Groeiseizoen weer achter de rug Investeren in nieuwe concepten. Landbouw bijlage Dinsdag 18 september 2012

Groeiseizoen weer achter de rug Investeren in nieuwe concepten

Landbouw bijlage Dinsdag 18 september 2012

Jos Knoef uit Geesteren Jan Hermanussen uit Beers

Dat is waar Jan en Jos voor staan. Niet voor niets bereiken zij topprestaties met hun melkvee. Wij zijn er trots op dat we met goede innovatieve producten, gedreven medewerkers en dealers, specialistische kennis en maximale efficiency hieraan onze bijdrage leveren. Met als resultaat maximaal rendement op het boerenerf. En dat is onze ambitie!

www.boerenmetambitie.eu

Boeren met ambitie

Landbouw

3

18 september 2012

Koeientuin De stal ingericht als weide 06. Koeientuin De wei in de stal 11. Voer Meer gras, minder kwaliteit

6

13. LekkereTrek Eerlijke snacks 16. Oogsten Prima akkerbouwjaar 21. Coöperaties Samen één front 27. Mest Verwerking in eigen hand

LekkereTrek Eerlijk regionaal Colofon

13

Coöperaties Samen sterk

21

“ Coöperaties hebben veel kapitaal en een goed product. Juist deze combinatie maakt dat deze bedrijfsvorm een duurzaam alternatief is.”

Hoofdredactie Lútsen Kooistra Coördinatie Simon Talsma Eindredactie Chris Hattuma Randy Leidelmeijer Vormgeving en beeldredactie Jan Willem van der Meulen

Prima oogstjaar, maar geen recordopbrengsten

V

oor de boeren was 2012 tot nu toe een goed jaar. Goede temperaturen, op tijd een bui en tussendoor gelegenheid om de gewassen binnen te halen. Akkerbouwers hebben het graan binnen, de oogst van aardappelen is bijna afgerond en de eerste bieten zijn gerooid. Melkveehouders hebben voldoende gras kunnen inkuilen. Pootaardappeltelers op het Bildt hebben echter een tegenslag moeten incasseren. Door extreme regenbuien zijn delen van percelen overstroomd met water vanuit de sloot met het risico op verspreiding van de ziekte bruinrot. Deze delen mogen niet worden gerooid en brengen dus niets op. Recordopbrengsten zijn er dit jaar niet te verwachten. Maar door de goede groeiomstandigheden liggen de gemiddeldes toch op of boven de niveaus van de afgelopen jaren. Daarbij zijn de verwachtingen voor de

opbrengstprijzen dit jaar hoog. Door extreme weersomstandigheden in de Verenigde Staten, Oost-Europa en Rusland is er veel minder graan en maïs geoogst dan in de afgelopen jaren. Andere voedingsgrondstoffen worden daardoor ook duurder en daardoor ontvangen akkerbouwers in Nederland meer voor hun product. Voor de melkveehouders heeft dit een keerzijde bij de aankoop van krachtvoer. De opbrengstprijzen van melk zijn redelijk maar het duurdere krachtvoer drukt het rendement. Voordeel is dat ze ruim voldoende gras in de kuil hebben. Mede daardoor wordt er dit jaar ook meer gras gedroogd tot grasbrok. Hierdoor hoeven de melkveehouders minder krachtvoer te gebruiken. Al met al is het voor de meeste boeren, in financieel opzicht, een redelijk tot goed jaar geweest. En dat is terug te zien in de investerin-

gen. Akkerbouwers hebben ruimte om materiaal te vervangen en melkveehouders investeren in nieuwe stallen en mestverwerking. De maatschap Tamminga-Edens in Leeuwarden wil investeren in een nieuwe stal, de Koeientuin, waarbij de koeien zich moeten voelen alsof ze buiten zijn. Het welzijn van de koeien prevaleert en in de stal wordt al rekening gehouden met komende mestwetgeving en een forse reductie van de uitstoot van ammoniak. Dit wordt onder meer gerealiseerd door gras te beluchten (en daarmee te bemesten) met de gassen die vrijkomen vanuit de mest. Leveranciers van apparatuur voor de verwerking van mest springen ook in op de komende wetgeving. Het Heerenveense handelsbedrijf VT Products ontwikkelt een mestscheider, -pasteuriseerder en -composteerder in één. Dat moet van mest als kostenpost een inkomstenbron maken.

iÊ>VVœÕ˜Ì>˜ÌʓiÌÊ}i✘`ÊLœiÀi˜ÛiÀÃÌ>˜`

Uw DAK is ons VAK De vakman voor nieuwbouw, vernieuwen en onderhoud van

RIETEN DAKEN Tevens • isoleren van daken • vernieuwen van dakpannen • leggen van asbestvrije golfplaten


}À>ÀˆÃV…iÊ>VVœÕ˜Ì>˜ÌÃÊi˜ÊLi>Ã̈˜}>`ۈÃiÕÀà iÊLiÃÌiÊ>VVœÕ˜Ì>˜ÌÊۜœÀÊ>}À>ÀˆlÀÃʈÃʈi“>˜`Ê`ˆiʅiÌÊLœiÀi˜Li`Àˆvʎi˜ÌÊÛ>˜Ê…>ÛiÀÊ ÌœÌÊ}œÀÌ°ÊiÌÊ
}À>ÀˆÃV…Ê/i>“ÊÛ>˜Ê6>˜Ê`iÀÊ6ii˜ÊEÊÀœ“…œÕÌʈ˜ÊœÀÀi`ˆŽÊˆÃÊ`ˆi« }iܜÀÌi`ʈ˜Ê…iÌÊLœiÀi˜LiÃÌ>>˜°Ê7iʅi«i˜ÊÕʓiÌÊÕÜÊLœiŽ…œÕ`ˆ˜}]ʍ>>ÀÀiŽi˜ˆ˜}i˜Ê i˜Ê>>˜}ˆvÌiÃ]ʓ>>Àʈ˜vœÀ“iÀi˜Êi˜Ê>`ۈÃiÀi˜ÊÕʜœŽÊœÛiÀÊÌ>ÊÛ>˜Êâ>Ži˜°Ê1ÜÊÛ>ÃÌi Vœ˜Ì>VÌ«iÀܜ˜ÊÃÌ>>ÌÊ>Ìˆ`ÊۜœÀÊÕʎ>>À]ʓiÌÊ>ÃÊ`œiÊii˜ÊÜiâi˜ˆŽiÊLˆ`À>}iÊÌiÊ iÛiÀi˜Ê>>˜ÊÕÜÊLœiÀi˜Li`Àˆv°

iÊäx£ÎÊ{ÈnÊ{ÈnÊۜœÀÊii˜Ê>vëÀ>>ŽÊœvʎˆŽÊœ«ÊÜÜÜ°ŽÀœ“…œÕÌ°Vœ“

>>Àʎ՘ʍiʜ«ÊÃÌÕÀi˜°

★ Door onze 80-jarige ervaring kunnen wij u over DAKCONSTRUCTIE, ISOLATIE en BRANDBEVEILIGING van advies dienen.

Bel vrijblijvend voor advies en offertes: P. T. Roosma Franeker P. Roosma Makkum S. Roosma Oudemirdum

E-mail: [email protected]; www.roosma.nl

Tel. 0517-392268 Tel. 0515-233021 Tel. 0514-571996 Fax 0515-232317

Door onze jarenlange ervaring op het gebied van agrarisch onroerend goed kunnen wij u van dienst zijn bij:

• VOOR BEDRIJVEN EN PARTICULIEREN

★ ★ ★ ★

• VRAAG PRIJSOPGAVE VOOR UW ERF, WEG OF TERREIN

★

• JARENLANGE ERVARING IN AANLEG EN ONDERHOUD

• AANLEG VAN BUITENMANEGES

Aan- en verkoop van landbouwbedrijven Aan- en verkoop van productierechten Advisering en begeleiding bij onteigening Taxaties t.b.v. overdracht, successie, financiering e.d. Emigratiebegeleiding van agrarische ondernemers naar buitenland

Maak vrijblijvend eens een afspraak.

• UW ADRES VOOR VULZAND, MANNEGEZAND • TUINGROND, GRIND EN RODE MIJNSTEEN www.deruiterzandengrind.nl

Burg. Wuiteweg 58, 9203 KM Drachten Postbus 609, 9200 AP Drachten Telefoon 0512 – 530422, fax 0512 – 526004

Overijselsestraatweg 18 - 9008 TS Reduzum Tel.: 0566-602340 - mobiel 06-53433933 Fax: 0566-602630

Oliehandel POSTMA Wij leveren Q8 olieproducten binnen 24 uur; o.a.: - diesel- en gasolie - benzine - petroleum - smeerolie - smeervetten

Postma Oliehandel Tytsjerk

E ERVIC S K N A sT 24-uur oliehandel garagebedrijf carwash

uniGar

SUDEREIN 44 - 9255 LC TYTSJERK - TEL. 0511-431256 FAX 431320 WWW.OLIEHANDELPOSTMA.NL

























      

            !   

  "#   $  !   # ! % # "  &  # 
 % # ' "# 





















&!    ()% *++,-

 ! 

$ ./0%/+102./0%/+(*/3 4#   #    4









De nieuwe RAPIDE

Dé trendsetter op het gebied van voeren, oprapen, silage transport, maar ook van doordachte eenvoud

Doneer op: Vraag naar de slimme vernieuwingen van de Schuitemaker Rapide

058 - 255 15 65

[email protected]

www.meinderts.nl

Mest levert u geld op!!!

Helpt u een boerengezin aan een onafhankelijke toekomst?

Giro 4663

Wurde jo útmolken troch de belestingtsjinst? Belje mei ús hoe’t it oars kin!

Betrouwbaar proces Elektronische aansturing, naar wens af te stellen

Eenvoudig af te stellen

%VVS[BBN
t
,FOOJT
t
1BTTJF

Stand alone proces

Bezoek ons op de Agrarische Schouw stand 401 Stabiele operatie

Telefoon: +31 (0)6 5151 1912 Email: [email protected] Website: www.vtproducts.nl

Deskundig, betrouwbaar en betrokken jaarrekeningen • scale adviezen • loonadministratie • belastingaangiften • bedrijfseconomische adviezen • bedrijfsoverdrachten samenwerkingsvormen • subsidies

Wi Wismastate 9 Postbus 52 Pos bus 5 8900 AB Leeuwarden 89

FZg[e
iSe
Wd
`[Wf
S^f[\V
SS`VSUZf
haad
_[\

T (0888) 18 18 18 F (0888) 18 18 00 E [email protected] www.deelstrajansen.nl

9WlaUZf,

?SSf\We
_!h ES_W`
YSS`
iW
ab
bSV A`lW
TS`V
iadVf
efWWVe
efWd]Wd

>[S`W,
Ã?WV[`S
]iS_
fZg[e
`[Wf
S^f[\V
SS`
TaV
@g
YSS`
iW
dWYW^
_Sf[Y
eS_W`
`SSd
WW`

_geWg_
>WWdlSS_
haad
a`e
S^^WTW[
W`
ZWf
YWWXf
WW`
Zaab
YWebdW]eefaX Ä
>[S`W
[e
_SSf\W
Aa]
g
]g`f
?SSf\W
l[\`
T[\haadTWW^V
haad
WW`


W
jVS]^alW
WW`
eUZaa^YSS`VW
\a`YWdW
aX
[W_S`V
_Wf
WW`
TWbWd][`Y
9Wiaa`
a_

V[WYW`W

f[\VW^[\]
WW`
efWg` f\W
[`
VW
dgY
fW
YWhW`
3^e
_W`fad
S^e
UaSUZ
S^e
?SSf\W


LaW]
iSSd
g
`aV[Y
TW`f,
iii []iadV_SSf\W `^

6

Landbouw

18 september 2012

Koeientuin De wei ín de stal Boeren vanuit de koe, niet vanuit de boer. Dat is het idee achter de koeientuin die Anke Edens en vader Symen Tamminga voor ogen hebben aan de rand van Leeuwarden. Geen nieuwe ligboxstal, maar een stal met bomen, en een grote vloer die aanvoelt als grasland en tevens de ammoniakemissie terugdringt. Door Peter Halbersma.

D

e situatie op de melkveehouderij moet niet voor ons het gemakkelijkst zijn, maar voor de koeien. De ligboxstal is juist ingericht voor de boer. Zo kan hij het efficiëntst werken. Bij de koeientuin denk je vanuit het welzijn voor de koe”, zegt Anke Edens (28). ,,Ik heb eigenlijk gewoon gezegd dat ik wel wílde thuiskomen, maar dat er dan geen beton en ijzer meer zou worden gebruikt in de nieuwe stal.” Edens is de dochter van melkveehouder Tamminga die in de Leeuwarder wijk Westeinde, tegen de vliegbasis aan, zo’n 250 koeien en bijhorend jongvee houdt. Edens stapte onlangs in de maatschap en wil op termijn haar vader volledig opvolgen.

In de visie die ze op het boeren heeft, staat dierenwelzijn voorop. ,,Als een koe opstaat, zwenkt hij van voren naar achteren. Voor die beweging is in de ligboxstal geen ruimte; ze zal altijd het ijzerwerk raken. Daarnaast hebben koeien last

Ik wist al vroeg dat ik het allemaal anders wilde, en weet nu ook hoe van hun poten door de vloer. Ik wist al vroeg dat ik het allemaal anders wilde, en weet nu ook hoe.” Een afstudeeropdracht op

hogeschool Van Hall-Larenstein naar de behoeften en eisen van lacterende melkkoeien hielp de boerendochter op het nu ingezette spoor. Symen Tamminga (56) was na een trip naar Australië ook overtuigd van het pleit van zijn dochter voor groen in de stal. ,,Daar heeft hij duizenden koeien gezien waarvan er niet één kreupel was.” Op het overzeese continent hebben ze echter de ruimte voor weidegang, op de zware klei in Leeuwarden minder. Daarom moest de wei ín de stal worden gehaald. Om voor twee gezinnen en medewerkers inkomen te genereren, zal het aantal koeien bijna verdubbelen naar tussen de 450 en 500. Die moeten allemaal onderdak. Dat betekent een stal van 130 bij 75 meter.

