provinsje fryslân provincie frys1ân postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25
Provinciale Staten
www.fryslan.nl
[email protected] www.twitter.com/provfryslan
Leeuwarden, 22januari 2016 Verzonden, 2 FEB 2016 -
Ons kenmerk Afdeling Behandeld door Uw kenmerk Bij lage(n)
Verslag Economische missie Sichuan en Heilongjiang 2015
Onderwerp
Verslag Economische missie Sichuan en Heilongjiang 2015
1281818
Kennis & Ekonomy G. Boesjes /(06) 50 24 10 50 of g.boesjesfryslan.frI
Geachte Statenleden, In december 2015 heeft een Friese delegatie van ondernemers en kennisinstellingen de Chinese provincies Sichuan en Heilongjiang bezocht. Deze economische missie stond onder leiding van de provincie Fryslân. Fryslân heeft al een groot aantal jaren een vriendschapsband met Sichuan en heeft vorig jaar september een Letter of Intent getekend met Heilongjiang waarin is afgesproken dat economische samenwerking onderling wordt bevorderd. Een verØ van de economische missie inclusief de resultaten treft u bijgaand ter informatie aan. Staten van Fryslân,
voor deze H.M. van Gils,
1 :1
Ons kenmerk
r
provinsje fryslân provincie fryslân b
Verslag Economische missie Sichuan en Heilongjiang 2015
Economische missie Sichuan en Heilongjiang 2015 Inleiding. Internationale handel is de stuwende kracht achter de economische groei in Nederland. Internationaal actieve onder nemingen groeien sneller, hebben een hogere arbeidsproductiviteit en voegen per arbeidsplaats meer waarde toe. De bijdra ge van de Friese export aan het Bruto Binnenlands Product ligt onder het lande lijk gemiddelde. De export in Fryslân wordt gedomineerd door een beperkt aantal be drijven in de agrofood en elektronische industrie. Het aandeel bedrijven dat expor teert ligt als gevolg hiervan aanzienlijk onder het nationale gemiddelde. Stimule ren van de internationalisatie van de Frie se economie is daarom voor de provincie Fryslân één van de doelstellingen in de komende jaren. In het Aanvalsplan Inter nationaal ondernemen (2015) is de aan pak hiervoor vastgelegd. Er liggen in China goede samenwerkings kansen voor bedrijven en kennisinstellin gen. Vanuit de provincie Fryslân wordt hierbij de focus gelegd op de economische speerpunten agrofood, watertechnologie en recreatie & toerisme. Deze speerpun ten zijn geselecteerd omdat ze zijn inge bed in de historie van de Friese economie, omdat de Friese kennis in deze sectoren hoog is en omdat er substantiële nieuwe marktkansen liggen in China. Dat er een keuze wordt gemaakt, wil overigens niet zeggen dat als er zich andere kansen voordoen, deze niet opgepakt worden. Daarnaast zijn er in Fryslân ‘pareltjes van bedrijven’ die niet altijd binnen de speer punten vallen, maar die wel als uithang bord van Fryslân kunnen dienen of die ondersteuning nodig hebben. Soms doen deze bedrijven al zaken met China. Het is goed om ook aan deze bedrijven aandacht te schenken. China is een centraal geleide economie, waarbij de overheid grote invloed uitoefent op het bedrijfsleven. Voor bedrijven die
Ingsu Tibet
L -.
j j
_--..__-.
Hb.Anhuihn9b U
Chc4lng uizhoU
Hunan
7
(Vunnan
Hainsnc?
zaken doen met China en bedrijven die vergevorderde plannen hebben dit te gaan doen is contact tussen beide overheden van groot belang. De ervaring is dat de overheidscontacten bedrijven verder op weg helpen dankzij de inmiddels opge bouwde relatie in China. De provincie heeft al sinds 1998 banden met de Chinese provincie met Sichuan. Er is een goed netwerk opgebouwd met de provinciale Chinese overheid, de Neder landse posten in Chengdu, Chongqing en Beijing en er is ervaring met missies naar China. Naast Sichuan dient de provincie Heilongjiang zich aan. Deze in het noord oosten gelegen provincie heeft in het voor jaar van 2015 contact gelegd met de pro vincie Fryslân. Dit heeft in korte tijd geleid tot enkele werkbezoeken aan Fryslân. In september 2015 heeft partijsecretaris Wang Xiankui Fryslân bezocht met een handelsdelegatie van circal 50 bedrijven voornamelijk uit de agrofoodsector. De overheid en het bedrijfsleven uit Heilongji ang toont zich erg geïnteresseerd in sa menwerking met Friese overheid en be drijven. De indruk bestaat dat in deze pro vincie volop zakelijke kansen zijn voor de Friese economie.
Programma. In samenwerking met Gert Bakker van First Class Business Travels is een han delsmissie georganiseerd naar Sichuan en Heilongjiang. In overleg met de ConsulGeneraal in Chongqing en de NBSO in Chengdu is besloten deze missie te plan nen in december 2015 in plaats van in oktober. Reden hiervoor waren het bezoek van de koning Willem Alexander en konin gin Maxima aan China en een handels missie van de provincie Limburg aan Chengdu in november van dat jaar. In voorbereiding op de missie zijn de wen sen van de deelnemende bedrijven en kennisinstellingen geïnventariseerd. Op basis van deze wensen is een zo goed mogelijk op maat gemaakt programma opgesteld. Omdat relatief veel deelnemers niet of laat deze informatie heeft aangele verd is het individuele programma niet voor iedereen goed uit de verf gekomen en heeft tot betrekkelijk veel last-minute boekingen” geleid. Op 27 november is een deelnemersbijeenkomst georganiseerd in het keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden. Tijdens deze bijeenkomst hebben de deelnemers met elkaar kennisgemaakt en hun doelstellingen toegelicht. Ook is het een en ander vertelt over za kendoen in China en is vooral informatie verstrekt over de provincie Heilongjiang en de hoofdstad Harbin. Omdat de cultuurverschillen tussen Nederland en China groot zijn is informatie over sociale en za kelijke etiquette erg nuttig voor meer we derzijds begrip en respect. Het programma tijdens de reis is opge bouwd uit de volgende onderdelen: • Matchmaking • Bedrijfsbezoeken • Business seminar Heilongjiang • Ondertekenen 4 Letter Of Intent (LOl) en 2 Memorandum Of Un derstanding (MOU) • Bezoeken aan verschillende over heden in Chengdu en Harbin.
Irene Overduin van de Leeuwarder Cou rant heeft de handelsmissie gevolgd en dagelijks over de reis gerapporteerd. Dit heeft geleid tot een serie lezenswaardige artikelen die verslag doen van de reis maar ook een kijkje geven in de Chinese cultuur waar het gaat om zakendoen. De artikelen zijn bij het verslag gevoegd.
LEE[JWRI)ER COURNT 19 december 2D15, pag. 2
chinezen: nu spijkers met koppen slaan De Dinese pmvincle Hongjang wil snel resultaten zien van de handelscontacten met de Friezen die vorige week gelegti zijiL Inapri]. wanneer er opnieuw een handelsdelegatie naar de hiof’dstad 1-larbin af reist. worden er spijkers me± kappen geslagen als het aan gouverneur Lu Hao Ugt. j)e voaruigarig van onze provincie berust op concrete eiten. ft wil concrete feiten’ De provincie van 40 miljoen inwoners tegen de Russlsche grens moet zich ontwikkelen tot vvedselsdiuur van China De Filese expertise in zuivel en akkerbouw is er zeer welkom paria 34 FIARB[P4
Het programma in volgeivlucht
Zondag 6 december
•
Vertrek naar Chengdu
Donderdagi 0 december
• •
Maandag 7 december
• •
Aankomst in Chengdu in de mid dag Courtesy cali met vice-gouverneur Oumu Shiha (provincie en deel de legatie)
Dinsdag 8 december
• • • • • • • •
Ontbijtbijeenkomst met Consulgeneraal Guido Tielman Overleg Kennis institute aardappel (provincie) Overleg Environmental Protection Agency (Wateralliance) Bezoek Musea (Fries Museum) Overleg Meishan Agricultural School (Nordwin) Ondertekening MOU Chengdu Technology Institute (Stenden) Overleg Ministry of Agriculture (Mi cro Nutrtions) Vertrek deel delegatie naar Beijing
Woensdag 9 december
• • •
Bezoek musea (Fries museum) Individuele bedrijfsbezoeken door Micro Nutritions en Wateralliantie Bezoek Sino Dutch Dairy Devel opment Centre (provincie)
Vertrek naar Harbin Courtesy call partijsecretaris Wang Xiankui.
Vrijdag 11 december
• • •
Business seminar (presentaties bedrijven en matchmaking) Bestuurlijk programma (Synagoge, museum, ijs sculpturen) Courtesy cail gouverneur Lu Hao
Zaterdag 12 december
• • • •
Bezoek Harbin Brewery Bezoek Nestie Dairy Farming insti tute facility Courtesy cal! Mayor Song Xibin van Harbin Bezoek ijsstadion
Zondag 13 december
• • •
Naar Beijing Chinese muur Naar Amsterdam
Maandag 14 december
•
Aankomst Amsterdam.
Delegatie en deelnemende bedrijven en kennisinstellingen Bedrijven.
