Op weg naar duurzaamheid. Pleidooi voor een nieuw verhaal:

Civis Mundi Op weg naar duurzaamheid. Pleidooi voor een nieuw verhaal: Het Vierde Model Deel I De moderne samenleving Hans R.Vincent Inleiding Gedurende de laatste 200 tot 300 jaar is de wereld in hoge mate veranderd. Er hebben processen van industrialisatie, technologisering en secularisatie plaats gehad. Het aantal mensen dat op deze planeet leeft is zes keer zo veel geworden. In sommige delen van de wereld kent een groot deel van de bevolking een hoog welvaartsniveau. In andere delen neemt de welvaart voor een beperkt deel van de bevolking toe. De meerderheid van de wereldbevolking leeft nog steeds in armoede. Ook in de maatschappelijke structuren zijn processen van verandering gaande. Er komt langzaam maar zeker democratisering in de politieke besluitvorming tot stand en er zijn codes omtrent de rechten van de mens opgesteld. Op economisch en in mindere mate op politiek terrein vindt er meer besluitvorming op mondiaal niveau plaats. Steeds meer wordt de vraag gesteld hoever deze processen kunnen voortgaan. Er worden waarschuwende geluiden gehoord die zeggen dat het zo niet verder kan. De economische groei leidt tot rampen op economisch en ecologisch gebied: de grondstoffen raken uitgeput, het broeikaseffect heeft klimaatrampen tot gevolg en het financiële systeem loopt stuk. Het wordt tijd dat wij ons gaan bezinnen op deze processen in hun onderlinge samenhang: over de toekomst van deze planeet, zijn bewoners en de daarbij behorende maatschappelijke structuren. Deze vraag is het onderwerp van dit pleidooi. De auteur gaat na welke de tekortkomingen van het wereldsysteem zijn en hoe die vanuit een evolutionair perspectief opgelost kunnen worden. Dit gezichtspunt is gebaseerd op het integrale denken, dat is een wetenschappelijk-

pagina 1 van 17 - www.civismundi.nl

filosofische denkwijze die uitgaat van de samenhang van wetenschappelijke, filosofische en/of religieuze benaderingen. In dit geval gaat het om het geheel van maatschappelijke ontwikkelingen gezien in nationaal, internationaal en mondiaal perspectief. Daarbij wordt gebruik gemaakt van kennis van historische, economische, politicologische, sociologische, ecologische en filosofische herkomst. De conclusie is dat wij moeten werken aan de totstandkoming van een ander soort maatschappij, waarin waardevolle elementen uit het huidige westerse stelsel en ook uit andere culturen worden behouden. De bedoeling van deze benadering is het debat over feiten, ideeën en stellingnamen te stimuleren. Dat opent misschien perspectieven voor de komende periodes, waarin crises niet meer opgelost kunnen worden met een partiële aanpak gericht op de korte termijn. Deze problematiek wordt in 2 afleveringen behandeld: Deel I Een analyse van de positieve en de negatieve kenmerken van onze moderne wijze van samenleven. Deel II Een ontwerp voor een duurzame en menswaardige samenleving: het Vierde Model. II De theorie: Groot Verhaal, kleine stapjes of duurzaamheid? In de westerse wereld wordt al heel lang nagedacht over de meest juiste vorm van de samenleving. Het was Plato, die in zijn dialoog over "De republiek" met het idee kwam van een rechtvaardige samenleving die geleid wordt door filosofen. Ook Aristoteles had een theorie over de juiste staatsvorm. De kerkvaders, zoals Augustinus en Thomas van Aquino meenden dat de staat ondergeschikt zou moeten zijn aan de religie. In de Renaissance waren de humanisten Erasmus en Thomas More belangrijke filosofen. Erasmus leverde maatschappelijke kritiek, vooral op de (R.K.) kerk en Thomas More is bekend vanwege zijn boek Utopia, waarin een samenleving wordt beschreven, gebaseerd op gemeenschappelijk bezit. De belangrijkste ideeën, die vorm hebben gegeven met name aan onze huidige westerse samenleving, komen van de 18e eeuwers Jean-Jacques Rousseau en Adam Smith en de 19e eeuwer Karl Marx. Rousseau ontkrachtte de macht van de vorst door zijn theorie over het sociaal contract ("Du contrat social"). Adam Smith is de vader van het economisch liberalisme door zijn onderzoek naar de oorzaak en


