Gezond werken met gevaarlijke stoffen 2015: Samen meer effect “Die man of vrouw op de werkvloer, dáár doen we dit voor.”
Bedrijven willen dat hun werknemers gezond en veilig met gevaarlijke stoffen werken. Daarover is geen enkele discussie. Wel over de wet die daarvoor de kaders stelt. Want wat moet je precies doen om hieraan te voldoen? Inspectie SZW ziet veel bedrijven worstelen. Daarom organiseerde zij op 2 april 2015 in Rotterdam de bijeenkomst ‘Gezond werken met gevaarlijke stoffen 2015: Samen meer effect’. Met als doel elkaar verder te helpen.
Uiteindelijk draait het om de man of vrouw op de werkvloer. Zij moeten weten hoe ze gezond en veilig werken met een gevaarlijke stof. Maar voordat het zo ver is, moet de werkgever volgens de Arbowetgeving voor Gevaarlijke Stoffen een traject van 4 stappen doorlopen: inventariseren, beoordelen, maatregelen en borgen. En daar kunnen de bedrijven best wel wat hulp bij gebruiken. In Rotterdam kwamen uiteenlopende organisaties uit metaal-, bouw- en chemiebranches met Inspectie SZW bijeen om te bespreken op welke manier zij bedrijven hierin kunnen ondersteunen.
‘Niet lullen maar poetsen’ Paul van Lieshout, manager bij de directie Arbeidsomstandigheden van de Inspectie SZW, geeft aan welke rol brancheorganisaties kunnen spelen: “Er is beweging, vooral voor de eerste stap ondernemen bedrijven en branches verschillende acties. Het blijkt in de praktijk lastig om de volgende stappen, het beoordelen van de blootstelling en het treffen van de juiste maatregelen, te zetten. Brancheorganisaties kunnen gericht ondersteuning bieden om invulling te geven aan deze vervolgstap. Bijvoorbeeld door brancheoverstijgende kennis te verspreiden en hulpmiddelen te ontwikkelen.”
Van wat naar hoe Inspectie SZW inspecteert jaarlijks aan de hand van een steekproef bij bedrijven ondermeer op het onderwerp gevaarlijke stoffen. Ook al zijn bedrijven van goede wil,
naleving van de wet is vooralsnog te laag. In 2014 had 39% van de 209 geïnspecteerde bedrijven in de chemische industrie zijn zaakjes op orde tegen 16% in 2013. 61% voldeed vorig jaar dus niet. “Het ontbreekt met name kleine bedrijven aan kennis”, zegt Stephan Segboer, programmamanager/projectleider bij de Inspectie SZW. “Zo dacht een bedrijf goed te handelen door iedereen met adembescherming (volgelaatsmaskers) te laten werken in een ruimte waar benzinedamp hing. Na beoordeling werd duidelijk dat de concentraties in deze ruimten de grenswaarden van blootstelling daadwerkelijk overschreden. Het is dan nodig om maatregelen te treffen om die concentraties te verlagen, bij voorkeur door mogelijk vervanging door een andere stof en als dat niet kan de installatie van een afzuigsysteem. De adembescherming, die niet prettig is voor de werknemers om te dragen, is dan ook niet meer nodig.” Veilige Werkwijze Een alternatieve mogelijkheid is het gebruik van een gestandaardiseerde Veilige Werkwijze. Sommige werkwijzen worden in meerdere bedrijven toegepast: het is dan mogelijk een algemene inventarisatie en beoordeling uit te voeren en hierop de noodzakelijke aanpak te baseren. Niet ieder bedrijf hoeft dan de gehele cyclus te doorlopen en kan al direct maatregelen treffen. Daarmee is dit een praktische vertaal-slag van de stappen inventariseren, beoordelen, maatregelen en borgen. “Vandaag gaan we
met elkaar in gesprek over Veilige Werkwijzen en de mogelijkheid om deze in jullie branches te realiseren. Inspectie SZW gaat de komende jaren nog intensiever en effectiever inspecteren op gevaarlijke stoffen. Tegelijkertijd willen we generieke oplossingen, zoals Veilige Werkwijzen, stimuleren. Niet alleen in de chemische industrie maar in verschillende sectoren waar het risico gevaarlijke stoffen hoog is”, aldus Stephan Segboer.