Aware Bakker Springs Dairy Campus Farm lech alliance Fries Museum Frisian Egg Haakmans Flowerbuib bv Leeuwarder Courant Micro Nutritions Ni Hao group S-energy Ventus Wateralliance Westcord
dhr. Lieuwe F{ozema dhr. Tom en mevr. Sophie Bakker dhr. Kees de Koning dhr. Epi Postma dhr. Kris Callens dhr. Paul Ettema dhr. Dirk Jan Haakman mevr. Irene Overduin dhr. Sipke Scheepsma dhr. Wu Hong Gang dhr. Gert Bakker dhr. Pieter Willem de Haan dhr. Hein en mevr. Yke Molenkamp dhr. Harry en mevr. Jennifer Westers
Kennisinstellingen.
NHL Nordwin College Stenden
dhr. Meichior van Benthem en dhr. Jan van lersel dhr. Simon Feersma Hoekstra en dhr. Dirk Osinga dhr. Leendert Klaassen en dhr. Wayne Johnson
Overheden.
Commissaris van de Koning provincie Fryslân Gedeputeerde provincie Fryslân Hoofd Communicatie provincie Fryslân Bestuur ondersteuner gedeputeerde Klelstra Liaison officer China Netherlands Consulate-General Chongqing Netherlands Business Support Office Chengdu Netherlands Business Support Office Chengdu Netherlands Business Support Office Dalian
dhr. John Jorritsma dhr. Klaas Kielstra dhr. Marcel de Jong dhr. Marco Kok dhr. Geert Boesjes dhr. Guido Tielman dhr. Ye Jianyi mevr. Bertrille Snoeijer mevr. Renee Derks
Chengdu. Bestuurlijk programma. Direct na de landing op maandagmiddag is er een ontmoeting met vice-governor Qumu Shiha. De heer Qumu heeft onder anderen agrofood in zijn pakket. Tijdens het gesprek werd benadrukt dat Sichuan de ketens in de zuivel en de aardappel teelt wil versterken en moderniseren.
Op dinsdagochtend heeft Consul-generaal Guido Tielman tijdens een ontbijtsessie de gehele groep verteld over de economische ontwikkeling in China en de kansen die er liggen voor het bedrijfsleven. Aansluitend heeft de provincie overleg gevoerd met het Crop Research Institute of Sichuan Academy of Agricultural Scien ces en het bedrijf Joy Son over versterken van de aardappelketen. Na uitwerking en goedkeuring van een voorstel door de Chinese overheid, komt begin 2016 een Chinese delegatie naar Leeuwarden om het voorstel uit te werken. De provincie zal hiertoe relevante bedrijven en kennisin stellingen uitnodigen. De CdK heeft de ondertekening van een MOU van Stenden bijgewoond (zie Bedrij ven). Onder begeleiding van gedeputeerde Kiel stra is overleg gevoerd met de Sichuan Environmental Protection Departement en Association. Hier is vooral Watertechnolo gie het onderwerp (zie Bedrijven). De CdK is dinsdag afgereisd naar Beijing alwaar een bezoek is gebracht aan de Sino Dutch Dairy Development Centre. Een samenwerkingsverband van China Agricultural University, Wageningen Uni versiteit en FrieslandCampina. Het doel van het centrum is het verbeteren van de productie, veiligheid en kwaliteit in de hele zuivelketen in China.
Wageningen UR en ook Dairy Campus zijn al een aantal jaren actief betrokken bij de ontwikkeling van de Chinese zuivelsector. Voor wat betreft Dairy Campus loopt de samenwerking vooral via het Sino Dutch Dairy Development Centre (SDDDC) —zie ook http://sdddc.org/index en.aspx. SDDDC is een samen werking tussen Wageningen UR, China Agricultural Uni versity en Friesland Cornpina in China. Tijdens de handelsmissie aan China bracht de CdK Fries land John iorritsma een bezoek aan de SDDDC boerderij en maakte kennis met de SDDDC directeur prof Li Shengli en FrieslandCarnpina directeur Dairy Development Atze Schaap. De Commissaris was onder de indruk van de SDDDC activiteiten, de samenwerking tussen de diverse partijen, een mooi voorbeeld van de gouden driehoek in de praktijk, zoals hij het verwoordde. Dairy Campus is later die week aangesloten bij het bezoek van de Friese handelsmissie aan de provincie Heilongjiang in het Noordoosten van China. Deze provincie zet heel sterk in op de ontwikkeling von de akkerbouw (aardappe len) en melkveehouderij. De delegatie werd op hoog ni veau ontvangen de gouverneur van Heilongjiang, en de burgemeester van Harbin. Dairy Campus partner Nordwin College tekende ook een samenwerkingsovereenkomst rondom onderwijs en trainingen. Ook in Heilongjiang veel belangstelling voor het Nederlandse model waarbij be drijfsleven, kennisinstellingen en overheid samen optrek ken. Een voor Dairy Campus zeer interessant bezoek was het bezoek aan het Nestle Dairy Farming Institute, een in drukwekkend complex waarin Nestie met een groot aan tal partijen zich inzet voor de verdere ontwikkeling van de Chinese zuivel sector door met name te focussen op trai ningen zie ook desi te. http://www.nestle.com/media/newsandfeatures/nest le-inaugurates-dairy-farming-institute-china. In het ge sprek met de general manager Zhang Zheng ook gespro ken over mogelijkheden van samenwerking tussen dit DFI center en het SDDDC in Beijing. Dit wordt verder verkend met de SDDDC Organisatie. —
Kees de Koning, Dairy Campus
Samen met Kris Callens, directeur Fries Museum, heeft gedeputeerde Kielstra een bezoek gebracht aan het Jinsha Site Mu seum (zie Bedrijven en bijgevoegd kran tenartikel)
In de middag is een bezoek gebracht aan Frisian Egg. Een bedrijf dat mede naar aanleiding van een provinciale handels missie heeft besloten zich te vestigen in Chengdu. Inmiddels draait het bedrijf een half jaar. Mede-eigenaar Paul Ettema heeft verteld waar je als ondernemer in China mee te maken krijgt en rekening mee moet houden (zie ook bijgevoegd krantenartikel).
1
Bedrijven. Nordwin College Nordwin heeft een bezoek gebracht aan Meishan Vocational & Technical college. Met deze school in Meishan is vorig jaar contact gelegd. Voor deze school is inter nationalisering nog een nieuwe uitdaging. Afgesproken is dat in 201 6 gedurende een tegenbezoek een voorstel voor uitwisse ling nader wordt uitgewerkt. Voor april moeten er zaken worden gedaan omdat de school dan wordt beoordeeld. Daarnaast heeft Nordwin een bezoek ge bracht aan de Chengdu Agricultural colle ge. Het blijkt dat ze vooral geïnteresseerd zijn in samenwerking op het gebied van “gardening”. Deze school is qua ontwikkeling duidelijk verder dan de school in Meishan. Afge sproken wordt dat de school doorgeeft wat ze precies willen en dat Nordwin daar een invulling voor probeert te vinden. Mogelijk dat een docent naar Nederland wordt ge stuurd die wordt opgeleid in de bollenbroei.
NHL/Stenden. Op 8 december heeft de NHL samen met de collega’s van Stenden en Commissaris van de Koning John Jorritsma de partneruniversiteit CDUT bezocht. In een formele setting is de samenwerking besproken. Interessant was de presentatie van een gezamenlijk onderzoek naar nationale parken waar door Stenden en CDUT ge zamenlijk aan wordt gewerkt. Na het on dertekenen van een MOU volgde een campus tour. Afgesproken is dat ge zamenlijk wordt bekeken welke sa menwerking met de NHL kan worden ontwikkeld, parallel aan de huidige samenwerking van CDUT en Stenden. Wateralliance. Hein Molenkamp heeft een presenta tie over de Water Alliance en de Wa terCampus gegeven aan de Sichuan Environment Protection Department (SEPA). Hierbij waren gedeputeerde Kielstra en Consul-generaal Guido Tielman en 8 anderen van de Friese delegatie aanwezig. Interessante punten voor SEPA waren o.a. de mogelijkheden op gebied van educatie op de WaterCam pus en diverse nieuwe technologie voor waterzuivering en Sensorenontwikkeling in Nederland. Uitdagingen bij hen worden gezien in de aanwezigheid van skilled la bour. Dit biedt mogelijkheden voor uitwis seling van studenten. Aangegeven werd dat er uitdagingen zijn op het platteland in verband met afvalwaterzuivering, daar wordt nu vaak ongezuiverd geloosd. Tij dens de presentatie waren er ook een tweetal bedrijven aanwezig, die door Hein Molenkamp de volgende dag zijn bezocht. Het betreft de firma Scimee. Dit bedrijf maakt hier eigen technologie (Magnetic separation technology). Naast een grote fabriek buiten Chengdu heeft het bedrijf ook elders in China vestigingen. Ze zijn o.a. geïnteresseerd in: aanvullende kennis op gebied van ammonia verwijdering uit afvalwa ter en compacte zuiveringstechno logie. Nagegaan wordt of er bedrij ven in Nederland zijn die hier op lossingen voor hebben.
•
•
Ook zoekt Scimee samenwerking op gebied van Forward osmosis productie. Dit is een relatief nieuwe technologie waar ook enkele be drijven in Nederland mee bezig zijn. De vraag is of deze bedrijven momenteel in deze vroege fase van ontwikkeling met Chinese be drijven in contact willen komen. Tot slot zoekt Scimee systemen voor hergebruik van regenwater en polishing erfafspoelwater. Hierover wordt meer informatie gestuurd.