de aard van de welvaart ("The wealth of nations"). Karl Marx oefende felle kritiek uit op het systeem van de kapitalistische productie ("Das Kapital") met als alternatief het communisme ("Communistisch Manifest"). Zijn betoog heeft geleid tot revoluties in vooral nog feodale en agrarische maatschappijvormen. In de westerse wereld kwamen de vakbonden en de socialistische partijen tot stand. In de 20e eeuw hebben we eerst de hete oorlogen tussen drie maatschappelijke systemen gehad: democratie, fascisme en communisme. Daarna kwam de koude oorlog tussen het westerse en het communistische blok met - in Europa - de uiteindelijke overwinning van de liberale democratie. Democratie, vrijheid en gelijkheid zijn de ideële pijlers van het westerse politieke stelsel geworden, maar het denken over de maatschappij is niet stil blijven staan. Met name in de periode na 1960 werd de sociale filosofie weer belangrijk. We kunnen hierin drie stromingen onderscheiden: 1. Kritische theorie Aanvankelijk hadden we vooral te maken met sociaal-filosofen met een neomarxistische oriëntatie, waaronder de "Frankfurters", zoals Herbert Marcuse en Jürgen Habermas. Zij bekritiseerden het kapitalistisch stelsel, waarbij gebruik werd gemaakt van de theorieën van Hegel, Marx en Freud. Er werden slechts in beperkte mate concrete alternatieven geleverd. Dat gold niet voor Erich Fromm, die op basis van de psycho-analyse wel een alternatief model leverde: "De gezonde samenleving". 2. Modern liberalisme Als tweede stroming kunnen we de "moderne liberalen" noemen die geen fundamentele veranderingen nastreven. Karl Popper had ernstig bezwaar tegen het "historicisme" van de Frankfurters. Als er problemen zijn met onze samenleving dan moeten we die met gericht beleid oplossen, het zogenaamde "piecemeal enginering" ofwel beleid in kleine stapjes. De vrije markt wordt in beperkte mate gereguleerd door sociale maatregelen. Ook volgens Jean-Francois Lyotard is de tijd van de "grote verhalen" voorbij. Francis Fukuyama beschouwt de huidige westerse samenleving als het "einde der geschiedenis", omdat alle andere culturen uiteindelijk de westerse cultuur zullen overnemen. Samuel Huntington waarschuwde echter dat er een conflict zou komen tussen de westerse en de islamitische wereld. De Nederlandse filosoof Hans


Achterhuis ziet ook niets in utopieën, omdat die meestal in gewelddadige "dystopieën", zoals fascisme en communisme, eindigen. 3. Ecologisme De derde stroming is die van de ecologen. Het was de Club van Rome die in 1972 het rapport van Dennis Meadows publiceerde over "De grenzen aan de groei". Als de wereld voortgaat met groei van bevolking én van welvaart zijn grote catastrofes onvermijdelijk. Fritjof Capra verbond daaraan een feministisch element en de opvatting dat de toekomstige energievoorziening uit zonne-energie gehaald kan worden. De commisie-Brundtland ("Our common future") gaf inhoud aan het begrip "duurzaamheid". Dat wil zeggen dat niet alleen de huidige mensheid, maar ook de komende generaties in een vreedzame en welvarende wereld kunnen leven. Michail Gorbatsjov schreef het "Handvest van de Aarde" en recentelijk is de klimaatproblematiek gesignaleerd als een wereldwijd probleem met de film van Al Gore als journalistiek hoogtepunt. In Nederland zijn Wouter van Dieren (Club van Rome) en Klaas van Egmond (Universiteit van Utrecht) bekende deskundigen op ecologisch gebied. Het huidige beleid van de geïndustrialiseerde staten is gebaseerd op modern liberale principes. Daarbij wordt ingespeeld op feitelijke problemen, zoals die van de cultuurconflicten, met name met islamitische minderheden, en van de ecologische dreiging, te weten de verwachting van toekomstige tekorten aan grondstoffen en de gevolgen van de klimaatverandering. Maar de vraag blijft: hoe moeten wij verder met het wereldsysteem, gekenmerkt door democratische en moderne principes en door een verscheidenheid van cultureel bepaalde denkwijzen en gedragsvormen. Die vraag geldt voor de politieke en economische besluitvorming, zowel op mondiaal niveau alsook en in het bijzonder voor onze westerse samenleving, die daarvan een belangrijk en geïntegreerd deel uitmaakt. Gaan we door met incidentele en partiële maatregelen of moeten wij denken aan de overgang naar een ander maatschappelijk systeem op nationaal, internationaal en mondiaal niveau? III Sociopathologie van de moderne samenleving 1. De Club van Rome: de grenzen aan de groei


"Een wereldwijde catastrofe of een duurzame wereld"1) De industriële ontwikkeling, begonnen in de westerse wereld, heeft geleid tot meer welvaart voor meer mensen. Een aantal landen in andere delen van de wereld, zoals voormalige oostblok-landen, Japan, Taiwan en Singapore hebben het westerse productiesysteem overgenomen en andere, minder welvarende landen, zoals China, India en Brazilië, zijn bezig met hetzelfde proces. Het productieve vermogen neemt dankzij de technische vooruitgang en de vrije markt sterk toe. Meer welvaart voor meer mensen is wereldwijd de primaire doelstelling, maar leidt die doelstelling wel tot een betere samenleving ofwel: zijn er ook destructieve consequenties, d.w.z. sociaal pathologische ofwel "sociopathologische" kenmerken aan dit systeem verbonden? In samenhang met het proces van globalisering worden de ontwikkelingen op wereldniveau en de gevolgen daarvan meer en meer bestudeerd. De Club van Rome heeft daartoe het initiatief genomen. Het eerste rapport aan de Club van Rome uit 1972, "De grenzen aan de groei", was gebaseerd op een hoog ontwikkeld computermodel van de wereldsamenleving over de periode van 1900 tot 2100 (zie bijlage 1). In dit model waren 5 hoofdvariabelen gekozen, te weten: bevolkingsgroei, voedselproductie, industriële productie, natuurlijke hulpbronnen en milieuvervuiling. De nadere uitwerking vond plaats door middel van 225 subvariabelen. De uitkomst van de berekeningen was dat de voortgang van de economische groei én van de bevolkingsgroei op wereldschaal in de loop van de 21 e eeuw, met name na 2020, tot ineenstorting van de wereldsamenleving zou leiden. Dat komt omdat de voorziening in zowel een verhoogde voedselproductie, als een overgang naar duurzame energievoorziening, alsook naar een milieuvriendelijke productie van goederen en diensten niet mogelijk is. Indien geen drastische verandering in het gedrag van de wereldbevolking optreedt zijn milieucatastrofes, oorlogen en massale sterfte wegens honger en ziektes onontkoombaar 2). Het rapport is in alle ontwikkelde landen uitvoerig bediscussieerd; er zijn commentaren geleverd en vervolgrapporten gepubliceerd. Er is nooit een tegenrapport verschenen waaruit zou blijken dat de berekeningen onjuist zijn. Wel zijn er incidenteel de benodigde maatregelen genomen en dat proces is nog steeds gaande. Het is duidelijk dat die maatregelen, zoals onder andere afgesproken in de klimaatverdragen te weinig zijn en te laat komen. Het overleg in Kopenhagen en in Cancun over de klimaatverandering in december 2009 en december 2010 heeft


weinig concrete doelstellingen opgeleverd. 2. Het wereldsysteem: groei en catastrofes Conform de doelstellingen van de moderne geïndustrialiseerde staten zien we gedurende de laatste tientallen jaren een wereldwijde economische groei, maar de wereldsamenleving krijgt steeds meer te maken met ernstige spanningen en conflicten als gevolgen van die groei. De voorbodes van die catastrofes zijn reeds nu waarneembaar: de stijging van de prijzen van olie, gas en andere grondstoffen, de olierampen, de periodiek optredende financieel-economische crisisverschijnselen, de overstromingsrampen, de perioden met droogte en hitte en de daaruit voortkomende tekorten aan voedsel en water, de stijging van de voedselprijzen in sommige delen van de wereld, de honger en de migratiestromen ten gevolge daarvan. Zo gaat de opwarming van de aarde door de uitstoot van CO2 en methaangas ondanks genomen maatregelen en afspraken gewoon door en dus hebben we reeds nu wereldwijd klimaatcatastrofes. In 2009 waren er ten minste 12 zware overstromingen dan wel extreme sneeuwstormen, een aantal dat in de recente tijd niet eerder is voorgekomen. Deze tendens heeft zich in 2010 voortgezet: 31 landen en streken zijn getroffen door zware sneeuwstormen en vooral door grote overstromingen. Sommige landen en streken (Australië, Mexico, China, Pakistan, Midden-Europa) hadden meermalen te kampen met extreem zware overstromingen, waarbij honderden doden vielen en miljoenen slachtoffers hun woningen en bezittingen zijn kwijt geraakt (zie bijlage 2). Er zijn geen betrouwbare gegevens over de vraag welke rampen in hoofdzaak te verwachten zijn en waar die plaats zullen vinden. Wel zien wij uit officiële cijfers dat natuurrampen, veelal juist in de laag gelegen en minder ontwikkelde landen, reeds nu in hoge mate toenemen. Volgens gegevens van Oxfam is het aantal grote natuurrampen (overstromingen en orkanen) in 24 jaar (1980 - 2004) verviervoudigd 3). Volgens het IPCC (het klimaatbureau van de Verenigde Naties) zijn de stormen en orkanen in die periode niet in aantal, maar wel in kracht toegenomen. Een ander gevolg van het broeikaseffect is de toename van hittegolven en periodes van droogte. Dat geldt voor landen zoals Kenia en andere gebieden in MiddenAfrika. Daar wordt water steeds schaarser, verdrogen de wouden en mislukken de oogsten. Miljoenen mensen worden gedwongen tot migratie, veelal met oorlogen en epidemieën tot gevolg. In 2010 was er ook in Rusland een periode van hitte, droogte en bosbranden.


Klimaatverandering leidt ook tot het smelten van de gletsjers en ijskappen (Groenland, Antarctica) en het ontdooien van de permafrost in Siberië, waardoor het methaangas vrij komt. Dat betekent een stijging van de zeespiegel, in deze eeuw berekend op ca 50 centimeter, daarna mogelijk oplopend tot 7 meter. De kans op overstromingen en vloedgolven vanuit de zee nemen daardoor sterk toe. De economische groei leidt voor een deel van de wereldbevolking tot meer welvaart, voor een ander deel tot meer catastrofes. Om deze redenen en vanwege de uitputting van de grondstoffen wordt er gewerkt aan schone vormen van energieopwekking en aan vermindering van het verbruik van grondstoffen. Maar volgens de huidige prognoses (OECD 2008) wil dat zeggen dat het energieverbruik in 2030 slechts voor een vijfde deel wordt opgewekt met groene energie, waaronder atoomcentrales 4)! Crisisverschijnselen betreffen ook de armoede. In 2009 is er sprake van ca 900 miljoen mensen die beneden de armoedegrens leven en dat aantal neemt snel toe, ondanks de pogingen van de Verenigde Naties en anderen om de armoede te bestrijden. Door milieufactoren en oorlogen treedt steeds meer honger op. Dan hebben we met grote regelmaat economische en financiële crisisverschijnselen. In de periode 2008 - 2009 is dat de kredietcrisis, waarbij miljarden dollars aan kapitaal zijn verdwenen, met toenemende werkloosheid als consequentie. Het scenario voor de wereld van de volgende generaties ziet er uiterst somber uit. Kunnen we iets doen om een leefbare wereld te behouden, ook in de verdere toekomst ? 3. De industriële samenleving: ideologie en materie "Het alledaagse gedrag dat de klimaatcrisis veroorzaakt .... is ingebakken in onze beschaving"5). Dankzij de in Europa ontdekte ideeën en idealen - humanisme, Verlichting, liberalisme en socialisme - leven wij in West- en Midden-Europa, Noord-Amerika en enkele andere westerse landen in een politieke democratie. Hier gelden de uitgangspunten van vrije verkiezingen, mensenrechten, emancipatie, tolerantie, verbod op de doodstraf (in de E.U.), vrije meningsuiting en andere humanitaire principes. Verder kennen we door wetenschap, techniek, vrije markt, concurrentie en westerse ondernemersgeest een hoog welvaartsniveau met alle technische


verworvenheden die daarbij horen. We hebben ook goede voorzieningen op de gebieden van onderwijs en medische zorg, waardoor we een hoog opleidingsniveau hebben en in veel gevallen een lang en plezierig leven kunnen leiden. Deze punten worden in positieve zin gewaardeerd, maar er zijn ook duidelijke tekenen van ontbinding van onze westerse samenleving. Ik noem een vijftal aspecten: - De korte termijn politiek. - De valkuil van de economische groei. - De autoritaire structuur van bedrijven. - De ideologische conflicten. - De materialistische waardeoriëntatie. De korte termijn politiek Een implicatie van de politieke democratie, gebaseerd op politieke partijen en verkiezingen, is dat de beleidsdoeleinden worden gericht op de korte termijn. Het gaat er immers om dat de partijen bij de volgende verkiezingen zoveel mogelijk stemmen krijgen. Dat betekent dat vooral beleidsdoeleinden worden gekozen die aangenaam zijn voor zoveel mogelijk mensen en/of aansluiten bij de heersende publieke opinie. Een uitzondering is het beleid met betrekking tot de pensionering, waarin rekening wordt gehouden met de vergrijzing van de bevolking op de middellange termijn. In de regel is het beleid gericht op meer welvaart en meer bezit. De vraag of die doeleinden misschien op lange termijn wel tot zeer destructieve consequenties kunnen leiden wordt nog maar zelden gesteld. Weliswaar wordt de problematiek van de welvaartsgroei in relatie met de grondstoffenvoorziening én met de opwarming van de aarde erkend, maar de noodzakelijke maatregelen passen niet bij de directe beleidsdoeleinden, waaronder met name dat van de economische groei. De valkuil van de economische groei Het streven naar economische groei is sedert 1950 centraal dogma in de westerse samenleving en in vele staten in andere werelddelen. Het leidt tot meer welvaart


voor de massa's, meer winsten voor de bedrijven en meer inkomsten voor de staat. Uit onderzoek blijkt dat het geluk van de burgers er niet bij gebaat is, maar het gevolg is wel meer ellende voor de bewoners - veelal in arme landen - van kuststroken en rivierdelta's. Daar moeten we dus van af, omdat we niet in de valkuil trappen van de zogenaamde win-win situatie ofwel: economische groei + goed beleid leidt tot een beter milieu . Dat is een drogreden, want - om een voorbeeld te noemen - de auto's zijn in 50 jaar gemiddeld 2x zo zuinig geworden, maar er zijn er wel 5 x zoveel op de weg 6). De Club van Rome heeft aangetoond dat het beginsel van de economische groei op de middellange en lange termijn bijdraagt aan de te verwachten grote crises. Dit beeld geldt vooral voor de geïndustrialiseerde wereld, onder andere vanwege de uitputting van grondstoffen, die in hoog tempo voortgaat. De omschakeling naar groene energie en naar andere systemen van voedselvoorziening, van industriële productie en van het vervoer verloopt uiterst traag. Vanwege de klimaatveranderingen zullen de laag liggende landen en streken grote investeringen in de veiligheid moeten verrichten. Door de bevolkingsgroei, met name in Azië, Afrika en Zuid-Amerika, zal de productie van voedingsmiddelen drastisch verhoogd moeten worden. Het is uiterst onwaarschijnlijk dat deze processen binnen de noodzakelijke termijnen gehaald worden. De autoritaire structuur van bedrijven De welvaart van de westerse wereld en ook van andere delen van de wereld is te danken aan het bedrijfsleven, dat door toenemende efficiëntie en automatisering steeds grotere stromen producten aflevert. De techniek biedt immers de mogelijkheid om meer te produceren met minder mensen. Die producten moeten wel afgezet worden en daarvoor hebben we reclame, films en spelletjes op televisie en internet, die ons vertellen dat we vooral moeten kopen en consumeren. Dat doen we dus ook, want een boodschap die voortdurend herhaald wordt is nu maar geloofwaardig, ook al wordt die in de meest primitieve uitingsvormen getoond. Daarvan kennen we uit de geschiedenis, bijvoorbeeld in de eerste helft van de vorige eeuw, meer voorbeelden! De vraag is wel of de mensen die in de bedrijven werken, die 38 urige werkweek wel als een gezond en waardevol deel van hun bestaan ervaren. Of is het zo dat die welvaart duur betaald wordt met stress en gevoelens van onmacht? Waarom zijn zoveel mensen verslaafd aan roken, alcohol, gokken, computergames, seks, antidepressieve geneesmiddelen en vooral: aan kopen? Meer dan een miljoen


