: Research on attention and comprehension. New York: Academic Press. Zie 9. Buijzen., M., Walma van der Molen, Juliette., & Sondij, Patricia. (2007). Parental Mediation of Children’s Emotional Responses to a Violent News Event. Communication Research, 34, 2, 212-230. Merten, K. (1999). Gewalt durch Gewalt im Fernsehen? Opladen/Wiesbaden: Westdeutscher Verlag.

337

Literatuur

24 Walma van der Molen, J.H., & Valkenburg, P.M. (2000). Geweld op televisie en in video- en computerspellen. Handboek Kinderen & Adolescenten, november. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum. Boyatzis, C.J. e.a. (1995). Effects of The Mighty Morphin Power Rangers on children’s aggression with peers. Child Study Journal, 25, 1, 45-55. 25 Levelt, P.B.M. (1981). Voor beeld: wat kinderen van de televisie kunnen leren. Den Haag: Staatsuitgeverij. 26 Zie 13. 27 Murray, J. P. e.a. (2006). Children’s Brain Activations While Viewing Televised Violence Revealed by fMRI. Media Psychology, 8, 1. 28 Zie 13. 29 Bushman, B.J. (2006). Effects of Warning and Information Labels on Attraction to Television Violence in Viewers of Different Ages. Journal of Applied Social Psychology, 36, 9, 2073-2078. 30 Zie 13. 31 Krcmar, M., & Valkenburg, P.M. (1999). A Scale to Assess Children’s Moral Interpretations of Justified and Unjustified and Unjustified Violence and Its Relationship to Television Viewing. Communication Research, 26, 5, 608-634. 32 Vooijs, M.W. (1986). Kritisch TV kijken. Lisse/Amsterdam: Swets & Zeitlinger. 33 Valkenburg, P.M. e.a. (2000). Fright Reactions to Television. Communication Research, 27, 1, 82-99. 34 Zie 23. 35 Valkenburg, P.M., & Cantor, J. (2000). Children’s Likes and Dislikes in Entertaining Programs. Zillmann, D., & Vorderer, P. (Eds). Media Entertainment: The Psychology of its Appeal. Hillsdale, NJ: Erlbaum. 36 Valkenburg, P.M. (1998). Sinterklaasgedachten: De ontwikkeling van Kind tot Consument. Amsterdam: Het Spinhuis. 37 Schmidtbauer, M., & Löhr, P. (2000). Kinder und Fernsehen in Deutschland. Eine Dokumentation empirischer Forschungsprojekte 1989–1999. München: Kopäd Verlag. 38 Robinson, T. e.a. (2007). Effects of Fast Food Branding on Young Children’s Taste Preferences. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 161, 8. 39 Eicke, U. (1992). Kinder: Wandelende Markenspeicher. Psychologie Heute, juni. 40 Zie 36. 41 Bryant, J., & Bryant, J.A. (Eds). (2001). Television and the American Family. Mahwah, NJ: Erlbaum. 42 Levelt, P.B.M. (1984). Hidden messages to girls and boys. Hilversum: NOS.

Hoofdstuk 12 1 2 3

338

Computerkinderen

Madell, D., & Muncer, S. (2005). A study from a ‘rational actor’ perspective. Information, Communication and Society, 8, 1, 64-80. Greenfield, P.M. e.a. (1994). The role of video games expertise. Journal of Applied Developmental Psychology, 15, 87-103. Green, C.S., & Bavelier, D. (2007). Action-Video-Game Experience Alters the Spatial Resolution of Vision. Psychological Science, 18, 1, 88-94.

Literatuur

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

17 18 19 20 21 22

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

Valkenburg, P.M. (1999). Vierkante ogen. Amsterdam: Uitgeverij Balans. ‘t Hooft, Niels. (2008). Prinses helpt onervaren gamer. NRC Handelsblad, 25 augustus. Turkle, S. (1984). The second self. New York: Simon & Schuster. Stil, H. (2008). Een game voor zelfbouwers. Het Parool, 23 augustus. Zie 4. Hesselink, Ard (2003). Het nut van games, NRC Handelsblad, 9 februari. Zie 4. Bast, T. (2008). Gamen is niet zomaar een spelletje. Het Parool, 24 april. Zie 4. Reeves, B. (2008). Online Games put the future of business leadership on display. Virtual Worlds, Real Leaders. IBM: A Global Innovation Outlook Report. Wilhelmus, Pamela. (2008). Meisje bijt cyberlokker. De Pers, 31 mei. Zadelhoff, T. van (2001). Verboden vruchten smaken het best! COS Computers op School, 13, 1. Valkenburg, P.M., & Soeters, K.E. (2001). Children’s positive and negative experiences with the internet: an exploratory survey. Communication Research, 28, 653-676. Kuitenbrouwer, M,. & Schravensande, E. (2001). Red Kennisnet. Didaktief & School, 7. Sikkema, P. (2008). Jongeren 07 Alle opties open. Amsterdam: Qrius. Delphos, M. (2008). Virtuele Ontwikkeling van de jeugd. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Zie 14. Bolman, C., Dehue, F., & Völlink, T. (2006). Cyberpesten: Big Deal?! Heerlen: Open Universiteit in opdracht van GGD Zuid Limburg. Fukkink, Ruben. (2007). Ervaringen van kinderen met de Kindertelefoon, een vergelijking tussen de ondersteuning via de chat en de telefoon. Amsterdam: SCO Kohnstamm Instituut. Louwers, T. (2008). Digitale schoolborden veroveren het onderwijs. COS Computers op School, 20, 5. Vandewyer, F. (2007). Digitale schoolborden: een kritische kijk. COS Computers op School, 19, 7. Zie 23. Vink, A. (2000). Te ver vooruit. NCR Handelsblad, 23 september. Zie 9. Kuiper, E.J. (2007). Teaching webliteracy in primary education. Amsterdam: proefschrift Vrije Universiteit. Mizuko I. e.a. (2008). Living and Learning with New Media: Summary of Findings from the Digital Youth Project. Digital Media and Learning, november. Papert, S. (1980). Mindstorms. New York: Basic Books. Mijland, E. (2008). Games maken leraar niet overbodig. COS Computers op School, 20, 2. Zie 6. Melson, G.F. e.a. (2009). Children’s behavior toward and understanding of ro-

339

Literatuur

botic and living dogs. Journal of Applied Developmental Psychology, 30, 2. 34 Zie 6.

