Gezondheidszorg en chemie Geel Bachelor in de ergotherapie
Ieder z'n verhaal Voorlezen aan ouderen
CAMPUS Geel
Ine Schuyten
Academiejaar 2006-2007
2
WOORD VOORAF Allereerst wil ik de twee ergotherapeuten van St.-Rochus bedanken. Annelies Duerinckx en Sabine Schoolmeesters hebben me begeleid bij de praktische uitwerking van mijn eindwerk. Bij hen kon ik steeds terecht met vragen en bedenkingen. Ze hebben verschillende uren gespendeerd in het nalezen van mijn eindwerk. Ik wil hen bedanken voor het vertrouwen dat ze in me hadden en voor hun grote steun gedurende heel het proces. Ook Mark Steensels, docent en begeleider van de opleiding ergotherapie in Geel, wil ik bedanken voor het begeleiden van mijn eindwerk. Mijn dank gaat ook uit naar het team bewonerszorg van St.-Rochus voor de leuke werksfeer. Het was een heel aangenaam team om in te werken, waar er zowel tijd was voor humor als voor ernst. Bedankt voor de leuke stage! De directie van St.-Rochus gaf mij de kans om mijn eindwerk uit te werken in hun voorziening. Hartelijke dank. Ik wil de vrijwilligers bedanken voor hun inzet en de leuke samenwerking. Zonder hen had ik dit eindwerk nooit kunnen verwezenlijken. Graag wil ik mijn ouders en broer bedanken voor het nalezen van mijn eindwerk en hun grote steun. Daarnaast wil ik ook mijn vriend bedanken voor zijn luisterend oor en de vele uren hulp. Als laatste wil ik mijn vrienden bedanken voor de nodige ontspanning gedurende heel het jaar.
3
INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF ................................................................................................ 1 INHOUDSTAFEL .................................................................................................. 3 SAMENVATTING ................................................................................................. 6 SUMMARY........................................................................................................... 7 INLEIDING ......................................................................................................... 8 1
VOORLEZEN IN EEN RUSTHUIS .......................................................... 10
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.6.1 1.6.2
Welke bewoners komen in aanmerking.............................................. 10 Effecten van voorlezen....................................................................... 10 Is voorlezen reminisceren? ................................................................ 11 Voorlezen aan dementerende bewoners ............................................ 12 Waarmee moet je rekening houden bij het voorlezen aan bewoners . 12 Alternatieven voor lezen en voorlezen ............................................... 13 De verhalentafel .................................................................................... 13 Het gesproken boek ............................................................................... 13
2
HET VOORLEZEN ZELF ........................................................................ 14
2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.2 2.3
De voorleescirkel ............................................................................... 14 De voorlezer..........................................................................................14 Voorleesteksten ..................................................................................... 15 De voorleesomgeving ............................................................................. 15 Het reageren op teksten ......................................................................... 15 Mogelijke voorleesmaterialen ............................................................ 16 Algemene aandachtspunten bij het voorlezen.................................... 17
3
WERKEN MET VRIJWILLIGERS ........................................................... 18
3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.3
Vrijwilligers aantrekken..................................................................... 18 Vrijwilligers selecteren ...................................................................... 18 Selectiecriteria....................................................................................... 18 Het eerste contact.................................................................................. 19 Kennismakingsgesprek ........................................................................... 19 Het oriënteringsgesprek .......................................................................... 19 De introductie........................................................................................19 Het al dan niet afwijzen van vrijwilligers ................................................... 19 Vrijwilligers begeleiden ..................................................................... 20
4
EVIDENCE-BASED PRACTICE .............................................................. 21
4.1 4.2
Wat is evidence-based practice.......................................................... 21 Evidence-based practice in dit eindwerk ............................................ 22
5
SINT-ROCHUS .................................................................................... 23
5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3
Voorstelling rusthuis Sint-Rochus ...................................................... 23 Missie ................................................................................................... 23 Organisatie ...........................................................................................24 Team bewonerszorg ............................................................................... 24
4
5.1.4 5.1.5 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3
Ergotherapie ......................................................................................... 24 Vrijwilligerswerking ................................................................................ 24 Bestaande toepassingen rond literatuur ............................................ 25 Rodekruisbibliotheek .............................................................................. 25 Actualiteitsuurtje ................................................................................... 25 Rust Roest ............................................................................................25 Project rond voorlezen....................................................................... 26
6
VRIJWILLIGERS ALS VOORLEZERS: HET PROCES ............................... 27
6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 6.4.5 6.5 6.6 6.7 6.8 6.8.1 6.8.2 6.9 6.10 6.11 6.12
Algemeen ........................................................................................... 27 Stap 1: selectiecriteria ....................................................................... 27 Stap 2: vrijwilligers contacteren ........................................................ 28 Vrijwilligers bereiken .............................................................................. 28 Het eerste contact met de vrijwilligers ...................................................... 28 Uitnodiging............................................................................................ 28 Stap 3: het info-uurtje ....................................................................... 30 Locatie ................................................................................................. 30 Aanwezigen........................................................................................... 30 Verloop ................................................................................................. 30 Evaluatie info-uurtje............................................................................... 32 Alternatief info-uurtje ............................................................................. 32 Stap 4: luisteraars werven ................................................................. 33 Stap 5: voorlezers en luisteraars aan elkaar koppelen ....................... 34 Stap 6: individueel gesprek met de vrijwilligers................................. 34 Stap 7: opvolging ............................................................................... 35 Opvolging vrijwilligers ............................................................................ 35 Opvolging bewoners ............................................................................... 36 Hoe de vrijwilligers het voorlezen ervaren hebben ............................ 37 Hoe de bewoners het voorlezen ervaren hebben................................ 38 Hoe ikzelf het werken met vrijwilligers als voorlezers ervaren heb ... 40 Besluit................................................................................................ 41
7
VOORLEZEN ALS INDIVIDUELE ACTIVITEIT ....................................... 42
7.1 7.2 7.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.4.4 7.5 7.5.1 7.5.2 7.6
Inleiding ............................................................................................ 42 Voorstelling L. .................................................................................... 42 Voorleesinteresses L. ......................................................................... 42 Mijn voorleesdagboek ........................................................................ 44 Voorleesmoment 1 ................................................................................. 44 Voorleesmoment 2 ................................................................................. 46 Voorleesmoment 3 ................................................................................. 47 Voorleesmoment 4 ................................................................................. 49 Evaluatie ............................................................................................ 51 De mening van L.................................................................................... 51 Mijn mening als voorlezer ....................................................................... 51 Tips voor het individueel voorlezen.................................................... 52
8
VOORLEZEN ALS GROEPSACTIVITEIT................................................. 53
8.1 8.1.1 8.1.2 8.1.3 8.1.4 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3
Voorstelling groep.............................................................................. 53 Voorstelling P. .......................................................................................53 Voorstelling M........................................................................................54 Voorstelling C. .......................................................................................54 Voorstelling P.H. .................................................................................... 54 Algemeen ........................................................................................... 55 Doelstellingen........................................................................................55 Frequentie en tijdstip.............................................................................. 55 Ruimte ................................................................................................. 55
5
8.2.4 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.3.5 8.3.6 8.3.7 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5 8.4.6 8.4.7 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.5.5 8.5.6 8.5.7 8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.6.4 8.6.5 8.6.6 8.6.7 8.7 8.7.1 8.7.2 8.8
Sfeer .................................................................................................... 55 Sessie 1: krantenartikels.................................................................... 56 Doelstellingen........................................................................................56 Aanpassingen aan de ruimte.................................................................... 56 Uitnodigen en halen van de bewoners....................................................... 56 Verloop ................................................................................................. 56 Evaluatie............................................................................................... 57 De dagen erna ....................................................................................... 58 Tips voor het voorlezen van de krant ........................................................ 58 Sessie 2: gedichten ............................................................................ 59 Doelstellingen........................................................................................59 Aanpassingen aan de ruimte.................................................................... 59 Uitnodigen en halen van de bewoners....................................................... 59 Verloop ................................................................................................. 59 Evaluatie............................................................................................... 60 De dagen erna ....................................................................................... 60 Tips voor het voorlezen van gedichten ...................................................... 61 Sessie 3: kortverhalen ....................................................................... 62 Doelstellingen........................................................................................62 Aanpassingen aan de ruimte.................................................................... 62 Uitnodigen en halen van de bewoners....................................................... 62 Verloop ................................................................................................. 62 Evaluatie............................................................................................... 63 De dagen erna ....................................................................................... 64 Tips voor het voorlezen van kortverhalen .................................................. 64 Sessie 4: sprookjes ............................................................................ 65 Doelstellingen........................................................................................65 Aanpassingen aan de ruimte.................................................................... 65 Uitnodigen en halen van de bewoners....................................................... 65 Verloop ................................................................................................. 65 Evaluatie............................................................................................... 66 De dagen erna ....................................................................................... 66 Tips voor het voorlezen van sprookjes ...................................................... 67 Evaluatie sessies................................................................................ 68 Evaluatie bewoners ................................................................................ 68 Algemene voorleestips ............................................................................ 69 Besluit................................................................................................ 70
9
VOORTZETTING.................................................................................. 71
9.1 9.2 9.3
Team bewonerszorg........................................................................... 71 Personeelsleden................................................................................. 72 Verhalenbundel.................................................................................. 72
10
ENKELE MAANDEN LATER................................................................... 73
10.1 10.2
De vrijwilligers als voorlezers ............................................................ 73 Voorlezen door personeel .................................................................. 73
BESLUIT .......................................................................................................... 74 LITERATUURLIJST ............................................................................................ 75 BIJLAGEN ......................................................................................................... 77
6
SAMENVATTING Voor een ergotherapeut is het in een rusthuis vaak een uitdaging om voor iedere bewoner een dagbesteding te vinden die overeenstemt met zijn of haar noden. Door het voorlezen te introduceren, wilde ik voornamelijk proberen om de bewoners, die bij andere activiteiten uit de boot vielen, te bereiken. Tevens wilde ik nagaan of bewoners, die nog wel deelnemen aan andere activiteiten, interesse hebben in het voorlezen. Gedurende mijn stageperiode heb ik een antwoord proberen te zoeken op verschillende vragen. Wat zijn de effecten van voorlezen aan ouderen? Is het haalbaar om vrijwilligers in te schakelen voor het individueel voorlezen? Is het voorlezen een activiteit waarmee je bewoners kan bereiken die bij andere activiteiten niet te bereiken zijn? Vinden bewoners het voorlezen een zinvolle activiteit? Om mijn onderzoeksvragen te beantwoorden heb ik gebruik gemaakt van evidence-based practice. Dit wil zeggen dat ik me steeds baseer op drie zaken: de literatuur, de mening van de bewoners en vrijwilligers en mijn eigen ondervindingen. Het introduceren van het voorlezen in St.-Rochus deed ik op drie manieren. Ik startte het individueel voorlezen door vrijwilligers op, ik bracht het individueel voorlezen door personeelsleden onder de aandacht en ik begon met voorlezen aan een groep bewoners. Door vrijwilligers te laten voorlezen, slaagde ik erin om vier bewoners te bereiken die tot hier toe niet deelnamen aan andere activiteiten. De samenwerking met de vrijwilligers was een groot succes. Ik merkte dat de vrijwilligers voornamelijk in het begin ondersteuning nodig hadden, maar naarmate ze langer aan het voorlezen waren steeds zelfstandiger werden. Enkele personeelsleden waren gemotiveerd om het individueel voorlezen uit te proberen. Ze merkten al snel dat het voorlezen voor enkele bewoners, die voordien van geen enkele activiteit konden genieten, een heel waardevol moment was. De groep waaraan ik voorlas, die bestond uit bewoners die nog deelnamen aan andere activiteiten, kond echt genieten van het voorlezen. Als ik de effecten van het voorlezen vergelijk met de effecten die Franssen J. in haar boek aanhaalt, zie ik zowel gelijkenissen als verschillen. Alle bewoners vonden dat het voorlezen een ontspannende activiteit was en dat ze tijdens het voorlezen hun zorgen konden vergeten. De verbeelding van de bewoners werd geprikkeld en ze vonden het contact met de persoon die voorlas (en hun medeluisteraars) heel waardevol. De bewoners waren het echter niet eens met de stelling dat het voorlezen zou helpen om oplossingen te vinden voor problemen. Over de andere stellingen die Franssen J. aanhaalt, was geen eensgezindheid.
7
SUMMARY As an occupational therapist one meets the challenge of finding an activity that fills the needs of each resident. By introducing reading to, I wanted to address those people that weren’t able to participate in other activities. At the same time I wanted to see if those who do join other activities had interests too. I met the quest of answering several questions during my teaching practice. What effects does reading to elder people have on them? Is it posssible to enlist volunteers to read to the residents? Is reading to someone a good way to come into contact with a person that is difficult to reach? Do residents find the reading to to be a meaningful activity? I used three ways to introduce the reading to at St.-Rochus. I enlisted volunteers to read to people individually, brought reading to to the attention of the personel and I started reading to a group. Working with the volunteers was a succes. In order to answer my questions I made use of the evidence-based practice. This means I base myself on three things: the literature, the view of the residents and volunteers and on my own experience. By getting volunteers to read to residents I was able to attain contact with four people who didn’t join any activities previously. The cooperation with the volunteers was a great succes. Ik noticed that in the beginning the volunteers needed some assistance, but they got more and more independent as they became more experienced. Some people of the staff were motivated to try out the individual reading to. They soon noticed that it could mean a lot to the people that weren’t able to enjoy any other activities. The group of people I read to, which consisted of people joining other activities, could really enjoy the reading to. Comparing the effects of the reading to to those quoted in Franssen J. ’s book I see both similatities and differences. All the residents found the reading to to be relaxing, a moment they could let go of their worries. During the reading sessions the imagination of the residents was stimulated and the people found the contact with the reader (and the others in the group) to be very precious. The residents didn’t agree with the proposition that reading to could help finding solutions to problems. They were not unanimous about the other propositions quoted by Franssen J..
8
INLEIDING Ik heb ervoor gekozen om een eindwerk te schrijven over voorlezen aan ouderen. Tijdens mijn tweedejaarsstage in rusthuis St.-Rochus stelde ik me de vraag of het voorlezen een geschikte activiteit zou zijn voor bewoners die bij andere activiteiten uit de boot vallen. Voorlezen leek me voor deze bewoners een geschikte activiteit die tegelijkertijd weinig materiaal vereist en gemakkelijk aanpasbaar is van bewoner tot bewoner. De ergotherapeuten hadden geen ervaring met het voorlezen en vonden tijdens bijscholingen geen duidelijke informatie hierover. Daarom werd er mij de vraag gesteld of ik aan dit onderwerp mijn eindwerk wilde wijden. Met veel enthousiasme heb ik me verdiept in het voorlezen aan ouderen. Ik vond het meer dan de moeite waard om na te gaan of voorlezen een geschikte activiteit is voor bewoners die niet kunnen genieten van het huidige activiteitenaanbod. Tevens wilde ik ook nagaan of bewoners, die nog wel deelnamen aan andere activiteiten, ook geïnteresseerd waren in het voorlezen. In het eerste hoofdstuk bespreek ik het voorlezen in een rusthuis: welke bewoners komen in aanmerking, wat zijn de effecten van voorlezen, is voorlezen reminisceren, hoe zit het met voorlezen aan dementerende bewoners, wat zijn belangrijke aandachtspunten bij het voorlezen aan ouderen en tot slot welke alternatieven zijn er voor lezen en voorlezen. Daarna sta ik, in hoofdstuk 2, even stil bij het voorlezen zelf. Hierin kan je lezen waarmee je allemaal rekening moet houden bij het voorlezen, welke mogelijke voorleesmaterialen er zijn en welke tips nuttig zijn bij het voorlezen. Ik vond het belangrijk om het voorlezen toe te voegen aan het bestaande activiteitenaanbod en dit op een zodanige manier aan te pakken dat het voorlezen kon blijven verderbestaan na mijn stageperiode. Om deze reden heb ik voor het individueel voorlezen aan bewoners beroep gedaan op vrijwilligers. Waarmee je rekening moet houden bij het werken met vrijwilligers, staat beschreven in hoofdstuk 3. Daarnaast heb ik nog enkele andere stappen ondernomen om het voorlezen te laten voortbestaan, deze zijn te lezen in hoofdstuk 9. Gedurende mijn stageperiode heb ik een antwoord proberen te zoeken op verschillende vragen. Wat zijn de effecten van voorlezen aan ouderen? Is het haalbaar om vrijwilligers in te schakelen voor het individueel voorlezen? Is het voorlezen een activiteit waarmee je bewoners kan bereiken die bij andere activiteiten niet te bereiken zijn? Vinden bewoners het voorlezen een zinvolle activiteit? Om op deze vragen een wel onderbouwd antwoord te kunnen vormen, heb ik gekozen om te werken volgens evidence-based practice. In hoofdstuk 4 kan je hier meer informatie over vinden. Bij de praktische uitwerking van mijn eindwerk kan je een onderscheid maken tussen drie zaken. In hoofdstuk 6 beschrijf ik hoe het werken met vrijwilligers als voorlezers is verlopen. In hoofdstuk 7 deel ik mijn eigen ervaringen met het voorlezen aan één bewoner. In hoofdstuk 8 tenslotte, kan je lezen hoe het voorlezen aan een groep bewoners verlopen is. In al deze hoofdstukken kan je praktische tips en besluiten vinden m.b.t. dat hoofdstuk. Tot slot kan je in hoofdstuk 10 lezen wat mijn eindwerk daadwerkelijk heeft teweeggebracht in het rusthuis. In hoofdstuk 11 vorm ik mijn algemeen besluit.
9
Voorlezen is altijd zoiets als een geschenkje aanbieden. (van der Wildt, 2005)
10
1
VOORLEZEN IN EEN RUSTHUIS
1.1
Welke bewoners komen in aanmerking
Franssen J. (2004) zegt dat het mooie aan luisteren naar verhalen is dat het heel lang tot de mogelijkheden van de bewoners behoort. Zelfs als het lichaam niet meer mee wil en zelfs als er gaten vallen in het geheugen, behoort het luisteren naar een stem vaak nog wel tot de mogelijkheden van de bewoner. Toch is voorlezen niet voor iedereen een geschikte activiteit. Het is daarom zeer belangrijk om na te gaan voor welke bewoners het voorlezen een geschikte activiteit kan zijn. Of voorlezen al dan niet geschikt is voor een bepaalde bewoner zal van verschillende factoren afhangen. •
Welk beeld heeft de bewoner over voorlezen? Is het enkel iets voor kinderen of ook geschikt voor volwassenen mensen?
•
Houdt de bewoner van boeken, verhalen en taal?
•
Heeft de bewoner voldoende geduld om voor een bepaalde tijd stil te zitten en te luisteren?
•
…
Om uit te zoeken voor welke bewoners het voorlezen een geschikte activiteit is, zijn er verschillende mogelijkheden. Je kan in een gesprek met de bewoner polsen of het voorlezen iets is wat hem of haar aanspreekt. Mensen die de bewoner goed kennen (familieleden, verzorgenden …) kunnen informatie geven over het leesverleden van de bewoner. Je kan tijdens een bestaande voorleesactiviteit (vb.: actualiteitsuurtje) nagaan of het voorlezen zelf iets is wat de bewoner aanspreekt.
1.2
Effecten van voorlezen
Volgens Franssen J. (2004) kan voorlezen aan bewoners verschillende effecten hebben. Het effect dat het voorlezen heeft, is van bewoner tot bewoner verschillend, afhankelijk van de wensen, noden en kenmerken van de bewoner. Hieronder staan enkele mogelijke effecten van het voorlezen opgesomd. •
Het nodigt uit om eigen verhalen te vertellen: Het voorlezen van verhalen activeert herinneringen waardoor vaak automatisch het vertellen van het eigen verhaal op gang komt. De voorlezer is geïnteresseerd in het verhaal van de bewoner waardoor de bewoner zich gehoord voelt. Het samen praten over wat men gehoord en besproken heeft, stopt niet na het voorleesmoment. Bewoners vertellen ook vaak daarna nog door aan personeel, familieleden en vrienden. Er ontstaan dus andere gespreksonderwerpen en de gesprekken krijgen vaak een andere dimensie.
•
Het biedt ontspanning: Voorlezen biedt een passieve ontspanning, ouderen beleven plezier aan een verhaal of gedicht zonder te hoeven reageren. Het voorlezen zorgt ervoor dat bewoners even kunnen ontsnappen aan het alledaagse leven. Het verhaal brengt de oudere in een andere wereld, zodat hij of zij even uit de cirkel van het bezig zijn met ziekte of verlies kan stappen.
11
•
Het bevordert de verbondenheid: Er kan een hechte band ontstaan tussen de voorlezer en de luisteraar. Wanneer er aan een groep voorgelezen wordt, kan er ook een verbondenheid ontstaan tussen de groep bewoners.
•
Het doet een beroep op de verbeelding: Woorden en zinnen roepen beelden op. De bewoner maakt een ‘filmpje’ in zijn hoofd. Boeiend is dat iedere luisteraar een ander filmpje maakt, een eigen verhaal, omdat ieder andere ervaringen en een ander verleden heeft. Dit beroep op het stimuleren van de verbeelding en fantasie helpt bewoners niet alleen om het verhaal in beeld te krijgen, maar ook om sneller en duidelijker hun eigen wensen en verlangens te verwoorden. Ze leren gebruik te maken van hun voorstellingsvermogen. Daardoor kunnen ze zich beter voorstellen hoe ze een aantal zaken zouden willen, waardoor ze hun dagelijks leven rijker en leefbaarder kunnen maken.
•
Het doorbreekt het sociaal isolement: Het sociale contact, de band die ontstaat tussen voorlezer en luisteraar, het in contact komen met informatie uit de buitenwereld … Allemaal factoren die ervoor kunnen zorgen dat het eventuele isolement doorbroken wordt.
•
Het bevordert de persoonlijke zelfontplooiing: Door voor te lezen kunnen bewoners op de hoogte blijven of iets bijleren.
•
Je komt je eigen gevoelens en emoties tegen: Het kan helpen om inzicht te krijgen in emoties en hiermee vertrouwd te raken.
•
Het helpt oplossingen te vinden: Verhalen helpen soms om vragen op te lossen die je bezighouden. Het helpt om de samenhang tussen verschillende zaken te zien.
1.3
Is voorlezen reminisceren?