Nederlanders gebruiken antidepressiva tegen de stress en daarnaast worden nog andere methoden toegepast, zoals psychotherapie, acupunctuur, e.d. 7) De socioloog Emile Dürkheim wist 150 jaar geleden al wat er aan de hand is: de mens heeft oneindige behoeften en die moeten door de samenleving ingeperkt worden. Wij hebben die les niet geleerd en dus doen we precies het tegendeel: de behoeften stimuleren. Dat is ook nodig als compensatie voor het ontbreken van menselijke waardigheid. De werknemers in de bedrijven zijn immers een soort verlengstukken van de machines. Zij hebben geen medezeggenschap over het bedrijfsproces en daarvoor dus ook geen verantwoordelijkheid. Het bedrijfsleven is immers in handen van "het kapitaal", dat zijn de aandeelhouders en die zijn geïnteresseerd in de financiële opbrengst, de winst. Daarom is het mogelijk dat bedrijven, zoals een uiterst belangrijke bank, die is ontstaan uit fusies van een aantal Nederlandse banken, met personeel en al op de wereldmarkt te koop aangeboden wordt aan de meest biedende. Door deze structuur zijn de lonen en salarissen van het personeel strikt gereguleerd, maar de topmanagers van grote bedrijven kunnen veelal miljoenen, incidenteel tientallen miljoenen uit die bedrijven halen, terwijl de werknemers op grond van de "nationale belangen" in veel gevallen nauwelijks of geen loonsverhoging krijgen. Lonen en salarissen van het personeel zijn geregeld in de cao's, maar niet de salarissen en uitkeringen voor de topmanagers. Het bedrijfsleven is immers georganiseerd overeenkomstig het "conflictmodel": de aandeelhouders en de werknemers staan met elkaar in een antagonistische relatie. De beslissingsbevoegdheid in het bedrijf ligt uiteindelijk bij de aandeelhouders; de werknemers kunnen slechts proberen concessies af te dwingen door stakingen. Onder de bevolking, wereldwijd, krijgt het kapitalistisch systeem steeds minder steun. Uit recente gegevens op basis van een steekproef blijkt dat slechts 11% het systeem goed vindt. De meerderheid is voorstander van meer regulering door de overheid 8). De vraag is waarom het proces van democratisering nooit is doorgedrongen tot de economische sector. De ideologische conflicten tussen bevolkingsgroepen De vierde vorm van sociopathologie betreft de relaties tussen bevolkingsgroepen.


In de tweede helft van de vorige eeuw heeft in West- en Midden-Europa een massale immigratie plaats gehad vanuit de vroegere koloniale gebieden en vanuit een aantal islamitische landen. Vele immigranten kwamen hier als arbeidskrachten. Dat heeft tot spanningen geleid tussen autochtonen en allochtonen met als gevolg radicale politieke bewegingen gericht op het stopzetten van de immigratiestromen. In Nederland hebben deze bewegingen zich relatief laat gemanifesteerd. Deze rechts-radicale partijen spelen nog een beperkte rol, maar dat kan veranderen. Indien er een langdurige economische crisis komt, hetgeen onder de huidige omstandigheden zeker tot de mogelijkheden behoort, zullen de rechtse politieke partijen aan betekenis winnen met diverse vormen van agressie tegen minderheden als gevolg. Ook die les hebben we in het verleden kunnen leren. De conflicten tussen westerse autochtonen en islamitische allochtonen in de Europese steden kunnen tot burgeroorlogen leiden. De tegenstelling van belangen door bezit van grond, geld en grondstoffen en ook door de verschillen van ideologie, soms leidend tot een wereldwijd terrorisme, kunnen ernstige conflicten waaronder nog meer oorlogen tot gevolg hebben 9). De materialistische waardeoriëntatie De culturele instituties van een samenleving dragen vooral aan de jongeren, maar ook aan de ouderen de basis-ideeën van een samenleving over. Die instituties zijn in hoofdzaak het gezin, de school en de media. Deze waarden worden in de westerse wereld steeds meer gebaseerd op een materialistisch wereldbeeld. Het belangrijkste motief van handelen is het bezit van geld en van materiële objecten. De extremen van de materialistische levenswijze komen tot uiting in de reeds genoemde koopverslaving, in deelname aan allerlei soorten loterijen en in het speculeren op de (aandelen)beurzen. Verder vallen de gezinnen, althans in de autochtone bevolking, door de emancipatie van de vrouwen uit elkaar en dat leidt tot individualisme met als gevolg spanning en onzekerheid, ook bij de jongeren. Het onderwijssysteem is gericht op kennis en bekwaamheid en die leveren niet altijd inzichten en idealen op. De vragen zoals: "wie ben ik?", "wat is dit voor wereld?", "waar hoor ik bij?", "is er nog iets anders dan alles wat ik kan waarnemen?", "zijn er nog idealen?", worden bijna niet (meer) beantwoord, niet op school en ook niet in de media.


