GMB Slibverwerking. Jaarverslag Innoveren & optimaliseren Op weg naar intrinsieke duurzaamheid

GMB Slibverwerking

De specialismen van GMB GMB Civiel Infra is actief op het gebied van aanleg en onderhoud van grondwerken, kust- en oeverwerken, rioleringswerken, kabel- en leidingwerken en vrijwel alle typen verhardingen.

Jaarverslag 2009

GMB Civiel Beton- en Industriebouw richt zich op het realiseren van kunstwerken, gemalen, zuiveringsinstallaties, kantoren en fabriekshallen. Maar ook betonreparatie en betonrenovatie behoren tot haar specialismen.

GMB Rioleringstechnieken is actief op het gebied van reiniging, onderhoud en inspectie van het rioolstelsel, maar ook leidingrenovaties en het onderhouden en beheren van pompstations behoren tot haar werkgebied. De vakgroep Pompen en Gemalen is op een andere plek in de GMB organisatie ondergebracht en gaat verder onder de naam GMB Afvalwaterservice.

GMB SLIBVERWERKING B.V. LOCATIES TIEL EN ZUTPHEN

GMB Milieuwerken saneert grondwater, waterbodems en droge bodems. Bij deze activiteiten zijn vaak analyses, advies en de verwerking c.q. berging van restfracties inbegrepen. Tevens verleent GMB drinkwaterservices. Desinfectie van reinwaterkelders en renovatie van drinkwater filters behoren tot de activiteiten.

GMB Watertechnologie is een cluster dat zich focust op renovatie en (her)bouw van afvalwaterzuiveringen en de behandeling van hierbij vrijkomende deelstromen bij bedrijven en industrie. Daarnaast is GMB Watertechnologie binnen GMB opgericht om een voortrekkersrol in te nemen bij productontwikkeling en innovatie. GMB Installatietechniek ondersteunt de clusters bij het ontwerp, de realisatie, het beheer en het onderhoud van elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties. Dankzij deze expertise kan GMB totaaloplossingen bieden en multidisciplinaire projecten vakkundig uitvoeren.

GMB Slibverwerking B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen T (0575) 51 44 30 F (0575) 51 10 17 [email protected] www.gmb.eu

JAARVERSLAG 2009

GMB Slibverwerking zet zuiveringsslib op een economische en milieuvriendelijke wijze om in biogranulaat, dat voornamelijk toegepast wordt als duurzame energiebron. Daarnaast wint GMB Slibverwerking belangrijke grondstoffen terug uit de afvalstromen.

‘Innoveren & optimaliseren’

Op weg naar intrinsieke duurzaamheid

Inhoudsopgave

Voorwoord

3

1

Inleiding 1.1 GMB Slibverwerking

4 4

2 Aanbod en verwerking van slib 2.1 Ontwateringsactiviteiten 2.2 Aanvoer ontwaterd slib 2.3 Afvoer ontwaterd slib naar derden 2.4 Voorraden ontwaterd slib 2.5 Verwerking ontwaterde slibben Case report Verwerking industriële slibstromen

7 7 7 9 9 10 12

3

Biogranulaat 3.1 Productie en afzet 2009 3.2 Afzet biogranulaat locatie Tiel 3.3 Afzet biogranulaat locatie Zutphen

14 14 14 15

4

Kwaliteit slib en biogranulaat

17

5 Investeringen, bouwen onderhoudsactiviteiten 5.1 Tiel 5.2 Zutphen Case report Werkzaamheden E/W Slibverwerking 2009

20 20 20 22

6

Onderzoek

25

7

Milieu 7.1 Vergunningen 7.2 Geur 7.3 Geurmetingen 7.4 Lozing op de zuivering 7.5 Grondwateronderzoeken 7.6 Energieverbruik 7.7 Overige verbruikscijfers 7.8 CO2-reductie door compostering (biologisch drogen)

26 26 27 28 29 31 31 32 33

8 Krachtenbundeling Case report De Meerlanden 9 Personeel, arbo en kwaliteitszorg 9.1 Personeel 9.2 Ziekteverzuim 9.3 Arbo 9.4 Kwaliteit 10 Doelstellingen 2010 10.1 Bedrijfsvoering 10.2 Milieu 10.3 Investeringen en onderhoud Case report Fort de Pol - Bouwen op de belt - Co-siting

GMB Slibverwerking I jaarverslag 2009

35 36 38 38 39 39 39 41 41 41 41 42 44

1

April, 2010 Gerrit-Jan van de Pol Directeur GMB Slibverwerking B.V.

2


Voorwoord

‘Het vinden van nieuwe oplossingen en het verbeteren van bestaande processen’. Daar draaide het in 2009 bij GMB Slibverwerking om. Kort gezegd: innoveren en optimaliseren. Met name in Zutphen gaan we de komende jaren fors uitbreiden. Met de bouw van een nieuwe hal voor innovatie en opslag is de eerste stap gezet. Een belangrijke reden om uit te breiden is de toenemende vraag vanuit de industrie voor het ontwateren van slib. Tegen die achtergrond hebben we een compleet nieuw concept ontwikkeld waarmee we ons productieproces nog duurzamer en kostenefficiënter maken (intrinsiek duurzaam). Binnen dit concept versterken de onderdelen elkaar in hun duurzaamheid. Composteren blijft het leidende proces en elke aanvulling zal dienend zijn. Naast composteren en ontwateren gaan we bijvoorbeeld ook slib vergisten. Daarmee wekken we energie op waarmee we de complete installatie kunnen laten draaien.

Door onze jarenlange ervaring met de verwerking van slib en overige reststromen beschikken we over een schat aan kennis. Omdat we deze graag inzetten en uit willen breiden, zijn we steeds vaker partij bij onderzoek en innovatie. Met een succesvolle proef in Tiel hebben we het afgelopen jaar aangetoond dat fosfaat- en stikstofterugwinning uit urine op industriële schaal mogelijk is. Met onze nieuwe Innovatiehal kunnen we onderzoek voor onszelf en derden optimaal faciliteren. Er is dan ook volop belangstelling vanuit het veld. Samen met ons zusterbedrijf GMB Watertechnologie zetten we ons in om Zutphen vooral ook als kennislocatie op de kaart te zetten. In dit jaarverslag leest u wat GMB Slibverwerking in 2009 heeft ondernomen op het gebied van innovatie en optimalisatie. Omdat dit een continu proces is, houden wij belangstellenden graag op de hoogte met onze nieuwsbrief ‘Nieuws uit Water’. Deze kunt ook u downloaden op onze website www.gmb.eu.

Onze inspanningen voor ‘mens en milieu’ zijn niet onopgemerkt gebleven. Zo ontvingen we het afgelopen jaar in Tiel een award voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVOAward). Een mooie erkenning en tegelijk een stimulans om waar mogelijk te blijven verbeteren. Deze ambitie vertaalt zich bijvoorbeeld in de ondertekening van het Tielse CO2-convenant. Daarmee geven ruim twintig bedrijven, waaronder GMB, zichzelf de opdracht om de uitstoot van broeikasgassen met drie procent per jaar terug te brengen. Samenwerking speelt daarbij een belangrijke rol. Bijvoorbeeld door het opwekken en gebruiken van duurzame energie en het combineren van (vracht)vervoer.


3

1 Inleiding

Met dit verslag informeert GMB Slibverwerking B.V. (GMB) overheden (provincie en gemeenten), leveranciers (water schappen en bedrijven), afnemers, toeleveranciers, omlig gende bedrijven en bewoners en overige geïnteresseerden over de verwerking van slib in het jaar 2009 op de verwerkingslocaties in Tiel en Zutphen. Verder geven we een beschrijving van de bedrijfsactiviteiten waarbij we nader ingaan op een aantal zaken als: • de herkomst en kwaliteit van het aangevoerde slib, • de afzet en kwaliteit van het geproduceerde biogranulaat, • de investerings-, onderhouds- en onderzoeksactiviteiten, • het milieu, • bundeling kennis en kunde en • aspecten van personeel, arbo en kwaliteitszorg. Zowel GMB Slibverwerking Zutphen B.V. als GMB Slib verwerking Tiel B.V. zijn 100 procent dochters van GMB Slibverwerking B.V. Daarnaast heeft GMB sinds 2004 een deelneming van 50 procent in de vergistingsinstallatie Biologische Industriële Reststoffenverwerking B.V. (BIR) in Lichtenvoorde. De andere aandeelhouder is Waterstromen BV. GMB Slibverwerking is onderdeel van GMB.

1.1 GMB Slibverwerking GMB produceert biomassa voor de opwekking van duur zame energie. Jaarlijks verwerken de fabrieken in Zutphen en Tiel 225.000 ton organisch slib tot ongeveer 52.000 ton biogranulaat. Dit product vindt zijn weg naar energie centrales in Nederland en Duitsland, waar het als brandstof wordt ingezet. GMB is een van de bedrijven die bijdraagt aan de productie van biomassa. Daarmee geven we gehoor aan de wereldwijde en snel stijgende vraag naar grond stoffen voor bio-energie. Verder zetten we ons in om belangrijke grondstoffen (nutriënten/meststoffen) als fosfaat en stikstof terug te winnen. Visie Water, energie en bodem. Dat zijn de bouwstenen van een duurzame wereld. Een wereld waarin we efficiënt omgaan met schaarse bronnen en al even schaarse ruimte. Daarbij komt het steeds meer aan op innovatieve, duurzame oplossingen. Aan die wereld bouwt GMB mee door op een duurzame en economisch verantwoorde wijze bij te dragen aan de opwekking van duurzame energie en winning van grondstoffen uit afvalstoffen. Co-siting Om de slibverwerking nog duurzamer en kosteneffectiever te maken, werkte GMB een compleet nieuw concept uit. Door verschillende verwerkingsprocessen op één locatie te combineren (co-siting) willen we optimale synergie bereiken. Daarbij gaat het om ontwatering, vergisting, biologische droging, thermische nadroging en mineraalterugwinning. Intrinsiek duurzaam Het begrip ‘intrinsieke duurzaamheid’ staat daarbij centraal. Anders gezegd: alle onderdelen van de toekomstige procesaanpak zullen elkaar onderling in hun duurzaamheid versterken. Ook binnen de nieuwe aanpak blijft biologisch drogen het leidende proces. Elke toekomstige aanvulling zal dan ook dienend zijn aan de compostering.

4


Communaal zuiveringsslib GMB verwerkt hoofdzakelijk communaal zuiveringsslib. Dit is een restproduct van de waterketen. Elke inwoner van Nederland verbruikt gemiddeld zo’n 134 liter water per dag. Dat is 49.000 liter per jaar. Rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) zuiveren dit vervuilde water. Daarbij ontstaat het restproduct slib. Per inwoner is dat ongeveer 75 kilo per jaar. Samen met de industrie produceren we in totaal met elkaar in Nederland jaarlijks 1,6 miljoen ton slib.

Slibverwerking Milieuhygiënisch is slib een lastige stof. Het is slecht ont waterbaar, biologisch niet stabiel, bevat ziektekiemen en heeft een chemische samenstelling die de eindtoepassingen beperkt. Voor de verwerking van slib zijn diverse methoden beschikbaar: verbranden, thermisch drogen en composteren. Bij al deze technieken komt een restproduct vrij dat nog afgezet en verwerkt moet worden.

De waterschappen waarvoor GMB het rwzi-slib verwerkt zijn: • • • • • • • •

Waterschap Rivierenland Waterschap Rijn & IJssel Waterschap Reest en Wieden Waterschap Velt en Vecht Waterschap Groot Salland Waterschap Zuiderzeeland Waterschap Veluwe Waterschap Vallei & Eem

(WSRL) (WRIJ) (WRW) (WVV) (WGS) (WZZ) (WV) (WVE)

Biologisch drogen (composteren) Binnen de waterketen streeft GMB naar maximaal rendement uit de verwerking van afvalstromen. Daarom is bij de start van het bedrijf bewust gekozen voor biologisch drogen (compostering) om het slib van afvalwaterzuiverings installaties te verwerken. Aangezien het composterings proces zelf warmte genereert, hoeft er maar weinig energie aan het proces te worden toegevoegd. Daarmee is compos tering de meest energiezuinige en dus meest duurzame methode om slib te verwerken.

Reest en Wieden

Zuiderzeeland

Reest

Industrieel zuiveringsslib Naast communaal zuiveringsslib composteert GMB ook organische reststoffen, die afkomstig zijn uit de industrie. Dit zijn steekvaste slibben die vrijkomen bij diverse productieprocessen die in kwaliteit beter of vergelijkbaar zijn met communaal zuiveringsslib. Naast steekvaste slibben verwerkt GMB ook vloeibare slibben die in Zutphen eerst worden ontwaterd en daarna biologisch worden gedroogd.

Velt en Vecht

Groot Salland

GMB heeft deze techniek vanaf het begin zelf ontwikkeld en vervolgens geoptimaliseerd. Op het gebied van composteren van zuiveringsslib nemen we in Nederland een unieke positie in.

Veluwe

Vallei en Eem

Rivierenland

Rijn en IJssel

Het composteringsproces Composteren houdt in dat een deel van het organische materiaal biologisch wordt afgebroken onder gelijktijdige verdamping van water. Het slib wordt in de juiste verhouding gemengd met een gecomposteerd materiaal en hout snippers. Dit mengsel is biologisch actief, goed beluchtbaar en heeft een goed vochtgehalte. Dit zijn voorwaarden voor een snelle compostering. Gedurende tien dagen wordt dit mengsel in gesloten tunnels belucht. Bij het composteren komt veel warmte vrij. Hiermee wordt het aanhangende vocht grotendeels verdampt en met de lucht afgevoerd.


5

Nadat de lucht gereinigd is, wordt deze via de schoorsteen afgevoerd. De compostering heeft als verwerkingsproces een beschikbaarheid van nagenoeg 100 procent. Dit betekent dat de verwerking niet of nauwelijks wordt belemmerd door (on)voorziene situaties. Biobrandstof Na tien dagen wordt het materiaal gezeefd en wordt de kleine zeeffractie nagerijpt. Uiteindelijk is het vochtgehalte afgenomen van 75 procent tot circa 30 procent. Per ton ontwaterd slib is er dan 625 kg water verwijderd. De hoeveelheid materiaal is dus flink afgenomen. Van iedere 100 ton nat slib blijft na ontwatering en compostering slechts vijf ton biobrandstof over. Dit is een reductie in volume van 95 procent. Doordat het biogranulaat een stabiel en droog materiaal is, zijn verschillende toepassings mogelijkheden ontstaan.