Het andere bedrijf is de firma Meifute MET. Dit bedrijf maakt de Super RO (hogedruk reverse osmosis systemen). Ze hebben deze technologie in licentie uit Duitsland gehaald en naar eigen zeggen zelf verbe terd. Ze verkopen dit in China, Taiwan, Hongkong en Macau. Toepassingen lig gen o.a. in de afvalwaterbehandeling voor industrie. Er is veel vraag naar zero emis sion technologie in China. Het bedrijft zoekt sterke Oxidatie technologie en zijn verder geïnteresseerd in contact met be drijven die technologie kunnen toevoegen aan hun portfolio. Afgesproken wordt dat informatie zal worden opgestuurd. Ook gaf de directeur aan dat hij graag jonge me dewerkers/studenten zou willen laten op leiden op WaterCampus. Wellicht interes sant voor VHL en Wetsus (master study). Fries museum en Keramiekmuseum de Princessenhof. Voor Kris Callens, directeur van het Fries Museum en het keramiekmuseum (met een fraaie collectie Chinees porselein) is de missie vooral gericht op factfinding. Is er interessant keramiek te vinden is? En kan het Fries Museum en/of het Kera miekmuseum Princessehof tentoonstellin gen met of in China maken? In Chengdu worden diverse musea be zocht. Met als doel na te gaan of er moge lijkheden zijn in het wederzijds uitwisselen van collecties. Tijdens het bezoek aan het Jinsha Site Museum wordt uitvoerig met de staf van het museum gesproken. Direc teur Wang Yi toont interesse in de collectie 1 van het Keramiekmuseum en wordt gesproken over wederzijd se uitwisseling van de tentoon stellingen. Het Jinsha Site Muse
um heeft hiermee ruime internationale ervaring. Ook wat betreft het management van een museum is over en weer interes se. Afgesproken word in contact te blijven en mogelijk een ontmoeting te regelen in 2018. De overige bedrijven hebben individuele afspraken met Chinese bedrijven of over heidsinstanties. Sipke Scheepsma van Micro Nutrions reist hiervoor af naar Chongqing om daar met Chinese partners overleg te voeren. Sipke: Direct na de lunch worden we ont vangen door een Organisatie van melk veehouderijzaken, de heren zij zeer geïn teresseerd. Tussen de deelnemers zit een meikveehouder met 10.000 koeien, mijn verhaal over antibiotica vrij melken gaat er in als een preek in een ouderling, het blijkt na enig doorvragen dat hij redelijk veel problemen heeft met mastitis en dat toch de reden van eliminatie is op z 7f”.
Harbin. Bestuurlijk programma. Harbin is de hoofdstad van de provincie Heilongjiang. De contacten met deze pro vincie zijn recentelijk tot stand gekomen. In september 2015 is door de partijsecre taris Wang Xiankui en de CdK John Jor ritsma een LOl getekend gericht op bevor deren van economische samenwerking. De ontmoeting in september is benut om het Chinese en Noord Nederlandse be drijfsleven met elkaar in contact te bren gen. Deels wordt in Harbin hierop voort geborduurd en deels ontstaan er nieuwe contacten. Zowel de provincie Heilongjiang als de gemeente Harbin zijn erg “eager” om de samenwerking te bevorderen. Dit laat zich ook vertalen in een druk
bestuurlijke programma. In drie dagen tijd zijn de volgende activiteiten aangeboden: • Courtesy call en banket met de partij secretaris Wang Xiankui; • Courtesy calI en banket met de gouverneur Lu Hao van Heilongji ang; • Courtesy call en banket met de burgemeester van Harbin de heer Song Xibin; • Lunch met de vice-governor van Hei longjiang; • Een ontmoeting met de top van de departementen Cultuur en Toe risme; • Opening Economic Trade and Ex change matchmaking conferentie. • Een bezoek aan een Synagoge, het Harbin museum, Harbin Bre wery en de Nestle Dairy Farming Institute. • Bezoek Ice sports training base (zie bedrijven) • Een bezoek aan het bezoekers centrum voor de Ijs- en sneeuwsculpturen festival. • Ook is de delegatie een concert aangeboden. Zowel de gouverneur van Heilongjiang als de burgemeester van Harbin zijn uitgenodigd om in 2016 naar Leeu warden te komen. Bei den hebben hierop posi tief gereageerd.
Bedrijven. Op vrijdag 11 december is een grootschalig matchmaking program ma opgezet. Na de offi ciële opening worden diverse MOU’s en LOl’s getekend. Onder meer een afspraak om een gezamenlijk zuivel project op te zetten met als doel de melkproductie te bevorderen. Enkele afspraken over het ‘kaasgebeuren” door Aware. Nordwin College tekent een MOU met de Heilongjiang Renfa Agricultural Science and Technology Development Cooperati on gericht op bevorderen van de aardap pelproductie en kwaliteit.
Vervolgens presenteren de Nederlandse bedrijven zich aan circa 100 Chinese be drijven. Na de presentatie is er de moge lijkheid met elkaar verder te praten. Uit deze gesprekken zijn diverse contacten ontstaan die in de komende tijd een op volging krijgen. Bezoek Heiloncijiang Ice srorts training base. Op zaterdag 12 december bracht een de legatie onder leiding van Klaas Kielstra een bezoek aan het Heilongjiang province sports bureau. Eén van de deelnemers aan het bezoek is Pieter Willem de Haan die in 201 3-2014 voor dit bureau werkte als schaatstrainer. Besproken zijn moge lijkheden tot samenwerking op sporttech nisch vlak en kennisuitwisseling op het gebied van ijsstadionvernieuwing. Pieter Willem de Haan zou door zijn kennis aan beide zijden ingezet kunnen worden voor de invulling van deze samenwerking. Nordwin Na het matchmaking event gaat Nordwin College op bezoek bij de Heilongjiang Renfa Agricultural Science and Technolo gy development Co. Ltd). Men wil haar oppervlakte consumptieaardappelen vervan 3.000 naar 6.000 ha. Naast uitbreiding in de NPRvq benodigde ge bouwen en tech nische uitrusting willen ze ook worden ge schoold. Afge sproken wordt dat in maart! april 2016 een bezoek wordt gebracht aan Nederland met daarin bezoeken aan toeleverende bedrijven en kennisin stellingen. Meest concreet is de komst van een viertal Chinezen (waaronder tolk Nancy) voor een training melkveehouderij naar Fries land in de week van 25 januari a.s. In die week organiseert het Nordwin College een matchmaking voor geïnteresseerde studenten en docenten van Nordwin Col —
lege en VHL voor een uitdagende stage in Heilongjiang. NHL / Stenden Doel van het bezoek aan Harbin was voor de NHL het verkennen van de wenselijk heid en de mogelijkheden om met univer siteiten in Harbin eventueel contacten te leggen. Door het klimaat en de afgelegen ligging lijkt het op het eerste gezicht voor studenten geen aantrekkelijke plek voor uitwisseling of projecten. Tijdens de dagen in Harbin bleek de bereidheid van Chinese zijde om te bouwen aan een sterke en brede relatie met Fryslân. De energie en het enthousiasme dat tijdens het verblijf in Harbin overduidelijk aanwezig was, biedt ook voor kennisinstellingen interessante mogelijkheden waardoor de aantrekkelijk heid als bestemming zeker toeneemt. De belangstelling om ook een bijdrage te le veren aan CH2018 laat de ambitie van Heilongjiang zien om verder te kijken dan alleen de landbouw. Op het gebied van bijvoorbeeld duurzaamheid, toerisme, hospitality en culturele evenementen, hebben de Leeuwarder hogescholen zeker kennis te bieden die ook in Harbin waar devol is. Het vervolg voor de NHL (en in overleg mogelijk ook voor Stenden) is nu het uitvoeren van een scan om te bepalen welke instellingen in Harbin hiervoor inte ressant zijn, om in een volgende fase con creet contact mee te leggen. Daarnaast heeft er een constructief gesprek plaats gevonden met de General Manager van Sofitel Harbin, de heer George van Oosten over stageplekken voor studenten van Stenden in Sofitel Wanda Harbin.
WestCord. Harry en Jennifer Westers zijn tijdens de matchmaking gevraagd een nieuw groot 5vijf sterren hotel te managen in Harbin. Tijdens een vervolgafspraak is afgespro ken dat de komende tijd zal worden benut om een en ander uit te werken.
Goed georganiseerde reis. Prima verhouding met de mannen van de overheid. Er hadden wat meer on dernemers bi] kunnen zijn. Zakelijk voor mij was het bezoek met Frysian Egg meest sprekend hier kon ik ervaring goed uitwisselen. En herkenbare voor het oog niet zichtbare probleem stellingen herkennen. De sterkte van de groep, en van Friesland als zodanig is samenhorigheid en het respect voor een ieder. Voor Sophie en mij een geweldige reis Bedankt Friesland, Tom en Sophie Bakker, Bakker Springs
Resultaten. Gedurende de missie hebben de bedrijven en kennisinstellingen vele contacten ge legd met Chinese bedrijven of organisa ties. Soms vluchtig en soms diepgaand. Niet al deze contacten krijgen een vervolg echter een belangrijk deel van de ge sprekken worden in de komende maanden nader verkend. Dit geldt in ieder geval voor: • Bakker Springs; • Het Fries Museum; • Micro-Nutritions; • Ventus • Haakman Flowerbulbs b.v.