Reminisceren is het doelbewust oproepen van herinneringen. Door gebruik te maken van een foto, een voorwerp, een geur, een verhaal … worden herinneringen aan vroeger geactiveerd. Bij reminiscentie is er dus altijd sprake van een prikkel of een aanleiding die doelbewust wordt aangeboden om herinneringen op te roepen. Het voorlezen van verhalen kan perfect gebruikt worden als reminiscentieactiviteit. Wanneer je bijvoorbeeld bewust verhalen gaat voorlezen over volksspelen omdat je verhalen wil horen van de bewoners i.v.m. dit onderwerp, dan ben je aan het reminisceren. Dit wil niet zeggen dat voorlezen altijd gekoppeld is aan reminiscentie. Het voorlezen zal heel vaak herinneringen bovenhalen, dit gebeurt spontaan, maar wanneer dit niet doelbewust gebeurt, behoort het niet tot reminisceren. In dit eindwerk wordt het voorlezen niet als reminiscentieactiviteit gebruikt. Hoewel er zeer vaak herinneringen bij bewoners naar boven kwamen en er hier ook over gepraat werd, werden de verhalen niet bewust uitgekozen om herinneringen op te roepen.
12
1.4
Voorlezen aan dementerende bewoners
Het voorlezen aan dementerende bewoners is iets wat niet aan bod zal komen in dit eindwerk. Dementerende bewoners vragen een specifieke aanpak waardoor ook het voorlezen op een hele andere manier zou verlopen. Toch wil ik hieronder in het kort enkele zaken meegeven die belangrijk zijn bij het voorlezen aan dementerende bewoners. Koren M. (2002) zegt dat het belangrijk is om niet te lang voor te lezen omdat bij dementerende bewoners de aandacht en concentratie beperkt is. Zowel Koren M. (2002) als Franssen J. (2004) benadrukken het belang van de tekstkeuze bij dementerende bewoners. Ze zijn er beiden van overtuigd dat het onderwerp zoveel mogelijk moet aansluiten bij het levensverhaal van de bewoner. Het is een grote meerwaarde wanneer je bij dementerende bewoners het verhaal visualiseert, daarom kan het nuttig zijn om te werken met prentenboeken of foto’s. Franssen J. (2004) geeft aan dat het voorlezen bij ernstig dementerende bewoners moet gezien worden als een ontspannende, rustgevende activiteit. Bij deze bewoners heeft het voorlezen geen effect meer op het onderhouden van de communicatie of het houden van greep op het eigen leven.
1.5
Waarmee moet je rekening houden bij het voorlezen aan bewoners
Koren M. (2002) en Van der Wildt R. (2005) geven enkele nuttige tips waarmee rekening moet gehouden worden bij het voorlezen. •
Slechthorendheid: spreek duidelijk en controleer of de boodschap overkomt. Maak eventueel gebruik van klankversterking.
•
Alles verloopt trager. Doe niet te veel tegelijkertijd en geef de bewoners de tijd om te reageren en hun verhaal te doen.
•
Zorg dat de bewoners niet te hard afdwalen van het onderwerp wanneer ze hun verhaal doen. Zeker in groep kan dit storend zijn.
Op hogere leeftijd is de spanningsboog waarbinnen een inspanning volgehouden kan worden, veel kleiner geworden. Tien minuten achter elkaar voorlezen is in veel gevallen al voldoende. Na een korte onderbreking kan er verder gelezen worden.
13
1.6
Alternatieven voor lezen en voorlezen
1.6.1
De verhalentafel
De verhalentafel is een meubel dat plaats biedt aan drie tot zes gebruikers. De tafel heeft een vaste plaats in het rusthuis. Men kan er op ingebouwde schermen historisch audiovisueel materiaal oproepen. Het gezamenlijk ervaren van oude beelden, geluiden en verhalen stimuleert de bewoners om hun eigen herinneringen en verhalen met elkaar te delen. Vervolgens kunnen de bewoners, indien gewenst, hun eigen commentaar en verhalen toevoegen aan en terughoren via de verhalentafel. De verhalentafel kan zo na verloop van tijd uitgroeien tot een databank van (levens)verhalen.
Figuur 1.6.1: De verhalentafel
1.6.2
Het gesproken boek
Het gesproken boek is een boek of tijdschrift ingesproken op cassette of op cd. Deze kunnen gratis bekomen worden via het rode kruis en in verschillende bibliotheken.
14
2
HET VOORLEZEN ZELF
2.1
De voorleescirkel
Er komt heel wat kijken bij het voorlezen aan bewoners. Het is niet enkel het voorlezen zelf. Het zoeken en kiezen van geschikte voorleesteksten, het zorgen voor een geschikte voorleesomgeving, het praten over hetgeen dat voorgelezen is en het luisteren naar verhalen die de bewoner vertelt, zijn allemaal zaken die bij het voorlezen horen. Al wat komt kijken bij het voorlezen wordt door Franssen J. zichtbaar gemaakt in de voorleescirkel. Deze cirkel maakt duidelijk dat het voorlezen een voortdurend proces is waarin de voorlezer centraal staat. In de voorleescirkel merk je dat de ene activiteit volgt op de andere en dat de ene activiteit ook bijna vanzelfsprekend leidt naar de volgende.
selecteren (kiezen van de teksten)
Voorlezer
reageren (reacties op het gelezene)
voorlezen (voorleesomgeving)
Figuur 2.1: De voorleescirkel
2.1.1
De voorlezer
De voorlezer kan ergotherapeut, animator, verzorgende, vrijwilliger, familie … zijn. De grootste voorwaarde om voor te lezen aan bewoners is gemotiveerd zijn om voor te lezen. Er zijn verschillende redenen waarom iemand gemotiveerd kan zijn: zelf veel interesse hebben in literatuur, iets willen betekenen voor een bewoner … De voorlezer, die in het midden van de voorleescirkel staat, selecteert de teksten, zorgt voor een goede voorleesomgeving en maakt plaats voor een gesprek over het gelezene.
15
2.1.2
Voorleesteksten
Bij het zoeken naar geschikte voorleesteksten is vooral de bewoner in kwestie belangrijk. Persoonlijke voorkeuren en smaak kunnen erg verschillen van bewoner tot bewoner. De teksten moeten aansluiten bij de leef- en belevingswereld van de bewoner. Om hiervoor te zorgen is het zinvol rekening te houden met de achtergrond, persoonlijke interesses, kennis, niveau en begripsvermogen van de bewoner. Verder zijn er enkele zaken waarmee men bij elke bewoner rekening moet houden. • • •
De teksten mogen niet te ingewikkeld en te lang zijn. De luisteraars kunnen namelijk niet terugbladeren in het boek en een passage herlezen. Het verhaal moet een duidelijk begin en einde hebben. De lengte van de tekst moet aangepast zijn aan de spanningsboog van de bewoner.
Er zijn verschillende mogelijke voorleesmaterialen: boeken, kortverhalen, columns, prentenboeken, gedichten, kranten, tijdschriften … (deze worden besproken in 2.2) Het vinden van geschikte voorleesteksten is een zoekproces. Pas wanneer je de tekst voorleest aan de bewoner weet je of de tekst op dat moment een geschikte tekst is. Vaak is het zinvol om op voorhand de tekst hardop te lezen, zo hoor je zelf of de tekst geschikt is om voor te lezen.
2.1.3
De voorleesomgeving
De sfeer waarin voorgelezen wordt, is zeer belangrijk, daarom zijn er enkele zaken waarmee men rekening moet houden bij het kiezen van een geschikte voorleesomgeving. •
Rust: tijdens het voorlezen mogen er geen storende elementen zijn zoals lawaai, daarom is het best om voor een gesloten ruimte te kiezen.
•
Comfort: iedereen moet ontspannen en gemakkelijk kunnen zitten.
•
Gezelligheid: een kaars, gedempt licht, een tasje koffie, enkele attributen (boeken, prenten, voorwerpen …) kunnen bijdragen tot de gezelligheid van een ruimte.
•
Intimiteit: het is belangrijk dat er oogcontact is tussen voorlezer en luisteraar. Wanneer er aan een groep mensen voorgelezen wordt, is het aan te raden om in een kring te gaan zitten.
2.1.4
Het reageren op teksten
Sommige bewoners hebben de behoefte om na te praten over hetgeen dat voorgelezen werd of om te praten over herinneringen die boven gekomen zijn door naar de voorgelezen tekst te luisteren. Andere bewoners vinden het voorlezen alleen genoeg en hebben geen behoefte aan het napraten. Het gesprek is met andere woorden iets wat je niet kan plannen, het is iets wat je moet laten gebeuren wanneer de tijd er rijp voor is. Het kan goed zijn dat de bewoner de eerste keren niet echt reageert op het voorgelezene omdat er nog geen vertrouwensband is met de voorlezer. Het is dus best mogelijk dat een bewoner na een paar voorleesmomenten ineens wel begint te vertellen. De voorlezer moet er op voorbereid zijn dat de teksten gevoelens en verhalen kunnen oproepen. Het is belangrijk om te letten op de reacties van de bewoner, ook op de non-verbale reacties. Wanneer je als voorlezer echt interesse hebt in de verhalen van de bewoner, kan je de bewoner op een heel andere manier leren kennen. Door vragen te stellen aan de bewoner
16
kan je dieper ingaan op hetgeen verteld wordt en kunnen er nieuwe verhalen bovenkomen. Eens deze herinneringen geactiveerd zijn, gaat het vertellen van deze verhalen vaak door na het voorlezen. Hieronder staan enkele aandachtspunten bij het reageren op teksten. •
Het is soms beter om het voorlezen even te onderbreken wanneer de bewoner tijdens het lezen van een tekst al wil reageren.
•
Bij het voorlezen aan een groep bewoners is het belangrijk om elke bewoner te betrekken. Wanneer er steeds slecht één bewoner aan het woord is en de andere bewoners dit niet leuk vinden, moet je een compromis zoeken.
•
Door open vragen te stellen (wie, wat, waar, hoe, wanneer) en vragen te stellen over zintuiglijke indrukken (hoe het eruit zag, geur, smaak, geluiden) kan je het gesprek verdiepen.
•
Niet elke bewoner heeft nood aan een gesprek.
2.2
Mogelijke voorleesmaterialen
Wat kan je allemaal voorlezen aan bewoners? Wel, er is een zeer groot aanbod aan voorleesmaterialen. Van der Wildt R. (2005), Koren M. (2002) en Franssen J. (2004) reiken enkele mogelijkheden aan. •
Kranten Kranten geven informatie over de buitenwereld, ze houden bewoners op de hoogte.
•
Boeken Een heel boek voorlezen is voor de meeste bewoners niet meer aan de orde: hun spanningsboog is kort en het concentratievermogen is beperkt.
•
Kortverhalen Kortverhalen hebben het voordeel dat ze een afgerond geheel vormen. Ze passen goed bij de spanningsboog van de bewoners.
•
Columns Columns zijn geschikt omdat ze beperkt zijn in omvang, handelen over één onderwerp of gedachte en gemakkelijk een discussie uitlokken.
•
Gedichten Gedichten raken de gevoelswereld, kunnen veel suggereren zonder expliciet te benoemen. Ze zijn zeer geschikt omdat ze een kort afgerond geheel vormen.
•
Sprookjes Zowel sprookjes voor volwassenen als de klassieke sprookjes kunnen geschikt zijn om voor te lezen. Sprookjes die men als kind heeft gehoord, kunnen herinneringen bovenbrengen.
17
2.3
Algemene aandachtspunten bij het voorlezen
Hieronder staan een aantal aandachtspunten die Franssen J. (2004) in haar boek aanhaalt. Maak tijd om voor te lezen. De bewoner moet tot rust kunnen komen, dit kan alleen wanneer de voorlezer over voldoende tijd beschikt. Lees niet te snel en neem voldoende pauzes. Herhalen mag. Je mag meerdere keren dezelfde tekst voorlezen. De bewoner moet de nodige tijd krijgen om de voorgelezen tekst te verwerken. Er mogen dus zeker stiltes vallen. De duur van het voorlezen kan sterk verschillen van keer tot keer, let daarom goed op de reacties van de bewoner. Probeer de teksten met gevoel voor te lezen. Gebruik je eigen stem zo normaal mogelijk. Spreek duidelijk. Spreek luid genoeg. Neem de tijd om het voorlezen rustig te laten beginnen. Neem de tijd om het voorlezen rustig af te sluiten. Zorg voor reserveteksten, de uitgekozen tekst is niet altijd geschikt.
18
3
WERKEN MET VRIJWILLIGERS
3.1
Vrijwilligers aantrekken
Er zijn heel wat mogelijkheden om vrijwilligers aan te trekken. Hieronder staat een opsomming van enkele mogelijke manieren: •
advertentie,
•
artikel in krant, weekblad of tijdschrift,
•
mediaboodschap,
•
folder,
•
persoonlijk gesprek,
•
affiche,
•
open voorleesmiddag,
•
…
Elke techniek heeft zijn voor- en nadelen. Het is belangrijk om een techniek uit te kiezen die geschikt is voor jouw werking. Welke techniek geschikt is, is afhankelijk van waar je de vrijwilligers gaat zoeken en welke vrijwilligers je zoekt. Vergeet niet dat de techniek die je kiest slechts een middel is om je plannen uit te voeren. De boodschap, die je de vrijwilligers wilt mededelen, primeert. Zorg daarom dat inhoud en vorm op elkaar afgestemd zijn.
3.2
Vrijwilligers selecteren
Volgens Verstraete C. (1994) zijn er verschillende meningen omtrent het selecteren van vrijwilligers. Sommigen vinden dat je mensen, die zich onbetaald en vrijwillig inzetten, niet kan afwijzen. Er is een grote nood aan vrijwilligers en door een selectieprocedure toe te passen verhoog je de drempel. Anderzijds zijn er ook argumenten die voor het selecteren van vrijwilligers pleiten. Bewoners hebben recht op een geschikte vrijwilliger en de vrijwilliger heeft recht op een gepaste taak. Hieronder worden de verschillende stappen in het selecteren van vrijwilligers besproken. In de praktijk worden er vaak meerdere stappen tegelijk genomen. Het zijn dus geen zes afgelijnde stappen.
3.2.1
Selectiecriteria
Eerst en vooral moet je bepalen aan welke criteria een vrijwilliger moet voldoen. Bij het opstellen van deze criteria moet je met enkele zaken rekening houden: -
Aan welke eisen moet de persoon voldoen om te passen binnen de organisatie?
-
Wat moet de persoon kunnen voor het vrijwilligerswerk?
-
In welke mate moet de persoon zich engageren voor het vrijwilligerswerk?
19
3.2.2
Het eerste contact
De voornaamste bedoeling van het eerste contact is een wederzijdse kennismaking. Bij dit contact wordt vermeld waarvoor vrijwilligers gezocht worden. De informatie die je geeft moet juist zijn. Stel het vrijwilligerswerk niet mooier voor dan het is en beloof niets dat je later niet kan waarmaken.
3.2.3
Kennismakingsgesprek
Een kennismakingsgesprek heeft twee doelen. Enerzijds geeft het de vrijwilliger informatie over de organisatie en anderzijds kan de organisatie zich een beeld vormen van de vrijwilliger. Tijdens het kennismakingsgesprek geef je de potentiële vrijwilliger informatie over: de organisatie, de werking, taken waarvoor vrijwilligers gezocht worden, eventuele voorwaarden, verwachtingen, de doelgroep, de doelstellingen van het werk … Daarna laat je de vrijwilliger vertellen over: zijn/haar interesses, motivatie, verwachtingen, mogelijkheden … Het kennismakingsgesprek kan individueel of in groep. Dit contact kan worden afgesloten met het voorstel om er nog eens over na te denken en met de afspraak enkele dagen later weer contact op te nemen. Een paar dagen bedenktijd geeft de vrijwilliger de kans om een weloverwogen beslissing te nemen.
3.2.4
Het oriënteringsgesprek
Tijdens dit gesprek van wederzijdse informatie-uitwisseling ga je ook na of de vrijwilliger daadwerkelijk geschikt is voor de functie. Is deze persoon gemotiveerd genoeg voor de activiteit, wil de persoon zich voor langere tijd binden aan deze activiteit … De ideale vrijwilliger bestaat niet, zorg er echter wel voor dat je de selectiecriteria niet uit het oog verliest. Zorg dat dit contact met de vrijwilliger heel gemoedelijk verloopt. Zorg voor een ontspannen en aangename sfeer (een drankje, een koekje …). Bij een positieve conclusie kunnen er verdere afspraken gemaakt worden met de vrijwilliger.
3.2.5
De introductie
Zorg ervoor dat de vrijwilliger weet wat er precies moet gebeuren, hoe alles concreet gaat verlopen, hoe de begeleiding zal verlopen … Wanneer het om een nieuwe vrijwilliger gaat, is het belangrijk om hem of haar te introduceren in de organisatie.
3.2.6
Het al dan niet afwijzen van vrijwilligers
Het is zeer belangrijk om eerlijk te zijn tegen de vrijwilliger. Wanneer het echt niet lukt met een bepaalde vrijwilliger is het nodig om hem of haar af te wijzen. Zorg ervoor dat dit op een zo positief mogelijke manier verloopt. Zorg, wanneer dit mogelijk is, voor een alternatieve functie die je voor hem of haar meer geschikt vindt.
20
3.3
Vrijwilligers begeleiden
Eens de vrijwilligers gestart zijn, is het belangrijk om deze vrijwilligers te behouden en te zorgen dat ze plezier blijven hebben in hun taak. Zorg voor prettige omstandigheden en goede voorwaarden. Zorg dat de vrijwilliger zich op zijn gemak voelt. Geef de vrijwilliger de nodige informatie om zijn taak goed te kunnen vervullen. Controleer regelmatig of de relatie vrijwilliger-bewoner nog goed loopt. Toon betrokkenheid. Maak tijd om een praatje te maken met de vrijwilliger. Stel vragen over hetgeen waarmee de vrijwilliger bezig is. Op deze manier komen problemen snel aan het licht en kan men meteen naar oplossingen zoeken. Als alles goed verloopt, is het voor de vrijwilliger prettig om de ervaring te kunnen delen. Het is dus van groot belang om een goede relatie op te bouwen met de vrijwilliger.
21
4
EVIDENCE-BASED PRACTICE
4.1
Wat is evidence-based practice
“Evidence-based practice is het gewetensvol, expliciet en oordeelkundig gebruik van het huidige beste bewijsmateriaal om beslissingen te nemen voor individuele patiënten. De praktijk van evidence-based practice impliceert het integreren van individuele klinische expertise met het beste externe bewijsmateriaal dat vanuit systematisch onderzoek beschikbaar is. De voorkeuren, wensen en verwachtingen van de patiënt spelen bij de besluitvorming een centrale rol.” (Offringa et al., 2000). Bij evidence-based practice gaat het om klinische beslissingen op basis van het best beschikbare bewijs, in combinatie met de kennis en ervaring van de paramedicus en de waarde(n) en voorkeur van de individuele patiënt.
Figuur 4.1: Evidence-based practice
Hiermee wordt aangegeven dat evidence-based practice meer is dan alleen (be)handelen op basis van wetenschappelijke literatuur. Het is een proces, waarbij een (klinische) vraag wordt geformuleerd, in (recente) literatuur wordt gezocht naar een antwoord op deze vraag, de gevonden literatuur wordt beoordeeld, waarna bepaald wordt of deze in dit specifieke geval kan worden toegepast. Ten slotte wordt het eigen handelen geëvalueerd. (Offringa et al., 2000)
22
4.2
Evidence-based practice in dit eindwerk
Bij het opzoeken van informatie over voorlezen aan ouderen, kwam ik al snel tot de conclusie dat er geen (wetenschappelijke) bewijzen te vinden waren i.v.m. het effect van voorlezen op ouderen. Om een goed onderbouwde conclusie te kunnen trekken, vond ik het belangrijk om: een goed literatuuronderzoek te verrichten, naar de mening van de bewoners en de vrijwilligers te peilen en mijn eigen ervaringen met een kritisch oog te bekijken. Wat ik te weten ben gekomen tijdens het literatuuronderzoek, heb ik verwerkt in het theoretische gedeelte van mijn eindwerk. Bij het voorlezen door vrijwilligers, het individueel voorlezen en het voorlezen in groep, ben ik steeds nagegaan wat de bewoners (en vrijwilligers) hiervan vonden. Tijdens de praktische uitwerking van mijn eindwerk, heb ik kritisch gekeken of de informatie uit het literatuuronderzoek ook overeenstemde met mijn eigen ondervindingen. Mijn ervaringen heb ik uitgeschreven, alsook mijn eigen tips voor al wie wil gaan voorlezen aan ouderen.
23
5
SINT-ROCHUS
5.1
Voorstelling rusthuis Sint-Rochus
St.-Rochus is een rusthuis met 127 RVT bedden en 30 rusthuisbedden in het centrum van Aarschot. Tijdens mijn eerste stage van de opleiding ergotherapie mocht ik gedurende vier weken in St.-Rochus ervaren hoe het is om als ergotherapeute te werken in een rusthuis. Al snel voelde ik mij heel goed bij het team, de werking, de bewoners … Ik was dan ook heel enthousiast en gemotiveerd om mijn eindwerkstage in dit rusthuis te mogen doen.
Figuur 5.1: St.-Rochus
Hieronder wordt in het kort een beeld gegeven van de werking van het rusthuis.
5.1.1
Missie
Onze Missie We stellen de bewoner centraal. We willen zorgen voor een huiselijk woonmilieu. De eigenheid van de bewoner willen we respecteren. We willen dezelfde zorg aanbieden aan iedereen. We beschouwen de positieve betrokkenheid van de familie als een meerwaarde. Deze missie is een opdracht voor iedere medewerker. We werken interdisciplinair. We willen dat het rusthuis deel blijft uitmaken van de gemeenschap. We willen de bewoners liefdevol benaderen. We hebben respect voor hun privacy. We hebben oog voor het individuele kunnen.
24
5.1.2
Organisatie
Om een groot huis een menselijk gelaat te geven werd geopteerd voor een leefgroepwerking. De 157 bedden zijn verspreid over 149 individuele kamers en 4 tweepersoonskamers bestemd voor echtparen. Samen zijn er vijf leefgroepen die allemaal een naam kregen: De Molen, De Begijn, De Vest, De Statie en De Kolk. Elke afdeling heeft naast een eigen naam ook een eigen karakter (de kleur van de afdeling is verschillend, evenals de vloerbekleding op de kamers en de naambordjes aan de deuren), eigen badkamers en een eigen leefruimte. De Begijn is niet zoals de vier andere afdelingen. Deze afdeling staat in voor de opvang van dertig dementerende bewoners. Het is een gesloten afdeling met een specifieke aanpak, aangepast aan de noden van hun bewoners.
5.1.3
Team bewonerszorg
Het team bewonerszorg groepeert een aantal mensen die geen verplegenden of verzorgenden zijn. Met name: ergotherapeuten, kinesisten, animatoren, een pastoraal medewerker, een maatschappelijk werkster, een kapster en een pedicure. Bovendien staan zij in voor de samenwerking met de vrijwilligers.
5.1.4
Ergotherapie
In Sint-Rochus werken twee voltijdse ergotherapeuten. Ze trachten met een uitgebreid aanbod van activiteiten voor elk wat wils aan te bieden. Ergotherapie is echter veel meer dan enkel het aanbieden van activiteiten om de bewoners een leuke dagbesteding geven. Het is oog hebben voor de mens en al zijn wensen en noden. Het is streven naar een gevoel waarbij de bewoners zich gerespecteerd, gewaardeerd en bemind voelen. Het is ervoor zorgen dat de bewoner zich thuis voelt en dat kan pas als hij of zij benaderd wordt als een mens met een verhaal, een levensloopverhaal. De ergotherapeuten zijn schakelpersonen in het rusthuis. Ze hebben contact met alle personeelsleden, proberen hen steeds te herinneren aan de visie van het rusthuis en proberen hen te motiveren om ook activiteiten te doen met de bewoners. De ergotherapeuten zijn een luisterend oor voor iedereen. Ze zijn er om familieleden op te vangen, hebben oog voor probleemsituaties tussen collega’s en personeelsleden uit andere disciplines, ze luisteren naar de noden en behoeften van de bewoners en melden dit aan de betrokken diensten … De ergotherapeuten breiden constant hun kennis uit aan de hand van vormingen. Deze kennis dragen ze over aan collega’s en personeelsleden. Er zijn regelmatig vergaderingen en overlegmomenten waarin ze vanuit hun kennis en ervaring spreken.
5.1.5
Vrijwilligerswerking
Sint-Rochus kan rekenen op een vijfenveertigtal vrijwilligers. Elke vrijwilliger doet waar hij of zij zich goed bij voelt en waar de bewoners mee geholpen zijn. De taken van de vrijwilligers zijn zeer uiteenlopend: hulp bij uitstappen, hulp bij activiteiten, individuele bezoekjes aan bewoners, knutselen, rondgaan met de rodekruisbibliotheek …
25
5.2
Bestaande toepassingen rond literatuur
5.2.1
Rodekruisbibliotheek
Wekelijks gaat er een vrijwilligster rond met de rodekruisbibliotheek. Ze geeft de bewoners die graag lezen de mogelijkheid een goed boek uit te kiezen. De meeste boeken van de rodekruisbibliotheek zijn grootletterboeken. Om de bewoners die zelf niet meer kunnen lezen ook een boek aan te bieden, heeft de vrijwilligster geprobeerd om het gesproken boek aan te bieden. Dit bleek echter niet in de smaak te vallen bij de bewoners. Het systeem van cassettes afspelen schrok de bewoners af. Geen enkele bewoner was bereid om op deze manier het ‘lezen’ te hervatten.
5.2.2
Actualiteitsuurtje
Eén keer per week gaat op de ergo het actualiteitsuurtje door. Bij een tasje koffie en een koekje wordt er voorgelezen uit de krant. Iedereen die zin heeft kan naar het actualiteitsuurtje komen, de groepsgrootte is bijgevolg niet steeds dezelfde. Meestal is er een grote groep van ongeveer een tien tot vijftien bewoners aanwezig.
5.2.3
Rust Roest
Rust Roest is het driemaandelijks tijdschrift van Sint-Rochus. Hieronder staat een kort overzicht van wat er zoal in het tijdschrift staat geschreven. •
een gedicht,
•
een woordje van de voorzitter,
•
een terugblik op de afgelopen activiteiten,
•
een interview met een bewoner,
•
Aarschot vroeger en nu: een bepaalde straat in Aarschot vroeger en nu,
•
een stukje met weetjes over gezondheid,
•
het verslag van de bewonersraad,
•
nieuws uit de regio,
•
hagelandse novellen,
•
…
26
5.3
Project rond voorlezen
Gedurende mijn tien weken eindwerkstage in St.-Rochus heb ik gewerkt rond het voorlezen aan bewoners. Ik wilde te weten komen of voorlezen een geschikte en haalbare activiteit was en wilde de activiteit ‘voorlezen’ introduceren en opstarten. Een ander zeer belangrijk aspect van mijn eindwerk was het zorgen voor de voortzetting van het voorlezen na mijn stage. Het voorlezen heb ik door drie verschillende activiteiten geïntroduceerd. Deze drie verschillende manieren worden duidelijk besproken in het eindwerk: •
Het individueel voorlezen aan bewoners door vrijwilligers.
•
Het individueel voorlezen aan bewoners door personeelsleden.
•
Het voorlezen aan een groep bewoners door een personeelslid of personeelsleden.
27
6
VRIJWILLIGERS ALS VOORLEZERS: HET PROCES
6.1
Algemeen
Met het individueel voorlezen wilde ik voornamelijk de bewoners bereiken die door andere activiteiten niet bereikt werden. Ik wilde de bewoners, die bij het huidige activiteitenaanbod uit de boot vielen wegens lichamelijke beperkingen of andere interesses, het voorlezen aanbieden, kijken of deze activiteit in de smaak viel en nagaan wat de effecten van het voorlezen waren. Hieronder staan de doelstellingen die ik wilde bereiken. •
De bewoner heeft een zinvolle dagbesteding aangepast aan zijn mogelijkheden.
•
Het sociaal isolement wordt doorbroken.
•
De bewoner voelt zich ontspannen tijdens en na het voorlezen.
•
De wekelijkse sleur wordt doorbroken.
Omdat ik het belangrijk vond dat het voorlezen kon uitgroeien tot een blijvende activiteit, heb ik geopteerd voor het werken met vrijwilligers.
6.2
Stap 1: selectiecriteria
De eerste selectie in het proces van het zoeken naar geschikte vrijwilligers, werd gemaakt door te kiezen voor het werken met bestaande vrijwilligers. Het voorlezen was een nieuwe activiteit zowel voor de vrijwilligers als voor de ergotherapeuten, daarom werd er geopteerd om te werken met gekende vrijwilligers. Op deze manier kon er gestart worden met een kleine groep vrijwilligers die de werking van het rusthuis reeds kenden. Een tweede selectie werd gemaakt door de criteria waaraan de vrijwilligers moesten voldoen. •
Gemotiveerd zijn om voor te lezen aan bewoners.
•
Zich voor langere tijd willen verbinden aan deze activiteit.
•
Zich regelmatig (minstens 2x per maand) willen inzetten voor deze activiteit.
•
Sociaal vaardig genoeg zijn om na het voorlezen een gesprek met de bewoner te voeren.
•
Een luisterend oor zijn (de bewoner moet zijn verhaal kunnen doen, moet zich op zijn gemak voelen bij de vrijwilliger).
•
Het voorlezen kunnen aanpassen aan de noden van de bewoner (volume, snelheid, soort tekst …).
•
Een voorleesmoment zelf kunnen organiseren (zelf inplannen in hun schema, geschikte voorleesteksten zoeken …).
Rekening houdend met deze criteria werden er uit de vijfenveertig vrijwilligers zeven geselecteerd. Deze selectie werd door de ergotherapeuten gemaakt omdat zij de vrijwilligers reeds kenden. Er werd geprobeerd zo goed mogelijk aan te sluiten bij de vooropgestelde criteria door rekening te houden met: de persoonlijkheid van de vrijwilliger, de activiteiten die de vrijwilliger reeds op zich nam, de ervaringen met de vrijwilliger, de interesses van de vrijwilliger …
28
6.3
Stap 2: vrijwilligers contacteren
6.3.1
Vrijwilligers bereiken
Om het voorstel voor het voorlezen over te brengen aan de vrijwilligers heb ik gekozen voor het persoonlijk contact. Ik vond het belangrijk om persoonlijk contact te hebben met de vrijwilligers gedurende heel de samenwerking en wilde dit vanaf het begin ook duidelijk laten overkomen. Door het persoonlijk contact sloot ik tegelijkertijd ook uit dat er vrijwilligers zich zouden aanmelden die wij hiervoor niet geschikt vonden. Bij het persoonlijk contact kies je namelijk zelf de mensen uit die je wilt bereiken.
6.3.2
Het eerste contact met de vrijwilligers
Doordat de geselecteerde vrijwilligers meestal niet deelnamen aan grote activiteiten maar zich bezig hielden met kamerbezoeken zag ik bijna niemand van de vrijwilligers. Ik heb uiteindelijk maar één vrijwilliger persoonlijk kunnen aanspreken. De andere zes vrijwilligers heb ik telefonisch gecontacteerd. Tijdens het contact met de vrijwilliger heb ik het volgende vermeld: • • • •
mijn naam, mijn functie in St.-Rochus, waarvoor ik vrijwilligers zoek, dat het project in samenwerking met de ergotherapeuten verloopt,
•
het info-uurtje en de datum.
Nadat ik de zeven geselecteerde vrijwilligers had gecontacteerd, bleven er zes vrijwilligers over die geïnteresseerd waren. Eén vrijwilligster had geen interesse omdat ze te weinig tijd had om te gaan voorlezen. Van de overige zes vrijwilligers kon één vrijwilliger niet naar het info-uurtje komen omdat ze op vakantie ging, zij vertelde me dat ze achteraf wel zou langskomen op de ergo. De andere vijf vrijwilligers gingen proberen om te komen. Tegen alle vrijwilligers werd gezegd dat ze ook gewoon naar de ergo mochten komen of bellen wanneer ze niet wilden of konden komen naar het info-uurtje.
6.3.3
Uitnodiging
De geïnteresseerde vrijwilligers die naar het info-uurtje konden komen heb ik via de post een uitnodiging opgestuurd. Dit om de interesse van de vrijwilligers nog eens extra te prikkelen en als geheugensteuntje voor het info-uurtje. Op de volgende pagina is de uitnodiging te zien.
29
Vrijwilliger zijn… Is vrijwillig maar niet vrijblijvend Is verbonden maar niet gebonden Is onbetaalbaar maar niet te koop Is positief denken is positief doen Met als enige doel voor jezelf en de ander een goed gevoel!
Figuur 6.3.3: Voorkant van de uitnodiging
Beste vrijwilliger, Zoals je al weet zijn we op zoek naar vrijwilligers die willen voorlezen aan onze bewoners. Samen herinneringen ophalen en een gezellige babbel zijn waardevolle momenten in hun leven. Voel jij je aangesproken, wil je nog wat meer informatie,… dan ben je van harte welkom op woensdag 29 november om 15.00u in de snoezelruimte. Kan je er dan niet bij zijn, geen probleem! Spring gerust eens binnen op de ergo. Ine
Figuur 6.3.3: Achterkant van de uitnodiging
30
6.4
Stap 3: het info-uurtje
6.4.1
Locatie
Als locatie voor het info-uurtje werd bewust gekozen voor de snoezelruimte. De ruimte moest dezelfde sfeer oproepen als de sfeer die we willen creëren tijdens het voorlezen: een gezellige sfeer waar je tot rust kan komen, een sfeer die uitnodigt tot vertellen. De snoezelruimte werd aangepast zodat het een geschikte ruimte werd voor het info-uurtje. • De zetels werden in een kring gezet. • In het midden van de kring werd een laag tafeltje geplaatst met een hapje en een drankje. • Het licht werd gedimd en hier en daar werden kaarsjes gezet. • Er werd een rustig achtergrondmuziekje opgezet. 6.4.2
Aanwezigen
Tijdens het info-uurtje waren vier vrijwilligers, de twee ergotherapeuten en ik aanwezig. De afwezige vrijwilliger had op voorhand laten weten dat ze waarschijnlijk niet zou kunnen komen. De ergotherapeuten waren beiden aanwezig om de vrijwilligers duidelijk te maken dat ook zij betrokken zijn bij het voorlezen en hebben regelmatig extra informatie gegeven.
6.4.3
Verloop
Inleiding Ik ben het info-uurtje begonnen met mezelf voor te stellen. Daarna heb ik een korte uitleg gegeven waarin de volgende zaken aan bod kwamen. •
Waarom ik tijdens mijn eindwerk het voorlezen door vrijwilligers wil opstarten: een activiteit kunnen aanbieden aan de bewoners die bij andere activiteiten meestal uit de boot vallen.
•
Dat ik iets wil opstarten dat na mijn stage kan blijven voortbestaan. Dat de ergotherapeuten mijn werk zullen verder zetten.
•
Dat het de bedoeling is dat de vrijwilligers individueel gaan voorlezen aan een bewoner.
•
De belangrijkste doelen van het voorlezen aan bewoners: o ontspanning bieden, even kunnen ontsnappen aan de alledaagse zorgen; o het sociaal contact; o een gesprek hebben over het voorgelezene of over eigen verhalen.
•
Dat het voor mij ook een zoekproces zal worden en dat ik dit samen met de vrijwilligers wil doen. Ik vind het belangrijk dat de vrijwilligers inspraak hebben.
•
Dat de vrijwilligers altijd beroep kunnen doen op mij of op de ergotherapeuten wanneer ze met vragen zitten, iets willen vertellen, een probleem hebben …
Tijdens mijn voorstelling en korte uitleg waren alle vrijwilligers heel stil en luisterden ze aandachtig.
31
Gesprek met de vrijwilligers Na de inleiding kwamen direct enkele vragen van de vrijwilligers naar boven waarop ik meteen een antwoord heb gegeven. •
Gaan er wel bewoners zijn die interesse hebben voor het voorlezen? Hoe ga je deze bewoners vinden? We hebben een lijst samengesteld van bewoners die bij de meeste activiteiten uit de boot vallen. Deze bewoners ga ik een bezoekje brengen. Tijdens het bezoekje zal ik hen vragen of ze graag willen dat er iemand hen een krant, tijdschrift, boek … komt voorlezen. Of er bewoners gaan zijn die interesse hebben en hoeveel bewoners er willen dat er voorgelezen wordt, is ook voor mij nog een vraag.
•
Waar vind je geschikte voorleesteksten? Is het de bedoeling dat we deze zelf zoeken? Het is inderdaad de bedoeling dat je als vrijwilliger zelf geschikte voorleesteksten zoekt, maar hier krijg je alle nodige hulp bij. Ik ga bij de geïnteresseerde bewoners na wat ze graag willen dat aan hen voorgelezen wordt, ik heb verschillende lijsten met geschikte voorleesboeken voor ouderen en er zijn boeken aanwezig in de boekenkast in de ergo.
•
Moet er een vaste dag afgesproken worden waarop voorgelezen wordt? Wie bepaalt het moment waarop voorgelezen wordt? Je bepaalt als vrijwilliger zelf wanneer je voorleest, hoe vaak je gaat voorlezen … Het is de bedoeling dat je dit zelf inplant en dat je dit met de bewoner afspreekt.
•
Hoe lang moet je voorlezen? Dit kan heel erg verschillen van bewoner tot bewoner en zelfs van moment tot moment. Je zal zelf moeten aanvoelen wat de geschikte voorleesduur is.
•
…
Afspraken volgende samenkomst Toen het gesprek op zijn einde liep, stelde ik de vrijwilligers voor om nog eens rustig na te denken over het voorstel om voorlezer te worden. Ik stelde voor om binnen een week nog eens terug af te spreken, individueel of in groep, met de vrijwilligers die beslist hadden te beginnen met voorlezen. Ik vertelde dat ik tijdens dat gesprek het volgende wilde doen: • • •
Informatie geven over het voorlezen zelf. Informatie geven over het vinden van geschikte voorleesteksten. Nagaan wat de vrijwilliger belangrijk vindt om rekening mee te houden bij het zoeken van een bewoner voor de vrijwilliger.
Tot mijn verbazing vertelden alle vrijwilligers me dat ze al beslist hadden om te starten met het voorlezen. Ze vonden de extra samenkomst overbodig en wilden liever individueel afspreken op het moment dat ik een bewoner voor hen had. Omdat ik het toch belangrijk vond om nog wat extra informatie in te winnen over de vrijwilligers, heb ik tijdens het info-uurtje gevraagd welke vrijwilligers bij welke bewoners reeds op bezoek gaan. Zo kon ik ervoor zorgen dat geïnteresseerde bewoners een bekende vrijwilliger als voorlezer kregen, als die er was. Ik heb gevraagd of er vrijwilligers waren die problemen hebben gehad met bepaalde bewoners zodat ik hier zeker rekening mee kon houden. Ook heb ik geïnformeerd naar de voornaamste reden waarom de vrijwilligers wilden voorlezen, het voorlezen zelf of het contact met de bewoner.
32
Ik heb aan de vrijwilligers gevraagd om 2 weken later, wanneer het voor hen paste, langs te komen op de ergo zodat ik hen nog wat meer informatie kon geven over het voorlezen en tegelijkertijd een bewoner kon aanwijzen.
6.4.4
Evaluatie info-uurtje
Locatie Bij het begin van het info-uurtje kreeg ik van verschillende vrijwilligers te horen dat ze het een hele aangename ruimte vonden en dat er meteen heel wat spanningen van hen afvielen. Ze vertelden dat ze dit niet verwacht hadden en aangenaam verrast waren. Ikzelf vond de snoezelruimte ook een geschikte locatie. De ruimte zorgde ervoor dat je niet het gevoel kreeg dat je aan het vergaderen was. Het creëerde de juiste sfeer voor een gezellige babbel. Verloop Het eerste persoonlijk contact met alle vrijwilligers verliep heel vlot. Ik kende de vrijwilligers niet, maar voelde me toch op mijn gemak bij deze mensen. Ik had niet verwacht dat de vrijwilligers zo mondig zouden zijn en zelf zo veel vragen zouden stellen. Dit vond ik heel positief omdat er zo meteen een gesprek op gang kwam en ik niet alleen aan het woord was. Het info-uurtje was een gezellige babbeluurtje, waarin iedereen de informatie kreeg die hij nodig had. Ook tijdens het afspreken van de volgende samenkomst merkte ik dat de vrijwilligers hun eigen mening durfden geven toen ze me zeiden dat ze de samenkomst die ik voorstelde, overbodig vonden. Ik had de vrijwilligers verkeerd ingeschat. Ik had gedacht dat ze nog wat tijd konden gebruiken om na te denken vooraleer ze een beslissing maakten. Dit was echter geen probleem. Ik heb meteen een ander voorstel gedaan waarmee de vrijwilligers wel tevreden waren. Ik denk dat het beter is om de vrijwilligers de mogelijkheid aan te bieden om nog eens na te denken, dan hen deze kans helemaal niet te geven. Elke vrijwilliger is anders. Misschien waren er wel mensen geweest die graag wat bedenktijd hadden. Tijdens het info-uurtje heb ik de vrijwilligers een beetje leren kennen. Tot hiertoe denk ik dat alle geïnteresseerde vrijwilligers geschikt zijn om te gaan voorlezen.
6.4.5
Alternatief info-uurtje
Voor de twee vrijwilligers die niet aanwezig konden zijn op het info-uurtje had ik voorzien om de uitleg individueel te geven. Eén van de vrijwilligers liet me echter weten dat ze, na goed na te denken, had besloten om niet te starten met het voorlezen. Ze vond het te moeilijk om te combineren met haar andere taken. De andere vrijwilligster, die niet aanwezig had kunnen zijn op het info-uurtje, kwam enkele dagen later langs op de ergo. Ik gaf haar alle informatie die ik de andere vrijwilligers tijdens het info-uurtje had gegeven. Op het einde van het gesprekje zei ze dat ze wilde starten met het voorlezen en dat ik voor haar een bewoner mocht zoeken.
33
6.5
Stap 4: luisteraars werven
Omdat we in eerste instantie de bewoners wilden bereiken die bij andere activiteiten uit de boot vielen, stelden Annelies en Sabine een lijst op met bewoners, gebaseerd op de registratielijst. De registratielijst geeft weer welke bewoner aan welke activiteit deelneemt. Tijdens mijn gesprekje vroeg ik de bewoners steeds of ze graag zouden hebben dat er iemand van de vrijwilligers bij hen langs kwam om een stukje uit een krant, tijdschrift of boek voor te lezen. In de volgende grafiek kan je zien hoeveel geïnteresseerde bewoners er waren en wat de redenen waren waarom andere bewoners afhaakten.
3 5
Geïnteresseerd in voorlezen Geen interesse in voorlezen o.w.v. geen interesse in lectuur Geen interesse, leest zelf nog
3
Niet in staat om aan te geven of er interesse is
6
Figuur 6.5: Luisteraars werven
De bewoners die niet in staat waren om aan te geven of ze interesse hadden in het voorlezen, vonden we niet geschikt om te laten voorlezen door vrijwilligers. De vrijwilligers hadden namelijk aangegeven dat ze het belangrijk vonden om een aangenaam contact te hebben met de bewoner en een babbeltje te kunnen doen met de bewoner. Deze bewoners werden wel op een lijst gezet om eventueel door personeel te laten uitproberen of het voorlezen iets voor hen was. Wanneer de bewoner zei dat hij of zij interesse had in het voorlezen, informeerde ik naar de voorleesinteresses. Om de voorleesinteresses te achterhalen stelde ik een vragenlijst op. Deze vragenlijst is enkel geschikt voor bewoners die zelf nog kunnen aangeven wat ze willen. De vragenlijst is een momentopname. Het is goed mogelijk dat de bewoner tijdens het voorlezen iets anders aangeeft dan wat er tijdens het afnemen van de vragenlijst werd verteld. De vragenlijst moet dus gezien worden als een hulpmiddel bij het vinden van geschikte voorleesteksten, niet iets wat onveranderlijk is en altijd tot de juiste tekstkeuze leidt. De vragenlijst werd steeds door mezelf afgenomen. De vragen van de vragenlijst werden in een aangenaam gesprekje gegoten. Een voorbeeld van een ingevulde vragenlijst is te vinden in hoofdstuk 7: voorlezen als individuele activiteit. Een lege vragenlijst is toegevoegd in bijlage 1.