,,De koeien hebben nu zo’n vijf vierkante meter, straks gaan we richting de twintig per koe. Ruimte is heel belangrijk.” Weidevloer In de koeientuin bepaalt de koe zelf waar ze ligt of staat. De vloer maakt dat mogelijk. Die voelt zacht aan als gras en voorkomt zo klauwproblemen. De vloer is ook weer stroef genoeg zodat de koe niet uitglijdt. En een grote vloer over het hele oppervlak is mogelijk omdat het de vloeibare en vaste mest scheidt: de urine gaat erdoor, de stront blijft liggen. Een mestrobot, die zelfstandig tussen de koeien doorrijdt, borstelt de vaste mest op. De scheiding van vloeibare en vaste mest moet de ammoniakemissie terugdringen. Het voorlopig tot ‘weidevloer’ ge-

doopte concept, is nog in ontwikkeling. Later dit jaar rolt het waarschijnlijk van de band. Er is ook een innovatie in ontwikkeling waarbij de mestlucht onder de vloer wordt weggepompt en in een afscheidingswand in de stal wordt geperst. Daar kan

De weidevloer scheidt de vloeibare en vaste mest gras groeien op de stikstoflucht en vervolgens vreten de koeien het groen weer op. Innovatieorganisatie voor de melkveehou-

Landbouw

7

18 september 2012

i Bij de landelijke ontwikkeling van de koeientuin is ook het openstellen voor publiek een factor. Het ideaal is dat omwonenden en dagjesmensen vanaf een balkon kunnen kijken naar de koeien. Dat geeft ze inzicht in de handelingen op de boerderij. En moet tevens goed zijn voor het imago van de melkveehouderij.

Symen Tamminga en Anke Edens op de melkveehouderij in Leeuwarden. Foto: Frans Andringa Links: impressies van de nieuwe koeientuin. Impressies: Anke Edens

derij Courage ondersteunt de ontwikkelingen. In de Leeuwarder koeientuin zal geen stro worden gebruikt. De verzamelde urine wordt in Leeuwarden met een injecteur in het land gebracht, wat wettelijk verplicht is. ,,We zijn er nog niet uit wat we met de opgevangen vaste mest doen. Misschien komt dat in de vergister die we al hebben, anders rijden we het mogelijk ‘gewoon’ over het land uit”, zegt Edens. Veel hangt daarbij ook af van wetgeving rond de verwerking van mest, die tot stand komt in een nieuw kabinet. In samenwerking met de Fûgelwacht werd al gekeken naar weidevogels. Zo werd dit jaar het maaien van een deel van het gras nog uitgesteld om broedende weidevogels hun rust te gunnen. Een echte tuin Voor het concept van de koeienstal is in Drenthe inmiddels een proefopstelling gebouwd. Daar wordt vooral de plantengroei in de stal getest. Bomen zijn een belangrijk onderdeel om het gevoel van buiten naar binnen te krijgen. De afscheidingswanden waarop gras groeit, zijn daarbij ook een mooie ‘natuurlijke’ optie. Er wordt op het moment een studie naar de totale kosten van de koeientuin gedaan. De insteek is dat het stalconcept

niet veel duurder wordt dan een gangbare stal. Het scheelt daarbij dat de constructie aan de bovenkant deels open is. Ook is er geen mestkelder nodig, en beton en ijzerwerk ontbreken in de stal. De kosten voor de weidevloer zullen boven die van de traditionele betonnen ondergrond liggen. Dat moet niet uit de hand lopen. ,,Het moet wel betaalbaar blijven”, zegt Edens. ,,Maar we gaan ervoor. We moeten de bank overtuigen en we proberen subsidie voor een duurzame stal te krijgen.” Als een goede tweede optie denkt Edens aan een compoststal. Net mensen De stal moet verderop op het erf verrijzen. Eromheen komen rijen bomen om de stal te laten opgaan in het landschap en als natuurlijke ventilatie. Van de hoge bomen wordt namelijk de onderste zes meter kaal gehouden en zo heeft de wind de mogelijkheid om de stal natuurlijk te ventileren en koel te houden. In het huidige oude deel van de boerderij zal vader Tamminga met jongvee bezig gaan, Edens neemt de verantwoording voor de koeientuin. De koeientuin is in principe geen vervanging van de weidegang. Maar bij de Leeuwarder familie zal het daar wel op neerkomen. Voor echte weidegang is geen ruimte, en de onder-

grond ongeschikt, zegt Edens. ,,Onze grond bestaat vooral uit zware klei. Dat wordt altijd een grote modderboel als de koeien buiten zijn. Daarnaast houden koeien niet van regen en felle zon. Het zijn wat dat betreft net mensen. Het weer in Nederland laat volledige weidegang gewoon niet toe, dus staan de koeien het grootste deel van het jaar op stal. Dan kun je dát beter op orde hebben in plaats van te

Koeien houden niet van regen en felle zon. Het zijn net mensen kiezen voor een simpele stal en weidegang.” Of de koeien überhaupt nog wel naar buiten willen, moet zich uitwijzen. ,,Ze hebben dat buitengevoel al in de stal. De toegevoegde waarde van het naar buiten gaan, is dan misschien alleen nog voor het traditionele plaatje van koeien in het landschap.” Melk Meer ruimte en een gevoel van overdekt buiten zijn, moet de gezondheid van de koe goed doen. Een gelukkig én gezond

dier, zal langer leven en meer melk geven. ,,De melkproductie hangt af van hoe de koe zich voelt: hoe ze is. Ze moet niet op haar tenen hoeven lopen om mee te kunnen doen. Als de algehele gezondheid verbetert, stijgt ook de melkproductie. En als een koe langer leeft, geeft ze langer melk.” De manier van melken hebben de Leeuwarders nog niet vastgelegd. Mogelijkheid is in een robotcarrousel waarbij de koe zelf kan kiezen wanneer ze melk wil geven. Dat kan in plaats van de traditionele twee, ook drie keer zijn. Volgens Edens telt uiteindelijk dat de melkveehouder met plezier werkt en de dieren een fijn leven hebben. Of dat dan biologisch is of gangbaar, is ondergeschikt. ,,We hopen dat meerdere boeren ons idee volgen. Met dierenwelzijn voorop. De moderne ligstal is wat dat betreft al een stuk beter. Maar persoonlijk vind ik dat je de koe nog steeds tot een manier van liggen dwingt. Dat past niet bij ons.” De vergunningaanvraag voor de koeienstal is bijna rond. De ideeën werden op een recente informatiebijeenkomst ook goed ontvangen door de buurt. De wijk zal in principe minder meekrijgen van de boerenactiviteiten, omdat door de ligging van de stal in het midden van de boerengrond er minder vrachtwagens voor melk en voer door

Westeinde rijden. Als het meezit, hoopt de familie rond de bouwvak volgend jaar te beginnen met nieuwbouw. Tamminga neemt deel in een landelijke werkgroep met daarin bedrijven en organisaties die werken aan ideeën voor de toekomstige huisvesting voor de koe. Nog zes Nederlandse melkveehouders willen een koeientuin. In Biddinghuizen worden al voorbereidingen getroffen voor een koeientuin met 280 koeien. Openheid De familie Tamminga wil de koeienstal openstellen voor publiek. Nu al staat de melkveehouderij bekend als ‘de boer van Westeinde’. Iedereen mag namelijk elke dag tussen acht en zes uur naar de koeien en schapen komen kijken. In het voorjaar komen dan ook traditioneel schoolklassen en peuters van de kinderopvang kijken naar de lammetjes. ,,Er zijn nog kinderen die denken dat de melk uit de koelkast of supermarkt komt. Het is dan mooi om te laten zien dat het hier gebeurt. Bovendien is het leuk om je bedrijf te laten zien en daarmee een positieve bijdrage te leveren aan het imago van de sector”, zegt Edens. Mogelijk komt er bij de koeientuin zelfs een educatieruimte, en gelegenheid voor kinderfeestjes en vergaderingen.

DRONTEN

Vrijdag 09 november 2012 Zaterdag 24 november 2012 Vrijdag 08 februari 2013 Zaterdag 09 maart 2013 Dinsdag 23 april 2013 Zaterdag 08 juni 2013

ALMERE

Zaterdag 17 november 2012 Vrijdag 01 februari 2013 Zaterdag 16 maart 2013 Donderdag 18 april 2013 Vrijdag 07 juni 2013

KOM NAAR ONZE OPEN DAGEN!

Kijk voor meer informatie over de open dagen op onze site (www.cahvilentum.nl)

STUDIES 2013 - 2014 Agrotechniek & management* / Dier- en veehouderij* / Financiële dienstverlening agrarisch* Voeding & gezondheid* / Natuur, economie & leefomgeving** / Tuin- en akkerbouw* Bedrijfskunde & agribusiness* / International Food Business* / Toegepaste biologie** Dier & gezondheidszorg* / Agrarisch ondernemerschap* / Ad Agrarisch ondernemerschap* Hippische bedrijfskunde* * locatie Dronten ** locatie Almere

Hoger onderwijs dat er toe doet

Frieslands verleden e h c s e i Fr have! Must

Frieslands Verleden is een bundel van vijftig verhalen, waarin gerenommeerde historici de Friezen en hun geschiedenis beschrijven. Niet alleen geven zij een overzicht van de Friese geschiedenis, ook passeren plekken van herinnering, het landschap, markante figuren en andere wetenswaardigheden de revue. Uit de verhalen rijst het beeld op van een gebied dat door de geschiedenis heen altijd de blijk naar buiten heeft gericht en dat duidelijk door de buitenwereld werd en wordt beïnvloed. Dit boek geeft een volledig beeld van de geschiedenis van Friesland en is een must voor iedereen die geïnteresseerd is in dit stukje wereld of zich daarmee verbonden voelt.

Lezerssprijs:

€ 15,00 Simpel en snel bestellen kan ook via www.fd-extra.nl

NBD|Biblion over Frieslands Verleden: “In een mooi gebonden uitgave zijn vijftig verhalen of ‘vensters’ over de Friese geschiedenis bijeengebracht, geschreven door een aantal gerenommeerde historici, onder meer van de Fryske Akademy. In een vorm die doet denken aan een historische canon, worden allerlei historische aspecten chronologisch behandeld. Er wordt begonnen bij het ontstaan van het Friese landschap, de eerste boeren, terpen, Romeinen en vervolgens de middeleeuwen met onder meer de Germanen, koninkrijken aan de Noordzee, kerstening, dijkaanleg, kerken en kloosters. In de nieuwe tijd worden belicht onder meer Menno Simons, turfgraverij en landbouw, de Franeker universiteit en de Friese Nassau’s, terwijl in de negentiende en twintigste eeuw onder andere worden behandeld de opkomst van de Fries-nationale cultuur, de landbouwcrisis van circa 1880, de Tweede Wereldoorlog, de naoorlogse industrialisatie en de relatie met de buitenwereld. De korte en meestal goed leesbare bijdragen, die eerdere verschenen in het Friesch Dagblad van juni 2007 tot mei 2008, worden verlucht met foto’s, kaartjes, prenten enzovoort in kleur. Het boek besluit met een bibliografie en register”. (NBD|Biblion recensie, Dr. J. Kroes)

Wij betalen uw verzendkosten!

De Friezen en hun geschiedenis in vijftig verhalen Ja,

ik plaats een bestelling en machtig het Friesch Dagblad eenmalig het totale bedrag van mijn bestelling van mijn rekening af te schrijven.

Naam: …................….................................................................…………….…… Straat: .........…............................…..............…....……...…........…....................... Huisnr.: …............................... Postcode: …...…................................................... Plaats: ..…....……....................….......................................................……………. E-mail: ……………….............…..….......……......………….........…..................... Telefoonnr.: ....................................................... Datum: …...........................…… Rekeningnr.: …............................................…………………......................…… Naam rekeninghouder: ………………......................................................……. Handtekening:

Artikelnummer en titel ❏ 1071 Frieslands verleden Verzendkosten

Aantal

Prijs p/st.

Bedrag

.......... x € 15,00 = .............. =

0,00

+

Totaal = ..............

* Elk spaarpunt van het Friesch Dagblad is € 0,05 waard. Door spaarpunten mee te sturen, krijgt u korting op de verzendkosten. U kunt maximaal 50 spaarpunten inleveren (€ 2,50).

Stuur deze bon in een gefrankeerde envelop naar: Friesch Dagblad, t.a.v. Lezersservice, Postbus 412, 8901 BE Leeuwarden

SPECIALIST IN DE AGRARISCHE SECTOR

Wij bieden in de

Agrarische bouwsector • Creatieve oplossingen

BEZOEK ONS OP DE AGRARISCHE SCHOUW STANDNR. 39

• Doordachte technieken • Slagvaardige aanpak

Onze bouwsystemen zijn toegespitst op uw product. Wij maken gebruik van eersteklas materialen die voldoen aan de huidige normen en nagenoeg onderhoudsvrij zijn. Dit is ons na al die jaren wel toevertrouwd!

0515 420151

De Wissel 19 St. Annaparochie Tel 0518-409393 [email protected] www.lont.nl

www.veenemaolie.nl VWH$JUDULVFKH6FKRXZ

Van Balen Boekhoudburo maakt het verschil Een goede boekhouder kost u geen geld, maar levert u geld op! Dat is de filosofie van “Van Balen Boekhoudburo BV” te Jellum. Een full-service boekhoudkantoor, met een grote ervaring op het gebied van bedrijfsadministratie en belastingwetgeving. Van Balen Boekhoudburo BV maakt het verschil omdat wij garant staan voor: • Korte lijnen; • Persoonlijke- en klantvriendelijke benadering; • Steeds dezelfde contactpersoon; • Kort telefonisch advies behoort tot onze service en kost daarom niets. • Rapportbespreking behoort tot de standaard werkzaamheden en wordt niet extra in rekening gebracht.

VAN BALEN Boekhoudburo

Van Balen Boekhoudburo BV Hegedyk 16, 9026 BB Jellum Tel. +31(0)58 251 9296 [email protected] www.vanbalenboekhoudburo.nl

Kortom uw belang = ons belang!