Hoofdstuk 13 1 2

3 4 5 6

7

8 9 10 11

12

13 14

15 16 17 18

340

Klasgenoten

Flavell, J.H. (1985). Cognitive development. Englewoods Cliffs. NJ: Prentice Hall. Kohnstamm, D. (2002). Het plotselinge besef dat ik me in de gedachten van een ander kan verplaatsen. Kind en Adolescentie, 23, 1, 50-59. Kohnstamm, D. (2007). I am I: Sudden Flashes of Self-awareness in Childhood. Londen: Athena Press. Salomon, G. (1979). Interaction of media, cognition and learning. San Francisco, CA: Jossey Bass. Zie 1. Durkin, K. (1995). Developmental social psychology. From infancy to old age. Cambridge, MA: Blackwell. Eisenberg, N., & Fabes, R.A. (1998). Prosocial development. W. Damon & N. Eisenberg (eds.). Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personal Development. New York: Wiley. Burgess, Kim B. e.a. (2006). Social Information Processing and Coping Strategies of Shy/Withdrawn and Agressive Children: Does Friendship Matter? Child Development, 77, 2. Pexman, P., & Glenwright, M. (2007). How do typically developing children grasp the meaning of verbal irony? Journal of Neurolinguistics, 20, 178-196. Selman, R.L. (1988). The growth of interpersonal understanding. Londen: Academic Press. Heyman, G.D., & Dweck, C. (1998). Children’s thinking about traits: implications for judgments of the self others. Child Development, 64, 2, 391-403. Caspi, A. (1998). Personality development across the life course. In Damon,W., & Eisenberg,N. (Eds.). Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personality Development. New York: Wiley. Laak, J.J.F. ter, & Aleva, A.L. (1994). Rechtvaardig verdelen. Argumenten, gedrag en voorkeur voor verdeelregels van vijf- tot twaalfjarigen. Olthof, T., & Brugman,D. (Red.). Het ontstaan van moreel besef. Lisse: Swets & Zeitlinger. Cole, M., & Cole, S.R. (2001). The development of children (4th ed.). New York: Worth Publishers. Thorkildsen, T.A., & Schmahl, C.M. (1997). Conceptions of fair learning practices among low-income African-American and Latin-American children: Ackhowledging diversity. Journal of Educational Psychology, 89, 4, 719-727. Zie noot 13. Yeats, K.O., & Selman, R.L. (1989). Social competence in schools: Toward an integrative developmental model for intervention. Developmental Review, 9, 94-100. Youniss, J. (1980). Parents and peers in social development: A Sullivan-Piaget perspective. Chicago: University of Chicago Press. Bennett, M. e.a. (1998). Children’s subjective identification with the group and in-group favoritism. Developmental Psychology, 34, 5, 902-909.

Literatuur

19 Killen, M., & Stangor, C. (2001). Children’s social reasoning about inclusion and exclusion in gender and race peer group contexts. Child Development, 72, 1, 174-186. 20 McGillicuddy, A.V. e.a. (2006). Children’s Distributive Judgements: Aversive Rascism in Euro-American Children? Child Development, 77, 4, 1063-1080. 21 Apfelbaum, E.P. e.a. (2008) Learning (not) to talk about race: When older children underperform in social categorization. Developmental Psychology, 44, 15131518. 22 Pfeifer, J.H. e.a. (2007). Teaching Tolerance in Schools: Lessons Learned Since Brown vs Board of Education About the Development and Reduction of Children’s Prejudice. Social Policy Report XXI, II. 23 Rubin, K.H. e.a. (1998). Peer interactions, relationships, and groups. Damon,W. & Eisenberg.N., (Eds.). Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personality Development. New York: Wiley. 24 Feshbach, N. (1984). Empathy, empathy training and the regulation of aggression in elementary school-aged children. R.M. Kaplan e.a. (Ed.). Aggression in children and youth. Dordrecht: Martinus Nijhoff. 25 Feldbaum, C.L. e.a. (1980). An observational study of the assimilation of the newcomer to the preschool. Child Development, 51, 497-507. 26 Krappmann, L., & Oswald, H. (1983). Beziehungsgeflechte und Gruppen von gleichaltrigen Kindern in der Schule. Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie, 25. 27 Ladd, G.W. (1983). Social networks of popular, average and rejected children in school settings. Merrill-Palmer Quarterly, 35, 4. 28 Steenbeek, H. & Van Geert, P. (2008) An empirical validation of a dynamic systems model of interaction: do children of different sociometric statuses differ in dyadic play? Developmental Science, 11, 2, 253-281. 29 Hubbard, J.A. (2001). Emotion expression processes in childern’s peer interaction: The role of peer rejection, aggression, and gender. Child Development, 72, 5, 1426-1438. 30 Strommen, E.A. e.a. (1983). Developmental psychology, the schoolaged child. Homewood, II: Dorset Press. 31 Olson, K.R. e.a. (2006). Children’s Biased Evaluations of Lucky versus Unlucky People and their Social Groups. Psychological Science, 17, 10. 32 Dekovic, M., & Janssens, J.M.A.M. (1992). Parents’ childrearing style and children’s sociometric status. Developmental Psychology, 28, 925-932. 33 Ladd, G.W. (1999). Peer relations and social competence during early and middle childhood. Annual Review of Psychology, 50, 333-359. 34 Lansford, J.E., & Parker, J.G. (1999) Children’s Interaction in Triads: Behavioral Profiles and Effects of Gender and Patterns of Friendships Among Friends. Developmental Psychology, 35, 1, 80-93. 35 Kuitenbrouwer, P. (2008). Weinig vriendjes goed voor kind. NRC Handelsblad, 15 juli. 36 Youniss, J. (1994). Children’s friendships and peer culture: implications for theories of network and support. Nestemann, F., & Hurrelmann, K. (Eds.). Social

341

Literatuur

Networks and Social Support in Childhood and Adolescence. Berlijn: De Gruyter. 37 Watson, A.J., & Valtin, R. (1997) Secrecy in middle childhood. International Journal of Behavioral Development, 21, 3, 431-452. 38 Palmen, H. e.a. (2006). Sekseverschillen in vriendschapsbehoeften. Kind en Adolescent, 27, 1. 39 Bukowksi, W.M. e.a. (Eds.). (1996). The company they keep: Friendships during childhood and adolescence. New York: Cambridge University Press. 40 Haselager, G.J.T. e.a. (1998). Similarities between Friends and Nonfriends in Middle Childhood. Child Development, 69, 4, 1198-1208. 41 Hartup, W.W., & Stevens, N. (1997). Friendships and Adaptation in the Life Course. Psychological Bulletin, 121, 3, 355-370. 42 Hodges, E.V.E., & Boivin, M. (1999) The Power of Friendship: Protection Against an Escalating Cycle of Peer Victimization. Developmental Psychology, 35, 1, 94101. 43 Schwartz, D. e.a. (2000). Friendship as a Moderating Factor in the Pathway Between Early Harsh Home Environment and Later Victimization in the Peer Group. Developmental Psychology, 36, 5, 646-662. Hodges, E.V.E. e.a. (1997). Individual Risk and Social Risk as Interacting Determinants of Victimization in the Peer Group. Developmental Psychology, 33, 6, 1032-1039. 44 Bagwell, C.L. e.a. (1998). Preadolescent Friendship and Peer Rejection as Predictors of Adult Adjustment. Child Development, 69, 1, 140-153. 45 Poulin, F., & Boivin, M. (2000). The Role of Proactive an Reactive Aggression in the Formation and Development of Boys’ Friendships. Developmental Psychology, 36, 2, 133-240. 46 Berndt, T.J., & Perry, T.B. (1986). Children’s perceptions of friendships as supportive relationships. Developmental Psychology, 22, 640-648. 47 Rose, A.J., & Asher, S.R. (1999). Children’s Goals and Strategies in Response to Conflicts Within a Friendship. Developmental Psychology, 35, 1, 69-79. 48 Zie 7. 49 Rogoff, B. (2000). Culture and development. New York: Oxford University Press. 50 Ruble, D.N., & Martin, C.L. (1998) Gender Development. Eisenberg, N. (Ed.). Handbook of Child Psychology, (Vol. 3). Social, Emotional and Personality Development. New York: Wiley. 51 Zie 13. 52 Graham, J.A. e.a. (1998). A Longitudinal investigation of race and sex as factors in children’s classroom frienship choices. Child Study Journal, 28, 4, 245-266. 53 Zie 26.

Hoofdstuk 14 1 2

342

De leerkracht als klasgenoot

Damon, W. (1983). Social and personality development: infancy through adolescence. New York: Norton. Howes, C. e.a. (1998). Stability and Continuity of Child-Caregiver and ChildPeer Relationships. Child Development, 69, 2, 418-426.