34
6.6
Stap 5: voorlezers en luisteraars aan elkaar koppelen
Omdat ik het belangrijk vind dat zowel de vrijwilligers als de bewoners iets hebben aan het voorleesmoment, besteedde ik aandacht aan welke voorlezer ik aan welke luisteraar zou koppelen. Samen met Sabine en Annelies probeerde ik de vrijwilligers en de bewoners zo goed mogelijk aan elkaar te koppelen. Bij twee vrijwilligers was deze keuze snel gemaakt, zij hadden al een bewoner of bewoners waarmee ze vertrouwd waren en waarmee het klikte. Bij de andere drie vrijwilligers probeerde ik een geschikte bewoner te vinden door rekening te houden met de volgende zaken: de persoonlijkheid van de bewoner en de vrijwilliger, de reden waarom de vrijwilliger wil voorlezen (is dit vooral het gesprekje met de bewoner, of is dit echt het voorlezen zelf …) en wat de bewoner belangrijk vindt aan het voorlezen. Ook de (voor)leesinteresses vond ik een belangrijk aandachtspunt.
6.7
Stap 6: individueel gesprek met de vrijwilligers
Er kwamen drie vrijwilligers uit zichzelf informeren of ik al een bewoner had gevonden die interesse had. Tijdens het individuele gesprek polste ik naar wat er belangrijk was voor de vrijwilligers, of ze bepaalde leesvoorkeuren hadden waarmee ik rekening moest houden. Nadat ik genoeg informatie verzameld had, gaf ik een beetje informatie over de bewoner die ik geschikt vond voor de vrijwilliger. Wanneer de vrijwilliger het zag zitten om voor te lezen aan deze bewoner, gaf ik alle informatie die de vrijwilliger moest hebben: algemene informatie over de bewoner zelf en alle informatie die ik te weten was gekomen tijdens het informeren naar de voorleesinteresses van de bewoner. De vrijwilligers die gingen voorlezen aan een voor hen nieuwe bewoner, raadde ik aan om zich eerst voor te stellen aan de bewoner en tijd te maken voor een kennismakingsgesprekje. Om het individueel gesprek af te sluiten gaf ik nog wat praktische informatie aan de vrijwilligers. Ik liet hen de voorleesmap zien. In deze map zitten de ingevulde vragenlijsten i.v.m. de voorleesinteresses van de bewoners, alsook een blad met algemene tips voor het voorlezen en zitten er verschillende lijsten met geschikte voorleesboeken voor ouderen. Ook krijgen de vrijwilligers door deze map de mogelijkheid om elkaar schriftelijk tips te geven. Als laatste heb ik de vrijwilligers de werking van de huisbibliotheek uitgelegd. In een kast op de ergo staan alle boeken van de rodekruisbibliotheek verzameld. Wie wil, mag hier boeken uitlenen.
35
6.8
Stap 7: opvolging
6.8.1
Opvolging vrijwilligers
Na de opstart van het voorlezen heb ik geprobeerd om regelmatig contact te houden met de vrijwilligers. Dit liep niet bij elke vrijwilliger even vlot. Twee vrijwilligers kwamen regelmatig even langs de ergo om een praatje met mij te maken. Ze vertelden me over hoe zij het voorlezen ervaarden, kwamen met vragen naar me toe, vertelden welke verhalen ze hadden uitgekozen en wat de bewoners hiervan vonden… Met deze vrijwilligers had ik een heel aangenaam contact. Ik liet hen duidelijk mijn waardering voor hun werk blijken. Ik had een goed beeld van hoe het voorlezen bij hen verliep en kon hen tips geven waarvan ze telkens gretig gebruik maakten. De andere drie vrijwilligers hoorde of zag ik nooit. Dit was op zich niet abnormaal, want wanneer ze vroeger een bewoner kwamen bezoeken, kwamen ze ook nooit iets op de ergo zeggen. Toch wilde ik contact houden met de vrijwilligers. Eén vrijwilliger had reeds een bewoner toegewezen gekregen, hiervan wou ik zeker weten hoe het voorlezen verliep. Bij de andere twee vrijwilligers wilde ik weten of ze nog geïnteresseerd waren in het voorlezen. Ik heb ervoor gekozen om deze vrijwilligers na een tijd telefonisch te contacteren. Ik wou hen tot niets verplichten, maar vond het, vooral in het belang van de bewoners, belangrijk om te weten waar ik met hen stond. De vrijwilliger die al een bewoner had toegewezen gekregen, was heel blij dat ik haar opbelde. Ze was al vier keer op bezoek geweest bij de bewoner. Het contact hiermee verliep heel aangenaam, maar ze twijfelde of het voorlezen iets voor de bewoner was omdat deze de boeken die ze bij had niet kende. Ze vond het ook vervelend dat de bewoner altijd in de eetzaal zat omdat ze hier niet graag wilde voorlezen. Toch durfde ze niet goed naar me toe komen omdat ze mij hier niet mee wilde lastig vallen. Ik heb haar voorgesteld om op een dag eens samen te komen. Ik heb haar die dag in het kort nog een paar tips gegeven en ben samen met haar naar de bewoner gegaan. Vanaf dit moment lukte het voorlezen heel goed. De vrijwilligers die nog geen bewoner hadden toegewezen gekregen, hadden beiden een ander verhaal. De ene vrijwilliger zag het voorlopig niet zitten om te komen voorlezen. Ze had juist een operatie ondergaan en had wat tijd nodig voor zichzelf. Ze had me niets durven laten weten omdat ze me niet in de steek wou laten. Ze was heel opgelucht toen ik zei dat ze het vooral voor zichzelf moest doen en dat ik haar helemaal niets kwalijk nam. De ander vrijwilliger was heel erg aan het twijfelen of ze wilde gaan voorlezen of niet. Ik vroeg haar of ze hierover graag eens met me wou praten. Ze was heel blij dat ik dit aan haar vroeg, ze wilde het al lang aan me vragen maar had de stap nooit durven zetten. Tijdens het gesprek een tijdje later, vertelde ze me dat ze erg ziek was geweest. Hierdoor heeft ze vaak weinig energie en is ze soms nog steeds te ziek om iets te doen. Ze had dit nog tegen niemand in St.-Rochus durven zeggen omdat ze dacht dat ze dan geen goede vrijwilliger was. Ze had schrik dat ze de bewoner waaraan ze zou gaan voorlezen in de steek zou moeten laten wanneer ze zich te ziek voelde om te komen. Na het gesprek was de vrijwilliger heel gemotiveerd om te beginnen voorlezen. Ze houdt zelf heel erg van literatuur en vond dit het perfecte vrijwilligerswerk. Doordat ik haar had verzekerd dat we de bewoner zouden inlichten wanneer ze te ziek was om te komen, had ze geen twijfels meer.
36
6.8.2
Opvolging bewoners
Met de bewoners hield ik ook nauw contact. Als ik hen zag, vroeg ik hen regelmatig hoe het voorlezen verliep. Ik bracht hen minsten één keer om de veertien dagen een bezoekje op de kamer om te informeren hoe het ging. Tijdens dit gezellig babbeltje kwam ik te weten of ze het voorlezen leuk vonden, wat er nog beter kon, wat er moest veranderen … Ik vond het belangrijk om niet enkel verder te gaan op wat de vrijwilligers me vertelden. Ik heb gemerkt dat bewoners meer tegen mij durfden vertellen dan tegen de vrijwilligers. Bewoners zijn vaak heel blij dat ze gezelschap krijgen en dat er voorgelezen wordt en durven daarom niets negatiefs zeggen tegen vrijwilligers. Wanneer er door iemand anders gerichte vragen gesteld worden, durven de bewoners wel vertellen wat er eventueel beter kan.
37
6.9
Hoe de vrijwilligers het voorlezen ervaren hebben
Gedurende mijn stageperiode heb ik regelmatig gepolst naar hoe de vrijwilligers het voorlezen ervaarden. Op het einde van mijn stage heb ik alle vrijwilligers vragen gesteld over hoe zij het voorlezen in het algemeen (het uitgenodigd worden tot het voorlezen) ervaren hebben. Hieronder staan in het kort de ervaringen van de vrijwilligers gebundeld. •
De manier waarop we uitgenodigd werden, was heel aangenaam. We werden echt in de watten gelegd. De vraag of we wilden voorlezen, was genoeg geweest om eraan te beginnen, toch apprecieerden we de uitnodiging en het info-uurtje.
•
De manier waarop we begeleid werden was prima. We konden steeds op Ine rekenen. Het was heel positief dat er ook rekening werd gehouden met hoe wij het voorlezen ervaarden en dat er niet enkel werd gekeken naar de bewoners. Als vrijwilliger moet je voldoening halen uit wat je doet, anders hou je het niet vol.
•
Door het voorlezen weet je altijd wat zeggen tegen een bewoner. Wanneer de bewoner of jijzelf niets hebt meegemaakt begin je gewoon met voorlezen. Door het voorlezen begin je vaak te praten over zaken waarover je anders nooit zou praten. Er komen herinneringen boven bij de bewoner die hij of zij anders nooit zou vertellen.
•
Het vinden van geschikte voorleesteksten is een zoekproces. Vooral in het begin is dit niet simpel. De aangereikte hulpmiddelen (de lijsten met geschikte voorleesboeken en de extra voorleesboeken in de huisbibliotheek) waren heel handig. Het is goed dat je als vrijwilliger zelf op zoek moet gaan naar geschikte teksten. Het is in het begin geen simpele opdracht maar het maakt het voorlezen wel erg boeiend.
•
Het voorlezen is iets wat we willen blijven doen. We merken dat de bewoners er iets aan hebben en we vinden het zelf ook een hele aangename activiteit. Het is een prachtig initiatief.
Tips van vrijwilligers Bepaal zelf wat je wanneer voorleest. Wanneer je met je gedachten ergens anders zit, kan je bijvoorbeeld nooit een gedicht voorlezen met veel gevoel. Probeer verschillende soorten boeken uit, zie wat je zelf interessant vindt om voor te lezen en wat de bewoner boeit. Voel je niet verplicht om elke keer voor te lezen. Wanneer jij en de bewoner zin hebben om gewoon eens een babbeltje te maken dan mag dit ook. Zorg dat jij zelf zorgt voor een goede voorleesomgeving. Laat dit niet over aan de bewoner.
38
6.10
Hoe de bewoners het voorlezen ervaren hebben
Tijdens de gesprekken met de bewoners, werd er soms recht vanuit hun hart gesproken. Hieronder laat ik jullie eventjes meegenieten van de mooie woorden van de bewoners.
Figuur 6.10: Voorlezen door vrijwilligers
“Ik kan het wel niet meer zien, maar nu kan ik het toch terug horen”. “Ik heb zoveel miserie gehad, zoveel zorgen, maar als ze me voorlezen dan denk ik daar niet meer aan”. “Die woorden komen zo mooi in m’n hoofd binnen”. “Ik krijg hartzeer als ik erbij stilsta dat ik nooit meer zal kunnen lezen, maar het doet me echt plezier dat ze me nu komen voorlezen”. “Het is nog leuker wanneer ze aan me voorlezen dan wanneer ik het zelf zou kunnen lezen”. “Het is zo mooi dat ze dit voor me willen doen, ge kunt nie geloven hoeveel plezier het me doet om terug een boek te kunnen lezen”. “Het is net als lezen, maar dan met mijn oren”.
39
Om na te gaan of de effecten die Franssen J. (2004) in haar boek vermeldt ook gelden voor de bewoners, heb ik aan de hand van vragen gecontroleerd welke stellingen de bewoners waar en niet waar vonden.
Stellingen
waar
niet waar
geen mening of antwoord
Door het voorlezen komen er herinneringen naar boven.
3
2
1
Door de verhalen die voorgelezen worden, begin ik zelf verhalen te vertellen.
3
2
1
Door het voorlezen weet ik nieuwe verhalen om te vertellen aan familie, vrienden, personeel …
2
3
1
Ik vind het voorlezen ontspannend.
5
0
1
Tijdens het voorlezen vergeet ik mijn zorgen.
5
0
1
Ik vind het contact met degene die voorleest waardevol.
5
0
1
Door het voorlezen durf ik beter te zeggen wat mijn eigen wensen en verlangens zijn.
0
5
1
Door het voorlezen voel ik me minder alleen.
4
1
1
Door het voorlezen leer ik zaken bij of blijf ik op de hoogte.
2
3
1
Door het voorlezen wordt mijn verbeelding geprikkeld.
5
0
1
Het voorlezen helpt me oplossingen te vinden voor problemen.
0
5
1
Het beeld dat je door deze tabel krijgt, mag niet veralgemeend worden. Het is de mening van zes bewoners waaraan door vrijwilligers voorgelezen wordt. Een zeer kleine groep dus. Het valt op dat er bij elke stelling één bewoner geen mening of antwoord had. Dit was steeds dezelfde bewoner. Deze bewoner was te verward om op de stellingen te kunnen antwoorden. Bij de andere bewoners was het opvallend dat ze over sommige stellingen allemaal dezelfde mening hadden. Waar: het voorlezen is ontspannend, tijdens het voorlezen worden zorgen vergeten, het contact met degene die voorleest vind ik waardevol en het voorlezen prikkelt de verbeelding. Niet waar: door het voorlezen durf je beter aangeven wat je wensen en verlangens zijn, het voorlezen helpt om oplossingen te vinden voor problemen.
40
6.11
Hoe ikzelf het werken met vrijwilligers als voorlezers ervaren heb
Ik ben zeer blij dat ik ervoor gekozen heb om vrijwilligers in te schakelen om individueel te laten voorlezen aan bewoners. Ik heb gemerkt dat vrijwilligers heel gemotiveerd kunnen zijn en prachtig werk kunnen verrichten waarmee bewoners zeer tevreden zijn. Op deze manier kan er aan bewoners, die bij de grotere activiteiten niet bereikt worden, toch een leuke activiteit aangeboden worden. Zonder de vrijwilligers zou er, wegens tijdgebrek, geen mogelijkheid zijn tot het wekelijks individueel voorlezen aan bewoners. Dit wil echter niet zeggen dat er geen tijd gestoken moet worden in het begeleiden en opvolgen van de vrijwilligers. Ik heb gemerkt dat de opstart toch de nodige tijd en voorbereiding vraagt. Je moet de nodige kennis hebben over het voorlezen aan ouderen (geschikte voorleesteksten, zaken waar je rekening mee moet houden …), je moet er kunnen zijn wanneer een vrijwilliger met vragen zit, je moet tijd maken voor de opvolging van vrijwilligers en bewoners … Naarmate de vrijwilligers langer aan het voorlezen waren, merkte ik dat er minder energie in het begeleiden moest gestoken worden. De vrijwilligers raakten vertrouwd met het voorlezen en raakten vertrouwd met mij zodat ze zelf afkwamen met vragen en eventuele problemen. Tips voor het werken met vrijwilligers als voorlezers Wees flexibel. Wanneer je werkt met vrijwilligers mag je niet te veel verlangen. Je kan hen geen verplichtingen opleggen. Zorg voor een goed contact met de vrijwilligers. Op deze manier krijg je heel veel informatie van de vrijwilligers die je kan helpen met het optimaliseren van het project. Zorg dat het contact met de vrijwilliger op een informele manier gebeurt. Wanneer een vrijwilliger gaat voorlezen aan een bewoner die nieuw voor hem is, geef hem dan genoeg informatie over deze bewoner. Zeg hem wat voor iemand de bewoner is, wat zijn (voorlees)interesses zijn, waarmee rekening gehouden moet worden (problemen met zicht, gehoor…). Op deze manier kan de vrijwilliger zich een beeld vormen van de bewoner, kan hij aangeven of hij aan deze persoon wil gaan voorlezen en kan hij zich beter voorbereiden op het eerste contact met de bewoner. Laat je waardering voor de vrijwilligers merken. Af en toe een schouderklopje werkt motiverend. Reik de vrijwilligers voorleesmogelijkheden aan (huisbibliotheek, lijsten met geschikte voorleesboeken …). Zorg dat de vrijwilliger de ondersteuning krijgt die hij of zij nodig heeft. Dit kan zeer verschillend zijn van vrijwilliger tot vrijwilliger. Informeer regelmatig hoe het voorlezen verloopt. Wanneer je langere tijd niets hoort van een vrijwilliger, neem dan contact met hem op. Op deze manier weet jij waar je staat, maar weet ook de vrijwilliger dat je geïnteresseerd bent in zijn doen of laten. Ga zelf regelmatig langs bij de bewoners waaraan voorgelezen wordt. Op deze manier kan je nagaan of alles goed loopt. Bewoners durven misschien meer zeggen tegen jou dan tegen de vrijwilliger die langskomt.
41
6.12
Besluit
Het voorlezen door vrijwilligers was een succes. Er zijn vier gemotiveerde vrijwilligers begonnen met het voorlezen. Deze vrijwilligers vinden het voorlezen een prachtig initiatief. Ze merken dat de bewoners kunnen genieten van het voorlezen en vinden het zelf een aangename manier om met de bewoners in contact te treden. Het begeleiden en het opvolgen van de vrijwilligers vroeg de nodige tijd en inzet van mij als begeleider. Het was mijn taak om de vrijwilligers op weg te helpen. Hiervoor was het belangrijk dat ik de nodige kennis had over voorlezen aan ouderen. Naarmate de vrijwilligers meer vertrouwd raakten met het voorlezen, werden ze meer zelfstandig. Toch bleef het gedurende heel het proces belangrijk om er te zijn voor de vrijwilligers. Ik merkte dat de meeste vrijwilligers het fijn vonden wanneer ik informeerde naar hoe het voorlezen verliep en een praatje met hen maakte. Door de vier vrijwilligers werd er in totaal aan zes bewoners voorgelezen. Hieronder waren vier bewoners die voordien zelden of nooit deelnamen aan de activiteiten uit het aanbod. Deze vier bewoners zijn allemaal heel tevreden met het voorlezen en kunnen er echt van genieten. De bewoners gaven aan dat ze het voorlezen ontspannend vonden en dat ze tijdens het voorlezen hun zorgen konden vergeten. De verhalen prikkelden hun verbeelding en het contact met de vrijwilliger was heel waardevol. De bewoners waren echter niet akkoord met de volgende zaken die Franssen J. aangeeft in haar boek: door het voorlezen durf je beter aangeven wat je wensen en verlangens zijn en het voorlezen helpt om oplossingen te vinden voor problemen.
42
7
VOORLEZEN ALS INDIVIDUELE ACTIVITEIT
7.1
Inleiding
Ik vond het belangrijk om zelf te ervaren wat het was om individueel voor te lezen aan een bewoner. Op deze manier dacht ik ook beter te kunnen praten met vrijwilligers en personeelsleden over het individueel voorlezen.
7.2
Voorstelling L.
L. is een vrouw van 81 jaar. Sinds 2003 verblijft ze in het rusthuis. Ze was vroeger huisvrouw. Ze is weduwe en heeft één dochter die meerdere keren per week op bezoek komt. Haar enige kleinkind is reeds overleden. L. is een hart- en longpatiënt. Het grootste deel van de dag krijgt L. extra zuurstof toegediend op haar kamer. L. is rolstoelgebonden, ze zit in een assist. Bij het eten, wassen, kleden … is L. volledig afhankelijk van anderen. Als gevolg van haar fysieke problemen neemt L. nooit deel aan activiteiten. Wel krijgt L. wekelijks een vrijwilligster over de vloer. L. houdt van aandacht en individueel contact. Ze zit graag op haar kamer.
7.3
Voorleesinteresses L.
Ik heb bij L., net zoals bij de andere bewoners waaraan individueel voorgelezen wordt door de vrijwilligers, een vragenlijst afgenomen. Deze vragenlijst wordt afgenomen tijdens een gesprek door te polsen naar de voorleesinteresses. 1)
Wat zoek je in het voorgelezen worden? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o
2)
ontspanning bijleren herinneringen ophalen boeken horen die ik zelf niet meer kan lezen sociaal contact afleiding van zorgen andere:
In welke mate vind je een gesprek met de voorlezer belangrijk? zeer belangrijk
3)
5
4
3
2
1
onbelangrijk
Wat wil je dat er voorgelezen wordt? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o
tijdschriften kranten boeken prentenboeken andere:
43
4)
Zijn er specifieke boeken, tijdschriften, kranten … waaruit je wil voorgelezen worden? Pallieter
5)
Wanneer je uit boeken wil voorgelezen worden, welke genres wil je dan horen? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o
6)
Hoe vaak wil je liefst voorgelezen worden? o o o o
7)
2x per maand 1x per week 2x per week andere: zo vaak het mogelijk is
Op welk tijdstip van de dag wil je liefst voorgelezen worden? o o o
8)
roman informatief thriller geschiedenis poëzie sprookjes andere: verhalen van Pallieter
voormiddag namiddag andere: wanneer het mogelijk is, maakt niet uit
Wil je op de kamer voorgelezen worden of liever op een andere plaats? in een rustige ruimte, liefst de kamer
9)
Moet er met iets rekening gehouden worden tijdens het voorlezen aan u? neen
10) Aanvullingen (extra informatie verkregen tijdens het gesprek) Tijdens het gesprek met L. kwam meteen het boek Pallieter naar boven. Dit boek las haar vader vroeger aan haar voor. L. wil herinneringen ophalen over deze leuke momenten. L. vindt het belangrijk dat er tijdens het voorlezen kans is voor een gesprekje met de voorlezer.
44
7.4
Mijn voorleesdagboek
Ik heb ervoor gekozen om mijn ervaringen met het individueel voorlezen in dagboekvorm op te schrijven. Op deze manier wil ik laten ‘voelen’ wat het is om voor te lezen aan een bewoner. Ik heb gedurende vijf weken iedere dinsdag en donderdag voorgelezen aan L.. Hiervan heb ik de eerste vier voorleesmomenten neergeschreven.