Eindverwerking biobrandstof Het landelijke en Europese beleid is erop gericht om aan afvalstoffen een nuttige toepassing te geven. Met het composteren wordt zuiveringsslib opgewerkt tot een biogranulaat dat vervolgens in Nederlandse en Duitse energiecentrales als biobrandstof mee- of bijgestookt wordt. Vanwege onvoldoende vergunde verwerkingscapaciteit in Nederland wordt naar het buitenland uitgeweken. Ammoniumsulfaat (kunstmest) Met behulp van zwavelzuur kan GMB tot 100 procent van de stikstof uit de proceslucht verwijderen. Hierbij wordt ammoniumsulfaat (AS) geproduceerd, een stikstofhoudende zwavelmeststof. Voor dit product dat op beide verwerkings locaties vrijkomt, ontving GMB in 2005 een officiële erkenning als biologische zwavelhoudende kunstmeststof. We hebben het proces zodanig ingericht dat we onze afnemer een minimumkwaliteit kunnen garanderen.

Het composteringsproces

aanvoer nat slib

ontwatering

slibaanvoer

hout en compost zeven

afvoer biogranulaat

6

vullen van tunnels met hout/compost/slibmengsel composteren

legen van tunnels met hout/compostmengsel


2 Aanbod en verwerking van slib

Voor de verwerking van rwzi-slib heeft een aantal Nederlandse waterschappen langdurige contracten afgesloten met GMB. Daarnaast is in 2009 rwzi-slib van andere aanbieders ontvangen. Naast deze communale reststroom ontvangt GMB ook andere organische afvalstoffen. Zowel de rwzi-slibben als de toeslagstoffen zijn mechanisch ontwaterd. Daarnaast worden in Zutphen slibben aangevoerd die nog ontwaterd moeten worden voor deze de composte ring in kunnen. Zonder ontwatering zou GMB slechts een kleine hoeveelheid nat slib in de compostering kunnen verwerken.

2.1 Ontwateringsactiviteiten Het ontwateren van industriële slibben is een nieuwe pijler onder de slibverwerking. Meer dan in de communale markt - waar verwerking veelal voor langere tijd is vastgelegd liggen in de industriële markt groeikansen voor GMB.

2.2 Aanvoer ontwaterd slib De aanvoer van ontwaterd slib naar de compostering in Tiel is ten opzichte van 2008 met een kleine 6.000 ton gestegen. De aanvoer en verwerking is echter nog altijd 5.000 ton lager dan gewenst. De aanvoer naar de compostering in Zutphen is nagenoeg gelijk aan die over 2008. Doordat er minder slib van WSRL naar Zutphen is gebracht, kon er in Zutphen meer slib van WVV ontvangen worden. Door het ontwateren van vloeibaar slib is de totale hoeveel heid van ontwaterd slibaanvoer in 2009 toegenomen. Vanaf 2007 verwerkt GMB samen met het Duitse bedrijf RVG GmbH (voorheen RAG-Verkauf ) zuiveringsslibben van WV en WVE. De totale aanvoer van ontwaterd slib (inclusief de aanvoer van WV en WVE naar onze partner) is in 2009 met 3665 ton toegenomen. Deze hoeveelheid is inclusief het intern ontwaterde slib.

Toename aantal aanvragen De laatste jaren krijgt GMB steeds meer aanvragen voor het ontwateren van nat slib. Daarom hebben we in 2008 een decanter aan onze installatie in Zutphen toegevoegd. Deze grote centrifuge slingert het water uit het slib, waarna het ontwaterd slib in het composteringsproces wordt gebracht. Een relatief groot deel van het natte slib wordt aangevoerd door BIR.

Ontwateringsactiviteiten (tonnen)

2009 Slib

Voorraad 1-1 Aanvoer BIR Aanvoer overige stromen Afvoer Saldo Voorraad 31-12 Verwerking Gemiddelde droge stof (d.s.)

Afvoer ontwaterd slib naar de compostering Gemiddelde droge stof (d.s.)


2008

Droge stof

780 8.723 42.568 1.786 50.285 702 49.583

39 423 2.354 380 2.435 35 2.401

Slib 1650 14.611 15.237 3.700 27.798 780 27.018

4,8%

9.834

165 843 880 201 1.687 39 1.648 6,1%

2.397 24,4%

Droge stof

4.735

1.321 27,9%

7

Aanvoer slib per leverancier 2005 - 2009 80.000 70.000 Tonnen slib

60.000 50.000 40.000

2005

30.000

2006 2007

20.000 10.000

2008

0

2009 WRIJ

WSRL

WGS

WZZ

WRW

WVV

WV

WVE

Overige Overige rwzi- organische slibben reststoffen

Aanvoer ontwaterd slib 2008 Leverancier

Aanvoer slib (tonnen) Tiel

WRIJ WSRL WGS WZZ WRW * WVV WV WVE Overige rwzi-slibben Organische reststoffen Totaal Aanvoer

Zutphen Derden

2.348 53.907 56.364 13.378 23.007 5.869 8.312 14.897 61 10.663 10.954 552 7.323 1.286 2.198 1.896 13.438 70.819 155.604

Aanvoer droge stof (tonnen) Totaal

56.255 69.742 23.077 5.869 29 23.238 10.731 21.426 31.177 42.130 13.271 21.146 3.484 15.334 55.208 281.631

Tiel 664 12.222 2.149 12 138 281 553 16.018

Zutphen Derden 12.199 2.631 6.182 1.600 3.887 2.386 2.463 1.820 483 3.661 37.311

8 2.324 7.032 3.330 12.694

Totaal

d.s. %

12.863 14.853 6.182 1.600 6.044 4.722 9.495 5.287 764 4.214 66.023

22,9 21,3 26,9 27,3 26,0 22,0 22,5 25,0 21,9 27,5 23,4

* Een deel van de leveranties van WRW wordt i.v.m. de toevoeging van houtmeel aangemerkt als organische reststoffen.

Aanvoer ontwaterd slib 2009 Leverancier

Aanvoer slib (tonnen) Tiel

WRIJ WSRL WGS WZZ WRW * WVV WV WVE Overige rwzi-slibben Organische reststoffen Totaal Aanvoer

Zutphen Derden

612 55.891 61.117 6.638 22.287 5.554 10.050 14.754 765 17.269 10.154 587 5.701 1.401 4.066 2.153 13.607 76.690 155.921

Aanvoer droge stof (tonnen) Totaal

56.503 67.755 22.287 5.554 24.804 5.016 23.050 33.478 43.632 14.192 20.480 5.467 15.765 52.686 285.296

Tiel 165 13.813 2.589 157 153 339 713 17.928

Zutphen Derden 12.637 1.164 6.182 1.417 3.778 3.360 2.267 1.449 888 3.578 36.666

1.004 7.546 3.706 12.256

Totaal

d.s. %

12.802 14.977 6.128 1.417 6.367 4.521 9.814 5.308 1.227 4.291 66.850

22,7 22,1 27,5 25,5 25,7 19,6 22, 5 25,9 22,4 27,2 23,4

* Een deel van de leveranties van WRW wordt i.v.m. de toevoeging van houtmeel aangemerkt als organische reststoffen.

8


2.3 Afvoer ontwaterd slib naar derden zuiveringsslib om kolenslib te drogen. Betrem produceert uit biogranulaat, zuiveringslib en kolenpoeder een biobrand stof voor energiecentrales.

GMB zette in 2009 vanuit Zutphen 8.910 ton zuiveringsslib af naar derden. In 2008 was dit 7.883 ton. Er is slib geëxpor teerd naar de energiecentrale van E.ON in Veltheim en de energiecentrale van WFA in Elverlingsen (Duitsland). Daar naast ging 56 ton naar SCT in Garmerwolde.

De afzet naar Betrem gebeurt op verzoek en onder de verantwoordelijkheid van RVG. Vanuit Ede is slib geëxpor teerd naar RVG en naar twee bruinkoolcentrales van RWE. De herkomst en de eindbestemming van de door derden verwerkte slibben vindt u in de volgende twee tabellen.

In 2009 is er 52.686 ton zuiveringsslib rechtstreeks van de locatie van herkomst afgezet naar derden. In 2008 was dit 55.208 ton. Vanuit Apeldoorn is er rechtstreeks geëxporteerd naar de Duitse bedrijven RVG en naar Betrem. RVG gebruikt

Overzicht afzet rwzi-slib 2009 binnen Nederland Ontdoener

Afnemer/Verwerker

GMB Zutphen WVV Emmen WVV Emmen

SCT Garmerwolde SCT Heerenveen SCT Garmerwolde

Hoeveelheid (tonnen) 56 2.790 2.226

Overzicht afzet rwzi-slib 2009 naar Duitsland Ontdoener

Afnemer/Verwerker

WV Apeldoorn WV Apeldoorn WVE Ede WVE Ede GMB Zutphen GMB Zutphen Totaal export 2009

Betrem RVG Herne RVG Herne RWE Frechen E.ON Veltheim WFA Elverlingsen

Hoeveelheid (tonnen) 2.642 30.836 4.209 9.982 1.002 7.852 56.524

2.4 Voorraden ontwaterd slib Op beide verwerkingslocaties namen de voorraden slib af. In Zutphen beschikt GMB over een grotere opslagcapaciteit

Voorraden ontwaterd slib (in tonnen) Slib Voorraad 1 januari 2009 Voorraad 31 december 2009 Voorraadmutatie


758 503 -255

dan in Tiel. Doordat de verwerking in 2009 uitstekend verliep, is de voorraad in Zutphen sterk gedaald.

Tiel

Zutphen

Droge stof Droge stof % 174 116 -58

23,00 % 23,00 %

Slib 4.568 1.678 -2.743

Droge stof 1.078 396 -682

Droge stof % 23,60 % 23,60 %

9

2.5 Verwerking ontwaterde slibben Verwerking Zutphen De verwerking in Zutphen is toegenomen van 142.000 ton naar 149.000 ton slib.

150.000

37.500

145.000

36.250

140.000

35.000

135.000

33.750

130.000

32.500

125.000

31.250

120.000

30.000

115.000

28.750

110.000

27.500

105.000

26.250

100.000

25.000 2000

2001

2002

Tonnen droge stof

10

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Tonnen slib


Tonnen droge stof

Tonnen slib

Verwerking Zutphen 2000 - 2009 (evenwicht bij 25% d.s.)

Verwerking Tiel Het gemiddelde droge stof percentage in Tiel is gestegen van 22,7 procent naar 23,2 procent. Daarmee is de verwerking in Tiel toegenomen van 71.000 ton naar 77.000 ton slib.

90.000

22.500

85.000

21.250

80.000

20.000

75.000

18.750

70.000

17.500

65.000

16.250

60.000

15.000 2000

2001

2002

2003

2004

Tonnen droge stof

Verwerking 2008 (tonnen)

Aanvoer rwzi-slibben Aanvoer toeslagstoffen Totaal aanvoer Af: Afvoer slib naar derden Af: Voorraadmutatie Verwerking


2006

2007

2008

2009

Tonnen slib

Tiel Slib

Droge stof

67.261 3.559 70.819 88 -616 71.348

15.035 983 16.018 5 -183 16.196

Verwerking 2009 (tonnen)

Aanvoer rwzi-slibben Aanvoer toeslagstoffen Totaal aanvoer Af: Afvoer slib naar derden Af: Voorraadmutatie Verwerking

2005

Tonnen droge stof

Tonnen slib

Verwerking Tiel 2000 - 2009 (evenwicht bij 25% d.s.)

Zutphen Droge stof % 22,35 27,62 22,62 6,17 22,70

Slib

Droge stof

139.187 13.934 153.121 7.883 2.743 142.494

32.873 3.524 36.397 1.874 598 33.925

Tiel Slib

Droge stof

72.523 4.167 76.690 70 -255 76.875

16.697 1.231 17.928 25 -58 17.845

Droge stof % 23,62 25,29 23,77 23,77 23,81

Zutphen Droge stof % 23,02 29,54 23,38 35,14 23,21

Slib

Droge stof

139.362 15.673 155.035 8.910 -2.890 149.015

32.332 3.980 36.312 1.853 -682 35.141

Droge stof % 23,20 25,25 23,42 20,80 23,58

11

Case report Vloeibaar slib

Factsheet

libstromen s le e ri t s u d Verwerking in

n ca. 50.000 to 9 0 0 2 In . n . 12.000 to - In 2006 ca ter el van decan d id m r o o d ng - Ontwateri slib n ontwaterd to 0 0 .8 9 in rt lling - Dit resultee en samenste e lt a eh fg to s ge - Gezien dro sproces mposterings o c in e rd a a meerw de rwzi troomt naar s r te a w e d en - Het vrijkom erkomst stelling of h en m a s a u q ie - Stromen d landbouw orden in de w en n n u k niet afgezet

Bart Wicherink

Decanter ur ge stof per u ro d g k 0 5 .7 1 - Capaciteit: kiloWatt rmogen: 150 ve rd ee ll ta s - Ge n 08 3 ame: april 20 - Ingebruikn slib: 1.200 m en k ik d te aciteit in 4,8% - Opslagcap percentage: f to s e g ro d ingaand 24,4% ntwatering: - Gemiddeld o a n e g ta ercen droge stof p - Gemiddeld 3 uur t: 35 m per ie eb d l a a im - Max