2SHQLQJVDYRQG :2(16'$*6(37(0%(5  ´3$57<&(17580¶7+$6.( 9(*(/,16:(*-285( $$19$1*885

/$1'%28:%(856 '21'(5'$*6(37(0%(5 3$5.+(5(0$67$7(-285( 9$1885727885



7KHPD´:DWZDVZDWLVHQZDWELHGWGHWRHNRPVW"µ



,1/(,',1*(12)),&,Ê/(23(1,1*9$1'( 6&+28:'2250(950$5</220$16758,-6 %85*(0((67(5*(0((17(6.$567(5/Ç1 



6SUHNHULVGHKHHU+(1. %/(.(5GHPLVVLRQDLU VWDDWVVHFUHWDULVYDQ/DQG ERXZ

'HDYRQGZRUGWJHVSRQVRUGGRRU  $%YDNZHUNLQSHUVRQHHO)U\VOkQ

‘Soms is het flink schrikken als je ziet hoe de meter uitslaat’

Freek Jukema liet veiligheid stal doorlichten met elektrakeuring

‘Voor dierwelzijn en de lange termijn’ Vlak voor de zomervakantie ontvingen ruim 4500 intensieve veehouders die klant zijn bij Interpolis of Avéro Achmea, een aanbod voor het uitvoeren van een elektrakeuring. Een actie die het risico op brand moet verlagen door nu de pijnpunten naar boven te halen. Tekst Meta Groot Antink Fotografie Anne van der Woude

Freek Jukema (43) uit Sexbierum is één van de pluimveehouders die is benaderd. Hij hoefde er geen seconde over na te denken of hij überhaupt op het aanbod zou ingaan. ,,We waren zelf al bezig met nieuwbouwplannen voor een stal erbij, inclusief de aanleg van een brandmeldingsysteem. Met deze keuring konden we al onze stallen weer up-to-date maken qua brandveiligheid.” Met 70.000 kuikens in Sexbierum en nog eens 280.000 kuikens verspreid over twee locaties in Blije, leidt Jukema een groot bedrijf. ,,Dat houdt in dat het risico bij ons ook groot is. We hebben meer stallen, en als er brand uitbreekt, heb je zomaar 50.000 dode kuikens. Dat wil ik niet op mijn geweten hebben.” Jukema moet er niet aan denken dat één van de stallen zou afbranden. Niet om het vee, maar ook niet vanwege de maatschappelijke onrust die dat zou meebrengen en voor zijn eigen geweten. Hij is rationeel genoeg om te erkennen dat er altijd wat kan gebeuren: ,,In een oude stal misschien wat eerder dan in

een nieuwe. Aan de andere kant: een muis die ergens inkruipt kan zomaar ergens kortsluiting veroorzaken. De afscherming moet dus gewoon in orde zijn.” Kort na de melding en het telefoontje met PinC Agro die de keuring volledig verzorgt, stonden de mannen van de installateur op het erf. In een halve dag waren ze klaar met alle metingen en binnen een week lag ook de rapportage bij Jukema op tafel. Bang voor ellenlange lijsten met verbeterpunten was Jukema niet, en dat bleek terecht: ,,Ik ging ervan uit dat we het redelijk veilig hadden. Een paar kleine puntjes laten we de komende tijd aanpakken.” Als voorbeeld noemt Jukema het stopcontact in de stal dat al jaren niet meer gebruikt was. ,,Daar kan dus net zo goed de stroom af, dan weet je zeker dat er niks gebeurt. Daar hadden ze gelijk in.” De pluimveehouder is blij dat hij alles nu weer

bewijsbaar op orde heeft. ,Bij een milieuinspecteur wil je als veehouder nog wel eens denken: moet dan nu? Of ze komen met dingen waar ik het nut absoluut niet van inzie. Dat is hier anders.” Ook over de kosten is hij helder: ,,Een onderzoekje van 100 euro kan soms voor duizenden euro’s besparen. De tandarts bezoek je ook preventief, terwijl je weet dat het even ongemakkelijk kan voelen. Ik weet niet eens wat het me precies gekost heeft, het bleef onder de duizend euro in elk geval. Misschien iets meer dan een gemiddelde pluimveehouder met een kleiner bedrijf, maar ja, bij ons is de schade ook groter als het mis gaat.” Bovendien kijkt Jukema naar de lange termijn, waarbij de premies lager blijven als het aantal stalbranden wordt teruggedrongen. ,,Of er tien stallen in een jaar schade hebben of eentje, dat scheelt nogal wat voor de verzekeraar. Uiteindelijk werkt dat toch door in de premie.” Belangrijker dan de kosten van de elektrakeuring is volgens Jukema het vertrouwen in een deskundige aanpak: ,,Brandpreventie doe je voor je eigen rust, voor het dierwelzijn en voor de lange termijn. Je wilt zeker weten dat je er alles aan hebt gedaan. Deze jongens wisten heel goed waar ze mee bezig waren. Die zijn hun stempel waardig, en dan maakt het me niet zoveel uit wat het gekost heeft.” Voor tarieven en meer info: www.pincagro.com www.pincagro.co

Sectormanager Veehouderij John de Hoon van Achmea hoopt dat veel pluimveehouders, kalvermesters en varkensboeren de elektrakeuring een vast onderdeel van hun bedrijfsplan zullen maken. De afgelopen jaren is de verzekeraar al bezig geweest met het ontwikkelen van de huidige elektrakeuring. ,,In 30% van de schadegevallen is elektra direct aanwijsbaar als brandveroorzaker. Maar tel je daarbij de ‘vermoedelijke’ elektrastoringen bij op, dan heb je het over de helft van alle stallenbranden. Daar wilden we als verzekeraar wat aan doen, wat dat betreft gaan wij volledig mee in de maatschappelijke tendens.” ,, Elke ondernemer weet dat hij op brandrisico’s moet letten. Alleen, zeker in het geval van de intensieve veehouderij: er is zovéél waar de ondernemer op moet letten”, stelt De Hoon. Om het gemakkelijker te maken – niet leuker – liet Achmea een systeem ontwikkelen waarbij functioneel alles wordt nagelopen, buiten de bestaande en duurdere NEN-keuring om. ,,Daardoor kan het op grote schaal en dus voor een lager tarief, terwijl je wel heel sectorspecifiek bezig bent.” De Hoon hoopt dat uiteindelijk in 2014 elke aangeschreven veehouder volledig brandveilig is. ,,Achteraf discussie voeren over de schuldvraag is zonde van de tijd. We willen juist afspraken maken met de klant over het voorkomen van brand. Het moet de normale gang van zaken worden om zo’n keuring eens in de vijf of drie jaar te laten doen. Dan heb je snel inzicht in de situatie en kun je vaak met beperkte maatregelen de puntjes op de i zetten. Want verlichting, stroom en schakelkasten staan niet op je onderhoudslijst, maar het slijt wel.” Om te voorkomen dat veehouders drempelvrees vertonen, wijst De Hoon nog even extra op de opluchting achteraf. ,,Niemand weet op voorhand hoe de keuring uitpakt. Soms valt het mee, soms valt het tegen. Je kunt heel erg schrikken als je ziet hoe de infraroodmeter uitslaat op de warmte van een schakelkast als er iets niet goed zit. Dat merk je niet als je er langs loopt, maar achteraf komt het besef: dat had goed fout kunnen gaan.” Achteraf blijken veehouders vaak opgelucht dat ze het hebben laten doen, aldus De Hoon: ,, Zij zien het dan ook niet meer als een last, maar als een investering. Je verlaagt het risico op uitval en brand en dus forse schade. Een ongeluk kun je nooit uitsluiten. Maar het slaapt wel veel beter als je er alles aan hebt gedaan om het te voorkomen.”

Landbouw

11

18 september 2012

i De grassenfamilie met de Latijnse naam Gramineae is een van de plantenfamilies met de meeste soorten op aarde. Er zijn er ongeveer achtduizend van, waaronder ook granen, maïs en rijst.

Wintervoorraad Meer gras, minder inhoud Melkveehouders hebben in de afgelopen maanden een mooie wintervoorraad gras kunnen oogsten. Mede door de vochtige zomer zijn de voedingsgehaltes echter fors lager dan voorgaande jaren. Drogerijen profiteren. Door Simon Talsma.

D

at de gehaltes aan eiwit en suiker in het gras lager zijn, merkt ook bedrijfsbegeleider en grasdeskundige Germ van der Meulen van veevoerderadviesbedrijf De Weidse Blik in Joure bij zijn bezoeken aan melkveehouderijbedrijven in Fryslân. ,,Veestapels zien er schraler uit door de mindere kwaliteit van het gras. Vooral de hoge luchtvochtigheid is de grote boosdoener.” Zonder te kijken naar de analyses van de kuilen, weet Van der Meulen al dat het voedingsgehalte in het kuilgras lager is. ,,Het is de afgelopen maanden al te zien aan de lagere ureumgehaltes in de geleverde melk.” Het ureumgehalte is een maat voor de hoeveelheid stikstof en dus ook eiwit in het gras. Stikstof is een belangrijk element voor de vorming van eiwit. Het eiwitgehalte is voor de boer van groot belang voor de gezondheidsstatus van de koeien en de vorming van eiwit in de melk. Hoe hoger het eiwitgehalte in de melk, des te meer de fabriek ervoor betaalt. Mede door de vele regen spoelde de stikstof, die al in de grond zit en via (kunst)mest is toegediend, te diep weg en kon het gras het onvoldoende opnemen. ,,De opname van stikstof door het gras is de afgelopen maand verbeterd”, zegt Van der Meulen. Volgens de deskundige moet een boer steeds beter letten op zijn behoefte aan mineralen, stikstof, zwavel en andere elementen in het gras. Mede door de strengere mestwetgeving wordt er minder bemest, maar wordt er niet altijd goed gekeken of er voldoende van alle mineralen aanwezig zijn. Van der Meulen constateert dat er steeds vaker sprake is van tekorten aan bepaalde elementen. ,,Vandaar ook dat we meer werken met speciale kunstmestmengsels na analyse van bijvoorbeeld gras- en grondmonsters.” Volgens hem produceren de grassen dit jaar minder vitamines en zit er ook minder mangaan en selenium in. ,,Vooral de laatste twee zijn belangrijk voor de gezondheid van de koe.” Zwavel Ook zwaveltekorten spelen steeds vaker op. Volgens onderzoeksbureau BLGG AgroXpertus in Wageningen heeft 13 procent van de voorjaarskuilen een zwaveltekort. Dat blijkt uit een onderzoek in de eerste duizend graskuilen van dit jaar. Zwavel is net als stikstof van groot belang voor de ontwikkeling van het gewas en de vorming van eiwitten. Tekorten komen volgens BLGG vooral voor bij kuilen die tot en met juli zijn gemaakt. Geen enkele voorjaarskuil heeft een te hoog zwavelgehalte gehad. Om zwaveltekorten te voorko-

Melkveehouders hebben in de afgelopen maanden ruim voldoende gras kunnen inkuilen. Naar verwachting kunnen de meeste boeren nog wel een snede binnenhalen. Foto: Frans Andringa

men, moeten boeren alleen in het voorjaar maatregelen nemen. Bemesting in de tweede helft van de zomer kan makkelijker resulteren in een te hoog zwavelgehalte in het gras. De bodem geeft het mineraal in die periode namelijk makkelijker vrij. Te veel zwavel in het gras kan volgens BLGG leiden tot gezondheidsproblemen bij koeien, omdat de opname en benutting van andere belangrijke elementen als koper en selenium wordt beperkt.

Voor boeren is het laten drogen van het gras een aantrekkelijk alternatief De lagere gehaltes aan en de verminderde beschikbaarheid van belangrijke mineralen in de grond, en de vochtige omstandigheden hebben volgens onderzoeken van BLGG bij de duizend voorjaarskuilen geresulteerd in minder eiwit en suiker. De waarde voor ruw eiwit die normaliter uitkomt tussen 160 en 175 kwam dit jaar voor de voorjaarskuilen uit op 146. ,,Dat is heel laag”, oordeelt Van der Meulen. Begin september ligt, mede door de bemesting en het warme weer, het eiwitgehalte in het gras iets

boven voorgaande jaren. Ook de eenheid die de voederwaarde van gras aangeeft om melk te kunnen produceren (VEM, geïntroduceerd als Voeder Eenheden Melk) is dit jaar in de voorjaarskuilen fors lager. De VEM lag tussen 2008 en 2011 ruwweg tussen 920 en 950. Dit jaar is dat 890. Doordat de eerste snede gras door het natte voorjaar enkele weken later is binnengehaald, zijn de grasstengels meer verhout. Dat is positief voor de verwerking in de vier magen van een koe. ,,Ondanks de lagere gehaltes is het als voer wel gezond”, bestempelt Van der Meulen de oogst van dit jaar. Om de koeien toch voldoende energie, eiwitten en mineralen te geven in de winter, adviseert de deskundige de koeien dagelijks een halve kilo tot een kilo meer krachtvoer te verstrekken. ,,Al zal dat, vrees ik, niet overal gebeuren. Bij de hoge voerprijzen van dit moment zullen boeren bezuinigen op de aankoop van voer. Veestapels worden schraler en de weerstand en vruchtbaarheid zullen omlaag gaan.” De krachtvoerprijzen zijn in de afgelopen maanden sterk opgelopen door misoogsten van onder meer graan in belangrijke productiegebieden in Amerika, Oost-Europa en Azië. Wanneer de temperatuur de komende weken niet fors onderuit gaat en veel regenbuien uitblijven, kunnen bijna alle boeren nog wel een keer inkuilen. ,,Tot 1 september hebben ze bij

voldoende mooi weer de kans gehad om de percelen nog te bemesten. Augustus was een mooie maand en het gras kan nog wel even doorgroeien. Nu is er al voldoende ruwvoer voor de winter en wanneer de dieren niet te snel op stal hoeven, is er ruimte voor wat extra’s.” Grasdrogerijen Ondanks de lagere gehaltes is er in deze zomer voldoende aan kilo’s geoogst. Grasdrogerijen ondervinden dit ook. ,,Voor boeren is het laten drogen van het gras een aantrekkelijk alternatief. Op deze manier kunnen ze de extra hoeveelheid gebruiken als krachtvoer. Daarvan hoeven ze dan minder tegen hoge prijzen aan te kopen”, zegt planner en bedrijfsleider Ineke Wiegersma.

Veestapels zien er schraler uit doordat het gras minder inhoud heeft Bij Grasdrogerij Opeinde is er tot nu toe al 1500 ton meer verwerkt dan vorig jaar rond deze tijd. ,,De verwachting is dat we boven de tienduizend ton uitkomen.” De twee voorgaande jaren waren volgens haar mager met

8500 ton in 2011 en 7800 ton in 2010. Belangrijke criteria om te besluiten tot het drogen van het gras zijn volgens haar de melkprijzen, de kostprijs van graan en het weer. Bij lagere melkprijzen, goedkoop ander krachtvoer en mooi inkuilweer blijft het traditioneel rustiger bij de drogerij. Dit jaar hebben de boeren tot nu toe droger gras geleverd bij de drogerij dan voorgaande jaren. Traditioneel ligt het vochtpercentage rond de 74 of 75. ,,Dit jaar is dat tot nu toe 71 procent, al moeten de nattere maanden nog wel komen.” Volgens Wiegersma kan het aanleveren van droger gras de boeren veel geld besparen. Boven 80 procent vocht betaalt een boer 23 cent per kilo. Bij een percentage onder de 50 is dat al teruggelopen tot 18,5 cent per kilo. ,,Dat is toch een mooi bedrag als je bedenkt dat er bij een eerste snede drieduizend tot vijfduizend kilo gedroogd gras van een hectare komt. Nu blijft er ongeveer tweeduizend kilo over met best een hoge voederwaarde.” Ook de collega-drogerij in Oosterwolde heeft het drukker dan vorig jaar al is een vergelijking nog niet te maken. Door een overname is de fabriek dit jaar pas sinds 1 juli in bedrijf. ,,Boeren laten het gras niet alleen drogen voor het eigen gebruik”, zegt een woordvoerder. ,,Ook wordt er dit jaar meer grasbrok tegen mooie prijzen verkocht aan de handel.”