7.4.1
Voorleesmoment 1
Verloop Ik klopte op de deur en ging de kamer van L. binnen. L. zat in de rolstoel naast haar bed voor zich uit te staren. Ik zei mijn naam en vroeg of ik een stukje uit Pallieter mocht komen voorlezen. L. zei: “Ja, Pallieterke, da’s zone schone boek”. Ik nam een stoel en zette me naast L.. Nog voor ik goed zat zei L. al: “Begint er maar aan”. Ik begon voor te lezen. Ik merkte aan L. dat ze aandachtig aan het luisteren was. Ofwel zag ze me aan ofwel keek ze mee in het boek. “‘Die mi morghen wecken sal dat salder wesen die nachtigal die nachtigale soete; ick wille dan gaen in genen dal die suvere bloemen groeten…’” (Timmermans F. 1975) L. moest lachen. “’t Zijn toch schoon gedichtjes van Pallieterke”., zei ze. “Mijne papa las vroeger ook altijd voor uit Pallieterke toen ik klein was”. L. kreeg een lach op haar gezicht. Toen L. stopte met vertellen, las ik verder. “Soms galmde het lied van een jongen boer, en het gehinnik van een wit of bruin paard. Een ploeg blonk en op de Nethe trok een visser zijn net omhoog waarin zilveren vis spartelde. Een zwaluw scheerde van den enen dijk naar den andere,de honden stoeiden door de beemden, sprongen over grachtenen rolden ondereen in het fluwelig gers waarvan zij onder ’t lopen de tippekens beten. Hun geblaf vulde de lucht, hanen kraaiden, bijen bromden, en in den blauwen hemel stond een lenige pluim van kleine witte wolkskens. En Pallieter zei: ‘Nu is het leven zot lak ’n hiet maagdeke.’ En hij was geroerd door dit fel, heropbeurend leven en haalde een ebbenhouten fluit uit den zak en begon er een blij lieken op te spelen dat klaar over de velden trippelde. Het was alsof het de lente was die zong”. (Timmermans F. 1975) “Alles komt weer tot leven”., zei L.. “Mijne papa las ook altijd voor uit Pallieterke, maar mijne papa is nu dood”. L. zei regelmatig: “’t Is toch zone schone boek”. of “Mijne papa las ook altijd voor uit Pallieterke”. Wanneer L. me onderbrak, dacht ik soms dat dit was omdat het voorlezen lang genoeg had geduurd voor L.. Wanneer ik L. vroeg wat ze liefst had, stoppen of verder lezen, zei ze telkens: “Als ge nog tijd hebt, lees dan nog maar wat verder”. “Wat later ging hij madelieven en boterbloemen plukken om Charlot blij te maken. Als hij zijn handen vol had, riep hij de honden en Lucifer en begon te lopen zo hard hij kon”. (Timmermans F. 1975) “Hij kan zijn Charlotteken toch niet missen hé”., zei L..
45
“‘Mor zeg is,’ zei ze met verheuging in de stem, ‘manhier Pastoer heèd hier gewest en heè kome zegge dagge veur e zondag twie eirebroeë mier zult moete bakke, want er kome drij kozentjesbloetevoetpaters van Dendermonde hem bezuuke, en ze zulle mè twie broeë ni genoeg hemme.’” (Timmermans F. 1975) Ik merkte dat het dialect bij de dialogen en in de versjes L. telkens deed lachen. Het oud Nederlands deed me soms echter wel over mijn woorden struikelen. Wanneer dat gebeurde, las ik gewoon de zin opnieuw. “‘De Winter is verganghen, ic sie des meien schijn, ic sie die bloemckens hanghen, dies is mijn hert verlijt; zoo ver is genen dale daer s ’t genoeghlijck sijn, daer singet die nachtighaele, voor mijn soet lieveckyn.’” (Timmermans F. 1975) “’t Is toch zo schoon”., zei L. “Ge kunt da nie geloven, die woorden flitsen door m’n hoofd en blijven zo goe hangen”. “Ik kan dan wel nie veel meer, maar m’n koppeke werkt toch nog goe mee”. Ze vertelde me dat het horen van de teksten veel herinneringen aan haar papa bovenbracht en zei daarna enkele keren na elkaar: “Maar mijne papa is nu dood”. Ik vroeg of ze droevig werd door de herinneringen aan haar vader, ze zei: “Nee, eerder opgewekt”. en ze kreeg een lach op haar gezicht. Ik vond dit het ideale moment om te stoppen met voorlezen. Ondertussen was er al een uurtje verstreken. Ik vroeg aan L. of het goed was als ik binnen enkele dagen het volgende deel kwam voorlezen. L. zei meteen heel enthousiast: “Ja, want ik hoor zo graag de verhalen van Pallieterke”. Ik gaf haar nog wat drinken en zette de stoel weer op zijn plaats. Ik ging voor L. staan, ze nam mijn beide handen vast, kneep er stevig in en bedankte me voor het bezoekje. Ze zei dat ze er echt van genoten had. Evaluatie Het eerste voorleesmoment is zeer goed meegevallen. De verhalen van Pallieter spreken me niet echt aan en zijn ook vaak moeilijk om voor te lezen door het oude Nederlands. Toch genoot ik van het voorlezen, omdat ik zag hoeveel plezier het L. deed. Door de opmerkingen die L. gaf, merkte ik dat ze begreep wat ik voorlas. L. liet zich helemaal meeslepen door het boek en de herinneringen die het boek bovenbrachten. Ik denk dat ze zich helemaal verplaatste in de wereld van Pallieter en even geen tijd had om zich zorgen te maken over haar eigen wereld. Tijdens het voorlezen had ik wel even schrik dat de herinneringen die het verhaal bovenbracht, negatieve gevoelens zouden oproepen bij L.. Het tegendeel bleek echter waar te zijn, de herinneringen aan haar overleden vader toverden een lach op haar gezicht.
46
7.4.2
Voorleesmoment 2
Verloop Bij het binnenkomen merkte ik al dat L. anders was dan de vorige keer. Ze trok een pijnlijk gezicht en leek onrustig. Ik vroeg hoe het met haar was, ze vertelde me dat ze veel pijn had. Ik vroeg of L. zin had om een stukje uit Pallieter te horen of dat ze liever had dat ik een andere keer langskwam. Ze zei kort: “Lees maar een stukje”. Ik begon te lezen. Van zodra ik begon te lezen deed L. haar ogen dicht. Hoe langer ik aan het lezen was, hoe meer ze haar hoofd naar beneden liet hangen. L. lachte niet bij grappige stukjes, ze onderbrak me niet om iets te vertellen, ze hield haar ogen gesloten. Ik had de indruk dat L. niet aan het luisteren was en stopte met voorlezen. L. opende haar ogen en keek me vragend aan. Ik las verder en meteen sloot ze haar ogen weer. Af en toe stopte ik met lezen om te kijken of L. hierop reageerde. Na twintig minuutjes voorlezen, hoorde ik aan haar ademhaling dat L. in slaap aan het vallen was. Ik las nog even verder, maar stopte al snel. Ik nam L. haar hand vast maar ze reageerde niet. Ik wreef over haar hand, L. opende haar ogen, ik zei dat ik een volgende keer wel zou terugkomen en dat ze nu maar wat moest proberen te rusten. L. knikte, deed haar ogen toe en sliep verder. Evaluatie Vandaag was het niet de moment om reacties van L. te verwachten, laat staan een gesprekje aan te gaan over hetgeen ik voorgelezen had. Omdat L. zelf aangaf dat ze graag had dat ik een stukje voorlas, heb ik voorgelezen. Ik vind het belangrijk om enkel en alleen voor te lezen wanneer bewoners dit zelf willen. Tijdens het voorlezen merkte ik dat het horen van de teksten L. tot rust bracht. Het voorlezen duurde maar half zo lang als de vorige keer. Ik ben vooral afgegaan op de non-verbale reacties van L. en heb hieruit afgeleid dat het voorlezen vandaag niet langer moest duren.
47
7.4.3
Voorleesmoment 3
Verloop Vandaag zat L. weer opgewekt in haar rolstoel. “Ah, ge hebt Pallieterke weer bij. Komde me een stukske voorlezen?”, vroeg L. enthousiast. Ik zei dat ik inderdaad weer kwam voorlezen als ze dit wilde. Ik vroeg haar hoe het met haar was, of ze nog zoveel pijn had als de vorige keer. “Ik voel me weer beter, ik heb nie meer zoveel zeer”., zei L.. “Pakt maar ne stoel en zet u maar naast mij, dan kunde een stukske uit Pallieterke lezen”. Ik nam een stoel, zette me naast L. en begon aan een nieuw hoofdstuk: een meiavond. “Als Pallieter koffie had gedronken met rubarberspijzenboterhammen, ging hij een stuk van zijnen hof boeren, om er nadien schorsenelen, postelein en bloemkooltjes op te planten”. (Timmermans F. 1975) “Pallieterke eet toch zo gere. Ik eet ook gere, ma ik heb hier altijd honger. Ik zou toch zo gere iets tussendoor kunnen eten”. Op de tafel stond een doos met koekjes, ik vroeg aan L. of ze graag een koekje wilde eten. “Nee”., zei ze. “Ik wil geen koekjes of snoepjes, die kan ik best missen, maar een boterhammeke tussendoor zou toch zo smaken. Ik heb toch zo dikwijls honger hier”. Ik vroeg aan L. of ze vindt dat ze in het rusthuis te weinig eten krijgt. “Ja, tussendoor zou ik toch graag nog eens een boterhammeke kunnen eten”., zegt L.. “Hij stond reeds in zijn hemd en gereed om in ’t bed te trappen, maar hij ging nog eens door het venster zien naar buiten waar het vol nevel en maneschijn lag. De avond was kalm lijk fijn olie.‘’t is zonde nij te slape,’ zei Palieter, en hij bleef met zijn ellebogen op den vensterrichel geleund in den nacht zitten zien. De meidoorn rook in den lichten nacht als een bedwelming. Daar floot weer die jonge nachegaal. Pallieter beluisterde zijn gezang. Het waren eerst lange, stille trekken, zo fijn als een naald: dan werden het klaardere, brede klanken met een diepe, volle waterslag erin, en ineens brak het klimmend gefluit in rollende broebelingskens uiteen. En de stilte van den nacht die tussen elke herhaling leefde, was als een deel van het aandoenlijk fluiten dat altijd-aan maar schoner en schoner wierd”. (Timmermans F. 1975) Tijdens het lezen keek L. me steeds aan. “Pallieterke houdt toch zo van de natuur, ’t is nen echte levensgenieter”., zei L. al lachend. Er werd geklopt op de deur, iemand van de verpleging kwam binnen en vroeg of ik haar na het voorlezen wou komen verwittigen omdat ze L. haar haar nog wou inrollen. Ik vroeg of het dringend was. De verpleegster zei dat ze nog alle tijd had en dat we rustig mochten verder lezen. In het boek stonden twee foto’s. Op één foto stond Pallieter op zijn paard, op de andere foto stond een vrouw. Ik liet de foto’s aan L. zien. “Ah, das Pallieterke op zijn paard en den andere foto das zijn Charlotteken”. “Hij haalde een koffiekom, maakte er met groene zeep en regenwater een zoppeken in, zocht de zuiverste pijp en zette zich weerom aan de haag. Met de pijp blies hij in het water, hard en lang, tot er babbelend een toren van opeengestapelde zeepbellen was uit opgerezen. Hij vatte een van de broze belletjes in zijn pijpekop, blies voorzichtig in den steel en zie een zilveren blaas ontbolde zich uit de pijp. In ’t groter worden kwamen er meteen fijne groene, rode, purpele en gouden kleuren in zwemmen, die dooreenliepen, rezen en daalden en in elkaar versmolten. Pallieter stond er van verpaft en zag er zijn eigen beeld, zijn huis en heel het landschap in. ‘’t is precies of da’k man ziel uitblaas’ zei hij. En als ze twee kinderkoppen groot was,
48
zwaar wegend van de koleuren, loste hij ze met een klein schokje van de pijp en zie, de ijle bel steeglangzaam in de blauwe lucht. ‘Wad e schoen dinge, ’t is zonde da ’k da’ ni on man plafon kan hange!’”. (Timmermans F. 1975) Bij de laatste zin schoot L. in de lach. “Hij maakt toch goei grapkes hé, Pallieterke”. “Pallieterke is toch ne schone boek hé, ’t gaat echt over het leven van alledag. Wete waarom ik zo graag de verhalen van Pallieterke hoor?”, vroeg L. me. “Omdat mijne papa mij da vroeger altijd voorlas toen ik nog maar juist begon te leren lezen”. Na vijfenveertig minuten lezen, weer dertien bladzijden verder in het boek, besloot ik te stoppen met voorlezen. Volgende keer konden we dan met een nieuw hoofdstuk beginnen. Ik vroeg of L. het leuk vond vandaag. “Ge ziet toch da ik goe mee ben, beter kan ik toch nie zeggen hoe hard ik ervan geniet”., zei ze. We moesten allebei lachen. Ik zei tegen L. dat ik in het begin van volgende week zou terugkomen met Pallieter en nam haar hand nog eens vast. L. bedankte me en zei: “Tot volgende week”. Ik ging nog even langs bij de verpleging om te zeggen dat ik gedaan had met voorlezen. Evaluatie L. was vandaag echt actief aan het luisteren naar wat ik voorlas. Ze reageerde vaak op hetgeen ik voorlas. Ik had vandaag het gevoel dat ze meer bezig was met wat er in het boek gebeurde, dan met de herinneringen die het boek bovenbracht. In het boek “luisteren in je leunstoel: handboek voorlezen aan ouderen” van Franssen J. (2004) had ik gelezen dat het voorlezen ouderen stimuleert om sneller en duidelijker hun eigen wensen en verlangens te verwoorden. Vandaag heb ik gemerkt dat het voorlezen er inderdaad voor kan zorgen dat bewoners hun eigen wensen en verlangens aangeven. Door het stukje over eten voor te lezen, vertelde L. me dat ze vaak honger heeft. Omdat ik zelf nooit eten heb gegeven aan L., ben ik bij Sabine nagegaan hoe het met het eetgedrag van L. zit. L. blijkt iemand te zijn die bijna niet wil eten. Ze eet heel traag en heel weinig. Het verhaal van L. is dus heel tegenstrijdig met de ondervindingen van het personeel. Toch wil ik het verhaal van L. niet zomaar aan de kant schuiven. Misschien heeft ze op de tijdstippen wanneer het eten wordt geserveerd geen zin om te eten of is de eetomgeving niet geschikt voor L.. Omdat het tijdens het voorleesmoment zelf niet mogelijk was om L. een boterham te geven heb ik met Sabine afgesproken dat ik volgende keer tijdens het voorlezen een boterham zal meenemen. Misschien kan L. tijdens het voorlezen wel genieten van eten.
49
7.4.4
Voorleesmoment 4
Verloop Toen ik op de kamer van L. aankwam, merkte ik dat ze niet op haar kamer zat. Op de gang kwam ik iemand van de verpleging tegen en vroeg ik waar L. was. L. bleek nog in de eetzaal te zitten. De verpleegster zei dat ze even mee zou gaan om L. naar haar kamer te brengen en vroeg of ik weer kwam voorlezen. L. zat in de eetzaal, met haar hoofd naar beneden en haar ogen toe. Toen ik haar aansprak, keek ze meteen op, ze lachte naar me en vroeg of ik haar kwam voorlezen. Ik hield het boek op ooghoogte. L. zei “oh Pallieterke, das toch een schoon boek”. De verpleegster zei: “Dat is goed hé L., dat ze komt voorlezen”.. Toen L. goed op haar kamer zat, begon ik met voorlezen. “Hij meende naar huis te gaan maar daar zag hij ineens gans alleen op het bolle van de wijde streek een slanke populier torenhoog in de lucht rijzen, met erachter een ontzaggelijke Hollandse witte wolk. Dáár wilde hij eerst nog op! Als hij maar hoog en gevaarlijk kost klimmen, dan was hij in zijn element. In een ommezien zat hij in den kruin. God van de zee! Wat was de wereld paradijsschoon van daarboven!” (Timmermans F. 1975) “Pallieter is toch zo fier op z’n eigen als dem mee z’n hoofd in de wolken steekt”, zei L. “Das toch zo verzettelijk hé, da voorlezen”, vulde ze nog aan. “Zij had rood, blauw, geel en groen blinkend papier gekocht, dat zij in vingertopgrote vierkantjes verdeelde; ze liep de katholieke kruidenierswinkels af om het zilveren papier van de chocolade te krijgen, en den dag van de processie zou zij er rozen, vlieren en riekende kruiden bijvoegen”. (Timmermans F. 1975) L. zei tegen mij: “Ik lust gene chocolade, da smaakt nie genoeg af”. “Als de frikadellen goed gestoofd waren en nadien met ’n bruine korstje in zoete boter gebakken, goot zij de rode saus erover”. (Timmermans F. 1975) “Luste gij da graag?”, vroeg L. me. “Ikke nie”, zei ze. “Das door die krieken, ik eet liever boterhammen, ma dan wel mee iets goe ertussen, want wa ertussen ligt da is belangrijk”. Ik vroeg aan L. of ze nu zin had in een boterham want dat ik daar nu wel voor kon zorgen. “Nee, ik heb gene honger, ik ben nie zone grote eter”, zei ze. L. was heel opgewekt. Tijdens het voorlezen vulde ze me voortdurend aan met haar eigen mening, verhalen … Ze vertelde over haar vader, over haar buren, over Pallieter … Ze vertelde en vertelde tot ze problemen kreeg met haar ademhaling. L. kreeg niet genoeg zuurstof. Ze zweeg en liet mij verder voorlezen. Na een uurtje, weer achttien bladzijden verder in het boek, stopte ik met voorlezen. De kuisvrouw klopte op de deur en vroeg of ze mocht binnen komen. Ik zei tegen L.: “Dat komt goed uit, nu heb je opnieuw gezelschap”. “Ja, maar das toch nie hetzelfde zalle”, zei L. tegen me.
50
Evaluatie Ik merk dat L. echt geniet van het voorlezen en dat ze er ook naar uitkijkt. Ze vertelde me dat het zo verzettelijk is. Ik denk echt dat het voorlezen een manier is waardoor L. even kan ontsnappen aan de dagelijkse zorgen. Ze laat zich meeslepen in het verhaal, leeft even in de wereld van Pallieter. Het voorlezen is ook een activiteit die zeer goed aansluit bij haar gezondheidssituatie. Wanneer ze zich goed voelt, kan ze zelf veel vertellen. Wanneer ze problemen heeft met haar ademhaling kan ze gewoon luisteren. Bij het stukje over eten vertelde L. me vandaag zelf dat ze niet zoveel eet. Dit komt veel beter overeen met wat de verpleging ervaart. Ook de verpleging is op de hoogte dat ik ga voorlezen bij L. en vindt dit goed voor L..
51
7.5
Evaluatie
7.5.1
De mening van L.
Tijdens een gesprekje met L. vroeg ik haar wat ze zo leuk vindt aan het voorlezen.
Ze vindt het leuk dat ze Pallieter nog eens terug hoort.
Ze vindt het fijn dat het boek herinneringen aan haar vader bovenhaalt en dat ze hierover kan praten. Ze vertelde dat de verpleging niet altijd tijd heeft om zo naar haar te luisteren.
Ze geniet van het bezoekje. Op deze manier heeft ze een verzetje tijdens de dag.
Ze zegt dat ze tijdens het voorlezen even haar zorgen kan vergeten omdat ze dan in de wereld van Pallieter is.
7.5.2
Mijn mening als voorlezer
Ik vind het voorlezen een heel geschikte activiteit voor L.. Het voorlezen kan perfect afgestemd worden aan haar gezondheidstoestand. Wanneer L. moe is, hoeft ze niets te zeggen, maar wanneer L. zin heeft om te babbelen, kan ze dit ook. Hieronder som ik de effecten op die ik vond dat het voorlezen op L. had.
L. kon zich ontspannen.
L. liet zich meeslepen met het verhaal en verplaatste zich hierdoor in een andere wereld.
Het brak de dagelijkse sleur van wassen, kleden, eten, slapen… L. had iets om naar uit te zien.
Er kwamen herinneringen naar boven die haar aanzetten tot het vertellen van haar eigen verhalen.
Er werd naar L. geluisterd, waardoor ze zich gehoord voelde.
Ze vertelde over zichzelf en over haar wensen en noden in het rusthuis.
52
7.6
Tips voor het individueel voorlezen
Wanneer het een moeilijk boek is, zoals Pallieter, lees dan op voorhand het stuk tekst dat je wil gaan voorlezen. Op deze manier word je tijdens het voorlezen niet verrast door moeilijke woorden en gaat het voorlezen een stuk vlotter. Zorg dat de bewoner waaraan je voorleest zich comfortabel voelt. Zit de bewoner goed? Heeft de bewoner dorst? Wanneer je rekening houdt met deze zaken zal de bewoner meer kunnen genieten van het voorlezen. Zorg ervoor dat de ruimte waarin je voorleest zo goed mogelijk aangepast wordt aan het voorlezen. o
Sluit de deur om storende geluiden te verminderen en om een intieme sfeer te creëren.
o
Sluit het raam wanneer er straatlawaai is of wanneer het te koud wordt.
o
Doe het licht aan zodat je goed ziet wat je leest.
Ga naast de bewoner zitten. Op deze manier kan hij of zij meekijken in het boek, je hand vastnemen, je aankijken … Denk als voorlezer ook aan je eigen comfort. o
Pauzeer tijdig. Wanneer je voelt dat je stem moe wordt, stop dan even met lezen.
o
Zorg dat je gemakkelijk zit.
Let op de signalen die de bewoner geeft, zowel de verbale als de non-verbale. Zo kan je tijdig inspelen op de wensen en noden van de bewoner. Las af en toe een stilte in. Op deze manier geef je de bewoner de kans om de voorgelezen tekst te verwerken en hierop te reageren wanneer hij of zij dit wil. Maak afspraken met de bewoner. Zeg wanneer je de volgende keer terugkomt en houd je aan deze afspraak. Wanneer je niet kan komen, verwittig dan even.
53
8
VOORLEZEN ALS GROEPSACTIVITEIT
8.1
Voorstelling groep
Ik heb ervoor gekozen om voor te lezen aan bewoners die nog deelnemen aan andere activiteiten. Ik wilde weten wat de “actievere” bewoners vinden van voorlezen als activiteit. Willen deze bewoners wel dat er aan hen voorgelezen wordt? Wat vinden deze bewoners van voorlezen in vergelijking met andere activiteiten? Is voorlezen voor deze bewoners een zinvolle activiteit? Voordat ik begon met het voorlezen aan een groep heb ik getwijfeld of ik al dan niet zou werken met een groep van steeds dezelfde bewoners. Ik wist niet goed of het haalbaar was om steeds met dezelfde bewoners te werken. De bewoners zijn vrij in hun doen en laten, ze krijgen bezoek, kunnen ziek worden … Toch heb ik ervoor gekozen om steeds aan dezelfde bewoners voor te lezen. Deze keuze heb ik gemaakt om de volgende redenen: •
Ik kan de voorleessessies met elkaar vergelijken.
•
De bewoners raken vertrouwd met het voorlezen.
•
De bewoners leren mij en de andere bewoners kennen.