12


partij, ‘Klanten willen een betrouwbare die kennis van zaken heeft’ te

de industrie. De laats zuiveringsslib van waterschappen en GMB verwerkt al meer dan twintig jaar toe. Ging het in 2006 nog stromen uit industriële processen fors tijd neemt de afname van vloeibare naar 50.000 ton. om zo’n 12.000 ton, in 2009 steeg dit slib inneemt’, zo licht ige bedrijven die vloeibaar zuiverings ‘In Nederland is GMB één van de wein van de voedings- en ‘Het slib is voornamelijk afkomstig productmanager Bart Wicherink toe. strie. Deze partijen indu n, de papierindustrie en de chemische genotsmiddelenindustrie, slachterije hebben voor de ie allat sinst ering een kant-en-klare compost hebben het voordeel dat wij al reststoffen gaan opwekken, gie die we uit industriële organische verwerking van rwzi-slib. Met de ener strieel slib meer organische opwaarderen. Bovendien bevat indu kunnen we ons eindproduct verder de verwerking.’ stof, wat een positief effect heeft op Zekerheid e ervaring van GMB. ‘Dit strie verklaart Bart vanuit de jarenlang De toenemende vraag vanuit de indu tromen die, gezien de slibs oplossing voor de verwerking van heeft geresulteerd in een duurzame onze klanten is het Voor zet. afge en de landbouw kunnen word samenstelling of herkomst, niet naar en verwerkt. Klanten willen conform weten regelgeving word heel belangrijk dat de afvalstromen rheid.’ zaken heeft. Wij bieden hen die zeke een betrouwbare partij, die kennis van Ontzorgen leidingsdocumenten en verzorgen de planning, de juiste bege Bovendien ontzorgt GMB de klant. ‘Wij GMB te kiezen’, aldus is voor veel klanten een reden om voor in veel gevallen ook het transport. Dat Bart. Proactief GMB de zeefbandpers in de verwerking van nat slib verving Vanwege de toenemende vraag voor ker en ontwaterd zo’n 35 ijfsze ateringsmachine is bijzonder bedr 2008 door een decanter. ‘Deze ontw De capaciteit is uur. per kuub kwamen slechts tot 12 kuub slib per uur. Met de zeefbandpers e ctiev proa onze zij dank ook nodig, want dus aanzienlijk toegenomen. Dat is slib baar i vloe van de inname houding richting de markt neemt ’ toe. r maa alleen


13

3 Biogranulaat 3.1 Productie en afzet 2009 De afzet van biogranulaat naar de eindverwerkers verliep in 2009 zeer voorspoedig. De gehele productie kon worden afgezet en tegelijk is een groot deel van de in het verleden opgebouwde voorraad afgezet. De vooruitzichten voor de afzet in 2010 zijn positief. In 2009 ging 95,4 procent van het biogranulaat naar energiecentrales. De overige 4,6 procent ging naar twee cementcentrales. Binnen Nederland wordt biogranulaat afgezet aan E.ON Biomass. E.ON Biomass produceert uit verschillende organi sche reststoffen een biobrandstof voor een energiecentrale van E.ON in Nederland. In Duitsland wordt biogranulaat rechtstreeks afgezet naar de energiecentrales van Evonik, Remondis, E.ON en Innova therm. De energiecentrales van Evonik. Remondis en E.ON zijn kolengestookte centrales waar biogranulaat wordt mee gestookt. De afzet naar de energiecentrale van Innovatherm betrof een proef.

Betrem is een Duits bedrijf dat biogranulaat mengt met zuiveringsslib en kolenpoeder en hiervan een brandstof voor energiecentrales maakt. De afzet van proefvrachten in 2008 naar Cimalux, een Luxemburgse cementcentrale, heeft 2009 een vervolg gekregen. Daarnaast is biogranulaat afgezet naar een cementcentrale van Heidelberg in Duitsland.

3.2 Afzet biogranulaat locatie Tiel WSRL is zelf verantwoordelijk voor de afzet van het bio granulaat dat uit haar zuiveringsslib wordt geproduceerd. Al het biogranulaat van WSRL gaat naar de Stichting Slibservice Rivierengebied (SSR). SSR verzorgt de afzet van het biogranulaat. Voor het biogranulaat dat niet direct kan worden afgezet, maakt SSR gebruik van een eigen opslagdepot.

Afzet biogranulaat vanaf locatie Tiel 2009 (in tonnen) Ontdoener/verwerker E.ON / BioMass (NL) E.ON (D) Betrem (D) Totaal Afzet Mutatie Depot Totaal Afzet

SSR

WRIJ

GMB

Totaal

7.908 12.205 20.113 -/- 2.018 18.095

337 337

3.872 3.872

337

3.872

8.245 12.205 3.872 0 -/- 2.018 22.351

Vanuit Tiel leverde WRIJ 384 ton aan Biomass. GMB heeft in 2009 vanuit Tiel 3.872 ton biogranulaat afgezet aan Betrem.

Afzet biogranulaat per eindbestemming 2009


4,4% 0,6%


0,2%

Afzet biogranulaat per eindbestemming 2006 0,7%

0,1%

8,3%

25,7%

27,8%

69,4%

72,0%

Energieopwekking (D)

14

26,3%

Energieopwekking (NL)

43,8%

73,7%

Cementindustrie (D)

47,3%

Bouwstof (D)

Proeven


3.3 Afzet biogranulaat locatie Zutphen WRIJ is zelf verantwoordelijk voor de afzet van het biogranu laat dat uit haar zuiveringsslib wordt geproduceerd. In 2009 ging dit in totaal om 23.004 ton. Hiervan ging 9.135 ton naar Biomass en 2.377 ton naar Evonik. Tenslotte zette WRIJ 11.492 ton af naar E.ON Duitsland.

In Zutphen is 49.007 ton biogranulaat nagerijpt (inclusief een deel verse compost dat op voorraad lag) en 49.490 ton afgezet. Hiervan was 483 ton afkomstig van SCT.

Afzet biogranulaat vanaf locatie Zutphen 2009 (in tonnen) Ontdoener/verwerker E.ON / BioMass (NL) E.ON (D) Betrem (D) Evonik (D) Remondis (D) Innovatherm (D) Cimalux (Lux) Heidelberg (D) Totaal Afzet

WRIJ

SSR

GMB

Totaal

9.135 11.492 2.377 23.004

1.530 1.530

8.555 171 12.513 51 450 3.217 24.957

10.665 11.492 8.555 2.547 12.513 51 450 3.217 49.490

Afzet biogranulaat locaties Tiel en Zutphen 2005 t/m 2009 (in tonnen) Opslag NL 2009 -/- 2.018 2008 -/- 2.145 2007 -/- 334 2006 4.706 2005 -/- 9.523

Energieopwekking NL 18.958 15.660 12.945 15.938 21.959


D 51.235 40.499 36.322 17.204 23.630

Cementindustrie NL 2.684

D 2.482

Lux 450 90 -

BouwGrondEntProeven stof verbetering materiaal D 3.217 -

D 3.005 6.211

Fr 7.149

Fr 234 -

Totaal

NL 27 20 -

71.841 54.103 48.960 41.107 54.592

15

16


4 Kwaliteit slib en biogranulaat De kwaliteit van aangevoerd slib verschilt per zuivering. Op de compostering in Tiel worden voornamelijk slibben van de zuiveringen van WSRL aangevoerd, aangevuld met slibben van WRW, WVV, WRIJ en WVE. Op de compostering in Zutphen worden slibben verwerkt van WRIJ, WGS, WZZ, WV, WVE, WRW en WVV. Daarnaast verwerken de fabrieken op beide locaties overige organische reststoffen. Samenstelling De samenstelling van het slib en het biogranulaat wordt voor beide locaties regelmatig bepaald. Wanneer de concentratie van een stof een grenswaarde voor een afzetkanaal dreigt te overschrijden, kan dit bijgestuurd worden door bepaalde slibben elders te verwerken of te exporteren. Dit is nog niet nodig geweest. Door de afbraak van organische stof bij het composteren neemt het anorganisch gehalte in het biogranulaat met ongeveer 40 procent toe. Een overzicht van de kwaliteit van het gemiddelde rwzi-slib en het biogranulaat over 2009 staat in de onderstaande tabel.

Kwaliteit slib en biogranulaat Parameter/element

(Chem.) afkorting

Eenheid

Tiel Slib

Zutphen

Biogranulaat

Slib

Biogranulaat

Indamprest Gloeirest

d.s. gl.r.

% % v.d. ds

23,1 33,9

62,2 48,0

22,9 34,9

65,5 47,8

Arseen Cadmium Calcium Chloride Chroom Fosfaat (totaal P) IJzer Koper Kwik Lood Nikkel Stikstof Zink Zwavel

As Cd Ca Cl Cr P Fe Cu Hg Pb Ni N-Kj Zn S

mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds

6,9 1,1 2.010 45 34.200 44.439 450 0,9 91 29 55.300 953 13.500

10,0 1,5 35.000 3.440 65 40.300 56.200 609 1,2 126 38 49.000 1.337 15.300

10,2 1,1 26.000 1.185 40 32.000 42.420 359 0,7 94 26 55.000 1.001 11.800

10,8 1,8 40.000 2.350 56 44.000 55.300 492 0,9 112 31 46.500 1.283 15.400


17

Trend van een aantal belangrijke parameters over de jaren 2005 t/m 2009 van slib en biogranulaat van beide locaties

Gloeirest

3.500 3.500 2.500 2.500 0 0 3.000 3.000 2008 2009 2005 2006 20072.000 2.000 2005 2006 2007 2008 3.500 3.500 2.500 2.500 1.500 1.500 3.000 3.000 2.000 2.000 1.000 1.000 2.500 3.500 2.500 3.500 1.500 1.500 500 500 2.000 3.000 2.000 3.000 1.000 1.000 2005 2006 2007 20082005 20092006 2007 2008 2.500 1.500 2.500 1.500 500 500 2.000 1.000 2.000 1.000 2005 2006 2007 20082005 20092006 2007 2008 60.000 60.000 1.500 500 500 1.500 mg/kg d.s. d.s.

20082005 20092006 1.000 2005 2006 20071.000 1.0002007 60.000 60.000 60.000 50.000 50.000 50.000 500 500 500 20082005 20092006 2007 50.000 50.000 50.000 40.000 40.000 40.000 60.000 2005 2006 200760.000 60.000

2008 2008

2009

2009 2009 2009 2009

2009 2009 2009 2009

50 Lood 100

2008 2009 2008 2009

20092006 2007 2008 2009 2006 2007 20082005 1.200 1.200 1.400 1.400 0 0 20082005 200920061.200 2006 20071.200 2007 1.000 1.000 1.400 1.400

2008 2009

2,5 36,0 40,0 2 2,5 36,0 1,5 2 2,5 1 1,5 2 0,5 1 2,5 1,5 0 0,5 2 1 0 1,5 0,5 1 0700 0,5 600 700 0500 600 700 400 500 600 300 400 700 500 200 300 600 400 200 500 300 400 200 200 300 150 200 200 100 150 200 50 100 150 200 0100 50 150 050 100 01.400 50 1.200 1.400 0 1.000 1.200 1.400

mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. % van de%d.s. van granulaat de % van d.s. granulaat % devan d.s. de granulaat d.s. granulaat

2009

mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

2009


mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

2009

40,0 44,0 48,0 52,0 36,0 40,0 44,0 48,0 36,0 40,0 44,0


% van de%d.s. van slib de % van d.s. slib % devan d.s. de slibd.s. slib mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. % van de%d.s. vangranulaat de % van d.s. granulaat % devan d.s. de granulaat d.s. granulaat

% d.s. granulaat % d.s. granulaat % d.s. granulaat % d.s. granulaat mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

44,0 48,0 52,0

800 800 800 1.000 1.000 1.000 1.200 1.200 1.200 1.400 1.400 1.400 800 600 600 800 600 800 1.000 1.000 1.000 2008 2005 200920061.200 2007 2008 2009 1.200 2006 20071.200 600 600 600 600 800 800 800 800 1.000 30 102005 2006 20071.000 2008 2005 200920061.000 2009 2007 2008 2009 1.000 16.000 16.000 16.000 16.000 600 600 0 600 600 3.500 800 800 20 800 800 2005 2006 2009 2007 2008 2009 15.000 2008 2009 15.000 15.000 3.000 15.000 102005 2006 2007 16.000 16.000 3.500 16.000 16.000 2.500 14.000 14.000 14.000 14.000 600 600 0 600 600 15.000 15.000 3.000 15.000 15.000 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 2009 2007 2008 2009 13.000 13.000 13.000 13.000 3.500 16.000 16.000 16.000 16.000 2.000 14.000 14.000 2.500 14.000 14.000 12.000 12.000 12.000 12.000 1.500 15.000 15.000 15.000 15.000 3.000 13.000 13.000 2.000 13.000 13.000 1.000 11.000 11.000 11.000 3.500 11.000 2.500 16.000 16.000 14.000 14.000 14.000 16.000 14.000 16.000 12.000 12.000 1.500 12.000 12.000 10.000 10.000 10.000 10.000 2.000 15.000 15.000 13.000 13.000 3.000 13.000 15.000 13.000 500 15.000 11.000 11.000 1.000 11.000 11.000 2009 2008 2009 2008 2009 2005 2006 2007 2005 2006 2007 14.000 14.000 12.000 12.000 1.500 12.000 14.000 12.000 2.500 14.000 10.000 10.000 500 10.000 10.000 13.000 13.000 1.000 11.000 11.000 11.000 11.000 2.000 13.000 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 2009 2007 2008 2009 13.000 65.000 65.000 65.00060.000 65.000 12.000 12.000 10.000 10.000 500 10.000 12.000 10.000 12.000 1.500 60.000 60.000 2005 2006 200760.000 2009 2007 2008 2009 60.000 2008 2005 20092006 11.000 11.000 1.000 11.000 11.000 65.000 65.000 65.000 65.000 50.000 55.000 55.000 55.00060.000 55.000 10.000 10.000 10.000 10.000 500 60.000 60.000 60.000 60.000 I jaarverslag 2009 50.000 GMB Slibverwerking 50.000 50.000 50.000 2008 2005 20092006 2005 2006 200765.000 2009 2007 2008 2009 65.000 50.000 40.000 55.000 55.000 55.000 55.000 65.000 65.00060.000 45.000 45.000 45.000 45.000 60.000 60.000 60.000 60.000 800 1.000 1.200 1.400 800 600 1.000 1.200 2009


3.500 020

48,0 44,0 52,0

48,0 52,0

mg/kg d.s. d.s.

3.500 200

2008 2005 20092006 2005 2006 20073.000 3.000 10 2007 2008 10

38,0 42,0 46,0


2005

2009 1.200 1.000 1.400

48,0 52,0


2005

1.200 1.400 0

42,0 46,0

52,0

mg/kg d.s. d.s.

2005

2009


2005

1.4000 50

52,0

50 100 150 150 200 200 50 0 500 100 100 20082005 200920061502007 2006 2007 150 050 500 20082005 200920061002007 2006 2007 100 1.4000 01.400 50 50


2005

500 100 2009

0,5 1,0 1,5 2,0 0,0 0,5 1,0 1,52005 0,0 0,5 1,02005 60 0,0 0,5 502005 60 40 0,0 50 302005 60 40 50 20 30 10 40 60 20 0 30 50 102005 40 20 0

mg/kg d.s. d.s.