Enkele afspraken zijn vastgelegd in LOl’s en MOU’s. De handelsmissie heeft ertoe bijgedragen dat de contacten in Sichuan zijn besten digd, ook op overheidsniveau. Dat dit on misbaar is in het zakendoen met China heeft Paul Ettema van Frisian Egg duide lijk gemaakt. De nieuwe economische band met de provincie Heilongjiang is ver stevigd. Deze provincie, net als de ge meente Harbin, is erg gespitst op het con creet zakendoen met Fryslân, juist op de Friese speerpunten Agrofood, Watertech nologie en Toerisme. Hier liggen duidelijk economische kansen. Voor benutting van deze kansen zijn met deze missie de eer ste stappen gezet. Begin 2016 komt een
ambtelijke delegatie vanuit Heilongjiang naar Fryslân om het vervolg te bespreken. Onderstaand worden de meest belangrijke en in het oog springende resultaten be noemd. Provincie Fryslân. • Een voorstel om te komen tot een verbeterde aardappelketen van het Crop Research Institute of Si chuan Academy of Agricultural Sciences en het bedrijf over Joy Son wordt begin 2016, in samen werking met relevante bedrijven en scholen uit Noord Nederland, uit gewerkt. Begin 2016 komt hiertoe een Chinese delegatie naar Leeu warden; • In overleg met CH18 en Fries Mu seum zal de mogelijkheid worden onderzocht om Ijs- en sneeuw sculptu ren naar Fryslân te halen in 2018. Een en ander mogelijk in combinatie met het 11-fonteinenproject; • In samenwerking met partijen als Aware, Dairy Campus, The Friesi an wordt een vervolg gegeven aan de LOl die betrekking heeft op het bevorderen van de zuivelproductie en kwaliteit in Heilongjiang; • Afgesproken is dat bij een volgen de handelsmissie een vertegen woordiging van Merk Fryslân mee gaat in de delegatie. Doel zal dan zijn de wederzijdse mogelijkheden voor recreatie en toerisme te gaan verkennen. Onderdeel van deze verkenning zijn de mogelijkheden die KH2018 biedt. • Indien nodig worden vervolgcon tacten geregeld met Chinese be drijven. Nordwin College. • Met Meishan Vocational & Technicak college is afgesproken dat in 2016 ge durende een tegenbezoek een voor stel voor uitwisseling van studenten nader wordt uitgewerkt. • Met de Chengdu Agricultural college is afgesproken dat de school doorgeeft wat ze precies willen en dat Nordwin daar een invulling voor probeert te vin
•
•
•
•
den. Mogelijk dat een docent naar Ne derland wordt gestuurd die wordt op geleid in de bollenbroei. Training medewerkster van het bedrijf B&E bv en mogelijk stageplekken op Chinese veehouderij bedrijven; Verkenning met B&E over inzet van studenten bij aardappelproject in Hei longjiang; Met de Heilongjiang Renfa Agricultural Science and Technology development Co. Ltd is afgesproken dat in maart! april 2016 een bezoek wordt gebracht aan Nederland met daarin bezoeken aan toeleverende bedrijven en kennis instellingen. Komst van een kleine delegatie voor een training melkveehouderij naar Friesland in de week van 25 januari a.s.. In die week organiseert Nordwin College een matchmaking voor geïnte resseerde studenten en docenten van Nordwin College en VHL voor een uit dagende stage in Heilongjiang.
NHL! Stenden. Uitwerking van de MOU gericht op samenwerking met de Chengdu University of Technology. Gedacht wordt aan: 1. het opzetten van gezamen lijke cursussen en pro gramma’s; 2. uitwisseling van 2 tot 3 me dewerkers voor instructies, onderzoek en lezingen per jaar; 3. korte termijn uitwisseling van studenten, • Uitvoeren van een scan om te be palen welke instellingen in Harbin interessant zijn, om in een volgen de fase concreet contact mee te leggen. • Uitwerken mogelijkheden voor sta geplekken voor studenten van Stenden in Sofitel Wanda Harbin. Aware. • Lieuwe Rozema heeft mede namens het Dairy Training Centre en The Ene sian een LOl getekend gericht op kwa liteitsbevordering van de zuivelketen.
•
Aan deze LOl wordt uitwerking gege ven (zie ook onderdeel Provincie); Aware heeft ook enkele afspraken ge maakt voor de levering van zuivelpro ducten. Deze afspraken worden in de komende maanden nader uitgewerkt;
Ventus •
• •
•
•
•
•
•
In samenwerking met de NBSO vervolgcontacten regelen in Schu an; Uitvoeren businesspartnerscan door NBSO Sichuan; Via Provincie Fryslân Ventus in contact brengen met geïnteres seerd bedrijf, zodat zij tijdens be zoek aan Nederland productielijnen kunnen bezoeken; Contact opnemen met exploitanten achter Silk road voor mogelijkhe den voor verpakkïngslijnen; Contact opnemen met 4 matchma king bedrijven in de voedselver werkingsindustrie Contact opnemen met foreign af fairs office voor gegevens over verpakkingsbedrijven in Harbin; Contact opnemen met functionaris sen ontmoet tijdens banket met burgemeester Harbin voor contac ten in voedingsindustrie; Via NBSO informatie inwinnen over IT-branche in Dalian.
Conclusie Hoewel de daadwerkelijke resultaten waarschijnlijk pas over langere tijd zichtbaar worden, zijn we als Ventus erg tevreden over het resultaat van de han delsmissie. Via deze weg willen we de provincie dan ook bedanken voor het plaveien van de weg en de prettige sa menwerking. Zowel de interactie met Chinese organisaties als het contact met de overige deelnemers hebben we als erg prettig en constructief ervaren en nodigt uit voor een vervolg. Pieter Willem de Haan, Ventus
Haakman Flower bulbs. Dirk-Jan Haakman heeft tijdens de missie o.a. met CdK Jorritsma gesproken over het idee om een speciale Har bin/Heilongjiang tulp te kweken en deze te lanceren tijdens de missie in april. Dit idee wordt in samenwerking met de NBSO in Dalian nader uitgewerkt. Wateralliantie • Uitwisseling van informatie met de firma’s Scimee en Meifute MET om na te gaan of concrete afspraken gemaakt kunnen worden voor levering van pro ducten of kennis; • Nagaan of opleiding van jonge mede werkers/studenten op WaterCampus gerealiseerd kan worden (master stu dy). Fries Museum en Keramiekmuseum de Princessenhof. De volgende musea zijn bezocht: In Chengdu • Sichuan Provincial Museu • Jingsha Site Museum, In Harbin, • Heilongjang Provincial Museum. De conservatoren van het Princessehof gaan nu na of voorwerpen van de musea in aanmerking komen om in Leeuwarden getoond te worden. •
•
De provincie Heilongjang bouwt een nieuw museum op een terrein. van 80.000 m , tien maal de groot 2 se van het Fries Museum. Mogelijk is het interessant om in dat muse um een Ferhaal fan Fryslân te ma ken om de structurele samenwer king tussen Heilongjang en Fryslân te markeren. Het Fries Museum zal hierover verder in gesprek gaan met de provinciale overheid Het Sichuan Provincial Museum presenteerde werk van een Chine se kunstenaar die verschillende continenten (Afrika, LatijnsAmerika, Antarctica) en hun bewo ners in beeld brengt op de traditio nele Chinese wijze met inktteke ningen op papierrollen. Het idee ontstond om de inmiddels 80-jarige man uit te nodigen om in 201 8 de
•
Friese mienskip in beeld te bren gen. Dit wordt verder besproken met KH2018. De overheid van Heilongjang sug gereerde de mogelijkheid om de bouwers van het internationale ijsfestival van Harbin naar Friesland te halen om de elf Friese steden in ijs te bouwen. Met een tentoonstel ling over de Friese elf steden in voorbereiding voor 2018, verbon den aan de elf fonteinen van KH2018, zijn het Fries Museum en het Princessehof bereid die ijspre sentatie, bijvoorbeeld op het bin nenplein van de Elfstedensteden hal, te exploiteren. Ook hierover gaan we verder in gesprek met de provinciale overheid, en met KH2O1 8.
WestCord Hotels. • Nader onderzoek voor het manage ment van enkele hotels in Harbin.