•
Ik kan nagaan of voorlezen in groep groepsbindend werkt.
Doordat ik het voorlezen alleen begeleidde, moest ik er ook rekening mee houden dat de bewoners zelfstandig genoeg waren om even alleen te kunnen laten. Tijdens het halen en wegbrengen van de bewoners kon er namelijk niet steeds iemand bij hen blijven.
8.1.1
Voorstelling P.
P. is een vrouw van 84 jaar. Ze heeft altijd in Aarschot gewoond. Sinds anderhalf jaar woont ze in het rusthuis. P. heeft veel tegenslagen gekend in haar leven. Haar man overleed toen ze 46 jaar was en liet haar achter met twee tieners die ze vanaf toen alleen opvoedde. Haar eerstgeborene overleed toen het kind nog maar enkele maanden oud was. Na de dood van haar man zette P. zijn familiezaak, een textielhandel, voort samen met haar schoonbroer. P. heeft gedurende haar leven heel hard gewerkt om haar kinderen de best mogelijke opvoeding te kunnen geven. P. krijgt regelmatig bezoek van haar twee kinderen, twee kleinkinderen en van haar jongere zus. P. is rolstoelgebonden. Ze heeft COPD. P. maakt zich snel zorgen over haar gezondheid. Ze is vlug ongerust, piekert veel en is dikwijls zwaarmoedig. P. kan nooit echt ontspannen. Ze kan erg koppig zijn en snel van stemming veranderen. P. heeft veel opbeuring, aanmoediging en aandacht nodig. Ze is zeer spraakzaam. P. heeft gedurende haar hele leven eigenlijk alleen maar tijd gemaakt voor haar werk en haar kinderen. Bijgevolg had ze geen echte hobby. P. genoot er wel van om te gaan winkelen en daarna iets te gaan drinken. Ze kijkt graag tv en is geïnteresseerd in politiek. P. las iedere dag de krant en las regelmatig een tijdschrift. Voor boeken te lezen had ze geen tijd. P. neemt aan verschillende activiteiten deel. Activiteiten met veel volk en lawaai storen haar. Ze houdt van kleinschalig en kalmte.
54
8.1.2
Voorstelling M.
M. is een vrouw van 89 jaar. Ze was kleuterleidster. M. heeft heel haar leven in Aarschot gewoond. Sinds anderhalf jaar woont M. in het rusthuis. M. is weduwe sinds 1968. Ze heeft één zoon en één kleinzoon. M. krijgt regelmatig bezoek van haar familie. M. is hardhorig en ziet slecht. Korte afstanden stapt ze zelfstandig met een stok. Sinds kort heeft M. zona. Hierdoor heeft ze veel pijn en kan ze niet aan alle activiteiten deelnemen. Normaalgezien doet M. aan verschillende activiteiten mee zoals turnen en de namiddagactiviteiten in de grote zaal. M. is een zeer sociaal iemand en is heel spraakzaam. M. haar hobby’s waren vroeger haken, tv kijken, reizen en op uitstap gaan. M. las ook af en toe, maar dat lukt momenteel niet meer door haar slecht zicht.
8.1.3
Voorstelling C.
C. is een vrouw van 73 jaar. Ze heeft verschillende jaren in de psychiatrische instelling St.-Annendael gewoond maar is door haar leeftijd moeten verhuizen naar het rusthuis. Sinds 2001 woont C. in het rusthuis. Haar man woont in het rusthuis van Rillaar. Ze heeft een zoon die in een psychiatrische instelling verblijft. Haar dochter en zus komen regelmatig op bezoek. C. is zwaarlijvig en heeft diabetes. C. heeft één geamputeerd been waardoor ze rolstoelgebonden is. C. is schizofreen. Ze heeft niet veel hinder van de schizofrenie. Haar stemming is wel van dag tot dag verschillend. De ene dag is ze opgewekt terwijl ze de andere dag veel meer teruggetrokken is. C. is iemand die aan alle activiteiten deelneemt. Ze is graag onder de mensen. C. volgt graag wat er gezegd wordt, maar zegt zelf bijna niets. Ze knikt en antwoordt met ja of nee.
8.1.4
Voorstelling P.H.
P.H. is een vrouw van 96 jaar. Ze heeft altijd in Aarschot gewoond. Sinds vier jaar verblijft ze in het rusthuis. P.H. was huisvrouw. Haar echtgenoot is overleden is 1962. P. heeft vijf kinderen, waarvan één reeds overleden is, en negen kleinkinderen. Ze krijgt regelmatig bezoek van haar familie. P.H. is rolstoelgebonden. Ze ziet slecht en haar gehoor is de laatste jaren ook afgenomen. P.H. heeft lactose-intolerantie. De grootste hobby van P.H. was kaartspelen. Ook hield ze van reizen en meegaan op uitstap. P. las vroeger Het Laatste Nieuws. P. kijkt graag tv. Zachte muziek brengt haar tot rust. P.H. is een heel sociaal iemand. Ze neemt graag deel aan activiteiten.
55
8.2
Algemeen
8.2.1
Doelstellingen
•
De bewoners voelen zich ontspannen tijdens en na het voorlezen.
•
De bewoners beleven plezier aan verhalen en gedichten.
•
De bewoners hebben een zinvolle dagbesteding.
•
De bewoners luisteren en vertellen in groep.
8.2.2
Frequentie en tijdstip
Gedurende vijf weken werd er wekelijks één keer voorgelezen. Het voorlezen ging iedere keer door op donderdagvoormiddag van 10u45 tot ± 11u45. Ik koos ervoor om het voorlezen in de voormiddag te laten doorgaan omdat er in de namiddag altijd een grote activiteit is en er dan ook vaak bezoek komt bij bewoners. Bij het kiezen van een tijdstip heb ik rekening gehouden met de turnles die tot half elf duurt en het eten dat opgediend wordt om half één.
8.2.3
Ruimte
Het voorlezen ging wekelijks door in de snoezelruimte. Deze ruimte heeft enkele kenmerken die haar geschikt maakt om voor te lezen: •
rustig gelegen,
•
een deur die gesloten kan worden,
•
gezellig (licht dat gedimd kan worden, zetels, gezellige inrichting …),
•
goede grootte, niet te groot of te klein,
•
beschikbaar, geen andere activiteiten die hier kunnen plaatsvinden in de voormiddag,
•
aanpasbaar (zetels kunnen verschoven worden …).
Ik koos ervoor om iedere week dezelfde opstelling te gebruiken. Ik zette steeds een salontafeltje in het midden van de snoezelruimte en plaatste daar de nodige zetels rond.
8.2.4
Sfeer
Tijdens het voorlezen probeerde ik telkens een gezellige sfeer te creëren. Ik zorgde steeds dat er koffie, fruitsap en koekjes waren. De boeken of kranten die er werden voorgelezen lagen altijd verspreid op het salontafeltje. Ook werd er steeds voor gezorgd dat de snoezelruimte warm genoeg was. Afhankelijk van wat er werd voorgelezen, werd de snoezelruimte extra aangepast om een bepaalde sfeer te creëren.
56
8.3
Sessie 1: krantenartikels
8.3.1
Doelstellingen
Algemene doelstellingen 8.2.1 Specifieke doelstellingen •
De bewoners blijven op de hoogte van het nieuws.
•
De bewoners onderwerpen.
8.3.2
kunnen
hun
persoonlijke
mening
formuleren
over
bepaalde
Aanpassingen aan de ruimte
De lichten in de snoezelruimte werden niet gedimd. Er werden geen extra aanpassingen gemaakt aan de ruimte.
8.3.3
Uitnodigen en halen van de bewoners
Een uurtje voordat ik zou beginnen met voorlezen ben ik bij de bewoners langsgegaan met de vraag of ze graag wilden komen luisteren naar de krant die ik zou voorlezen aan een kleine groep bewoners in de snoezelruimte. Dit om de bewoners op voorhand te verwittigen, maar ook om er zeker van te zijn dat ik kon starten met een groep van vier bewoners. M. zei meteen dat ze heel graag meeging, dat ze door haar zona zoveel op haar kamer zit dat ze er depressief van wordt en dat ze graag nog eens onder de mensen komt. P. twijfelde eerst of ze wel zou meekomen. Ze zei dat ze maagpijn had en had schrik dat ze niet weg kon wanneer ze wilde. Toen ik haar vertelde dat ze steeds mocht vertrekken wanneer ze wou, zei ze dat ze wel eens wou komen kijken. C. zei meteen dat het goed was. P.H. vond het een leuk idee. Ze zei dat ze blij was dat er iets te doen was in de voormiddag en zei dat ze graag mee kwam. Ik zei tegen alle bewoners dat ik hen vlak voordat het zou beginnen wel zou komen halen.
8.3.4
Verloop
Ik heb ervoor gekozen om te beginnen met het voorlezen van de krant omdat dit de meest “veilige” activiteit was. De bewoners zijn vertrouwd met het voorlezen van de krant door het actualiteitsuurtje. Bij het binnenkomen waren alle bewoners aangenaam verrast door de ruimte waarin werd voorgelezen. Ze vonden het allemaal heel gezellig. Ik zorgde ervoor dat iedereen gemakkelijk zat en iets te drinken kreeg. Daarna stelde ik de bewoners aan elkaar voor, zodat iedereen elkanders naam wist. Ik stelde mezelf voor en vertelde de bewoners dat ik voor mijn eindwerk wilde uitproberen wat bewoners vinden van voorlezen. Ik heb hen
57
gezegd dat ik graag in deze groep iedere week iets anders wilde uitproberen: krantenartikels, gedichten, kortverhalen en sprookjes. Ik heb de bewoners gezegd dat ze alleen maar moeten meedoen wanneer ze dit willen en dat ze het altijd mogen zeggen wanneer ze iets niet leuk vinden. Na een korte uitleg nam ik de krant en begon ik voor te lezen. Van zodra ik begon voor te lezen kwamen er reacties van de bewoners op de artikels die ik voorlas. Het viel me op dat de bewoners echt hun eigen mening durfden geven, dit is iets wat zeer weinig gebeurt tijdens het actualiteitsuurtje. In het begin richtten de bewoners zich naar mij wanneer ze iets wilden vertellen. Hoe langer de activiteit bezig was, hoe meer de bewoners tegen elkaar begonnen te vertellen en elkaars mening vroegen. Ook ik gaf mijn mening over wat ik voorlas. Ik had de indruk dat de bewoners dit apprecieerden en me hierdoor meer als iemand van de groep beschouwden. Af en toe stelde ik ook vragen aan de bewoners, enerzijds om dieper in te gaan op een bepaald onderwerp, anderzijds om te zorgen dat iedereen van de groep betrokken werd. C. zei namelijk bijna niets. Ik probeerde haar meer aan bod te laten komen door vragen te stellen. Dit had bijna geen effect op haar, ze antwoordde alleen met ja of nee. De bewoners vroegen af en toe naar een bepaald artikel, wilden iets meer weten over wat ze op het nieuws hadden gehoord. Hoewel er meestal werd gepraat over bepaalde gebeurtenissen en de mening van de bewoners hieromtrent, werden er soms ook herinneringen bovengehaald. Een artikel over zwangere vrouwen die te veel naar de dokter gaan, bracht verhalen over hun eigen zwangerschappen naar boven. Na het voorlezen van de krant stopten de bewoners niet meteen met babbelen. Ze vertelden elkaar over zaken die ze hadden meegemaakt in het rusthuis, problemen met de kinderen… Na een korte evaluatie vroeg ik of de bewoners volgende week opnieuw naar het voorlezen wilde komen en zei dat ik dan gedichten zou voorlezen. Alle bewoners zeiden dat ze graag wilden komen en vroegen of ik hen dan zou komen halen.
8.3.5
Evaluatie
Evaluatie in groep Na het voorlezen vroeg ik aan de groep wat ze van het voorlezen vonden. Heel de groep was blij dat ze gekomen waren. Ze vonden het gezellig, hadden hun hart kunnen luchten, vonden het ontspannend en vonden het leuk dat er iets te doen was in de voormiddag. Ze zeiden dat ze het vooral leuk vonden doordat het zo’n kleine groep was. Ze vonden dat je op deze manier veel beter hoort wat er in de krant staat en ook de kans krijgt om hierover te praten.
58
Evaluatie door bewoners individueel Bij het wegbrengen van de bewoners naar de kamer vroeg ik hen individueel nog eens wat ze van de activiteit vonden. Dit om hun mening die ze misschien niet in groep durfden zeggen ook te horen. M. vertelde me dat het haar echt deugd had gedaan, dat het voorlezen haar de pijn even deed vergeten en dat het deugd deed om in zo’n comfortabele zetel te zitten. Ze was blij dat ze even tussen de mensen was geweest. P. was blij dat ze ondanks haar buikpijn was mee geweest en zei dat de buikpijn helemaal verdwenen was. Ze vond het echt gezellig. C. zei dat ze het leuk vond maar gaf verder geen commentaar. P.H. vond het goed dat haar voormiddag gebroken was. Ze vond het leuk dat er eens iets in een kleine groep georganiseerd werd. Eigen evaluatie Ik vond het voorlezen van de krant nu, in vergelijking met het voorlezen van de krant tijdens het actualiteitsuurtje, veel aangenamer. Ik kon echt iets vertellen en ik kreeg reacties van de bewoners. Ik vond het echt verrassend hoe sterk de bewoners hun eigen mening durfden uiten. Enkel C. nam niet deel aan de gesprekken, zij luisterde alleen. Dit vond ik geen probleem omdat ik weet dat C. zo altijd is en omdat de andere bewoners hier geen probleem mee hadden.
8.3.6
De dagen erna
Enkele dagen na het voorlezen van de krant vroeg P. me of ik haar de volgende keer zou willen komen halen. Ze zei dat ze heel snel vergeet en het voorlezen zeker niet zou willen missen.
8.3.7
Tips voor het voorlezen van de krant
Weet wat er in de krant staat. Bewoners vragen soms of er iets over een bepaald thema in de krant staat. Vergeet het weer niet, dit is ook een deel van de krant. Praat mee met de bewoners, beperk je niet enkel tot het voorlezen van de krant. Bewoners zijn vaak erg geïnteresseerd in het regionale nieuws, besteed hier dus voldoende aandacht aan.
59
8.4
Sessie 2: gedichten
8.4.1
Doelstellingen
Algemene doelstellingen 8.2.1 Specifieke doelstellingen •
De bewoners onderwerpen.
•
De bewoners kunnen vertellen over hun eigen ervaringen en herinneringen.
8.4.2
kunnen
hun
persoonlijke
mening
formuleren
over
bepaalde
Aanpassingen aan de ruimte
Het licht werd gedimd. Tijdens het voorlezen werden er kaarsjes aangestoken. Er werd een rustig achtergrondmuziekje (relaxatiemuziek) opgezet.
8.4.3
Uitnodigen en halen van de bewoners
Alle bewoners werden door mij uitgenodigd en gehaald. De bewoners waren meteen enthousiast en wilden allemaal meekomen. Zelfs M. die veel pijn had en ’s nachts bijna niet geslapen had, wilde meekomen omdat ze zei dat ze tijdens het voorlezen misschien wat kon ontspannen.
8.4.4
Verloop
Toen ik de bewoners vertelde dat ik ging voorlezen uit het boek “vandaag is de dag” van Toon Hermans reageerden ze allemaal heel positief. Alle bewoners kenden deze schrijver van zijn gedichten en zijn vertoningen op tv. Ik begon met het voorlezen van gedichten met het thema ‘pluk de dag’. De bewoners luisterden voornamelijk. Ze zeiden wel dat ze het mooie gedichten vonden en dat het de waarheid is die wordt geschreven. Ik merkte een groot verschil toen ik gedichten begon voor te lezen over de maatschappij. Meteen begonnen alle bewoners, buiten C., hun mening te geven over de maatschappij: dat het allemaal niet meer is zoals vroeger, dat de meeste mensen enkel nog aan zichzelf denken, dat het vroeger veel beter was … Ze begonnen te vertellen over hoe mensen vroeger samenleefden, hoe ze elkaar hielpen, samen plezier maakten… Nadat er een tijdje gediscussieerd werd over de maatschappij en alle bewoners hun mening hadden kunnen geven, schakelde ik over op een ander thema ‘de zomer’ en ‘de zon’. Meteen kwamen er verhalen boven over vroegere reiservaringen. In geuren en kleuren vertelde P. me over vakanties in de bergen samen met haar kinderen. P.H. en M. haalden herinneringen op over de tijd dat ze samen op groepsreis gingen. C. luisterde mee, lachte af en toe en genoot zienderogen van de gedichten en de gesprekken. Af en toe stelde ik een vraag om haar te betrekken in het gesprek, maar haar antwoorden bleven heel kort. Om af te sluiten koos ik voor het thema ‘geluk’. De bewoners luisterden heel aandachtig. Meerdere keren vroegen ze om het gedicht nog eens te herhalen. Ze zeiden dat hoe
60
vaker ze het hoorden, hoe mooier het gedicht werd. Er werd gepraat over de mogelijke betekenis van het gedicht. Bewoners hielpen elkaar om de betekenis te achterhalen. Om af te sluiten vroeg ik de bewoners of ze het leuk hadden gevonden. Ik nodigde hen uit om de volgende week naar kortverhalen te komen luisteren. Alle bewoners namen afscheid van elkaar. M. kwam naar mij en zei: “Geef me eens een kus”., ze nam me stevig vast en bedankte me voor de leuke tijd.
8.4.5
Evaluatie
Evaluatie in groep De bewoners vonden het heel leuk en gezellig. Ze vonden het voor herhaling vatbaar en zagen al uit naar de volgende keer. Evaluatie door bewoners individueel P. was heel enthousiast. Ze bedankte me voor de leuke activiteit. Ze zei me dat ze dit echt leuk vindt omdat het zo rustig is, zo ontspannend. M. had ondanks haar pijn toch genoten van het voorlezen. Ze vertelde dat ze tijdens het voorlezen soms even haar pijn kon vergeten. C. zei dat ze het heel leuk vond. P.H. vond het leuk dat er gediscussieerd mocht worden over de betekenis van de gedichten. Ze vond het leuk om herinneringen op te halen over haar reizen. Eigen evaluatie Op voorhand had ik een beetje schrik voor het voorlezen van gedichten. Ik wist niet of deze generatie interesse had in gedichten en wist niet of gedichten reacties zouden uitlokken. Uiteindelijk bleek het toch een hele leuke activiteit te zijn, iets compleet anders dan het voorlezen van de krant. Er werd veel meer gepraat over gevoelens en er werden herinneringen opgehaald. Ik vind het leuk om naar de verhalen van de bewoners te luisteren. Op deze manier leer je de bewoners op een andere manier kennen, leer je meer over hun levensgeschiedenis dan datgene wat al in hun dossiers staat. Het feit dat C. niet echt betrokken was bij de gesprekken, bleek niet storend te zijn voor de groep. De bewoners spraken C. regelmatig aan en probeerden op die manier ook haar mening te horen.
8.4.6
De dagen erna
Tijdens de dagen na het voorlezen van de gedichten merkte ik dat de bewoners anders met me omgingen. Telkens wanneer ik hen tegenkwam zeiden ze goedendag. P.H. en M. vroegen geregeld mijn naam, om me daarna met mijn naam te kunnen aanspreken, iets wat ze voordien niet deden.
61
8.4.7
Tips voor het voorlezen van gedichten
Sorteer de gedichten per thema, zo krijg je meer diepgang in de verhalen die je van bewoners hoort. Wissel serieuze thema’s af met luchtigere, humoristische thema’s. Gedichten mag je meerdere keren herhalen. Op deze manier krijgen de bewoners de kans om de betekenis van het gedicht te achterhalen.
“Dit is de dag vandaag, en verder is er geen, ik leef de dagen stuk voor stuk, ik proef ze één voor één …” (Hermans T. 1984)
62
8.5
Sessie 3: kortverhalen
8.5.1
Doelstellingen
Algemene doelstellingen 8.2.1 Specifieke doelstellingen geen
8.5.2
Aanpassingen aan de ruimte
Het licht werd lichtjes gedimd.
8.5.3
Uitnodigen en halen van de bewoners
Bij het halen van de bewoners kwam iedereen meteen mee. Enkel P.H. kon niet meekomen. De pedicure was op haar kamer, ze zei dat ze P.H. naar de snoezelruimte zou brengen wanneer ze gedaan had.
8.5.4
Verloop
Bij het begin van de activiteit vroegen M. en P. waar P.H. was. Ik vertelde hen dat ze wat later zou komen omdat de pedicure nog bij haar was. Ik zei dat ik kortverhalen wou voorlezen. Ik had op voorhand verschillende verhalen gelezen en aangeduid in de boeken. Ik vroeg de bewoners of ze interesse hadden voor een bepaald genre. Ik wilde namelijk de verhalen afstemmen op de interesses van de bewoners. De bewoners zeiden echter dat ze niet goed wisten van welk genre ze hielden. Ze stelden voor om verschillende verhalen voor te lezen zodat ze konden ervaren wat ze het liefst hoorden. Ik begon met het voorlezen van het verhaal ‘Buitenleven’ uit het boek ‘Niks gemist’ van Berk M. (1997). Dit verhaal ging over een dierenvriend die problemen had met een egel die haar jonge kuikens opat en een vos die haar kippen ving. Het was een humoristisch verhaal. De bewoners luisterden aandachtig en lachten op de grappige momenten. Omdat er na het voorlezen van het verhaal geen gesprek op gang kwam, begon ik meteen met het tweede verhaal. Ik koos ‘De tong’ van Baantjer A.C. (1980) uit het boek ‘Rechercheur Baantjer van bureau Warmoesstraat vertelt’. Een verhaal over het gevaarlijkste wapen van de mens, over roddelen en achterklap, maar ook over de ervaringen van de rechercheur met valse getuigenissen. Tijdens het verhaal leefden de bewoners zich helemaal in. Af en toe beaamden ze iets wat ik voorlas. Na het verhaal begonnen ze te vertellen over hoe erg ze het vinden dat mensen roddelen, hoe kwetsend dit kan zijn. Ook begonnen ze te vertellen dat ze al op het nieuws hadden gehoord dat er soms valse getuigenissen worden afgelegd. Dat ze niet kunnen begrijpen dat sommige mensen zeggen dat ze schuldig zijn, ook al zijn ze dit niet, enkel en alleen om aandacht te krijgen. Toen het gesprek over dit onderwerp was stilgevallen, las ik het verhaal ‘de winterslaap’ van Montag S. (1994) uit ‘Welterusten!: De mooiste verhalen voor op het nachtkastje’.