3.500 200 3.000 10 3.500 2.500 0 3.000 2.000 3.500 2.500 1.500 3.000 2.000 1.000 3.500 2.500 1.500 500 3.000 2.000 1.000 2.500 1.500 500 2.000 1.000 60.000 1.500 500

2005

50 100 150 200 500 100 150 2009


60 0,0 0,5 50 60 40 0,0 50 30 60 40 20 50 30 10 60 40 20 50 300 10 40 200 30 10


0,0 0,5 1,0

0,5 1,0 1,5 2,0 2,0 0,5 0,0 0,0 0,5 1,0 1,0 1,5 2007 2008 20082005 20092006 2006 2007 1,5 0,0 0,0 0,5 0,5 1,0 2007 2008 20082005 20092006 2006 2007 1,0 60 60 0,0 0,0 0,5 0,5 2005 2006 2008 2009 50 2007 2008 2006 2007 50 60 60 40 40 0,0 0,0 50 50 20082005 20092006 2006 2007 60 30 30 2007 2008 60 40 40 50 20 20 50 30 30 10 10 60 40 60 40 20 20 0 50 300 50 30 10 2007 2008 10 20092006 2006 2007 2008 2005 40 40 200 20 0 30 2007 2008 10 10 2008 2005 20092006 2006 2007 30 mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

0,5 1,0 1,5 2,0 0,5 0,0 1,0 1,5

Kwik1,5 0,5 1,0


10 1,5 2,0 0 1,5 1,0 2,0


10 30 2,0 200


70 0,0 4,0 60 70 50 0,0 60 40 70 50 30 60 40 20 50 30 70 10 40 20 600 30 10 50 20 400


0,0 4,0 8,0


4,0 4,0 8,0 8,0 12,0 12,0 16,0 16,0 4,0 0,0 0,0 4,0 8,0 8,0 12,02007 2008 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 12,0 0,0 0,0 4,0 4,0 8,0 2007 2008 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 8,0 70 70 0,0 0,0 4,0 4,0 2005 2006 2008 2009 60 2007 2008 2005 2006 2007 60 70 70 50 50 0,0 Chroom0,0 60 60 40 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 40 2007 2008 70 70 50 50 30 30 60 60 40 40 20 20 50 50 30 30 70 10 10 70 40 40 20 20 0 60 600 30 10 2007 2008 10 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 30 50 50 200 020 40 40 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 10 2007 2008 10 30 30 2,0 2,0 0 020 20 2007 2008 20092006 2005 2006 2007 2008 2005 10 1,5 1,5 2,0 10 2,0 0 0 1,5 1,0 2007 2008 1,0 1,5 2008 2005 20092006 2005 2006 2007 2,0 2,0


4,0 8,0 12,0 16,0 4,0 0,0 8,0 12,0


2005 2006 2007 12,0 20082005 2009200612,0 8,0 8,0 16,0 16,02007 2008


12,0 8,0 16,0


12,0 16,0 55,0


12,0 16,0 20,0


12,0 16,0 20,0

2005 2006 2007 20082005 20092006 2007 2008

2,5 30,0 34,0 2009 2 2,5 30,0 1,5 20092,52 1 1,5 2 0,5 2,51 1,5 0,502 2009 1 1,50 0,5 2009 1 7000 0,5 2009 600 700 0 500 600 2009 700 400 500 600 300 400 700 500 200 300 600 2009400 500 200 300 2009 400 200 200 2009300 150 200 200 150 100 2009200

46,0

60,0 40,0 34,0 44,0 65,0 38,0 70,0 42,0 48,0 52,0 75,0 46,0 40,0 55,0 36,0 60,0 30,0 34,0 65,0 38,0 44,0 70,0 20082005 2005 2006 2007 42,0 2009200648,02007 2008 36,0 55,0 30,0 60,0 34,0 40,0 65,0 20082005 2005 2006 2007 38,0 2009200644,02007 2008 16,0 2,5 2,5 55,0 30,0 36,0 40,0 60,0 34,0 2005 2006 Cadmium 2007 2008 2005 2006 2007 2008 2009 2 2 12,0 2,5 16,0 2,5 36,0 55,0 30,0 1,5 1,5 2 2007 2008 2 2005 2008 2005 2006 2007 2,5 20092006 8,0 12,0 16,0 2,5 1 1 1,5 1,5 2 2 4,0 8,0 12,0 0,5 0,5 1 2,5 16,0 2,51 1,5 1,5 0,0 0 4,0 8,0 0,5 0,502 2 12,0 1 2005 1 2007 2008 20092006 2005 2006 2007 2008 1,5 0 0,0 1,50 4,0 0,5 0,5 8,0 20092006 2007 2008 2005 2006 2007 20082005 1 1 70 7000 0,0 0700 4,0 0,5 2007 2008 0,5 2006 602005 2006 2007 20082005 2009 600 600 700 70 700 50 0 Koper 0,0 0 500 60 402005 2006 2007 500 600 2008 2009 6002007 2008 70 700 2005 2006 700 50 30 400 400 500 500 60 40 20 600 600 300 300 50 30 400 400 700 10 70 700 500 500 40 20 200 200 0 60 300 300 600 600 30 102005 2006 2007 400 4002007 2008 20082005 20092006 50 20 500 200 200 040 500 300 300 102005 2006 2007 20082005 20092006 2007 2008 30 400 400 2,0 200 200 200 0 200 20 300 300 2005 2006 2007 2008 2005 2006 2007 2008 2009 1,5 150 150 200 10 2,0 200 200 200 0 150 1,02005 2006 2007 200 1002007 2008 1,5 100 150 20082005 20092006200 2,0

mg/kg d.s. d.s.

16,0 20,0 24,0

42,0 65,0 38,0 75,0 46,0 70,0

34,0 38,0 42,0 46,0 34,0 30,0 38,0 42,0 2008 2009 30,0 34,0 38,0 2008 2009


20,0 24,0 28,0

60,0 24,0 65,0 28,0 32,0 70,0 75,0 36,0 60,0 55,0 20,0 24,0 28,0 65,0 2005 2006 2007 32,0 20082005 2009200670,02007 55,0 20,0 24,0 60,0 2005 2006 2007 28,0 20082005 2009200665,02007 16,0 16,0 20,0 55,0 60,0 24,0 Arseen mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

24,0 28,0 32,0 36,0 24,0 20,0 28,0 32,0

% van de%d.s. vanslib de % van d.s. slib % devan d.s. de slibd.s. slib

70,0 65,0 75,0

70,0 42,0 75,0 46,0


28,0 32,0 36,0

32,0 28,0 36,0


70,0 75,0


32,0 36,0

mg/kg d.s. d.s.

32,0 36,0

46,0 75,0 % d.s. granulaat % d.s. granulaat % d.s. granulaat % d.s. granulaat

75,0

% d.s. slib% d.s. slib % d.s. slib % d.s. slib

36,0

mg/kg d.s. d.s.

18

mg/kg d.s. d.s.






% d.s. slib% d.s. slib % d.s. slib % d.s. slib

Droge stof 36,0

200

1,0 100 1,5 2006 2007 2008 150 2005 2,0 200 0,5 1,0 1,5

500 100

0,0 0,5 1,0

500

0,0 0,5

50 100 150

50 100 150 200

0 10050

0100 50

500

0 50

mg

2007 2008 2009

0,0 0,5 1,0

Nikkel 1,0 100 Zink 100 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009

20.000 30.000

2005 2006 2007 2008

45.000 20.000

2005 2006 2007 2008 40.000

45.000

35.000 40.000 2008 2005 2006 2007 45.000 30.000 35.000 Fosfaat 40.000 25.000 30.000 35.000 20.000 25.000 2008 2005 2006 2007 30.000 20.000 25.000

2005 2006 2007 2008 20.000

2005 2006 2007 2008


mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.







20.000

20.000


20.000 30.000 40.000

2005 2006 2007 2008


20.000 30.000 40.000 45.000 20.000 30.000 40.000 45.000 20.000 35.000 40.000 45.000 30.000 35.000 40.000 25.000 45.000 30.000 35.000 20.000 40.000 25.000 30.000 20.000 35.000 25.000 30.000 20.000 25.000

30.000 40.000 50.000


20.000 30.000 40.000 50.000

1.4000 50

2009

050 100 500

01.400 1.200 1.400 1.000 1.200 1.400 800 1.000 1.200

2009 2009 2009

2009 2009 2009

2009

600 800 1.000 600 800

16.000 600 15.000 16.000 14.000 15.000 13.000 16.000 14.000 12.000 15.000 13.000 11.000 14.000 12.000 10.000 13.000 11.000 12.000 10.000 11.000 65.000 10.000 60.000 65.000 55.000 60.000 50.000 65.000 55.000 45.000 60.000 50.000 40.000 55.000 45.000 35.000 50.000 40.000 30.000 45.000 35.000 30.000 40.000

2009 35.000 30.000

2009



2008 40.000 50.000 50.000 40.000 2005 2006 2007 60.000 60.000


1.500 3.000 2.000 1.000 2.500 1.500 500 2.000 2005 2006 2007 1.000 2008 1.500 500 2005 2006 2007 1.000 2008 60.000 500


3.500 2.500 3.000

2.000 2008 2005 2006 2007 3.500 2.500


3.500 0

2008 2005 2006Chloride 2007 3.000


10 2005 2006 2007 2008

1.000 2005 2006 2007 2008 50.000 60.000 50.000 60.000 500 IJzer

30.000 40.000 50.000 60.000

1.400 60 0,0 01.400 0 50 50 2009 2006 2007 2008 2005 2006 2007 2008 2005 1.200 1.200 1.200 1.400 60 1.400 1.400 60 40 40 0,0 0 0 50 50 2009 60 2008 2009 1.400 2005 2006 2007 1.400 1.000 30 1.200 1.000 1.000 60 30 1.200 1.200 1.400 40 40 20 20 50 50 800 800 800 1.000 30 1.000 1.000 30 1.200 1.200 1.200 10 10 1.400 1.400 40 60 40 20 20 600 0 800 600 600 30 030 800 800 50 1.000 1.000 1.000 10 10 1.200 2007 2008 2009 2005 2005 2006 2007 2008 1.200 2005 2006 2009 2006 2007 2008 2009 40 20 200 600 600 600 0 800 800 800 1.000 2007 2008 30 10 2009 10 2005 2006 2007 2008 1.000 2005 2006 2009 2005 2006 2007 2008 2009 3.500 16.000 3.500 16.000 16.000 600 600 0 600 0 20 800Zwavel 800 3.000 2006 2007 15.000 2009 2006 2009 2005 2008 2005 2009 2006 2005 3.000 15.0002007 2008 10 2007 2008 15.000 3.500 16.000 3.500 16.000 16.000 2.500 14.000 2.500 14.000 14.000 600 600 0 3.000 15.000 3.000 15.000 15.000 2.000 2006 200716.000 2009 3.500 2008 2009 16.000 2005 13.000 2.000 13.000 13.000 3.500 16.000 2.500 2.500 14.000 14.000 14.000 12.000 1.500 12.000 12.000 1.500 3.000 15.000 15.000 3.000 15.000 2.000 2.000 13.000 13.000 13.000 1.000 11.000 1.000 11.000 11.000 3.500 16.000 16.000 2.500 2.500 14.000 14.000 14.000 12.000 1.500 12.000 12.000 1.500 10.000 500 10.000 10.000 2.000 500 3.000 15.000 15.000 2.000 13.000 13.000 13.000 1.000 11.000 1.000 11.000 2007 2008 11.000 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2009 2.500 14.000 14.000 12.000 12.000 1.500 12.000 1.500 10.000 500 10.000 10.000 500 2.000 1.000 2007 2008 13.000 11.000 11.000 2005 2006 2009 1.000 2005 13.000 2006 2007 2008 2009 2008 2009 2005 2006 200711.000 65.000 65.000 60.000 65.000 60.000 12.000 12.000 1.500 10.000 10.000 10.000 500 500 60.000 2007 2008 60.000 2005 2006 2007 60.000 2005 2009 2006 2009 2008 2005 2009 2006 1.000 2007 2008 11.000 11.000 60.000 65.000 50.000 65.000 60.000 65.000 55.000 55.000 55.000 50.000 10.000 10.000 500 Stikstof 60.000 60.000 60.000 50.000 50.000 50.000 2009 60.000 2008 2009 65.000 2005 2006 2007 65.000 40.000 50.000 50.000 40.000 65.000 55.000 55.000 55.000 60.000 45.000 45.000 45.000 60.000 60.000 60.000 50.000 50.000 50.000 40.000 40.000 40.000 30.000 40.000 30.000 40.000 50.000 50.000 55.000 55.000 55.000 45.000 45.000 45.000 65.000 60.000 65.000 35.000 35.000 35.000 50.000 50.000 50.000 40.000 60.000 60.000 20.000 30.000 40.000 40.000 20.000 30.000 30.000 40.000 30.000 30.000 40.000 50.000 45.000 45.000 35.000 2005 2006 2007 2008 2009 2005 55.000 2006 2007 2008 35.000 35.000 2005 2006 2007 45.000 55.000 2008 2009 2009 20.000 30.000 20.000 30.000 30.000 30.000 40.000 40.000 40.000 50.000 50.000 30.000 2005 40.000 2006 2007 2008 2009 2005 35.000 2006 2007 2008 2008 2009 2009 35.000 2005 2006 2007 35.000 45.000 45.000 45.000 45.000 20.000 30.000 30.000 20.000 30.000 40.000 40.000 30.0002007 2008 2009 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2005 2006 2007 2008 40.000 35.000 35.000 40.000 45.000 45.000 20.000 30.000 30.000 35.000 35.000 40.000 40.000 2009 45.000 2005 2006 2007 2008 2009 45.000 30.000 30.000 35.000 35.000 40.000 40.000 25.000 25.000 45.000 30.000 30.000 35.000 35.000 20.000 20.000 25.000 40.000 25.000 2005 30.000 2006 2007 2008 2009 30.000 2009 Slib Zutphen 20.000 20.000 35.000 2005 25.000 2006 2007 2008 2009 25.000 2009 Slib Tiel 30.000 20.000 20.000 Biogranulaat Zutphen 2009 2005 25.000 2006 2007 2008 2009 60 0,0 0,5



60 40 50 2005 2006 2007 2008 30 60 40 20 50 30 10 40 20 300 10 2005 2006 2007 2008 200


3.500 200 3.000 10 3.500 2.500 0 3.000 2.000 3.500 2.500 1.500 3.000 2.000 1.000 3.500 2.500 1.500 500 3.000 2.000 1.000 2.500 1.500 500 2.000 1.000 60.000 1.500 500