Ideaalplaatje Nathan Kuper, Senior specialist bij het Expertisecentrum van de Inspectie SZW licht toe hoe brancheorganisaties stappen kunnen nemen om tot een Veilige Werkwijze te komen. “Er is door Inspectie SZW gewerkt aan een procesmodel. In dit model is het beschrijven van de standaard werkzaamheden een belangrijke stap, om vervolgens de blootstelling in kaart te kunnen brengen. Het is een model, er kunnen natuurlijk meerdere wegen naar een Veilige Werkwijze zijn. Met een Veilige Werkwijze neem je als brancheorganisaties je leden veel werk uit handen. Een bedrijf weet: als we deze werkwijze volgen, is dat een garantie dat blootstelling aan gevaarlijke stoffen op een veilig niveau plaatsvindt en de juiste maatregelen genomen zijn. Overigens, een Veilige Werkwijze is het ideaal, brancheorganisaties kunnen met verschillende generieke hulpmiddelen bedrijven werk uit handen nemen.”
Procesbeschrijving Veilige Werkwijzen
Rol (Inspectie) SZW
1. Branchepartij neemt voortouw
1/2 Identificeren mogelijkheden stimuleren
2. Indentificatie te behandelen werkzaamheden
2a. Inachtneming Stand der Wetenschap/AH-strategie
3. Standaard beschrijving van werkzaamheden
3a. Aanvullende blootstelling opeenvolgende handelingen
4. Aard, mate en duur van blootstelling
5. Blootstelling OK
SdW, AH-strategie,‘reality check’
Communiceren eisen en randvoorwaarden (SER?)
Nee
5a. Aanvullende maatregelen conform AH-strategie
Grenswaarde en validatiegrenzen
Ja 6. Controle op aanvullende blootstelling
7. Vastleggen veilige werkwijze inclusief proces
8. Veilige werkwijze als uitgangspunt voor toezicht
Beschrijving realiteit,afbakening
7a. Instructie voor werknemers en werkgevers
7/8 Opname in arbocatalogus toetsing, veilige werkwijze of goede praktijk
Het is de bedoeling dat de brancheorganisaties het voortouw nemen om een Veilige Werkwijze voor hun eigen (sub)sector te ontwikkelen. Daarnaast is er duidelijk ook een rol weg-gelegd voor Inspectie SZW. Alleen een toetsing helemaal aan het eind lijkt niet wenselijk. Inspectie SZW onderzoekt welke rol het moet spelen bij tussenliggende stappen wanneer het gaat over de ‘stand van wetenschap’, ‘communiceren eisen en voorwaarden’ en ‘beschrijving realiteit’ en zoekt graag de dialoog op met de brancheorganisaties. Die geven aan die uitnodiging graag aan te nemen.
Deelsessieronde 1: in gesprek over procesmodel Veilige Werkwijzen Na het plenaire programma volgen twee rondes met deelsessies. De eerste deelsessie gaat over het procesmodel Veilige Werkwijzen: wat zijn mogelijke drempels voor het gebruik van dit model? Waar lopen organisaties die ermee aan de slag gaan waarschijnlijk tegenaan? En waar liggen kansen? Tenslotte inventariseren we ook welke wensen brancheorganisaties hebben, als het gaat om het ontwikkelen van Veilige Werkwijzen. Wat zijn drempels? Wat vinden de deelnemers van het voorgestelde procesmodel? De eerste reacties tijdens de presentatie zijn positief. Na doorvragen komt als grootste bezwaar onduidelijkheid over wetgeving naar boven. Niet iedereen begrijpt even goed wat Inspectie SZW nou precies verwacht van bedrijven. Er is toch al van alles geregeld? Wat is nieuw of moet anders? Andere haken en ogen worden onder andere gezien bij de beoordelingsstap en
het krijgen van de juiste informatie uit de keten om met een Veilige Werkwijze aan de slag te kunnen. Belangrijkste drempels • Mate van uitwerking: generiek of gedetailleerd? Voor elke stof een Veilige Werkwijze ontwikkelen (dat is heel veel werk) of de veelgebruikte stoffen bepalen en daarvoor een Veilige Werkwijze ontwikkelen? Wat vraagt Inspectie SZW nou precies aan bedrijven? • Perceptie ‘we werken al veilig’. Wat is nieuw en wat moet anders? • Welke insteek kies je voor een Veilige Werkwijze: de chemische stof of werkproces? • Beoordelingstoets: hoe doe je een goede beoordeling van blootstelling? • Eén taal: welke grenswaarden hou je aan? Hoe meet en bepaal je grenswaarden op de juiste manier? • Lange keten: hoe krijg je de keten gemobiliseerd (incl. ZZP’ers)? Alleen samen lukt het! • Model versus meting: hoe ga je om met verschillende uitkomsten van metingen? • Afstemming met de Inspectie SZW: welke status heeft de Veilige Werkwijze bij de Inspectie SZW? Geeft het garantie voor een positief oordeel vanuit Inspectie SZW? • Verkrijgen van goede informatie over stoffen uit de keten: kost tijd om te krijgen en de informatie goed te interpreteren. • Bedrijven leggen prioriteit bij core business en zijn afwachtend om hierin stappen te zetten.