Mestopslag? wateler: uw leverancier van mestopslagsystemen! Wij leveren: Betonnen silo’s Kunststof silo’s (Flexobassin) Foliebassins Mestzakken (Flexistore) Mixers en leidingwerk Pompen en hekwerken Keuringen en vergunningsaanvragen

MESTOPSLAG MESTVERWERKING STALINRICHTING NIEUWBOUW RENOVATIE

Kijk op www.wateler.nl Tel: 0518 48 19 61

MIone de beste melkrobot voor u en uw koeien! Daarom de MIone melkrobot:

Uw adviseur/makelaar voor landelijk gelegen onroerend goed • aan- en verkoop landbouwbedrijven, landerijen, woonboerderijen, productiemiddelen

Flexibele groei De beste melkkwaliteit De laagste kosten

• taxaties bij aan- en verkoop, bedrijfsovername, bedrijfsbeëndiging

• advies bij onteigeningszaken

De gezondste koeien

• planschade

JOUWERT DE VRIES

Uw GEA Farm Technologies - dealer MCN B.V. Drachten, 0512-540044 www.mcndrachten.nl

Bosma Melktechniek St. Nicolaasga, 0513-431810 www.bosmamelktechniek.nl

De Boer Melktechniek Jellum, 058-2519488 www.henkdeboermelktechniek.nl

A G R A R I S C H E

Wurgedyk 15 • 9051 LE Stiens tel. (058) 257 41 32 • E-mail: [email protected] www.jouwertdevries.nl

GEA Farm Technologies Nederland BV www.gea-farmtechnologies.nl [email protected]

M EER DA

AL

N

Voor al uw grond- en loonwerk!

Wommelserweg 48, 8804 NL Tzum Tel.: 0517-452277 WWW.LOONBEDRIJFTOLSMA.NL

M A K E L A A R D I J

Landbouw

13

18 september 2012

i De Foodrevolution-day werd op 19 mei in ruim veertig

landen gehouden met lunches en diners, en voorlichting over gezond voedsel. Doel is om in de strijd tegen obesitas weer gezond eten op het menu thuis en in (school)kantines te krijgen. Initiatiefnemer is kok Jamie Oliver.

Eetrevolutie Verantwoorde straatsnack Heerlijk, eerlijk, regionaal en seizoensgebonden. De snacks in de straattrucks van LekkereTrek moeten het vertrouwen en de band tussen producent en eter herstellen. En voor meer afzet zorgen bij de verantwoorde producent. Door Peter Halbersma.

E

en gebrek aan vertrouwen kenmerkt de Europese schuldencrises. Ook bij voedsel is er een groeiend wantrouwen en onzekerheid over de herkomst van het eten en de gebruikte productiemethoden. Voorbeelden te over: ziekte bij dieren, gebruik van antibiotica en bijkomende resistentie, bodemuitputting door kunstmest, een bijenstand die achteruit holt. Ook de ecologische voetafdruk van fruit, groente en vlees dat de wereld over reist om ons bord in elk seizoen te bereiken, zorgt voor wantrouwen. Deze overwegingen, gevoegd bij de groeiende afhankelijkheid van boeren van de machthebbende groothandel en supermarkt, brachten Herman van Vliet uit Doezum aan het denken. Is er zelf een bijdrage te leveren zodat de consument weer in aanraking komt met de plek van herkomst van zijn eten, en ook weet dat dat op een verantwoorde manier is gemaakt? De verontwaardiging in Groot-Brittannië over het slechte eten in schoolkantines en de cultuur van fish-and-chips, leidde daar tot een ware eetrevolutie op straat. De British Street Revolution brengt nog dagelijks vele eettentjes en voedselwagens voort die mensen in steden aan gezonde en eerlijke hapjes helpen. ,,Een franchiseketen voor duurzaam, biologisch streetfood vond ik een mooie gedachte. Die Britse revolutie moet hier ook kunnen. En dan vanuit Fryslân naar de grote Nederlandse steden”, zegt Van Vliet. Met alle voedselproducenten voorhanden in de provincie, een degelijk en nuchter imago, kritische eters en het profiel van het duurzame Leeuwarden, moet Fryslân de ideale springplank zijn voor de franchiseketen. Van Vliet is oud-legerofficier en zakenman die na de val van de Muur ondernemers in West- en Oost-Europa bij elkaar bracht. Sinds 2004 is hij inwoner van Doezum en verkoper van houten buitenbaden. In het dagelijks leven voert Van Vliet uit wat hij predikt. Op de grond die hij in 2003 met zijn vrouw kocht, houdt hij als hobbyboer Drentse heideschapen, Nederlandse landgeiten, Twentse landganzen en Groninger meeuwkippen. Ook zijn oude fruitrassen en bessen aangeplant. ,,Heerlijk, eerlijk, regionaal en seizoensgebonden. Dat zijn wat mij betreft de waarden die bij goed voedsel passen. Je hoeft geen appel uit Chili te eten of lamsvlees uit Nieuw-Zeeland. Graan en lupine van hier kan naar de varkens in Brabant. Dan

Initiatiefnemer van de foodtruck Herman van Vliet (rechts) met zoon Jetze die meehelpt. Foto: Frans Andringa

hoef je mijns inziens geen soja uit Zuid-Amerika te halen. Dat is onzin. Ik sprak eens met een kaasboer die zijn kazen in Polen liet verpakken omdat het inclu-

De boer vindt het fijn dat zijn zuivel in de buurt wordt afgezet, daar heeft hij binding mee sief transport een paar cent per kilo goedkoper was. Als ondernemer snap ik dat. Maar in die kostprijs wordt geen rekening gehouden met de dieseldampen en de gevolgen daarvan voor de natuur en gezondheid van men-

sen langs de Duitse snelweg. Dan heeft de kaas dus niet de juiste prijs”, zegt Van Vliet. Foodtruck De voedselwagens van LekkereTrek moeten snacks verkopen die voldoen aan de kernwaarden voor goed voedsel. Vanuit de provincie worden groenten, fruit, zuivel en vlees naar een restaurant in Leeuwarden gebracht. Hier worden halffabrikaten bereid. Die worden opgehaald door een voedseltruck die rijdt op elektriciteit en kookt op biogas. Eerste halte is station Leeuwarden. Daar kunnen de veertigduizend forensen een broodje of een beker pap halen tussen zeven en negen uur 's ochtends. Als studenten van de Noordelijke Hogeschool in hun koffiepauze om tien uur een luchtje scheppen, voorziet de wagen ze bijvoorbeeld van vers fruit en

snacks. Het kantoorpersoneel in de Achmea-toren bestelt op een applicatie op de mobiele telefoon alvast soep en wraps voor de lunch. Tussen twaalf en een uur

Bij voedsel is er een groeiend wantrouwen over herkomst en productiemethode af te halen bij de foodtruck nadat de laatste hand aan het eten is gelegd. ,,Ik heb bedacht dat ik wel kan protesteren tegen de manier van voedselproductie, maar dat het beter is mensen te verleiden met

Biologische consumptie - De Nederlandse consument kocht vorig jaar voor 881 miljoen euro aan biologische voeding, een stijging van 17,1 procent ten opzichte van 2010. Het was de grootste jaarlijkse stijging tot nu toe. Biologische eieren en zuivel werden vooral meer gegeten en gedronken. Ze groeiden met respectievelijk 30,7 en 25,3 procent in omzet. Het aandeel van biologische eieren is inmiddels 10 procent

in de eiermarkt. Zuivel is onder de biologische producten de belangrijkste groep gevolgd door aardappelen, groente en fruit (AGF). - In zowel 2010 en 2011 nam het aantal biologische boeren en tuinders met 3,4 procent toe tot een totaal van 1511 begin dit jaar. Zij telen op een areaal van ruim 55.000 hectare. Dat oppervlak groeide vorig jaar met 2,3 procent. - Aan biologische en andere

voedingsmiddelen die aan één of meerdere wettelijke duurzaamheidsaspecten als dierenwelzijn, fair trade of milieuvriendelijkheid voldoen werd vorig jaar 1,7 miljard euro uitgegeven. Een jaar eerder was dat nog 1,3 miljard euro. Het marktaandeel van duurzaam voedsel steeg in 2011 van 3,5 naar 4,5 procent. In de Verenigde Staten ligt dat percentage met 4,2 procent net iets lager.

lekker eten”, zegt ondernemer Van Vliet. Vis van De Goede Vissers op Lauwersoog, biologische groente en fruit van De Cuynder in Donkerbroek, en aardappelen van onbespoten Friese grond: de franchisenemer praat met verschillende biologische producenten voor samenwerking. ,,Voor hen is het een mooie, nieuwe mogelijkheid om hun producten te laten proeven en nieuwe afzet te creëren. De producent heeft zelf z’n handen vol aan de productie, en kan er niet ook nog de verkoop bij doen. Toch vindt de producent het fijn dat bijvoorbeeld de zuivel in de buurt wordt afgezet. Met de directe omgeving heeft hij namelijk binding.” Het is de bedoeling dat klanten na bezoek aan de foodtruck ook de weg kunnen vinden naar de boer of groentewinkel waar de geproefde producten ook verkocht worden. De franchise regelt promotie, bijscholing, en werkt met volledige transparantie, ook in prijsopbouw. Volgens Van Vliet hoeven de snacks niet duurder te zijn dan gemiddeld. Dat lijkt nog wel eens een drempel die mensen tegenhoudt over te stappen naar biologisch. ,,De prijs gaat in de normale keten soms vier keer over de kop. Wij gebruiken geen groothandel en dat scheelt snel 30 tot 40 procent. Als je bovendien regioproducten gebruikt, scheelt dat ook in transport. En we bereiden seizoensgewijs; van een groente is dan ook genoeg voorhanden en dus is de prijs lager.” Volgens Van Vliet zijn de keurmerken die er zijn voor biologische groenten, zuivel en vlees niet zaligmakend. Soms blijken ecologische producten met keurmerk milieubelastender te zijn dan zonder. Met openheid over eerlijk en verantwoord gemaakte producten moet de consument zijn eten ook kunnen vertrouwen. Crowdfunding Voor de financiering van de LekkereTrek-truck wordt een nieuwe manier van geldophalen gebruikt. Niet bij de bank, maar via crowdfunding moet de 150.000 euro startkapitaal worden binnengehaald om volgend voorjaar echt te beginnen. ,,We willen onze klanten vanaf het begin betrekken bij het project. Iedereen die straks gezond op straat wil eten kan een bijdrage doen. We willen inspelen op de grotere vraag naar eerlijk eten. Ondanks de crisis wordt daar nog elk jaar meer aan uitgegeven. Er is een groeiend besef van de noodzaak voor de volksgezondheid.” Na Leeuwarden moet er in Groningen ook een voedseltruck komen en daarna wordt in alle provincies het concept geïntroduceerd.

i Meer informatie www.lekkeretrek.com

Nieuwbouw, renovatie, onderhoud, reparaties en keuringen van

mestopslagsystemen Pas Mestopslagsystemen is al meer dan 30 jaar dé specialist. Van bouwaanvraag tot eindproduct. Wij leveren: • Emaille silo’s • Betonnen silo’s: prefab elementen, en ter plaatse gestort • Thermoplast silo’s • Kunststof silo’s • Mestbassins • Mestzakken • PVC spankappen • Drijfdekken en linings • Keuringen alle soorten mestopslag

De Giek 31, 9206 AS Drachten Tel. (0512) 582058 Internet: www.pastanks.nl E-mail: [email protected]

Vakman, manager en ondernemer tegelijk zijn, dat is werken in de agrarische sector! Dus behalve dat je van alles weet over voeding, gewassen en dieren, moet je ook onderhandelen en boekhouden. Het aanbod bij Hogeschool Van Hall Larenstein is net zo breed.

BEZOEK ONZE OPEN DAGEN

Ga naar www.vanhall-larenstein.nl Kijk op onze site voor meer informatie en meld je aan voor de open dag of een meeloopdag.

Tweejarige trajecten: - Ad Ondernemerschap (1 contactdag/week) - Ad Melkveehouderij

Vierjarige hbo-opleidingen: - Bedrijfskunde en agribusiness - Dier- en veehouderij - Tuinbouw en akkerbouw

Bauer Mestscheiders Ligboxafscheidingen Ligboxbedekkingen Voerhekken/Afscheidingshekken Automatische voersystemen Drinkwatervoorziening Mestsystemen Ventilatie Stalverlichting

DSD Stalinrichting is dealer van BAUER mestscheiders voor NoordNederland. Hiermee is het DSD mestverwerkingsprogramma compleet. Naast mestscheiders bieden we uitmestsystemen, mestpompen en mixers. Wij doén wat we zeggen: snel, direct en zonder communicatieruis. • • • • • • •

Eenvoudige goedkope opslag mogelijk Makkelijk laden en lossen Verbetering bodemstructuur Geschikt voor boxinstrooi (hoog drogestof gehalte) Mag als vaste mest op natuurland worden aangewend Lagere afvoerkosten Hoog koecomfort tegen lage kosten

Fortuinweg 4 - 8 • 9101 PE DOKKUM • Tel. 0519 228 100 • [email protected] • www.dsd-stalinrichting.nl

Spaar Air Miles voor Stichting AAP Het kost u niets en u maakt voor dieren als chimpansee Fiffi het verschil tussen leven en geen leven! Ga naar www.aap.nl of bel 0800-1118 (gratis)

SIM Holland 79 jaar vertrouwde kwaliteit in Noodstroom, Mestverwerking, Mixers en Pompen

9H WHU EUNULMJ HV LM ED XS GH DU HUP DUN WHQ

EH

Specialisten met mest Vanaf heden heeft Sim Holland een vestiging opgericht in Leeuwarden, vanuit Leeuwarden kunnen wij nu ook onze dealers in de noordelijke en oostelijke regio ondersteunen met advies, service en verkoop Greydanus levert een breed assortiment verpakte aardappelen en aardappelproducten te herkenn uitstraling. Voorverpakte aardappelen voor een speciale gelegenheid, ambachtelijke chips en nog meer aardappelproducten zijn in de betere supermarkten te verkrijgen. +HHUHQYHHQ‡7HO‡ZZZJUH\GDQXVQO

Van ambachtelijk naar culinair

Morseweg 13, 8912 BG Leeuwarden Tel. 058 – 2160844 Fax 058 – 2542385 mail: [email protected] info: www.sim-holland.nl

SIM Holland Noord Sterk in Beweging

16

Landbouw

18 september 2012

Landbouw

18 september 2012

17

i SuikerUnie heeft in Nederland fabrieken in Groningen en Dinteloord (Noord-Brabant). Het bedrijf verwerkt sinds gisteren tot en met half januari dag en nacht alle in Nederland geproduceerde suikerbieten.

Oogst 2012 Akkerbouw draait een goed jaar

Bij de familie Boomsma in Sint Jacobiparochie worden de aardappelen van het land gehaald. Op het Bildt is dit jaar een deel van de oogst verloren gegaan door wateroverlast. Foto: Frans Andringa De uien hebben dit jaar lang door kunnen groeien. Per hectare komt er zestig tot zeventig ton van een hectare. Foto: Frans Andringa

Het graan is binnen, de aardappelen bijna en de suikerbietencampagne is gisteren begonnen. Records aan geoogst graan, bieten en aardappelen worden niet gebroken, maar de opbrengsten zijn prima, net als de prijzen. Door Simon Talsma.