60 0,0

50 2005 2009 2006 2005 2006 2007 2008 50 2007 2008 2009

150 200

50 100 150

1,5 2007 2008 2009 150 2007 2008 2009 150 2005 2006 2007 2008 2005 2005 2006 2009 2006 2005 2006 2007 2008 2009

60 0,0 0,5 50 60 40 0,0 50 30 60 40 20 50 30 10 60 40 20 50 300 10 40 200 30 10

200 200

100 150 200

0,0 0,5 1,0 1,5


mg

50 100 150 200

2007 2008 2009


2,0

2007 2008 2009

600 700 500 600 700 400 500 600 300 400 500 200 300 400 200 300


2005 2006 2007 2008 1,5 150




700 500 60 40 600 2005 2006 2007 2008 70 700 50 30 400 500 60 40 20 600 300 50 30 400 10 500 40 200 020 300 30 10 400 2005 2006 2007 2008 200 200 300 10 2005 2006 2007 2008 2,0 200 200 0

0700

2007 2008 2009


0,0 0,5

2008 600

1 0700 0,5 2009 2006 2005 600 700 0 500 2009 600 700 400 500 600 300 400 700 500 200 300 600 400 2005 2006 2009 500 200 300 2005 2006 2009 400 200 200 300 2009 2006 2005 150 200 200 100 2009 150 200


0,0 0,5

700 0


0,0 0,5 1,0

70 0,0 60 2005 2006 2007 70 50


0,0 0,5 1,0

2005 2006 2007 2008 2009


0,5 1,0 1,5 2,0


mg



0,5 1,0 1,5


0,5 1,0 1,5 2,0


10 1,5 2,0 0 1,0 1,5 2,0


10 30 2,0 200

1 70 70 7000 0,0 0,0 4,0 0,5 60 2005 2009 2006 2005 2006 2007 2008 60 2007 2008 2009 600 70 70 700 50 50 0,0 0 500 60 60 40 600 2005 2006 2007 2008 2009 40 70 70 700 50 50 30 30 400 500 60 60 40 40 20 20 600 300 50 50 30 30 400 10 70 700 10 500 4020 40 20 0 200 0 60 300 600 3010 2009 30 10 400 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 50 200 500 200 020 40 300 2005 2006 2007 2008 2009 10 10 2009 2005 2006 2007 2008 30 400 2,0 2,0 200 200 0 0 20 300 2009 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2005 2006 2007 1,5 10 1,5 150 2,0 2,0 200 200 0 1,0 1,5 2009 1,5 1,0 100 150 2005 2006 2007 2008 2,0 2,0 200


mg mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s. mg/kg d.s. mg/kg mg/kg d.s. mg/kg d.s. d.s.

2005 2006 2007 2008 2009

70 0,0 4,0 60 70 50 0,0 60 40 70 50 30 60 40 20 50 30 70 10 40 20 600 30 10 50 20 400

Biogranulaat Tiel

2005 2006 2007 2008 2009


19

5 Investeringen, bouwen onderhoudsactiviteiten 5.1 Tiel

5.2 Zutphen

In Tiel zijn geen grootschalige investeringen gedaan. Met het oog op veiligheidsoptimalisatie zijn bordessen in het machinepark aangepast om het onderhoud door productie personeel nog veiliger te maken.

Aankoop grond Op 18 maart 2009 tekenden de gemeente Zutphen en GMB het koopcontract voor ruim vijf hectare van de voormalige vuilstortplaats Fort de Pol. Op dit terrein wil GMB de komende jaren uitbreiden om de bestaande compostering duurzamer en kostenefficiënter te maken. In de case report ‘Co-siting’ op pagina 44 gaan we dieper in op de uitbrei dingsplannen.

Materieel Op het gebied van materieel zijn een container voor het transport van slib, een vacuümtank en kantoorinventaris aangeschaft.

Sanering Als voormalige vuilstort valt het terrein onder toezicht van provincie Gelderland en zijn aan de bouw van opstallen bepaalde voorwaarden verbonden. Zo moet het terrein eerst ‘functioneel gesaneerd’ worden. Dit betekent dat het leefmilieu afgeschermd wordt van het afval. Hiervoor heeft GMB een saneringsvergunning aangevraagd. Na ontvangst van de beschikking van de provincie is de eerste fase van de sanering eind juni gestart. In verband met de complexiteit en de kosten wordt de sanering in circa vijf jaar gefaseerd uitgevoerd. De sanering wordt door GMB Infra uitgevoerd en Royal Haskoning ziet met onafhankelijke deskundigheid toe op de werkzaamheden. Nieuwe hal voor opslag en innovatie Na de bouwvak is GMB begonnen met de bouw van een nieuwe hal. Een deel daarvan wordt ingericht als Innovatie hal (bedoeld voor onderzoek e.d.) en het andere deel is bedoeld voor opslag van ontwaterd zuiveringsslib. Daarmee is de opslagcapaciteit weer op peil gebracht. De nieuwe hal is eind januari 2010 opgeleverd. Bestemmingsplan Fort de Pol Om de nieuwbouw en de geplande nieuwe activiteiten, zoals vergisting en energieproductie door GMB correct te kunnen toetsen, wordt een bestemmingsplan voor het gehele GMB-terrein opgesteld. Voor de totstandkoming van dit plan is een extern adviseur van het milieu en civiel technisch ingenieurs- en adviesbureau Tauw ingeschakeld. Deze heeft het traject samen met GMB in overleg met de gemeente doorlopen. Het ontwerp bestemmingsplan lag eind 2009 ter inzage. Nieuwe verdeelinstallatie pompwater In verband met de aanrijroute naar de nieuwe hal moest de waterdistributieruimte verplaatst worden. De nieuwe installatie is in de fabriek ondergebracht. Daarbij is gekozen voor kleinere (geschakelde) pompen die energiezuiniger zijn en samen meer capaciteit leveren. Tegelijk is een backup-voorziening gerealiseerd.

20


Nieuwe werkplaatsen Met hergebruik van bestaande materialen is op het terrein een nieuw gebouw gerealiseerd. Met daarin naast het magazijn twee werkplaatsen voor elektrotechniek en werktuigbouwkunde. Hergebruik proceslucht In 2009 is in Zutphen een technische aanpassing uitgevoerd die hergebruik van proceslucht mogelijk maakt. Voorheen werd deze lucht na reiniging met de zure wasser – die de stikstof eruit haalt – naar de biofilters geleid. Daar werd de lucht ontdaan van geur. Met de aanpassing wordt de lucht na de wassing gedeeltelijk teruggeleid naar de composteringstunnels. Daardoor wordt de druk voor de biofilters verlaagd hetgeen een behoorlijke energiebesparing oplevert. Daken nat slibsilo’s aangepast De daken van de opslagsilo’s zijn aangepast om geuremissie te voorkomen. Plaatsing zelfreinigende trommelzeef Een deel van het biogranulaat wordt door afnemers opgehaald met silowagens. Een van de afnemers had regelmatig problemen met leidingen die verstopt raakten. Deze problemen zijn door GMB verholpen door een zelfreinigende trommelzeef te plaatsen die de laatste grove delen uit het biogranulaat haalt.

Urineverwerkingslijn in Zutphen In 2008/2009 voerde GMB met enkele projectpartners in Tiel een succesvolle proef uit gericht op het terugwinnen van waardevolle stoffen (stikstof en fosfaat) uit urine. Op basis daarvan heeft GMB besloten in Zutphen onder de merknaam SaNiPhos een permanente urineverwerkingslijn op te zetten. Ter voorbereiding op de realisatie in 2010 zijn de werkzaamheden voor de milieuvergunningen in het verslagjaar gestart. In het volgende hoofdstuk leest u onder ‘Gescheiden sanitatie’ meer over deze proef. Communicatie met de buurt Met het oog op de uitbreiding in Zutphen willen we graag laten zien waar we mee bezig zijn. Daarom brengt GMB sinds 2008 de nieuwsbrief ‘Nieuws uit water’ uit. Op 30 juni hielden we voor omliggende bedrijven en bewoners in de buurt een inloopavond in het teken van de uitbreidingsplannen. Met een visuele presentatie, voorzien van tekst en uitleg, informeerden we belangstellenden over de voornemens, de procedures en het beoogde eindresultaat.

Materieel Ook in Zutphen is in 2009 nieuw materieel aangeschaft. Hierbij gaat het om een verreiker, vervanging van drie leaseshovels, inventaris voor een laboratorium en inventaris voor het kantoor.


290983_GMB_jaarverslag_slib_2009_Df.indd 21

21

31-3-10 13:54:52


Factsheet werkzaamheden E/W Slibverwerking 2009

E/W Slibverwerking

tphen Calamiteiteninstallatie in Zu

ning voor verlichting - Redundante stroomvoorzie evers (slow-whoops) - Tien akoestische signaalg evaluatie BHV/EHBO-team - Voorziening komt voort uit

Laurens Pelgrim

em Nieuw waterhuishoudingssyste

ng door bouw nieuwe hal - Verplaatsing en vernieuwi af rwzi via leiding o 630 - Aanvoer gezuiverd water van m3 gelegd op een gebruik van 80 aan is atie tall ins uwe nie - De

bar per uur met een druk van 3,5 hakeld worden js frequentiegestuurd ingesc - Drie pompen die trapsgewi om naar behoefte te leveren er eersen en stroomverbruik lag - Druk in leiding beter te beh erd i.v.m. continu teit proces - Installatie is dubbel uitgevo

Onderhoud

en vervanging es in 2009 veel onderhoud - Binnen het productieproc en, waaronder: van mechanische component - trommelmotoren - trommelzeef en schrapers - lagers

unkers - spiralen o 600 t.b.v. stortb - tandwielkasten

Nieuwbouw

- Hergebruik staalconstructie techniek en - Twee werkplaatsen (elektro ijn werktuigbouw) en een magaz

22


Voor E/W-afdeling was het vooral een ‘arbo-jaar’ n van groot onderhoud. In rking stond 2008 vooral in het teke Voor de monteurs van GMB Slibverwe belangrijke aandachtstie llatie in Zutphen en optimalisa de 2009 waren de uitbreiding van de insta geeft tekst en uitleg. punten. Laurens Pelgrim, hoofd E/W chniek/werktuigbouw) Laurens voor de E/W-afdeling (elektrote Terugblikkend op 2009 was het volgens ed van veiligheidsgebi het ud hebben we veel gedaan op vooral een Arbo-jaar. ‘Naast onderho Maar vanwege de n. esse proc werk is stevig verankerd in onze optimalisatie. Het aspect veiligheid in.’ meer te maken met derden op het terre uitbreiding in Zutphen, heb je steeds Calamiteitensysteem een calamiteit voordoen, nsysteem geïnstalleerd. ‘Mocht er zich Daarom is in de fabriek een calamiteite toe moeten. Maar voor ze moeten handelen en waar ze naar dan weten de eigen mensen wel hoe dat de verlichting tijdens Het systeem zorgt er bijvoorbeeld voor derden gaat dat niet automatisch op. t verlaten. Veiligheid moe es geven aan dat iedereen het pand een stroomuitval blijft branden. Siren maal faciliteren.’ kun je niet garanderen, maar wel opti n met klimbeveiliging en in Tiel en Zutphen nieuwe bordesse Verder kregen de machineparken bruggen. werden silo’s voorzien van nieuwe loop Nieuwe hal -afdeling volop betrokken. In voor opslag en innovatie was de E/W Ook bij de bouw van de nieuwe hal de elektrische installatie. van voor het ontwerp en de aanleg de eerste plaats zorgde de afdeling n. Laurens: ‘Denk daarbij inge rzien svoo ook de nodige veiligheid Daarnaast realiseerden de monteurs aan zaken als verlichting als douches en oogdouches, maar ook aan arbo-preventieve voorzieningen die de veiligheid bevordert.’ oog Verbruik omlaag, capaciteit omh verplaatst worden. ‘Deze is de bestaande waterdistributieruimte st moe hal we nieu de In verband met pen om de capaciteit te egre verplaatsing hebben we aang nu ondergebracht in de fabriek. De zestig naar tachtig kuub van we zijn reidingsplannen. Daarmee vergroten met het oog op de uitb trapsgewijs achter elkaar er gemaakt door drie kleinere pompen gegaan. De installatie is energiezuinig , is de installatie ‘dubbel’ van vitaal belang is voor de productie te plaatsen.’ Omdat het proceswater uitgevoerd bij wijze van back-up. Hergebruik afvalwater Als proceswater gebruikt GMB gezuiverd van van de naastgelegen zuivering w Waterschap Rijn en IJssel. Bij de bou ook is uw ebo van een nieuw TD-g om hergebruik toepast. Daarbij ging het e aand best een van tie struc lcon de staa wnieu de hal die wijken moest voor bouw.


23

24


6 Onderzoek

Wortelhout als alternatief Door houtblokken en -snippers aan het slib toe te voegen, wordt het mengsel tijdens de compostering beluchtbaar. Ook voegt het energie toe aan het compost. Op zoek naar een geschikt alternatief hield GMB in 2009 een proef met wortelhout. Voor het proces had dit geen nadelige invloed en ook de toegepaste hoeveelheden bleven gelijk. In 2010 wordt het onderzoek vervolgd met een grootschalige en uitgebreide proef. Gescheiden sanitatie Gelet op de voorraad fosfaat die wereldwijd nog beschikbaar is, staat onderzoek naar de terugwinning van deze grondstof hoog op de internationale agenda. Samen met de project partners Moeders voor Moeders, WSRL, Stowa en de provincie Gelderland toonde GMB in 2009 middels een succesvolle proef aan dat terugwinning van fosfaat uit urine op industriële schaal mogelijk is. Op deze manier kunnen waardevolle nutriënten opnieuw in de kringloop worden gebracht. De resultaten van de proef betekenen een doorbraak op het gebied van ‘gescheiden sanitatie’. Binnen dit concept wordt urine via speciale scheidingstoiletten apart verzameld en vervolgens verwerkt. Droogproef biogranulaat Hoe droger het biogranulaat is, des te beter is de kwaliteit. Dit heeft voornamelijk te maken met het transport. Droger biogranulaat blijft minder snel in leidingen plakken en is door de afnemers ’s winters beter te verwerken. GMB gaat in de toekomst slib vergisten om groene energie op te wekken. Een deel van de warmte die bij dat proces vrijkomt, kan ingezet worden om het biogranulaat na te drogen. Een bijkomend voordeel is dat we de tweede stap in het composteringsproces; de narijping, kunnen overslaan. De vrijgespeelde tunnelcapaciteit is vervolgens inzetbaar voor compostering (extra capaciteit). Proef hergebruik proceswarmte Bij het composteringsproces komt laagwaardige warmte vrij van rond de dertig graden Celsius. In 2009 is GMB begonnen met de ontwikkeling van een proef waarbij deze proceswarmte gebruikt wordt voor vloerverwarming.


