Handleiding profielwerkstuk schooljaar

Inhoud HANDLEIDING PROFIELWERKSTUK 2012-2013................................................................................................ 3 BEOORDELING .............................................................................................................................................. 7 PLANNING PROFIELWERKSTUK ...................................................................................................................... 8 Tot Slot ................................................................................................................................................. 8 BIJLAGE 1 Model van het tijdschema ......................................................................................................... 9 BIJLAGE 2 Eisen schriftelijk verslag .......................................................................................................... 10 BIJLAGE 3 Beoordeling schriftelijk verslag ................................................................................................ 12 BIJLAGE 4 Beoordeling mondeling verslag ............................................................................................... 14 BIJLAGE 5 Mogelijke onderwerpen .......................................................................................................... 15 Aardrijkskunde (havo) ................................................................................................................................. 15 Biologie (havo) ........................................................................................................................................... 15 Duits (havo) ............................................................................................................................................... 17 Economie (havo): ........................................................................................................................................ 20 Engels (havo) .............................................................................................................................................. 21 Frans (havo) ............................................................................................................................................... 21 Geschiedenis (havo) .................................................................................................................................... 23 Informatica (havo) ...................................................................................................................................... 23 Kunst Beeldend / Kunst Algemeen -(havo) ................................................................................................... 24 Kunst muziek (havo).................................................................................................................................... 24 Maatschappijwetenschappen (havo) .......................................................................................................... 25 M&O (havo) ............................................................................................................................................... 25 Natuurkunde (havo) .................................................................................................................................... 25 Nederlands (havo) ...................................................................................................................................... 26 Scheikunde (havo) ...................................................................................................................................... 27 Wiskunde (havo) ......................................................................................................................................... 28 Aardrijkskunde(vwo)................................................................................................................................... 33 Biologie (vwo) ............................................................................................................................................. 33 Duits (vwo) ............................................................................................................................................... 35 Economie (vwo) .......................................................................................................................................... 38 Engels (vwo) .............................................................................................................................................. 39 Frans (vwo) ............................................................................................................................................... 39 Geschiedenis (vwo) ..................................................................................................................................... 41 Informatica (vwo) ....................................................................................................................................... 42 Klassieke talen: Grieks & Latijn (vwo) .......................................................................................................... 42 Kunst Beeldend / Kunst Algemeen ( vwo) .................................................................................................... 43 Kunst - Drama (vwo) ................................................................................................................................... 43 Kunst muziek (vwo)..................................................................................................................................... 44 Maatschappijwetenschappen (vwo) ............................................................................................................ 44 Management & Organisatie (vwo) ............................................................................................................... 44 Natuurkunde (vwo) ..................................................................................................................................... 45 Nederlands (vwo)....................................................................................................................................... 46 Scheikunde (vwo) ....................................................................................................................................... 46 Spaans (vwo) .............................................................................................................................................. 47 Wiskunde (vwo) .......................................................................................................................................... 48

Handleiding profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

1


2

HANDLEIDING PROFIELWERKSTUK 2012-2013 INLEIDING Een van de onderdelen van het examendossier is het profielwerkstuk. Dit werkstuk moet je zien als een “meesterproef”. Om die reden vinden zowel het maken als het presenteren ervan in de laatste periode van je middelbare schooltijd plaats. Ook later, als je gaat studeren of als je een baan hebt, zal je nog regelmatig gevraagd worden om iets te onderzoeken en hiervan verslag te doen. Het is dus belangrijk dat je leert hoe dat moet! Dit boekje geeft je inzicht in de wijze waarop je het aan kunt pakken en de eisen waar je aan moet voldoen. Ook geeft het je een voorbeeld van een plan van aanpak en hoe een logboek eruit kan zien. Naast het tijdschema met de inleverdatum zie je precies hoe je docent jouw profielwerkstuk gaat beoordelen. De regeling voor de nieuwe tweede fase is kort samengevat als volgt: - Voor ieder vak van minimaal 320 studielasturen mag je een profielwerkstuk maken - Je krijgt voor je profielwerkstuk een afgerond cijfer dat meetelt in het combinatiecijfer samen met het eindcijfer van maatschappijleer en levensbeschouwing, bij het vwo komt daar ANW bij. Het gemiddelde van deze vakken vormt het combinatiecijfer op je eindlijst. Dit cijfer telt even zwaar als bijvoorbeeld het eindcijfer voor wiskunde B en kan dus een grote rol spelen in het verwerven van compensatiepunten voor je eindlijst en of je eventueel slaagt of zakt! - Net als bij andere vakken bestaat de mogelijkheid tot herkansen. Als het cijfer lager dan een 4 is, ben je wettelijk verplicht om te herkansen, anders mag je geen examen doen. We hebben ervoor gekozen om al in het voorexamenjaar met het PWS-traject te starten. Er staat een studielast voor van 80 uur, dus het is best veel werk. Op 22 december (5 vwo) en 23 december (4 havo) vindt de ‘Kick-Off’ plaats.

WELK VAK EN WELK ONDERWERP? De mogelijke profielwerkstukonderwerpen per vak vind je voor de havo op pagina’s .13 t/m 27 en voor vwo op pagina’s 28. t/m 45. Natuurlijk mag je er ook zelf één verzinnen, graag zelfs! Alleen moet dit onderwerp dan wel worden goedgekeurd door een vakdocent. Je kunt je inschrijven voor een vak bij de kamer van de heer Van ’t Hof (havo 4) of De heer Van der Hoeven (vwo5). Er zullen 6 plaatsen per docent worden geopend. Zijn er bijvoorbeeld 3 docenten aardrijkskunde die het profielwerkstuk begeleiden, dan kunnen 18 leerlingen zich inschrijven voor aardrijkskunde.


3

Dit betekent dan 9 vwo-leerlingen en 9 havisten (dit is de verhouding tussen het aantal vwoen havoleerlingen die volgend schooljaar hun profielwerkstuk af moeten hebben Je levert je eigen PWS in! Mocht je met iemand willen samenwerken dan geeft de begeleider aan welk deel gemeenschappelijk gedaan mag worden. De Kick-Off is tweeledig: 1. Je krijgt van de verschillende vakdocenten te horen wat er van je verwacht wordt. Je kunt dan zelf natuurlijk ook nog vragen stellen. 2. Je schrijft een plan van aanpak. Ook daar kan de vakdocent je mee helpen. Op basis van je plan van aanpak krijg je de goedkeuring. Na goedkeuring van het onderwerp kun je zo snel mogelijk beginnen met het maken van het profielwerkstuk. Je hoort namelijk binnen een paar weken na inschrijving wie jouw begeleider wordt. Dit kan je huidige docent zijn, maar ook iemand van de sectie bij wie je niet in de klas zit. Het is aan jou om afspraken met deze docent te maken.

Presentatievormen Er zijn verschillende manieren om de resultaten van het onderzoek te presenteren: • Schriftelijk verslag • Mondelinge presentatie • Audio- of videopresentatie • Maquette of ontwerpopdracht met begeleidende documentatie • Foto- of computerpresentatie

GROEPSWERK De groepjes bestaan uit maximaal 2 leerlingen. De begeleider geeft aan welk deel gemeenschappelijk gedaan mag worden.

GLOBALE OPZET Oriëntatie • Onderwerp- en presentatiekeuze • Bepalen wel/geen groepswerk • Opstellen van onderzoeksvraag/deelvragen • Opstellen van plan van aanpak • Informatie • Informatiebronnen raadplegen en/of onderzoek uitvoeren Schrijf/ontwerp • Informatie ordenen en verwerken Presentatie • Maken van schriftelijk verslag/mondelinge presentatie etc.


4

LOGBOEK Tijdens het werken moet je een logboek bijhouden, waarin je verslag doet van de voortgang van je werkzaamheden. Bij de beoordeling van het PWS zal niet alleen het werkstuk, maar ook de manier waarop het tot stand is gekomen, een rol spelen. Iedere leerling maakt een eigen logboek, ook als je met iemand anders een profielwerkstuk maakt. Het omvat minimaal 1 en maximaal 2 pagina's (A4). Een logboek moet je heel eenvoudig houden! Een voorbeeld van hoe je het kunt invullen:

FASE

DATUM

DUUR

PLAATS

ACTIVITEIT

ORIËNTATIE

OPMERKINGEN PARAAF DOCENT

20/05

0.10 u

school

1e overleg met docent

01/06 02/06 22/06

0.30 u 0.45 u 0.20 u

mediatheek lokaal 304 school

informatie gezocht studie-uur 2e overleg met docent

onderwerppresentatie en groepskeuze 2 boeken gevonden 1e inventarisatie plan van aanpak

21/09 22/09 28/09

1.00 u 0.45 u 1.30 u

Schiedam lokaal 304 mediatheek

archief bezocht studie-uur informatie internet

geen bruikbare gegevens vraagstellingen gemaakt prima pagina’s gevonden

12/10 13/10 20/10

0.10 u 1.30 u 0.50 u

school mediatheek lokaal 304

3e overleg met docent informatie internet studie-uur

ga zo door! veel, verwarde gegevens moeizaam, zit vast

27/10 28/10

0.30 u 0.30 u

lokaal 304 lokaal 304

proefpresentatie presentatie

veel kritiek gekregen aardig verdedigd

INFORMATIE

SCHRIJF / ONTWERP

PRESENTATIE


5

OVERLEG MET BEGELEIDER Je moet zorgen dat je minimaal drie keer contact hebt met je begeleider. Tijdens dit soms korte overleg wordt de voortgang van het profielwerkstuk besproken met het logboek als basis. Laat het overleg aftekenen in het logboek. • Eerste contact: bepaling onderwerp, presentatievorm, wel/geen groepswerk • Tweede contact: beoordeling onderzoeksvraag/deelvragen en plan van aanpak; de leerling mag slechts verdergaan als de beoordeling minimaal voldoende is • Derde contact: beoordeling voortgang en bespreken van eventuele moeilijkheden. • digitaal inleveren • Belangrijk: bij elk contact krijg je van je begeleider een ‘ go or no go’ Je PWS kan alleen maar worden ingeleverd als je dus 3 x go hebt gehad. • GEDETAILLEERDE OPZET: DE WERKWIJZE VOOR HET PROFIELWERKSTUK Voordat je gaat werken aan je profielwerkstuk is het van belang om een plan te maken hoe je dit gaat aanpakken. Hieronder staat zo'n plan beschreven, onderverdeeld in de volgende stappen: Stap 1: opstellen van de onderzoeksvraag Elk profielwerkstuk heeft een onderzoeksvraag. Soms is deze in de opdracht al gegeven en kun je er direct mee aan de slag. Maar meestal is de onderzoeksvraag niet gegeven en zul je zelf de onderzoeksvraag moeten bepalen. Formuleer de onderzoeksvraag zo scherp mogelijk, want: • Je kunt beter bepalen welke gegevens je uit de informatiebronnen nodig hebt. • Je kunt beter conclusies formuleren, omdat de conclusies een duidelijk antwoord op de onderzoeksvraag moeten geven. Stap 2: opstellen van de deelvragen De onderzoeksvraag kun je later opdelen in deelvragen, waarmee je het onderzoek verdeelt in kleinere stappen. Je krijgt daarmee beter zicht op de haalbaarheid van de uit te voeren opdracht en je vergroot de kans dat je alle kanten van de onderzoeksvraag belicht. Het kan ook anders aangepakt worden door zoveel mogelijk woorden op te schrijven die specifiek te maken hebben met het onderwerp. Deze dienen dan als 'kapstok' (begrippenlijst). Stap 3: opstellen van het plan van aanpak Een plan van aanpak is een lijst van chronologisch opgestelde activiteiten, waarbij per activiteit ongeveer is aangegeven hoelang deze duurt en wanneer deze plaatsvindt. Gebruik hiervoor het overzicht in bijlage 1. Zo'n plan van aanpak is nodig om goed te kunnen plannen, zodat je op tijd klaar bent en niet te veel of te weinig uren aan je profielwerkstuk besteedt.


6

Het gaat om de volgende activiteiten: • Informatiebronnen raadplegen, bijv.: - Waar ga je materiaal zoeken? (mediatheek, musea, bedrijven, database oud-leerlingen etc.) - Welk materiaal wil je gebruiken? • Onderzoek uitvoeren, bijv.: - Ga je veldwerk of proeven doen? • Informatie ordenen en verwerken • Schriftelijk verslag/mondelinge presentatie etc. maken Stap 4: raadplegen van de informatiebronnen en/of uitvoeren van het onderzoek. Aanbeveling: Naast het bijhouden van een logboek kan je een zogenaamd bronnen- en materialenboek maken. Hierin verzamel en orden je systematisch je gegevens. Neem zoveel mogelijk gegevens op in het boek (of de map), want onbelangrijke details kunnen in een later stadium wel belangrijk blijken te zijn. In het bronnen- en materialenboek neem je het materiaal op dat je nodig hebt om de opdracht te maken, zoals kladblaadjes met aantekeningen, krantenknipsels, tussentijdse resultaten van je onderzoek en een overzicht van geraadpleegde boeken en websites. Orden de gegevens in het boek vanaf het begin zoveel mogelijk. Afhankelijk van het onderwerp of je eigen voorkeur kan dit chronologisch, naar activiteit, naar deelonderwerp of naar deelvraag. Stap 5: maken van schriftelijk verslag/mondelinge presentatie etc. Iedere presentatievorm moet voldoen aan een aantal eisen. Zie hiervoor bijlage 2.

BEOORDELING Het profielwerkstuk wordt beoordeeld met een cijfer. Dit cijfer vormt een onderdeel van het combinatiecijfer. Er wordt gelet op 2 aspecten: • Het proces • Het schriftelijk verslag/mondelinge presentatie etc. zelf Bij de beoordeling van het proces wordt gelet op de manier waarop het eindresultaat bereikt is. Belangrijk is de manier waarop het overleg met de begeleider heeft plaatsgevonden. Welke initiatieven nam de examenkandidaat en hoe presenteerde hij de volgende deelproducten: Het plan van aanpak Het logboek (mogelijk) Het bronnen- en materialenboek Bij de beoordeling van het schriftelijk verslag zelf maakt de begeleider gebruik van het beoordelingsmodel in bijlage 3.


7

Indien een leerling zijn profielwerkstuk te laat inlevert of een werkstuk met ernstige tekortkomingen inlevert, wordt dit aangemerkt als een onregelmatigheid. De examencommissie o.l.v. de rector neemt dan passende maatregelen. Leerlingen die een onvoldoende resultaat behalen mogen het pws m.b.v. een herkansing bijwerken. Als het cijfer lager dan een 4.0 is, ben je verplicht te herkansen!!

PLANNING PROFIELWERKSTUK 16 december 2011

Het PWS-boekje wordt uitgedeeld

22 december 2011 23 december 2011

Kick-off PWS havo 4 Kick-off PWS vwo 5

17 februari 2012

Toewijzing PWS-titels

Voor 7 september 2012 toelichting onderwerp.