O

p tijd een regenbui, voldoende warmte en dus groeizaam weer. Voor de akkerbouwers betekent het dat ze kunnen rekenen op een goede oogst. In kilo’s zal het geen topjaar worden, maar de prijzen zijn goed. Vooral door misoogsten in belangrijke graangebieden als de Verenigde Staten, Oekraïne en Rusland zijn de internationale prijzen sterk gestegen. ,,De prijzen zijn nu goed. Veel graan is verkocht voor meer dan twintig cent per kilo”, vertelt akkerbouwwoordvoerder Upt Hiddema van landbouworganisatie LTO Noord. ,,Dat is heel wat anders dan de prijzen van twaalf cent per kilo in slechte jaren. De graanteelt kan nu uit, gezien de kostprijs van achttien tot twintig cent per kilo.” Het inwisselen van graan tegen meer rendabele gewassen is echter niet simpel, stelt de woordvoerder. ,,Graan is nodig in de vruchtwisseling. Voor de grond is het veel beter dat er jaarlijks een ander gewas wordt geteeld op een bepaald perceel. Aardappelen mogen bijvoorbeeld maar eens in de drie jaar.” In kilo’s ligt de graanopbrengst onder het gemiddelde van de afgelopen vijf jaar. Naar verwachting ligt de opbrengst rond de 8,5 ton per hectare. De oogst is alweer meer dan een maand achter de rug. De lagere oogst is voor een deel te verklaren door de strenge winter in februari en het natte voorjaar. ,,Veel wintertarwe, gezaaid in het vorige najaar, is door de late winter doodgevroren. Boeren hebben daardoor percelen moeten overzaaien met zomertarwe. Dat betekent extra kosten en verlies van een groeivoorsprong.” De kwaliteit van graan is in het algemeen goed. Het vochtpercentage ligt rond de 16 procent. Dat betekent dat boeren voor een goede bewaring de oogst niet meer hoeven te drogen. ,,Geen droogkosten dus. Het heeft door de regen in het begin van de zomer even geduurd voor het gewas geoogst kon worden, maar dat is kennelijk dus wel goed gegaan. Natuurlijk zijn er boeren die met 20 procent vochtigheid hebben geoogst, maar er zijn er

ook bij met 13 procent.” Hiddema verwacht dat door de betere kwaliteit er ook meer graan als baktarwe kan worden verkocht. De prijs van baktarwe ligt hoger dan tarwe die voor veevoer wordt gebruikt. Ook het bijproduct stro levert een goede prijs op. Boeren die het restproduct laten ophalen vanaf hun land verkopen dit tegen prijzen die liggen rond de zeventig euro per ton. Met drie tot vier ton per hectare betekent dit een 280 euro. Dat zijn de kosten voor de combine die wordt gebruikt bij het oogsten van het graan. Dat zijn redelijke prijzen. Vooral ook omdat veeboeren graag stro naast de dure krachtvoeders willen voeren.

De bieten kwamen er onder goede omstandigheden uit en met weinig grond eraan Een deel van de akkerbouwers besluit echter ook dit jaar om het stro te (laten) hakselen en onder te werken. Ze doen dit om hiermee het humusgehalte van de grond te verhogen. De grond krijgt dan een betere structuur. Aardappelen In de afgelopen weken is het grootste deel van de (poot)aardappelen gerooid. In het algemeen is de oogst goed verlopen. De grond was niet te droog en niet te nat. Uitzonderingen waren er in het Bildt waar enkele weken geleden land is overgelopen en een deel van de oogst noodgedwongen in de grond blijft zitten. Naar verwachting leveren de akkerbouwers meer pootaardappelen, zegt directeur Gerard Backx van aardappelhandelshuis HZPC in Joure. ,,De opbrengst per hectare is goed. Met een naar verwachting redelijke prijs resulteert dat in een goed aardappeljaar.” De prijzen zijn nog niet bekend. De handel gaat pas over enkele maanden echt los, maar

de indicatoren zijn goed. ,,We kijken positief naar het komende handelsseizoen. In heel Europa is de consumptieaardappelmarkt beduidend verbeterd. Vooral sinds vorige maand. Het is ook te zien aan de noteringen op de termijnmarkt. Voor de telers van pootaardappelen een positieve ontwikkeling want met een hogere opbrengst hebben de telers van consumptieaardappelen ook weer meer te besteden voor de nieuwe pootaardappelen. Vorig jaar was dat niet het geval, telers van consumptieaardappelen hebben vorig jaar verliezen geleden." De prijzen voor consumptieaardappelen zijn dit jaar vooral hoger door een kleinere oogst en een kleiner areaal. Dit jaar komt de Nederlandse oogst naar een inschatting van het Bureau Aardappelinfo uit rond de 3,5 miljoen ton. Vorig jaar oogstten de Nederlandse akkerbouwers 3,85 miljoen ton consumptieaardappelen, het jaar daarvoor was dat 3,55 miljoen ton. In 2009 was sprake van een oogst van 3,65 miljoen ton. De vraag naar pootaardappelen is mede door de betere markt voor consumptieaardappelen naar verwachting de komende maanden goed. ,,We hebben tot nu toe gelukkig niet te maken met markten die wegvallen”, zegt Backx. ,,Politieke zaken zijn van zeer groot belang. We exporteren bijvoorbeeld veel naar het Midden-Oosten en ook naar Syrië. Nu nog kunnen pootaardappelen naar dit land worden uitgevoerd in tegenstelling tot veel andere goederen, vanwege de handelsboycot.” Ook de uitvoer naar landen ten zuiden van de Middellandse Zee komt de komende maanden naar verwachting op gang. In het afgelopen jaar bleef de uitvoer met de revoluties in die landen redelijk op peil. ,,Het blijft nog even afwachten of daar dit jaar voldoende geld is om pootaardappelen te kunnen kopen”, zegt de handelsman. Fryslân Volgens Upt Hiddema is in Fryslân ruim drie kwart van de pootaardappelen gerooid. ,,In landen zuidelijker van ons is dat een heel ander verhaal. In België en in het noorden van Frankrijk

is nog maar 10 procent van de aardappelen er uit. Het is daar veel droger geweest en om alles goed te kunnen rooien is er in de afgelopen weken veel land beregend.” De opbrengst is goed met gemiddeld 35 tot 40 ton per hectare met uitschieters tot 50. Dat is ongeveer 10 tot 20 procent meer dan vorig jaar. Volgens de woordvoerder heeft het gewas in de laatste twee maanden van de groei voldoende vocht gehad. Met twintig tot dertig millimeter per week prima teeltomstandigheden. Ook in de periode van de vorming van de nieuwe knollen in het begin van het seizoen waren de omstandigheden beter dan vorig jaar. Er zijn aanmerkelijk meer nieuwe knollen gevormd. Dat betekent dat er ook minder gevaar was dat de pootaardappelen te groot zouden worden. De handel wil liever meer kleinere aardappelen. Daarmee kan immers meer worden verkocht en meer kleinere pootaardappelen leveren volgens kenners meer nieuwe aardappelen op dan enkele grotere. Op het Bildt hebben sommige boeren grote verliezen door de buien van enkele weken geleden. In het gebied zitten ongeveer 150 telers met tweeduizend hectare aan pootaardappelen. Bij 120 van deze boeren was er op de helft van dit areaal nog niet gerooid. Vooral kopeinden van percelen zijn onder water gelopen omdat het water tussen de ruggen door het land op kon lopen. ,,Dit mag niet meer gerooid worden vanwege een mogelijke besmetting met bruinrot.” Gemiddeld brengt een hectare tienduizend tot twaalfduizend euro op aan pootaardappelen. Boeren moeten na de overstromingen rekening houden met soms duizenden euro’s verlies door niet gerooide aardappelen. Ook is er sprake van indirecte schade. Door de vele regen kan de grond op de niet ondergelopen delen zijn dichtgeslagen. De aardappelen hebben onvoldoende zuurstof tot hun beschikking gehad en zijn veel vatbaarder voor rot. Suikerbieten De oogst van suikerbieten is nog maar net los. Gisteren zijn de

eerste bieten geladen in de omgeving van Holwerd en Ferwert voor transport naar de suikerfabriek in Groningen. De campagne is gisteren van start gegaan en duurt naar verwachting tot begin januari volgend jaar. Volgens manager Agrarische Dienst regio Noord van SuikerUnie Rik Gengler zijn de prognoses voor de opbrengst goed. Geen nieuwe records maar wel een goede kwaliteit.

We hebben tot nu toe gelukkig niet te maken met markten die wegvallen De opbrengsten liggen landelijk gemiddeld rond de 79 ton per hectare. ,,In Fryslân is dat met 77 ton iets lager”, zegt de planner voor de noordelijke helft van Nederland. ,,Volgens eerste analyses ligt het suikerpercentage bij de eerste bieten rond de 16 procent. Dat is aan de hoge kant voor het begin van het seizoen.” Voor de eerste leveringen zijn vorige week de eerste bieten gerooid. ,,De bieten kwamen er onder goede omstandigheden uit en met weinig grond eraan. Dat betekent een hogere prijs dan wanneer er door slechte weersomstandigheden meer grond mee wordt geleverd.” Tot dit seizoen moesten boeren rekening houden met kortingen voor meegeleverde grond en groene kopresten bovenop de bieten. Voor dit laatste niet te gebruiken materiaal wordt nu een standaardkorting aangehouden van 3 procent van het geleverde gewicht. Gengler wil nog geen verwachtingen geven voor de prijs. In februari worden de prijzen pas vastgesteld. ,,De vooruitzichten zijn wel goed. In Europa is er sprake van tekorten en dat zal naar verwachting het komende jaar ook wel zo blijven.” Ook Hiddema is voorzichtig positief over de prijzen. ,,De misoogsten van granen en hoge prijzen trek-

ken ook maïs- en de suikerprijs mee omhoog. Op de wereldmarkt liggen de voedselprijzen op een hoog niveau. Dat zal nog wel even doorgaan.” Een record aan opbrengsten zit er ook volgens Hiddema niet in. ,,Dat zal niet lukken door de gevolgen van het koude voorjaar en het vele water. Met een zonnige herfst en koude nachten kunnen de bieten die pas later voor de campagne worden geoogst nog hogere opbrengsten leveren. We houden nu rekening met gemiddeld 13,4 ton suiker per hectare. Totdat de laatste bieten eind november worden gerooid, kan dat nog wel wat oplopen.” Uien De uien hebben dit jaar lang door kunnen groeien. Bij een deel van het gewas is de groei gestopt in het warme weekeinde midden augustus. Veel uien zijn toen gaan liggen op het land. Toch zijn er ook bollen die nog zijn doorgegroeid. De opbrengst ligt gemiddeld tussen de zestig en zeventig ton per hectare. In extreme gevallen zijn er oogsten van tachtig ton.

Veel wintertarwe, gezaaid in het vorige najaar, is door de late winter doodgevroren Met een goede kwaliteit ontvangen telers goede prijzen; in de Noordoostpolder soms wel elf cent per kilo. Dikke uien zijn vaak het duurst. Vorig jaar is de prijs niet uitgekomen boven de vijf cent per kilo. De opbrengstprijzen lagen toen tussen de een en vijf cent per kilo. Traditioneel liggen de prijzen in het noorden van het land iets lager dan in de Noordoostpolder en in Zeeland. Verwerkers zijn daar gevestigd en rekenen de transportkosten door in de prijs voor de boer. ,,Hoe verder weg, hoe lager de prijs”, legt Hiddema uit. ,,Opmerkelijk, het is een systeem dat niet bij andere producten voorkomt.”

Het beste voor al uw werk!

Solcamastraat 21 9262 ND Sumar Tel. 0511-521491 gsm 06-51099723 www.jansmedes.nl

Zonenergie 3.0 staat 27 september op de agrarische schouw. Bezoek ons op standnummer 21.

Het beperken van uw energiekosten wordt door ons van A tot Z begeleid Door de stijgende energietarieven wordt zonenergie een interessant alternatief waarmee u uw energielasten aanzienlijk kunt beperken. Zakelijk en privé. Zonenergie 3.0 is gespecialiseerd om u daarbij te helpen. Zonenergie 3.0 staat voor totale ontzorging. Één adviseur die inventariseert, installeert en adviseert over het systeem waarmee u het beste rendement kunt realiseren en over de interessante            

(0513) 64 66 55 www.zonenergie.com Vestigingen Leeuwarden Heerenveen Groningen Arnhem

Minder antibiotica. Maar hoe? Laat slangengif het werk doen! Pyrogenium t

,SBDIUJHF
NFEJDBUJF
CJK
CBDUFSJÑMF

POUTUFLJOHFO t

#JK
IPPH
DFMHFUBM
FO

TVC LMJOJTDIF
NBTUJUJT t


EBHFO
XBDIUUJKE t

5FHFO
UVTTFOLMBVXPOUTUFLJOH ROBOT Bij twijfel 0 DAGEN WACHTTIJD

direct Pyrogenium!

www.pyrogenium.nl

MELKEN

ECOstyle Animal Care B.V. Tel: 0516 – 56 77 60 www.ecostylevoordieren.nl

We tillen er zwaar aan....

G. A. Nicolay Keallehannel H E F T RUCKS V E R KO O P & V E R H U U R WWW. THEMMEN .NL

ZEEDIJK 12, FERWERT - [email protected]

Lege Hearewei 29, 9051 BJ Stiens tel. 058-2573287

DIERENARTSENPRAKTIJK NOORD-WEST FRIESLAND HOOFDVESTIGING Het Want 4 8802 PV Franeker DEPENDANCE: Ljochtmisdyk 2 E 9036 VP Menaldum

DEPENDANCE: Franekereind 30 8861 ED Harlingen

SPREEKUUR UITSLUITEND OP AFSPRAAK

Green Energy Services is hèt service- en onderhoudsbedrijf voor windturbines. GES is gespecialiseerd in het onderhouden van Micon, Nordtank, NEG Micon, Vestas

Specialist in windenergie

en Nordex windturbines.

ma t/m vr 8.00-17.45 uur en daarbuiten voor spoed op

0517-392100 www.dapnoordwestfriesland.nl

Oostelijke Industrieweg 54 8801 JW Franeker Tel.: 0517 23 49 70

www.greenenergyservices.nl

Landbouw

21

18 september 2012

i De eerste Wet op de coöperatieve vereniging dateert uit

1876. In 1795 namen zes inwoners uit vijf Noord-Hollandse veenhoopdorpen het initiatief tot het Brandcontract voor vijf Veenhoopsdorpen. Deze OWM De Veenhoop is de oudste coöperatie van Nederland.

Coöperatie Samen voorsprong opbouwen In de landbouw zijn coöperaties populair. Met samenwerken zorgden boeren er 130 jaar geleden voor dat ze minder tegen elkaar werden uitgespeeld. Meer geld voor innovatie zorgde voor een internationale toppositie. Door Simon Talsma.