Aandachtspunten Hoewel door iedereen de missie als nuttig en geslaagd wordt beschouwd zijn er enkele aandachtpunten naar voren gebracht. • • • •
Meer aandacht besteden aan matchmaking. Vooraf beter afspraken maken met wie be drijven in gesprek komen; Beter benutten van NBSO Dalian bij de voorbereiding van matchmaking; Bedrijven dienen vooraf gerichter geprofileerd te worden bij de Chinese bedrijven en de NBSO; Om nog beter gebruik te maken van de ingangen die de overheidsfunctionarissen van de provincie Fryslân hebben zou het goed zijn om gestructureerd voorbesprekingen te hou den met deelnemers aan een meeting, zodat nog gerichter ingespeeld kan worden op de vraag van zowel de Nederlandse als de Chinese bedrijven. Dit geeft ook tijdens de mee tings houvast voor alle deelnemers en zal het resultaat verbeteren. “A goal without a plan is just a wish”
Tot slot
Terugkijkend op een geweldige reis en een super gezelschap, kijk ik uit naar de opvolging, ik heb me al opgegeven voor de World Dairy Expo in April in Harbin en ben in contact met nog een paar bedrijven om vooral wel mee te gaan. Wil u allen bedanken voor de gezelligheid en de leerzame momenten, ik zal het nooit vergeten. Sipke Scheepsma, Micro Nutrition
De reis die ik heb gehad met deze groep en georganiseerd door First Class Business Travels, Dhr Gert Bakker was echt goed. Het schema veranderd soms maar dat weet je als je met dit soort reizen mee gaat. Ben zeer blij dat ik dit heb gedaan. De groep met vele interessante mensen en bedrijven waar ik veel van heb mogen leren. Ook uit genodigd worden voor een “Friese” delegatie naar China vindt ik als “West Fries” een grote eer. Omdat de heer J.A. Jorritsma, commissaris van de koning mee was zijn er “grotere” deuren geopend dan normaal. Dat was in ons voordeel als groep! Deze reis heeft mij ook weer anders doen denken over de Chinese markt. Ideeën als een “Har bin”tulp laten dopen of een “Harbin Keukenhof” opzetten zullen dat ook spoedig uitgewerkt worden. Ook oude klanten heb ik weer contact mee gezocht om te kijken wat Haakman Flowerbulbs BV in de toekomst kan beteke nen voor China. Ben blij dat ik met mijn bedrijf mee mocht en zal hier nog vaak aan terug denken. Dirk-Jan Haakman, Flowerbulbs BV
Ik houd aan de handelsmissie warme contacten over met de Friese ondernemers, maar ook met de collega’s van de provincie en van het onderwijs. De introductie op de missie vond plaats in het Princessehof, de informele re unie in het Fries Museum, met aansluitend een rondleiding. Tijdens de missie kon op informele wijze met de col lega’s van de provincie worden kennisgemaakt en gesproken over het beleid. Ik ontwikkel in de nabije toekomst de individuele en gezamenlijke samenwerking met de ondernemers en het onderwijs. Ik ben Irene Overduin dank baar voor de positieve aandacht die zij de twee musea gaf in de economische pagina’s van de Leeuwarder Cou rant. Die helpt beide musea met de positionering van het culturele ondernemerschap. Kris Callens, Keramiekmuseum Princessehof/ Fries Museum
LEEIJWRDER COuRANT 05 december 2015, pag 28
FRIESE HANDELSMISSIE CHINA 2015
In het spoor van chips en frieten Komende week reist een Friese handelsmissie door China, de tiende sinds 1998. Op die eerste trip was aardappelman 1-lero Veenstra van de partij. Pas nu plukt zijn bedrijf de vruchten. RENt OVERDIIIN ero Veenstni Is net een maand mei pensioen. De reis narChinazeventien jaar geleden heugt hein goed. HIJ was roet namees de Leen weraardappelverkoopcoperatIe 1)e ZPC. Sichuan was het relsdoel een provincie toet destijds een aard appelarezal dat twee keer zo groot was als hel Nederlandse. We keken onze ogen uiL Stond je te wachten voor een stoplichi Sprong het op groen, trokken In één keer vierhonderd fietsers op.” Een paar laar eerder had het be duif al eens een zeeconlalner pootgoed van het ras Favorlia omHoog kong gestuurd. De Chinezen sloegen als een dolle aan het vermeerdemr zonder respect voor pateoten. Veen stra moest uitzoeken hoede Friezen In China dan wel konden verdienen. .Het was een fel flndrnq rntssJon. Wehaddon plannen omdie markt In te gaan, want we zagen dat het zou exploderen.” In het Westen zat Ie dereen bij de tv roet een zakchlps op schooL Dat zou In China nok gaan gebeuren. Net zoals patat halen bil een fastfoodketcn. Aardappelen exporteren was geen optie. China hanteerde een import verboil)at Is nog steeds zo. Plamles waaruit de Chinezen zelf minlknol leo kunnen produceren en vermeerderen, waren en zijn wel toegestaan. _Maar zonder partner gaat het niet’ Hoewel dekgatielelder kiek Hermans, destijds commissaris van Friesland. voortvarend deuren opende leverde de missie niet direct de goedepartl] op. Hei is echt lastig om partijen te vinden dle enig idee hebben van iuyaltles en patenhrech ten. De meeste Chinezen zien het niet als een wezenlijk onderdeel van de handeL” In dle zIn brachtde missie niet het meeste, zegt Veenstra ,.Maar je moet zo’nrelsbrederzlen.Onze aanwezig heid bracht ChLnezen wel op een Idee. En cnngekeerd deden wij veel kennis op over de gang van Zaken daar. Dle eerste reis was een noodza kelijk schakeltjelneenlange kelen.” Het wachten was onder meer op
H
Vallen, opstaan en weer doorgaan .1k heb ii een paar keer op het plint gestaan om te sleppen Maar dan zes mijn collega: kom op, we moeten doot” WylseOcetedraan van APH Group m Heerenveen ordesschdjft ten toJe de steling dat zakendoen in China een lange ademvereist. Un menien van glorie en inernenten van irekizwarte dsris1ens wisselen stel vestje, ewoerdeexposiesirvan bed bosiwtoachines. ,.Iri 2009 boekten we in China een megarwsien 45 anbppelrooieesveoe 10 Iriljoesi eure. Degrootetedealin ons bestaan.” Niet leeg daarna volg de de domper. r,lema5ld van one was in China en zag ieeveltg dal een zusterbedrijf van de koper eest much
nevanonshelenia.aI uit elkaar had gehaald en probeerde na le maken. Zo dlegaal alswel. Meen zo voelen ze het daar mei Kqzieesiwnde iseen officieel vak aan de teilversileiten. Dat is echt is.” APH ging in gesprek met de namakee en bood aan om asmeet te werken. ,Dat werd rateki dedjk niets. Ze kecden onze kwaliteit niet bveeen,” Kwalteit bdjft zich wel uietaIen, zegt Ooetesbaan, ,,Klekte boeien zijn aangewes op naineak. maar de p&esalonelebedrije’en wdlen hel beste. Die komen b ons uit” APH heeft tegerswnosdig een eigen hedrijfirsPekieg, Het is meteen jaarosizzetvan4 tot 5 miljoen enrode numrnertweeop deChirsesernarkt
een systeem voor rassenreglstralle, criaclaal voor de commercltle lie scherming van uitgangarnaterlaal. Dal kwam er In 2004. ,.De doorbraak volgde In zootl” Beslissend was de komst van grote westerse patat- en chipefaisrirken
die de nieuwe fastfoctdrestauranis gingen bevoorraden. Achter elkaar streken ze neer in China. In hun spoor ontetond er mau*1 voor de Frhuse rassen. Via een llcentieover eenkomst was HZPC leverancier van demeeste fabrlekun._Metons ras In-
1e maken zelfs Z brood en koekjes van aardappel’ novator waren we betrokken bil de eerste rillespmductle.” De gedzoornde h7kale aanwezig heid en samenwerking met een Chi nese partner kwamen terug op de bedrijfsagendlTochzouhetnogen kele jaren duren voordat die In kalk en cement waren. .,We zijn nu vier stappen verder dan lnigK.jehebtgewooneenlan. ge adem nodig. Maar we gaan er groot worden”, zegt Veenstra. Jinnen vijf jaar zuUen we sterk aanwezig zIjn In Chtn, beaamt commercieel dIrecteur Herman Ver veld. ,,De Chinese aardappdrnaikt le de grootste ter wereld en er zit heel veel groei In. Aardappelen zijn in China uitgeroepen tot strategisch gewas, naast rijst, noedels enbmoi Ze maken er alles van, zelfs brood en koekjes. De regering pusht ze gewel
rUg. Aardappelen hebben veel vee dlngewaarde en de teelt vergt rela tIef weinig water. Dat Is een belang rijk pluspunt, want ze hebben daar een waterpmbleern. Voor z kilo gekookte aaniappelen op le bord Lv 500 liter water nodig, voort gekookte ki lo rijst auo liter. China gaat voor ons heel belangrijk worden.” De toenmalige Cot’iperatie ‘De ZPC is tegenwoordIg IIaDdeIShLIIS HZPC Holland bv In joure. Artlnf In tacbngbzidenenwereldmarttkrider In de aardappelveredeltng rent een jaaromzet van bijna een kwart mil jardetun Zoalshetbedjijrcewnilenjaarge leden verwachtIngsvol naar China keeh zo kijkt het nu opnieuw ver vooruit. De blik Is gericht op Mid. den-Afrika ,,Er Is daar een bevel ktisgsexplosbz aan de gang. We letten goed op wat laitfoorikotens als MeDonaidsen Kentucky Friod Chic kendoen. Als die gaan, gaan hun toe leverancIers ook, en willen wij erbij Irene Overdein doet komende week lag vaiwiitClilss.