63
Het gevaar gaat over de buitensporige activiteiten van de mens tussen 1 december en 1 januari. De schrijver vertelt over zijn reiservaringen en probeert ons te overtuigen dat een winterslaap bij de mens een goed idee is. De bewoners zeiden dat ze het ook overdreven vinden hoe veel er gefeest wordt in de wintermaanden. Ze vinden dat er te veel gefeest wordt en dat tegenwoordig alles draait om de cadeautjes en niet meer om het gezellig samen zijn. Ze vertelden me dat het vroeger heel anders was, dat er zelden cadeautjes werden gegeven aan elkaar… Ik had nog een kwartiertje tijd. Om af te sluiten las ik het verhaal ‘hoe zou het voelen als je de perfecte moeder bent?’ van Beishuizen T. (1990) uit het boek ‘Jij bent de liefste’. Het gaat over een moeder die niet alles perfect doet, ze heeft niet altijd tijd om een perfecte maaltijd op tafel te zetten of om het huis perfect proper te houden. Ze voelt zich schuldig wanneer ze haar kinderen alleen thuis laat om even met haar man naar een film te gaan kijken. M. en P. geven hun mening over het boek. Ze zeggen dat een moeder volgens hen ook wel eens tijd mag nemen voor zichzelf, dat moet volgens hen gewoon. Ze vragen aan C. wat zij er van denkt, C. knik ja. Het gesprek over het laatste verhaal was al snel afgelopen en ik vroeg wat de bewoners vonden van de kortverhalen. Ze zeiden dat ze het goed vonden. Ze zeiden ook dat ze het spijtig vonden dat P.H. er niet bij was en dat ze hoopten dat ze er volgende keer wel terug kon bij zijn. P. excuseerde zich omdat ze naar het toilet moest. Ze bedankte me en vroeg wat het volgende week was. Ik zei dat ik dan sprookjes zou voorlezen en vroeg of dit goed was voor alle bewoners. Ze zeiden allemaal dat het goed was. Iedereen vertrok tegelijkertijd met P. Omdat ik meteen na het voorlezen niet de tijd had om de bewoners allemaal individueel te spreken ging ik achteraf nog eens bij de bewoners langs om te vragen wat ze ervan vonden.
8.5.5
Evaluatie
Evaluatie in groep De bewoners vonden het goed en wilden de volgende week terug komen. Ze zeiden dat ze de manier waarop ik voorlas heel aangenaam vonden. Evaluatie door bewoners individueel P. zei dat ze het leuk vond. Ik zei dat ik de indruk had dat ze meer genoot van de gedichten en de krant. P. zei dat het gewoon anders was, maar niet slechter. M. zei dat ze het goed vond, maar de gedichten nog beter vond. C. zei dat het goed was. Eigen evaluatie Voordat ik begon met het voorlezen in groep, dacht ik dat de bewoners het liefst kortverhalen zouden horen. Na het voorlezen van de kortverhalen is mijn mening hierover veranderd. Ik vond dit de minst leuke voorleessessie tot nu toe. De bewoners luisterden wel aandachtig, maar de gesprekken bleven zeer oppervlakkig en er werd niet veel verteld. Hierdoor was het ook minder een groepsactiviteit. Alle bewoners luisterden naar mij, er was veel minder contact tussen de bewoners onderling.
64
8.5.6
De dagen erna
Zowel M. als P. spraken P.H. de dagen na het voorlezen van de kortverhalen aan. Ze vertelden haar dat ze het spijtig vonden dat ze er niet bij was. Ze zeiden dat er volgende keer sprookjes werden voorgelezen. Wanneer P., M. of P.H., C. tegenkomen, zeggen ze altijd goedendag tegen haar. Ik heb de indruk dat de bewoners zich echt een groep beginnen te voelen. Ook het contact met mij is anders. M. wuift al van ver als ze me ziet staan. P. vraagt me regelmatig wanneer er nog eens voorgelezen wordt.
8.5.7
Tips voor het voorlezen van kortverhalen
Leef je in tijdens het voorlezen. Wanneer een personage uit het verhaal bijvoorbeeld boos is, lees dit stukje dan ook op een bozere manier. Zorg voor voldoende verhalen. Het is moeilijk om juist in te schatten hoeveel verhalen je nodig hebt om je voorziene tijd in te vullen. Dit is zeer afhankelijk van de gesprekken die tot stand komen.
65
8.6
Sessie 4: sprookjes
8.6.1
Doelstellingen
Algemene doelstellingen 8.2.1 Specifieke doelstellingen geen
8.6.2
Aanpassingen aan de ruimte
Het licht werd lichtjes gedimd.
8.6.3
Uitnodigen en halen van de bewoners
Alle bewoners waren blij dat ik hen weer kwam uitnodigen. Iedereen vond het goed dat ik sprookjes ging voorlezen.
8.6.4
Verloop
Terwijl ik de bewoners iets om te drinken gaf, reageerden ze op de boeken die op tafel lagen: “Oh sprookjes, mooi.”, “Vlaamse sprookjes, nog nooit van gehoord, wat zou dat zijn?” … Ik vroeg wat de bewoners ervan vonden dat ik sprookjes aan hen wilde voorlezen. Ze zeiden allemaal dat ze dit leuk vonden. Ik vroeg hen of ze dit niet meer iets voor kinderen vonden. De bewoners zeiden dat ze dit niet vonden, P. vulde aan: “Trouwens, wij worden terug kinds, wij houden weer van dingen waar we als kind ook van hielden”. Alle bewoners beaamden wat P. zei. M. zei: “Ze zeggen soms, ge wordt geboren als kind en ge gaat heen als kind, ik moet ze nog gelijk gaan geven, want zo voelt het soms wel”. Ik vertelde de bewoners dat ik vooral sprookjes voor volwassenen bij had, volkssprookjes. Ik vroeg hen of ze ook nog eens een klassiek sprookje wilden horen zoals Sneeuwwitje of Hans en Grietje. Tot mijn verbazing zeiden de bewoners dat ze deze sprookjes ook graag wilden horen. P. zei: “Maar dan liefst één dat ik nog niet ken”. De andere bewoners vonden dit meteen een goed idee. Ik somde de klassieke sprookjes op die in het boek stonden. Toen ik ‘de kleine zeemeermin’ noemde, werd er door de bewoners meteen gereageerd dat ze dit wel graag eens wilden horen. Ik begon met het voorlezen van volkssprookjes. Het verhaal over de pot van Olen vonden de bewoners heel interessant. Ze hadden hier al vaak over gehoord, maar kenden de legende niet helemaal. Ze waren blij dat ze nu het verhaal achter de pot van Olen kenden. Het humoristische sprookje ‘Van Seppe die voor het huishouden wilde zorgen’ viel erg in de smaak. Het is een verhaal over een boer die steeds commentaar had op het huishouden van zijn vrouw. Tot op een dag de boerin voorstelde om eens van taak te wisselen. De boer nam het huishouden over en alles liep in het honderd. De bewoners luisterden heel aandachtig naar het verhaal. Sommigen kwamen zelfs recht zitten in hun stoel en leunden naar me toe. Ze lachten en genoten zienderogen van het sprookje.
66
Na het voorlezen van ‘de kleine zeemeermin’ zei P.: “Nu weet ik eindelijk hoe dat sprookje gaat. Ik heb er al zo dikwijls van gehoord, maar wist niet over wat het juist ging”. Om af te sluiten las ik nog een leuk volkssprookje voor. Ik nodigde de bewoners uit voor de volgende week en vroeg hen of ik dan enkele vragen mocht stellen over de voorbije weken. Dit vonden de bewoners goed. Ik zei hen ook dat ze dan, omdat het de laatste keer was, mochten kiezen wat ik voorlas: de krant, gedichten, kortverhalen of sprookjes. De bewoners zeiden dat ik hen mocht verrassen, want dat ik altijd wel iets moois meebracht. De bewoners bedankten me voor de leuke voormiddag en zeiden dat ze al uitkeken naar volgende week.
8.6.5
Evaluatie
Evaluatie in groep De bewoners zeiden dat ze echt genoten hadden van de sprookjes. Ze stonden er van in het begin voor open, maar hadden niet verwacht dat het zo leuk zou zijn. Vooral de volkssprookjes vonden ze erg leuk. Ze zeiden dat ze het zich vaak levendig konden voorstellen door de manier waarop het voorgelezen werd. Ook vonden de bewoners dat de sprookjes vaak handelden over heel herkenbare onderwerpen. Ze zeiden dat ze niet wisten dat zulke sprookjes bestonden. Ze vonden het voorlezen van sprookjes voor herhaling vatbaar. Evaluatie door bewoners individueel P.H. vond het heel leuk om de Vlaamse sprookjes te leren kennen, ze vond het heel leerrijk en amusant. M. zei dat het deugd had gedaan om nog eens hard te kunnen lachen. Ze vond de sprookjes heel ontspannend en zei dat ze even al haar zorgen kon vergeten tijdens het voorlezen. C. vond het goed en had erg kunnen lachen. P. was blij dat ze eindelijk het verhaal van de kleine zeemeermin had kunnen horen. Ze vond het verhaal ‘van Seppe die voor het huishouden wilde zorgen’ geweldig en zei dat ze dit nog eens graag opnieuw zou willen horen. Eigen evaluatie Eerst stond ik nogal twijfelachtig tegenover het voorlezen van sprookjes. Ik dacht dat bewoners dit kinderachtig zouden vinden. De volkssprookjes of Vlaamse sprookjes vond ik meteen erg geschikt voor de bewoners. Ik heb lang getwijfeld of ik ook klassieke sprookjes zou voorlezen. Ik vind het goed dat ik de keuze aan de bewoners heb gelaten. Zo heb ik vandaag gemerkt dat er ook voor de klassieke sprookjes interesse is. Hetgeen wat me op voorhand het meeste afschrok, het voorlezen van sprookjes, blijkt nu mijn favoriete sessie te zijn. Ik heb samen met de bewoners erg gelachen en de bewoners hebben nog nooit zo aandachtig naar me geluisterd.
8.6.6
De dagen erna
Gedurende heel de week spraken de bewoners me aan over de sprookjes. Dan zeiden ze :“Wat hebben we toch gelachen samen” of “’t was toch leuk de laatste keer”. Met C. had ik deze week af en toe een leuk gesprekje waarin ze me meer vertelde over zichzelf. Dit is iets wat C. nog nooit gedaan had. Normaalgezien vertelt C. niet veel.
67
8.6.7
Tips voor het voorlezen van sprookjes
Vraag steeds of een bewoner geïnteresseerd is in sprookjes. Ga er niet van uit dat ze dit iets voor kinderen vinden maar ga er ook niet automatisch van uit dat ze dit interessant vinden. Er bestaat een heel grote keuze in sprookjes: legendes, humoristische sprookjes, klassieke sprookjes … Maak kennis met het grote aanbod en vind zo iets wat je geschikt vindt voor de bewoners. Vele bewoners weten niet dat er sprookjes bestaan die niet voor kinderen geschreven zijn. Laat hen eens kennis maken met een volkssprookje, misschien reageren ze wel heel positief.
Gebroken poot. Het varken dood, Seppe in de pot! Ziet dat ge niet met het huishouden spot! (Van Istendael G. 1995)
68
8.7
Evaluatie sessies
8.7.1
Evaluatie bewoners
Stellingen
waar
niet waar
geen mening of antwoord
Door het voorlezen komen er herinneringen naar boven.
4
0
0
Door de verhalen die voorgelezen worden, begin ik zelf verhalen te vertellen.
3
1
0
Door het voorlezen weet ik nieuwe verhalen om te vertellen aan familie, vrienden, personeel …
3
1
0
Ik vind het voorlezen ontspannend.
4
0
0
Tijdens het voorlezen vergeet ik mijn zorgen.
4
0
0
Ik vind het contact met degene die voorleest waardevol.
4
0
0
Door het voorlezen durf ik beter te zeggen wat mijn eigen wensen en verlangens zijn.
2
2
0
Door het voorlezen voel ik me minder alleen.
1
3
0
Door het voorlezen leer ik zaken bij of blijf ik op de hoogte.
4
0
0
Door het voorlezen wordt mijn verbeelding geprikkeld.
4
0
0
voor
0
4
0
Het voorlezen creëert een gevoel van samenhorigheid met de andere luisteraars.
4
0
0
Het voorlezen problemen.
helpt
me
oplossingen
vinden
Alle bewoners waren het, net zoals de bewoners waaraan individueel werd voorgelezen door vrijwilligers, eens met de volgende stellingen: -
Het voorlezen is ontspannend. Tijdens het voorlezen worden zorgen vergeten. Het contact met degene die voorleest is waardevol. Het voorlezen prikkelt de verbeelding.
69
De bewoners waren het ook nog met enkele andere stellingen eens, die niet golden voor alle bewoners waar individueel aan voorgelezen werd: -
Door het voorlezen komen er herinneringen naar boven. Door het voorlezen leer ik zaken bij of blijf ik op de hoogte. Het voorlezen creëert een gevoel van samenhorigheid met de andere luisteraars.
De bewoners waren het, net zoals de bewoners waaraan individueel werd voorgelezen door vrijwilligers, niet eens met de volgende stelling: - Het voorlezen helpt om oplossingen te vinden voor problemen. In tegenstelling tot de groep bewoners waar individueel aan voorgelezen werd, vonden twee bewoners het wel waar dat het voorlezen helpt om beter aan te geven wat je eigen wensen of verlangens zijn. 8.7.2
Algemene voorleestips
Neem de tijd om geschikte verhalen, gedichten … uit te kiezen. Lees op voorhand wat je wil voorlezen. Zo weet je niet alleen waar de moeilijkheden in een tekst zich bevinden, maar weet je ook welk gedicht op welk moment van de sessie best gelezen kan worden. Zorg voor een geschikte ruimte. Zorg zeker dat je niet gestoord kunt worden. Breng steeds dezelfde structuur aan. Bvb.: halen van de bewoners, koffie uitschenken, zeggen wat er voorgelezen zal worden, voorlezen, evalueren, terugbrengen van de bewoners. Op deze manier weten de bewoners wat er komen zal. Maak het gezellig, zorg voor een tasje koffie en een koekje. Op deze manier creëer je een intieme sfeer. Zorg ervoor dat je groep niet te groot is en dat de bewoners goed bij elkaar passen. Geef bewoners de kans om te vertellen, maar grijp tijdig in wanneer ze te hard afwijken van het thema. Het is een voorleesmoment, geen koffieklets.
70
8.8
Besluit
Tijdens de vijf weken dat ik heb voorgelezen aan een groep bewoners, die nog aan andere activiteiten deelnemen, heb ik gemerkt dat ook zij kunnen genieten van voorlezen en het een waardevolle activiteit vinden. De bewoners genoten ervan om samen te praten over verschillende onderwerpen. Ze vonden dat het voorlezen hen de kans gaf om over zichzelf te praten en hun eigen mening te geven, iets wat ze volgens hen bij andere activiteiten minder konden doen. De bewoners ervaarden het voorlezen als een ontspannende activiteit waarbij er echt tijd werd gemaakt voor hen. Ze vonden het contact met de voorlezer waardevol. Tijdens het voorlezen kwamen er herinneringen naar boven die de bewoners zelf vaak al lang vergeten waren. Wanneer ik het voorlezen van de krant in kleine groep vergelijk met het actualiteitsuurtje kan ik zeggen dat er enkele grote voordelen zijn: alle bewoners zijn betrokken en geven veel meer reacties bij de voorgelezen artikels. Het voorlezen van gedichten creëerde een heel intieme sfeer waarin er veel werd verteld over herinneringen en gevoelens. Over de kortverhalen had ik de indruk dat ze minder in de smaak vielen. De bewoners luisterden wel, maar er kwamen geen echte gesprekken op gang en ik had niet het gevoel dat ik de bewoners mee kon nemen in een fantasiewereld. De sprookjes daarentegen werden heel erg geapprecieerd door de bewoners. Er werd heel erg gelachen. De bewoners waren blij dat ze kennis hadden gemaakt met andere sprookjes dan de klassieke sprookjes. De bewoners vonden het fijn dat er een activiteit werd georganiseerd voor een kleine groep. Ikzelf vond de groepsgrootte ook ideaal om aan voor te lezen. Ik heb gemerkt dat de bewoners elkaar beter leerden kennen naarmate ik meer had voorgelezen. Ik kan dus stellen dat het voorlezen ook groepsbindend heeft gewerkt.
71
9
VOORTZETTING
9.1
Team bewonerszorg
Teamvergaderingen In het begin van mijn stage heb ik op de teamvergadering uitgelegd wat ik allemaal wilde doen rond voorlezen gedurende mijn eindwerkstage. Tijdens de teamvergadering vermeldde ik ook dat degenen die geïnteresseerd waren in het voorlezen altijd welkom waren voor een praatje met mij. Op de volgende teamvergaderingen heb ik in het kort mijn ondervindingen gemeld zodat alle teamleden op de hoogte bleven. Informele gesprekken Gedurende mijn stage had ik het vaak tijdens informele gesprekken met andere teamleden over mijn eindwerk. Ik kreeg regelmatig vragen over het voorlezen. Twee kinesisten waren meteen heel geïnteresseerd in het voorlezen. Ze wilden dit uitproberen bij enkele bewoners. Ik heb hen gedurende mijn stageperiode vaak informatie gegeven over het voorlezen en geholpen wanneer ze vragen hadden. Eindverslag Om ervoor te zorgen dat uiteindelijk alle teamleden dezelfde informatie over het voorlezen gehoord hadden, heb ik op het einde van mijn stage een verslag gemaakt van al mijn ondervindingen. Ook de bewoners waaraan voorgelezen werd, werden besproken in dit verslag. Het verslag heb ik in het dagboek van team bewonerszorg gestoken zodat alle teamleden dit konden lezen. Het verslag is terug te vinden in bijlage 2. Map met informatie over het voorlezen Deze map bevat informatie die enkel bestemd is voor de leden van team bewonerszorg. In deze map staat de volgende informatie i.v.m. het voorlezen: -
gegevens van vrijwilligers,
-
gegevens van bewoners (bewoners waaraan voorgelezen wordt, bewoners waaraan werd gevraagd of ze interesse hadden voor het voorlezen, bewoners waaraan eventueel door personeel voorgelezen kan worden, bewoners die eventueel in aanmerking komen voor het voorlezen door vrijwilligers),
-
vragenlijst voorleesinteresses,
-
werking van de huisbibliotheek + aanvragen rodekruisbibliotheek,
-
tips voor het voorlezen.
Brochure voor toekomstige voorleesvrijwilligers Om het voorlezen door vrijwilligers de kans te geven om te groeien, heb ik een brochure gemaakt over het voorlezen. De leden van team bewonerszorg kunnen deze brochure geven aan vrijwilligers die zij geschikt vinden voor deze activiteit. De brochure is terug te vinden in de bijlage 3.
72
9.2
Personeelsleden
Tijdens de werkgroep animatie heb ik de verzorging en het andere personeel ingelicht over het project. De werkgroep bestaat uit vijf verzorgenden (van elke afdeling één), een personeelslid van de poetsdienst en een personeelslid van de keuken. Deze werkgroep heeft als functie de animerende activiteiten bekend te maken bij alle personeelsleden. Ik heb me voorgesteld aan alle aanwezigen, heb in het kort overlopen wat het project juist inhoudt en heb gezegd welke bewoners er deelnemen aan het voorlezen. Ook heb ik geprobeerd om de personeelsleden warm te maken om zelf te gaan voorlezen. Ik heb hen gezegd dat er in de huisbibliotheek boeken beschikbaar zijn en heb hen verteld over de verhalenbundel (zie 9.3). Ik heb vermeld dat het voorlezen een leuke activiteit kan zijn voor stagiaires om lege momenten op te vullen.
9.3
Verhalenbundel
Voor en tijdens mijn eindwerkstage heb ik heel veel tijd gespendeerd aan het zoeken naar geschikte voorleesteksten. Ik heb beseft dat er heel wat tijd kruipt in het zoeken naar geschikte voorleesverhalen, een bibliotheek te vinden waar ze deze boeken hebben en nadien het lezen van deze verhalen en het beoordelen van hun kwaliteit. Ik ben me ervan bewust dat heel dit zoekproces vaak niet haalbaar is voor personeelsleden. Ik denk dat, wanneer het voorlezen zoveel voorbereiding vraagt, het vaak niet zal gebeuren, simpelweg omdat het te tijdrovend is. Om het voorlezen toegankelijker te maken voor personeelsleden, heb ik een verhalenbundel gemaakt. Deze verhalenbundel bestaat uit verschillende korte verhalen en gedichten die ikzelf gelezen en goedgekeurd heb. Hieronder zie je de vier delen en hun onderverdeling van de verhalenbundel.
kortverhalen -
humoristisch
-
algemeen
-
filosofie
sprookjes -
klassieke sprookjes
-
volkssprookjes
gedichten
Rust Roest (het tijdschrift van St.-Rochus)
In het begin van de verhalenbundel is een overzicht te vinden van alle verhalen die erin te vinden zijn samen met een korte beschrijving van deze verhalen. In bijlage 4 is een lijst van de boeken terug te vinden die ik gebruikt heb voor de verhalenbundel.
73
10
ENKELE MAANDEN LATER
10.1
De vrijwilligers als voorlezers
Vier maanden nadat de vrijwilligers gestart zijn met het voorlezen, zijn ze nog steeds actief. De vrijwilligers werken heel zelfstandig waardoor de taak van de ergotherapeuten beperkt is tot het checken of alles nog vlot loopt bij de vrijwilligers en bewoners. Zowel de vrijwilligers als de bewoners zijn zeer tevreden over het voorlezen en vinden dat het goed is zoals het is.
10.2
Voorlezen door personeel
Twee kinesisten lezen regelmatig individueel voor aan een bewoner. Zij hebben bij enkele bewoners, die aan geen enkele activiteit plezier beleefden, uitgeprobeerd of het voorlezen iets voor hen was. Bij enkele bewoners bleek het voorlezen een schot in de roos te zijn en is het uitgegroeid tot een wekelijkse activiteit. Ook bij andere bewoners wordt het individueel voorlezen door hen aangeboden als activiteit. De kinesisten vinden het heel aangenaam om voor te lezen en merken dat er verschillende bewoners zijn die hiervan kunnen genieten. Ze maken gebruik van de verhalenbundel, maar zoeken ook zelf naar verhalen die afgestemd zijn op de interesses van de bewoners. Op vraag van de bewoners, waaraan ik wekelijks in groep voorlas, zal het voorlezen in groep verder gezet worden. De twee ergotherapeuten, twee kinesisten en de animatrice zullen samen een voorleesteam vormen zodat het voorlezen wekelijks zal kunnen doorgaan.