1e overleg met de docent - begeleider

voor 26 oktober 2012

2e overleg met de begeleider bespreken van onderzoeksvraag, deelvragen en plan van aanpak

voor 7 december 2012

3e overleg met de begeleider werkoverleg over vorderingen

21 december 2012 voor 12.00u Inleveren PWS bij de afdelingsleider 18 januari 2013

1e beoordeling

8 februari 2012

Inlevering PWS 2e termijn (de herkansing)

1 maart 2013

Definitieve beoordeling

Tot Slot Wij hopen dat het maken van het profielwerkstuk een waardevolle ervaring voor je wordt waar je ook later nog veel aan zult hebben. Wees verstandig en benut de tijd die je krijgt om er iets moois van te maken zo goed mogelijk. Kortom: ga ervoor!! Handleiding profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

8

BIJLAGE 1 Model van het tijdschema ACTIVITEIT

PERIODE

SLU JUNI

SEPTEMBER

OKTOBER

Informatiebronnen raadplegen

Onderzoek uitvoeren

Informatie ordenen en verwerken Schriftelijk verslag / mondeling presentatie


9

BIJLAGE 2 Eisen schriftelijk verslag Verplichte onderdelen: Titelblad Hierop moet vermeld worden: • De titel van het werkstuk • De naam en de klas van de leerling • Het vak • De naam van de begeleider Inhoudsopgave Inleiding Hier wordt beschreven: • Waarom de leerling het onderwerp gekozen heeft • De onderzoeksvraag en de deelvragen • Hoe de leerling het onderzoek heeft aangepakt Kerndeel van het verslag Dit vormt het belangrijkste onderdeel van het werkstuk. De hoofdstukken moeten samen een uitgebreid en genuanceerd antwoord geven op de onderzoeksvraag en de deelvragen. Conclusie • Herhaalt de onderzoeksvraag uit de inleiding en vat de voorgaande hoofdstukken samen • Geeft antwoord op de onderzoeksvraag en de deelvragen Literatuuropgave • Volgens de regels van de titelbeschrijving: schrijver, titel, plaats, jaartal, druk • Ook Internetpagina’s Bijlage(n) (eventueel) • De bijlagen bevatten zaken (tabellen, grafieken, stukken tekst uit bronnen e.d.) die de tekst van het werkstuk onleesbaar zouden maken als ze worden opgenomen in de hoofdstukken. • De bijlagen moeten voorzien zijn van een bronvermelding. Begrippenlijst (eventueel) Deze wordt alfabetisch opgesteld en bevat een omschrijving van wat het begrip inhoudt. Tijdschema en logboek. Bronnen- en materialenboek (eventueel)


10

Vormgeving: Papierformaat en bladspiegel: • A4-formaat • Kantlijnen 2,54 cm • Regelafstand 1 en lettergrootte Times New Roman 12 of Arial 11 Nieuwe bladzijde: • Ieder hoofdstuk begint op een nieuwe bladzijde; paragrafen niet. • Inleiding, conclusie, literatuuropgave, bijlagen en begrippenlijst worden opgevat als hoofdstukken Alinea's Nummering: • alle bladzijden van het profielwerkstuk, behalve het titelblad, worden doorlopend genummerd. Spelling en formulering: • deze moeten foutloos zijn Omvang: • Eisen voor de omvang zijn moeilijk te geven. Richtlijn: minimaal 10 en maximaal 15 bladzijden tekst, van inleiding tot en met conclusie. Lay-out: • Het profielwerkstuk moet op de PC worden gemaakt Inleveren: • Het profielwerkstuk moet ook op diskette ingeleverd worden Een mondelinge presentatie/ audio- of videopresentatie/foto- of computerpresentatie Bij deze vorm van presenteren is de opbouw erg belangrijk, bestaande uit: •

Opening

•

Inleiding

•

Kern

•

Slot

Het is erg handig te werken met een spreekschema, waarin ook de praktische handelingen staan die verricht moeten worden. Verder moet de leerling rekening houden met de samenstelling van het publiek, het doel van de presentatie, de tijdsduur, de plaats en de inrichting en de hulpmiddelen. Handleiding profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

11

BIJLAGE 3

Beoordeling schriftelijk verslag

Proces Logboek Contactmomenten met begeleider(s) Verwerken van adviezen van begeleider(s)

Max. 10 pnt. 2pnt. 5pnt. 3pnt.

Inleiding Kader (p.w.s. of p.o. met betreffende vak(ken)

Max. 15 pnt. 1pnt.

Introductie (ev. afbakening) en/of verantwoording onderwerp Formulering van hoofd- en deelvragen inclusief een hypothese Beschrijving van de onderzoeksopzet en -uitvoering Taakverdeling per persoon (indien van toepassing)

3pnt. 7pnt. 2pnt. 2pnt.

Kerndeel* Max. 40 pnt. Kwantiteit van het onderwerp/onderzoek (aantal pagina's) 5 pnt. Diepgang van het onderwerp/onderzoek 8 pnt. Gebruik voldoende verschillende bronnen (ev. incl. interviews/enquêtes) 7 pnt. Eigen verwerking of eigen formulering 10pnt. Juistheid van de informatie 7 pnt. Relevantie van het gebruik van grafieken, tabellen en andere illustraties 3 pnt. Conclusie Correcte samenvatting van de inhoud van het kerndeel Antwoord(en) op de hoofd- en deelvragen Conclusie verbinden aan de hypothese

Max. 25 pnt. 10pnt. 10pnt. 5 pnt.

Lay-out Max. 10 pnt. Juist gebruik van bronnen(vermeldingen, teksten bij illustraties en ev. voetnoten) 4 pnt. Verzorging van tekst, illustraties, paginanummers, ev. inhoudsopgave 4 pnt. Correcte spelling 2 pnt. TOTAAL

Max. 100 pnt.

*= indien in de PO of het PWS (meer) sprake is van een kwantitatief onderzoek kan gebruik worden gemaakt van onderstaand beoordelingsschema aangaande het kerndeel.


12

Kerndeel Max. 40 pnt. Kwantiteit van het onderwerp/onderzoek (aantal pagina's) 5 pnt. Diepgang van het onderwerp/onderzoek 8 pnt. Gebruik voldoende verschillende bronnen (ev. incl. interviews/enquêtes) 5 pnt. Eigen verwerking of eigen formulering 7 pnt. Juistheid van de informatie 7 pnt. Relevantie van het gebruik van grafieken, tabellen en andere illustraties 8 pnt.

Wat is het verschil tussen kwantitatief en kwalitatief onderzoek? Kwantitatief onderzoek richt zich op het statistisch onderbouwen van resultaten. Dit ligt uiteraard voor de hand als het onderwerp cijfermatig is (bijvoorbeeld als het gaat om financiële onderzoeksvragen). Maar ook kwalitatieve onderwerpen, zoals de mening van mensen, kunnen in cijfers uitgedrukt worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de schalen die vaak in vragenlijsten worden gebruikt, lopend van 1 (helemaal niet mee eens) tot 5 (helemaal mee eens). Voor het verwerken van dergelijke schalen is wel specifieke kennis nodig. Kwalitatief onderzoek is niet gericht op cijfermatige onderbouwing, maar op het beschrijven van bevindingen. Bij kwalitatief onderzoek wordt vaak gebruik gemaakt van interviews, literatuurstudie, observatie en dergelijke. Al naar gelang de onderzoeksvraag wordt gekozen voor kwantitatief of kwalitatief onderzoek, ook kan een combinatie van beide worden toegepast.


13

BIJLAGE 4 verslag

Beoordeling mondeling

Inhoud Kwaliteit stelling Goede inleiding Niveau van de argumenten Dekking van het onderwerp Logische opbouw Conclusie

Max. 40 pnt.

Taalgebruik Begrijpelijkheid Gebruik van vaktermen Spreken in hele zinnen Verstaanbaarheid Vlot taalgebruik / gebruik stopwoordjes Spreektempo

Max. 15 pnt.

Presentatie Overbrenging aan de klas Non-verbale communicatie Mate van oplezen

Max. 35 pnt.

Technische ondersteuning Gebruik media

Max. 10 pnt.

AANTAL PUNTEN

Max. 100 pnt


14

BIJLAGE 5 Mogelijke onderwerpen HAVO

Aardrijkskunde (havo) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Toerisme in Suriname: waarom is Suriname geen tropisch vakantieoord (voor Nederlanders)? Territoriale identiteit in Europa; gaat de regionale identiteit boven de nationale identiteit in Europa? Klimaatverandering: hoe terecht zijn de zorgen hierover? Immigratie in Nederland: vloek of zegen? Moeten Noord-Holland, Utrecht en Flevoland fuseren tot een provincie? Het Verdrag van Schengen en illegale handel. Aardoliewinning in Nederland. Wordt Nederland een oliestaat? De toekomst van België: haalt België 2020? De verdeling van Timor in een soeverein oostelijk en een Indonesisch westelijk deel. De toekomst van het onbewoonde Waddeneiland Rottumeroog. Zwaartepuntverschuiving van de Grote naar de Indische Oceaan; in hoeverre kan dit realiteit worden. Politiek-geografisch rivalisme in het Noordpoolgebied. Tiengemeten: van agrarisch eiland tot natuurgebied. Wie heeft de macht in het anarchistische Somalië? Samenwerking en nationale belangen in het stroomgebied van de Mekong. In hoeverre houdt de Nederlandse overheid zich bezig met waterbeleid inzake klimaatverandering?

Biologie (havo) - In principe wordt bij het profielwerkstuk alleen gewerkt. - Voor het vak biologie moet ten minste aan één van de volgende verplichtingen worden voldaan: a) Uitvoering van één of meer experimenten b) Bezoek aan museum, (onderwijs)-instelling of bedrijf (stage) c) Deelname aan een excursie - De resultaten hiervan moeten in het profielwerkstuk worden verwerkt. 1. Een zelfbedacht onderwerp Neem een onderwerp dat dicht bij jouw belevingswereld ligt. Na overleg met de docent. Denk aan contacten die jezelf kunt leggen (oudernetwerk, kennissen, etc.) 2. Ecologische voetafdruk De site over mondiale voetafdruk zegt: Iedere persoon gebruikt een gedeelte van de

ruimte op aarde. Hoeveel ruimte hangt af van iemands consumptie. Met behulp van de Mondiale Voetafdruk, kortweg Voetafdruk, zijn we in staat om met een getal, uitgedrukt in hectares, aan te geven hoeveel oppervlakte aarde per persoon dat is. Het model is bedacht door Canadese wetenschappers. Het gaat niet alleen om de ruimte die nodig is om uw voedsel te verbouwen. Ook gebruik van papier en transport legt beslag op de beschikbare ruimte. Alles wat u eet, aantrekt en koopt wordt ergens geproduceerd en moet ook worden vervoerd. havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

15

Je kunt je voorstellen dat in de westerse wereld de mensen een te hoge voetafdruk hebben, dus teveel van de aarde gebruiken en de mensen in de derde wereldlanden daardoor te weinig hebben. Je gaat uitzoeken wat deze voetafdruk voor jou en het dagelijkse leven dat je leidt betekent, hoe dat zit bij mensen in de derde wereld en wat je allemaal kunt doen om deze voetafdruk te verlagen. 3. Zintuigen Experimenten en waarnemingen bij mensen/dieren. Onderzoek ( experimenten) bij bijzondere zintuigen bij dieren (zijlijnorgaan bij vissen, locatiebepaling bij vleermuizen, etc.). Eventueel een bezoek aan een dierentuin. 4. “Welvaartziekten” In het westen krijgen we steeds meer te maken met zogenaamde “welvaartziekten”, d.w.z. ziekten die voor een groot deel ontstaan door onze leefgewoontes, bv. roken, veel en vet eten, te weinig bewegen enz. Je kiest een ziekte uit en je gaat onderzoeken wat zo’n ziekte inhoudt, waardoor de ziekte veroorzaakt wordt, voor welke deel het komt door de leefgewoontes of toch door aanleg, welke onderzoeken worden gedaan, welke oplossingen/medicatie er is, wat er veranderd moet worden aan de leefgewoontes om dit soort ziekten te voorkomen enz. 5. Meten is weten! In het lab van het Sint Franciscus Gasthuis doen we allerlei testen met diverse lichaamsvloeistoffen (bv bloed,urine) zodat de dokter een diagnose kan stellen. Het is medisch werk, waarbij automatisering een steeds grotere rol gaat spelen. Je kunt altijd een dag komen meekijken. Voor het pws kun je zelf een paar testen doen (ongeveer een ochtend). Wil je meer weten, kijk dan op medischlab.nl. 6. Een ecosysteem in Nederland Een gedetailleerde beschrijving van een ecosysteem in Nederland. Deelname aan een excursie of een bezoek aan de Boshoek in Schiedam. Eventueel het uitzetten van een plantenwandeling. 7. Eetstoornissen Ondanks dat we eten in overvloed hebben, zien we een toename van eetstoornissen, met name bij jonge mensen. Anorexia, boulimia, binge eating disorder zijn een paar voorbeelden daarvan, maar ook feeders en starvers. Vaak ligt er een psychologische oorzaak aan ten grondslag, los van de biologische en psychologische gevolgen van deze stoornissen. De tijd dat men dacht dat deze mensen maar gewoon wat moesten eten, ligt allang achter ons. Men weet nu dat dit hardnekkige stoornissen kunnen zijn, waar mensen hun hele leven mee blijven kampen. Toch weten veel ouders, leraren, vrienden niet genoeg van deze ziekten om op tijd in te grijpen en te helpen. Een voorlichtingscampagne maken, zou een goede invalshoek geven op dit onderwerp. Misschien is een combinatie met vak psychologie mogelijk.

havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

16

8. Gedrag Onderzoek naar verschillende soorten van gedrag en de verbanden tussen gedrag en erfelijke of omgevingsfactoren. Je kunt hierbij ook vormen van afwijkend gedrag (bijvoorbeeld autisme), mogelijke oorzaken hiervan en behandelmethoden betrekken. Het maken van een ethogram en een protocol bij mensen of dieren (in de vrije natuur, thuis of in de dierentuin) is een verplicht onderdeel bij dit onderwerp. 9. Echoscopie Onderzoek naar de verschillende indicaties voor echoscopie en de interpretaties van de echo’s. Werking van een echoscoop. Dit onderwerp bevat onderdelen van de vakken natuurkunde en biologie. Een bezoek aan een ziekenhuis. Een ouder van het oudernetwerk biedt begeleiding. 10. Enzymen Experimenten met enzymen in wasmiddelen of in de voedingsmiddelenindustrie. Werkbezoek aan Unilever. Ondersteuning vanuit het oudernetwerk. 11. Bacteriën Onderzoek naar ongewenste effecten van bacteriën, bijvoorbeeld bij voedselbederf, ziekten en vervuiling. 12. Een oudernetwerk-opdracht. Het oudernetwerk van Spieringshoek bestaat uit hoogopgeleide mensen, die werkzaam zijn in de bèta-sector. Je moet dan denken aan wetenschappelijk onderzoekers, medisch specialisten, architecten, echoscopisten etc. Via mw.Th.Kokx kan er contact gelegd worden met zo’n ouder en een opzet voor een PWS gemaakt worden. Bedenk in overleg met een ouder een onderzoeksvraag ( bij voorbeeld: heeft de moderne architectuur van kantoorgebouwen/huizen invloed op het gedrag van mensen?) Je wordt extra begeleid door een ouder van het oudernetwerk.

Duits (havo) Onbekende buren Voor dit profielwerkstuk doe je onderzoek en analyseer je de Nederlands-Duitse verhoudingen. Nederlanders noemen Duitsers die ze sympathiek vinden “niet typisch” Duits. Nederlanders hebben daarentegen bij Duitsers veel krediet. Hoe komt dat? Hoe is de historische ontwikkeling van de twee buurlanden en welke invloed heeft dit op taal, omgang en samenwerking? Waarom zijn Duitsers in discussie meer conflictgericht en hanteren Nederlanders het consensusmodel? Waarom rijdt en loopt in Nederland iedereen door het rode licht en blijft men in Duitsland wachten. Waarom is de in Nederland onbekende “Kreislaufstörung” een nationaal ziektefenomeen en waarom zijn Nederlanders vooral overspannen? Hebben Duitsers gevoel voor humor? Enz. enz.