Thermofiel of mesofiel vergisten bij BIR Van provincie Gelderland kreeg GMB toestemming om een proef uit te voeren met de vergistingsinstallatie BIR in Lichtenvoorde. Voorwaarde was dat dit zonder geuremissie gepaard zou gaan. Daarom heeft BIR de luchtbehandelings installatie aangepast. Om het verschil in beeld te brengen draait de eerste vergister nu thermofiel en de tweede mesofiel. Zoals gezegd gaat GMB in de toekomst nat slib vergisten voor de opwekking van groene energie. Hiervoor kunnen verschillende temperatuurniveaus worden ingezet, te weten: thermofiel en mesofiel. Thermofiel komt neer op vergisting bij 50 graden Celsius. Mesofiel ligt rond de 37 graden Celsius. Thermofiel heeft als voordeel dat ten opzichte van mesofiel een hogere doorzet in de vergistings tanks kan worden bereikt. Mesofiel vergisten zorgt echter voor een stabieler proces.

25

7 Milieu

De composteringen in Tiel en Zutphen vallen onder de Europese PRTR-verordening (Pollutant Release Transfer Register). Deze verordening houdt in dat bedrijven die bepaalde drempelwaarden overschrijden hun emissies naar water, lucht en bodem en hun afvoer van afval moeten rapporteren aan het bevoegd gezag. In dit kader heeft GMB haar emissie van stikstof en CO2 en haar afvoer van afval gerapporteerd aan SenterNovem.

7.1 Vergunningen In Zutphen beschikt GMB over een milieuvergunning (Wm). Deze is verleend op 28 juli 2005 en is geldig is tot en met 1 juli 2015. In 2008 heeft GMB een gecombineerde aanvraag voor een lozingsvergunning (Wvo) en een wijzigingsverzoek voor de milieuvergunning ingediend. Deze vergunningen lagen van 4 december 2008 t/m 14 januari 2009 ter inzage. Op 15 januari 2009 zijn de vergunningen van kracht geworden. De nieuwe Wvo-vergunning is tien jaar geldig. In Tiel beschikt GMB over een Wm-vergunning. Deze is op 23 oktober 2007 onherroepelijk geworden en is tien jaar geldig. De Wvo-vergunning waarover GMB in Tiel beschikt, is afgegeven op 1 september 2005. Ook deze vergunning is tien jaar geldig.

26


7.2 Geur Bij het composteren wordt veel aandacht besteed aan een schone lucht. In de afgelopen jaren heeft GMB veel geïnves teerd om de uitstoot van geur naar de omgeving te voor komen. Zo wordt alle lucht die de composteringsinstallatie verlaat eerst met water- en chemische wassers gereinigd en vervolgens in biofilters vrijwel geheel van geur ontdaan.

Geurmeldingen 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000

Door deze investeringen hebben we de geuremissie inmiddels goed onder controle. Het aantal klachten uit de omgeving is in de afgelopen jaren dan ook sterk afgenomen. Toch is iedere klacht er een teveel. Daarom blijven we ons inspannen om de resultaten verder te verbeteren. Met betrekking tot de compostering in Tiel zijn in 2009 acht geurklachten ontvangen tegenover twee in 2008. Over de compostering in Zutphen zijn in 2009 26 klachten binnen gekomen, dat zijn er zes meer dan in 2008. Deze klachten zijn afkomstig van diverse locaties in de omgeving. De oorzaak in Zutphen was met name te wijten aan emissie uit de natslibsilo’s. Deze zijn inmiddels volledig luchtdicht afgeslo ten, waarna er niet of nauwelijks nog klachten zijn geweest.

Tiel

Zutphen

8 2 1 5 10 5 23 27 87 40

26 20 22 116 19 207 279 231 488 774

Geurmeldingen locatie Zutphen 2005-2009

80 70 60 50 40

2005

30

2006

20

2007

10

2008

0

2009 jan

feb

mrt

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

Herkomst geurmeldingen locatie Zutphen Woonwijken Zutphen Woonwijken Eefde Verspreide woonbebouwing Industrieterrein De Mars Anoniem Totaal


2005

2006

2007

2008

2009

15 0 2 2 19

62 24 19 10 1 116

13 2 2 5 22

5 4 4 7 20

9 10 2 5 26

27

7.3 Geurmetingen De geurmetingen worden zowel in Tiel als in Zutphen uitgevoerd in de centrale schoorsteen. Deze zijn leidend voor de vergunning. Daarnaast worden in het kader van interne controles ook geurmetingen uitgevoerd op deelstromen, bijvoorbeeld na de diverse biofilters. Voor het bepalen van het rendement van deze biofilters voert GMB metingen uit op in- en uitgaande luchtstromen. Tiel In 2009 zijn in Tiel vier geurmetingen in de schoorsteen uitgevoerd. Alle geurmetingen voldeden aan de vergunning. Het rendement van het biofilter is in 2009 één keer gemeten. Het rendement bleek 98,4 procent. In voorgaande jaren varieerde het rendement tussen 93,2 procent en 99,1 procent. Zutphen In 2009 zijn in Zutphen vier geurmetingen uitgevoerd. Deze voldeden allemaal aan de eisen uit de vergunning.

Overzicht uitgevoerde geurmetingen in Tiel Datum

03-03-2009 23-04-2009 06-05-2009 22-09-2009

Opdrachtgever Geurconcentratie schoorsteen [OUE /m3] GMB Tiel Provincie GMB Tiel GMB Tiel

1.619 5.400 7.195 4.706

Debiet [m3/h]

106.000 106.000 92.000 119.000

Toetsings- Emissie-eis ToetsingsGeurvracht waarde [MouE*109/h] resultaat schoorsteen [MouE*109/h] [MouE*109/h] 171 575 662 560

85 287 331 280

375 375 375 375

Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet

Overzicht uitgevoerde geurmetingen in Zutphen Datum

01-04-2009 08-04-2009 18-06-2009 24-09-2009

28

Opdrachtgever Geurconcentratie schoorsteen [OUE /m3] Provincie GMB Zutphen GMB Zutphen GMB Zutphen

8.000 2.727 6.513 9.592

Debiet [m3/h]

154.400 149.000 162.000 144.000

Geurvracht Toetsings- Emissie-eis Toetsingsschoorsteen waarde [MouE*109/h] resultaat 9 9 [MouE*10 /h] [MouE*10 /h] 1.235 405 1.052 1.383

623 203 526 692

900 900 900 900

Voldoet Voldoet Voldoet Voldoet


7.4 Lozing op de zuivering Voor was- en koelwater gebruiken beide verwerkingslocaties effluentwater van de naastgelegen zuiveringen. Dit afval water is door de zuivering gereinigd en wordt geloosd op het oppervlaktewater. In Tiel is het verbruik van effluentwater licht gestegen. Het gemiddelde verbruik in 2009 was 3.788 m3 per dag tegen 3.591 m3 in 2008. In de jaren daarvoor lag het gebruik gemiddeld iets onder 5.000 m3 per dag. In Zutphen bleef het verbruik nagenoeg gelijk. Het gemiddelde in 2009 was 6.606 m3 per dag tegen 6.615 m3 per dag in 2008. Het verbruik per ton slib is gedaald.

lozing in Tiel gedaald. Op verzoek van WSRL is de stikstoflozing nog verder teruggebracht. In 2009 bedroeg de brutolozing 153,2 kg N per dag, in 2008 kwam dit uit op 176,2 kg. Ter controle worden in Tiel wekelijks monsters geanalyseerd. De toegestane lozing op de zuivering in Zutphen bedraagt op basis van een vijfdaags gemiddelde 700 kg stikstof per dag. De maximum dagvracht is vastgesteld op 900 kg. In Zutphen zijn 182 etmaalmonsters geanalyseerd. In het verslagjaar is op twee dagen de maximale dagvracht overschreden. De gemiddelde netto lozing bedroeg 531,5 kg N per dag. In 2008 was dit 559,6 kg.

Lozing stikstof De stikstoflozing van beide fabrieken op de zuivering is geregeld in de Wvo-vergunning. De maximaal toegestane lozing op de zuivering Tiel is 425 kg stikstof per dag. Sinds de ingebruikname van de chemische wasser is de stikstof-

Verbruik van effluent als koel- en waswater

Tiel

2009 2008 2007 2006 2005

m /ton slib

m

1.383.000 1.311.000 1.550.000 1.450.000 1.733.000

18,0 18,4 19,1 17,5 21,0

2.411.000 2.421.000 2.657.000 2.436.000 2.066.000

Stikstoflozing op de zuivering

3

176,2 153,2 203,0 413,8 367,6

m3/ton slib

3

Tiel kg N/ 24h

2009 2008 2007 2006 2005*

Zutphen

m

3

16,2 17,0 19,9 19,9 17,5

Zutphen

kg N/ton slib

kg N/ 24h

kg N/ton slib

0,84 0,79 0,91 1,83 1,62

531,5 559,6 628,2 599,5 664,9

1,30 1,44 1,72 1,78 2,06

* De weergegeven netto stikstoflozing 2005 betreft de lozing in de periode mei t/m december, na ingebruikname van de chemische wasser.


29

De weergegeven stikstoflozing per ton slib staat niet gelijk aan de hoeveelheid stikstof die per ton slib vrijkomt. In Zutphen en in Tiel wordt met behulp van zwavelzuur stikstof uit de proceslucht gewassen en omgezet in de meststof ammoniumsulfaat (AS).

In Zutphen bevat het ammoniumsulfaat ongeveer 8,1 kg N per 100 kg AS. In Tiel is dit ongeveer 7,7 kg. Op basis van deze uitgangspunten komt er in Zutphen bij het composteren van één ton slib ongeveer 5,16 kg N vrij, voor de locatie Tiel is dit 4,59 kg N.

Verbruik zwavelzuur Tiel tonnen 2009 2008 2007 2006 2005*

1.166 1.145 1.164 902 527

Afzet ammoniumsulfaat

Zutphen

kg/ton slib 15,2 16,2 14,3 10,9 9,6

tonnen 2.109 2.195 1.715 1.412 1.528

Tiel

kg/ton slib 14,2 15,4 12,8 11,5 13,0

tonnen

Zutphen

kg/ton slib

3.745 4.247 4.270 4.475 2.707

48,7 59,5 52,6 54,1 49,1

tonnen 7.132 7.317 6.369 6.379 7.926

kg/ton slib 47,7 51,3 47,7 52,0 67,2

* Gebruik van zwavelzuur en afzet van ammoniumsulfaat vindt plaats vanaf mei 2005.

30


7.5 Grondwateronderzoeken Zowel in Zutphen als in Tiel is het grondwater in 2009 twee keer door een extern bureau onderzocht. Zowel in Tiel als in Zutphen zijn de metingen uitgevoerd op 26 mei en 2 november.

7.6

De conclusie van alle vier onderzoeken was dat de gemeten waarden niet afwijken van de oorspronkelijke nulmeting en van voorgaande metingen.

Energieverbruik

Elektriciteit De compostering in Zutphen heeft in 2009 ruim 160.000 kWh energie bespaard. Deze besparing is gerealiseerd door hergebruik van proceslucht. In het jaarverbruik komt deze besparing niet tot uitdrukking omdat de energievraag vanuit de toegenomen ontwateringsactiviteiten is gestegen. De technische aanpassing die hergebruik mogelijk maakt is in het voorjaar van 2009 uitgevoerd.

Dieselverbruik Voor het vullen en leeghalen van de composteringstunnels gebruikt GMB shovels. Dat zijn er twee in Tiel en drie in Zutphen. Naast shovels worden een verreiker, veegmachines en enkele tractoren ingezet. Daarnaast heeft GMB in Zutphen op de tijdelijke opslagplaats van mineraal slib een vierde shovel in gebruik. De brandstof voor al deze machines is dieselolie.

In Tiel is een soortgelijk project in het najaar van 2007 uitgevoerd. De besparing die dit in Tiel heeft opgeleverd is teniet gedaan door de ingebruikname van het biofilter voor de ventilatielucht (voorjaar 2008). Een groot deel van het energieverbruik op de compostering is toe te schrijven aan maatregelen die in het verleden genomen zijn om geurhinder voor de omgeving te voor komen.

Het verbruik in Zutphen is inclusief het verbruik van de shovel op de tijdelijke opslagplaats. Het totaal ingekochte aantal liters bleef nagenoeg gelijk, het verbruik van dieselolie per ton slib is gedaald. In het composteringsproces wordt geen aardgas gebruikt. In het kantoorpand te Zutphen wordt voor verwarming een warmtepomp gebruikt.

Overzicht energieverbruik 2009 2008 2007 2006 2005

Tiel

Zutphen

MWh

kWh/ton slib

MWh

kWh/ton slib

3.455 3.440 3.555 3.570 3.515

44,9 48,2 43,8 43,2 42,5

5.391 5.409 5.508 4.649 4.718

36,2 38,0 41,2 37,9 40,0

Het energieverbruik van Zutphen is inclusief het energieverbruik van de ontwatering.

Overzicht dieselolieverbruik 2009 2008 2007 2006 2005


Tiel

Zutphen

Liters

Liter/ton slib

Liter

Liter/ton slib

142.938 154.887 143.729 148.033 147.172

1,86 2,18 1,77 1,79 1,78

260.999 257.295 242.645 208.181 221.317

1,75 1,81 1,82 1,70 1,88

31

7.7 Overige verbruikscijfers Drinkwaterverbruik Een groot deel van het drinkwaterverbruik in Tiel hangt samen met de productie van ammoniumsulfaat. In Zutphen wordt hiervoor sinds 2007 grondwater gebruikt. Als de kwaliteit van het grondwater onvoldoende is, wordt er overgeschakeld op drinkwater. De kwaliteit van het grondwater wordt in Zutphen nadelig beïnvloed door de aanwezigheid van een hoge concentratie ijzer. In 2009 hebben we voor de productie van ammonium sulfaat een aantal malen over moeten schakelen op drinkwater. Dit verklaart toename van het drinkwater verbruik in Zutphen.