LEE[JWRI)ER C01JRNT (18 december 2(115. pag. 8
FRIESE HANDELSMISSIE CHINA 2015
Meubels, kaas en porselein Gisteren kwamen ze aan. Vandaag begint het serieuze werk voor de 30 deelnemers aan de tiende Friese han delsmissie in Chi na. Waar zijn ze op uit? IRENE OVERIJLIIN jgaanmeu1ekk1F ken voor ons nieuwste hotel In Amsterdam. Hotel akarta’. zegt Jennlfer Westers van WeetCord Hatels Zij en haar man Harry doen vaker zaken In China. De inrichting van de kamers In het Leeuwarder Wit Hotel komt er bij voorbeeld vandnan. .,Chlna. vooral Peking. heeft de meest fantastische hotelconcepteri We doen er Inspira tleop.” Na Peking reizen de Vlielanders doornaarHarbdn vooreen preserrta tie van de ellftlen WestCord-hotek aan de zakelijke en toefletlsdse markt In de provincie HedoneJang Derde doel lede Friee delegatle,,bo dy te gever .,De provincie steunt ons, wij steunen de provincie. samen brengen we Friesland voor het voet Lieuwe Rozerna zoekt namens kaaemaker Royal A-warv mogelijk hedenvornieuweafzet. A-ware dat recentelijk een grote kaasmakerij In Heerenveen opende. exporteert al naarAzie. snaarzit nog niet In China. ,,Welke kazen vallen bi] Chinezen In de smaakt Waar liggen de behoef ten Dat soort dingen willen we we ten”, aldus Razenra. Chinezen zijn van huis uit geen kaasetere. Maar vooral ange Chine zen staan er voor open. en de markt groeit Ik ga voor het Mitsg-pors&eln’. zegt Krh CalIen directeur van het Fries Museum en keramleksuuseum Princessehot WIj hebben heel mooie varen, maar de echte top, met de hoogste technische kwaliteit, zit daaC Op het programma staat veel museumbezoek ,en hopelijk zie Ik
-
Een deel van dedeleraie kwase isteoiriddare in Chendu, waar ze eietvann veden doorde sece-rrweemeea’ eas de provincie Sichuas.
ook particuliere collecties”. Callens hoopt dat de cntxten op termijn uitmorelen In bnslkIeerL Voorde korte tennijn heeft hij an dere doelen. Zoals het verstevigen van de banden met de provincie {cdk (eten Jarrltsmna Is delegatlelelder en gedepstteemtle Klaas Kleistra te ook mee}Jrys1nlseenbehngrijkegeldechietervan het Fries Museum, maar niet van het keranelekxnuseum. In ternationaal staat de laatste hoger aangeschreven, maarhet Is niet wel kom In het provinciaal depot Als nieuweling In Friesland benut Cal lens de reis ook voorultbreldlng van zijn netwerk .,WIJ hebben twee doelen”, zegt Meichior van Benthem, beleidsme dewerker Internatlonallserlng hij XHL Hogeschool In Leeuwarden .Relatieonderhoud In Guangzhou. n een Intentieovereenkomst teke neninChengdu.”
We spreken uit dat we elkaar aardig vinden De NHL heeft sinds zou benden met een grote universiteit In Cu angzhou. Elk raar In oktober zijn er 45 Leevrwarder studenten te gast Ze draaien dan twee weken een pmoect met Chinese studenten. Studenten moeten later een boterham verdie nen In een globaliserende wereld Daarom Is internatlonaltserlng een belangrijk Item voor hen en ook voor de schoot Als je tijdens je stu die In een andere cultuur hebt ge werkt. wordt de drempel om later zelf Iets In het buitenland te doen, veel kleiner.” Meestal wipt Van Benthem In ok tober aan InCuangzhou om het con-
tact te verfrlssen, maar afgelopen keer lukte het niet. Dit te een inhaal sessle Hij neemt Jan van letsel als introducé mee, nieuwkomer In de raad van bestuua. Het is belangrijk dat ook mensen op dit niveau hun gezicht laten zien.” In Chenejhe trekt Van Benthem op met collega’s van beoogd fuslepart nerStenden.Stendenwil er zijn vi jf de buitenlandse vestiging opzetten (de andere slaan In Qatas Zerld-Af’rl kThal1andenopBa1I)Nederbndse studenten kunnen een Gnued Tour langs de vier, straks VIJF. maken. Het contact met Chengdu loopt al even. Doel is nu het tekenen van een Mernonandvrn oferndeistanding. Daarin spreken we uit dat we elkaar aardig vinden. Het unlverslteltsbe stuurhewîtznveItLaring nodigom aan de paztljfunctionarlssen te kun nen laten zien. Daarna kunnen we een volgende stap zetten.”
rnoetn unsw
Wie zijn er mee? Deelnesnees aas de missie 4e oneht meer it-beekf Ventus (Hee neween)veevoerlewancler Mie tkjtrllioas (S u2um) eierheeel bedrijf Frislan Egg heca- en hands4ebednjf Kas (IynabL kaasrmakerA-ware fHeerenveen) WestCesd Hotels (Vlielasd) We ieoalfence, Fries Müsewn en lÇerj,idçnanesgn ende Leesrwa de, endudien Noidwi Van Hal Laeensiein, P441. en Ster den. Dernksleduwteenweeker staat onder Ieidingean comeissa neven de kaniri Idee Jorrkima.
LEELJWR DER COuRANT g december 21315. pag. 8
FRIESE HANDEI.SMISSIE CHINA 2015
Boogschieten in Chengdu Gisteren stond de Friese handelsmis sie in China in het teken van watertechnologie. Op het provinciale de partement voor milieubescher ming in Chengdu koos Hein Molenkamp voor pijl en boog. ,Aan een schot hagel heb je niets.” IRENE O1dERDLII?t
asdateenkleineopve ring? Met net iets meer gretigheid dan ervoor knikte Clan Zhijun naar Hein MoLenkamp. Die reageer deop een probleem dat zojuist door flijun subtiel op tafel is gelegd. Clii na heeft waterpmblemen. en ook een arsenaal technische oplossin gen, maar te weinig goed opgeleide watermanagers en—technologen om die efficiënt in tezettea Ji Leeuwarden zijn buitenlandse studenten welkom. Stuur ze maar naar ons, dan heb je later genoeg stafpersoneeL” Molenkamp is voor man van de wateralliance. Dat is een kleine lobbytlub in Leeuwarden, di een snelle, commerciële toepassiriçg van watertechnc4ogische innovaties bevordert. Er zijn zdn 100 bedrijven lid. verspreid over heet Nedeziand. Namens die bedrijven prvbeertMo lenkamp in China voet aan de grond te kriigen. De markt is potentieel enorm, In het dertiende vijfjarenplan, dat t tot 2020. benoemt Pekingwa iovp tervervulling als een groot probleem dat serieus moet worden aangepakt. De problemen houden verband met induatrialisatie en uxbanisatie, twee fenomenen die suawevol door de overheid zijn gepropageerd. Nu is het tijd om de uitwassen te bestrij deit Er staan miljarden euros voor klaar.
W
Maar hoe krijgt Molenkamp de vraag zo gekneed dat zijn leden bij na allemaal nichespeters er tets mee kunnen Op het departement vist hij handig in de wolk van vraagen uitroeptekens die functionaris sen boven de lange tafel blazen Stafproblemen? Kwestie van apleiden In Leeuwarden loopt een streng van de basisschool via het mbo en het hbo naar het universitair onderwijs. Ja. wij proberen onze kinderen al te laten kiezen voor watertedinolo gis.” Alert knikje aan de overzijds. De tweede pijl die Molenkamp afschiet is de sensortedanoingie. _De meeste waterbedrijven moeten vijf dagen wachten tot hun watennors —
-
Miljarden euro’s voor oplossen waterprobiernen ster is geanalyseerd ineen laborato rium.” Chinees geknik n: .Wij kunnen het met sensoren ineen half uur. Me laatste plugt hIj cie blus-ener gyceritrate op de Afsluitdijk. Niet dat hetvsrvanzeegelegenChengdu ook maar enig belang heeft hij energieopwekking door menging van zoet
en zout water. Maar het originele er achter kan betoverersd werken. Als Molenkamp klaar is, volgt er een verrassing, TweeChinese bedrij ven willen ook een presentatie hou den. Voor wie, met welke reden? Mo lenlamp komt erniet achter, want er is geen tijd voor de verstekelingen. ‘.tandaag brengt hij ze een bezoek Jkheb geen idee waar Ik naartoe ga. Ik hoor het wel” Zoals hij ook hoopt te horen of hij raak geschoten heefi ,,Misschien willen ze wel helemaal niks met seri smsn. Als iedereen maargratis afval water mag blijven lozen, dan kun nen wij hier met sensoren niets ver dienen,”
LEEUWtRI)ER CO1JRANT 10 december 2015, pag. 34
Callens stuurt exposities de wereld in, en zichzelf RENEDVER0UIN
NGDU De nieuwe directauî van
hetFziesMusenmwilmeerrelsten toonsteilhagen maken. In China pokt Kris CaUens deze week of er animo iL ,,Ni hso”
,,tlat zijn Afrikaanse olifanten”, knikt Kus Caflens. _Beslist geen Chi nest.
Chinese
hebben
kleinere
oren.” Het jinsba Site Museum ishet vierde museum dat Kris Callens in de westeLijk rniljoenenstad Chengdu bezoekt Met ogen als van een havik. Nog twee musea erbij en dan vliegt hij door naar Harbin in het oosten, een paar slagen kouder en nog weer veel groter dan Chengdu. Callens zoekt andere plekken in de wereld waar werken uit het Fries Mu seuzn en Kerarniekmuseam Princes sehaf ook kunnen schitteren. _Met reistentoonsteilingen kun je verdie nen’. zegt de directeui terwijl hij een volgende zaal inzwaait ,,Niet veeL en je moet ook eerst investeren. maar het is toch aardig. We zijn nu
met een tentoonstelling bezig voor de Verenigde Staten. met Chinees
rMet musea in ItaIië, Frankrijk en Amerika wisselen wij al werken uit’ werk. Het Keramiekmuseuni deed dat nooit Het is een ontwikkelings model.” De grote tentoonstelling cwer Al-
ma Tadema gaat waarschijnlijk naar Londen en Wenen: ,,We moeten het nog rond maken. maar ik denk dat het lukt”
Reipbnnen heeft hij nok voor wolkunstenareeClaudy ongstra,,Ze maakt nieuw werk, daarmee willen we Europa in. ik heb twee plekken. op het oog” Omdat het nog zo vers is,
houdt hij de locaties voor zich. _We gaan er voortaan rekening mee houden als we een tentoonstel ling maken. Het moet een modus worden dat we meteen ook aan een rumpactere versie denkerC Dan drijft een functionaris van het museum Callens richting onS-
vangetzaaL Wang Vi wacht op hein. de directeur. Gedeputeerde Klaas Kie]strais eratDe delegaties nemen tegenover elkaar plaats in kloeke buteulla. Terwijl de thee alkoett naar sturpniveau tasten de twee el kaar beleefd af. Wang heeft interesse in het Leeu warder artistieke kunnen. Hij is al drie keer in Holland geweest, vertelt hij. _Met musea in ltali Frankrijk en Amerika wisselen wij al werken uit.” Det gegeven imponeert. Dan in formeert hij naar de ,.averheidssup port”. Kieletru. die noggeen jaar gedepu teerde Ï knikt als een rautinier: ,,Daar kunnen we over communice ren.” Wang dringt niet verder aan. Het was een eerste kennismaking. Callens nodigt hem uit voor Leeu warden zoig. In de auto zitten hij en Kielatra el kaar te jenneii. Op de heenweg had
de gedeputeerde mogelijke subsidie ambities van de museumdirecteur onderschept Jij ziet mij aan voor pinautomaat”. zei hij. Op de terug weg klinkt het met iets minder tea voure : Jk heb niks weggegeven.”
LEEUWARIJER COIJ1NT 11december 2(115. pag. 8
FRIESE HANDELSMiSSIE CHINA 2015
Iedereen moet China zelf uitvinden Zes jaar geleden ging Johan Stuiver namens Frisian Egg mee op handelsmissie naar China. Doel: een eigen fabriek. Deze week kreeg de Chinese loot van het Drachtster eierbreekbedrijf bezoek van de jongste generatie China-avonturiers. IREME 0VEIDUN
et LreftdatPaulEtteznaer is. De directeur is om en om édn week in China en drie weken hij zijn gezin in Lemmer. ,J’lee, ze zijn hier nog niet geweest. zegt hij over vrouw en kinderen. _Er is hier verder niks te be1even De voorsteden groeien. aan iets anders komen ze nauwelijks toe. Hij zelf logeert altijd ineen ho teL Zijn fabriek (ttema is ook aan deelhouder) staat midden op een immens industrieterrein in een stof fige voorstad van C!wngdu. Twintig Chinezen produceren er samen met een eierbreekmachine en een schei dingsinatallatie wekelijks 35 ton vloetihaar eigeel en eiwit Volgens Nederlandse hyginenormen. De dooiers en de eiwitten gaan gepas
H
teuziseerd en gekoeid in zakken van 25 liter de deur uit Aanvoer genoeg. China is een enorm kippenlan& 45 procent van alle legkippen in dewereld zit in Chi na.’ qua afret is er hoegenaamd geen concurrentie. ,,De dichtatbij zijnde concurrent zit 1200 tot 1500 kilometer verderop.” ,.Kat in het bakkie, dachten we. Voedselveiligheid ie hier immers een grootitem vanwege alle voedsel schandalen. Maar het zijn vooral de consumenten die opdat issue zitten. En wij doen business to business.” De Chinese bakkers. fastfoodbe drijven en andere voedselverwer kers toonden geen enkele intetesse. ..Gepasteuriseerd of niet het maakt ze niet uit. Zelfs hij een bedrijf als Nestlê China. dat toch een naam te verdedigen heeft, kwamen we tot onze verbazing niet binnen”
Voedsel met de claim ‘gezond t wordt ook hier een trend’ De doorbraak kwam met een vleesverwerker die ,.,heel kritisch ei wit’ voor zijn bansburgers nodig had. ,.Die neemt 15 tot 2.0 ton per week aL Niet tegen een beste prijs. maar het brengtflow in de fahiieL” Winst maakt deChinesefirmanzan derhalf jaar nog niet maar ze draait wei breuk even, de afschrijvingen niet meegerekend. In de bedrijfskantine luisteren de Friezen gefascineerd naar andere missers; een Chinese directeur die geen klap uitvoerde, een tTansactie met caab geld die bijna tot gevange
nisstruf leidde, een aardbeving die scheuren veroorzaakte. Toch overheerst het plezier van het ondernemen in China. zegt Ette ma, die lange tijd accountant was hij Asson AVM. Geen land ter wereld maakt zo’n ingrijpende ontwikke ling door als China. De kansen vallen er als rijpe appelen uit de boom. ,,Als wein staat zijn om het predi kaat ‘gezond op onze producten te krijgen, kunnen we goed vooruit. Voedsel met gezondbeidclairns gaat ook hier een trend worden.” Dierenwelzijn dan weer niet schat hij in. ,,Ze slachten hier gewoon nog een kippetje voor mij.” Uitbreiding is geen pmbken .,Ei eren genoeg. En aan personeel is in deze steek ook nog goed te komen. Ze zijn leergierig flexibel en trouw. Trouwer dan in het zuiden en ook nog flink goedkoper.”
IEEUWRDER COURANT 12 deeember 2015, pag. 30
et —-
•1
‘+,. ..:—.
—
— 5-
—
• 231 43 . $3 . 513 143 1J — $55 55 S Z55 f31 •
-13
55 • —
.13
501 $55 $55 231 $11 23; 3.55 143 $55
1 553
13
ves
Ih*.C
.13 43 .13 12 .131 431
25
01
5531 1531 1531
131 11.51 355
131
55.55
131’
23
25
1
— 1 a
55fl 5531 255
3
i 1 .131 143 1 .131
5
ve
.13 .1.55 43
253731 -1.7.55 te? • 5531131 1131 559 r .513 1555T 455 • 5531 13 1155 • 443 5531v 5.55, -1531 4331 5531 T 443 1131 T 5531 3.15
43 f3
43
•
T T T T T
T T
111
25 143
3
3fl
5511
55437
1
.131
4531 55,55
3.11 1131
5531 13
115131
25
-
1131 11$ 45.55553,
55 S
.12
•-
T
T T T T
1131 55.55 519 1153 1531 119 25 25 5531
11.13731 5423 1.5113 15812 10131 1.8131 1115.15 1423 11.5113
25
8125
555
513501
15$
81179
25
531131
15
5251131
519 *51 11$
554233 11325 554231
731
1351.31
5$II
523559
5511
817733
1131
1422
52$
53553
eiwffidces .1245 10.5251*55 -5.5
-5312
ee
42113.11423530*
021115 52 .5.42
1REE0VER0uIN
—
•ij
9855 555-I. 1554525 .7.55%
1
41.n
ASX —
IS 555 255 3.3
IS 11)1 1.11
25
25 12 25 25 25 3.55 3.11 33 53? 1135 25
—
L
5.5554
1—
ters het Vllelander hieditpaar.
551581T1 542.37.5.555.
—
55
HARIN Matdmssklngdag in liet Chinese HsxburL De spedacuisirste vangst doen lianyen je.mslferWes
2t5513111 3U .43*
AMX
;w
5155 751.75
ir$r 1 5242
J 5-3.5.35.
SMaas
Een Chinees hotel voor Harry Westers
51112
we/tse 13351.5.1
FRIESE HANDELSMISSIE CHINA 2015
55 13? —43 S $11 • .5.55 55 — — — e —
.13 43
555 43 S 455 331 — S 415 543 43
—
43
S
1415
25
53
25 1131 113 5531 55.2
555 S S
55
5145
5.55
57.12 5131
t
411
—
.1,51
—
43
‘5555— 11
25 3.0 25 19 59 19 552 231 $10 231 5,11
5.15
555 I1I
43
4215$
—, 5.551 5542
5-la
—
15.71
‘9
555
131
25 379
—
13
S 4.11 431
49
55$ 1C 5-t5l
43
‘5
er’
S
5$ — —
411 .535 .535
—
.19
5$ 455 535 15.15 5-51 554.15
— — — 55
13
1$ .1,55
-53 455
S
1412 455
S
143 S 49
I,IIê t’4.
53,3
5.5215531(551
N r37,3
b
-5,3 tli
—
55
455
In een hotel In het ozntmm van de ijskoude stad Harbin hlptde ene na de andere Fries het podium op Acts(er hen een sctmnn van zeker vierkante rneiet voijr hen een zaal met zon iv Chinese entrepreneurs en hoog boren ben kmonluchters die de missie licht en cachet gevers.