C

oöperatieve bedrijven zijn van groot economisch en maatschappelijk belang. Volgens de Nationale Coöperatieve Raad (NCR) is dat niet alleen in Nederland het geval, maar ook in de rest van de wereld. In Nederland is deze bedrijfsvorm vooral in de landbouw en in de financiële dienstverlening populair. ,,Dat komt vooral omdat deze sectoren bij het ontstaan van deze bedrijfsvorm belangrijk én goed georganiseerd waren”, zegt directeur Ruud Galle van de NCR. Galle is deskundige op het gebied van bedrijfsvormen en onder andere hoogleraar Organisatie van de onderneming TiasNimbas Business School en Centrum voor het bestuur van de Maatschappelijke Onderneming (CBMO). ,,Melkveehouders die aan zuivelfabrieken leverden vonden elkaar ongeveer 130 jaar geleden. Ze werden tot dat moment

tegen elkaar uitgespeeld, met betrekking tot de melkprijs. Het antwoord van de boeren was dat ze de melkverwerking maar zelf gingen oppakken, eerst op de boerderij zelf en al snel daarna in fabrieken.” De eerste zuivelcoöperaties werden gevormd en in veel dorpen werden fabrieken gebouwd. De geproduceerde melk kon op die manier efficiënter worden verwerkt met een goede kwaliteit. Ook reserveerden de fabrieken geld om de kwaliteit te kunnen verbeteren en nieuwe producten te ontwikkelen. Volgens Galle zijn de landbouw en de financiële dienstverlening lang niet in alle landen voorlopers op het gebied van cooperaties. ,,In veel andere landen zijn de landbouw en financiële dienstverlening altijd veel meer versnipperd geweest. Coöperaties in andere sectoren zijn daar dan soms weer populairder. Kijk

bijvoorbeeld naar de coöperaties van consumenten met de Coop-winkels. In het Nederlandse supermarktlandschap zie je deze winkelketen nu ook steeds meer.”

Bij goed ondernemen is het ook de bedoeling om je concurrenten weg te drukken In Nederland is de bedrijfsvorm ook in andere branches steeds meer in opkomst. ,,Na de zuivel en de financiële dienstverlening kwam de industrie. In de energiebranche is het iets van de laatste tijd, maar ook in het onderwijs

en in de zorg komen coöperaties steeds vaker voor.” Volgens de hoogleraar heeft de jarenlange samenwerking in cooperaties ervoor gezorgd dat de Nederlandse landbouw internationaal hoog staat aangeschreven. ,,Nederlandse boeren en tuinders hebben met de coöperaties veel geïnvesteerd in innovatie. Nederland is gidsland op het gebied van landbouw en mede door de voorsprong hebben veel Nederlandse bedrijven in de agrarische sector ook in het buitenland vestigingen, of een aandeel in buitenlandse bedrijven.” De betere mogelijkheid tot innovatie en het verwerven van een belangrijke internationale positie is direct een gevolg van de bedrijfsvorm, zegt Galle. ,,Met een coöperatie creëer je een grote financieringscapaciteit en veel meer schaalgrootte. Je kunt dan als bedrijf beter producten ontwikkelen met een toegevoegde waarde.

Belangrijke voorbeelden van innovatie in de agrarische sector zijn te vinden in de zuivel, de akkerbouw en in de suikerindustrie.” Ook leidt de schaalgrootte tot meer mogelijkheden om bij de inkoop van producten lagere prijzen te bedingen, en bij de verkoop hogere prijzen. ,,In het algemeen leidt dit tot prijsvoordelen en zorgt het voor een goed boereninkomen.” Uit een recent rapport van het Landbouw Economisch Instituut (LEI) blijkt echter dat boeren steeds minder ontvangen voor hun producten, en consumenten meer betalen voor voeding. Dat dit een teken is dat coöperaties minder goed werken dan voorheen, bestrijdt Galle. ,,Het is logisch dat de verschillende schakels in de keten een graantje meepikken voordat het product bij de consument is. Vervolg op pagina 23

FrieslandCampina (foto, zuivelfabriek in Workum) staat op de derde plaats met coöperatieve bedrijven in Nederland qua grootte met het aantal werknemers (iets meer dan 19.000 volgens een overzicht van 2010-2011). Op nummer 1 staat Rabobank met 60.000 werknemers en op nummer 2 Achmea met ruim 19.000. Foto: Frans Andringa

voe der w deminnin o g Woensdag 19 sept. 2012 9.30 - 12.00 uur 13.30 - 16.00 uur Locatie Demo Friesland:

Onderstaande dealers heten u welkom: > J. Bijlsma, Hommerts > LMB Gerlsma BV, Workum en Nijland

Fam. Huitema

Een goed bedrijfsresultaat begint met goede voederwinning. Reesink Technische Handel biedt met KUHN een topmerk op voederwinningsgebied. Op woensdag 19

Grevinnewei 1, Jutrijp

> Dijkstra Mechanisatie BV, Sondel > Bos Mechanisatie BV, Oosterend > Van Haskera Landbouw. Mech., Joure

september a.s. vindt, in samenwerking met de KUHN dealers uit Friesland, een allesomvattende demonstratie plaats op het gebied van maaien, schudden, harken, oprapen, persen én wikkelen. KUHN haalt alles voor u uit de kast. In één dag bent u volledig ‘up-todate’:

> Meinderts Wergea BV, Warga

Woudhuizermark 79 Apeldoorn T 0575 - 59 94 69 www.rth.nl

klaar voor de juiste keuzes. Graag tot ziens!

be strong, be KUHN Voederwinning Demo Friesland, kom ek!

Bij ons alle topmerken onder 1 dak

Landbouw

23

18 september 2012

Vervolg van pagina 21

den. Bij goed ondernemen is het ook de bedoeling je concurrenten weg te drukken. Vooral door te innoveren kun je de anderen te slim af zijn”, legt Galle uit. ,,Wanneer je autonoom groeit, nieuwe fabrieken bouwt of uitbreidt op andere markten is er niets aan de hand. Maar groeien door andere bedrijven te kopen is een ander verhaal. Je hebt dan goedkeuring van de NMa of van Brussel nodig. Vooral bij grotere overnames en fusies is dit het geval.” Bij de fusie tussen de beide zuivelreuzen Friesland Foods en Campina tot FrieslandCampina was dit het geval. Enkele onderdelen zoals de fabriek in Nijkerk moesten worden afgestoten. Initiatieven om als producenten gezamenlijk de melk aan te bieden aan verwerkers om op die manier een vuist te maken en de prijs te verhogen, hebben volgens de coöperatiedeskundige niet veel kans. Momenteel strijden de Dutch Dairymen Board en de European Milk Board voor vele duizenden boeren om op deze wijze meer macht uit te oefenen ten opzichte van de afnemers. ,,Voorheen waren er ook meer leveranciersverenigingen. Maar alleen bundeling

Maar dat de coöperaties minder een vuist kunnen maken, valt wel wat mee. Ze maken nog volop producten met een toegevoegde waarde waarbij boeren meer inkomen kunnen halen dan wanneer ze tegen elkaar worden uitgespeeld.” Bekende voorbeelden van producten met een toegevoegde waarde zijn volgens de deskundige de grote variatie aan (Mona)toetjes en aardappelproducten in het schap van de supermarkt. ,,Maar kijk ook naar de verschillende suikerproducten, speciaalvoedingen, luxe producten en alle kant-enklaarartikelen in de winkels.” Minder bekend is dat de zuivelindustrie farmaceutische grondstoffen produceert. ,,Het assortiment is zeer uitgebreid. Allemaal ontwikkeld in de eigen laboratoria van de Nederlandse zuivelcoöperaties en het zijn producten met mooie marges. FrieslandCampina is zelfs wereldleider in de productie van lactose die in allerlei pillen worden gebruikt.” Kritisch Het alsmaar groter worden van coöperaties leidt ertoe dat er kritischer naar deze bedrijfsvorm wordt gekeken. Zo uitten leden bij het samengaan van Friesland Foods en Campina kritiek over de verminderde zeggenschap, en oordeelde de NMa over de monopoliepositie van het bedrijf na de fusie enkele jaren geleden. Kritiek dat vooral de top van het coöperatieve bedrijf het voor het zeggen heeft en bijsturing vanuit de leden amper plaatsvindt, is volgens Galle niet terecht. Het zuivelbedrijf heeft volgens hem een grote achterban die met een opdeling in afdelingen, kringen en een ledenraad van 230 personen goed functioneert. ,,Zij hebben de functie van een ledenvergadering en de code voor coöperatief ondernemerschap wordt goed toegepast. Transparantie als uitgangspunt wordt nageleefd en uiteindelijk beslist de ledenraad over bijvoorbeeld de strategie. Dat is heel anders dan bij een beursgenoteerd bedrijf. Daar oordelen de aandeelhouders pas naderhand over stappen die zijn gezet.” Coöperatieve bedrijven zijn volgens de NCR-directeur veel transparanter dan enkele decennia geleden. ,,Er mogen dan af en toe klachten hierover zijn, maar veel informatie is nu makkelijk te verkrijgen. Voorheen was je vooral afhankelijk van wat de directeur aan je vertelde.” Vooral via internet is nu veel informatie openbaar. NMa Niet alleen de leden van de coöperatie letten scherp op de handelwijze van de (grote) coöperaties. Ook de mededingingsautoriteiten houden de ontwikkelingen goed in de gaten, in verband met het ontstaan van monopolieposities. Vooral bij grote overnames moeten de landelijke mededingingsautoriteiten en de Europese Commissie de plannen goedkeuren. ,,Groeien mag, dat is niet verbo-

In andere landen zijn de landbouw en financiële dienstverlening altijd versnipperd geweest van het aanbod is niet voldoende om de prijs te kunnen verhogen. Fluctuaties in de prijs zullen er altijd blijven door veranderingen in vraag en aanbod. Gelegenheidscombinaties blijven in het algemeen niet zo lang omdat ze niet geïntegreerd zijn met de verwerking. Voor de verwerkers zijn er veel meer aanbieders. In Europa maar ook overal ter wereld. Die zullen altijd tegen elkaar worden uitgespeeld.” Blijvend De coöperatievorm van bedrijven heeft volgens Galle nog steeds bestaansrecht. ,,Coöperaties zijn het antwoord op de verschillende crises van deze tijd. De economische, financiële, duurzaamheidsen vertrouwenscrisis. Beursgenoteerde ondernemingen hebben hier vooral mee te maken door hun kortetermijnstrategie. Coöperaties werken anders, voor de lange termijn, gaan niet voor het snelle gewin, hebben samen veel kapitaal en een goed product. Juist deze combinatie maakt dat dit een duurzaam alternatief is. Het is ook niet voor niets dat dit jaar internationaal is uitgeroepen tot Jaar van de Coöperatie.

i De Nationaal Coöperatieve Raad Verzekeraar Achmea heeft van de coöperaties in Nederland het grootste aantal leden met 6,9 miljoen mensen. Foto: ANP

(NCR) organiseert op 3 oktober met de SER een symposium over onder andere het belang van coöperaties.

Coöperaties in Nederland Er zijn in Nederland volgens een overzicht van de NCR over de periode 2010-2011 ongeveer 2600 economisch actieve coöperaties in de geest van samenwerking tussen consumenten, ondernemers, professionals, ondernemingen en instellingen. Binnen het totaal is het aantal coöperaties in de financiële sector het grootst met 225. Agrarisch is goed voor 215 en in de categorie Inkoop gaat het

om honderd van dergelijke samenwerkingsverbanden. Coöperaties zijn belangrijk voor de economie. Met een gecombineerde omzet van 111 miljard euro gaat het om een sector overeenkomstig met 19 procent van het bruto binnenlands product (bbp, 588 miljard euro in 2010). De omzet vanuit de landbouw was 2010-2011 32 miljard euro. In de financiële sector ging het om 61 miljard en inkoop was

in die periode goed voor 15 miljard euro. in totaal verschaffen coöperaties werk aan 166.000 werknemers (fte), terwijl ze voor een bijna even grote groep ondernemers (met hun werknemers) een zeer belangrijke economische functie vervullen. Bij financiële coöperaties werken ongeveer 95.000 mensen, in de landbouw gaat het om 50.000 en bij inkoop om 6000 personeelsleden.

Iedere volwassen Nederlander is, particulier en/of zakelijk, lid van bijna twee coöperaties. Bijna de helft van de nu bestaande coöperaties werd (in de huidige vorm) opgericht gedurende deze 21e eeuw. In de top drie van oudste ondernemingen staan verzekeraars OVM De Veenhoop in Noord-Holland, Achmea en de Wederkerige 1820. De

Leeuwarder Onderlinge staat op de vijfde plaats. De 43 in Amsterdam genoteerde fondsen (AEX en AMX/Midkap) hadden in 2010 een gezamenlijke omzet van 253 miljard euro en 884.285 werknemers. Wanneer daar de eerste 43 bedrijven van de Coöperatieve Top 100 tegen worden afgezet, dan scoren die 41 procent in termen van omzet en 16 procent van het aantal werknemers.

AGRiPROM Release ligbox met Agriflex koematras

Veiligheid: geen beknellingen dankzij flexibele afscheidingsbuis Ligcomfort: koeien liggen langer op ‘Energec®’ latex koematras (DLG rapport) Diervriendelijk: koeien beschadigen zich niet en hebben voldoende ruimte Kostenbesparend: minder arbeid, zaagsel gebruik en dierenartskosten

x x x x

Calf-Tel Pen-Systeem

x x x x

10 jaar garane* Flexibele installae Modulair systeem Inclusief voedersysteem

Cowipes

x

x

Vochge voor behandel doekjes voor speen- en uierreiniging Eenvoudig te gebruiken, hygiënisch en reinigt spenen en uiers grondig

* Vraag naar de voorwaarden

Website: www.agriprom.nl E-mail: [email protected]

AGRiiPROM

Total Cow Comfort

Tel: 0529 - 455 320 - Fax: 0529 - 455 315

“Koecomfort resulteert in rentabiliteit en arbeidsgemak voor de boer” ANNEMARIE GERBRANDY

Agriprom biedt complete oplossingen voor stalinrichting in binnen- en buitenland. Daarbij staat koecomfort hoog in het vaandel. Het bedrijf timmert momenteel flink aan de weg met de AgriFlex® koematras en de gepatenteerde

Breed assortiment

Release® ligbox.

H

et Totaal Koe Comfort-concept is gericht op het gerief van het dier en de rentabiliteit en het arbeidsgemak voor de melkveehouder, zegt directeur Johan Staal. „Koeien die in een comfortabele leefomgeving zijn gehuisvest, produceren meer melk en hebben een gezonder en langer leven. Koecomfort gaat verder dan een geriefelijke ligplaats. Het gaat om het totale plaatje.”