74
BESLUIT Op het einde van mijn eindwerk kan ik zeker en vast besluiten dat het voorlezen ook voor bewoners in een rusthuis een zinvolle activiteit kan zijn. Het samenwerken met vrijwilligers om individueel voor te lezen aan bewoners was een groot succes. Zowel de vrijwilligers als de bewoners genoten, en genieten nog steeds, van het voorlezen. Door het voorlezen door vrijwilligers op te starten, slaagde ik erin om vier bewoners te bereiken die tot hiertoe niet deelnamen aan andere activiteiten. In totaal wordt er aan zes bewoners voorgelezen. Het opstarten vroeg van mij als begeleider wel de nodige inzet, maar was meer dan de moeite waard. Tijdens de vijf weken dat ik heb voorgelezen aan een groep bewoners, die nog aan andere activiteiten deelnemen, heb ik gemerkt dat ook zij kunnen genieten van voorlezen en het een waardevolle activiteit vinden. De vier bewoners genoten ervan om samen te praten over verschillende onderwerpen. Ze vonden dat het voorlezen hen de kans gaf om over zichzelf te praten en hun eigen mening te geven, iets wat ze volgens hen bij andere activiteiten minder konden doen. De bewoners ervaarden het voorlezen als een activiteit waarbij er echt tijd werd gemaakt voor hen. Tijdens het voorlezen kwamen er herinneringen naar boven die de bewoners zelf vaak al lang vergeten waren. Ze vonden het fijn dat er een activiteit werd georganiseerd voor een kleine groep. Ikzelf vond de groepsgrootte ook ideaal om aan voor te lezen. Ik heb gemerkt dat de bewoners elkaar beter leerden kennen naarmate ik meer had voorgelezen. Ik kan dus stellen dat het voorlezen ook groepsbindend heeft gewerkt. Doordat de bewoners lieten blijken dat ze heel veel belang hechtten aan het voorlezen in kleine groep, wordt het voorlezen verder gezet door enkele teamleden van team bewonerszorg. De kinesisten voegden ook het individueel voorlezen toe aan hun pakket. Het voorlezen bleek voor verschillende bewoners, die bij andere activiteiten uit de boot vielen, een waardevolle activiteit te zijn. Als ik de effecten van het voorlezen vergelijk met de effecten die Franssen J. in haar boek aanhaalt, zie ik zowel gelijkenissen als verschillen. Alle bewoners vonden dat het voorlezen een ontspannende activiteit was en dat ze tijdens het voorlezen hun zorgen konden vergeten. De verbeelding van de bewoners werd geprikkeld en ze vonden het contact met de persoon die voorlas (en hun medeluisteraars) heel waardevol. De bewoners waren het echter niet eens met de stelling dat het voorlezen zou helpen om oplossingen te vinden voor problemen. Over de andere stellingen die Franssen J. aanhaalt, was geen eensgezindheid. Ik ben ervan overtuigd dat het voorlezen een zeer geschikte activiteit is om aan te bieden in een rusthuis. Ik verwacht dat het voorlezen steeds in meer rusthuizen zal uitbreiden. Enerzijds omdat er meer aandacht wordt besteed aan het voorlezen aan ouderen. Anderzijds omdat de nieuwe generatie ouderen meer vertrouwd is met lezen en met literatuur. Het opstarten van nieuwe activiteiten binnen het rusthuis en het samenwerken met vrijwilligers was een leerrijke ervaring die me zeker en vast sterker heeft gemaakt als ergotherapeut. Ik vond het voorlezen aan bewoners een fantastische ervaring, die ik zeker zal meenemen in mijn werkcarrière.
75
LITERATUURLIJST Boeken Franssen, J. (2004). Luisteren in je leunstoel handboek: voorlezen aan ouderen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Hambach, E. (2004). Met vrijwilliger sporen is een kunst. Brussel: Het Punt vzw. Hambach, E. (2003). Vrijwilligers prikkelen is een kunst. Brussel: Het Punt vzw. Hermans, T. (1984). Vandaag is de dag. Amsterdam: Elsevier. Kuiper, C. (2003). Evidence-based practice voor paramedici. Den Haag: Lemma. Mercken, C. (2002). De één kan niet zonder de ander : samenwerken met vrijwilligers in de zorg. Utrecht: NIZW. Oosterhout, B. (1999). Verhalen presenteren: De kunst van het vertellen. Rijswijk: Elmar. PBC voor Noord-Brabant. (2002). Voorlezen voor ouderen. Den Haag: Biblion. Timmermans, F. (1975). Pallieter. Antwerpen: Standaard uitgeverij. Van Coillie, J. (2005). Ik wens mezelf een sprookje groot Over hoe voorlezen functioneert. In Van Acker, T., Antheunis, I., Beeusaert, K., Beullens, A., Buys, H., Chorus, M. et al. (2005) Voorlezen kan iedereen!: Handboek met tips, interviews, voorbeelden en klassiekers (pp. 89-93). Leuven: Davidsfonds. Van der Wildt, R. (2005). Voorlezen aan ouderen is aansluiting zoeken bij het verhaal dat zij zelf geworden zijn. In Van Acker, T., Antheunis, I., Beeusaert, K., Beullens, A., Buys, H., Chorus, M. et al. (2005) Voorlezen kan iedereen!: Handboek met tips, interviews, voorbeelden en klassiekers (pp. 89-93). Leuven: Davidsfonds. Vananderoye, P. (2001). (Bij)houden is de kunst. Vrijwilligers motiveren. Hasselt: Provincie Limburg. Vananderoye, P. (2001). Met ijzeren hand en fluwelen handschoen : vrijwilligers begeleiden. Hasselt: Provincie Limburg. Vananderoye, P. (2001). Op zoek naar vrijwilligers : vrijwilligers werven. Hasselt: Provincie Limburg. Vananderoye, P. (2001). Wie van de drie, vrijwilligers selecteren. Hasselt: Provincie Limburg. Van Istendael, G. (1995). Vlaamse sprookjes. Amsterdam/Antwerpen: Atlas. Van Lier, W. (2001). Een dag die de moeite waard is : ouderen, zinvragen en de rol van vrijwilligers. Utrecht: NIZW.
76
Onuitgegeven bronnen Van der Wildt, R. (2005). ‘Joepie, we krijgen voorlezen!!’ Een voorleescursus. Onuitgegeven syllabus door het uitzicht VZW.
Internetlinks vzw Ziekenhuisbibliotheken. (2003). Opleiding ‘voorlezen aan ouderen’. Gevonden op 6 september 2006 op het internet: http://66.249.93.104/search?q=cache:i9C4xnnaOCYJ:sbb.vlaamsbrabant.be/Documente n2/PPT/presentatie_voorlezen_voor_ouderen.ppt%26bin%3Dtrue+voorlezen+%2B+oude ren&hl=nl&gl=be&ct=clnk&cd=7 Waag society. (2006). Verhalentafel. Gevonden op 6 september 2006 op het internet: http://www.verhalentafel.nl/html/algemeen.php
77
BIJLAGEN 1. Vragenlijst voorleesinteresses 2. Eindverslag team bewonerszorg 3. Brochure voor toekomstige voorleesvrijwilligers 4. Geschikte voorleesboeken voor ouderen
78
1) Vragenlijst voorleesinteresses
Naam bewoner: …………………………………………………………………………………
1)
Wat zoek je in het voorgelezen worden? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o
2)
ontspanning bijleren herinneringen ophalen boeken horen die ik zelf niet meer kan lezen sociaal contact afleiding van zorgen andere:
In welke mate vind je een gesprek met de voorlezer belangrijk? zeer belangrijk
3)
4
3
2
1
onbelangrijk
Wat wil je dat er voorgelezen wordt? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o
4)
5
tijdschriften kranten boeken prentenboeken andere:
Zijn er specifieke boeken, tijdschriften, kranten,… waaruit je wil voorgelezen worden?
5)
Wanneer je uit boeken wil voorgelezen worden, welke genres wil je dan horen? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o
roman informatief thriller geschiedenis poëzie sprookjes andere:
79
6)
Hoe vaak wil je liefst voorgelezen worden? o o o o
7)
2x per maand 1x per week 2x per week andere:
Op welk tijdstip van de dag wil je liefst voorgelezen worden? o o o
voormiddag namiddag andere:
8)
Wil je op de kamer voorgelezen worden of liever op een andere plaats?
9)
Moet er met iets rekening gehouden worden tijdens het voorlezen aan u?
10) Aanvullingen (extra informatie verkregen tijdens het gesprek)
80
2) Eindverslag team bewonerszorg
Beste leden van team bewonerszorg, Vandaag is het de laatste dag van mijn eindwerkstage. Hoog tijd dus om jullie in te lichten over al wat ik gedaan heb en ervaren heb over het voorlezen.
Voorlezen door vrijwilligers Om de bewoners die uit de boot vallen bij andere activiteiten, maar toch kunnen genieten van een goed verhaal, ook een activiteit te kunnen aanbieden, startte ik met het voorlezen door vrijwilligers. Uit de bestaande vrijwilligers werd een selectie gemaakt waaraan ik vroeg of ze geïnteresseerd waren. S. gaat voorlezen aan L.. Ze komt al een jaar bij L. op bezoek. L. wil dat er uit Pallieter wordt voorgelezen en niets anders. Ze geniet van het voorlezen en vertelt herinneringen over haar vader tijdens het voorlezen. Vanaf volgende week gaat S. het voorlezen ook proberen bij P. L. gaat voorlezen aan M. en A. Beide bewoners kenden L. al goed. M. is heel blij dat het voorlezen lukt. Ze heeft haar hele leven veel gelezen en mistte het heel erg. Ze had alles geprobeerd (vergrootglas, grootletterboeken …) maar niets lukte. A. is erbij gekomen omdat L. haar had verteld over het voorlezen. A. zei zelf dat ze heel graag had dat L. dit ook voor haar zou doen. A. geniet echt van het voorlezen. C. gaat voorlezen aan J.. J. vindt het heel leuk dat ze opnieuw verhalen kan horen. Ze vind het heel spijtig dat ze zelf niet meer kan lezen. N. gaat sinds één week voorlezen aan A.. Wat A. van het voorlezen vindt, weet ik nog niet goed. Toen ik hem dit ging vragen, zei hij dat hij niets wist van het voorlezen, ook al was N. al geweest. Dit moet zeker nog goed opgevolgd worden. Het voorlezen door de vrijwilligers blijft verder bestaan en zal opgevolgd worden door Sabine en Annelies. Wanneer je bewoners kent die hiervoor interesse zouden hebben of een vrijwilliger kent die zou willen voorlezen, mag je dit dus altijd doorgeven. Voorlezen als activiteit Gedurende 5 weken van mijn stage heb ik uitgeprobeerd wat je kan doen met voorlezen als activiteit. Individueel voorlezen Omdat ik wilde ervaren hoe het was om aan één bewoner voor te lezen en S. enkele weken niet aan L. kon gaan voorlezen, heb ik het voorlezen even overgenomen van S.. Ik vond het heel leuk om te doen, ook al interesseerde het boek me helemaal niet. L. apprecieerde wat ik voor haar deed en genoot echt van het voorlezen.
81
Hieronder laat ik zien welke invloed het voorlezen op L. had.
L. kon zich ontspannen.
L. liet zich meeslepen met het verhaal en verplaatste zich hierdoor in een andere wereld. Een wereld waarin ze haar zorgen kon vergeten.
Het brak de dagelijkse sleur van wassen, kleden, eten, slapen… L. had iets om naar uit te zien.
Er kwamen herinneringen boven die haar aanzetten tot het vertellen van haar eigen verhalen.
Er werd naar L. geluisterd, waardoor ze zich gehoord voelde.
Ze vertelde over zichzelf en over haar wensen en noden in het rusthuis.
Het individueel voorlezen is zeker de moeite om eens uit te proberen. Ik denk dat er meerdere bewoners zijn die hiervan zouden kunnen genieten.
Voorlezen aan een groep bewoners Gedurende 5 weken heb ik voorgelezen aan steeds dezelfde groep bewoners: M., P., P.H. en C.. Het voorlezen ging steeds door in de snoezelruimte. Ik plaatste het salontafeltje in het midden van de snoezelruimte en zette er zetels rond. Ik zorgde voor koffie, fruitsap en koekjes om het wat gezelliger te maken. Elke week probeerde ik iets anders uit: -
week 1: krantenartikels
-
week 2: gedichten
-
week 3: kortverhalen
-
week 4: sprookjes
-
week 5: evaluatie + keuze van de bewoners
Krantenartikels Ik vond het voorlezen van de krant in kleine groep veel aangenamer in vergelijking met het voorlezen van de krant tijdens het actualiteitsuurtje. Ik kon echt iets vertellen en ik kreeg reacties van de bewoners. Ik vond het verrassend hoe sterk de bewoners hun eigen mening durfden uiten. Gedichten Op voorhand had ik een beetje schrik voor het voorlezen van gedichten. Ik wist niet of deze generatie interesse had in gedichten en wist niet of gedichten reacties zouden uitlokken. Uiteindelijk bleek het toch een hele leuke activiteit te zijn. Ik las gedichten van Toon Hermans voor, dit vonden de bewoners heel leuk. Er werd veel meer gepraat over gevoelens en er werden meer herinneringen opgehaald dan tijdens het voorlezen van de krant.
82
Kortverhalen Voordat ik begon met het voorlezen in groep, dacht ik dat de bewoners het liefst kortverhalen zouden horen. Na het voorlezen van de kortverhalen is mijn mening hierover veranderd. Ik vond dit de minst leuke voorleessessie. De bewoners luisterden wel aandachtig, maar de gesprekken bleven zeer oppervlakkig en er werd niet veel verteld. Hierdoor was het ook minder een groepsactiviteit. Alle bewoners luisterden naar mij, er was veel minder contact tussen de bewoners onderling. Sprookjes Het voorlezen van sprookjes vond ik het leukst om te doen. Ik heb zowel volkssprookjes voorgelezen als één klassiek sprookje. Ik wist niet of bewoners een klassiek sprookje wilden horen, daarom heb ik het hen gewoon gevraagd. Alle bewoners wilden nog wel eens een klassiek sprookje horen ook. Tijdens het voorlezen van de volkssprookjes hebben de bewoners héél hard gelachen. Er werd vooral geluisterd, maar er hing wel een leuke sfeer. Evaluatie De bewoners zeiden dat ze het voorlezen echt een leuke activiteit vonden. Vooral omdat het eens een activiteit was in kleine groep, in een rustige en gezellige ruimte. Toch vonden ze ook het voorlezen zelf belangrijk, een babbeluurtje hadden ze niet gewild. Ze vonden het leuk dat ze eens de kans kregen om samen herinneringen op te halen en te discussiëren over bepaalde onderwerpen. Ze gaven ook aan dat er door het voorlezen weer verhalen boven kwamen waaraan ze anders niet meer hadden teruggedacht. Toen ik vroeg wat ze het leukst hadden gevonden (krantenartikels, gedichten, kortverhalen of sprookjes), zeiden ze dat alles wel leuk was, dat het leuk was dat er afwisseling was. Ze kozen allemaal het sprookje “Van Seppe die voor het huishouden wilde zorgen” uit als het mooiste verhaal. De bewoners zouden het leuk vinden als er af en toe nog eens voorgelezen zou worden. Dit op voorwaarde dat het in kleine groep gebeurd. Een te grote groep zou volgens hen alle charmes wegnemen.
Verhalenbundel Voor al wie zin heeft om voor te lezen (vrijwilligers, stagiaires, personeelsleden …) maar niet goed weet welke teksten geschikt zijn of niet weet waar geschikte teksten te vinden zijn, heb ik een verhalenbundel gemaakt. De verhalenbundel is een verzameling van kortverhalen, gedichten, sprookjes … Allemaal verschillende verhalen, verschillende genres… In het begin van de voorleesbundel is een korte inhoud toegevoegd zodat je snel een verhaal kan vinden dat geschikt is voor een bepaalde bewoner. De verhalenbundel is te vinden op de ergo en mag altijd gebruikt worden.
83
Voorleesmap In deze map zitten de afgenomen vragenlijsten van de bewoners waaraan voorgelezen wordt. Deze vragenlijst geeft de voorleesinteresses van een bewoner weer. Ook kan je in deze map verschillende lijsten vinden van geschikte voorleesboeken voor ouderen. Op het einde van de map staan tips i.v.m. voorlezen.
Map met informatie over het voorlezen Deze informatie is enkel bestemd voor de leden van team bewonerszorg. Deze map kan je vinden in de kast bij de andere mappen. Hierin staat de volgende informatie: -
-
gegevens vrijwilligers gegevens bewoners (bewoners waaraan voorgelezen wordt, bewoners waaraan werd gevraagd of ze interesse hadden voor het voorlezen, bewoners waaraan eventueel door personeel voorgelezen kan worden, bewoners die eventueel in aanmerking komen voor het voorlezen door vrijwilligers) vragenlijst voorleesinteresses (deze vragenlijst is enkel geschikt voor bewoners die zelf nog goed kunnen aangeven wat ze willen) werking van de huisbibliotheek (hier zullen in maart extra veel voorleesboeken te vinden zijn) tips voor het voorlezen
Wanneer je aan een bewoner voorleest of wanneer je een bewoner kent die we zouden kunnen plezieren met het voorlezen, mag je dit steeds noteren in deze map.
Zo, dit was het dan! Ik hoop dat jullie allemaal overtuigd zijn van het positieve effect dat voorlezen op sommige bewoners kan hebben! Bedankt voor jullie tijd en als je het voorlezen zelf eens wil proberen: veel plezier!
Groetjes, Ine
84
3) Brochure voor toekomstige voorleesvrijwilligers
85
86
4) Voorleessuggesties Hieronder staat een lijst van boeken die ik zelf gelezen en goed bevonden heb voor het voorlezen aan ouderen.
boek
auteur
beschrijving
Rechercheur Baantjer van bureau Warmoesstraat vertelt.
Baantjer A.C.
Verhalen die Baantjer als detective heeft meegemaakt.
Vandaag is de dag.
Hermans T.
Gedichten over het leven aangevuld met tekeningen.
De beste Van Jos Ghysen.
Ghysen J.
Kortverhalen over dagelijkse gebeurtenissen.
Niks gemist.
Berk M.
Humoristische kortverhalen over allerlei onderwerpen.
Oud is in.
Berk M.
Humoristische kortverhalen over allerlei onderwerpen.
Cursiefjes in De Morgen.
Pluym P.
Plezierige bloemlezing uit 25 jaar Vlaamse cursiefjes. Met milde humor en ironie worden kleine gezinsbelevenissen, de grote politiek en alles wat daar tussen zit belicht.
De beste sprookjes voor het slapengaan.
Van den Heuvel H.
Alternatieve sprookjes.
De sprookjesverkoper.
Aafjes B.
Poëtische sprookjes
Altijd verliefd
Kousbroek R.
Verhalen over verliefd zijn.
Vlaamse sprookjes.
Van Istendael G.
Humoristische sprookjes in het dialect en legendes.
Welterusten!: De mooiste verhalen voor op het nachtkastje.
Bordewijk F. et al
Verhalen met het thema slapen en dromen.
Je bent de liefste.
Beishuizen T.
Herkenbare anekdotes over het moeder-zijn.
De mooiste kattenverhalen.
Kyber M.
20 verhalen met een kat als hoofdpersonage.
De schatkist van het voorlezen.
Franssen J.
Verschillende voorleesteksten gerangschikt naar thema.
87
Literatuurlijst Eigen voorleessuggesties Baantjer, A.C. (1980). Rechercheur Baantjer van bureau Warmoesstraat vertelt. Baarn: Fontein. Hermans, T. (1984). Vandaag is de dag. Amsterdam: Elsevier. Ghysen, J. (2001). De beste van Jos Ghysen. Leuven: Davidsfonds. Berk, M. (1997). Niks gemist. Amsterdam: Atlas. Berk, M. (1990). Oud is in. Oirschot: Iris Oierschot. Pluym, P. (1988). In de krabbel: Cursiefjes uit De Morgen. Antwerpen/Amsterdam: Manteau. Van den Heuvel, H. (sine anno). De beste sprookjes voor het slapengaan. Aartselaar: Deltas Aafjes, B. (sine anno). De sprookjesverkoper. Amsterdam: Meulenhoff. Kousbroek, R. (1986). Altijd verliefd. Amersfoort: Novella. Van Istendael, G. (1995). Vlaamse sprookjes. Amsterdam/Antwerpen: Atlas. Bordewijk, F., Schmidt, A., Heeresma, H., Vroman, L., Jacobs, J., Van Der Beugel, I. et al. (1994). Welterusten!: De mooiste verhalen voor op het nachtkastje. Bussum: Novella Uitgeverij. Beishuizen, T. (1990). Je bent de liefste. Baambrugge: Kroonesteyn. Kyber, M. (1987). De mooiste kattenverhalen. Amersfoort: Novella. Franssen, J. (2004). De schatkist van het voorlezen. In Franssen, J. (2004). Luisteren in je leunstoel handboek: voorlezen aan ouderen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Voorleessuggesties op het internet Geriatrie web-log. (2006). Voorleesverhalen voor ouderen. Gevonden op 27 juli 2006 op het internet: http://geriatrie.web-log.nl/geriatrie/2006/01/voorleesverhaal.html Bibliotheek Brasschaat. Voorleessuggesties voor senioren. Gevonden op 15 oktober 2006 op het internet: http://209.85.135.104/search?q=cache:qgHzN74pyrkJ:sbb.vlaamsbrabant.be/Document en2/Word/bibliotheek_Brasschaat.doc%26bin%3Dtrue+voorleessuggesties+%2B+senior en&hl=nl&ct=clnk&cd=1&gl=be Rodekruisbibliotheken. (2006). Voorleesboeken keuzelijst 2006. Gevonden op 15 oktober 2006 op het internet: http://209.85.135.104/search?q=cache:r4x8264ajOEJ:sbb.vlaamsbrabant.be/Documeten 2/Word/Keuzelijst_6.doc%26bin%3Dtrue+voorleesboeken+%2B+keuzelijst&hl=nl&ct=cl nk&cd=10&gl=be