17

Duitse hervormingen voorbeeld voor Europa? Duitsland werd een aantal jaar geleden nog als zieke man van Europa beschouwd, maar nu wordt het land als de held van Europa beschouwd. “Duitsland heeft grote hervormingen doorgevoerd. Het land staat er momenteel weer als sterkste voor.” Voor dit profielwerkstuk doe je onderzoek naar de (economische) hervormingen van Duitsland en de invloed hiervan op Europa.

Twintig jaar na de val van de Muur Toen de DDR ophield te bestaan kregen de inwoners van het voormalige OostDuitsland er veel vrijheden bij. Zo mochten ze stemmen en vrij naar het buitenland reizen. Maar er kwam ook veel werkloosheid. Tot op de dag van vandaag is de werkloosheid in het oosten van Duitsland veel hoger dan in het westen. Sommige mensen roepen zelfs dat de muur maar weer terug moet, zodat iedereen kan werken. Nu zal dat er wel nooit van komen, maar feit is wel dat er nu wel eens met een gevoel van heimwee aan de 'good old DDR' terug wordt gedacht. Dit wordt ostalgie genoemd. Iedereen was immers gelijk in de socialistische republiek. Deze DDRnostalgie uit zich op verschillende manieren. Zo kun je in souvenirwinkeltjes typische DDR-produkten kopen. Waarom verlangen mensen terug naar de tijd van het socialistische regime? En waar verlangen ze dan precies naar terug en waarnaar niet? En waar uit zich dit verlangen in? Allemaal vragen die interessant zijn voor een profielwerkstuk! Voor dit profielwerkstuk doe je onderzoek na de ontwikkelingen die na de val van de muur plaatsvonden.

De Duitse Auto-industrie Duitsland is het geboorteland van de auto. Ook vonden hier belangrijke technische ontwikkelingen plaats. Nog altijd is Duitsland één van de belangrijkste autoproducerende landen ter wereld. Binnen de Duitse economie neemt de autoindustrie een prominente plaats in. Ook maatschappelijk gezien is deze sector van grote betekenis; hij vormt mede de Duitse identiteit. De Duitse auto-industrie is dus een uitermate geschikt thema om te onderzoeken, omdat vele relevante hedendaagse sociaal-economische en maatschappelijke kwesties hieraan gerelateerd zijn. De focus op Duitsland is bovendien interessant vanwege de historische rol van de Duitse autosector, het economische en maatschappelijke belang ervan en bijvoorbeeld de gevolgen van de Duitse hereniging (Oost-Duitsland als lagelonenland).

Föderalismus in Deutschland - die Bundesländer Je bestudeert de historische ontwikkeling van het federalisme in Duitsland (denk hierbij o.a. aan de Weimarrepubliek). Waarom zijn de steden Bremen, Hamburg en Berlijn deelstaten? Je beschrijft de autonomie van de deelstaten: Wat kunnen zij zelf bepalen (schoolbeleid, politie). Wat zijn de voor- en nadelen om een land op de manier van het federalisme in te richten? Je kunt ook een vergelijking maken tussen een Nederlandse provincie en een Duitse deelstaat.

De Berlijnse Muur: Hoe was het leven in Berlijn voordat de muur werd gebouwd en waarom werd hij überhaupt gebouwd? ( Leg dit goed uit! 1961 als belangrijk jaartal)


18

En hoe was het leven tijdens de muur? ( verschil leven in Oost- en West –Berlijn, positie van West-Berlijn( verdeling in 4 machten van Berlijn)in voormalige BRD, vluchtpogingen,films, Mauermuseum( zie site: www.mauermuseum.de) En hoe is het leven na de muur? (1989 als belangrijk jaartal, samengaan van de voormalige BRD en DDR(1990), DDR-nostalgie).

Günther Wallraff Deze journalist is vooral bekend geworden door zijn boek “Ik Ali”uit 1985. Hierin deed hij verslag als undercoverreporter van het leven van een gastarbeider. In heel WestEuropa zorgde dit boek voor opschudding. Vermomd als de Turk Ali Levent werkt hij bij McDonald’s, de staalfabriek Thyssen en als proefkonijn voor een geneesmiddelenonderzoek. Het boek wat hier uit voortkwam, beschreef de uitbuiting, vernedering en discriminatie waarmee Duitse Turken werden geconfronteerd. Onlangs ging hij weer undercover als medewerker bij een broodfabriek die aan Lidl leverde. Ook leefde hij als een zwerver en werkte hij in een callcenter waar mensen opgelicht werden. Wallraff wil aandacht vragen voor de moeilijke omstandigheden waarin sommige medemensen leven en hoe andere daar misbruik van maken. Hij wordt geprezen en bekritiseerd. Hij wordt beschuldigd van het schenden van privacy of handelsgeheimen. Ook zijn er mensen, die zijn aanpak onsmakelijk vinden. Je kunt onderzoeken,hoe Wallraff te werk ging? Hoe heeft hij zijn undercoveracties aangepakt? Hoe werd op zijn acties in met name Duitsland gereageerd? Welke problemen legt hij in de Duitse samenleving bloot? Zijn er dingen door zijn acties veranderd? Wat vind je er zelf van? Hoe werkt “undercover gaan” in de praktijk? Het is natuurlijk erg spannend om zelf undercover te gaan! Probeer het uit, om met een hoofddoekje door de stad te lopen! Schrijf de reacties op ! Undercover gaan kan ook gevaarlijk zijn, dus bespreek dit goed met jouw begeleidende docent! Is er Nederland ook een journalist, die undercover gaat en wat weet je over hem en welke mistoestanden heeft hij aan de kaak gesteld? Journalisten hebben een gedragscode; valt hun werk als undercoverjournalist wel te rijmen met deze gedragscode?

Terrorisme in Duitsland in de jaren 70 Begin jaren zeventig werd een links extremistische groep in Duitsland actief onder de naam Baader- Meinhof –Gruppe, later die Rote Armee Fraktion (RAF). De groep pleegde bankovervallen, bomaanslagen, was verantwoordelijk voor ontvoeringen van vooraanstaande Duitsers en een groot aantal moorden. De RAF veroorzaakte zo een enorme onrust in de Duitse maatschappij. De Duitse regering reageert hard: RAF-leden die gearresteerd worden, krijgen zware straffen opgelegd en moeten die straf in een speciaal voor de RAF gebouwde gevangenis uitzitten. Waaruit kwam deze groepering voort, wat wilde de RAF bereiken? De film Der BaaderMeinhof Komplex geeft een idee hoe men nu terug kijkt op die turbulente tijd.

Nieuw terrorisme in Duitsland In het najaar van 2011 is een terreurgroep ontmaskerd die al zo’n 10 jaar lang o.a. moorden en bomaanslagen pleegde, ondanks dat de geheime dienst de leden van die groep kende en volgde. Wat waren de motieven van deze terreurgroep, tegen wie waren hun daden gericht? Wat was de rol van de binnenlandse veiligheidsdienst, het openbaar ministerie en de politie? Wat zegt dit over de Duitse maatschappij en is het een probleem dat uitsluitend in Duitsland speelt? 19 havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

Verzet in de Tweede Wereldoorlog in Duitsland De film Die Weiße Rose vertelt het verhaal van jonge studenten in München die zich verzetten tegen het nazibewind in de Tweede Wereldoorlog. Zij stonden niet alleen in hun verzet: tussen de velen die zich mede schuldig maakten, die meeliepen of wegkeken, waren er ook Duitsers die weigerden mee te doen en die probeerden mensen die vervolgd werden te helpen en verzet te bieden. Een andere kijk op een zwarte bladzijde uit de Duitse geschiedenis.

Turken in Duitsland In Duitsland woont de grootste Turkse gemeenschap buiten Turkije. Waarom kwamen zij in de jaren zestig in zo grote getale naar Duitsland en hoe werden ze daar ontvangen. De Duitse schrijver Günter Wallraff onderzocht dat door als Turkse gastarbeider vermomd bij verschillende bedrijven te gaan werken. Zijn ervaringen beschrijft hij in zijn boek Ganz unten. Is de houding van de Duitsers sindsdien veranderd en verschillen zij van bijvoorbeeld ons Nederlanders als het gaat om Ausländerfeindlichkeit?

Bier in Duitsland Duitsers drinken veel bier en eten daarbij worst, dat weet iedereen. Waarom kent Duitsland zo veel biersoorten? Waarom werd er in de Middeleeuwen zo veel bier gedronken en wat heeft het zogeheten Reinheitsgebot daarmee te maken?

Economie (havo): LEVENSLOOP Linksaf en langer doorwerken? Rechtsaf en juist eerder met pensioen? Of rechtdoor en voor jezelf beginnen? Wat zijn de slimste keuzes? Verschillende generaties maken op de kruispunten in hun leven andere keuzes. Doe onderzoek naar de levensloop. Bijvoorbeeld: Hoe zit het met de babyindustrie? Hoe zit het met de bejaardenindustrie? Ieder onderwerp is mogelijk, mits het past binnen het thema levensloop.


20

Engels (havo) Take your examples from literature (books) 1. How English became a world language. Write about the rise of English as one of the most used languages in the world 2. The Royals: symbols and rituals of the monarchy. 3. New York: Capital of the world?! 4. The American and Dutch secondary educational system. 5. The American independence: The declaration of rights. 6. Typically British foods: write a “cookery” book about famous dishes and their history. (see “Great British Bake off”) 7. The London Olympic games.

Frans (havo) 1. Franse film Je kiest in overleg met je leraar Frans een film of een boek en de verfilming. Je kunt bijvoorbeeld een vergelijking maken tussen het Franse en het Nederlandse onderwijssysteem en de manier waarop leerlingen en leraren met elkaar omgaan: met de film Entre les murs. Deze film leent zich ook om de Franse straattaal te onderzoeken, net zoals Banlieue 13. Of je bestudeert het werk van de filmmaker Jeunet, van de film Amélie Poulain. 2. Lesbrief Romantiek samenstellen Je stelt in overleg met je leraar een lesbrief samen over bijv. het onderwerp Romantiek. De doelgroep kan een brugklas zijn of een klas 2. Je zoekt teksten en liedjes uit die je bewerkt tot oefeningen die je vervolgens in een tweetal zelf door jou te geven lessen gaat gebruiken. Dit is een bij uitstek geschikte opdracht voor leerlingen met plannen voor een PABO of andere lerarenopleiding. 3. Franse eetgewoontes Je stelt een vragenlijst op om te onderzoeken welke ideeën bij Nederlanders leven over Franse eetgewoontes. Je voert de enquête uit en analyseert de uitkomst. Vervolgens doe je literatuuronderzoek om te ontdekken welk voedsel typisch Frans is. Je presenteert je ontdekkingen aan een klas middels een power point presentatie. 4. Dyslectische fouten bij Frans Heb je dyslectie en toch het vak Frans gekozen? Doe dan eens onderzoek naar typische struikelblokken voor dyslectische leerlingen bij dit vak. Je interviewt een aantal dyslectische leerlingen om te weten te komen wat voor hen moeilijk is, analyseert de uitkomst van je interviews en buigt je over de vraag waar deze groep leerlingen bij gebaat is. Gedurende twee maanden zet je jouw inzichten echt in bij twee dyslectische leerlingen. Wellicht baanbrekend onderzoek?! 5. Zet jouw muzikaliteit in voor een betere uitspraak van Frans. Wie kent niet het Alfabetlied? Al bijna twintig jaar een succesnummer in de Franse les. Waar de generatie leerlingen na jou bij gebaat is, zijn clipjes die jij op Youtube zet waarin je op duidelijke, misschien humoristische wijze een aantal liedjes zingt of havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

21

rapt en die de leraar in de les kan gebruiken voor het aanleren van een goede uitspraak. Een opdracht voor creatieve en muzikale leerlingen. Jij ?! 6. Lezen bij Frans in de onderbouw Houd jij van lezen? De leraren Frans hebben een grote collectie Franstalige leesboekjes. Je onderzoekt welke (werk-)woorden frequent voorkomen en stelt per boekje een woordenlijst op, dat je ook in de boekjes bevestigt. En dan doe je onderzoek in een brugklas of tweede klas op de effectiviteit van jouw werk. Je stelt daarvoor een vragenlijst op met vragen over het begrijpend lezen die je afneemt en analyseert. 7. Jacques Prévert est un con … ou non? Voor dit profielwerkstuk lees en analyseer je de gedichten van de grote twintigste eeuwse dichter Jacques Prévert en lees je het essai dat de hedendaagse schrijver Michel Houellebecq over hem en zijn gedichten hebt geschreven. Dan vorm jij jouw mening over beide schrijvers om te eindigen met een bea Jacques Prévent est un con …. ou non 8. Prestigeprojecten in Frankrijk: van monarchie naar republiek Voorstanders van de monarchie veroordelen de republiek graag als een dure staatsvorm: presidenten zouden uiteindelijk duurder zijn voor een land dan een vorst. Jij gaat onderzoeken welke prestigeprojecten in Frankrijk onder de republiek en welke onder de monarchie zijn uitgevoerd en analyseert de kosten en de baten. Geschikt voor liefhebbers van architectuur. 9. Het belang en de invloed van het Frans en van Frankrijk binnen de EU Een onderwerp voor politiek geïnteresseerde leerlingen 10. Het belang van Frankrijk voor de economie van Nederland Een profielwerkstuk voor leerlingen die een economische vervolgopleiding willen gaan doen: wat is het belang van Frankrijk voor de economie van Nederland. Denk aan overnames door Franse bedrijven van Nederlandse bedrijven; waar moeten Nederlanders op letten wanneer ze zaken doen met Fransen, concessies van Nederlandse buslijnen (bijv. Veolia, Connexxion), etc. 11. Straattaal in Frankrijk Vergelijk het standaard Frans met het Frans dat gesproken wordt door jongeren in de buitenwijken. Kijk hiernaar naar twee aspecten: taalkundig en sociologisch. Voor het taalkundige gedeelte bekijk je de verschillen in woorden ten opzichte van het normaal Frans. Bijvoorbeeld: - Wordt er veel afgekort? Zo ja, hoe dan? (morfologische verschillen) - Wat valt je op als je kijkt naar het gebruik van bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden? Worden zelfstandige naamwoorden echt altijd als zelfstandig naamwoord gebruikt? (lexicale verschillen) Voor het sociologische gedeelte bekijk je welke mensen eigenlijk le langage de la rue spreken. Je kan bijvoorbeeld de volgende vragen stellen: Waar komen de mensen uit de Franse buitenwijk voornamelijk vandaan? Hoe kan je aan hun taal zien waar ze vandaan komen? Waarom zouden deze mensen zich afzetten tegen het standaard Frans? (la contre-légitimité linguistique) Wat voor functies heeft het straattaal eigenlijk?


