19 AUG provinsje fryslân provincie fryslân. Provinciale Staten van Fryslân. Leeuwarden, 19 augustus 2014 Verzonden,

provinsje fryslân provincie fryslân b 1 postbus 2020 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25

Provinciale Staten van Fryslân

wwwfryslan.nl [email protected] www.twitter.com/provfryslan

0

Leeuwarden, 19 augustus 2014 Verzonden, 2014

19 AUG.

Ons kenmerk Afdeling Behandeld door

01152194 Stêd en Plattelân G.J.M. Steenbruggen / (058) 292 54 42 of g.j.m.steenbruggen @fryslan.nI

Uw kenmerk Bij lage(n)

Evaluatie Landbouwagenda Fryslân 2011-2013

Onderwerp

Evaluatie Landbouwagenda Fryslân 2011-2013

Geachte Statenleden, Hierbij bieden wij u de Evaluatie Landbouwagenda Fryslân 2011-2013 ter informatie aan. Via de bestuurlijke rapportages en de jaarrapportages bent u afgelopen jaren beknopt van de uitvoering van de agenda op de hoogte gehouden. In onderhavige rapportage wordt daar uitge breider op ingegaan. Met de bevindingen uit de evaluatie is in de nieuwe Landbouwagenda, die wij u eerder ter behandeling aanboden, rekening gehouden.

Gedeputeerde Staten

J.A. Jorritsma,

den Berg, secretaris

-1/1-

Ons kenmerk: 01152194

EVALUATIE LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013 over de periode januari 2011-medio 2014 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2. EVALUATIE PROGRAMMALIJN OMGEVINGSBELEID 3. EVALUATIE PROGRAMMALIJN INRICHTING EN BEHEER LANDELIJK GEBIED 4. EVALUATIE PROGRAMMALIJN KENNIS EN INNOVATIE 5. EVALUATIE OVERIGE ZAKEN 6. CONCLUSIES EN SAMENVATTEND FINANCIEEL OVERZICHT

1. INLEIDING Provinciale Staten stelden 26 januari 2011 Foarútbuorkje, de Landbouwagenda voor de Provincie Fryslân voor de planperiode 2011-2013 vast. Deze Landbouwagenda geeft, in het kort, de volgende visie op de ontwikkeling van de landbouw : “Waar wij voor 2020 naar streven is behoud en verdere ontwikkeling van een landbouw die duurzaam rendeert én duurzaam produceert. Tegelijkertijd streven wij naar een landbouw die meer diversifieert:  waarvoor het vanzelfsprekend is dat de mogelijkheden die een agrarisch bedrijf voor de productie van duurzame energie biedt, optimaal benut worden;  waarbij in het landelijk gebied met maatschappelijke diensten bijgedragen wordt aan meer kwaliteit over een groter oppervlak;  die meer duurzame kwaliteitsproducten produceert. “ De provincie draagt aan de realisatie van deze visie bij door:  in het omgevingsbeleid de landbouw ruimte voor ontwikkeling te bieden (programmalijn 1);  als regisseur van de inrichting en het beheer van het landelijk gebied randvoorwaarden te scheppen waarbinnen de landbouw zich kan ontwikkelen (programmalijn 2);  de landbouw te stimuleren en te ondersteunen in de ontwikkeling en toepassing van kennis en innovatie op het terrein van duurzaam ondernemen (programmalijn 3). Een aantal van deze programmalijnen is opgedeeld in meerdere actielijnen. Per programma- of actielijn is in de Landbouwagenda vastgelegd welke resultaten/prestaties in de planperiode behaald zouden moeten worden. Evaluatie van beoogde resultaten Via de Bestuurlijke Rapportages en de Jaarrapportages zijn Provinciale Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. In onderhavige rapportage wordt hierop uitgebreider ingegaan. Hiervoor is per programma- en actielijn nagegaan in hoeverre de afgesproken resultaten/prestaties behaald zijn in de planperiode 2011-2013 aangevuld met de eerste helft van 2014. De bevindingen worden als volgt gepresenteerd: a. een overzicht van beoogde en behaalde resultaten; b. een overzicht van de acties en projecten die de provincie uitvoerde of steunde, inclusief de financiële middelen die daarmee gemoeid waren; c. conclusies. In hoofdstukken 2, 3 en 4 komen achtereenvolgens programmalijnen 1, 2 en 3 aan de orde, in hoofdstuk 5 een aantal overige zaken. In hoofdstuk 6 zijn de conclusies van de afzonderlijke hoofdstukken nog eens op een rij gezet en wordt een samenvattend financieel overzicht gepresenteerd.

2

2. EVALUATIE PROGRAMMALIJN OMGEVINGSBELEID In de Landbouwagenda voor 2011-2014 was het volgende opgenomen: “Wij houden vast aan het streekplanbeleid. Dat betekent dat er ruimte is voor alle vormen van landbouw en voor schaalvergroting. Uiteraard wel binnen de kaders die wij daarvoor meegeven. Om een zorgvuldige ontwikkeling te waarborgen, zijn die kaders eind 2013 op een aantal punten (opnieuw) tegen het licht gehouden.” Tabel 1 geeft aan om welke aspecten van omgevingsbeleid het ging, wat daarvoor de voornemens waren en welke resultaten behaald zijn. Tabel 2 geeft een overzicht van de kosten die met de beleidsontwikkeling voor landbouw gemoeid waren. Tabel 1. Overzicht voornemens en resultaten, programmalijn omgevingsbeleid, januari 2011-medio 2014 (groen/geel: resultaten wel/niet behaald of in zicht) