gemeente Eindhoven
Raadsnummer
12R5029
Inboeknummer
ORVM/12bst01626
Beslisdatum B&W 02 oktober 2012 Dossiernummer
12.40.351
RaadsvoorstelAlternatieven Gratis met de bus voor 12- en 65+
Inleiding Bestuurlijk kader a Wettelijke taak
b
Kerntaak gekoppeld aan het werkprogramma van het college In het coalitieakkoord ‘Werken aan morgen 2010 – 2014’ is opgenomen het gratis openbaar vervoer te evalueren. Als de mobiliteitseffecten daarvan onvoldoende zijn, wordt gestopt met gratis openbaar vervoer en het geld besteed aan verbetering van het openbaar vervoer. De sociale effecten worden elders geborgd. a Onvermijdelijk
De in het coalitieakkoord ‘Werken aan morgen’ overeengekomen evaluatie van de maatregel ‘Gratis met de bus voor 12- en 65+’ is medio 2011 uitgevoerd. Op basis daarvan heeft het college op 4 oktober 2011 vastgesteld dat de mobiliteitseffecten van de maatregel onvoldoende zijn en daarover uw raad geïnformeerd (RIB 11R4556). In uw raadscommissie Economie en Mobiliteit van 15 november 2011 is deze behandeld. De gemeenteraad heeft bij vaststelling van de kadernota 2013-2016 daarop aanvullend besloten om het gratis openbaar vervoer anders in te vullen en het huidige budget ad € 500.000,- met ingang van 2014 structureel te bezuinigen. Het college heeft bij de vaststelling van de evaluatieresultaten besloten onderzoek te doen naar haalbare en kostenefficiënte alternatieven voor het gratis openbaar vervoer. Teneinde die te kunnen afwegen ten opzichte van het voortzetten van de bestaande maatregel is daarvoor offerte opgevraagd bij vervoerder Hermes. Het resultaat daarvan wordt u in dit raadsvoorstel en ontwerp raadsbesluit gepresenteerd. Doelstelling Met het vaststellen van de OV-Agenda Eindhoven (2009) heeft de raad tevens een ambitie vastgesteld voor de verandering van de vervoerwijzekeuze in de toekomst. Concreet: een toename van het aandeel openbaar vervoer met 50% tot 2020.
Raadsnummer
12R5029
Voorstel 1. Als alternatief voor de maatregel ‘Gratis met de bus voor 12- en 65+’ per 1 januari 2013 over te gaan naar de ov-chipkaart met het regionaal tarievenkader, met een automatische korting van 34% voor kinderen en senioren én de mogelijkheid tot 40% aanvullende korting in daluren voor € 10,50 per jaar (prijspeil 2012). 2. Het in de Kadernota 2013 – 2016 gereserveerde overgangsbudget voor 2013 ad € 250.000,- in te zetten voor: a. € 200.000,- beschikbaar te stellen als reistegoed voor de doelgroepen b. € 50.000,- voor communicatie en (na)onderzoek Argumenten 1.1 Het evaluatieonderzoek van 2011 heeft uitgewezen dat de mobiliteitseffecten van de bestaande maatregel ‘Gratis met de bus voor 12- en 65+’ onvoldoende zijn. Op basis van het in het coalitieakkoord ‘Werken aan morgen’ overeengekomen evaluatieonderzoek voor 2011 van het gratis openbaar vervoer heeft het college op 4 oktober 2011 reeds vastgesteld dat de mobiliteitseffecten van de maatregel onvoldoende zijn en daarover de raad geïnformeerd (RIB 11R4556). 1.2 Voortzetting van de bestaande maatregel levert voor 2013 volgens een daarvoor aangeboden offerte van vervoerder Hermes een kostenstijging op tot € 891.000,(prijspeil 2012) en is daarmee niet haalbaar. Het college heeft bij de vaststelling van de evaluatieresultaten tevens besloten onderzoek te doen naar haalbare en kostenefficiëntere alternatieven voor het gratis openbaar vervoer. Teneinde die te kunnen afwegen ten opzichte van het voortzetten van de bestaande maatregel is daarvoor offerte opgevraagd bij vervoerder Hermes. De door Hermes gevraagde schadevergoeding voor omzetderving is structureel hoger dan het actuele jaarbedrag (€ 489.500,- prijspeil 2012) én hoger dan het oorspronkelijk door de raad beschikbaar gestelde financieel kader van maximaal € 500.000,- per jaar. Hermes neemt thans het standpunt in dat bij voortgang niet alleen, zoals tot op heden, vergoeding dient te worden gegeven voor de gemiste omzet van de reizigersdoelgroep bij aanvang van de maatregel, maar ook voor alle nieuwe reizigers die zijn gaan reizen als gevolg van de maatregel zowel voor Eindhovenaren als ook regionale gebruikers. 1.3 Zinvolle alternatieven voor het gratis openbaar vervoer zoals onderzocht door adviesbureau SOAB blijken niet haalbaar in overleg met Hermes. Aan adviesbureau SOAB uit Breda is opdracht gegeven onderzoek te doen naar mogelijke alternatieven. SOAB heeft dit onderzoek in 5 stappen uitgevoerd. 1. inventarisatie van mogelijke maatregelen uit binnen- en buitenland 2. expertmeeting met Eindhovense betrokken partijen 3. gesprekken met stakeholders 4. beoordeling reële GOV-alternatieven 5. implementatieplan
2
Raadsnummer
12R5029
Belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn: - om een (meer dan) vergelijkbaar effect te realiseren is een mix van maatregelen noodzakelijk - er zijn veel ‘verborgen baten’ en potenties in het huidige gratis openbaar vervoer - ook gratis openbaar vervoer vóór de spits is interessant; maak gericht gebruik van de restcapaciteit in het bestaande busvervoer - de voorgestelde strategie voor het vervolg is: o benut het succes dat je hebt o zoek verbreding naar andere doelgroepen o gebruik gratis niet als prijsprikkel maar als marketing instrument o ontwikkel op basis hiervan andere verdienmodellen en leg de opbrengstverantwoordelijkheid neer bij de baathebbende partij Door SOAB zijn langs deze lijn een nieuwe verdienmodellen ontwikkeld ter stimulering van het OV gebruik onder het concept ‘Bus&Win’. Het advies met alternatieve maatregelen zoals voorgesteld door SOAB zet in op nieuwe verdienmodellen in het OV. De basis daarbij wordt gevormd door het omzetten van het gratis openbaar vervoer voor kinderen en senioren in reizen voor een vaste eigen bijdrage (bv € 25 tot € 40 euro per jaar). Het uitgangspunt hierbij is dat de baathebbende partij opbrengstverantwoordelijk is, waardoor de financiële verantwoordelijkheid bij de gemeente wordt weggenomen. Dit principe kan ook voor andere doelgroepen worden toegepast. Reizen – onder bepaalde voorwaarden bv qua tijdvak en/of route – voor een vast bedrag voor specifieke doelgroepen, zoals werkers, centrumbezoekers, theaterbezoek, etc. Door stapeling van effecten van het palet aan maatregelen en nieuwe doelgroepen, zal een forse bijdrage worden geleverd aan de reductie van minimaal 1.250 autoritten per dag (het huidige mobiliteitseffect van de maatregel Gratis met de bus voor 12- en 65+). SOAB stelt voor de maatregelen in vier fasen uit te voeren. Hermes is gedurende het gehele proces van dit onderzoek betrokken geweest. Met Hermes is gedurende de zomer van 2012 herhaaldelijk overlegd om tot implementatie van dit advies te komen. Hermes is binnen de vervoersconcessie opbrengstverantwoordelijk. De vervoerder is niet overtuigd van het succes van de alternatieven zoals die door SOAB zijn voorgesteld. Hermes heeft een voorkeur om over te gaan op de ov-chipkaart voor alle doelgroepen en daarbij aan te sluiten op het regionale tarievenkader. Daarbij geldt dat kinderen en senioren al automatisch 34% leeftijdskorting krijgen. Bovendien is aanvullend de aankoop van dalurenkorting mogelijk tegen betaling van € 10,50 per jaar (prijspeil 2012). Zonder dat de gemeente structureel bijdraagt in de kosten van het alternatief is Hermes niet bereid hier van af te wijken. De resultaten van het SOAB-onderzoek zijn juni 2012 met begeleidend schrijven reeds aan de raad ter informatie gezonden.
3
Raadsnummer
12R5029
1.4 Een structurele garantstelling voor de omzet zoals Hermes die vraagt voor medewerking aan een alternatief voor het gratis openbaar vervoer gebaseerd op reizen met een vaste eigen bijdrage staat haaks op het uitgangspunt om het verdienmodel te wijzigen. Hermes heeft aangegeven enkel te willen meewerken aan een alternatief met reizen voor een eigen bijdrage als de gemeente zich garant stelt voor de totale omzet die in dat geval betrekking heeft op de doelgroep. Voor Eindhovenaren komt dit neer op een structurele garantstelling voor een bedrag van minimaal € 600.000,- euro per jaar. Daarmee ligt de financiële eindverantwoordelijkheid weer terug bij de gemeente, evenals de controle op de inspanningen van Hermes, wat niet de gewenste situatie is. 1.5 Een overgang naar de ov-chipkaart met combinatie korting (leeftijd én daluren) blijkt met een totale korting van 60% op de ritprijs het best haalbare alternatief. Op basis van de voorgaande conclusies blijkt de overgang naar de ov-chipkaart met gecombineerde leeftijds- én dalurenkoring voor de doelgroepen 12- en 65+ het best haalbare alternatief. Voorwaarde is wel dat door de reizigers een persoonlijke ovchipkaart wordt aangeschaft. Alleen op deze zogenaamde P-kaart kan een kortingsproduct worden gezet. De leeftijdskorting geldt automatisch. Kinderen (12-) en senioren (65+) krijgen automatisch 34% leeftijdskorting op het totale ritbedrag bij het gebruik van de ov-chipkaart. Aanvullend is het mogelijk een jaar lang 40% dalurenkorting op de ov-chipkaart aan te schaffen tegen betaling van € 10,50. Met deze gecombineerde korting van in totaal 60% daalt de prijs van een busretour van de rand van de stad naar het centrum (ca 10 km retour) van ca. € 3,- naar ca. € 1,20. Voor diegene die regelmatig de bus gebruiken, bijvoorbeeld 2 keer per maand, komen de jaarkosten voor busgebruik dan inclusief de aanschaf van het kortingsproduct op ca. € 40,-. De aanschafkosten van een ov-chipkaart bedragen € 7,50, maar deze is vijf jaar geldig. 1.6 Met de ov-chipkaart voorzien van de combinatiekorting kan men op alle stad- en streekbuslijnen met 60 % korting reizen in geheel Noord-Brabant. De huidige maatregel is beperkt tot de stadsbuslijnen en de streeklijnen naar Nuenen en Best. Met de ov-chipkaart als alternatief kan met een gecombineerde korting tot 60% worden gereisd op de buslijnen in de hele provincie Noord-Brabant. 1.7 De sociale aspecten zijn voldoende geborgd in andere participatie, activatiebevorderende en op zelfredzaamheid gericht projecten. Met de sector Mens en Maatschappij is begin 2012 een scan van beleid en projecten gemaakt die lopen op het gebied van participatie- en activatiebevordering en zelfredzaamheid, specifiek voor kinderen en ouderen. De participatie van ouderen wordt ook geborgd door het omschreven vangnet van activiteiten en projecten. Conclusie van de scan is dat deze effecten op wijkniveau voldoende geborgd zijn in
4
Raadsnummer
12R5029
de lopende projecten. In 2012 wordt aan dit sociale beleid en deze projecten concreet invulling gegeven vanuit WIJeindhoven. 2.1 Om de overgang van gratis naar goedkoop reizen voor de betrokken doelgroepen te begeleiden wordt een incentive in de vorm van een reistegoed ingezet. Eind van dit jaar is in Eindhoven het gratis openbaar vervoer in totaal zes jaar van kracht geweest. Dat is een lange periode waarin de gebruikers de maatregel erg hebben leren waarderen, er veel van gebruik is gemaakt en er ook gewenning is opgetreden. Om de positieve effecten van het gratis openbaar vervoer zo veel mogelijk te behouden en om de tariefsverhoging van gratis naar goedkoop reizen voor de vaste gebruikers te verzachten kan van het jaarbudget zoals vastgesteld in de Kadernota 2013-2016 maximaal € 200.000,- worden ingezet voor een overgangsregeling. Dat kan door het beschikbaar stellen van reissaldo aan Eindhovenaren binnen de doelgroep. Door € 10,- reistegoed beschikbaar te stellen kunnen maximaal 20.000 gebruikers worden bediend. Uit onderzoek blijkt dat van de ca. 35.000 ouderen, 25.000 gebruik maken van de Stadspas als vervoerbewijs en ca. 20.000 doen dit regelmatig. Van de kinderen zijn die aantallen aanmerkelijk lager; ca. 3000 regelmatige gebruikers. 2.2 De ontwikkeling van gratis naar goedkoop openbaar vervoer gaat een groot aantal gebruikers aan, die in korte tijd goed geïnformeerd en begeleid moeten worden. De verandering gaat een groot aantal openbaar vervoer gebruikers aan. Het merendeel daarvan is bovendien senior die minder bedreven is met moderne internettoepassingen. De ov-chipkaart dient bij voorkeur on-line te worden aangevraagd, alsook het kortingsproduct. Ook automatisch saldoladen dient bij voorkeur on-line te worden ingesteld. Thans vinden binnen Eindhoven op verzoek van ouderenorganisaties al voorlichtingsbijeenkomsten plaats in overleg met en ondersteund door Hermes. Voorstel is deze bijeenkomsten in overleg met ouderenorganisaties en stadsdelen te intensiveren. Aangevuld met daarop gerichte communicatie. 2.3 Het is beleidsmatig en wetenschappelijk waardevol de effecten te onderzoeken van het stoppen met het gratis openbaar vervoer als eindactie van de afgelopen 6 jaar dat de maatregel actief is geweest. De afgelopen periode is meerdere malen gebleken dat de Eindhovense maatregel met gratis openbaar vervoer in Nederland uniek is in zijn omvang en duur. Het ramen van de effecten van stopzetten op basis van referentie elders bleek niet of nauwelijks mogelijk. Onderzoek naar de daadwerkelijk effecten bij de overgang naar de ovchipkaart is daarom waardevol. Daarmee wordt de complete beleids- en onderzoekscyclus van voor- tijdens- en nameting afgerond.
5
Raadsnummer
12R5029
Kanttekeningen 1.1 Door de overgang naar de ov-chipkaart komen gemaksaspecten van de Stadspas als vervoerbewijs te vervallen Door de overgang naar de ov-chipkaart vervalt, zowel voor kinderen als voor ouderen, gedeeltelijk het gemaksaspect van de Eindhovense Stadspas voor busgebruik. Met de huidige maatregel zijn met de Stadspas geen extra handelingen noodzakelijk anders dan het tonen van de pas, die men als Eindhovenaar al in bezit heeft, aan de chauffeur. Met de ov-chipkaart zijn extra handelingen noodzakelijk zoals het aankopen van het kortingsproduct (jaarlijks) en het instellen van automatisch aanvullen van het reissaldo en – niet te vergeten – het uitchecken bij het verlaten van de bus. Voor de aanschaf van de OV-chipkaart en aankoop van de reisproducten zal communicatie en ondersteuning worden aangeboden. Specifiek voor niet-frequente reizigers met kinderen introduceert Hermes nog het Kidsticket, waarmee kinderen zonder ov-chipkaart tegen betaling van € 1,- een uur lang kunnen reizen. De veranderende gemaksaspecten zijn daarom te overzien en vooral een zaak van gewenning in het gebruik. 2.1 Het inzetten van een reistegoed als incentive kan niet via de vervoerder en dient te verlopen via de gemeentelijke organisatie. De aanschaf en activering van een persoonlijke ov-chipkaart is een persoonlijke aangelegenheid via de daarvoor geijkte kanalen van de vervoerder c.q. Trans Link Systems die de kaart faciliteert. Het beschikbaar stellen van een incentive dient daar parallel aan via de gemeente plaats te vinden. Dit zal betekenen dat een groot aantal Eindhovenaren in korte tijd daarop een beroep zullen willen doen. In overleg met het Klant Contact Centrum, de sector Communicatie en Hermes zal daarvoor een procedure worden opgezet. Eventuele kosten hiervoor worden gedekt uit het voorgestelde budget voor communicatie en onderzoek. Kosten In de kadernota 2013-2016 is voor het jaasr 2013 een budget beschikbaar gesteld voor overgangsmaatregelen voor het gratis openbaar vervoer van in totaal € 250.000,-. Daarvan zal € 200.000,- worden ingezet voor een incentive-regeling zoals omschreven en € 50.000,- voor communicatie en onderzoek. Het restantbudget exploitatiegelden openbaar vervoer 2012 (ad € 16.000,-) wordt ingezet voor ureninzet ter voorbereiding van de overgang naar de ov-chipkaart. Aan de overgang naar de ov-chipkaart zelf zijn voor de gemeente geen kosten verbonden. Deze ontwikkeling is landelijk ingezet en onderdeel van de vervoersconcessie binnen het SRE en in uitvoering bij Hermes. De overige kosten worden gedekt uit het in de Kadernota 2013-2016 gereserveerde budget voor 2013 zoals opgenomen in de voorstellen.