22

12. De ontwikkeling van het Frans Bestudeer welke fases het Frans heeft ondergaan totdat de taal geworden is zoals wij die nu kennen. Je begint bij het Latijn en bekijkt hoe je in het modern Frans nog steeds kan zien dat het Frans een Romaanse taal is. (Welke woorden komen uit het Latijn? Vergelijk: Supins, mots savants etc.) Kijk daarna naar het Oud-Frans en vergelijk dan het modern Frans met het Oud-Frans om te kijken welke grote verschillen je ziet. Je kan bijvoorbeeld een oud gedicht of literair stuk pakken om dit te vergelijken (bijv. La chanson de Roland of Crétien de Troyes). Je kan bijvoorbeeld kijken of je verschillen ziet in de zinsvolgorde of de schrijfwijze van woorden.

Geschiedenis (havo) Bij geschiedenis kun je kiezen uit de onderstaande onderwerpen. Bij ieder onderwerp moet je de achtergrond van de tijd weergeven. Dat betekent dat de politieke, economische en sociale omstandigheden van de betreffende periode. Het tweede deel van de onderwerptitel moet je gebruiken voor de probleemstelling. Tussentijds overleg met je geschiedenisdocent is een voorwaarde wanneer je voor geschiedenis kiest. 1. De dood van Steve Biko. Keerpunt in de strijd van het ANC. 2. Malcolm X. Gehaat vanwege zijn racisme en gedood vanwege zijn gematigdheid. 3. Kaat Mossel. Een wapen van Oranje? 5. Robespierre. Verslind zijn eigen kinderen. 6. Willem van Oranje. Rebel en vader des vaderlands. 7. Michael Gorbatsjov en de val van de ‘Muur’. 8. Flower power en provo. Overeenkomsten en verschillen. 9. Che Guevarra. Vrijheidsstrijder of terrorist? 10. Saddam Hussein. Opkomst en ondergang.

Informatica (havo) Webcultuur Wat gebeurt er allemaal op internet? Welke invloed heeft dit? Het World Wide Web is een nieuw medium dat communicatie toelaat en uitlokt, in situaties waar dit voorheen niet goed mogelijk was en met grote invloed op de gemeenschap. Denk maar eens aan de opstand in Noord-Afrika (Twitter) of – dichterbij– de invloed van het downloaden. Wie bekend is met usenet weet dat een grote gemeenschap – FTD – onlangs zijn deuren heeft moeten sluiten op last van de rechter. Je maakt een werkstuk over het Word Wide Web (of alles wat er nog meer on-line gebeurt) en werkt daarin –in overleg met de begeleidend docent - (deel)onderwerpen uit in relatie tot welke invloed dit heeft op onze maatschappij of de internationale gemeenschap.


23

Computer en veiligheid Computer en veiligheid, tegenwoordig bijna synomiem met internet en veiligheid. Hoe veilig is het en wat kan je er aan doen. Wat is hacken? Wat is cracken? Wat is phishing? Wat is een botnet? Hoeveel kans loop je op een virus? Welke risico’s zijn er eigenlijk allemaal en wat is er aan te doen? Je maakt een werkstuk over computer en veiligheid. Je mag ook een deelonderwerp uitwerken. Je geeft daarin aan wat de risico’s zijn, je werkt deze risico’s uit en geeft tevens aan of er oplossingen zijn.

De computer Niet zoveel mensen weten dat de belangrijkste onderdelen van een computer de processor, de I/O controller en het werkgeheugen zijn. Wat is eigenlijk een I/O controller en wat valt er over het geheugen te vertellen. Hoe werkt een computer? Hoe werkt een processor? De eerste computer -alhoewel hij nooit is afgebouwd – is ontworpen door Charles Babbage. Vervolgens begint de geschiedenis van de computer . Hoe is dit verder gegaan en waarom hebben we vandaag zulke snelle computers? Je maakt een werkstuk over de computer. Enerzijds ga je in op de werking en anderzijds gaat je werkstuk over de geschiedenis van de computer.

Kunst Beeldend / Kunst Algemeen -(havo) 1. Tussen kunst en kitsch 2. Dwarsliggers: shockeren en experimenteren in de kunst 3. Wat is de invloed van digitalisering op de beeldende kunst? 4. Wat is de invloed van digitalisering op muziek? 5. Architectuur – spectaculaire veranderingen in deze tijd 6. De veramerikanisering van de Europese cultuur 7. De dood en de kunst 8. Postmodernisme – protest of nieuw begin? 9. Vrouwelijke kunstenaars in de kunstwereld 10. Verboden te exposeren – waarom wordt sommige kunst verboden?

Kunst muziek (havo) 1. Uitgebreide analyse van een klassieke compositie 2. Uitgebreide analyse van een compositie uit de recente popmuziekgeschiedenis 3. Arrangement van een pop/jazz nummer voor band en zang (genoteerd) 4. Componeer met behulp van bijv. Fruityloops een eigen werk (mp3) 5. Componeer zelf een band- of koorstuk en voer dit uit met je groep. havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

24

Maatschappijwetenschappen (havo) 1. De publieke omroep 2. Centrum Jeugd en Gezin 3. Het einde van de Nederlandse dagbladen 4. Nationale identiteit 5. Het Openbaar Ministerie 6. Vrouwen en Criminaliteit 7. Stemmen 8. Populisme

M&O (havo) Kengetallen Kengetallen zijn een soort rapportcijfers voor bedrijven. Welke kengetallen zijn er en hoe kan je ze berekenen? Wat zegt de uitkomst over de koersontwikkeling van de aandelen van zo’n bedrijf?

Natuurkunde (havo) NB: minimaal 50% van het onderzoek moet bestaan uit experimenten en/of praktisch onderzoek (dit in overleg met je begeleidende docent en ter beoordeling van deze begeleidende docent).

1

2

3

4

(Elektro)magnetisme • beschrijving van magnetisme en elektromagnetisme • metingen m.b.v. een stroombalans: aan een permanente magneet (bepaling veldsterkte) en aan een elektromagneet (bepalen veldsterkte + beïnvloeden ervan) Bouwen van een Pinnholemicroscope (meest gebruikte microscoop in de biologie) • beschrijving van deze microscoop • een pinnhole microscope maken en m.b.v. eenvoudige materialen zelf maken Temperatuursafhankelijkheid van weerstanden • beschrijving van het verschijnsel, zowel bij hoge als lage temperaturen • Proef van Wheatstone • onderzoek naar supergeleiders (TU: zelf organiseren) Valsnelheid / lucht- of waterweerstand • valproeven in verschillende stoffen • de valsnelheid bepalen van een kogel in een cilinder o de afhankelijkheid van de diameter van de kogel op de valsnelheid onderzoeken o de afhankelijkheid van de diameter van de cilinder op de valsnelheid • meten aan lucht- of waterweerstand • opstellen van een model, meten van weerstandscoëfficient • onderzoekenmetingen in een windtunnel (TU: zelf organiseren) 25 havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

5

6

7

8 9

10

11

12

13

• met je begeleidende docent een selectie uit bovengenoemde experimenten maken Slingerbeweging • videometen aan slingerbewegingen • functies voor de slingerbeweging bepalen uit experimenten (u,t-diagram en functie voor u; formule voor slingertijd) • modelleren Elementaire lading • theoretische achtergronden • proef van Milikan: aan de TU, zelf een afspraak make Slinger van Focault • theoretische achtergronden • proefopstelling met de slinger van Focault bouwen • metingen en interpretatie van de resultaten Diffusie (belangrijk proces bij o.a. natuurkunde en celbiologie) • meten van de temperatuurafhankelijk van diffus Model uit stroom van water uit een fles controleren • model opstellen voor het leeglopen van een pet fles m.b.v. wet van Bernoulli • controleren van het model met behulp van metingen Frequentie bepaling in stemmen • bepaling van de frequentie van verschillende stemmen • onderzoeken of een stem herleid kan worden tot een bepaald persoon Warmte als energiebron in de klas • een onderzoek doen naar de warmte productie in de klas • een ontwerp voor energiewinning uit warmte in een klas JETNET-opdracht • contact leggen met een ouder van het oudernetwerk (eerste contact evt. via mw. Kokx, dhr. Drost) • onderwerp vaststellen in overleg met je docent Eigen voorstel • uitsluitend na goedkeuring door je natuurkundedocent

Nederlands (havo) 1.

Dromen in literatuur

2.

Dyslexie

3.

De opkomst/ populariteit van de literaire thriller

4.

Werk en leven van een schrijver

5.

Symboliek in sprookjes

6.

Jongerentaal; (taalverloedering of niet?)

7.

Taalontwikkeling bij kinderen

8.

Literaire wandeling door Schiedam

9.

Kinderboeken door de jaren heen

10.

Eigen onderwerp in overleg met docent


26

Scheikunde (havo) Chemiluminescentie: Licht zonder elektriciteit Hoe werkt een lichtreactie? Wat zijn de essentiële stappen in een lichtreactie? Welke factoren hebben invloed op de golflengte, intensiteit en “brandduur” van het licht?Kunststof: Het materiaal van de toekomst. Kunststof: Het materiaal van de toekomst Waarom kan een plastic broodtrommel breken als je hem laat vallen en een broodzak niet? Wat zijn biologisch afbreekbare plastics? Hoe worden kunststoffen gemaakt? Elektrochemische cellen (eventueel in combinatie met natuurkunde) Ontwerpen van een galvanische. Het verbeteren en meten van het vermogen. Margarine (eventueel in combinatie met biologie) Bepaling van het vetgehalte. Onderzoek naar eiwitten / aminozuren Bepaling van de viscositeit in gesmolten toestand. Suikers en vervangers (aspartaam) Onderzoek naar de toepassing van aspartaam Bepaling van de “zoetsterkte” van suiker en aspartaam Concentratiebepaling van het suikergehalte en aspartaamgehalte in levensmiddelen. Vitamine C bepaling in vruchtensappen Ontwerpen van een goede analysemethode Concentratiebepaling van ascorbinezuur bij verschillende merken. Nitraten / Nitrieten in vleeswaren. Ontwerpen van een goede analysemethode Bepaling van [NO2-] en [NO3-] per 20 gram vleeswaren. Fosforzuur gehalte bepaling in Cola Ontwerpen van een goed analysemethode Bepaling van de concentratie fosforzuur bij verschillende merken. Druk opbouwen met behulp van CO2 (eventueel in combinatie met natuurkunde) onderzoeken welke reactie het meest geschikt is om CO2 te ontwikkelen onderzoeken hoe de reactiesnelheid verkort kan worden onderzoeken hoe een zo groot mogelijke druk kan worden opgebouwd een meetopstelling maken om het verloop van de druk te kunnen meten het verloop bepalen van de druk in de tijd Wasmiddelen en oppervlaktespanning (eventueel in combinatie met natuurkunde) maken van mengsels met verschillende oppervlaktespanningen een meetopstelling maken waarmee oppervlaktespanning kan worden gemeten het verband bepalen tussen de concentratie van de stof die de oppervlaktespanning verlaagt en de oppervlaktespanning Eigen voorstel

-

na goedkeuring door je docent


27

Wiskunde (havo) Een profielwerkstuk maken voor het vak wiskunde? Ja, dat kan! Bedenk dat wiskunde eigenlijk een basisvak is, dat in allerlei andere vakken toegepast kan worden. Wiskunde wordt wel eens de Moeder aller vakken genoemd, en daar zit natuurlijk wel een kern van waarheid in. Daarom kom je bij de meeste onderwerpen, die niet zuiver wiskundig zijn, in aanraking met andere vakken. Misschien heb je een wiskundig onderwerp dat je zelf heel erg aanspreekt. Uiteraard is het dan mogelijk daar een PWS over te maken. Het moet echter wel een onderwerp zijn waar iets van te maken is. Voordat je toestemming krijgt om dit onderwerp aan te pakken, zul je dan ook eerst een duidelijk plan van aanpak en wellicht een schematische inhoud moeten aanleveren. Sterkte en succes bij het maken van je keuze voor het onderwerp! Op de volgende pagina’s volgen ideeën voor het PWS Wiskunde. Let op: het zijn slechts ideeën, overleg met je begeleider en wees creatief en origineel!

1. Sacred Geometry Deze Engels term laat zich moeilijk vertalen (gewijde meetkunde, religieuze meetkunde, heilige meetkunde). Sacred Geometry noemt men wel de blauwdruk van de schepping. Het is een omschrijving van de orde die er heerst in het heelal. Het is gebaseerd op pure wiskunde en gaat uit boven religie en doctrine. Toch zijn vele principes daarvan aanvaard door diverse geloven in hun architectuur en kunst. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de vorm van kathedralen en allerlei uitingen daarin, zoals het bekende roosvenster, en Islamitische mozaïeken. Wij leven in een wiskundig geordende wereld. Alles gedraagt zich volgens wiskundige wetten, van de bewegingen der atomen tot aan de spiralen van de sterrenstelsels. Er zijn diverse websites over Sacred Geometry (in het Engels) en je kunt je geweldig uitleven in het vinden van voorbeelden bij diverse godsdiensten.

2. Japanse Tempelmeetkunde Japan is eeuwenlang volledig geïsoleerd geweest van de rest van de wereld. Terwijl met name in Griekenland de meetkunde zich ontwikkelde, gebeurde dat geheel onafhankelijk daarvan ook in Japan. Het was daar gebruikelijk meetkundige problemen op bordjes in de tempel te hangen. Het is uiteraard heel boeiend om te kijken over wat voor soort problemen de Japanners zich bogen. Enkele adressen: www.arsetmathesis.nl/sangatekst.htm www.wasan.jp/english/ homepages.cwi.nl/~zsofi/sangaku/MovingSan.html www.mfdabbs.pwp.blueyonder.co.uk/Maths_Pages/SketchPad_Files/Japanese_Temple_Geom etry_Problems/Japanese_Temple_Geometry.html poncelet.math.nthu.edu.tw/disk3/cabrijava/ccdc.html


28

3. Egyptische Wiskunde De oude Egyptenaren waren al heel ver met hun wiskunde en dan met name met meetkunde en rekenen. Hoe rekenden zij met breuken? Kenden ze de stelling van Pythagoras al? Wat voor een soort problemen kenden zij?