Literatuur

3

Tavecchio, L., Winter, M. de, Levering, B., & Koops, W. (2008). Opvoeding als spiegel van de beschaving. Amsterdam: SWP Publishers. 4 Stevenson, H. e.a. (1990). Mathematics achievement of children in China and the United States. Child Development, 61, 1053-1066. 5 Henzi, P. e.a. (2007). Look who’s talking: developmental trends in the size of conversational cliques. Evolution and Human Behaviour, 28, 1. 6 Keogh, B. (1989). Applying temperament research to school. Kohnstamm, G.A. e.a. (Eds.). Temperament in childhood. Chichester, England: Wiley. 7 Welther, L. (2005). Omgaan met lastpakken. Didaktief, 35, mei. 8 Tal, Z., & Babad, E. (1990). The teacher’s pet phenomenon: Rate of occurence, correlates and psycholgical costs. Journal of Educational Psychology, 82, 637-645. 9 Rosenthal, R., & Jacobson, L. (1968) Pygmalion in the classroom. Londen: Holt Rinehart Winston. 10 Kley, P. van der (1983). Zeg na, jij. Purmerend: Muusses. 11 Graham, S., & Weiner, B. (1996). Principles and theories of motivation. Berliner, D.C., & Calfee, R. (Eds.). Handbook of educational psychology. New York: Macmillan. 12 Masten, A.S., & Coatsworth, J.D. (1998). The development of Competence in Favorable and Unfavorable Environments. American Psychologist, 53, 2, 205-220. Ladd, G.W. e.a. (1997). Classroom Peer Acceptance, Friendship, and Victimization: Distinct Relational Systems That Contribute Uniquely to Children’s School Adjustment? Child Development, 68, 6, 1181-1197.

Hoofdstuk 15

Thuis

1 2

Elkind, D. (1981). The hurried child. Reading, MA: Edison Wesley. Cole, M., & Cole, S.R. (2001). The development of children (4th ed). New York: Worth Publishers. 3 Lamb, M.E. e.a. (1999). Parent-child relationships: Development in the context of the family. Bronstein, M.H., & Lamb, M.E. (Eds.). Developmental psychology: An advanced textbook. Mahwah, NJ: Erlbaum. 4 Ladd, G.W. (1999). Peer relationships and social competence during early and middle childhood. Annual Review of Psychology, 50, 333-359. 5 Petrovsky, A.V. (1985). Studies in psychology: The collective and the individual. Moskou: Progress. 6 Grusec, J.E. e.a. (1996). Household work and the development of concern for others. Developmental Psychology, 32, 6, 999-1007. 7 Goodnow, J. (1988). Children’s household work: Its nature and functions. Psychological Bulletin, 103, 5-26. 8 Zie 5. 9 Bronfenbrenner, U. (1986). Ecology of the family as a context for human development. Developmental Psychology, 22(6). 10 Leventhal, T., & Brookks-Gunn, J. (2000). De buurt waar ze wonen: effecten van de woonomgeving op kinderen en adolescenten. Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 7, 4, 365-409.

343

Literatuur

11 Evans, G.W. e.a. (1998). Chronic residential crowding and children’s well-being: An ecological perspective. Child Development, 69, 6, 1514-1523. 12 Ackerman, B. e.a. (1999). Family instability and the problem behaviors of children from economically disadvantaged families. Developmental Psychology, 35, 1, 258-268. 13 Brody, G. e.a. (1986). Marital quality and mother-child and father-child interaction with school-aged childres. Developmental Psychology, 22, 291-296. 14 Jenkins, M.J. e.a. (1989). Coping with parental quarrels. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 28, 182-189. 15 Cummings, E.M. (1994). Marital conflict and children’ functioning. Social Development, 3, 1. 16 Davies, P.T., & Cummings, E.M. (1998). Exploring children’s emotional security as a mediator of the link between marital relations and child adjustment. Child Development, 69, 1, 124-139. 17 Jenkins, J. e.a. (2005). Mutual Influence of Marital Conflict and Children’s Behavior Problems: Shared and Nonshared Family Risks. Child Development, 76, 1. 18 Boer, F. (1994). Een gegeven relatie. Amsterdam: Prometheus. 19 Boer, F. (1986). Broers en zusters. Kind en Adolescent, 2. Boer, F. (1990). Agressie in de broer-zuster-relatie. Kind en Adolescent, 11, 4, 193200. 20 Kerns, K.A. e.a. (2000). Attachment-based assessment of parent-child relationships in middle childhood. Developmental Psychology, 36, 5, 614-626. 21 Booth, C.L. e.a. (1998). Percentions of emotional support from mother and friend in middle childhood: links with social-emotional adaptation and preschool attachment security. Child Development, 69, 2, 427-442. 22 Ancona, J. & Stegeman, L. (2008). Soms schaam ik me kapot. Kidsweek, 25 april. 23 Mondell, S., & Tyler, F.B. (1981). Parental competence and styles of problemsolving-play behavior with children. Developmental Psychology, 17, 73-78. 24 Pettit, G.S. e.a. (1997). Supportive parenting, ecological context, and children’s adjustment: a seven-year longitudinal study. Child Development, 68, 5, 908-923. 25 Silk, F.W.P. van der e.a. (1996). Opleiding van ouders en de opvoeding van hun kinderen. Een onderzoek in de Kohn-traditie. Pedagogische Studiën, 73, 338-356. 26 McLoyd, V.C. (1998). Socioeconomic disadvantage and child development. American Psychologist, 53(2), 185-204. 27 Boekhoorn, P. & De Jong, T. (2008). Gezinnen van de toekomst. Cijfers en trends. Den Haag: E-Quality. 28 Amato, P.R., & Keith, B. (1991). Parental divorce and the well-being of children: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 110, 26-46. 29 Amato, P.R., & Booth, A. (1996). A prospective study of divorce and parent-child relationship. Journal of Marriage and the Family, 58, 356-365. 30 O’Conner, T.G. e.a. (2000). Are associations between parental divorce and childern’s adjustment genetically mediated? An adoption study. Developmental Psychology, 36, 4, 429-437. 31 Block, J.H. e.a. (1986). The personality of children prior to divorce: A prospective study. Child Development, 57, 827-840.

344

Literatuur

32 O’Connor, T.G. e.a. (2000). Langetermijngevolgen van echtscheiding voor het kind: gegevens uit een bevolkingssteekproef. Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 7, 1, 5-32. 33 Cui, Ming e.a. (2008) Young Adult Romantic Relationship: The Role of Parents’ Marital Problems and Relationship Efficacy. Personality and Social Psychology Bulletin, 34, 9, 1226-1235. 34 Sandler, I.N. e.a. (2000). Coping efficacy and psychological problems of children of divorce. Child Development, 71, 4, 1099-1118. 35 Zie 31. 36 Bridges, L. J. e.a. (2007). Children’s Perspectives on Their Relationships With Grandparents Following Parental Separation: A Longitudinal Study. Social Development, 16, 3, 539-554. 37 Amato, Paul. R., & Cheadle, Jacob. (2005). The long reach of divorce. Divorce and child well-being across three generations. Journal of Mariage and Family, 67, 191-206. Kind en Adolescent Review, 12, 3, 2005. 38 Zie 27. 39 Weiss, R.B. (1979). Growing up a little faster. Journal of social issues, 35, 4, 97111. 40 Lamb, J. (1997). Fathers and Child. Development: An Introduction Overview and Guide. The role of the father. New York: Wiley. 41 Parks, C.A. (1999). Lesbisch ouderschap. Een literatuuroverzicht. Literatuurselectie Kinderen en Adolescenten, 6, 1, 54-71. 42 Coley, R.L. (1998). Children’s socialization experiences and functioning in single-mother households: The importance of fathers and other men. Child Development, 69, 1, 219-230. Florsheim, P. e.a. (1998). Family relationships, parenting practices, the availability of male family members, and the behavior of inner-city boys in singlemother and two-parent families. Child Development, 69, 5, 1437-1447. 43 Zie 27. 44 Berger, R. (1999). Stepfamilies: A multidimensional perspective. Binghamton, NY: Haworth Press. 45 Hetherington, E.M. (1989). Coping with family transitions: Winners, losers, and survivers. Child Development, 60, 1-14. 46 Clingempeel, W.G., & Segal, S. (1986). Stepparent-child relationships and the psychological adjustment of children in stepmother and stepfather families. Child Development, 57, 474-484. 47 Hetherington, E.M. e.a. (1998). What Matters? What does not? Five perspectives on the association between marital transitions and children’s adjustment. American Psychologist, 53, 2, 167-184. 48 Zie 14. 49 Hoffman, L.W. (1989). Effects of maternal employment in the two-parrent family. American Psychologist, 44, 2, 283-292. 50 Zie 27. 51 Coltrane, S. (1996). Family man. New York: Oxford University Press. 52 Ruble, D.N., & Martin, C.L. (1998). Gender development. Damon, W., &