6
Raadsnummer
12R5029
Communicatie Communicatie over de besluitvorming zal plaatsvinden via de gebruikelijke lokale media en www.eindhoven.nl en www.gratismetdebus.eindhoven.nl. Communicatie over de veranderingen vindt plaats door de sector Communicatie in overleg met Hermes conform gesteld onder argument 2.2. Planning en uitvoering De ov-chipkaart producten en faciliteiten zijn reeds beschikbaar. De communicatie over de besluitvorming dient zo snel mogelijk na de besluitvorming te starten. Communicatie over de verandering en begeleiding vindt plaats tegen het eind van het jaar en begin volgend jaar. Alsook de inzet van de incentiveregeling. Evaluatie Zie argument 2.3 over (na)onderzoek. Bijlage(n) Als bijlage(n) bij dit voorstel behoren: a De bijlagen worden meegestuurd De bijlagen liggen ter inzage in de leeskamer - Bus & ……., Alternatieven voor gratis openbaar vervoer (GOV) in Eindhoven, SOAB, 12 juni 2012 - Ontvangen offerte Hermes d.d. 3 april 2012 in zake voortzetting ‘Gratis met de bus voor 12- en 65+ - Ontvangen brief standpunt Hermes d.d. 31 augustus 2012 in zake alternatieven ‘Gratis met de bus voor 12- en 65+’ - Ontvangen e-mail met definitief standpunt in zake alternatieven ‘Gratis met de bus voor 12- en 65+’ en gevraagde omzetgarantie - Notitie Borging sociale effecten ‘Gratis met de bus voor 21- en 65+’, 30 januari 2012
b
Een ontwerpraadsbesluit bieden wij u hierbij ter vaststelling aan. Burgemeester en wethouders van Eindhoven,
, secretaris.
7
Raadsnummer
12R5029
Raadsbesluit De raad van de gemeente Eindhoven; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders van 02 oktober 2012 ; gelet op het aangenomen amendement A1A; besluit: 1. Het GOV voor jongeren onder 12 jaar en ouderen boven 65 jaar voor het jaar 2013 te continueren en niet later dan eind eerste kwartaal 2013 een definitief onderhandelingsakkoord met Hermes te bereiken, op basis van exclusief gebruik van GOV door stadspashouders uit de doelgroep woonachtig in Eindhoven, dan wel door stadspashouders uit Eindhoven plus randgemeenten die daarvoor een bijdrage hebben geleverd, met een duidelijke intentie om een basis te leggen voor structurele continuering na 2013 (amendement A1A). 2. Het in de kadernota 2013-2016 gereserveerde budget van € 250.000 voor het jaar 2013 in te zetten voor continuering en de overige kosten voor 2013 te dekken uit het overschot op de WMO middelen 2012 gericht op participatie (amendement A1A).
Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van 20 november 2012.
J. van Zijl, waarnemend voorzitter.
J. Verheugt, griffier.
evh/LF12025637
8