4. De Elementen van Euclides Euclides, een oude Griek, legde in zijn boeken de grondslagen van de meetkunde vast. Hij ging uit van een aantal vooronderstellingen (postulaten) en daar bouwt hij de hele meetkunde op. Zo ontstaat een logisch en consistent geheel. Of zou het toch anders kunnen zijn? In je PWS bestudeer je dit boek. Omschrijf de postulaten in je eigen bewoordingen en behandel een flink aantal stellingen (proposities). Een link, waar je zijn boeken in het Nederlands vindt: www.pandd.demon.nl/elementen.htm

5. De Geschiedenis van π (pi). Dit beroemde getal komen we voor het eerst tegen in de Bijbel, waar het gewoon op 3 werd gesteld. Tegenwoordig weten we dat het een getal is met oneindig veel zich niet herhalende cijfers achter de komma en zijn er al miljarden van uitgerekend. Vele wiskundigen hebben zich in de loop der eeuwen bezig gehouden met het berekenen van al die decimalen. In je PWS kan je aandacht schenken aan hun methoden en moeilijkheden. 6. Platland Flatland is een boek van Edwin A. Abott. Het gaat over een land met twee dimensies en beschrijft hoe zo’n wereld en haar bewoners eruit ziet. Door vanuit ons driedimensionale oog naar zo’n wereld te kijken, kunnen we ons ook een voorstelling van een vierdimensionale ruimte maken. Dit hele verhaal prikkelt je fantasie en doet je heel anders tegen de wereld aankijken. Beschrijf deze 2D-wereld in je eigen bewoordingen en voeg je eigen ideeën toe. Enkele links: www.alcyone.com/max/lit/flatland/index.html (het boek in het Engels) www.fi.uu.nl/experimenteel/bolbewoners/wbolbewoners.html (een site voor kinderen over bolland)

7. Tijdrekening Door de eeuwen, ja zelfs door de millennia heen, heeft de mens zich beziggehouden met het begrip tijd. Hoe kun je tijd vastleggen? Wat voor definities heb je nodig? Hoe pas je de Zon en de Maan in dit geheel? Hoe kun je zorgen dat de feestdagen steeds op hetzelfde moment in het jaar vallen? Hoeveel soorten tijdrekeningen en kalenders zijn er? Waarin komen zij overeen en waarin verschillen zij? Wat is de datum van vandaag in de diverse tijdrekeningen? 8. Het bewijzen van stellingen Vroeger werd meetkunde op school heel anders behandeld. Elke opgave bestond uit een probleem. Jij moest dan de bij dat probleem behorende gegevens bestuderen, bekijken wat er precies gevraagd werd te bewijzen, een analyse van het probleem maken, het bewijs leveren met behulp van eerder door anderen bewezen stellingen en een conclusie trekken. Op de onderstaande website worden diverse stellingen met hun bewijs, vaak met behulp van applets, gegeven. Pak eens een aantal van deze stellingen bij de kop en probeer in je eigen woorden zo’n bewijs te doorgronden en te begrijpen. Zorg dat het dan zo duidelijk wordt, dat een buitenstaander onder de indruk raakt van de schoonheid van het bewijs. http://agutie.homestead.com/files/index.html havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

29

9. Wiskunde en Humor Wiskunde kan ook heel grappig zijn. Er bestaan flink wat sites met wiskundige humor in diverse talen. Jouw PWS onderzoekt de humor in de wiskunde, wat voor soort grappen er worden gemaakt, kun je ze indelen incategorieën, geef goede voorbeelden, kortom zorg dat de ondeskundige lezer een heel andere kijk krijgt op dit mooie vak, dat vaak onder een saai imago te lijden heeft. Hieronder volgen nog meer voorbeelden van onderwerpen en plekken waar je naar onderwerpen kunt zoeken of ideeën kunt opdoen. Algemeen Wiskundeweb.nl Wiskunde.pagina.nl Wiskundelokaal van de Digitale School Wiskundetijdschrift Pythagoras Wiskunde.nu Wiskundeweb.nl Kennislink Wiskunde Chaos

Chaos links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras Profielwerkstuk Chaos Applets over dynamische systemen Simulaties over dynamische systemen en fractals Vraag en uitleg over dynamische systemen Chaos Forum

Pythagoreïsche drietallen

Inleiding Pythagoreische drietallen Formules voor Pythagoreische drietallen Pythagoreische drietallen op de GR

RSA en beveiliging op internet

Praktische opdracht Geheime boodschap

Fibonacci getallen

Fibonacci getallen en de Gulden Snede Profielwerkstuk Fibonacci Fibonacci links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras De Gulden Snede en Fibonacci

Derdegraadsvergelijkingen

Werkstuk over Derdegraadsvergelijkingen

Benadering van het getal pi door de eeuwen heen

Geschiedenis van het getal Pi Heel veel Pi links Allerlei weetjes over het getal Pi Het verhaal van Pi Pi links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras

Niet-Euclidische meetkunde

Inleiding niet-Euclidische meetkunde Geschiedenis van de niet-Euclidische meetkunde De Elementen van Euclides

Cryptografie

Cryptografie links uit het tijdschrift Pythagoras Profielwerkstuk over Cryptologie

Relativiteitstheorie voor beginners

Inleiding in de Speciale Relativiteitstheorie Werkstuk over het Relativiteitsprincipe Een korte inleiding in de hedendaagse kosmologie

Getaltheorie

Getaltheorie links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras


30

Statistiek

Statistiek links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras

Geschiedenis van de wiskunde

Een uitgebreide databank over Geschiedenis van de Wiskunde Geschiedenis van de Wiskunde links BSHM Een overzicht van de geschiedenis van de wiskunde Geschiedenis van de Wiskunde Geschiedenis van de Wiskunde pagina's Onderwerpen uit de Geschiedenis van de Wiskunde Geschiedenis v an de Wiskunde links uit het wiskundelokaal van de Digitale School Geschiede nis van de Wiskunde links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras

Ook zijn er de zogenaamde Zebraboekjes (ondertussen al 30!). Deze boekje kunnen je ook inspireren of helpen bij het kiezen van een onderwerp. Veel boekjes zijn op school aanwezig. Vraag er naar bij je wiskundedocent, maar lever ze na afloop wel weer in! 1. Jan van den Broek en Peter Kop, Kattenaids en statistiek, 1999, ISBN 9050410502 2. Agnes Verweij en Martin Kindt, Perspectief, hoe moet je dat zien, 1999, ISBN 9050410529 3. Jan Smit en Wim Kremers, Schatten, hoe doe je dat, 2000, ISBN 9050410553 4. Wim Kleijne en Ton Konings, De Gulden Snede, 2000, ISBN 9050410588 5. Henk Tijms, Frank Heierman en Rein Nobel, Poisson, de Pruisen en de Lotto, 2000, ISBN 9050410596 6. Frits Beukers, Pi, 2000, ISBN 9050410625 7. Peter Lanser, De Laatste Stelling van Fermat, 2000, ISBN 9050410650 8. Harrie de Swart, Ad van Deemen, Eliora van der Hout en Peter Kop, Verkiezingen, een web van paradoxen, 2000, ISBN 9050410642 9. Martin Kindt en Peter Boon, De Veelzijdigheid van Bollen, 2001, ISBN 9050410669 10. Igor Hoveijn en Jan Scholtmeijer, Fractals, 2001, ISBN 9050410685 11. Hans Melissen en Rob van Oord, Schuiven met auto's, munten en bollen, 2001-2002, ISBN 9050410731 12. Ruud Jeurissen en Leon van den Broek, Spelen met gehelen, 2002, ISBN 9050410723 13. Natasja Bouwman en Charlene Kalle, Het gebruik van Wiskunde in de Islam, 2002, ISBN 9050410774 14. Hajo Broersma, Grafen in de Praktijk, 2002, ISBN 9050410782 15. Jan van de Craats, De juiste toon, 2003, ISBN 9050410793 16. Ferdinand Verhulst, Chaos en Orde, 2003, ISBN 9050410804 17. Rienk Vermij, Hanne van Dijk en Carolien Reus, Christiaan Huygens, 2004, ISBN 9050410820 18. Hans van Lint en Jeanne Breeman, Zeepvliezen, wetenschap en vermaak, 2004, ISBN 9050410847 19. Ruud Jeurissen en Leon van den Broek, Nullen en Enen, 2004, ISBN 9050410871 20. Ab van der Roest en Martin Kindt, Babylonische Wiskunde, 2005, ISBN 9050410901 21. Iris van Gulik-Gulikers, Geschiedenis van de niet-Euclidische Meetkunde, 2005, ISBN 905041091X 22. Frank Thuijsman, Spelen en Delen, 2005, ISBN 9050410952 havo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

31

23. Henk Pfaltzgraff, Experimenteren met kansen, 2006, ISBN 9050410979 24. Wilfried Van Herterijck, Gravitatie, 2007, ISBN 9050410984 25. Leon van den Broek en Arnoud van Rooij, Blik op Oneindig, 2007, ISBN 9050410991 26. Ferdinand Verhulst, Een Koele Blik op Waarheid, 2007, ISBN 9789050411004 27. Bruno Ernst en Ton Konings, Kunst en Wiskunde, 2008, ISBN 9789050411011 28. Peter Boswijk, Philip Hans Franses en Christiaan Heij, Voorspellen met modellen, 2008, ISBN 9789050411042 29. Leon van den Broek en Arnoud van Rooij, Getallenbrouwerij, alternatief rekenen, 2009, ISBN 9789050411059 30. Floor van Lamoen, Passen en Meten met Cirkels, de arbelos van Archimedes, 2009, ISBN 9789050411066


32

VWO Aardrijkskunde(vwo) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Toerisme in Suriname: waarom is Suriname geen tropisch vakantieoord (voor Nederlanders)? Territoriale identiteit in Europa; gaat de regionale identiteit boven de nationale identiteit in Europa? Klimaatverandering: hoe terecht zijn de zorgen hierover? Immigratie in Nederland: vloek of zegen? El Niño en la Niña. Alexander von Humboldt; hoe belangrijk was hij voor de geografie? Moeten Noord-Holland, Utrecht en Flevoland fuseren tot een provincie? Het Verdrag van Schengen en illegale handel. De Afardriehoek; hoe lang staat Djibouti nog op de kaart. Aardoliewinning in Nederland. Wordt Nederland een oliestaat? De toekomst van België: haalt België 2020? De verdeling van Timor in een soeverein oostelijk en een Indonesisch westelijk deel. De toekomst van het onbewoonde Waddeneiland Rottumeroog. Zwaartepuntverschuiving van de Grote naar de Indische Oceaan; in hoeverre kan dit realiteit worden. Politiek-geografisch rivalisme in het Noordpoolgebied. Tiengemeten: van agrarisch eiland tot natuurgebied. Wie heeft de macht in het anarchistische Somalië? Samenwerking en nationale belangen in het stroomgebied van de Mekong. In hoeverre houdt de Nederlandse overheid zich bezig met waterbeleid inzake klimaatverandering?

Biologie (vwo) - In principe wordt bij het profielwerkstuk in tweetallen gewerkt, maar er moet per persoon een apart PWS worden ingeleverd. Deze werkstukken mogen niet precies dezelfde aspecten van het onderwerp behandelen, maar hebben wel samenhang. - Voor het vak biologie moet ten minste aan één van de volgende verplichtingen worden voldaan: a) Uitvoering van één of meer experimenten b) Bezoek aan museum, (onderwijs)-instelling of bedrijf (stage) c) Deelname aan een excursie De resultaten hiervan moeten in het profielwerkstuk worden verwerkt. Het oudernetwerk van Spieringshoek biedt extra begeleiding aan als het gekozen onderwerp hiervoor geschikt is. Keuze voor dergelijke onderwerpen krijgen voorrang. 1. Huiswerk maken met of zonder ipod? Veel leerlingen beweren dat zij zich beter kunnen concentreren als ze muziek luisteren. Ze zeggen dan minder last te hebben van omgevingsgeluiden en daardoor een betere concentratie te hebben. Is dat zo ? Bedenk experimenten om dit te onderzoeken en gebruik daarbij de resultaten van eerder gedaan onderzoek. Zijn er nog andere factoren van belang? vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

33

2. Menstruatiecyclus Uit onderzoek is gebleken dat de menstruatiecyclus invloed heeft op allerlei aspecten, zoals kleding, waarneming ( reuk, smaak e.d.) en gedrag. Bedenk zelf experimenten waardoor je de resultaten van eerder gedaan onderzoek kunt testen. Je hebt hiervoor wel een groep vrouwelijke testpersonen nodig. Vergelijkend onderzoek bij dieren ( contact met dierentuin ) is ook mogelijk. 3. Blinden en hun wereldbeeld Blinden of slechtzienden bouwen hun wereldbeeld zonder grafische informatie. Maken zij plattegronden in hun hoofd van hun looproute of stad? Hoe stellen zij zich een huis voor? Is dat drie dimensionaal of anders? Meer in termen van functies: dit is de woonkamer en dit is de keuken? Hoe willen blinden grafische informatie te voelen krijgen? Maakt het hierbij uit of mensen hun hele leven blind zijn geweest of het later geworden zijn? Doel van het pws: een nieuw te ontwikkelen leesregel voor blinden ontwerpen. Je wordt extra begeleid door een ouder van het oudernetwerk. 4.DNA Onderzoek naar gebruikte technieken en/of toepassingen op het gebied van DNA. Bezoek aan een onderzoeksinstituut, universiteit of ziekenhuis. Mogelijke onderzoeksvragen kunnen zijn : Welke stappen kan een (echt)paar nemen om te voorkomen dat hun kind geboren wordt met de erfelijke afwijking, die in één of beide families voorkomt ? Welke toepassingen van de recombinant DNA-technieken zijn er in de landbouw? 5.Gedrag Onderzoek naar verschillende soorten van gedrag en de verbanden tussen gedrag en erfelijke of omgevingsfactoren. Je kunt hierbij ook vormen van afwijkend gedrag (bijvoorbeeld autisme), mogelijke oorzaken hiervan en behandelmethoden betrekken. Het maken van een ethogram en een protocol bij mensen of dieren (in de vrije natuur, thuis of in de dierentuin) is een verplicht onderdeel bij dit onderwerp. 6.Enzymen Experimenten met enzymen in wasmiddelen of in de voedingsmiddelenindustrie. Werkbezoek aan Unilever is verplicht. Moleculaire bouw, synthese en werking van enzymen. Hoe schoon is de was en welke factoren spelen naast enzymen ook een rol hierbij? 7.Afweermechanismen Onderzoek naar de factoren die van invloed zijn op het afweermechanisme. Regeling van afweer, AIDS, allergieën, inentingen, etc. Bezoek aan GG&GD, ziekenhuis, universiteit, consultatiebureau, etc. Een onderzoeksvraag zou kunnen zijn : Wanneer besluit men tot vaccinatie?

vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

34

8.Elektromagnetische straling en gezondheid Er is een relatie tussen gezondheid en elektromagnetisme in haar vele verschijningsvormen. In dit PWS moet uitgezocht worden waar (elektro-)magnetisme een directe positieve toepassing in de medische wetenschap heeft zoals: wellicht tumoren laten verdampen onder invloed van sterke magneetvelden. De invloed van elektromagnetische op het pasteuriseren van voedsel is in ieder geval een bekende toepassing. (de MRI-scan valt daar niet direct onder omdat het een diagnose apparaat is). De vraag is: zijn er meer en in welk frequentie- en amplitudegebied liggen deze toepassingen?Je wordt extra begeleid door een ouder van het oudernetwerk. 9. De nieuwste ontwikkelingen op het gebied van diagnostiek. Van welke diagnostische technieken maakt de medische wetenschap tegenwoordig gebruik? Welke technieken zijn in ontwikkeling? Op welke principes berusten deze technieken? Je wordt extra begeleid door een ouder van het oudernetwerk. 10 Een oudernetwerkopdracht. Het oudernetwerk van Spieringshoek bestaat uit hoogopgeleide mensen, die werkzaam zijn in de bèta-sector. Je moet dan denken aan wetenschappelijk onderzoekers, medisch specialisten, architecten, echoscopisten etc. Via mw.Th.Kokx kan er contact gelegd worden met zo’n ouder en een opzet voor een PWS gemaakt worden. Bedenk in overleg met een ouder een onderzoeksvraag ( bij voorbeeld: heeft de moderne architectuur van kantoorgebouwen/huizen invloed op het gedrag van mensen?) Je wordt extra begeleid door een ouder van het oudernetwerk.

Duits (vwo) Onbekende buren Voor dit profielwerkstuk doe je onderzoek en analyseer je de Nederlands-Duitse verhoudingen. Nederlanders noemen Duitsers die ze sympathiek vinden “niet typisch” Duits. Nederlanders hebben daarentegen bij Duitsers veel krediet. Hoe komt dat? Hoe is de historische ontwikkeling van de twee buurlanden en welke invloed heeft dit op taal, omgang en samenwerking? Waarom zijn Duitsers in discussie meer conflictgericht en hanteren Nederlanders het consensusmodel? Waarom rijdt en loopt in Nederland iedereen door het rode licht en blijft men in Duitsland wachten. Waarom is de in Nederland onbekende “Kreislaufstörung” een nationaal ziektefenomeen en waarom zijn Nederlanders vooral overspannen? Hebben Duitsers gevoel voor humor? Enz. enz.