345

Literatuur

53 54

55 56

346

Eisenberg, N. (Eds.). Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personal Development. New York: Wiley. Baarda, D.B. (1983). Schoolprestaties van kinderen van werkloze vaders. Pedagogische Studiën, 12. Parke, R.D., & Buriel, R. (1998). Socialization in the family: ethnic and ecological perspectives. Damon,W., & Eisenberg,N. (Eds.), Handbook of Child Psychology (Vol. 3). Social, Emotional and Personal Development. New York: Wiley. Shamir, B. (1985). Unemployment and free time: The role of protestant work ethic and work involvement. Leisure Studies, 4, 3, 333-345. Chodorow, N. (1978). The reproduction of mothering. Berkeley, CA: University of California Press.

Register

REGISTER

347

Register

1010-methode 62 aandacht 32, 57, 111, 112, 216 aandachtstekort 119, 120 aanleg 110, 111, 120, 128, 158, 290 aanmoediging 130 aanpassingsvermogen 288 aantal 56, 58, 59 aantalbegrip 56, 57, 58 aantekeningen 91, 92, 93 aantrekkelijke kinderen 185 aantrekkelijk gezicht 185 aantrekkelijk uiterlijk 273 aanvankelijk lezen 25 aard 287 van de leerling 287 van het vak 287 Aboriginalstammen 58 absolute samenhangen 74 absoluut verband 74 abstract denken 248 accommodatie 136 achterstandssituaties 299 actiegames 237, 238, 239 acting out 180 adaptability 288 ADHD 119, 120, 121 ADHD-jongens 121 adoptiegezinnen 158, 306 adventuregame 237, 238 afgewezen 179, 268, 272 Afgunst 302 aftrekken 63 aftreksommetjes 61 afwijkend uiterlijk 177, 183, 185 agentic need 275 agentic vriendschap 276 agressie 155, 156, 157, 159, 160, 161, 162, 164, 165, 223, 224, 226, 240, 289 agressiebeheersing 165 agressief 117, 118 agressief kind 224, 262, 285 agressiegevoeligheid 226 agressieregulatie 302 agressiespiraal 159

agressieve gevoelens 285 agressieve houding 117 agressieve reactiestijl 181 agressiviteit 121 alcohol 120 algemeen intelligentiepeil 99 algoritmische opbouw 245 Alice in Wonderland 201 alleenstaande ouder 312 allochtone gezinnen 18 allochtone kinderen 23, 24, 141 allochtone Nederlandse kinderen 108 altruïsme 265 ambitie 97 anderhalfverdienersmodel 314 anders dan anderen 177 Andersen 207 angst 147, 176, 227 angsten 50, 207 angstgevoelig 129 angstniveau 160 angstreactie 173 Annie M.G. Schmidt 201 antipestbeleid 164 antisociaal 155 antisociale agressie 155 argumenteren 295 armoede 169, 304 armoedetraditie 182 artistieke kwaliteit 82 artistiek redeneren 82 asociaal kind 269 asociaal-prosociaal 265 asociale gedragsproblemen 278 Assepoester 208 assertiviteit 122 assimilatie 136 associatievermogen 247 attributen 119, 133 attributies 260 attributiestijl 114, 301 attributietheorie 114, 127, 156 automatische scoretelling 239 autonomie 133 autoritair 285, 304

349

Register

autoritaire aanpak 285 autoritaire leerkracht 289 autoritaire stijl 303 autoritatief 304 autoritatieve stijl 304 autoriteit 283, 284 avonturengame 239 balanstheorie 33, 34 Bandura 215, 220, 223 Barbie 187, 188 basisautomatisme 61 beamer 244 bedoeling 145, 146, 148, 149, 260, 261, 262, 263, 264 bedoelingenonderzoek 261, 262 bedplassen 163, 189 beeldmanipulatie 215 begaafdheid 117 begeleide vrijheid 296 begrijpelijk schrijven 50, 93 begrijpende lezer 30 begrijpend lezen 29, 30, 93, 97 begrippennetwerk 96 behavioral imitation 227 behaviourisme 244 beheersen 159, 230 beheersing 155, 159 behoedzaamheid 122 bekwaamheid 109, 110, 111 beloning 111 bereidheid tot gehoorzaamheid 283 Bereslim 24 bescheidenheid 122 beschermingsmechanisme 172 beslisser 89 best doen 109, 110 besturen van de muis 235 betaalgeld 68 betekenis 296 Bettelheim 207, 208 beweeglijke intelligentie 84 bewegingspatronen 42 bewegingsschema 45, 46, 47 bewegingsstructuren 46

350

bewerking 61 bezinner 89 bezoekregeling 308 bibliotheek 196, 197 Binet 84, 85, 97 biologie 245 blanke kinderen 269 blank en zwart 269 blokletters 39, 40, 42 blokschrift 40, 41, 42, 43 Bloom 113 blozen 177 boekdrukkunst 211 bordspelletje 65 brave-hendrik-kinderboek 199 breuken 58 broertjes 301 broodsandwich 173 buikpijn 163, 181 buitengesloten 169, 170, 179, 183, 272, 274, 278 buitengewoon groot 186 buitengewoon klein 185 Carry Slee 205 catharsishypothese 224 Cattell 84 chaotische leefomgeving 120 chatboxen 242 chatten 242, 243 chronische armoede 304 chronische levensomstandigheden 171 chronische omstandigheid 179 chronisch ongeluk 169 chronisch zieke ouder 174 chronosysteem 298 chunk 22 chunking 22 chunkingproces 22 cijferen 63, 64 cijfers 39, 56, 57 cijfersommetjes 60 C-intelligentie 86 cirkelredenering 76 Cito-toets 30, 85