Flexibele toplaag De AgriFlex Koematras is een robuust koematrassysteem met het elastische Energetic® latex. De topmat bestaat uit 100 procent rubber, de dikte van de toplaag is 4 millimeter. De flexibele toplaag is versterkt door een koordlaag, die voorkomt dat de mat gaat uitlopen. De bovenzijde van de topmat is afgewerkt met een weefselprofiel, voor een optimale grip voor de koe. De rubberen koematras heeft een elastische Energetic Ecolatex onderlaag. Energetic-latex bevat een hoog gehalte aan natuurlijk rubber. Het ‘geheugen’ van dit rubber zorgt voor een blijvende, comfortabele elasticiteit. Energetic latex is waterafstotend, schimmelwerend en heeft een bacterieremmende werking. De veerkracht van latex is veel beter dan van polyether, zegt Staal. „Wij betrekken ons materiaal van een grote Europese beddenfabrikant. Alle foutproducties van latex matrassen worden vermalen tot

en niet klem komen te zitten onder de afscheiding. Staal: „De buis wijkt uit en glijdt langs het lichaam af, waardoor een koe heel gemakkelijk kan gaan liggen en opstaan.” Het Release Concept heeft geen belemmeringen aan de voorkant van de ligplaats, waardoor de koe niet wordt gehinderd bij het opstaan. Door de regelbare schoftboom heeft het dier een optimale bewegingsvrijheid. Het Totaal Koe Comfort-programma

bestaat overigens niet alleen uit diervriendelijke stalinrichting. Agriprom heeft een breed assortiment aan rubber matten en rooster rubber, ligboxen, kniebomen, desinfectiematten, kalverhutten, voedingssupplementen met probiotica en sneltesten voor celgetal, kalverdiarree, melkziekte en slepende melkziekte. Het bedrijf heeft vestigingen in Nederland, Frankrijk, Roemenië, Turkije, Algerije, China en Tanzania. Volgens Staal bestaan er plannen om uit te breiden naar Pakistan en Indonesië.

een materiaal, waarvan blokken worden geperst. Daar worden dan weer platen van gesneden, die wij voor onze koematrassen gebruiken.”

Weinig strooisel Een ander groot voordeel van de koematras is dat deze gemakkelijk is schoon te houden. „Een veehouder heeft vrijwel geen strooisel nodig, hoogstens een beetje absorberende poeder of zaagsel op de achterste rand van de mat”, aldus Staal. Volgens hem biedt de AgriFlex hetzelfde koecomfort als een diepstrooiselbox, zonder de hoge strooiselkosten en het extra werk om deze schoon te houden. „Sommige melkveehouders geloven heilig in diepstrooiselboxen, vanwege het ligcomfort. Maar ik heb nog nooit cijfers gezien waaruit blijkt dat koeien langer in deze boxen liggen dan het gemiddelde van onze koematrassen van 12 tot 14 uur per dag. Ik vraag me soms af waarom de Nederlandse boer nog zo graag zaagsel wil gebruiken, terwijl strooisel op dit moment vrij duur is. We hebben genoeg klanten in het buitenland die nooit zaagsel strooien.”

Flexibele kunststofbuis De gepatenteerde Release ligbox is een ander onderdeel uit het Totaal Koe Comfort-programma van Agriprom. Deze diervriendelijke ligboxafscheiding bestaat uit flexibele kunststofbuizen, die zijn versterkt met glasvezel. Koeien kunnen zich niet beschadigen

Koecomfort en tijdwinst Gerjan Berenbroek uit het Overijsselse buurtschap Buurse heeft 170 melk- en kalfkoeien. Hij is zeer tevreden over de AgriFlex koematrassen. Elk jaar vervangt hij een rij diepstrooiselboxen door de latex matrassen van Agriprom. „Ik merk dat de koeien liever op de latex matrassen liggen dan in de diepstrooiselboxen”, zegt Berenbroek. „We hebben een aantal alternatieven uitgeprobeerd, maar de AgriFlex matten springen er als beste uit. Zowel voor de koe als voor de boer.” De koematrassen bieden een optimaal koecomfort. „De mest en uitgelegen melk trekken niet in de matten, de koeien staan gemakkelijk op zonder uit te glijden en de ligboxen zijn goed

schoon te houden”, zegt hij. De bedrijven worden steeds groter, je krijgt steeds meer koeien per persoon, vervolgt de veehouder. „De diepstrooiselboxen moest ik 3 à 4 keer per dag doorlopen en uitkrabben, de koematrassen zijn mooi vlak en vlug te schoon maken. Ik ben nu 3 keer zo snel klaar met een rondgang door de stal.” Berenbroek heeft bovendien de kosten voor strooisel met twee derde teruggebracht. „Voorheen was ik 6000 euro per jaar kwijt voor zaagsel, nu nog 2000 euro. We gaan in augustus een nieuwe stal voor 140 koeien bouwen. Daar komen alleen maar AgriFlex koematrassen in te liggen.”

45

s

s s

s

s s s s s s

s s s s

s s s

s s s s

s s s s s

www.hollemabouw.nl

Landbouw

27

18 september 2012

i Het LEI-instituut in Wageningen pleit voor nieuwe vormen van mestverwerking. De hoogwaardige producten daaruit kunnen rendabel worden geëxporteerd. Gebeurt dit niet, dan is inkrimping van de varkensstapel door stijgende kosten van mestafvoer onvermijdelijk.

Mest Verwerking in eigen hand Niet méér mest produceren dan je kwijt kunt op eigen land of bij landbouwers en mestverwerkers. Dat was het duurzame credo van Rutte I. Mest is een kostenpost voor de veehouder, maar met een eigen installatie levert mest geld op. Door Peter Halbersma.

V

eehouders zijn nog onzeker over het toekomstige Nederlandse mestbeleid omdat een nieuw kabinet daar zijn licht over zal laten schijnen. Ondertussen wordt wel gezocht naar oplossingen die de kosten en milieudruk van mest terugdringen. Het mestoverschot stijgt namelijk in ons land; voor komend jaar wordt een fosfaatoverschot (schadelijke stof in mest) van 23,5 miljoen kilo verwacht door het LEI van de universiteit Wageningen. Met een mestscheider, -pasteuriseerder en -composteerder in één denkt het Heerenveense handelsbedrijf VT Products een oplossing op de markt te brengen. Dat moet van de kostenpost mest een inkomstenbron maken. Compagnons Klaas de Vries en Otto Tulner zijn dealer van het Noord-Amerikaanse product. In Canada en de Verenigde Staten staat de mestinstallatie bij vele melkveehouders. De eigenaren liepen tijdens een reis tegen de verwerker aan, zagen de moge-

Dairy Campus Meer energie uit mest. Dat is het idee achter een onderzoek op de Dairy Campus dat in november van start gaat. Vijf partijen onderzoeken wat er met de restwarmte die bij de Amerikaanse manier van mestverwerking ontstaat, kan worden gedaan. De provincie heeft daar 196.050 euro subsidie voor gegeven. Ook de Europese Unie, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie, en

lijkheden, en besloten het systeem naar Europa te brengen. De provincie Fryslân lijkt de potentie van de zogenaamde Beddingmaster te onderkennen, want gaf inmiddels twee ton subsidie om het systeem op de Dairy Campus uit te testen (zie kader).

Samenwerkingsverband Noord-Nederland dragen bij aan het project. Naast VT Products uit Heerenveen werken ook de Wageningen Universiteit, DLO Livestock Research, inrichting en installatiebedrijf Frilim in Gorredijk en mesthandelaar Wassenaar in Berltsum mee. Voor het Friese project Rendabele energiewinning uit mestverwerking op boerderijniveau wordt een mestverwerker uit de Ver-

enigde Staten ingevoerd. De warmte die bij de indikking van de mest ontstaat is mogelijk goed voor het verwarmen van pluimveestallen, kassen, huizen of vloeren. ,,In NoordAmerika doen ze helemaal niets met de warmte die vrijkomt bij de mestverwerking. Uit vooronderzoek van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden blijkt dat je er zo vijf huizen mee kunt verwarmen”, zegt Klaas de Vries van VT Products.

,,In Nederland kennen we het mest scheiden inmiddels wel. Maar het hygiëniseren (bij voedselproductie ook wel pasteuriseren; ontdoen van ziektekiemen door verhitting, PH) is weer een stap verder bij de verwerking. Die stap hebben ze in de VS en

Canada al gezet”, zegt Klaas de Vries van VT Products. Op het melkveebedrijf van de familie Hanenberg in het Brabantse Oss is afgelopen donderdag een mestverwerker in gebruik genomen. Voor de cilindervormige groene machine is

achteraan het terrein een apart gebouwtje neergezet. Vanuit de mestput van de, op een rij gelegen, koeienstallen wordt de mest ondergronds naar de verwerker gepompt. Nadat de gecombineerde vaste en vloeibare mest (ook wel drijfmest) is gescheiden door het vocht eruit te persen, wordt de dikke mest in een grote groene trommel van ziektekiemen ontdaan. De langwerpige trommel draait namelijk om zijn as en verdeelt de mest over de lengte – vergelijkbaar met het zand in een petfles die wordt geschud. De bacteriën in de mest doen hun werk en daarmee loopt ook de temperatuur op. Door lucht over de mest heen te voeren, stijgt die temperatuur nog verder en gaan ziektekiemen dood. Als de trommel vol raakt, loopt aan de achterkant de gecomposteerde meststof eruit. Met een lopende band wordt de mest afgevoerd: klaar om als strooisel in de stal, Vervolg op pagina 29

Otto Tulner (links) en Klaas de Vries voor de mestverwerker op een boerderij in Oss. Met de machine kan de veehouder zijn eigen dierlijke mest verwerken. Foto: FD

BBC Classics kostuumdrama’s 8 DVD box - 19 uur speeltijd

Voordeelprijs!

€ 19,95 Emma Een spits en romantisch meesterwerk Emma Woodhouse, knap, intelligent en rijk, met een mooi landgoed en ook nog eens een zonnig karakter, leek al het goede in zich te verenigen en leefde al bijna eenentwintig jaar op deze aarde zonder noemenswaardige problemen of zorgen. Emma’s grootste genoegen is het regelen van het leven van haar vrienden. Nadat ze haar gouvernante aan een goede huwelijkspartner heeft geholpen, richt ze haar aandacht op het koppelen van haar nieuwe protégé Harriet Smith aan de plaatselijke dominee, Mr. Elton. De enige die voldoende invloed heeft op Emma om haar tot redelijkheid te manen, is Mr Knightly die haar van kindsaf aan kent. Hij slaat haar geamuseerd, maar ook met een kritisch oog en een groeiende bewondering gade.

Miss Austen Regrets Jane Austen is een succesvol schrijfster. Ze heeft de geroemde romans ‘Pride and Prejudice’, ‘Sense and Sensibility’ en ‘Mansfield Park’ gepubliceerd en ‘Emma’ is bijna voltooid. Voor haar nicht Fanny Knight, die dolgraag verliefd wil worden, is Jane haar favoriete tante, een tante vol wijsheid en kennis. Fanny kan helpen in haar zoektocht naar de ideale huwelijkskandidaat. Want haar tante, die zo mooi over de liefde kan schrijven, moet tenslotte zelf toch ook de liefde hebben ervaren?

Elizabeth R Het verhaal van de Engelse koningin Elizabeth I, dochter van Hendrik VIII en Anna Boleyn, is meerdere malen verteld en verfilmd. Toch is iedereen het erover eens dat dit zesdelige BBC-drama uit 1971 nog steeds overal met kop en schouders bovenuit steekt. In het met 5 Emmy’s bekroonde en in 64 landen vertoonde Elizabeth R wordt de ‘maagdelijke koningin’ op magistrale wijze neergezet door tweevoudig Oscarwinnares Glenda Jackson. Zij maakt van Elizabeth I een hooghartige, intelligente, hartstochtelijke...

Ja,

ik plaats een bestelling en machtig het Friesch Dagblad eenmalig het totale bedrag van mijn bestelling van mijn rekening af te schrijven.

Naam: …................….............…………………………….……

Cranford Het Engelse platteland, halverwege de negentiende eeuw. Een jaar na de bruiloft van Sophy Hutton en Doctor Harrison keren we terug naar het stadje Cranford. Miss Matty is na de dood van haar geliefde zus Deborah blij dat haar broer Peter terug is uit India. Ook dienstmeid Martha en haar gezinnetje zorgen voor de nodige afleiding in huis. Intussen wacht Lady Ludlow ongeduldig op de terugkeer van haar zoon en staat de jonge Harry Gregson op het punt aan een kostbare opleiding te beginnen. De rijke weduwnaar Buxton heeft de rust van Cranford weer opgezocht, in gezelschap van zijn welopgevoede zoon en zijn charmante nichtje. Natuurlijk zijn er elders in de wereld veranderingen aan de gang die eigenlijk veel ingrijpender zijn. Maar de spoorlijn heeft Cranford nog steeds niet bereikt. De moderne tijd blijft nog heel even op afstand.

Artikelnummer en titel ❏ 1063 BBC DVD Box

Kostuumdrama’s

Aantal

Prijs p/st.

.......... x € 19,95 = .............. 2,50 + Verzendkosten =

Straat: .…………..................……………...……....................... Huisnr.: …................ Postcode: ….......…..................................

Bedrag

Subtotaal = .............. Ingeleverde spaarpunten* ..........

x €

0,05 = .............. -Totaal: = ................

Plaats: ..…....………................................................……………. E-mail: …………………..….......…………………....……......... Telefoonnr.: ......................................... Datum: ….........…… Rekeningnr.: …................……………..………………….……

* Elk spaarpunt van het Friesch Dagblad is € 0,05 waard. Door spaarpunten mee te sturen, krijgt u korting op de verzendkosten. U kunt maximaal 50 spaarpunten inleveren (€ 2,50).