35

Duitse hervormingen voorbeeld voor Europa? Duitsland werd een aantal jaar geleden nog als zieke man van Europa beschouwd, maar nu wordt het land als de held van Europa beschouwd. “Duitsland heeft grote hervormingen doorgevoerd. Het land staat er momenteel weer als sterkste voor.” Voor dit profielwerkstuk doe je onderzoek naar de (economische) hervormingen van Duitsland en de invloed hiervan op Europa.

Twintig jaar na de val van de Muur Toen de DDR ophield te bestaan kregen de inwoners van het voormalige Oost-Duitsland er veel vrijheden bij. Zo mochten ze stemmen en vrij naar het buitenland reizen. Maar er kwam ook veel werkloosheid. Tot op de dag van vandaag is de werkloosheid in het oosten van Duitsland veel hoger dan in het westen. Sommige mensen roepen zelfs dat de muur maar weer terug moet, zodat iedereen kan werken. Nu zal dat er wel nooit van komen, maar feit is wel dat er nu wel eens met een gevoel van heimwee aan de 'good old DDR' terug wordt gedacht. Dit wordt ostalgie genoemd. Iedereen was immers gelijk in de socialistische republiek. Deze DDR-nostalgie uit zich op verschillende manieren. Zo kun je in souvenirwinkeltjes typische DDR-produkten kopen. Waarom verlangen mensen terug naar de tijd van het socialistische regime? En waar verlangen ze dan precies naar terug en waarnaar niet? En waar uit zich dit verlangen in? Allemaal vragen die interessant zijn voor een profielwerkstuk! Voor dit profielwerkstuk doe je onderzoek na de ontwikkelingen die na de val van de muur plaatsvonden.

De Duitse Auto-industrie Duitsland is het geboorteland van de auto. Ook vonden hier belangrijke technische ontwikkelingen plaats. Nog altijd is Duitsland één van de belangrijkste autoproducerende landen ter wereld. Binnen de Duitse economie neemt de auto-industrie een prominente plaats in. Ook maatschappelijk gezien is deze sector van grote betekenis; hij vormt mede de Duitse identiteit. De Duitse auto-industrie is dus een uitermate geschikt thema om te onderzoeken, omdat vele relevante hedendaagse sociaal-economische en maatschappelijke kwesties hieraan gerelateerd zijn. De focus op Duitsland is bovendien interessant vanwege de historische rol van de Duitse autosector, het economische en maatschappelijke belang ervan en bijvoorbeeld de gevolgen van de Duitse hereniging (Oost-Duitsland als lagelonenland).

Föderalismus in Deutschland - die Bundesländer Je bestudeert de historische ontwikkeling van het federalisme in Duitsland (denk hierbij o.a. aan de Weimarrepubliek). Waarom zijn de steden Bremen, Hamburg en Berlijn deelstaten? Je beschrijft de autonomie van de deelstaten: Wat kunnen zij zelf bepalen (schoolbeleid, politie). Wat zijn de voor- en nadelen om een land op de manier van het federalisme in te richten? Je kunt ook een vergelijking maken tussen een Nederlandse provincie en een Duitse deelstaat.


36

De Berlijnse Muur: Hoe was het leven in Berlijn voordat de muur werd gebouwd en waarom werd hij überhaupt gebouwd? ( Leg dit goed uit! 1961 als belangrijk jaartal) En hoe was het leven tijdens de muur? ( verschil leven in Oost- en West –Berlijn, positie van West-Berlijn( verdeling in 4 machten van Berlijn)in voormalige BRD, vluchtpogingen,films, Mauermuseum( zie site: www.mauermuseum.de) En hoe is het leven na de muur? (1989 als belangrijk jaartal, samengaan van de voormalige BRD en DDR(1990), DDR-nostalgie).

Günther Wallraff Deze journalist is vooral bekend geworden door zijn boek “Ik Ali”uit 1985. Hierin deed hij verslag als undercoverreporter van het leven van een gastarbeider. In heel West- Europa zorgde dit boek voor opschudding. Vermomd als de Turk Ali Levent werkt hij bij McDonald’s, de staalfabriek Thyssen en als proefkonijn voor een geneesmiddelenonderzoek. Het boek wat hier uit voortkwam, beschreef de uitbuiting, vernedering en discriminatie waarmee Duitse Turken werden geconfronteerd. Onlangs ging hij weer undercover als medewerker bij een broodfabriek die aan Lidl leverde. Ook leefde hij als een zwerver en werkte hij in een callcenter waar mensen opgelicht werden. Wallraff wil aandacht vragen voor de moeilijke omstandigheden waarin sommige medemensen leven en hoe andere daar misbruik van maken. Hij wordt geprezen en bekritiseerd. Hij wordt beschuldigd van het schenden van privacy of handelsgeheimen. Ook zijn er mensen, die zijn aanpak onsmakelijk vinden. Je kunt onderzoeken,hoe Wallraff te werk ging? Hoe heeft hij zijn undercoveracties aangepakt? Hoe werd op zijn acties in met name Duitsland gereageerd? Welke problemen legt hij in de Duitse samenleving bloot? Zijn er dingen door zijn acties veranderd? Wat vind je er zelf van? Hoe werkt “undercover gaan” in de praktijk? Het is natuurlijk erg spannend om zelf undercover te gaan! Probeer het uit, om met een hoofddoekje door de stad te lopen! Schrijf de reacties op ! Undercover gaan kan ook gevaarlijk zijn, dus bespreek dit goed met jouw begeleidende docent! Is er Nederland ook een journalist, die undercover gaat en wat weet je over hem en welke mistoestanden heeft hij aan de kaak gesteld? Journalisten hebben een gedragscode; valt hun werk als undercoverjournalist wel te rijmen met deze gedragscode?

Terrorisme in Duitsland in de jaren 70 Begin jaren zeventig werd een links extremistische groep in Duitsland actief onder de naam Baader- Meinhof –Gruppe, later die Rote Armee Fraktion (RAF). De groep pleegde bankovervallen, bomaanslagen, was verantwoordelijk voor ontvoeringen van vooraanstaande Duitsers en een groot aantal moorden. De RAF veroorzaakte zo een enorme onrust in de Duitse maatschappij. De Duitse regering reageert hard: RAF-leden die gearresteerd worden, krijgen zware straffen opgelegd en moeten die straf in een speciaal voor de RAF gebouwde gevangenis uitzitten. Waaruit kwam deze groepering voort, wat wilde de RAF bereiken? De film Der BaaderMeinhof Komplex geeft een idee hoe men nu terug kijkt op die turbulente tijd.


37

Nieuw terrorisme in Duitsland In het najaar van 2011 is een terreurgroep ontmaskerd die al zo’n 10 jaar lang o.a. moorden en bomaanslagen pleegde, ondanks dat de geheime dienst de leden van die groep kende en volgde. Wat waren de motieven van deze terreurgroep, tegen wie waren hun daden gericht? Wat was de rol van de binnenlandse veiligheidsdienst, het openbaar ministerie en de politie? Wat zegt dit over de Duitse maatschappij en is het een probleem dat uitsluitend in Duitsland speelt?

Verzet in de Tweede Wereldoorlog in Duitsland De film Die Weiße Rose vertelt het verhaal van jonge studenten in München die zich verzetten tegen het nazibewind in de Tweede Wereldoorlog. Zij stonden niet alleen in hun verzet: tussen de velen die zich mede schuldig maakten, die meeliepen of wegkeken, waren er ook Duitsers die weigerden mee te doen en die probeerden mensen die vervolgd werden te helpen en verzet te bieden. Een andere kijk op een zwarte bladzijde uit de Duitse geschiedenis.

Turken in Duitsland In Duitsland woont de grootste Turkse gemeenschap buiten Turkije. Waarom kwamen zij in de jaren zestig in zo grote getale naar Duitsland en hoe werden ze daar ontvangen. De Duitse schrijver Günter Wallraff onderzocht dat door als Turkse gastarbeider vermomd bij verschillende bedrijven te gaan werken. Zijn ervaringen beschrijft hij in zijn boek Ganz unten. Is de houding van de Duitsers sindsdien veranderd en verschillen zij van bijvoorbeeld ons Nederlanders als het gaat om Ausländerfeindlichkeit?

Bier in Duitsland Duitsers drinken veel bier en eten daarbij worst, dat weet iedereen. Waarom kent Duitsland zo veel biersoorten? Waarom werd er in de Middeleeuwen zo veel bier gedronken en wat heeft het zogeheten Reinheitsgebot daarmee te maken?

Economie (vwo) Levensloop Linksaf en langer doorwerken? Rechtsaf en juist eerder met pensioen? Of rechtdoor en voor jezelf beginnen? Wat zijn de slimste keuzes? Verschillende generaties maken op de kruispunten in hun leven andere keuzes. Doe onderzoek naar de levensloop. Bijvoorbeeld: Hoe zit het met de baby-industrie? Hoe zit het met de bejaarden-industrie? Ieder onderwerp is mogelijk, mits het past binnen het thema levensloop.


38

Engels (vwo) Take your examples from literature (books) 1. How English became a world language. Write about the rise of English as one of the most used languages in the world. 2. The age of Queen Elizabeth II: discuss the role of Great Britain on the world stage during her reign. 3. Shakespeare: the poet and the playwright or: man or myth 4. Emancipation: from Uncle Tom to Barack Obama. 5. The American Dream: Compare two novels on this theme. 6. New York: Cultural Capital of the world. 7. Romantic poetry: discuss the Lake Poets 8. From George Orwell’s 1984 to CCTV: Big Brother is watching us

Frans (vwo) 1. Franse film Je kiest in overleg met je leraar Frans een film of een boek en de verfilming. Je kunt bijvoorbeeld een vergelijking maken tussen het Franse en het Nederlandse onderwijssysteem en de manier waarop leerlingen en leraren met elkaar omgaan: met de film Entre les murs. Deze film leent zich ook om de Franse straattaal te onderzoeken, net zoals Banlieue 13. Of je bestudeert het werk van de filmmaker Jeunet, van de film Amélie Poulain. 2. Lesbrief Romantiek samenstellen Je stelt in overleg met je leraar een lesbrief samen over bijv. het onderwerp Romantiek. De doelgroep kan een brugklas zijn of een klas 2. Je zoekt teksten en liedjes uit die je bewerkt tot oefeningen die je vervolgens in een tweetal zelf door jou te geven lessen gaat gebruiken. Dit is een bij uitstek geschikte opdracht voor leerlingen met plannen voor een PABO of andere lerarenopleiding. 3. Franse eetgewoontes Je stelt een vragenlijst op om te onderzoeken welke ideeën bij Nederlanders leven over Franse eetgewoontes. Je voert de enquête uit en analyseert de uitkomst. Vervolgens doe je literatuuronderzoek om te ontdekken welk voedsel typisch Frans is. Je presenteert je ontdekkingen aan een klas middels een power point presentatie. 4. Dyslectische fouten bij Frans Heb je dyslectie en toch het vak Frans gekozen? Doe dan eens onderzoek naar typische struikelblokken voor dyslectische leerlingen bij dit vak. Je interviewt een aantal dyslectische leerlingen om te weten te komen wat voor hen moeilijk is, analyseert de uitkomst van je interviews en buigt je over de vraag waar deze groep leerlingen bij gebaat is. Gedurende twee maanden zet je jouw inzichten echt in bij twee dyslectische leerlingen. Wellicht baanbrekend onderzoek?!


39

5. Zet jouw muzikaliteit in voor een betere uitspraak van Frans Wie kent niet het Alfabetlied? Al bijna twintig jaar een succesnummer in de Franse les. Waar de generatie leerlingen na jou bij gebaat is, zijn clipjes die jij op Youtube zet waarin je op duidelijke, misschien humoristische wijze een aantal liedjes zingt of rapt en die de leraar in de les kan gebruiken voor het aanleren van een goede uitspraak. Een opdracht voor creatieve en muzikale leerlingen. Jij ?! 6. Lezen bij Frans in de onderbouw Houd jij van lezen? De leraren Frans hebben een grote collectie Franstalige leesboekjes. Je onderzoekt welke (werk-)woorden frequent voorkomen en stelt per boekje een woordenlijst op, dat je ook in de boekjes bevestigt. En dan doe je onderzoek in een brugklas of tweede klas op de effectiviteit van jouw werk. Je stelt daarvoor een vragenlijst op met vragen over het begrijpend lezen die je afneemt en analyseert. 7. Jacques Prévert est un con … ou non? Voor dit profielwerkstuk lees en analyseer je de gedichten van de grote twintigste eeuwse dichter Jacques Prévert en lees je het essai dat de hedendaagse schrijver Michel Houellebecq over hem en zijn gedichten hebt geschreven. Dan vorm jij jouw mening over beide schrijvers om te eindigen met een bea Jacques Prévent est un con …. ou non 8. Prestigeprojecten in Frankrijk: van monarchie naar republiek Voorstanders van de monarchie veroordelen de republiek graag als een dure staatsvorm: presidenten zouden uiteindelijk duurder zijn voor een land dan een vorst. Jij gaat onderzoeken welke prestigeprojecten in Frankrijk onder de republiek en welke onder de monarchie zijn uitgevoerd en analyseert de kosten en de baten. Geschikt voor liefhebbers van architectuur. 9. Het belang en de invloed van het Frans en van Frankrijk binnen de EU Een onderwerp voor politiek geïnteresseerde leerlingen 10. Het belang van Frankrijk voor de economie van Nederland Een profielwerkstuk voor leerlingen die een economische vervolgopleiding willen gaan doen: wat is het belang van Frankrijk voor de economie van Nederland. Denk aan overnames door Franse bedrijven van Nederlandse bedrijven; waar moeten Nederlanders op letten wanneer ze zaken doen met Fransen, concessies van Nederlandse buslijnen (bijv. Veolia, Connexxion), etc. 11. Straattaal in Frankrijk Vergelijk het standaard Frans met het Frans dat gesproken wordt door jongeren in de buitenwijken. Kijk hiernaar naar twee aspecten: taalkundig en sociologisch. Voor het taalkundige gedeelte bekijk je de verschillen in woorden ten opzichte van het normaal Frans. Bijvoorbeeld: - Wordt er veel afgekort? Zo ja, hoe dan? (morfologische verschillen) - Wat valt je op als je kijkt naar het gebruik van bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden? Worden zelfstandige naamwoorden echt altijd als zelfstandig naamwoord gebruikt? (lexicale verschillen)


40

Voor het sociologische gedeelte bekijk je welke mensen eigenlijk le langage de la rue spreken. Je kan bijvoorbeeld de volgende vragen stellen: − Waar komen de mensen uit de Franse buitenwijk voornamelijk vandaan? − Hoe kan je aan hun taal zien waar ze vandaan komen? − Waarom zouden deze mensen zich afzetten tegen het standaard Frans? (la contre-légitimité linguistique) − Wat voor functies heeft het straattaal eigenlijk? 12. De ontwikkeling van het Frans Bestudeer welke fases het Frans heeft ondergaan totdat de taal geworden is zoals wij die nu kennen. Je begint bij het Latijn en bekijkt hoe je in het modern Frans nog steeds kan zien dat het Frans een Romaanse taal is. (Welke woorden komen uit het Latijn? Vergelijk: Supins, mots savants etc.) Kijk daarna naar het Oud-Frans en vergelijk dan het modern Frans met het Oud-Frans om te kijken welke grote verschillen je ziet. Je kan bijvoorbeeld een oud gedicht of literair stuk pakken om dit te vergelijken (bijv. La chanson de Roland of Crétien de Troyes). Je kan bijvoorbeeld kijken of je verschillen ziet in de zinsvolgorde of de schrijfwijze van woorden.