Register

classificatie 58, 60, 79 classificatieredenering 79 clown, rol als 132 Club Penguin 242 cognitie 143 cognitieve dissonantie 150 cognitieve egocentriciteit 80 cognitieve herstucturering 131 cognitieve monitoring 94, 159 cognitieve ontwikkeling 226, 266 cognitieve snelheid 84 cognitive monitoring 93 collectief 296, 297 communal need 275 communal vriendschap 276 communicatie 296 competentie 113, 125, 126, 127, 130, 295, 303, 310, 314, 315 competentiegevoel 132, 133, 174, 213, 296 competitie 276 componentenkant 86, 87 compositie 50, 51 computer 24, 25, 27, 38, 42, 63, 64, 99, 197, 198, 213 computergame 235, 236, 239, 240 computergeheugen 245 computerprogramma 46, 248 computerspelletje 17 computertaal 249 concentratie 20, 32, 57, 115, 116, 311 concentratievermogen 120, 216, 316 concrete denkoperatie 248 concrete operatie 61, 77, 78 conformerende werking 267 conformisme 185, 269 conformistisch gedrag 177 conformiteit 302 conservatie 79 conservatie-inzicht 79 consonant 150 constructen 289 constructenonderzoek 288 constructie 246 constructiegame 238

containerbegrip 83 contextuele kant 86 controlegericht 285 controller 235 conventie 147, 288 conventioneel stadium 147, 148 co-ouderschap 308 copingmechanisme 131, 132, 169, 171, 172, 177, 307, 313, 317 copingstrategieën 131, 132 Coping Strategieën Lijst voor Kinderen 131 copingvaardigheid 300 copy-delete-strategie 92 core knowledge 59 correlatie 75 correlatieonderzoek 19 correspondentie 57 cortisol 173 creatieve games 238 criminaliteit 160 cultureel erfgoed 195, 196 cultuur 17, 18, 133, 141, 142, 195, 248, 288 cultuureducatie 196 cursor 249 cyberpesten 242 declarative knowledge 93, 95 deïdentificatie 302 delen 265 denker 89 denkgame 239 denkhandeling 77, 78 denkontwikkeling 248, 257 denkoperatie 78 denkschema 69, 70 depressie 132, 173 depressieve kinderen 162 depressieve moeder 157 desensitisatie 225 didactiek 94 digitale schoolbord 46, 244 dik 170, 186, 187, 188 dikke kinderen 186

351

Register

dilemma 149 discipline 288, 310 discriminatie 203, 269, 270 discrimineren 27 dissonant 150 dobbelsteen 65 doener 89 dood 169, 298 doorverwijzing 247 doorzettingsvermogen 96, 97 drievoudige intelligentie 86 drill and practice 244 drukletters 40 Dutch Dyslexia Program 35 Dysgrafieschaal van Ajuriaguerra 49 dysgrafisch 49 dyslexie 32, 35 echtscheiding 157, 170, 298, 299, 304 economie 67 educatief programma 215, 216, 228 educatieve site 241 edutainment 246 eerlijk delen 266 eeuw van het kind 200 effectance motivation 125 ego 117, 118 egoïsme 265 egosterkte 151 eigenwaarde 156, 157, 161, 164, 170, 180, 185, 189, 291, 306 elektronische leeromgeving 243 elektronisch schoolbord 243 e-mail 242 emotie 143 emotioneel begaafd 89 emotioneel deelgenootschap 297 emotioneel intelligentie 88, 89 emotionele duidingen 50 emotionele instabiliteit 306 emotionele kind 90 emotionele stabiliteit 106, 301 empathie 144, 145, 148, 160, 258, 276

352

endogene oorzaak 98 engelengeduld 245 enig kind 312 equality 266 equity 266 erbij horen 177, 185 erfelijkheid 33 Erikson 125 erkenning 297 erkenning van autoriteit 283 ervaringskant 86 esthetische waarde 142 ethische waarde 142 etiketfase 47 evolutie 60, 122, 135, 164, 177, 276 executive control 93, 95 exogene oorzaak 98 exosysteem 298 exploratiedrang 112, 113 expres 262 externalisatie 180, 308 externaliserend gedrag 121 externaliserend kind 121 extraversie 106, 108, 287 extravert 107 extraverte kinderen 180 extreem verlegen 119, 121, 122 extrinsieke beloning 112 extrinsieke motivatie 111, 112 faalangst 35, 105, 108, 114, 115, 244 faalangstige kinderen 245 fantasiegeweld 226 fantasievriendje 251 feitenkennis 90, 95 Festinger 150 fijne motoriek 44, 47 film 236, 259 flexibele lesstijl 288 Flynn-effect 99 foneem-grafeemcombinatie 41 fonetisch 41 fonologisch bewustzijn 25, 26, 27 fonologische analyse 26 fonologische discriminatie 26

Register

fonologische identificatie 26, 27 fonologische synthese 26 formele denkoperatie 248 formele operatie 68, 78 Francine Oomen 205 Freud 126 Freudenthal Instituut 64 fulltime baan 314, 315 fulltime werkende moeder 314, 315 functioneel analfabeet 31 fysieke kind 90 G10-methode 62 Galperin 80, 81, 82 game 247 Gamemaker 249 Gardner 86, 87, 88 Garmezy 173, 174 geadopteerde kinderen 306 geboorte 298 gebrek aan zelfvertrouwen 306 gedragscode 163 gedragsprobleem 98, 157, 213, 300, 301, 304 gedragsregel 141 gedragsstijl 160 gedragsstoornis 306 gefeminiseerd basisonderwijs 284 geheugen 20, 21, 35, 90, 93, 215, 217, 224 geheugenspanne 21 geheugenstrategie 90 gehoorzaamheid 283 geïnvesteerde mentale inspanning 216 geknuffel 295 geld 67, 68, 69 geldgebrek 171, 182, 183 geld verdienen 68 geleende kracht 175 geleerde hulpeloosheid 110, 129, 130, 135, 174 geluk 273 genderontwikkeling 318 genderrol 317, 319 genegeerd 268

genegeerde kinderen 179, 274 generalisatie 93 generalisatievermogen 83, 86, 96 gepeste kinderen 162 gescheiden ouders 169 geschiedenis 245 gestalt 47 getal 56, 58, 64 getalbegrip 56 getallenstelsel 60 getalsbewerking 61 gevoelsidentificatie 203 geweld 221, 222, 223, 224, 225, 226, 241 geweten 144 gewoonte 295 gezagsgeleide aanpak 285 gezin 296, 297, 298, 299 gezinsindex 157 gezinsinteractiepatroon 158 gezinsklimaat 157, 158, 160, 301, 316 gezinsomstandigheden 160 gezinsrisico 301 globaalmethode 27 globaal waarnemen 23 goed en kwaad 261 Goleman 86, 88, 89 googelen 246 Google 247 grammaticale regelmatigheden 28 grappen 295 Grimm 207 groepscohesie 297 groepsdiscussie 287 groepsklimaat 285 groepsmanagement 285, 286 groepsnorm 268 grootouders 133, 308, 309 Gullivers reizen 201 Habbo Hotel 242 halenstructuur 43 hardop 30 hartslag 181, 182 hartsvriend 303

353

Register

hartsvriendschap 267 Havighurst 126 hechten 180 hechting 302, 303 hechtingstheorie 180 heimwee 172 helpen 265, 266 hemisferen 31 herhaling 91 herhalingsstrategie 91 herkennend lezen 28 Hermans 114 hersenactiviteit 35, 95, 224 hersenbalk 31 hersenen 47, 65, 66 hersengebied 31, 34, 88 hersenhelft 32 hersenonderzoek 95, 223 hersenproces 48 hersenschors 31 hersenwerk 31 hersenwerk bij het lezen 31 hertrouwen 298 Hieronymus van Alphen 199 historische canon 196 hoeveelheden 59 hoge selfmonitoring 265 hoofdgetal 60, 61 hoofdpijn 181 hoofdtelwoorden 60 hoogbegaafd 95, 96, 97, 98, 289 hoogbegaafde kinderen 96, 97, 98 hoogbegaafden 96, 118 hoogintelligent 95, 96, 97, 98 hoogintelligente kinderen 96, 97 hoogintelligenten 96, 97, 98 Horn 84 houterigheid 49 huilen 243 huisdier 133, 169 huishoudelijk werk 174 huiswerk 94 hulpeloosheid 130, 135 humor 132 huwelijksbeleving 299