Houtverbruik Het verbruik van hout als structuurmateriaal was de afgelopen jaren redelijk stabiel. In Tiel steeg het verbruik licht. In Zutphen is het houtverbruik gestegen. De kwaliteit van het aangevoerde hout speelt in het proces en in het verbruik een belangrijke rol. De compostering functioneert beter bij een hogere kwaliteit hout. Door de economische crisis is het resthout – dat speciaal voor ons wordt bewerkt – in mindere mate voorhanden. Daardoor moesten we in de compostering genoegen nemen met hout van een mindere kwaliteit. Dit hout gaat minder lang mee in het productieproces waardoor het verbruik stijgt. De vraag naar hout is de laatste jaren wereldwijd toege nomen. Als gevolg daarvan stegen ook de prijzen. GMB onderzoekt daarom de mogelijkheid om andere structuur materialen in te zetten. Het voordeel van hout ten opzichte van niet-organische structuurmaterialen is dat het de stookwaarde van het biogranulaat positief beïnvloedt. In 2009 is een proef uitgevoerd met wortelhout.

Overzicht drinkwaterverbruik

Tiel m3

2009 2008 2007 2006 2005*

Zutphen

liter/ton slib

3.312 3.651 2.828 3.428 2.025

43 51 35 41 37

m3

liter/ton slib

2.170 1.011 1.904 7.747 11.606

14 7 14 63 98

* Gebruik van drinkwater vindt plaats vanaf mei 2005. Het verbruik per ton slib heeft betrekking op de periode mei t/m december 2005.

Overzicht houtverbruik

Tiel m3

2009 2008 2007 2006 2005

32

12.149 10.272 10.910 10.770 11.533

Zutphen m3/ton slib 0,158 0,145 0,134 0,130 0,140

m3 29.623 22.608 19.016 16.427 18.315

m3/ton slib 0,198 0,159 0,142 0,134 0,155


7.8 CO2-reductie door compostering (biologisch drogen) Om de duurzaamheid van het composteren inzichtelijk te maken, is berekend hoe groot de CO2-reductie is door de besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen te bepalen. In de onderstaande tabel is de CO2-reductie berekend per ton aangeleverd zuiveringsslib. Transport Aan de hand van de transportafstanden, het gemiddelde tonnage per vracht en het jaarlijkse tonnage vanaf de slib ontwateringslocaties van de leveranciers kan de CO2-uitstoot worden berekend. Uitgangspunt is de retourafstand. Dit is ook gebeurd voor het biogranulaat dat bij afnemers in Nederland en Duitsland wordt ingezet als brandstof voor elektriciteitsproductie. Energieverbruik per ton slib Het energieverbruik per ton slib is aan de hand van de verbruikscijfers achterhaald en met omrekenfactoren die door SenterNovem worden gehanteerd, is de CO2-uitstoot berekend.

Maurer 44,1 MJ/kg N aan aardgas (incl. gebruik zwavelzuur). GMB bespaart hiermee dus op de uitstoot van CO2 uit fossiele brandstoffen. Stookwaarde biogranulaat De biobrandstof die GMB produceert wordt door onze afnemers ingezet bij de productie van elektriciteit. Biogranulaat heeft een stookwaarde van 5.5 MJ/kg. Bij een rendement van 50 procent levert dit jaarlijks ruim 62 miljoen kWh aan energie op. Dit zorgt voor een besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen, waardoor een aanzienlijke CO2-reductie wordt behaald. Deze overtreft de CO2productie tijdens het composteringsproces in ruime mate. Compensatie verbruik duizenden huishoudens In Zutphen bespaart deze verwerkingsmethode jaarlijks ruim 8.000 ton CO2. Dit compenseert de CO2-emissie van het elektriciteitsverbruik van 4.000 huishoudens. Voor Tiel komt dit neer op een besparing 4.000 ton CO2 en een compensatie voor het verbruik van 2.000 huishoudens.

Omzetting stikstof (N) De stikstoflozing die door GMB Slibverwerking plaatsvindt op de naastgelegen zuivering wordt door het waterschap omgezet in onschadelijk stikstofgas. Volgens Maurer* kost dit 45 MJ/kg N. Om de CO2-uitstoot hiervan te berekenen, wordt ervan uitgegaan dat voor deze omzetting alleen (niet-duurzame) elektriciteit wordt ingezet. Productie ammoniumsulfaat (AS) GMB produceerde in 2009 een ammoniumsulfaatoplossing met 76 kg N/ton AS. Wanneer deze stikstofmeststof op een conventionele manier geproduceerd wordt, kost dit volgens

* Maurer, M., Schwegler, P., Larsen, T.A., 2003, “Nutrients in urine: energetic aspects of removal and recovery.”, Water Science and Technology, 48, 27-46.

CO2-reductie 2009 Retourafstand aanvoer slib Retourafstand afvoer biogranulaat Elektriciteitsverbruik compostering Dieselolieverbruik compostering N-verwijdering op rwzi Productie ammoniumsulfaat Elektriciteit uit biogranulaat Totaal


Waarde

Eenheid

kg CO2-equivalenten

4,49 4 36,2 1,75 1,3 3,9 154

km/ton slib km/ton slib kWh/ton slib liter/ton slib kg N/ton slib kg N/ton slib kWh/ton slib

0,6 0,5 26,4 4,6 6,0 -9,7 -92,4 -64,0

33

CO2-convenant Tiel Ruim twintig Tielse bedrijven, waaronder GMB, onder tekenden in november 2009 een convenant om het energieverbruik terug te dringen. Op initiatief van de Ondernemers Coöperatie Tiel zetten deze bedrijven zich in om de uitstoot van broeikasgassen met drie procent per jaar terug te brengen. De overheidsnorm is een terug dringing van twee procent. De Tielse bedrijven tonen dus veel ambitie. Elk bedrijf laat een nulmeting van de huidige CO2-uitstoot uitvoeren. Op basis daarvan wordt de individuele besparingsopdracht geformuleerd. Een van de manieren om tot CO2-reductie te komen is samenwerking. Bijvoorbeeld door het gebruik van over tollige energie van andere bedrijven en gecombineerd vrachtvervoer. Andere mogelijkheden liggen op het gebied van openbaar vervoer en duurzame energie.

34


8

Krachtenbundeling

Werken binnen slibverwerking kent veel facetten. Waar anderen zich richten op onderdelen van het werk, kunnen wij vanuit de verschillende vakgebieden binnen GMB voorzien in een multidisciplinaire aanpak. Want slib verwerking is maar één van onze specialismen. Samen met onze zusterbedrijven richten we ons als kennispartner én uitvoerend bedrijf op water, energie en bodem.

Slimmer organiseren GMB is voortdurend bezig om de samenwerking met opdrachtgevers optimaal in te richten. De uitdaging in onze sector is namelijk om als marktpartij zelf innovatie aan te sturen. Dat houdt meer in dan alleen de ontwikkeling van een product of een techniek. Het is ook slimmer organiseren van processen en het ontwikkelen van concepten.

Samenkomst van specialismen Met meer dan 430 medewerkers voeren we projecten uit in de civiele en infra techniek, beton- en industriebouw, milieuwerken, rioleringstechniek en slibverwerking. Zowel onze opdrachtgevers als wijzelf ervaren de voordelen van de bundeling van al deze specialismen binnen één bedrijf. Het gemak van één aanspreekpunt waar alle kennis en ervaring samenkomen. Daarin zijn we uniek.


35


E/W Slibverwerking Project De Meerlanden 36

Factsheet De Meerlanden GFT: - Verwerking uitgegist en vers ca. 55.000 ton per jaar - Aantal tunnels: 5 stuks

Marc Bennenbroek

m3 - Volume per tunnel: 1.700 nels: 275 kiloWatt - Ge nstalleerd vermogen tun laar: 2 MegaWatt - Koelvermogen warmtewisse 3 uur en koellucht: 130.000 m per - Capaciteit afvoer proces- Bouwtijd: 10 maanden


l bouwer, ‘De kracht van GMB is dat we zowe skundige zijn’ kennisleverancier als ervaringsde jaar vijf composteringstunnels. Rijsenhout realiseerden we afgelopen Voor afvalverwerker De Meerlanden in e ervaring geven we ook van de tunnels. Vanuit onze jarenlang GMB verzorgde het ontwerp en de bouw de klant is dat GMB naast voor eringsproces. De toegevoegde waarde inhoudelijk begeleiding aan het compost bouwer ook de kennisleverancier is. en te verwerken. Zo ook De naar duurzame manieren om afvalstrom De meeste afvalverwerkers zijn op zoek . Het eindproduct wordt eren el GFT-afval door het te compost ente mom erkt verw ijf bedr Dit en. Meerland te maken laat De Meerlanden een landbouw. Om dit proces duurzamer de in tstof mes als zet inge ns olge verv slibachtige materiaal dat overblijft het GFT-afval om in biogas. Het natte vergistingsinstallatie bouwen. Deze zet bouw toegepast. nels gedroogd en vervolgens in de land wordt in de nieuwe composteringstun Turnkey rking leverde de installatie, n- en Industriebouw (B&I). GMB Slibverwe De tunnels zijn gebouwd door GMB Beto de afvoerleidingen voor lucht en sturing. GMB Civiel Infra heeft tenslotte de luchtbehandeling en de procesbe opgeleverd. n 2010 wordt de hele installatie turnkey percolaat in de grond aangelegd. Begi Kennis en kunde bijzondere aan dit project is dat ig samen aan bouwprojecten. ‘Maar het B&I en Infra werken uiteraard regelmat als enige partij in Nederland we at t ingeschakeld, maar juist omd heef r eme aann als n allee niet GMB de klant bij GMB Slibverwerking. ‘GMB lt Marc Bennenbroek, projectmanager verte , en’ hebb huis in nnis eske proc de ook mee hebben we al twintig jaar op deze manier composteert en daar is namelijk de enige in Nederland die ervaring.’ Toegevoegde waarde GMB te kiezen. Marc: ‘Je biedt de klant de voornaamste reden om voor Juist die unieke combinatie was voor de cier ook ervaringsdeskundige omdat je naast bouwer en kennisleveran klant een hogere toegevoegde waarde re partij in Nederland heeft ande le stigd gekregen. Geen enke beve ook klant de it vanu we en hebb bent. Dat n positioneren.’ aan op hoe we GMB in de markt wille deze disciplines in huis. Dit sluit naadloos Succesfactor Marc in de iplinaire samenwerking ligt volgens Het grote voordeel van deze multidisc en snel weet te vinden. korte lijntjes waardoor je elkaar goed een r zeke ect ‘Dat is binnen dit proj . belangrijke succesfactor geweest mafste ge erlin ond e goed Door de ming is de uitvoering bijzonder soepel e verlopen en wordt de complet SlibGMB d. lever opge installatie in 2010 verwerking verzorgt ook de opstart en opleiding van de medewerkers van en De Meerlanden. We gaan ervoor zorg ers ving de in es proc dat ook zij het krijgen.’


37

9 Personeel, arbo en kwaliteitszorg 9.1 Personeel De organisatie van GMB is in 2009 uitgebreid met een secretaresse, een monteur, een coördinator vergunningen, een assistent projectmanager en een assistent plant controller. In 2009 heeft één medewerker GMB verlaten. Van de 32 medewerkers die in dienst zijn bij GMB Zutphen werken er 18 aan de compostering in Zutphen. De overige 14 medewerkers verrichten ook werkzaamheden voor GMB Tiel en andere zusterbedrijven.

Totale werkgelegenheid De totale werkgelegenheid die de slibverwerking met zich meebrengt (bij GMB Slibverwerking, moedermaatschappij, transporteurs, toeleveranciers, onderhoudsdiensten en afnemers) bedraagt ongeveer 70 fte’s. Opleidingen Binnen GMB wordt veel aandacht besteed aan opleidingen. Op basis van een intern opleidingsprogramma zijn mede werkers op alle niveaus binnen de organisatie getraind en opgeleid.

Extern Via een extern bureau is er één adviseur voor GMB Slib verwerking werkzaam. In geval van onderbezetting wordt zowel in Tiel als in Zutphen gebruik gemaakt van een aantal vaste inhuurkrachten. Door de groei van de organisatie van GMB Slibverwerking wordt er relatief beperkt gebruik gemaakt van externe krachten. Chauffeurs Het slib wordt aangevoerd met vrachtwagens. De uitzon dering hierop is het slib van de zuivering in Zutphen. De aanvoer van het rwzi-slib van WSRL wordt grotendeels verzorgd door een chauffeur van GMB in Tiel. Het overige slibtransport wordt verzorgd door externe transporteurs, die afhankelijk van de overeenkomst in opdracht werken van de waterschappen of van GMB. Met het slibtransport zijn circa 18 fte’s gemoeid.

Personeelsbestand GMB Slibverwerking op 31 december GMB Tiel GMB Zutphen Totaal

2005

2006

2007

2008

2009

8 20 28

7 21 28

7 23 30

7 28 35

7 32 39

Personeelsbezetting op 31 december 2009 Management Team Stafdiensten E/W-afdeling Productie

38

Algemeen

GMB Zutphen

GMB Tiel

3 6 5 -

4 3 11

2 5


Ziekteverzuimpercentages GMB Slibverwerking GMB Tiel GMB Zutphen Totaal

9.2

2006

2007

2008

2009

6,2 1,9 3,0

1,2 1,3 1,3

1,0 1,0 1,0

0,8 1,5 1,4

0,7 1,5 1,4

Ziekteverzuim

Het ziekteverzuim bij GMB Slibverwerking is 1,4 procent. Dit is beduidend lager dan het landelijk gemiddelde. In 2009 hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan. Vanuit GMB worden eventueel langdurig zieken begeleid door een arbodienst. Deze begeleiding richt zich op het voorkomen van definitieve uitval en het re-integreren in de organisatie. In het verslagjaar is binnen GMB Slibverwerking geen Periodiek Arbeids Gezondheidskundig Onderzoek (PAGO) uitgevoerd. Alle medewerkers worden eens per twee jaar onderzocht.

9.3

2005

Arbo

Iedere productiemedewerker bij GMB Slibverwerking is in het bezit van het VCA-diploma (Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers). De diploma’s voor bedrijfshulpverlening (BHV) zijn verlengd. Tijdens de toolboxmeeting is in 2009 extra aandacht besteed aan werken met hoogwerkers en Laatste Minuut Risico Analyses (LMRA’s).