Geschiedenis (vwo) Bij geschiedenis kun je kiezen uit de onderstaande onderwerpen. Bij ieder onderwerp moet je de achtergrond van de tijd weergeven. Dat betekent dat de politieke, economische en sociale omstandigheden van de betreffende periode. Het tweede deel van de onderwerptitel moet je gebruiken voor de probleemstelling. Tussentijds overleg met je geschiedenisdocent is een voorwaarde wanneer je voor geschiedenis kiest. 1. De dood van Steve Biko. Keerpunt in de strijd van het ANC. 2. Malcolm X. Gehaat vanwege zijn racisme en gedood vanwege zijn gematigdheid. 3. Het drama van Srbrenica (1994). Nederland als schuldige? 4. Kaat Mossel. Een wapen van Oranje? 5. Robespierre. Verslind zijn eigen kinderen. 6. Max Havelaar. De eerste Indonesische nationalist? 7. Aletta Jacobs. Botsing met de burgerlijke moraal 8. Roel van Duyn. Van provo tot parlementariër. 9. Tsjang Kai Sjek en de opkomst van de KMT. 10. Jacoba van Beieren. Slachtoffer van feodale strijd? 11. De invloed van de auto op de Nederlandse samenleving 1950-2000.


41

Informatica (vwo) Webcultuur Wat gebeurt er allemaal op internet? Welke invloed heeft dit? Het World Wide Web is een nieuw medium dat communicatie toelaat en uitlokt, in situaties waar dit voorheen niet goed mogelijk was en met grote invloed op de gemeenschap. Denk maar eens aan de opstand in Noord-Afrika (Twitter) of – dichterbij– de invloed van het downloaden. Wie bekend is met usenet weet dat een grote gemeenschap – FTD – onlangs zijn deuren heeft moeten sluiten op last van de rechter. Je maakt een werkstuk over het Word Wide Web (of alles wat er nog meer on-line gebeurt) en werkt daarin –in overleg met de begeleidend docent - (deel)onderwerpen uit in relatie tot welke invloed dit heeft op onze maatschappij of de internationale gemeenschap. Computer en veiligheid Computer en veiligheid, tegenwoordig bijna synomiem met internet en veiligheid. Hoe veilig is het en wat kan je er aan doen. Wat is hacken? Wat is cracken? Wat is phishing? Wat is een botnet? Hoeveel kans loop je op een virus? Welke risico’s zijn er eigenlijk allemaal en wat is er aan te doen? Je maakt een werkstuk over computer en veiligheid. Je mag ook een deelonderwerp uitwerken. Je geeft daarin aan wat de risico’s zijn, je werkt deze risico’s uit en geeft tevens aan of er oplossingen zijn. De computer Niet zoveel mensen weten dat de belangrijkste onderdelen van een computer de processor, de I/O controller en het werkgeheugen zijn. Wat is eigenlijk een I/O controller en wat valt er over het geheugen te vertellen. Hoe werkt een computer? Hoe werkt een processor? De eerste computer -alhoewel hij nooit is afgebouwd – is ontworpen door Charles Babbage. Vervolgens begint de geschiedenis van de computer . Hoe is dit verder gegaan en waarom hebben we vandaag zulke snelle computers? Je maakt een werkstuk over de computer. Enerzijds ga je in op de werking en anderzijds gaat je werkstuk over de geschiedenis van de computer.

Klassieke talen: Grieks & Latijn (vwo) Als onderwerp voor een profielwerkstuk kun je kiezen uit een (kunst)historisch, filosofisch, letterkundig of taalkundig onderwerp. 1.

De Atheense staatsvorm: de macht aan de burgers (historisch)

2.

Het Romeinse imperium: een multiculturele samenleving in eenheid (historisch)

3.

De Spartaanse leefwijze: totale onderwerping aan de gemeenschap (historisch)

4.

De Griekse beeldbouwkunst: beweging in stroomversnelling (kunsthistorisch)

5.

Op welke manier is het denken van Aristoteles van invloed op ons ‘moderne’ denken geweest? (filosofisch)

6.

De Griekse filosofie: denken in vrijheid (filosofisch)

7.

Wat is de invloed van Ovidius’ Metamorphosen op de moderne literatuur?

8.

De receptie van de klassieke fabel in latere tijd (letterkundig) vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

42

9.

Het gebruik van het werkwoordaspect in Vergilius’ Aeneis (taalkundig)

10. Het gebruik van naamvallen/diathese/modi in Petronius’ Saturicon (taalkundig) 11. Literaire vertalingen vergelijken van Homeros’ Odyssee / Herodotos ‘ Historia’/ Plato (taalkundig) Een eigen onderwerp is uiteraard na overleg met de docent mogelijk.

Kunst Beeldend / Kunst Algemeen ( vwo) 1 2

3 4 5 6 7 8 9 10

Mode en kleding (bijv. de invloeden van de Haute Couture op confectiemode; mode en emancipatie; geschiedenis van mode….) Aspecten van Toneel, Theater, of Film (bijv. decorbouw; theatertechnieken; geschiedenis van dans/toneel/musical/film; speelstijlen; animatiefilms; montagetechnieken; thrillers;….) Opvattingen over schoonheid. Architectuurgeschiedenis (bijv. skeletbouw; invloed van klassieke architectuur; nieuwe bouwtechnieken en materialen…..) Fantasy Shockerende kunst Subculturen (bijv. Heavymetal, House, Punk, Hiphop (vergelijk minstens drie stijlen met elkaar). Invloed van andere culturen op de westerse kunst (bijv. Picasso, Strawinski, Nijinsky, Jazz, Fusion, Eurovisiesongfestival,….) Expressionisme (in muziek en/of beeldende kunst en/of dans en/of toneel en/of film). Het verband tussen jouw eigen beeldende werk en de kunstgeschiedenis

Kunst - Drama (vwo) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

De rol van vrouwen in klassieke tragedies Van wagenspel naar toneelstukken voor in het theater De taal van Shakespeare De opbouw van theaters (de gebouwen) door de eeuwen heen Theater aan het hof in de 16e en 17e eeuw De functie van de Actie Tomaat voor het Nederlands theater Experimentele vormen van theater in de 20e en 21e eeuw Middeleeuwse theaterstukken van Nederlandse bodem Het kunst-en vliegwerk bij Van den Vondel De weg van literatuur naar toneelspel De opbouw van filmklassiekers ‘Le film noir’ en zijn levensfilosofie Russische sprookjes in het theater Onderzoek doen naar de toneelstukken van één specifieke auteur (Ibsen, Gerritsen, etc.) Kenmerken van theater voor de jeugd ‘Goede tijden, slechte tijden’ en het acteertalent van de acteurs Vechten in woord en beeld: de choreografie van een vechtscène op toneel vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

43

18 19 20 21 22

Verschillende speelstijlen Brecht en het episch theater Beckett en het absurdisme Stanislaski en method-acting Verder ieder geschikt onderwerp in goed overleg met de docent.

Kunst muziek (vwo) 1. 2. 3. 4. 5.

Uitgebreide analyse van een klassieke compositie Uitgebreide analyse van een compositie uit de recente popmuziekgeschiedenis Arrangement van een pop/jazz nummer voor band en zang (genoteerd) Componeer met behulp van bijv. Fruityloops een eigen werk (mp3) Componeer zelf een band- of koorstuk en voer dit uit met je groep.

Maatschappijwetenschappen (vwo) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

De Publieke Omroep Dualisme in de politiek Centrum Jeugd en Gezin Nederlandse Dagbladen Nationale Identiteit Religie Links en Rechts, versleten begrippen? Evenredige vertegenwoordiging vs Districtenstelsel De Hoge Raad Vrouwen en Criminaliteit De Provincie: afschaffen of onmisbaar? Het MEP vergeleken met het echte Europees Parlement (alleen voor deelnemers MEP Rotterdam)

Management & Organisatie (vwo) Kengetallen Kengetallen zijn een soort rapportcijfers voor bedrijven. Welke kengetallen zijn er en hoe kan je ze berekenen? Wat zegt de uitkomst over de koersontwikkeling van de aandelen van zo’n bedrijf?


44

Natuurkunde (vwo) NB: minimaal 50% van het onderzoek moet bestaan uit experimenten en/of praktisch onderzoek(dit in overleg met je begeleidende docent en ter beoordeling van deze begeleidende docent). 1

2

3

4

5

6

7

8

9 10

(Elektro)magnetisme • beschrijving van magnetisme en elektromagnetisme • metingen m.b.v. een stroombalans: aan een permanente magneet (bepaling veldsterkte) en aan een elektromagneet (bepalen veldsterkte + beïnvloeden ervan) Bouwen van een Pinnholemicroscope (meest gebruikte microscoop in de biologie) • beschrijving van deze microscoop • een pinnhole microscope maken en m.b.v. eenvoudige materialen zelf maken Temperatuursafhankelijkheid van weerstanden • beschrijving van het verschijnsel, zowel bij hoge als lage temperaturen • Proef van Wheatstone • onderzoek naar supergeleiders (TU: zelf organiseren) Valsnelheid / lucht- of waterweerstand • valproeven in verschillende stoffen • de valsnelheid bepalen van een kogel in een cilinder o de afhankelijkheid van de diameter van de kogel op de valsnelheid onderzoeken o de afhankelijkheid van de diameter van de cilinder op de valsnelheid • meten aan lucht- of waterweerstand • opstellen van een model, meten van weerstandscoëfficient • onderzoekenmetingen in een windtunnel (TU: zelf organiseren) • met je begeleidende docent een selectie uit bovengenoemde experimenten maken Slingerbeweging • videometen aan slingerbewegingen • functies voor de slingerbeweging bepalen uit experimenten (u,t-diagram en functie voor u; formule voor slingertijd) • modelleren Elementaire lading • theoretische achtergronden • proef van Milikan: aan de TU, zelf een afspraak maken Dikte van zeepbellen meten • theoretische achtergronden • proef ontwerpen en uitvoeren bij verschillende zeepsopmengsels Slinger van Focault • theoretische achtergronden • proefopstelling met de slinger van Focault bouwen • metingen en interpretatie van de resultaten Diffusie (belangrijk proces bij o.a. natuurkunde en celbiologie) • meten van de temperatuurafhankelijk van diffusie Model uit stroom van water uit een fles controleren • model opstellen voor het leeglopen van een pet fles m.b.v. wet van Bernoulli controleren van het model met behulp van metingen


45

11

12

13

14

Frequentie bepaling in stemmen • bepaling van de frequentie van verschillende stemmen • onderzoeken of een stem herleid kan worden tot een bepaald persoon Warmte als energiebron in de klas • een onderzoek doen naar de warmte productie in de klas • een ontwerp voor energiewinning uit warmte in een klas JETNET-opdracht • contact leggen met een ouder van het oudernetwerk (eerste contact evt. via mw. Kokx, dhr. Drost) • onderwerp vaststellen in overleg met je docent Eigen voorstel • uitsluitend na goedkeuring door je natuurkundedocent

Nederlands (vwo) 1. Dromen in literatuur 2. Dyslexie 3. De opkomst/ populariteit van de literaire thriller 4. Werk en leven van een schrijver 5. Symboliek in sprookjes 6. Jongerentaal; (taalverloedering of niet?) 7. Taalontwikkeling bij kinderen 8. Literaire wandeling door Schiedam 9. Kinderboeken door de jaren heen 10.Eigen onderwerp in overleg met docent

Scheikunde (vwo) 1. Vitamine C bepaling in vruchtensappen • Ontwerpen van een goede analysemethode • Concentratiebepaling van ascorbinezuur bij verschillende merken. 2. Nitraten / Nitrieten in vleeswaren. • Ontwerpen van een goede analysemethode • Bepaling van [NO2-] en [NO3-] per 20 gram vleeswaren. 3. Fosforzuur gehalte bepaling in Cola • Ontwerpen van een goed analysemethode • Bepaling van de concentratie fosforzuur bij verschillende merken. 4. Druk opbouwen met behulp van CO2 (eventueel in combinatie met natuurkunde) • onderzoeken welke reactie het meest geschikt is om CO2 te ontwikkelen • onderzoeken hoe de reactiesnelheid verkort kan worden • onderzoeken hoe een zo groot mogelijke druk kan worden opgebouwd • een meetopstelling maken om het verloop van de druk te kunnen meten • het verloop bepalen van de druk in de tijd vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

46

5. Wasmiddelen en oppervlaktespanning (eventueel in combinatie met natuurkunde) • maken van mengsels met verschillende oppervlaktespanningen • een meetopstelling maken waarmee oppervlaktespanning kan worden gemeten • het verband bepalen tussen de concentratie van de stof die de oppervlaktespanning verlaagt en de oppervlaktespanning 6. Bouncing putty (eventueel in combinatie met natuurkunde) • maken van een stuiterbal (SK) • metingen (NA) 7. De grafische rekenmachine bij scheikunde. Het ontwerpen van programma’s en het schrijven van een handleiding voor: • Het verzamelen van practicumgegevens • De berekening van Kz vanuit de pH • Het plotten van een titratiecurve 8. Elektrochemische cellen (eventueel in combinatie met natuurkunde) • Ontwerpen van een galvanische. • Het verbeteren en meten van het vermogen. 9. Margarine (eventueel in combinatie met biologie) • Bepaling van het vetgehalte. • Onderzoek naar eiwitten / aminozuren • Bepaling van de viscositeit in gesmolten toestand. 10. Suikers en vervangers (aspartaam) • Onderzoek naar de toepassing van aspartaam • Bepaling van de “zoetsterkte” van suiker en aspartaam • Concentratiebepaling van het suikergehalte en aspartaamgehalte in levensmiddelen. 11. Eigen voorstel - na goedkeuring door je docent

Spaans (vwo) 1. HISPANOHABLANTES EN HOLANDA Het leven in Nederland als buitenlander kent voor- en nadelen. Hoe verloopt de integratie van Spaansprekende mensen in Nederland.Het PWS bestaat uit een interview (video of audio) met één of meerdere buitenlanders met het Spaans als moedertaal waarin verteld wordt over verschillende aspecten van het dagelijkse leven in Nederland en het land van oorsprong. 2. EL CASTELLANO EN EE.UU Het Spaans is in de VS de meest gesproken taal na het Engels. Het PWS (schriftelijk verslag) geeft de tendensen weer van de Spaanse taal: hoe zal deze zich in de VS verder ontwikkelen, wat voor consequenties heeft dat en in hoeverre verandert de taal onder invloed van het Engels? Als belangrijkste bron voor het PWS wordt aangeraden: http://cvc.cervantes.es/obref/espanol_eeuu/ 3. COLOMBIA Colombia is zonder twijfel een land met een dubieuze reputatie. Weinig is bekend over de aantrekkelijke kanten van het land, zoals de natuurparken en een aantal prachtige steden.