354

huwelijksconflicten 308 huwelijksproblemen 309 huwelijksrelatie 300 hyperactiviteit 119 hypothalamus 186 Hyves 242 ideaalbeeld 220 identificatie 135, 220, 251 identificatiefiguren 157 identificatiemodel 228 identificatiemogelijkheid 202, 310 identificeren 273 Iederwijs-scholen 88 imitatie 220, 221, 225 imitatiegedrag 220, 221 imitative behavior 220, 223 immanente rechtvaardigheid 150 impulsbeheersing 155 impulsieve kinderen 151 impulsiviteit 119 in bed plassen 176, 183 incest 318 indirecte ervaring 68 individuele aanpak 287 informatie 241 informatiedichtheid 287 informatieoverdracht 287 informatieverwerkingsproces 150, 265 informatieverwerkingssysteem 29 inlevingsvermogen 267 innerlijke motief 262 innerlijke probleem 300 innerlijk woordenboek 28 inside-out-proces 26 inspanning 109, 110, 111, 114, 117, 133, 289 Inspectie van het Onderwijs 63 instabiliteit 308 instructie 246 instructieprogramma 244, 245 intellectuele belangstelling 283 intelligentie 30, 73, 83, 86, 87, 88, 89, 91, 96, 98, 105, 108, 111, 132, 144, 158, 205, 213, 219, 226, 239, 257, 273

Register

Jacobson 290 James 135 jeugdtheater 196 jongensachtige meisjes 279

kennissysteem 73 Kidsweek 303 kille ouders 157 kind 142 kinderdepressie 180 Kinderen en cultuur 195 kinderhandschrift 50 kinderhulpverlening 243 kinderpopgroep 212 kinderprogramma 228, 229 kinderruzie 132 kindersite 241 Kindertelefoon 181, 243 kind-leeftijdgenoot 267 kind-volwassene 267 klankassociatie 56 klank-lettercombinaties 28 klasgenoten 118, 129, 245, 285 klassengesprek 241 klassikaal lesgeven 287 klassikale les 287 Klein Duimpje 207 kleine criminaliteit 151 kleine piemel 186 kliekjes 271, 272, 279 Kohlberg 147, 148, 149, 151, 152 Kolb 89, 90 koordschrift 43 korte- en langetermijngeheugen 20 kortetermijngeheugen 20, 21, 22, 64 krabbels 38, 39 kringgesprek 287 kritische vragen 91 kroontjespen 48 kunst 195, 201 kunstsprookje 207 kwaadheidsgevoeligheid 158 kwaliteitsuurtjes 315

Kameleonreeks 204 karakter 105 karaktereigenschap 116 karaktertrek 265 kardinaal getal 60, 61 Kennisnet 241

laagsociaal milieu 315 lagere schoolresultaten 213 lager sociaaleconomisch milieu 311 lager sociaal milieu 314 lage status 268 laisser faire 285, 303

intelligentie A 84 intelligentie B 84 intelligentie C 84, 85 intelligentieleeftijd 85 intelligentiequotiënt 85 intelligentiesoorten, acht 88 intelligentietest 49, 83, 84, 85, 86, 99 interactieveld 271, 272 interactiviteit 247 interesse 289 internalisatie 180, 308 internaliserende kinderen 121 internet 240, 241, 247 internetgame 235 interpretatieschema 180, 182 interventie 160 interventieprogramma 155, 161 intrinsieke motivatie 110, 111, 285 introversie 287 introvert 107 Introverte kinderen 180 intuïtie 60, 82 intuïtief denken 82 invloedssfeer, eigen 128 inzet 290 Ipod 242 IQ 85, 86, 95, 96, 99, 185, 290 IQ-score 99 IQ-test 86 ironie 263 irrationeel wij-gevoel 302 irrationele emotionaliteit 251 Itunes 242

355

Register

langetermijngeheugen 21, 22, 28, 30, 33 Lara Croft 240 lastig Italicgedrag 289 latente modeling 221, 223, 225 latent leren 214 lateralisatie 31, 39, 48 learner-centered onderwijs 287 leeftijdgenoten 116 leerachterstand 23 leer- en geheugenstrategieën 96 leergeschiktheid 83 leergierigheid 96 leerkracht 94, 95, 162, 163, 175, 176, 177, 189, 242, 243, 244, 266, 267, 268, 270 leerling 85 leerplicht 43, 111, 200 leerprestatie 85, 289 leerresultaten 290 leerstijl 89, 90 leerstimulans 290 leerstrategie 90, 91, 92, 93 leescultuur 196 leesmethode 19 leesproblemen 25, 32, 33 leestechniek 21, 66 leesvoorwaarden 18, 19 Leidse Diagnostische Test 99 leptine 186 leren door observatie 220 leren lezen 97 leren van fouten 95 leren vragen te stellen 95 lesbisch 310 letterbeeld 35, 45, 46, 47 letterbeweging 45 lettercombinatie 28 letterhaal 48 letters 57 lettervaardigheid 30 level 239 levend of niet 250

356

levenscyclus 311 levensintelligentie 84 levensles 199 levensomstandigheden 298 levenstaak 207 lezen 30, 38, 41, 66, 73, 97, 211 liefdesverdriet 277 liegen 151 lievelingetje 289 life-event 169, 172, 298 linkerhemisfeer 32, 33, 34 linkerhersenhelft 47, 66 linkshandig 48, 66 linkshandig schrijven 48 locus of control 127, 181 logische rede 251 logische structuur 77 lood 120 lopend handschrift 42 loving fight 319 loyaliteitsconflict 313 lusletter 43 macrosysteem 298 make over 214 management 286 Maria Montessori 112, 113 Marokkaanse kinderen 125 Marokkaanse ouders 288 mastery 125, 126, 127, 130, 136 mastery-ervaring 172, 174 mastery-gevoel 132, 133 mastery-oriented 128, 129 materiële handelingen 81 mattheüs effect 19 McDonald’s 229 medicijnen 120 meegaandheid 164 meehelpen in het huishouden 296 meeleven 145 meervoudige intelligentie 88 meevoelen 145 meisjesachtige jongens 279 mensenkennis 143, 257, 258 mentaal kind 90

Register

mentaal woordenboek 33 mentale handeling 81 mentale inspanning 216, 217 mentaliteit 221, 231, 278 mesosysteem 298 metacognitie 93, 94, 95 metageheugen 90, 92, 93, 96 micro-elektronische apparatuur 38 microsysteem 298, 299 middeleeuwen 211 milieu 65, 120 milieuverschillen 24 mishandeld 181 misselijkheid 181 mobieltje 242 modelfase 47 modeling 95, 220 modelingproces 81 moederbinding 207 moedertaal 24 montagetechniek 214, 215 moraal 144, 152 moraalvrij kinderboek 200 moral education 152 moreel dilemma 148 moreel gedrag 143 moreel handelen 143 moreel-neutrale bedoeling 261 moreel realisme 145 moreel redeneren 143 moreel relativisme 145, 148, 149 moreel weten 143 morele afweging 143 morele discussie 151 morele empathie 143 morele ontwikkeling 226 morele regel 149 motief 144, 145, 148, 149 motivatie 114, 130 motivatiepsychologie 109 motivatietraining 114 motorische onhandigheid 49 mp3-speler 242 msn 242, 243, 277 Muis bakt koekjes 25

multiculturele les 270 multiplayer 236 muziekschool 196 MySpace 242, 247 naam, bizarre 184 naamproblemen 184 nabijheidseffect 188 Nancy Chodorow 319 narcismeschaal 118 narcistisch 117 navertellen 91 need 266 need for achievement 117 negatief-faalangstige leerlingen 115 negatief-faalangstige mensen 115 negatief zelfbeeld 114, 117, 121 negeren 164 neglected kinderen 179 netwerk 271, 272 netwerksite 242 Neuromotor Task Training 49 niet kunnen meekomen 291 niet-opvallen 269 nieuwe leren 88 nieuwsgierigheid 107, 112, 113 nieuwsuitzending 213 niveaugroep 290 norm 149 normaalverdeling 30, 85 normaalverdeling van intelligentie 95 normen 141, 142, 143, 152 obesitas 186 observational learning 220, 223, 225, 227, 267, 274 oedipale wens 207 oefening 267 oefenprogramma 244 Olweus 156, 158, 162, 163 omgevingsfactor 158 omkeerbaarheid 79 onaantrekkelijke kinderen 185 onbedoelde handeling 261 ondersteuningssysteem 133