Naam rekeninghouder: ………………............………………. Handtekening: Stuur deze bon in een gefrankeerde envelop naar: Friesch Dagblad, t.a.v. Lezersservice, Postbus 412, 8901 BE Leeuwarden

Simpel en snel bestellen kan ook via www.fd-extra.nl

Landbouw

29

18 september 2012

In de trommel van de mestverwerker draait de vaste mest rond en doen bacteriën hun werk. Ziektekiemen gaan dood omdat de temperatuur van het grotendeels natuurlijke proces tot boven de zeventig graden Celsius oploopt. Foto: FD

Vervolg van pagina 27 voor de bemesting van eigen akkerland of (na verdere bewerking) als exportproduct te dienen. Overschot ,,Het kopen van strooisel voor in de stal, en de mestafzet zijn belangrijke kostenposten. Nu we straks in ons eigen strooisel kunnen voorzien en we mest kunnen exporteren heb je meer controle over die kosten. Mogelijk brengen we het zelfs van kosten naar opbrengsten”, zegt Joris Hanenberg, die samen met zijn ouders en jongere broer in de maatschap in Oss zit. De Brabantse melkveehouderij

Het verminderen van vervoer van drijfmest en gier spaart het milieu heeft een mestoverschot. 60 procent van de dierlijke uitwerpselen kan op de eigen grond worden geplaatst, de rest moet verplicht afgevoerd. En het lijkt met de toekomstplannen alleen maar een groter probleem te worden. ,,We willen van 200 naar maximaal 420 koeien om voor mijn broer en mij straks twee gezinsinkomens uit het bedrijf te halen. De nieuwe stal is al afgebouwd en via eigen groei willen we in 2015 of 2016 het aantal koeien verdubbeld hebben. Dan is het rendabel maken van drijfmest erg welkom”, zegt Hanenberg. Voor de afvoer van drijfmest betaalt de melkveehouder op het moment twaalf euro per kuub. Voor gedroogde mest die uit de nieuwe verwerker komt kan mo-

gelijk tachtig tot negentig euro per ton worden verdiend. De gier (vloeibare of dunne mest, PH) uit de mestscheider moet nog wel worden afgevoerd, maar er wordt naar een oplossing gezocht door de dunne mest verder te verdunnen in water of als concentraat in eigen akkerland te spuiten. ,,Voor de investering in de machine hebben we alleen gekeken naar het strooisel voor de boxen. Als we daarin zelfvoorzienend zijn, verdienen we in acht jaar de aanschaf terug.” Het ministerie draagt bij aan de aankoop via de subsidieregeling Samenwerking bij innovaties. Voor de afzet van gier kijkt Hanenberg naar boerencollega’s in de buurt. De verwerkte

meststof kan steeds vaker naar het buitenland, naar bijvoorbeeld wijnboeren in Frankrijk. Hygiënisch ,,Er komt op dat vlak steeds meer vertrouwen in het mestproduct. De argwaan dat via import onkruid of dierziekten het land binnenkomen neemt af. Het steriel maken of hygiëniseren is wel van groot belang natuurlijk”, zegt De Vries van VT Products. Voordat mest geexporteerd kan worden moet het een uur lang verhit zijn op zeventig graden. Dat is de internationale standaard waarbij duidelijk is dat ziektekiemen zijn gedood. Het systeem heeft ook reeds de goedkeuring van de Nederlandse Voedsel-

en Warenautoriteit, een andere vereiste. Om dat in de mestverwerker te bereiken is de aanvoer van buitenlucht van belang. ,,De bacteriën brengen de temperatuur zelf al erg hoog, maar dat is nog niet genoeg. Dus voeren we lucht toe waardoor het proces ruim de 70 graden haalt. Bij 63 graden Celsius gaan de ziektekiemen dood, maar ooit is op internationaal vlak afgesproken dat het 70 moet zijn voor de export.” Een boer die niet wil exporteren, maar wel mest of fosfaat wil afvoeren, kan ook onder die grens blijven. Ook is er de keuze in de activiteit van de verwerker: van een keer per uur tot volcontinu, af-

Mestbeleid Overmatig gebruik van mest - zowel dierlijke mest als kunstmest - zorgt er voor dat er te veel stikstof en fosfaat terechtkomt in vaarten, sloten en in het grondwater. Dat heeft negatieve gevolgen, bijvoorbeeld een overdaad aan algen en kroos in sloten. Dit verstikt vissen en andere planten. Demissionair staatssecretaris van Landbouw Henk Bleker kondigde aan het begin van de zomer het nieuwe mestbeleid per 1 januari 2013 aan. Het kabinet-Rutte I streeft naar een duurzaam evenwicht in mest. Dat betekent dat vee niet meer mag produceren (in kilogrammen fosfaat) dan dat er kan worden afgezet. Veehouders kunnen de mest traditioneel kwijt op eigen land, bij akkerbouwers, in de export of bij mestverwerkers. Veehouders worden bij een mestoverschot verplicht om

vanaf komend jaar het teveel aan mest naar een mestverwerker te brengen. Die maakt er een product van dat geen dierlijke mest meer is, bijvoorbeeld in de vorm van kunstmestvervangers. In Nederland verschilt per regio de druk van veehouders op het milieu en de mestmarkt. Daar heeft de regering de verplichte mestverwerkingspercentages op aangepast. Friese veehouders zijn komend jaar nog niet verplicht het overschot af te voeren. Pas in 2014 moet 5 procent van het overschot naar de verwerker, in 2015 is dat 10 procent. Voor veehouders in Oost-Nederland moet komend jaar al 5 procent naar de verwerker en dat loopt op tot 30 procent in 2015. De milieubelasting is in het Zuiden nog groter door de vele varkenshouderijen. Daarom is in het nieuwe Mestbeleid vastgesteld dat

de boeren per 1 januari al 10 procent van het overschot moeten afvoeren, dat loopt op tot liefst 50 procent in 2015. Het mestprobleem zou ook flink kunnen worden teruggedrongen door het fosfaatgehalte in de mest te verlagen, bijvoorbeeld door aanpassingen in het veevoer. Daardoor zou het overschot met 65 procent kunnen worden teruggebracht, zegt het LEI in Wageningen. Vooral bij varkensboeren kan die slag flink wat opleveren. De varkenssector heeft het echter zwaar. De investeringen om de duurzame inspanning te kunnen doen, zijn vrijwel onhaalbaar. Mestexport, naar bijvoorbeeld Duitsland, lijkt ook moeilijk omdat het transport van vloeibare mest kostbaar is en de Duitse regels streng. Vervoer naar exportlanden verder weg verhoogt de kosten nog meer.

hankelijk van de mestaanvoer. De waarden (zoals fosfaat, kali en stikstof) en hoeveelheden van de verwerkte mest zijn af te lezen op een touchscreen. Dat is voor afnemende akkerbouwers van belang. Vanuit Heerenveen zou het systeem kunnen worden aangestuurd. Gemiddeld geldt dat de mest van 175 koeien goed is voor het boxstrooisel voor 300 koeien. Duurzaam Ook al is het verhittingsproces voornamelijk een natuurlijk procedé waarbij geen externe warmte nodig is, de mestverwerker moet wel draaien en dat kost energie. Door de afvoer van drijfmest en gier, en aanvoer van boxstrooisel

We kennen het scheiden van mest. Hygiëniseren is weer een stap verder te beperken of volledig te kunnen stoppen, wordt het milieu echter gespaard. ,,Aan stroom kost het systeem in Oss met pomp, mestscheider en machine zo’n driehonderd euro per maand. Als je dan de vergelijking maakt met de verminderde transportbewegingen van trekkers en vrachtwagens, dan pak je in milieubelasting grote winst”, zegt De Vries. En mogelijk bieden de testen op de Dairy Campus een nuttig gebruik van de restwarmte. ,,Ik denk dat we met deze innovatie aan het begin van de ontwikkeling staan in mestbewerking. In de omgang met mest wisten we in het verleden niet beter, maar nu is het doel om het op een rendabele manier anders te verwerken”, zegt De Vries.

Groene liefde? Tips voor een duurzame relatie Lezersvoordeelprijs:

€ 12,50! Jeannet Bijleveld:

„Toen het Friesch Dagblad een schrijver zocht voor een nieuwe relatiepagina in de zaterdagbijlage, belden ze mij. Precies op de dag dat wij 25 jaar getrouwd waren en op het uur dat vrienden van ons bij de advocaat zaten voor hun definitieve scheiding. Echt zo’n moment dat je alles wel wilt doen om stellen te bemoedigen om op tijd te investeren in hun relatie. Dat gaf me de euvele moed om ‘ja’ te zeggen. Gelukkig kreeg ik veel hartverwarmende reacties. Het bleek dat de artikelen veel stof tot praten gaven bij de weekendkoffie. Ik hoop dat dit boekje veel mensen zal helpen om op een relaxte manier elkaar beter te begrijpen. Dat de stof de lezers helpt om te relativeren door af en toe om zichzelf te kunnen lachen.

Beschouw dit boekje maar als een doe-het-zelf- boek voor relatieklusjes, als een bundeltje tips van de ene klusser aan de ander over van alles wat je tegen kunt komen. Over zichtbare dingen met snel resultaat en die lastige dingen die heel belangrijk zijn, maar veel minder zichtbaat. Waar je

geduld voor moet hebben en steeds weer mee aan de slag moet om het bij te houden. Met het schuurpapier van de eerlijkheid en het plamuurmes van de vergevingsgezindheid kom je al een heel eind!”

Wij betalen de verzendkosten!

Schuren en Plamuren - Jeannet Bijleveld

Zie ook www.schurenenplamuren.nl

Bestel nu een exclusief gesigneerd exemplaar! OP=OP

VVV kadobox

95 , 7 2 €

Ja,

ik plaats een bestelling en machtig het Friesch Dagblad eenmalig het totale bedrag van mijn bestelling van mijn rekening af te schrijven.

Naam: …................…............................................…………….…… Straat: .........…............................……....……...……....................... Huisnr.: …................ Postcode: …...…............................................ Plaats:

..…....………...............................................…………….

E-mail: …………………..….......……......……………..................... Telefoonnr.: ........................................... Datum: ….................…… Rekeningnr.: …............................................………………….…… Naam rekeninghouder: ………………..................................……. Handtekening:

Artikelnummer en titel ❏ 958

Aantal

Schuren en plamuren

Prijs p/st.

.......... x € 12,50 = ..............

Geen verzendkosten =

0,00

Totaal = ..............

Stuur deze bon in een gefrankeerde envelop naar: Friesch Dagblad, t.a.v. Lezersservice, Postbus 412, 8901 BE Leeuwarden

U kunt ook in onze webwinkel (www.fd-extra.nl) uw bestelling plaatsen.

Anuy regenpak

95 , 9 1 €

Plan eenvoudig uw fietsroute!

Het regenpak voor alle Friezen

Inhoud Fietsen door Nederland box:

Het regenpak van het Friesch Dagblad (merk Anuy) is gemaakt van hoogwaardig materiaal. Het is een functioneel regenpak voor volwassenen in uniekleur. Vervaardigd uit een sterk nylon en voorzien van een waterdichte kunststof coating. Reflectie op borst- en rugpand en mouwen, zo blijft u altijd goed zichtbaar in het verkeer (ook tijdens slecht weer). Dit regenpak is ideaal bij het vissen of een fietstocht in regenachtig weer.

* Fietsatlas Nederland (t.w.v. €24,95) De fietsatlas telt 370 pagina’s fietsplezier met een perfecte schaal van 1:75.000. Het is daarmee de enige fietsatlas die alle regionale fietsroutenetwerken met de beschikbare fietsknooppunten in Nederland weergeeft. Inclusief het landelijke fietsnetwerk ‘lange afstandsroute’ (LF-routes). * Fietsrouteplanner op DVD (t.w.v. €9,95) Met de fietsknooppunten routeplanner op DVD plant u de meeste ideale fietsroute thuis op uw PC of laptop. Snel, gemakkelijk en comfortabel. * VVV knooppunter (t.w.v. €4,95) De VVV knooppunter is een fietshouder voor fietsknooppunten die u eenvoudig bevestigd op het stuur van uw fiets. De VVV knooppunter heeft een doorzichtige display en is wind- en waterdicht. De VVV knooppunter bevat 16 blanco fietsroutekaarten waarop u uw fietsroute op basis van fietsknooppunten kunt noteren. De VVV knooppunter is onmisbaar voor iedere enthousiaste fietsknooppunten fietser. Extra VVV blanco fietsroutekaarten (80 stuks) zijn o.a. verkrijgbaar bij alle VVV punten voor de prijs van €2,95.

Bedrag

Het regenpak is goed ventilerend wat zorgt voor een aangenaam lichaamsklimaat. De rits en zakken hebben allemaal een regenoverslag. Zo lekt er geen water in uw zakken of door de rits. Het regenpak van het Friesch Dagblad is niet alleen 100% wind- en waterdicht maar heeft ook een uitstekende pasvorm. Hierdoor zit dit regenpak erg gemakkelijk. De capuchon is daarnaast opvouwbaar in de kraag. Het regenpak is exclusief gemaakt met Friesch Dagblad logo op de borst en verkrijgbaar in de maten S t/m XXL.

Los verkrijgbaar exclusief bij het Friesch Dagblad:€27,95

Lezersaanbieding

Extra voordeel: regenpak + VVV kadobox slechts € 37,90 Ja,

ik plaats een bestelling en machtig het Friesch Dagblad eenmalig het totale bedrag van mijn bestelling van mijn rekening af te schrijven.

Artikelnummer en Titel:

Aantal:

Prijs:

Bedrag:

❏ 1024

VVV kadobox (A)

...........

x

€ 27,95 = € .............

Naam: ..............................…................….........................................................…………….……

❏ 1025

Regenpak (B) maat: ❏ S ❏ M ❏ L ❏ XL ❏ XXL

...........

x

€ 19,95 = € .............

Straat: .......................................…............................…..............…....……...…….......................

❏ 1049

VVV kadobox + regenpak Combinatie (B) maat: ❏ S ❏ M ❏ L ❏ XL ❏ XXL

...........

x

€ 37,90 = € .............

Huisnr.: …......................... Postcode: ..............................…...…................................................ Plaats: ................................…....……....................…...............................................…………….

❏

Verzendkosten A:

...........

x

€ 2,50

€ ............. +

E-mail: ..............................……………….............…..….......……......…………….....................

❏

Verzendkosten B:

...........

x

€ 4,95

€ .............

Subtotaal: = € ............. --

Telefoonnr.: ................................................................. Datum: …......................................…… Rekeningnr.: ..............................…............................................…………………..............…… Naam rekeninghouder: …………..............................……..............................................…….

Aantal ingeleverde spaarpunten*:

...........

x

€ 0,05 = € ............. Totaal: = € .............

Handtekening:

Extra voordelig te verkrijgen met spaarpunten * Elk spaarpunt van het Friesch Dagblad is € 0,05 waard. Door spaarpunten mee te sturen, krijgt u korting op de verzendkosten. U kunt maximaal 150 spaarpunten inleveren (€ 7,50).

Stuur deze bon in een gefrankeerde envelop naar: Friesch Dagblad, t.a.v. Lezersservice, Postbus 412, 8901 BE Leeuwarden

Elektrakeuring Handig.

De gevaren van elektra zijn niet altijd zichtbaar. Daarom adviseert Interpolis regelmatig een elektrakeuring uit te laten voeren. Want voorkomen is beter dan verzekeren. Ga voor meer preventieoplossingen naar Interpolis.nl/agro

Ondernemerschap stimuleren in Fryslân. Dat is het idee! Geld is geen doel, maar ‘n middel om doelen te bereiken. Om uit het zakenleven te halen wat erin zit. Als ondernemer zie je altijd kansen. Je wilt grenzen verleggen. Instappen, maar uiteindelijk ook goed uitstappen. Voor alle fases in het zakenleven heb je een bank nodig die dichtbij je staat. Een bank die ondernemerstaal spreekt. In Fryslân en ook ver daarbuiten. De Rabobank stimuleert ondernemerschap. Dit doen we onder meer door het mede mogelijk maken van netwerkbijeenkomsten, seminars en sociaaleconomische en maatschappelijke projecten.

Betrokken, toonaangevend en dichtbij. Rabobank. Een bank met ideeën.

www.rabobank.nl