47

Het PWS (schriftelijk verslag) geeft een kritische kijk op Colombia. Er wordt niet voorbijgegaan aan de problemen die het land kent, maar ook de aantrekkelijke kanten worden beschreven. 4. CINE ESPAÑOL Op Spieringshoek wordt veel aandacht besteed aan de moderne Spaans film. De Spaanse film heeft zich het afgelopen decennium in razend tempo ontwikkeld en Spanje behoort inmiddels op wereldniveau tot de toonaangevende landen op filmgebied. Dit is met name te danken aan regisseurs als Pedro Almodóvar en Alejandro Amenabar. Het PWS (schriftelijk verslag) draait om een Spaanse film, een regisseur of om de vergelijking tussen een boek en de verfilming. Je kunt het werk van Almodovar onderzoeken of het huishuidelijk geweld in Spanje a.d.h.v. de film Te doy mis ojos (zeer actueel onderwerp). 5. LA COCINA ESPAÑOLA De Spaanse keuken is over de hele wereld bekend, echter het is meer dan alleen paella en tapas. Elke streek heeft haar eigen gerechten. Wat zijn de verschillen en waar komen deze verschillen vandaan? Het PWS (schriftelijk verslag en Power Point). Je stelt een vragenlijst op om te onderzoeken welke ideeën bij Nederlanders leven over Spaanse eetgewoontes. Je voert de enquête uit en analyseert de uitkomst. Vervolgens doe je literatuuronderzoek om te ontdekken wat de eetgewoontes zijn in Spanje. Hierbij maak je een vergelijking tussen Nederland en Spanje. Verder onderzoek je welke gerechten bepaalde streken in Spanje kenmerken en waarom er zulke grote verschillen per streek zijn op gebied van eten. Je presenteert je ontdekkingen aan een klas middels een power point presentatie. 6. LA MUJER ESPAÑOLA Vandaag de dag heeft de Spaanse vrouw, net als de man, de mogelijkheid om te studeren en te werken. Maar, dit is niet altijd zo geweest. Pas sinds 1975 is Spanje verlost van het dictatoriale bewind van Francisco Franco, een dictator volgens wie de vrouw een belangrijke rol speelde in de Spaanse maatschappij maar dan alleen thuis. Het PWS (schriftelijk verslag) is een literatuuronderzoek naar de rol van de vrouw in Spanje in de Spaanse samenleving vanaf het beging van de Franco dictatuur tot heden. Hierbij moeten ook de huidige problematiek over ‘la violencia de género’ worden opgenomen. 7. SPANJE EN NEDERLAND; VRIEND & VIJAND Spanje is het ultieme vakantieland voor de meeste Nederlanders, maar dat is niet altijd zo geweest. Het PWS (schriftelijk verslag) is een literatuuronderzoek over de relatie tussen Spanje en Nederland door de eeuwen heen.

Wiskunde (vwo) Een profielwerkstuk maken voor het vak wiskunde? Ja, dat kan! Bedenk dat wiskunde eigenlijk een basisvak is, dat in allerlei andere vakken toegepast kan worden. Wiskunde wordt wel eens de Moeder aller vakken genoemd, en daar zit natuurlijk wel een kern van waarheid in. Daarom kom je bij de meeste onderwerpen, die niet zuiver wiskundig zijn, in aanraking met andere vakken. vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

48

Misschien heb je een wiskundig onderwerp dat je zelf heel erg aanspreekt. Uiteraard is het dan mogelijk daar een PWS over te maken. Het moet echter wel een onderwerp zijn waar iets van te maken is. Voordat je toestemming krijgt om dit onderwerp aan te pakken, zul je dan ook eerst een duidelijk plan van aanpak en wellicht een schematische inhoud moeten aanleveren. Sterkte en succes bij het maken van je keuze voor het onderwerp! Op de volgende pagina’s volgen ideeën voor het PWS Wiskunde. Let op: het zijn slechts ideeën, overleg met je begeleider en wees creatief en origineel!

1. Sacred Geometry Deze Engels term laat zich moeilijk vertalen (gewijde meetkunde, religieuze meetkunde, heilige meetkunde). Sacred Geometry noemt men wel de blauwdruk van de schepping. Het is een omschrijving van de orde die er heerst in het heelal. Het is gebaseerd op pure wiskunde en gaat uit boven religie en doctrine. Toch zijn vele principes daarvan aanvaard door diverse geloven in hun architectuur en kunst. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de vorm van kathedralen en allerlei uitingen daarin, zoals het bekende roosvenster, en Islamitische mozaïeken. Wij leven in een wiskundig geordende wereld. Alles gedraagt zich volgens wiskundige wetten, van de bewegingen der atomen tot aan de spiralen van de sterrenstelsels. Er zijn diverse websites over Sacred Geometry (in het Engels) en je kunt je geweldig uitleven in het vinden van voorbeelden bij diverse godsdiensten.

2. Japanse Tempelmeetkunde Japan is eeuwenlang volledig geïsoleerd geweest van de rest van de wereld. Terwijl met name in Griekenland de meetkunde zich ontwikkelde, gebeurde dat geheel onafhankelijk daarvan ook in Japan. Het was daar gebruikelijk meetkundige problemen op bordjes in de tempel te hangen. Het is uiteraard heel boeiend om te kijken over wat voor soort problemen de Japanners zich bogen. Enkele adressen: www.arsetmathesis.nl/sangatekst.htm www.wasan.jp/english/ homepages.cwi.nl/~zsofi/sangaku/MovingSan.html www.mfdabbs.pwp.blueyonder.co.uk/Maths_Pages/SketchPad_Files/Japanese_Temple_Geometr y_Problems/Japanese_Temple_Geometry.html poncelet.math.nthu.edu.tw/disk3/cabrijava/ccdc.html

3. Egyptische Wiskunde De oude Egyptenaren waren al heel ver met hun wiskunde en dan met name met meetkunde en rekenen. Hoe rekenden zij met breuken? Kenden ze de stelling van Pythagoras al? Wat voor een soort problemen kenden zij?


49

4. De Elementen van Euclides Euclides, een oude Griek, legde in zijn boeken de grondslagen van de meetkunde vast. Hij ging uit van een aantal vooronderstellingen (postulaten) en daar bouwt hij de hele meetkunde op. Zo ontstaat een logisch en consistent geheel. Of zou het toch anders kunnen zijn? In je PWS bestudeer je dit boek. Omschrijf de postulaten in je eigen bewoordingen en behandel een flink aantal stellingen (proposities). Een link, waar je zijn boeken in het Nederlands vindt: www.pandd.demon.nl/elementen.htm

5. De Geschiedenis van π (pi). Dit beroemde getal komen we voor het eerst tegen in de Bijbel, waar het gewoon op 3 werd gesteld. Tegenwoordig weten we dat het een getal is met oneindig veel zich niet herhalende cijfers achter de komma en zijn er al miljarden van uitgerekend. Vele wiskundigen hebben zich in de loop der eeuwen bezig gehouden met het berekenen van al die decimalen. In je PWS kan je aandacht schenken aan hun methoden en moeilijkheden.

6. Platland Flatland is een boek van Edwin A. Abott. Het gaat over een land met twee dimensies en beschrijft hoe zo’n wereld en haar bewoners eruit ziet. Door vanuit ons driedimensionale oog naar zo’n wereld te kijken, kunnen we ons ook een voorstelling van een vierdimensionale ruimte maken. Dit hele verhaal prikkelt je fantasie en doet je heel anders tegen de wereld aankijken. Beschrijf deze 2D-wereld in je eigen bewoordingen en voeg je eigen ideeën toe. Enkele links:www.alcyone.com/max/lit/flatland/index.html (het boek in het Engels) www.fi.uu.nl/experimenteel/bolbewoners/wbolbewoners.html (een site voor kinderen over bolland)

7. Tijdrekening Door de eeuwen, ja zelfs door de millennia heen, heeft de mens zich beziggehouden met het begrip tijd. Hoe kun je tijd vastleggen? Wat voor definities heb je nodig? Hoe pas je de Zon en de Maan in dit geheel? Hoe kun je zorgen dat de feestdagen steeds op hetzelfde moment in het jaar vallen? Hoeveel soorten tijdrekeningen en kalenders zijn er? Waarin komen zij overeen en waarin verschillen zij? Wat is de datum van vandaag in de diverse tijdrekeningen?

8. Het bewijzen van stellingen Vroeger werd meetkunde op school heel anders behandeld. Elke opgave bestond uit een probleem. Jij moest dan de bij dat probleem behorende gegevens bestuderen, bekijken wat er precies gevraagd werd te bewijzen, een analyse van het probleem maken, het bewijs leveren met behulp van eerder door anderen bewezen stellingen en een conclusie trekken. Op de onderstaande website worden diverse stellingen met hun bewijs, vaak met behulp van applets, gegeven. Pak eens een aantal van deze stellingen bij de kop en probeer in je eigen woorden zo’n bewijs te doorgronden en te begrijpen. Zorg dat het dan zo duidelijk wordt, dat een buitenstaander onder de indruk raakt van de schoonheid van het bewijs. http://agutie.homestead.com/files/index.html

9. Wiskunde en Humor Wiskunde kan ook heel grappig zijn. Er bestaan flink wat sites met wiskundige humor in diverse talen. Jouw PWS onderzoekt de humor in de wiskunde, wat voor soort grappen er worden gemaakt, kun je ze indelen incategorieën, geef goede voorbeelden, kortom zorg dat de ondeskundige lezer een heel andere kijk krijgt op dit mooie vak, dat vaak onder een saai imago te lijden heeft. vwo - titels profielwerkstuk schooljaar 2012-2013

50

Hieronder volgen nog meer voorbeelden van onderwerpen en plekken waar je naar onderwerpen kunt zoeken of ideeën kunt opdoen. Algemeen Wiskundeweb.nl Wiskunde.pagina.nl Wiskundelokaal van de Digitale School Wiskundetijdschrift Pythagoras Wiskunde.nu Wiskundeweb.nl Kennislink Wiskunde Chaos

Chaos links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras Profielwerkstuk Chaos Applets over dynamische systemen Simulaties over dynamische systemen en fractals Vraag en uitleg over dynamische systemen Chaos Forum

Pythagoreïsche drietallen

Inleiding Pythagoreische drietallen Formules voor Pythagoreische drietallen Pythagoreische drietallen op de GR

RSA en beveiliging op internet

Praktische opdracht Geheime boodschap

Fibonacci getallen

Fibonacci getallen en de Gulden Snede Profielwerkstuk Fibonacci Fibonacci links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras De Gulden Snede en Fibonacci

Derdegraadsvergelijkingen

Werkstuk over Derdegraadsvergelijkingen

Benadering van het getal pi door de eeuwen heen

Geschiedenis van het getal Pi Heel veel Pi links Allerlei weetjes over het getal Pi Het verhaal van Pi Pi links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras

Niet-Euclidische meetkunde

Inleiding niet-Euclidische meetkunde Geschiedenis van de niet-Euclidische meetkunde De Elementen van Euclides

Cryptografie

Cryptografie links uit het tijdschrift Pythagoras Profielwerkstuk over Cryptologie

Relativiteitstheorie voor beginners

Inleiding in de Speciale Relativiteitstheorie Werkstuk over het Relativiteitsprincipe Een korte inleiding in de hedendaagse kosmologie

Getaltheorie

Getaltheorie links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras

Statistiek

Statistiek links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras

Geschiedenis van de wiskunde

Een uitgebreide databank over Geschiedenis van de Wiskunde Geschiedenis van de Wiskunde links BSHM Een overzicht van de geschiedenis van de wiskunde Geschiedenis van de Wiskunde Geschiedenis van de Wiskunde pagina's


51

Onderwerpen uit de Geschiedenis van de Wiskunde Geschiedenis v an de Wiskunde links uit het wiskundelokaal van de Digitale School Geschiedenis van de Wiskunde links uit het wiskundetijdschrift Pythagoras Ook zijn er de zogenaamde Zebraboekjes (ondertussen al 30!). Deze boekje kunnen je ook inspireren of helpen bij het kiezen van een onderwerp. Veel boekjes zijn op school aanwezig. Vraag er naar bij je wiskundedocent, maar lever ze na afloop wel weer in! Jan van den Broek en Peter Kop, Kattenaids en statistiek, 1999, ISBN 9050410502 Agnes Verweij en Martin Kindt, Perspectief, hoe moet je dat zien, 1999, ISBN 9050410529 Jan Smit en Wim Kremers, Schatten, hoe doe je dat, 2000, ISBN 9050410553 Wim Kleijne en Ton Konings, De Gulden Snede, 2000, ISBN 9050410588 Henk Tijms, Frank Heierman en Rein Nobel, Poisson, de Pruisen en de Lotto, 2000, ISBN 9050410596 6. Frits Beukers, Pi, 2000, ISBN 9050410625 7. Peter Lanser, De Laatste Stelling van Fermat, 2000, ISBN 9050410650 8. Harrie de Swart, Ad van Deemen, Eliora van der Hout en Peter Kop, Verkiezingen, een web van paradoxen, 2000, ISBN 9050410642 9. Martin Kindt en Peter Boon, De Veelzijdigheid van Bollen, 2001, ISBN 9050410669 10. Igor Hoveijn en Jan Scholtmeijer, Fractals, 2001, ISBN 9050410685 11. Hans Melissen en Rob van Oord, Schuiven met auto's, munten en bollen, 2001-2002, ISBN 9050410731 12. Ruud Jeurissen en Leon van den Broek, Spelen met gehelen, 2002, ISBN 9050410723 13. Natasja Bouwman en Charlene Kalle, Het gebruik van Wiskunde in de Islam, 2002, ISBN 9050410774 14. Hajo Broersma, Grafen in de Praktijk, 2002, ISBN 9050410782 15. Jan van de Craats, De juiste toon, 2003, ISBN 9050410793 16. Ferdinand Verhulst, Chaos en Orde, 2003, ISBN 9050410804 17. Rienk Vermij, Hanne van Dijk en Carolien Reus, Christiaan Huygens, 2004, ISBN 9050410820 18. Hans van Lint en Jeanne Breeman, Zeepvliezen, wetenschap en vermaak, 2004, ISBN 9050410847 19. Ruud Jeurissen en Leon van den Broek, Nullen en Enen, 2004, ISBN 9050410871 20. Ab van der Roest en Martin Kindt, Babylonische Wiskunde, 2005, ISBN 9050410901 21. Iris van Gulik-Gulikers, Geschiedenis van de niet-Euclidische Meetkunde, 2005, ISBN 905041091X 22. Frank Thuijsman, Spelen en Delen, 2005, ISBN 9050410952 23. Henk Pfaltzgraff, Experimenteren met kansen, 2006, ISBN 9050410979 24. Wilfried Van Herterijck, Gravitatie, 2007, ISBN 9050410984 25. Leon van den Broek en Arnoud van Rooij, Blik op Oneindig, 2007, ISBN 9050410991 26. Ferdinand Verhulst, Een Koele Blik op Waarheid, 2007, ISBN 9789050411004 27. Bruno Ernst en Ton Konings, Kunst en Wiskunde, 2008, ISBN 9789050411011 28. Peter Boswijk, Philip Hans Franses en Christiaan Heij, Voorspellen met modellen, 2008, ISBN 9789050411042 29. Leon van den Broek en Arnoud van Rooij, Getallenbrouwerij, alternatief rekenen, 2009, ISBN 9789050411059 30. Floor van Lamoen, Passen en Meten met Cirkels, de arbelos van Archimedes, 2009, ISBN 9789050411066 1. 2. 3. 4. 5.


52

Handleiding profielwerkstuk schooljaar

Recommend Documents