Het resultaat is zinloosheid en doelloosheid en dat kunnen we opmaken aan het leven van die jongeren. We zien het resultaat onder andere op oudejaarsavond 2007: fabrieksbranden, 22 scholen en honderden auto's in brand gestoken, veel lichamelijk letsel! Daarna waren er steeds weer rellen en uitingen van baldadigheid, zoals bij het strandfeest in Hoek van Holland in 2009. Bij de jaarwisseling 20092010 zijn meer dan 400 arrestaties verricht. Dan hebben we het nog niet over de tienerfeestjes met "comazuipen" en de straatterreur met "rotzooi trappen". Die zinloosheid vinden we ook terug in de wereld van de kunst. In de eerste helft van de vorige eeuw zijn de atonale muziek en de nonfiguratieve beeldende kunst tot ontwikkeling gekomen. Deze kunstvormen maken duidelijk wat de esthetische betekenis van deze tijd is: chaos. Helemaal zinloos is het leven in onze maatschappij nog niet. De boodschap over de "grenzen aan de groei" begint op een heel beperkte schaal door te dringen tot regeringen en bedrijven, mede dank zij de voortdurende waarschuwingen van milieu-organisaties, waarin ook veel jongeren participeren. Het gaat echter niet alleen om het milieu en wat daarbij behoort, zoals klimaat en grondstoffen. De vraag is waar we met onze maatschappij naar toe willen: de mens in relatie met de verscheidenheid van levensvormen, met zijn medemensen, met de mensheid, met de aarde als leefsysteem en met de praktische en ook metafysische zingeving aan het leven, inclusief ons eigen individuele bestaan. IV Signalen De signalen van naderende catastrofes zijn allerwegen zichtbaar. In grote delen van de wereld zien we de gevolgen van de opwarming van de aarde: stormen, orkanen, cyclonen en overstromingen nemen in aantal en in kracht toe en er treedt steeds meer voedselschaarste op. Maar ook de industrieel ontwikkelde en vooral de westerse samenlevingen zijn onderhevig aan ontbinding: het voortdurend optredende massale verlies aan kapitaal ten gevolge van wanbeleid, de stakingen voor hogere lonen, de afschuw over de topinkomens, de overheidstekorten, de tegenstellingen tussen allochtone en autochtone bevolkingsgroepen, de radicale politieke bewegingen en vooral de desoriëntatie onder de jongeren. Er zullen zeker pogingen ondernomen worden om deze problemen op te lossen. Het is echter reeds nu duidelijk dat die oplossingen onvoldoende zullen zijn. Wij zullen - met behoud van de waardevolle elementen uit de huidige culturele stromingen -


toe moeten werken naar nieuwe structurele en culturele principes op basis van een integraal en evolutionair wereldbeeld. Deel II van deze notitie volgt in een van de volgende nummers van Civis Mundi.

Noten 1) Dennis Meadows e.a. De grenzen voorbij. Een wereldwijde catastrofe of een duurzame wereld. Spectrum 1992 . Vervolg op het eerste Rapport aan de Club van Rome. 2) Dennis Meadows e.a. De grenzen aan de groei. Eerste rapport aan de Club van Rome. Spectrum 1972. Zie bijlage 1 en grafiek 3) Oxfam Solidariteit. Weather Report, 2007 4) Planbureau voor de Leefomgeving. Milieuverkenningen 2008 5) Al Gore. Onze keuze. Een actieplan om het klimaat te redden. Amsterdam 2009 6)Vgl. Wouter van Dieren, De nieuwe feodaliteit en de milieucrisis. Erasmus Lezing 1993 7) Irma Ellens Maat. De depressie-epidemie. In: Spiegelbeeld, december 2009 8) BBC-onderzoek 2009, zie de Volkskrant 9-11-2009 9) Samuel Huntington. Botsende beschavingen. Antwerpen 1997 Zie ook: + website integraal denken: www.integraaldenken.nl + Hans R.Vincent. Ons wereldbeeld en het integrale denken. Op zoek naar de eenheid van religie, filosofie en wetenschap. Kampen 2000 + Hans R.Vincent. Vervreemding en de humanisering van arbeid, onderwijs en politiek. Amersfoort 1989