357

Register

onderstrepen 91, 92 onderwijsbaarheid 288 ongecijferdheid 63, 64 ongewenste website 241 ongunstige gezinsomstandigheden 157 online pestgedrag 242 onmiddellijke behoeftebevrediging 230 ononderbroken lijn 40 ontdekkenderwijs 249 ontluikende geletterdheid 17 ontremmingsverklaring 223 ontwikkeling 106, 108, 109 ontwikkelingsgericht onderwijs 82 ontwikkelingsstoornis 50 onveilig gehechte kinderen 302 onzekere kinderen 278 onzekerheid 289 oogbewegingen 21, 59 oog-handcoördinatie 41, 46, 236 oorzakelijk verband 74 opdelen in klanken 25 open of gesloten 23 operationele fase 78, 80 operationele stadium 77 ophaalcapaciteit van het geheugen 84 opleidingsniveau van de ouders 304 oplossingsstrategie 94 opnametechniek 215 opstandigheid 121 opstellen 50, 51 optellen 61, 63 optelproefjes 59 optimisme 134, 135, 175, 208 opvallend uiterlijk 185 opvoedingsonmacht 161 opvoedingsstijl 115, 134, 149, 274, 275, 303, 304, 307 opwindingsverklaring 223 opzet 262, 265 opzettelijke handeling 261 orde bewaren 285 ordenende handeling 57 ordeproblemen 286 ordinale getallen 60

358

orthografische regelmatigheid 28 ouder-kindrelatie 283 ouderlijke warmte 266 ouderlijk milieu 157 ouders die psychiatrisch patiënt zijn 169 outside-in-proces 26 overbeschermend 176 overgewicht 186, 187 overtoegeeflijk 176 pageturner 198 Papert 248, 249 parallelle verbanden 75 parttime werkende moeder 314 Patterson 161 Paul van Loon 205 pech 273 peergroup 271 peers 267 pendruk 45 perceived control 127, 128 Perceived Group Pressure Scale 179 perfectionisme 98 per ongeluk 262 Perrault 207, 208 persistence 288 persoonlijkheid 105, 264 persoonlijkheidsdynamiek 90 persoonlijkheidskenmerk 105, 106, 111, 119 persoonlijkheidstrek 269 persoonlijkheidsverschillen 105, 106, 108 persoonskenmerken 117 perspective taking 258 pessimisme 135 pesten 161, 162, 163, 181, 242 pesterijen 278 pestkop 161, 162, 163, 164 pestkoppen 161, 162, 163, 164 peuterspeelzaal 18 Piaget 57, 67, 68, 69, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 126, 145, 147, 148, 203, 236, 248, 250, 267

Register

pictogram 39 piekeren 131 plannen van het werk 286 planning 51 plaswekker 189 populair 289 populaire kinderen 179, 272 populariteit 134, 135, 273, 274, 275 pornografie 241 pornosite 241 positief-faalangstige mensen 115 positief zelfbeeld 98, 117, 118, 121, 130 postconventioneel stadium 148, 149 Postman 211, 212 Potgieter 201 Powerpoint-presentatie 243 preconventioneel stadium 147, 148 prentenboek 20, 24 preoperationele fase 144 prestatiebehoefte 97 prestatiemotivatie 105, 110, 111, 114 prikkelbaarheid 158 prikkelgevoeligheid 120, 121 Prima-methode 163 principe van omkeerbaarheid 78 privacy 133 proactief-agressieve jongens 278 proactieve agressie 159 probleemoplossend vermogen 87, 239 probleemoplossing 246 procesbenadering 49 procesgerichtheid 144 profielsites 247 proprioceptieve waarneming 44, 45 prosociaal 266, 268, 272 prosociaal gedrag 285, 296 prosociale instelling 160 Puk van de Petteflet 30 puzzelgame 239 ranggetal 60 rangtelwoord 60 reactiepatroon 182 reactiestijl 180 realistisch reken- en wiskundeonder-

wijs 63 rechte lijnen of rondingen 23 rechterhelft 47 rechterhemisfeer 32, 34 rechterhersenhelft 66 rechtshandigen 48 rechtvaardigheid 150, 266 reclame 214 reclamespotje 215 recursieve denken 259 redactiesom 63, 64 Redcat 249 redeneercapaciteit 144 redeneerhandeling 77 redeneerregel 90 regels 142 regressie 207 rejected kinderen 179, 274 rekenen 56, 59, 61, 64, 66, 67, 73, 136 rekening houden met elkaar 267 rekenvaardigheden 63 relatieproblemen 300 relationele begrippen 80 relativiteit 80 religieuze waarde 142 rente 68, 69 rijpingsproces 126 risicofactor 160, 184, 185, 187, 268, 306 risicogroepen 290 Ritalin 120 rivaliteit 302 Robinson Crusoë 201 roddelen 164 rollenspel 238 rondgaande schrijfbeweging 48 Roodkapje 208 Rosenthal 290 rouwend kind 175, 176 rouwverwerking 175 ruimtelijk inzicht 66, 237 ruis 34, 35 rumineren 131, 132 Russische denkpsychologie 80 rusteloosheid 120

359

Register

Rutter 157 ruzie 300, 301, 303, 306 ruzie om de kinderen 300, 301 ruzie weer goed maken 300 saccade 21 samengesteld gezin 311 saven 239 schaamte 118, 170, 177, 243 scharnierwoord 21 schatting 63 scheidingsmisère 311 schijn der dingen 77 schijnoorzakelijkheid 74, 75 schoolangst 181 schoolbibliotheek 200 schoolindex 157 schoolklimaat 152, 157 schoolplein 240 schoolprestatie 85, 128, 277 schoolresultaat 156, 213, 306 schoolsucces 56, 57, 85 schrijffout 50 schrijfgerei 42, 45, 46 schrijfletters 40 schrijfrijpheid 49 schrijfstoornis 49, 50 schrijven 73 schuinschrift 41, 42, 43 schuld 142, 262 schuldgevoel 176 sciencefiction 238 script 265 secundaire probleemoplossing 171 seksegenoten 280 sekse-identiteit 310 sekserol 310 seksesegregatie 279 seksetypische socialisatie 279 sekseverhoudingen 314 sekseverschil 32, 65, 118, 119, 122, 136, 164, 174, 188, 189, 222, 227, 276, 308, 310, 312, 315, 316 selffulfilling prophecy 289, 290 selfmonitoring 265, 267

360

seriatie 60 Sesamstraat 231 showprogramma 213 Sims House Party 239 simulatiegame 238 simulatieprogramma 245 slaap, te weinig 186 slapeloosheid 181 slecht slapen 163 sms’en 242, 277 snel beslissen 239 sociaal accommoderen 268 sociaal-cognitieve ontwikkeling 266 sociaal competent 257, 295 sociaal competent gedrag 267 sociaaleconomisch milieu 274 sociaal-emotioneel perspectief 276 sociaal gehandicapt 274 sociaal inzicht 89 sociaal laboratorium 301 sociaal onhandig 181 sociaal perspectief 143, 144, 145, 149, 263 sociaal steunpunt 298 sociaal systeem 296 sociaal weerloos 181 sociale angst 122 sociale cognitie 143, 144, 159, 257, 258, 264, 266, 267, 276 sociale competentie 266, 276, 302, 310 sociale intelligentie 89 sociale omgang 257 sociale omgangsregel 283 sociale onhandigheid 159 sociale sensitiviteit 273 sociale sfeer 285 sociale status 178 sociale stijl 276 sociale teruggetrokkenheid 97, 98 sociale vaardigheid 247, 257, 262, 268, 275, 289, 306 socialevaardigheidstraining 161 sociale vergelijking 116, 118 sociogram 178, 179, 272 sorteerspelletje 22

