Genomineerde FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek
Inleiding De St. Antonius Apotheek is een poliklinische apotheek gevestigd in het St. Antonius Ziekenhuis (AZN) te Nieuwegein. De St. Antonius Apotheek is een schakelpunt tussen de eerste lijn en de tweede lijn. Dagelijks komen er veel oncologiepatiënten aan de balie voor het afhalen van ondersteunende medicatie bij een intraveneuze chemotherapie. Daarnaast haalt de oncologiepatiënt soms ook zijn reguliere medicatie bij de St. Antonius Apotheek. Voor aanvang van dit project vroeg de St. Antonius Apotheek de oncologiemedicatie, toegediend per infuus, niet op. Het gevolg was dat er geen medicatiebewaking werd uitgevoerd wat betreft de oncologiemedicatie en de reguliere medicatie van de patiënt. Niemand had de verantwoordelijkheid op zich genomen om bij deze patiënten de totale medicatie te bewaken. De vaste apotheek van de patiënt wist bovendien niet welke oncologische medicatie de patiënt per infuus krijgt. Omgekeerd hadden de oncoloog en de ziekenhuisapotheek geen compleet overzicht van de medicatie die de patiënt thuis gebruikt. De St. Antonius Apotheek heeft geconstateerd dat in de farmacoketen een stuk medicatiebewaking mist. De St. Antonius Apotheek heeft de verantwoordelijkheid hiervoor op zich genomen. Visie van de apotheek De St. Antonius Apotheek is een onderdeel van de one-stop-shop voorziening van het AZN. De St. Antonius Apotheek levert patiënten, die de polikliniek hebben bezocht of patiënten die uit het ziekenhuis zijn ontslagen, farmaceutische patiëntenzorg door adequaat toegeruste medewerkers. De apotheek heeft weinig vaste patiënten, maar wel een groter wordende groep patiënten die geregeld de apotheek bezoekt. De St. Antonius Apotheek verzorgt de medicatieoverdracht van patiënten die onder behandeling zijn van medisch specialisten, huisartsen en (ziekenhuis)apothekers. Verder zorgt zij als dienstapotheek voor de continuïteit van het farmaceutisch zorgaanbod in de regio. De St. Antonius Apotheek levert alle dagen per week 24 uur per dag farmaceutische zorg. Tijdens opname in en ontslag uit het ziekenhuis worden doorgaans veel mutaties doorgevoerd in het geneesmiddelgebruik van de patiënt. Doordat de patiënt vaak niet goed op de hoogte is van deze mutaties en de mutaties ook niet duidelijk worden doorgegeven bij ontslag aan de eerste lijn, treden er veel medicatiefouten op. In 2007 is het Apotheek Service Punt (ASP) opgezet. Het ASP is een samenwerkingsverband tussen de St. Antonius Apotheek en de klinische farmacie van het AZN. Het ASP zorgt ervoor dat er een actueel medicatieprofiel beschikbaar is voor de behandelende arts en de verpleging bij de opname van de patiënt. Hierdoor wordt de continuïteit van de thuismedicatie gewaarborgd. Bij ontslag van de patiënt uit het ziekenhuis zorgt het ASP ervoor dat er een duidelijk medicatieoverzicht beschikbaar is van de medicatie die er vanaf het ontslag moet worden gebruikt. Er wordt hierbij aandacht besteed aan de wijzigingen die zijn doorgevoerd tijdens het verblijf in het ziekenhuis. Er vindt een gesprek plaats met de patiënt en behandeld arts zowel bij opname als bij ontslag. De gegevens worden teruggekoppeld naar de vaste apotheek en de huisarts van de patiënt. De St. Antonius Apotheek wil een rol spelen bij het initiëren en stimuleren van extramurale(eerstelijns) farmaceutische innovatie en onderzoek. De St. Antonius Apotheek heeft een samenwerkingsverband met gezondheidscentrum De Roerdomp en het St.Antonius Ziekenhuis. Op het gebied van de farmaceutische patiëntenzorg is de St. Antonius Apotheek vooruitstrevend. Het begeleiden van specifieke patiëntengroepen beslaat een groot deel van de extra zorg die de apotheek verleend. De apotheek richt zich sinds 2008 ook