Kansen en wensen De deelnemers zien ook veel kansen. Met Veilige Werkwijzen worden bedrijven die niet over deze specifieke deskundigheid beschikken, geholpen en ontzorgd. Er is er voor iedereen een gelijk speelveld. Bovendien is de verwachting dat het de mentaliteit en cultuur op de werkvloer positief zal veranderen. Daarnaast zijn er wensen. Zo zouden de deelnemers bijvoorbeeld graag een pilot zien om het uitwerken van Veilige Werkwijzen uit te proberen. Het langdurig borgen in een bedrijf, de gedragsverandering realiseren, komt nu te beperkt naar voren in de procesbeschrijving. Dat zou beter moeten.
Kansen • Goede praktijken beschrijven om kennis te delen. • 80% van de werkzaamheden is ermee te vatten en zorgt al voor een grote verbeterstap. • Leden verder helpen: rol branchevereniging verandert van reactief naar proactief. • Betere afstemming: mogelijk om eerder in proces Inspectie SZW te betrekken en beter richting te geven. • Door werkwijze heb je continue proces van updaten en onderhoud en blijf je als brancheorganisatie waarde toevoegen. • Door juiste kennis en goede ervaringen verandert de mentaliteit en de cultuur bij bedrijven en op de werkvloer gestaag ten positieve. • Gelijk speelveld – geen oneerlijke concurrentie doordat iedereen veilig werkt. • Ontnemen van zorg rondom veilig werken bij bedrijven. • Veilig werken kort en krachtig uit te leggen aan man of vrouw op werkvloer.
Wensen • Pilots om het uitwerken van Veilige Werkwijze uit te proberen. • Uitwisseling van onderzoeksgegevens die helpen bij onderbouwing Veilige Werkwijze. • Spelregels vanuit de SER: duidelijke criteria voor Veilige Werkwijze. Geeft stabiliteit. • Meer energie richten op borgen om gedragsverandering te realiseren. • Goede relatie brancheverenigingen en Inspectie ISZW: openheid en interactie. Sparringpartners die elkaar vertrouwen. • Meer afstemming tussen branches onderling. • Lange termijn 100% van processen inzicht in stoffen en blootstelling. Korte termijn 80% op orde en aan lastige 20% langer besteden. • Werkgevers steunen in dilemma veiligheid versus tijd/economie. • Goede doorvertaling naar werkvloer maken. • De Inspectie SZW wijst aanbestedende overheden op hun verantwoordelijkheid als opdrachtgever. • Kennisniveau van inspecteur op peil houden. Inspecteren op eenduidige wijze. • Eén loket voor meldingen.De Inspectie SZW als afzender van Veilige Werkwijze.
Deelsessieronde 2: concrete stappen naar gezond werken met gevaarlijke stoffen Meerdere wegen naar veilig werken Een van de 3 sessies die de deelnemers daarna konden bijwonen was ‘Meerdere wegen naar veilig werken’. Het voorgestelde procesmodel Veilige Werkwijzen is ingestoken vanuit werkzaamheden, maar er zijn natuurlijk ook andere aanvliegroutes mogelijk. Zo pakt VOTOB het aan vanuit de gevaarlijke stoffen die gebruikt worden. Zij hebben een Safety Maturity Tool (SMT) ontwikkeld die laat zien hoe volwassen een bedrijf op het gebied van veiligheid, opereert. De VOTOB-leden gaan uit van markercomponenten en hanteren daarvoor worst case scenario’s. Door uit te gaan van aanwezigheid van de meest schadelijke componenten en daar maatregelen op af te stemmen, weten bedrijven dat ze de risico’s onder controle hebben. Een ander voorbeeld is GEIS of SUMI, een blootstellingsinformatieblad dat NVZ voor haar leden ontwikkelde. Zij kozen voor de insteek van standaardhandelingen en specifieke stoffen. Werknemers die de voorschriften van GEIS aanhouden, blijven onder de grenswaarden voor blootstelling van de gebruikte stoffen. Zo is er een GEIS voor het professioneel gebruik van gootsteen-ontstoppers en voor het poetsen met een verdund professioneel product. Mogelijkheden
De voorbeelden van VOTOB en NVZ worden door de deelnemers goed ontvangen. Brancheorganisaties zien vooral mogelijkheden in de componentenaanpak gecombineerd met worst case scenario’s. Alle stoffen meten
en analyseren is veelal te complex en te duur voor bedrijven. Per proces/stap gezamenlijk vaststellen wat de kritische componenten zijn en dat zwart op wit vastleggen, is een uitdaging maar levert naar verwachting veel ‘winst’ op. Werkplekinstructiekaarten voor de werkvloer Een andere sessie gaat over het gebruik van Werkplekinstructiekaarten (WIK’s). Op een WIK staat kort en helder beschreven hoe werknemers veilig met een gevaarlijke stof kunnen werken, wat specifieke risico’s zijn en hoe ze met eventuele calamiteiten om kunnen gaan. De WIK kan daarmee één van de instrumenten zijn om de veiligheid op de werkvloer te bevorderen. Lang niet alle bedrijven werken met een WIK en lang niet alle WIK’s zijn even eenvoudig en helder. Tijdens deze sessie bespraken de branche-organisaties hoe ze bedrijven kunnen helpen bij de ontwikkeling van een WIK. Is er een generieke opzet te verzinnen? Wat zijn de do’s en dont’s?