+ Wim Couwenberg. Moderniteit als nieuw beschavingstype. Ontwikkeling, problematiek en perspectief. Civis Mundi jaarboek 2009 + Klaas van Egmond. Een vorm van beschaving. Zeist 2010 + Euronatur. Interview Dennis Meadows. Limits to Growth - The 30-year Update. Mei 2008 + Club of Rome/Erasmus Liga. Wereldethiek en duurzaamheid. Bulletin no 59. Maart 2005 Bijlagen Bijlage 1 De Club van Rome In 1972 is een rapport verschenen in opdracht van de Club van Rome: "De grenzen aan de groei". Dit rapport, geschreven door Dennis Meadows en anderen heeft wereldwijd veel opzien gebaard. Op basis van een computermodel van de wereld met 5 hoofdvariabelen - bevolkingsgroei, voedselproductie, industriële productie, verbruik van grondstoffen en vervuiling - is een prognose gemaakt van de wereldontwikkeling tot het jaar 2100. Het is volgens dit model onmogelijk met de bestaande procedures tegelijkertijd te voorzien in: - de benodigde productie van voedsel voor een tot ca 9 miljard groeiende wereldbevolking, - de benodige omschakeling op duurzame energievoorziening, zoals energie uit zon, wind en biomassa, - het terugdringen van de milieuvervuiling, zoals het beperken van de klimaatverandering. De uitkomst betekent honger, armoede, ziektes, klimaatrampen en oorlogen, te beginnen in de periode na 2020 (zie onderstaande grafiek). Er zijn door Meadows alternatieve modellen gemaakt, die aangeven hoe het mogelijk zou zijn de ineenstorting te voorkomen. Dat betekent zeer ingrijpende maatregelen op de gebieden van: het gebruik van grondstoffen, de overgang naar


schone productiemethoden, het geboorteniveau in de arme landen en het milieubeheer. Een totale gedragsverandering wereldwijd is daartoe noodzakelijk. De studie van Meadows is in 1992 en in 2002 herhaald. De uitkomsten zijn niet veranderd. CLUB VAN ROME. DE GRENZEN AAN DE GROEI. STANDAARDSCENARIO 1900-2100 Uit: Meadows e.a. 1992. De grenzen voorbij. Pag. 152 Bijlage 2 Uit mediaberichten verkregen gegevens betreffende klimaatverandering en daarmee samenhangende extreme condities en natuurrampen: - 2003: Europa àde heetste zomer in 50 jaar; - 2004: Zuid-Frankrijk àzeer zwaar noodweer; Japan à 23cyclonen, meer dan ooit; Florida: 4 cyclonen, w.o. grootste in omvang ooit gemeten; - 2005: Californië à grootsteoverstromingen ooit; Australië, regio Melbourne àde grootsteoverstromingen in 120 jaar; VS à New Orleans en omgeving verwoest door de cycloonKatrina: grootste overstromingen ooit; Midden-Europa: à zwareoverstromingen, in Zwitserland meeste schade ooit; Portugal à langsteperiode van droogte ooit; - Winter 2005-2006: Azië, Oost-, Midden-Europa à extremesneeuwval en extreem lage temperaturen; - 2006: Australië à zwaarstecycloon in tientallen jaren; China, Thailand: à zwareoverstromingen; Wereld à hoogstegemiddelde temperatuur ooit.


- 2007: Californië, Philippijnen à zwareoverstromingen - 2008: Birma, China, Philippijnen, Oost-Europa, Caraïbisch gebied, Verenigde Staten à zware overstromingen. - 2009: China, Taiwan, Philippijnen (4x), Vietnam, Turkije, Engeland, Canarische eilanden, Saoudi-Arabië, Griekenland, de Verenigde Saten, Zuid-Europa en Noord-Afrika àzware o verstromingen/ sneeuwstormen. - 2010: Californië, Peru, Verenigde Staten (midden), Mexico, Griekenland, Spanje, Madeira, Frankrijk, Fiji-eilanden, Schotland, Brazilië, Midden- en Oost-Europa, Afghanistan, China, Banghla Desh, Kashmir, India, Guatemala, Noord-Korea, Nigeria, Vietnam, Australië, ZuidRusland, Curacao, België, Marokko, Albanië en andere Balkanlanden, Columbia, Venezuela, Spanje à sneeuwstormen en (zeer) zware overstromingen; in Australië, Californië, Mexico, Pakistan, China, Midden-Europa meerdere malen. Rusland: extreme hitte en droogte. V.S., Midden- en West-Europa in november - december extreme koude.

---- De gletsjers in de Alpen, Groenland, Noord Amerika en op de Zuidpool vertonen sedert 1850 snelle afsmelting.


---- De orkanen en cyclonen in de Atlantische en de Stille Oceaan nemen sedert 1980 in kracht en duur toe, maar niet in aantal (gegevens IPCC). ---- Volgens gegevens van Oxfam nemen stormen en cyclonen van 1980 - 2004 in aantal sterk toe. ---- De sneeuwkappen van de Himalaya's nemen sedert 1997 snel in omvang af. ---- De metingen van de satelliet envisat (februari 2005) laten ernstige vervuiling zien van de lucht in grote delen van Nederland, België, Ruhrgebied, Noord-Italië, oostkust V.S. en oostkust China.


Op weg naar duurzaamheid. Pleidooi voor een nieuw verhaal:

Recommend Documents