op de oncologiepatiënt. De oncologie patiënt is een grote patiëntengroep binnen het AZN. De St. Antonius Apotheek wil de farmaceutische patiëntenzorg verbeteren d.m.v. medicatiebewaking. Het project medicatiebewaking bij oncologie patiënten sluit nauw aan bij de missie van de St. Pagina 1 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Antonius Apotheek. De nadruk ligt op het vergroten van de medicatieveiligheid binnen het AZN. Analyse van het probleem Het St. Antonius Ziekenhuis groeit steeds meer uit tot oncologisch centrum. Hierdoor komen in de St. Antonius Apotheek veel patiënten die orale oncolytica gebruiken en/of oncolytica kuren krijgen via het infuus op de dagopname Oncologie. De patiënten die vanuit de dagopname Oncologie naar de St. Antonius Apotheek gaan om medicatie op te halen, werden voorheen geholpen zoals elke andere patiënt. Hierdoor wisten de St. Antonius Apotheek en de regionale apotheken niet welke oncolytica de patiënt krijgt toegediend per infuus op de dagopname Oncologie. Bovendien vond er geen medicatiebewaking plaats. We hebben eerst uitgezocht wat er bekend is over interacties tussen intraveneuze oncolytica en geneesmiddelen. Het Pharmaceutisch Weekblad (PW) en de Werkgroep Oncolytica Interacties zijn een grote bron van informatie geweest. De internetsites www.oncotherapie.nl en www.kennisbank.knmp.nl zijn daarnaast diverse malen geraadpleegd. De richtlijnen van de Werkgroep Oncolytica Interacties volgend, kunnen apotheken interacties afhandelen volgens de gestelde eisen. De interacties dienen nauwkeurig te worden afgehandeld en vastgelegd. Echter in de St. Antonius Apotheek en de regionale apotheken werden deze richtlijnen niet gevolgd. Daarnaast hebben we uitgezocht welke kwaliteitsindicatoren de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) hanteert en of wij kunnen voldoen aan het leveren van de gewenste informatie. Hiervoor is de site van de KNMP en het boek Basisset Kwaliteitsindicatoren van de KNMP en de IGZ geraadpleegd. Het meten van de kwaliteit is voor de apotheken in Nederland in 2009 een vast onderdeel geworden van de kwaliteitszorg. Door een samenwerking van de KNMP met de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) is de Basisset Kwaliteitsindicatoren tot stand gekomen. De IGZ wil hiermee bereiken dat er duidelijke verantwoording en transparantie kan worden afgelegd door elke apotheek in Nederland omtrent de geleverde kwaliteit van zorg. De Basisset Kwaliteitsindicatoren maakt deel uit van de wettelijke informatieplicht waaraan zorginstellingen in Nederland moeten voldoen. Ook op dit punt ontbrak het aan het nauwkeurig vastleggen van interacties tussen oncolytica en het navragen en vastleggen van het actuele geneesmiddelengebruik voor iedere patiënt. Daarom zijn twee Kwaliteitsindicatoren in dit project meegenomen; - Het patiëntendossier (nr. 1): het navragen en vastleggen van het actuele geneesmiddelgebruik. - Interacties (nr.10): vastleggen van de afhandeling van interacties. Tot slot ziet de St. Antonius Apotheek als transferpunt voor medicatieoverdracht, waarbij er medicatiegegevens worden doorgegeven aan de 2de lijn, ook een grote rol en verantwoordelijkheid liggen. Hierna hebben we een overzicht gemaakt van: -Oncolytica-interacties in de G-Standaard tussen zowel orale en parenterale oncolytica met reguliere geneesmiddelen (bijlage A). -De in het ziekenhuis in 2008 toegediende (infuus)oncolytica en de interacties daarvan met reguliere medicatie (bijlage B). Doel van het project Formulering van het doel van het project met aandacht voor het concreet en meetbaar zijn van de gewenste gegevens. (SMART) Ook moet gekeken worden of de gegevens op een relatief eenvoudige manier verkregen kunnen worden tijdens de dagelijkse werkzaamheden.
Pagina 2 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Het invoeren van specifieke medicatiebewaking in de St. Antonius Apotheek rondom de oncologie patiënt*, gedurende een pilotperiode van 2 maanden*, waardoor na implementatie van een nieuwe werkwijze bij 50% van de oncologie patiënten 100% medicatiebewaking wordt toegepast. *Oncologie patiënt: patiënt die in het St. Antonius Ziekenhuis, tijdens een dagopname op de afdeling Oncologie, oncolytische medicatie krijgt toegediend via een infuus. *De pilot periode liep van 15-04-2009 t/m 15-06-2009. Om te komen tot een sluitende medicatiebewaking en een compleet medicijnoverzicht per patiënt, zijn de volgende voorbereidingen getroffen: -Het bedenken van een werkwijze waarbij rekening wordt gehouden met het feit dat patiënten zowel via het ASP als via de balie in de apotheek terecht komen. Hiervoor zijn werkinstructies geschreven en is een passend stroomschema gemaakt (zie bijlage 5). -Het maken van schriftelijke informatie voor de patiënt als bijlage in de Behandelwijzer Oncologie. Dit is een persoonlijk medicatieboek dat elke oncologiepatiënt krijgt. -Een presentatie voor het apotheekteam. -Introductie van het project aan het apotheekteam (inclusief ASP-team), de verpleegkundigen van de dagopname Oncologie, de oncologen, de ziekenhuisapotheek. -Enquêtes opstellen voor apotheekmedewerkers, patiënten en oncologen. Netwerk Het project is gestart vanuit de St. Antonius Apotheek in samenwerking met de klinische farmacie en de dagopname Oncologie. Hieronder een overzicht van de zorgverleners die bij het project betrokken zijn en hun taken: Farmaceutisch Consulent (FC) • Schriftelijke informatie maken. • Nulmeting uitvoeren. • Introductie bij apotheekteam, ASP/KF, dagopname Oncologie, oncologen. • Enquêtes opstellen en afnemen. • Tussen- en eindevaluatie opstellen en afnemen. • Zorgregels meten na pilot periode. • Conclusie en aanbevelingen geven. Apotheker St. Antonius Apotheek • Aansturen en begeleiden Farmaceutisch Consulent. • Contactpersoon voor de oncologen. • Inhoudelijke ondersteuning voor het apotheekteam. • Aanbevelingen geven voor het opstellen van schriftelijke informatie. Ziekenhuisapotheker AZN • Aanleveren recepten oncologiepatiënten. • Aanbevelingen geven voor werkinstructie A (zie bijlage D). Verpleegkundig Consulent Oncologie (VCO) • Aanbevelingen geven voor werkinstructie A. • Introduceren werkinstructie A samen met FC aan verpleegkundigen dagopname Oncologie. • Informeren patiënten nieuwe samenwerking met de St. Antonius Apotheek. • Informeren patiënten over mogelijkheid informatie overdracht naar de vaste apotheek wanneer de St. Antonius Apotheek niet wordt bezocht.
Pagina 3 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Oncologen AZN • Via een gesprek en via een enquête inzicht geven in hun werkwijze op het vlak van de medicatiebewaking. Apotheekteam St. Antonius Apotheek • Doornemen en toepassen schriftelijke informatie. • Vastleggen handelingen d.m.v. zorgregels (ZZONC). • Terugkoppeling geven aan vaste apotheek oncologie patiënt. Projectgroep binnen de St. Antonius Apotheek • Draagvlak creëren van het project binnen het apotheekteam. • Deelnemers projectgroep: o Apotheker St. Antonius Apotheek o Farmaceutisch Consulent o Apothekersassistente FPZ Openbare apotheken: • Uitwisselen en delen van patiëntgegevens via OZIS. Bij openbare apotheken die niet bij ons netwerk zijn aangesloten doen we dit via de fax. Randvoorwaarden We hebben presentaties van het project gegeven aan: -Het apotheekteam, hier vallen ook de mensen van het ASP-team onder. -De verpleegkundigen van de dagopname inclusief de verpleegkundig consulent oncologie. De apotheken in de regio Nieuwegein, Ijsselstein en Vianen zijn geinformeerd via e-mail en een telefoongesprek. De werkwijze is uitgelegd, met nadruk op welke informatie wij via OZIS aan het EPD toevoegen rondom oncolytica. Zij reageerden enthousiast en stellen prijs op een compleet medicatiedossier waarin ook de intraveneus toegediende oncolytica is opgenomen. Ter introductie van dit nieuwe project hebben de oncologen een e-mail ontvangen met informatie en een vragenlijst. Alle oncologen hebben aangegeven dat hun voorschrijfsysteem op dit moment geen medicatiebewaking uitvoert tussen oncolytica en de reguliere medicatie van de patiënt. Controle tussen interacties vond, voor de start van dit project, plaats door navraag bij de ziekenhuisapotheker, raadpleging van het Farmaceutisch Kompas en de site Up to Date. Opvallend was dat geen enkele oncologen op de hoogte was van de richtlijnen van de Werkgroep Oncolytica Interacties (KNMP) omtrent de afhandeling van interacties tussen oncolytica en reguliere medicatie. De oncologen gaven allemaal aan dat zij graag een medicatieprofiel van de St. Antonius Apotheek ontvangen dat is voorzien van de oncologiemedicatie én de reguliere medicatie. Randvoorwaarden op het gebied van ICT: De St. Antonius Apotheek werkt met het apotheek informatie systeem Aposys van Microbais. Daarnaast heeft de St. Antonius Apotheek inzage in het ziekenhuis informatie systeem IntraZis en het ziekenhuisapotheek systeem Zamicon. Medische gegevens kunnen worden opgevraagd uit IntraZis en Zamicon, maar worden niet automatisch opgeslagen in Aposys. Verder is de St. Antonius Apotheek gekoppeld aan de apotheek informatie systemen van openbare apotheken uit Nieuwegein, IJsselstein, Vianen, Utrecht en omgeving d.m.v. OZIS. Daarnaast kan de St. Antonius Apotheek via U-zorg receptberichten ontvangen van de huisartsen uit de regio en retourberichten versturen over afleveringen aan de huisartsen.
Pagina 4 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Indicatoren Na het opstellen van een lijst met interacties tussen oncolytica en reguliere geneesmiddelen, is het volgende gedaan: -Het activeren van alle oncolytische geneesmiddelen, zodat die aangeschreven konden worden als receptregel in het medicatiedossier van de patiënt. -Het invoeren van nieuwe zorgregels waarmee we kunnen vastleggen of het medicatieoverzicht van de patiënt is bijgewerkt, of er medicatiebewaking is toegepast en hoe die is afgehandeld. De werkinstructie A (zie bijlage D) beschrijft de werkwijze binnen dit project in de St. Antonius Apotheek. Ook is er een stroomschema toegevoegd (zie bijlage 5). Hierin staan de stappen toegelicht die doorlopen moeten worden tijdens de receptverwerking. Er zijn twee trajecten in de St. Antonius Apotheek. Voor beide trajecten is na de pilot een meting uitgevoerd. 1. Het ASP traject: medicatiebewaking uitvoeren voor de toediening van het oncolyticum. De oncolytica gegevens worden verkregen via een kopie van het oncologierecept. Dit wordt aangeleverd door de klinische farmacie. De reguliere medicatie wordt opgevraagd bij de vaste apotheek van de oncologie patiënt. Beide gegevens worden ingevoerd in het apotheek informatie systeem van de St. Antonius Apotheek. De zorgregel ZZONCO ASP uitgevoerd wordt ingevoerd als receptregel. Op het moment dat de oncologiebehandeling binnen drie dagen plaatsvindt, dan wordt dit traject niet doorlopen. De zorgregel ZZONCO ASP niet uitgevoerd wordt ingevoerd als receptregel. 2. Het balie traject: medicatiebewaking uitvoeren na de toediening van het oncolyticum. De apothekersassistente kijkt wat er eventueel al in het medicatieprofiel van de oncologie patiënt staat. Is de zorgregel ZZONCO ASP uitgevoerd te zien, dan is de oncologiemedicatie opgevraagd en ingevoerd. De zorgregel ZZONCO balie 1, ASP uitgevoerd wordt ingevoerd als receptregel en dit bevestigt dat de medicatie van de oncologie patiënt voor zijn/haar behandeling gecontroleerd is en dat hij/zijn nu ook de St. Antonius Apotheek bezoekt. Op het moment dat de zorgregel ZZONCO, ASP niet uitgevoerd te zien is in het medicatieprofiel dient de opvraag van de oncologiemedicatie aan de balie te gebeuren, inclusief de reguliere medicatie van de oncologie patiënt. Het boekje Behandelwijzer Oncologie, die de oncologie patiënt meestal bij zich draagt, biedt hierbij uitkomst. De zorgregel ZZONCO balie 2, ASP niet uitgevoerd dient nu ingevoerd te worden als receptregel. Op het moment dat er nog geen enkele zorgregel te zien is in het medicatieprofiel van de oncologie patiënt, wordt de zorgregel ZZONCO balie 2, ASP niet uitgevoerd ingevoerd als receptregel. Medicatiebewaking vindt nu tevens plaats aan de balie. Ook is de interactiezorgregel ZZONCO afhandeling oncolytica interactie aangemaakt. Hierin kunnen de apothekersassistentenvastleggen hoe zij het interactiesignaal hebben afgehandeld.
Stappenplan Beschrijving van de projectmatige aanpak waarbij alle activiteiten schematisch zijn weergegeven met daarbij wie waarvoor verantwoordelijk is en wanneer de activiteit afgerond moet zijn. Nr 1 2
Actie Idee voor dit project uitdenken Vooronderzoek en ontwikkelen werkwijze,
Wie FC en APO Projectteam: FC, APO,
Pagina 5 van 11
Deadline
Afgerond 1-1-2009 Maart 2009
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek
3 4
5
6
7
8
draagvlak creeren bij andere zorgverleners Nulmeting
Apothekersassistente FPZ FC Week 13
Werkinstructies maken voor apotheekteam, dagopname, klinische farmacie Overig schriftelijk informatie materiaal maken: -enquête-formulieren -stroomschema -voorlichtingstekst patiënten Presentatie van het project aan team St. Antonius Apotheek/ASP Presentatie van het project afdeling dagopname Oncologie
FC / APO / KF / VCO
Week 14
FC / APO
Week 14
30-03-2009 week 14
FC
Week 15
06-04-2009 week15
FC / VCO
Week 15 (is noodgedwongen verschoven) Week 16
19-05-2009 week 21
Start pilot project
9
Uitvoeren enquêtes onder patiënten 10 Tussenevaluatie met apotheekteam, dagbehandeling, KF 11 Einde pilot project
FC
Week 20
FC
Week 20
12 Meten ingevoerde zorgregels 13 Eindevaluatie
FC / APO
Week 25
FC
Week 25
Week 25
28-03-2009, week 13 30-03-2009 week 14
15-04-2009 week 16 11-05-2009 week 20 14-05-2009 week 20 15-06-2009 week 25 16-06-2009 week 25 16-06-2009 week 25
(APO=apotheker, FC=farmaceutisch consulent, KF=klinische farmacie, VCO=verpleegkundig consulent oncologie) Nulmeting Beschrijving van de situatie voorafgaande aan het project zoveel mogelijk uitgedrukt in specifieke, meetbare gegevens. Waardoor er meer te zeggen is over haalbaarheid van de doelstelling en over het effect van de activiteiten. In 2007/2008 is er al gekeken naar de procedure medicatiebewaking bij oncolyticapatiënten. In het jaarplan van de St. Antonius Apotheek van 2008 staat dat er op farmaceutisch gebied omtrent oncolytica nog veel te behalen zou zijn. Nauwkeurige medicatiebewaking en informatieverstrekking bij patiënten met oncolytica was de doelstelling. De nulmeting nam weinig tijd in beslag binnen de St. Antonius Apotheek. Er werd op dat moment geen enkele vorm van medicatiebewaking uitgevoerd tussen oncolytica medicatie per infuus en reguliere medicatie. Reden te meer om dit projectplan op te zetten en te starten in april 2009.
Pagina 6 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Volgen en vastleggen voortgang Voor het vastleggen van de resultaten, zie wat er is vermeld onder het kopje ‘Indicatoren’ over zorgregels.
aantal oncologie patiënten
Tussentijdse enquêtes: -Onder oncologiepatiënten Twee weken na de start van het project zijn we begonnen met enquêtes onder patiënten die aan de balie kwamen. Er zijn 50 enquêtes uitgedeeld aan oncologie patiënten aan de balie van de St. Antonius Apotheek van week 20 t/m week 22. Er zijn 23 enquêtes ingevuld. Dit is een respons van 46 %. De belangrijkste en opmerkelijkste resultaten zijn hieronder weergegeven. 10 8 6
man
4
vrouw
2 0 19-29 jr
30-49 jr
50-70 jr
>70 jr
Elke patiënt gaf aan in het bezit te zijn van het boekje Behandelwijzer Oncologie en elke patiënt gaf aan te weten dat zijn/haar chemotherapie behandeling in dit boekje staat uitgelegd en uitgewerkt. Ook was iedere patiënt op de hoogte gebracht van dit project medicatiebewaking binnen de St. Antonius Apotheek via het inlegvel, dat is de tekst die de farmaceutisch consulent heeft geschreven om patiënten te informeren. (zie bijlage F). Wat vindt u van het project dat er actief door de St. Antonius Apotheek naar uw chemotherapie gevraagd wordt aan de balie zodat er medicatiebewaking uitgevoerd kan worden? aantal oncologie patiënten
14 12 10
Zeer belangrijk
8
Belangrijk
6
Onbelangrijk
4
Zeer onbelangrijk
2 0
aantal oncologie patiënten
Wat vindt u van het feit dat de St. Antonius Apotheek uw chemotherapie gegevens aan u vraagt op het moment dat u aan de balie staat/zou staan? 25 20
Zeer vervelend
15
Vervelend
10
Niet vervelend
5 0
aantal oncologie patiënten
Vindt u het belangrijk dat ook uw vaste apotheek op de hoogte is van uw chemotherapie? 15 Zeer belangrijk 10 5
Belangrijk Onbelangrijk Zeer onbelangrijk
0
Pagina 7 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Op te controleren of het project duidelijk is, is er ook een enquête uitgevoerd onder de teamleden van de St. Antonius Apotheek. Opvallend is dat een groot deel van de assistenten op de hoogte zijn dat er interacties kunnen optreden tussen oncolytica en reguliere medicatie voordat het project begon (67%). Uiteindelijk weet 55.5% van de assistenten hoe ze een interactie afhandeling kunnen opzoeken via de kennisbank, naar aanleiding van de werkinstructies die geschreven zijn (zie bijlage D en E). Bij de evaluaties is naar voren gekomen dat de werkzaamheden aan de balie minder tijd in beslag nemen doordat het een routinehandeling geworden is bij het afhandelen van oncologie recepten. Wel wordt er gevraagd beide werkinstructies te herhalen tijdens een werkoverleg. Daarnaast rijst de vraag wat te doen bij nieuwe ontwikkelingen op het gebied van interacties tussen oncolytica en reguliere medicatie. -ASP team van de St. Antonius Apotheek en de Klinische Farmacie Van deze groep assistenten wist 28% niet dat er interacties kunnen optreden tussen oncolytica en reguliere medicatie voordat het project begon. 42.8% wist niet hoe ze een interactie afhandeling konden opzoeken via de kennisbank, wel geven ze alle drie aan dat de reden hiervoor is dat ze het nog niet bij de hand hebben gehad. Bij de evaluaties is naar voren gekomen dat goede timemanagement een belangrijke rol speelt binnen het ASP. Een nieuw project vergt in het begin veel extra tijd, maar ook hierbij is te zien dat de afhandeling routine matig geworden is en dus sneller gaat. -Dagopname Oncologie Uit de enquête onder verpleegkundigen van de dagopname Oncologie komt naar voren dat zij de werkinstructie en de presentatie aan de verpleegkundigen als duidelijk hebben ervaren. Het meegeven van het boekje Behandelwijzer Oncologie, een persoonlijk dagboek van de oncologiepatiënt waarin de volledige gegevens omtrent de oncologiebehandeling staan, wordt nu extra in de gaten gehouden. Resultaat Het resultaat van het tellen van de zorgregels is als volgt: ZZONCO ASP uitgevoerd 95 patiënten ZZONCO ASP niet uitgevoerd 19 patiënten ZZONCO balie 1, ASP uitgevoerd 11 patiënten ZZONCO balie 2, ASP niet uitgevoerd 53 patiënten Er zijn in totaal 95 patiënten via het ASP traject gecontroleerd. 19 patiënten konden niet via het ASP traject gecontroleerd worden, maar een zorgregel wordt wel ingevoerd. Hiervan zijn uiteindelijk, na handmatige controle, 12 patiënten aan de balie gekomen. In totaal zijn er 53 patiënten aan de balie gekomen waarbij er geen medicatie bewaking plaats vond vóór de toediening, maar achteraf aan de balie. Totaal: 95 + 19 + 41(53-12) = 155 oncologiepatiënten. Bij (95:155x100%) 61,3% van de oncologie patiënten is er 100% medicatiebewaking uitgevoerd voor de toediening van het oncolyticum. Bij (53:155x100%) 34,2% van de oncologie patiënten is er medicatiebewaking uitgevoerd na de toediening van het oncolyticum. De doelstelling was: Het invoeren van specifieke medicatiebewaking in de St. Antonius Apotheek rondom de oncologie patiënt*, gedurende een pilot periode van 2 maanden, waardoor na implementatie van een nieuwe werkwijze bij 50% van de oncologie patiënten 100% medicatiebewaking wordt toegepast. De doelstelling is hiermee gehaald. De interactie zorgregel ZZONCO afhandeling oncolytica interactie, is gedurende de pilot periode niet ingevoerd. In deze twee maanden zijn er dus geen interacties geconstateerd. Er
Pagina 8 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek wordt echter steeds meer bekend over de wisselwerkingen tussen oncolytische medicatie en reguliere medicatie. Verwacht wordt dat er zich in de toekomst meer meldingen zullen voordoen.