Tips voor de opzet van een WIK • Werk meer met beeld, bij voorkeur zo specifiek mogelijk (foto van de werksituatie). • Afhankelijk van de situatie (de hoeveelheid stoffen/de mate waarop het werkproces gestandaardiseerd is) zal de WIK het meest effect hebben als het wordt ingestoken vanuit de stof of juist vanuit het werkproces. Opbouw kan dan zijn: Vanuit een stof: 1. Stofnaam 2. Toepassing van de stof 3. Veilige werkwijze (hierin is het werkproces leidend, daaraan gekoppeld de PBM’s en andere maatregelen) 4. Specifieke risico’s 5. Omgaan met calamiteiten Vanuit het werkproces 1. Wat ga je doen? 2. Hoe doe je dat veilig? 3. Waarom is het belangrijk dit veilig te doen? 4. Wat te doen bij ongeluk? • Een WIK gaat over het voorkomen van calamiteiten, begin een WIK daarom dus niet met ‘wat te doen bij ongelukken?’ • Een WIK kan een handig middel zijn om veilig werken te stimuleren, maar alleen een WIK is niet voldoende. • Denk ook aan: - Veiligheidscultuur (en WIK in bijzonder) als belangrijk aspect tijdens de opleiding - Werknemers verleiden tot veilig werken (PBM’s aantrekkelijk maken) - Toolbox meetings - Controle tijdens werk - Verhalen centraal stellen tijdens meetings - Landelijke dagen met managers binnen een sector: hoe werk je aan een veiligheidscultuur binnen jouw bedrijf? ‘We werken veilig of we werken niet” - VAD-kringen in het land - Cursussen / bijscholing over stoffen voor invalkrachten (denk ook aan digitale bijscholing)
Behapbaar Beoordelen De beoordeling van blootstelling aan gevaarlijke stoffen is ingewikkeld. Een goede eerste stap is het ontwikkelen van een plan van aanpak om tot een beoordelingsmethodiek te komen. In deze sessie vertellen FOCWA en OSB welke stappen zij gezet hebben. FOCWA was veel tijd kwijt met het verzamelen van informatie vanuit de keten (leveranciers, producenten, maar ook vanuit leden). Daarna selecteerden ze processen en stoffen en maakten een indeling in productgroepen. Bijvoorbeeld blanke lak. Maar welke kritische componenten ga je daaruit isoleren? Die expertise halen ze nu bij TNO.
Inspectie SZW kunnen nu concrete stappen gezet worden. De brancheorganisaties zijn dan ook zeer positief over de houding van de Inspectie SZW. Afsluiting Na deze sessies treffen alle deelnemers elkaar bij de lunch om na te praten en te netwerken. Er worden veel ervaringen uitgewisseld en contacten gelegd. De uitwisseling tussen de branches blijkt waardevol te zijn, om van elkaar te leren en waar mogelijk samen te werken.
OSB gebruikte REACH om producenten het gebruik van stoffen te laten checken in de keten. Via een samenwerking met zeepfabrikanten werden de standaardprocessen in kaart gebracht. Hieruit kwam GEIS voort. In de discussie die hierop volgt, wordt de deelnemers op het hart gedrukt om niet meteen op zoek te gaan naar de heilige graal van Veilige Werkwijzen. Het werkt het best om kleine stappen te zetten. Tot slot: positieve geluiden over de houding van de Inspectie Al jaren vinden er gesprekken plaats over samenwerking tussen de Inspectie SZW en de brancheorganisaties. De brancheorganisaties juichen een stappenplan om tot een goede beoordeling/validatie van werkwijze te komen, toe. Dan kan vervolgens ieder voor zich dat weer aanpakken of aanpassen op zijn eigen processen en branche. Daarbij zouden inzichten uit wetenschappelijk onderzoek nuttig zijn om te delen. Door de uitgestoken hand van de
Inspectie SZW De Inspectie SZW werkt aan eerlijk, gezond en veilig werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Maart 2015