Hercertificering In juli 2009 hield Lloyd’s een audit voor hercertificatie. Op basis daarvan zijn alle certificaten van de beoordeelde normen verlengd. Vervolgens heeft in november een reguliere externe audit plaatsgevonden. Het certificaat VCA** is door GMB behaald op 9 mei 1997 en het huidige certificaat is uitgeven op 1 augustus 2009 (vervaldatum 31 juli 2012). Het certificaat NEN-EN-ISO 14001:2004 is behaald op 23 april 1996 en het certificaat NEN-EN-ISO 9001:2008 op 9 mei 1994. Beide certificaten zijn op 1 augustus 2009 opnieuw uitgegeven en hebben een vervaldatum van 31 juli 2012. MVO-Award Tijdens het tweede Business Event in Tiel mocht bedrijfsdirecteur Gerrit-Jan van de Pol namens GMB Slibverwerking de Rabo MVO-Award in ontvangst nemen. GMB kreeg de prijs als meest maatschappelijk verantwoord ondernemend bedrijf in de gemeente Tiel. We zijn erg trots op deze erkenning en zien het als een stimulans om waar mogelijk verder te optimaliseren.

Daarnaast werken wij in de composteringen met werkvergunningen. Met uitzondering van het productiepersoneel moeten alle medewerkers die werkzaamheden verrichten in de compostering beschikken over een werkvergunning. In deze vergunningen zijn algemene en specifieke zaken geregeld met betrekking tot werkzaamheden en veiligheidsvoorschriften.

9.4

Kwaliteit

Management Zorg Systeem De zorg voor kwaliteit, arbeidsomstandigheden en milieu (KAM) maakt binnen GMB integraal deel uit van de totale bedrijfsvoering en is verankerd in de werkprocessen. Het Management Zorg Systeem (MZS) van GMB beschrijft de interne organisatie, de manier van werken en de afspraken op het gebied van informatie en communicatie. Het MZS voorziet in de Kwaliteits- Arbo-, Veiligheids- en Milieuzorgsystemen van alle werkmaatschappijen binnen GMB. Het geïntegreerde systeem is gecertificeerd en jaarlijks vinden interne audits plaats.


Bus

2009 l ward eente Tie A o b m Ra e G Event ing iness libve

GMB S

rwerk

39

40


10 Doelstellingen 2010 10.1 Bedrijfsvoering

10.3 Investeringen en onderhoud

Eén van de doelstellingen voor 2010 is om de verwerking in Tiel weer naar een hoger niveau te brengen. In 2008 kwam de verwerking uit op ruim 71.000 ton slib, in 2009 was dat 77.000 ton en de doelstelling voor 2010 is om minimaal uit te komen op 80.000 ton slib. Voor Zutphen is het streven om 154.000 ton slib te composteren en 60.000 ton vloeibaar slib te ontwateren.

• • • • • •

10.2 Milieu GMB is in 2009 gestart met monitoring van het energie verbruik en dit loopt door in 2010. Om het energieverbruik te verminderen wordt in onder meer Zutphen ledverlichting aangebracht. Verder onderzoeken we de mogelijkheden om shovels op biogas te laten rijden. Tot slot willen we het houtverbruik met minimaal tien procent verminderen.


• • •

pzetten urineverwerkingslijn in Zutphen O Vervanging en nieuwbouw zeefstraat biogranulaat Groot werkbouwkundig onderhoud aan drie productieparken Verbetering onderhoudsmanagement Aanleg installatie voor warmteterugwinning uit proceslucht Verkrijgen van de benodigde vergunningen voor de bouw van zes nieuwe tunnels in Zutphen Vervanging biofilters in Zutphen en Tiel Concept Fort de Pol verder uitwerken Uitbouwen marktaandeel industriële klanten

41

Case report

Vloeibaar slib

Factsheet

novatie Nieuwe hal voor opslag en in

E/W Slibverwerking

Project De Meerlanden

twee delen. Een deel De nieuwe hal bestaat uit tiehal en het andere Bas Stolte wordt ingericht als Innova d ter g van ontwa deel is bedoeld voor opsla l gebracht. opslagcapaciteit weer op pei zuiveringsslib. Daarmee is de ter op te rverschillen in zomer en win voe aan de om dig no is t Da werking constant houden. vangen. Zo kunnen we de ver

Fort de Pol Bouwen op de belt

Afmetingen 133 x 25 x 11,5 m (l x b x h) Bouw

op terrein: eind 2008 - Aanvang werkzaamheden bouwvak - Aanvang bouw: direct na m3 - Vuilnisverzet circa 25.000 3 r verharding en fundatie - Aanvoer zand: 1.600 m voo 3 - Aanvoer beton: 750 m

- Wapening: 87 ton ijzer kt. keerwanden (5 x 3 m) verwer - In de hal zijn circa zestig k Deze wegen acht ton per stu - Oplevering februari 2010

Capaciteit 3 d zuiveringsslib - Opslag: 8.000 m ontwater 2 - Innovatiehal: 600 m Co-siting

en, ontwateren en vergisten - Toekomstbeeld: composter - Intrinsiek duurzaam - 100.000 ton vergisten - Max-case: teren - 100.000 ton nat slib ontwa imaliseren - Capaciteit compostering opt de kennislocatie - Verdere ontwikkeling van

42


Innovatie- en opslaghal

Bouwen op de belt: een uniek en uitdagend project

n op het GMBgeheel identiek aan de bestaande halle Op het eerste oog lijkt de nieuwe hal il. ‘Deze bouw lating gaat een flink stuk innovatie schu terrein. Maar onder de blauwe gevelbep e uitdaging’, echt Beton en Industriebouw en Infra een was zelfs voor onze experts van GMB t nieuws, plee com iets is . ‘Bouwen op een stortlaag vertelt Bas Stolte, hoofd projectbureau hebben verricht.’ waarvoor we belangrijk pionierswerk w van de nieuwe g en de ondergrond hebben de bou De directe raakvlakken met de omgevin een grotendeels op elijk project gemaakt. ‘Je bouwt nam hal volgens Stolte tot een bijzonder dus is het niet tig, kma gelij niet elling van de laag is onbekende ondergrond. De samenst n. Een van de zette gaat hal we nieu de van onder de druk ondenkbaar dat de ondergrond zich kan vangen, op dat een geschikte funderingsvorm die uitdagingen was het toepassen van een vuilstort.’ want heipalen zijn niet toegestaan op Oplossing verdeelt de druk zogenoemde ‘breedtefundering’. Deze De oplossing werd gevonden in een blijft GMB de ten tpun Met behulp van speciale mee en vangt mogelijke verzakkingen op. voor unieke we en zorg e rme ‘Daa e: end controleren. Stolt situatie ook in de toekomst voortdur jecten in de vrij voor dergelijke bijzondere bouwpro ervaringscijfers en maken we de weg toekomst. Echte innovatie dus.’


43

Case report

Vloeibaar slib

Co-siting

‘Stevige kern met een schil van toegevoegde waarde’

E/W Slibverwerking

Binnen ikkeling en is daar enthousiast over. GMB heeft plannen tot verdere ontw rd. lisee tima en de processen continu geop het duurzame totaalconcept word de van s basi op steringen neemt GMB Keuzes voor vervolgstappen en inve hten. nieuwste technieken en de jongste inzic

Project De Meerlanden

s Horstink, adviseur van GMB leidende proces is én blijft’, zegt Fran ons ering post com dat t staa rop ‘Voo van dit proces. Zo is vergisting een fors in op verdere verduurzaming Slibverwerking. ‘Daarom zetten we inzetten. In grote lijnen ziet het gie vrijkomt die we goed kunnen nuttige aanvulling omdat daarbij ener mee bereiken we intrinsieke Daar . posteren, ontwateren en vergisten toekomstplaatje er als volgt uit: com afzonderlijke duurzaamheid hun in ar elka ze aan elkaar koppelt, zullen len erde ond deze je Als id. mhe rzaa duu is alleen mogelijk als je deze riaal- en energiestromen. Die synergie versterken door uitwisseling van mate . Co-siting noemen we dat.’ activiteiten op één locatie samenbrengt

Fort de Pol Co-siting

Max-case de belangrijke uitgangspunten. zijn behoedzaamheid en flexibiliteit Met het oog op verdere investeringen slib we voor vergisting binnen gaan nog niet precies aangeven hoeveel Frans: ‘We kunnen nu bijvoorbeeld isten en 100.000 ton nat ld. Dat komt neer op 100.000 ton verg este opg -case max een wel en hebb halen. We optimaliseren. Verder hebben we drie we de compostering qua capaciteit ten moe t naas Daar n. atere ontw slib erking, nutriëntenterugwinning en gaan profileren: efficiënte afvalverw kernthema’s gekozen waarop we ons innovatie.’

Natslib

Kennislocatie atie. Frans: ‘We beschikken binnen hen is de ontwikkeling tot kennisloc Een belangrijke koers voor GMB in Zutp natuurlijk verder uitbouwen. Het is. Die kennis willen we inzetten en ons werkveld over een schat aan kenn pionieren past ons wel.’ Faciliteiten hal Om die reden is de Innovatie p volo er is veld het uit ‘Van erd. alise gere 2010 van er Vergistbaar slib belangstelling. In de zom de start er een onderzoek naar en en icijn med om en mogelijk hed e urin uit en stoff nde tore vers oon horm ijen, E part al te verwijderen. Met een aant naar waaronder Norit, gaan we op zoek nte ficië enef Vergisting kost en tieve een effec we en kunn is kenn onze t Naas e. Digestaat hod met Warmte m, stroo te, faciliteiten bieden als warm en erlwat afva , ning onze milieuvergun hier is alles om, Kort ling. luchtbehande Ontwatering aanwezig.’ Slibverwerking RWZI Slib

Afvalwater

44

Frans Horstink

Lucht

Biogranulaat


Colofon Het Jaarverslag GMB Slibverwerking B.V. is een uitgave van GMB en verschijnt jaarlijks in een oplage van 800 stuks.

GMB Slibverwerking B.V. Locaties GMB Slibverwerking Zutphen B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen GMB Slibverwerking Tiel B.V. Simon Stevinstraat 2a 4004 JV Tiel BIR B.V. Boschlaan 18 7131 RB Lichtenvoorde

Redactieadres GMB Slibverwerking Postbus 181 7202 CM Zutphen T (0575) 51 99 72 E [email protected] Tekst GMB Slibverwerking / Schrijfbedrijf Oost, Bredevoort Art Direction en opmaak Frappant creatieve communicatie, Aalten Fotografie GMB / Martin Hogeboom, Epe Druk Meerpaal Grafimedia, Tiel © Deze uitgave wordt zo zorgvuldig mogelijk samengesteld. Niettemin kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor mogelijke onjuiste berichtgeving. Overname van tekst is uitsluitend toegestaan met bronvermelding.

Colofon Het Jaarverslag GMB Slibverwerking B.V. is een uitgave van GMB en verschijnt jaarlijks in een oplage van 800 stuks.

GMB Slibverwerking B.V. Locaties GMB Slibverwerking Zutphen B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen GMB Slibverwerking Tiel B.V. Simon Stevinstraat 2a 4004 JV Tiel BIR B.V. Boschlaan 18 7131 RB Lichtenvoorde

Redactieadres GMB Slibverwerking Postbus 181 7202 CM Zutphen T (0575) 51 99 72 E [email protected] Tekst GMB Slibverwerking / Schrijfbedrijf Oost, Bredevoort Art Direction en opmaak Frappant creatieve communicatie, Aalten Fotografie GMB / Martin Hogeboom, Epe Druk Meerpaal Grafimedia, Tiel © Deze uitgave wordt zo zorgvuldig mogelijk samengesteld. Niettemin kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor mogelijke onjuiste berichtgeving. Overname van tekst is uitsluitend toegestaan met bronvermelding.

GMB Slibverwerking

De specialismen van GMB GMB Civiel Infra is actief op het gebied van aanleg en onderhoud van grondwerken, kust- en oeverwerken, rioleringswerken, kabel- en leidingwerken en vrijwel alle typen verhardingen.

Jaarverslag 2009

GMB Civiel Beton- en Industriebouw richt zich op het realiseren van kunstwerken, gemalen, zuiveringsinstallaties, kantoren en fabriekshallen. Maar ook betonreparatie en betonrenovatie behoren tot haar specialismen.

GMB Rioleringstechnieken is actief op het gebied van reiniging, onderhoud en inspectie van het rioolstelsel, maar ook leidingrenovaties en het onderhouden en beheren van pompstations behoren tot haar werkgebied. De vakgroep Pompen en Gemalen is op een andere plek in de GMB organisatie ondergebracht en gaat verder onder de naam GMB Afvalwaterservice.

GMB SLIBVERWERKING B.V. LOCATIES TIEL EN ZUTPHEN

GMB Milieuwerken saneert grondwater, waterbodems en droge bodems. Bij deze activiteiten zijn vaak analyses, advies en de verwerking c.q. berging van restfracties inbegrepen. Tevens verleent GMB drinkwaterservices. Desinfectie van reinwaterkelders en renovatie van drinkwater filters behoren tot de activiteiten.

GMB Watertechnologie is een cluster dat zich focust op renovatie en (her)bouw van afvalwaterzuiveringen en de behandeling van hierbij vrijkomende deelstromen bij bedrijven en industrie. Daarnaast is GMB Watertechnologie binnen GMB opgericht om een voortrekkersrol in te nemen bij productontwikkeling en innovatie. GMB Installatietechniek ondersteunt de clusters bij het ontwerp, de realisatie, het beheer en het onderhoud van elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties. Dankzij deze expertise kan GMB totaaloplossingen bieden en multidisciplinaire projecten vakkundig uitvoeren.

GMB Slibverwerking B.V. Oostzeestraat 3b 7202 CM Zutphen T (0575) 51 44 30 F (0575) 51 10 17 [email protected] www.gmb.eu

JAARVERSLAG 2009

GMB Slibverwerking zet zuiveringsslib op een economische en milieuvriendelijke wijze om in biogranulaat, dat voornamelijk toegepast wordt als duurzame energiebron. Daarnaast wint GMB Slibverwerking belangrijke grondstoffen terug uit de afvalstromen.

‘Innoveren & optimaliseren’

Op weg naar intrinsieke duurzaamheid

GMB Slibverwerking. Jaarverslag Innoveren & optimaliseren Op weg naar intrinsieke duurzaamheid

Recommend Documents