Register

sound-blending 26 speelgoed 136 spelcomputer 63 spelen met taal 52 spelfiguurtje 235 spelregels 236, 250 spiegelbeeld 39 spiegelbeeld en omkering 23 spierbeweging 38 spiercommando 47 spier- en gewrichtsbeweging 43 spiergeheugen 47 spontaniteit 122 sport 170 sportclub 164 spreekbeurt 241, 246 sprookje 206, 207, 208 staartdeling 64 standaardbeeld van een leraar 284 standaardhandschrift 40 standpunt van een ander, zich verplaatsen in het 258 Stanford Binet intelligentietest 85 status 274 stellen 50 stelselmatige fouten 62 stemming 115, 116, 121, 150, 151, 205 stereotypen 204, 230 Stern 85 Sternberg 86, 87, 88 stiefdochters 313 stiefgezinnen 311 stiefmoeder 312, 313 stiefvader 312, 313 stiefzoon 313 stijl van de leider 285 van de leraar 285 stijlmiddel 206 stil geweld 156 stillezen 30 stokverbindingen 44 straf 161 strenge straffen 285 stress 169, 171, 173

stressfactoren 169 stresssituaties 169 stresssysteem 173 strijd tussen goed en kwaad 206, 207 structuurmethode 27, 28 succesbeleving 127 Surinaamse ouders 108 Susan Harter 126 symbolentaal 249 symmetrische en asymmetrische hersenfuncties 47 symmetrische wederkerigheid 268 systeem van beloning en straf 303 taakafhankelijke beloning 111 taal 68, 69, 75, 76, 80, 105, 106, 200, 201, 217, 245, 248 taalachterstand 31 taalbegaafdheid 96 taalbewustzijn 34 taalontwikkeling 106 taalschat 217 taalvakken 136 talenten 88 teachability 287, 289 teacher-centered onderwijs 287 teamspelen 235 technisch lezen 30 technisch schrijven 50 tegenstrijdige gevoelens 260 tekenen 38, 39 tekenfilm 240 televisie 24, 99, 197, 198, 236, 240, 258, 284 televisiejournaal 221 televisiekijken 198 televisie op de eigen kamer 213 televisieprograma 240 tellen 56, 57, 58, 60 telwoorden 56 temperament 105, 129, 157, 158, 174, 180, 317 temperamentverschillen 287 Terman 85 terugdenken 79

361

Register

teruggetrokkenheid 289 teruggetrokken kinderen 262 testosteron 34, 159, 164 The Age of Empires 240 theoretisch dilemma 149 Theo Thijssen 200, 201 Theo van Gogh 221, 222 tientalpassering 61, 62 toegepast rekenen 63 toegeschreven intentie 260 toestand 58 toestandgericht 144 toestandgericht denken 214 touchscreen 46, 244 training in communicatie 240 trauma 175 trial and error 247 Turkse ouders 108, 288 Turtle 248, 249 tweewoordzinnetje 35 uitdeelproefjes 59 uiterlijk 177, 188, 273, 277 uitgekristalliseerde intelligentie 84 uitgelokte agressie 159 uitgestoten kinderen 179, 180 uit het hoofd leren 91 uitlachen 177 uitschelden 242 uittreksel 91 uitvoeringsafhankelijke beloningen 111 updaten 21, 30 vandalisme 156 vaste camerapositie 214 vasthoudendheid 288 veerkracht 169, 172, 174 veerkrachtig 174 veerkrachtige kinderen 172, 173, 174, 175 veilige hechting 302, 303 veilig gehechte kinderen 302 veranderingen in het visuele beeld 236 verantwoordelijkheid 286 verbale intelligentie 159

362

verbal labeling 215, 217, 220 verbindingshaal 44 verborgen idee 289 verdeling van taken in huis 296 verhuizen 169, 170, 177, 178, 184, 298, 299, 306 verkeersongeluk 169 verkrampingen 50 verlanglijstjes 230 verlegenheid 122, 179 verlegen kinderen 122, 262 verlichting 199 vernieuwingsonderwijs 112 verplaatsen 260 verschillende aspecten 155 vertrouwelijkheid 276 verwaarlozing 169, 182 verwachting 290, 291 verwachtingspatroon 284, 290 verzameling 58 vetcellen 186 videoclip 215, 241 videogame 235, 236, 239, 240 video-opname 161 virtuele vriendschappen 247 visualisatie 84 visueel onderscheidingsvermogen 22 volkssprookje 207 volwassene-kindrelatie 268 voorbereidend lezen 23 voorbereidend schrijven 42 voorgeprogrammeerde game 237 voorlezen 24, 26, 196, 197, 198 vooroordeel 270 voorschools leerproces 112 voorstellingsdenken 38 vormtaal 214 vriendelijkheid 106, 108 vriendloze kinderen 278 vriendschap 98, 257, 275, 302 vriendschapsstijl 276 vroeg- en voorschoolse educatie 24 Vygotskij 80, 81, 82, 126 waarden 141, 142, 143, 148, 149, 152,

Register

288 waardering 98 waarschijnlijke samenhang 74 waarschijnlijk verband 74 wachten op je beurt 223 webcam 242 wederkerigheid 80 weerbare kinderen 173 weetjesvertelling 51 weinig weerbare kinderen 285 wereldbeeld 241 wereldoriëntatie 284 Wereldwijde Web 241 werkgeheugen 20, 64 werkloos 182, 299 werkloosheid 298 werklust 111, 112 werkplan 286 werkstuk 246 wet 148, 149 wetmatigheid 56, 74 White 125, 126, 127 Wikipedia 247 Winnie de Pooh 201 winst 68, 69 wiskunde 56, 64, 66, 67, 97, 134, 136, 249 wiskundeaanleg 66 wiskundebegaafdheid 96 wiskundeknobbel 65 wiskundig inzicht 66 wisselgeld 67, 68 woorden 64 woordenschat 20, 23, 24, 25, 26, 28, 31, 52, 205 woordherkenning 28 World of Warcraft 239

zaakvakken 73 zedenlessen 199 zelfbeeld 116, 117, 118, 119, 133, 134, 184, 265 zelfbeheersing 151 zelfbewustzijn 89 zelfbouwgames 238 zelfdunk 117 zelfinzicht 171 zelfkennis 88, 89, 135, 257 zelfoverschatting 121 zelfredzaamheid 130, 132 zelfreflectie 159 zelfregulatie 120, 121 zelfvertrouwen 35, 107, 117, 125, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 147, 175, 181, 182, 185, 186, 303 zelfverzekerdheid 213, 287 zelfwaardering 133, 162, 266 zelfwerkzaamheid 287 zenuwcellen 21 zenuwverbindingen 21 zichzelf bevestigende voorspelling 289 ziekenhuisopname 169 zoekterm 247 zondebok 162, 163 zondebokverschijnsel 162 zone van de naaste ontwikkeling 81, 126 zoomtechniek 214 zorgvuldigheid 106, 108, 109 zusjes 301 zwarte kinderen 269 zwarte schoolkinderen 117 zwart-witkaraktertekeningen 208 zweetafscheiding 181

You Tube 235, 242

363