Beschouwing Inmiddels zijn er ruim 30 interacties (Ja het is een interactie, Ja er dient een vervolgactie te worden uitgevoerd) bekend tussen een oncolyticum en een regulier geneesmiddel. De Werkgroep Oncolytica Interacties is nog volop in overleg. Er wordt een toename van het aantal interacties verwacht. Een belangrijk punt is het volgen van de ontwikkelingen binnen deze werkgroep. Binnen het AZN zijn er in 2008 meer dan de helft (zie bijlage B) van het totaal aantal bereide infuuszakken met oncolyticum toegediend die een interactie geven met een bepaald regulier geneesmiddel. In de periode van de pilot is er echter geen patiënt geweest die naast de intraveneuze chemotherapie een geneesmiddel gebruikt dat een interactie kan geven. Zowel het Apotheekteam als het ASP team van de St. Antonius Apotheek vinden het project een leuke uitdaging binnen de St. Antonius Apotheek. We hadden verwacht dat er van de 95 oncologiepatiënten die via het ASP traject zijn ingevoerd en gecontroleerd in het apotheek informatie systeem van de St. Antonius Apotheek, meer oncologiepatiënten ook aan de balie zouden komen. Uiteindelijk waren het er slechts 11. De controle van de 95 oncologiepatiënten is echter niet zinloos of overbodig. Ten eerste is de kans aanwezig dat de 84 overgebleven oncologiepatiënten alsnog een keer aan de balie komt, want oncologiebehandelingen zijn vaak intermitterend. Twee maanden is dan wel een hele korte periode. Ten tweede is bij 95 oncologiepatiënten voorafgaand aan de behandeling medicatiebewaking uitgevoerd, en dat is een belangrijk speerpunt kijkend naar zowel het beleid binnen het AZN op het gebied van medicatiebewaking. Ten derde is het compleet maken van het medicatieprofiel van elke patiënt die de apotheek bezoekt een verplichting geworden vanuit de IGZ. Door de implementatie van dit nieuwe project voldoet de St. Antonius Apotheek aan deze eis wat betreft onze oncologiepatiënten. Ten vierde kan op deze manier een complete medicatieoverdracht plaatsvinden naar de vaste apotheek van de oncologiepatiënt. Daarnaast zijn er 53 oncologie patiënten aan de balie gekomen die niet via het ASP traject in het apotheek informatie systeem van de St. Antonius Apotheek ingevoerd en gecontroleerd waren. Medicatiebewaking vindt in dit geval achteraf plaats, maar een compleet medicatieprofiel wordt alsnog verkregen. Het afhandelen van een interactie is niet voorgekomen gedurende de pilot periode, maar door dit project is er een duidelijke afspraak gemaakt hoe een eventuele interactie afgehandeld dient te worden. De St. Antonius Apotheek voldoet hiermee ook aan de tweede Kwaliteitsindicator van het IGZ: het vastleggen van de afhandeling van interacties. Verankering Dit project, medicatiebewaking bij oncologie patiënten, is opgenomen in de vaste werkzaamheden aan de balie van de St. Antonius Apotheek. Een nieuwe doelstelling is geformuleerd: Het invoeren van specifieke medicatiebewaking in de St. Antonius Apotheek rondom de oncologie patiënt*, waardoor na implementatie van een vaste werkwijze bij 75% van de oncologie patiënten 100% medicatiebewaking wordt toegepast t/m juni 2010. *Oncologie patiënt: patiënt die in het St. Antonius Ziekenhuis, tijdens een dagopname op de afdeling Oncologie, oncolytische medicatie krijgt toegediend via een infuus. Om deze doelstelling te realiseren zijn na de pilot de volgende stappen ondernomen:
Pagina 9 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek - De zorgregels zijn teruggebracht naar twee zorgregels: ZZONCO BALIE, medicatiebewaking uitgevoerd ZZONCO, afhandeling oncolytica interactie - Om het balie-traject voort te zetten is werkinstructie A aangepast n.a.v. de bijgestelde zorgregels. Op het werkoverleg in september 2009 zijn de werkinstructies A en B nogmaals toegelicht. - Om het ASP-traject optimaal voort te kunnen zetten, moet er gekeken worden hoe het proces geoptimaliseerd kan worden. Het laten kopiëren van de oncologierecepten door de mensen van klinische farmacie kostte teveel tijd en verliep niet gestroomlijnd. Met de oncologiegegevens kon er medicatiebewaking worden uitgevoerd vóórdat het oncolyticum werd toegediend. We zijn hierover in overleg met de betrokken zorgverleners. Er zijn meerdere oplossingen mogelijk: we krijgen inzage in de oncologieagenda van de dagopname Oncologie. Een andere optie is het overstappen op een vierdruksreceptvel, waarbij het vierde vel naar de apotheek wordt gestuurd. Daarnaast is de ICT van het AZN druk bezig om het elektronisch voorschrijfsysteem (EVS) te realiseren. Verder wordt de verpleegafdeling Oncologie (let op: dus niet de dagopname) worden toegevoegd in het algemene ASP-traject. - Het project is opgenomen in zowel het jaarplan van 2009 en 2010 als in het kwaliteitshandboek van de St. Antonius Apotheek. Hierin is vastgelegd dat er twee keer per jaar geëvalueerd wordt met het apotheekteam en het ASP team. Tevens worden nieuwe medewerkers geïnformeerd over het project door de farmaceutisch consulent. Daarnaast is er drie tot vier keer per jaar contact met de Verpleegkundig Consulent Oncologie en de apotheker van de klinische farmacie over de voortgang van het traject. - De informatie over de patiënt die intraveneus oncolytica krijgt toegediend op de dagbehandeling wordt inclusief de medicatiebewaking teruggekoppeld naar de openbare apotheek van de patiënt. De openbare apotheken in de regio voegen de oncologiemedicatie toe aan het medicatieprofiel van de patiënt in hun apotheek informatiesysteem. - Inmiddels heeft de Werkgroep Oncolytica Interacties in augustus 2009 drie nieuwe interacties toegevoegd aan de G-standaard. Een zeer belangrijke interacties is die tussen Cumarines + Cytostatische Oncolytica (nr 8214). Deze nieuwe interactie is toegelicht in de St. Antonius Apotheek tijdens het werkoverleg. - We hebben op 22-10-2009 opnieuw het aantal interacties gemeten dat is vastgelegd. Het resultaat is dat er vier interacties zijn vastgelegd en afgehandeld. Voorbeelden hiervan zijn: • •
Bij een interactie is er actie ondernomen met de oncoloog en de neuroloog van de patiënt omtrent de dosering van het anti-epilepticum. Bij een interactie is de trombosedienst geïnformeerd dat de oncologiepatiënt bepaalde oncolytica gebruikte die invloed hadden op de INR.
- Begin juli 2010 zullen we opnieuw meten of we onze volgende doelstelling hebben gehaald. Marketing Op dit vlak hebben wij nog geen activiteiten ondernomen. Nieuwegein, 15 januari 2009, Marleen de Wit, farmaceutisch consulent St. Antonius Apotheek.
Pagina 10 van 11
FPZ-prijs 2010, medicatiebewaking bij intraveneuze chemotherapie, St. Antonius Apotheek Bijlage: Projectbeschrijving zoals ingediend bij aanmelding met achterin de in deze beschrijving genoemde bijlages.
Pagina 11 van 11