Sommigen stelen de kajten van do Chinezen. zoals Pieter WiJken de Haan van Ventua HIJ spreekt OsI neen en kan er zelfs graes in ma ken geleerd toen hij lnaor3schaaucoach was In Harbla Gelachen wordt er ook ons Sipke Rozerna. de zijn speech op advies vu1 een pro vlnclean)tenaar drsetisds heeft In gekort. De In een roze hemd gesteken diervoederverkaper Is na 30 ronden klaar. Anderen worden beleefd aange hoord. zoals Melchlor san Benthem van NHL HogesChool Hij loont
akeets roet heel wel cijfers. Dle ma ken hier totaal geen lndna want In Hartrdn Is alles stenirters sao keer groter dan In Leeuwarden. Maarwat tovert het op? Na de psv sontettes verhuist de hele handel naar de kibby van het hotel Dear slaan tafeltjes In het gelid met Chi nese en Nederlandse vIagIjes. In eenoogwenk heeft Iedereen het aan depraaL cheepsirrs glundeitjt gist won dertuarlijk’. Aan zijn tafeltje lijn achter elkaar twee vertegenwoordI gers aangewhovvn van nwlkvee haudealjen dle elk wlUen opsdtalen naar iov-ooc koeten. .,Wow’ Zijn verbaal over poeders die het gebeutk van antibiotica overbodIg maken, doet het goed. Zletteresletentle is in China een seTlruz pmbleeni De zeer eerazen enpcrrtm.anngrr Lieusw Enzamavats kaasmaken Roy aLl-ware heeft het druk niet het en dertekenen van IntenUevurklarln gen dle al eerder zijn voorbereid. .Twz fase os Dalry Tralnlng Center yn Oentijerk, (we four In tellsgebeu ren. Nieuweieids’deed hij ook op: een distribsaleur en een wtaller wil-
len venler met hem peilen. Naast hem is de speculaa.stmrn mei van Pieter WLUern do Haan to trek.. Jk heb koekjes en kaartjeL Ge zelilg Lie geweldige ontwikkeling van de landbouw rond Hsrbtn vertaak zich aan zIjn tafeLtje mde vraag naar Nederlandse prciductielijnen voor aanIappe1verwerkIn lnternse dtalr De Haan moet aan de bak.am leveranciers te vinden. liet winnende verhaal komt van
het Vlirlander hoteleclitpaar Harry en Jennifer Westers. Harry: .,‘sYe zijn gevraagd of we dit willen ezpleifte ren.’ Grljnzend tikt hIj op een A4tje met een Itsto van een nageltueuw to rsngebouw twee keer zo boog als het WTC-hotel In Leeuwarden. West Cent heeft vijftien hotelt In NodeLand, waaronder het fanseuze Hotel New York In Rotterdarri. maar doet niks In het buitenland. Harry Is gegrepen door het Idee. ,)lsweeen managervlndeir. zou het tochgeweldigzlja Ermoetsnaoka mcm In. sterren. We gaan een af spraak maktui’ Dle Is In een hand orndneal geregeld. De lunch laten ze whleten. Op naar eenw-lld avontuur.
LEEUWR DER COURANT 15december 2D15, pag.2
FRIESE HANDELSMISSIE CHINA 2015
Probleem? Even bellen naar Chu RENEOYERDUN
HARBIN Een vaas, een kleed, een boek van 65 kilo, een theeseries met ichenkh, een ultrolkaart vandezljderoute flessen drank, en een Ingelijste groepsfoto. Met een vracht aan cadeaus is de Friese handelsmissie gisteren terug gekeerd uit China. De circa dertig deelnemers beschouwden de reis als zeer geslaagd. Tot op het laatst wa ren er zakelijke besprekingen. Zoals zondagavond in Pekwg, toen een grote Chinese partij ondernemer
‘We gaan je een
tijger sturen’ Sipke Stheepsma uit Surhuizum op de valreep bi] het afsluitende diner weplukte. ,Dit Jiket hiel goed”. zei de vertoper van diervoeder na loop. De ondernemers kreeg via corn missaris (governor) Fohn Jarritsma en gedeputeerde vîre.goven1ar) Kkas KieLstra entree bij de politieke topvan de provincie He[lo.ngjiangen de hoafdstad HaIbÏJi. cruciaal cm de markt überhaupt ie kunnen betre den. Bijna dagelijks werd het ritueel van toespraken. dinei proosten en uitwisseling van geschenken door lopen. Soms kon er al een dag later zakelijk op worden doorgeborduurd. Hoe ver het politieke gezag reikt bleek nog eens op de terugweg. Tul penhandelaar Dirk jan Haakman uit Wervershoo[ (N-H) kreeg op het vliegveld van Harbin zijn flessen drank niet door beveiliging. _Ik heb ze van burgemeester Song”, protes teerde hij. ..Het is een belangrijk ca deau.’ Haakman pakte een visite kaartje en belde naar Chu Zhihw, di visiedirecteur bij het provinciale handelsdepartemenL Dat deed won deren. _Ze mogen alsnog in een kaf frr mee.
4-
L9
Conanissaris vi de koni Joha Jonitsina ontvgt Harbin een boek an 6 5 ko vi de ieemeur van Hei1aniang met te’s van sneeuw- en ijsscdptu ren rarci Dat er ook een Siberische tijger de ze kant op komt is onwaarschijnlijk. Om die tijger was wat te doen. Som mige delegatieleden wisten zeker dat de partijsecretaiis van Heiloni aug serieus een exemplaar cadeau wilde doen. Het roofdier is de trots
van Harbin. De stad heeft een druk bezocht park met wel duizend tij gers. Toeristen kunnen de beesten levende kippen toewerpen. Of tegen betaling koeien uit een wagen laten kieperen Ook levend. pagwia
LEE1JWR DER CO1JTANT 15december21, pag. 8
Geen duurder cadeau dan Chinese gastheer VER VOI.G VAN PAGiNA 2
,Het was een gra, weet de meege reisde praviacieambtetuar I4arc Kok. De partijsecretaris en de corn missaris waren aan he!t geiten. Het ging eerst over de part4as die naar Nederland komen, en toen kwam die opmerking over de tieC De gastberen in Chengd. Harbin en Peidng hebben hun col[ectie ge schenken kunnen aanvullen met on der meer Makkumer aardeweri. voetbalshiits van SC Heererween en SC Cambuur. een zeldzaam boek over Nederland in het Chinees en stropdassen met pomnpebNdsjes. Verder wisselden talloze speldjes,
stukjes keramiek en themaboekjes van eigenaaL Hoe die keuze tot stand kwam ,Als gast mag je geen duurdere ca deaus geven dan de Chinese gast heer”, zegt pmvindewoordvoerder Marcel de 1ortg Jn verder is het zo dat wat in Friesland aIs oubollig geldt, in China zeer geapprecieerd kan worden.” Een punctuele gesdienkenadmi nistratie moet dubbelingen voorko men. De manchetknopen waren niet men. Die hebben ze bij een eer der bezoek al gekregen;” Zaterdag brnngt de lC een besdicu wint car de Friese hardeIsrnissie naar China.
—
-a--v-If--v
4;
.
-
—-
—
=
=—
=
—
—
%
t,—
— —
- — -
=—
t,
-
— —.-—----——
=
—
—
- c.
._.
1:
.
—
.._
=-
:
—
-
-
—
—
—
=
—
—
=
—
-
— —
--i--.--v-w-w-v-
4F.. —
v
r
—
10 decernbei 2015, pag. 34
e Clwng4iu.
WiLs raç2c1 wt ec13t’ ZIerK1on 111 h’t 011 e11Incte cfll31a S1r wk n File edesznlsse iie kansen n a kiflen 131 1-Carbn —
—
Èh
.
kd
m—’
—
‘
1’4’
—
4’
It,h.
—
—
la.
.
—
LI
mans
—.
‘d —.
—
—
V
_n na
-
.
—
—
—
— —
LI
t.
—.
.xa
t, t,,
SLIB dfl
‘ ‘— a.
—
“La
—t,’..
— _t,t b*i
‘.‘.h
t,—
—
—‘—‘ —p—
—
Zakendoen in het
LEEUWRI)ER COURNT
i
.
—
—
f
4b h
aS!. .
LS aLm,m
n
—
fl11
nu -- t, _.___‘._K ‘tt,L in t z.at-k -a
h
4’
w
.. —
— t,
z’’
—
fla_a
t,
a — t,-’—
1..
____..
—‘ —
in t, ‘.Sl* K1t,I t, I
•
—-
int — — ____i_,
1*
hLTti.Z — n
-
1 U.z..
z 44’•a
t.. _._ — ____t,__..
‘.,b..t,t La
1
t, t,—
-
!a — —t, — t, — _,. af
r
ttt,.
t— ,
K.ii
_,L__.__,. litnkÉ4
— ._, fl St flSt, -‘.1 t,5W J’.’*Z
—
h I2ft,1t,Ît in t,.afl r
t,t —
ItI
m
4.Ll.ra,
—,——,.—a.—’— ——,——‘-.
Ginc1ed w stip cle eJe1421cJ1op
.
.4 L
c
t
a..o, t
pzl.4.t.
‘t,, .
4
.. p
4t,. ‘4
inId4int,t,2 t iK in.
iK
U’.u1 t, b
t,
1
4’.
fr.,___
—
fl.w
t,I’.Lflt af. t r*.
‘.4
m,t.. t tin
t,
‘.4ai
,...
t,fl IK
ongerijmde China
.
—
‘.1
-
t,gg
n
— -t,. —
t,
-_
1
Z1
&
4.-”—4a2
an_
h.P.
-
t,.
‘.4 1L waPb.
-
Lt;
Z--‘4—
nrfl
— —
— ——
t,
* .__.t
4’ — t, ag a.tz
—
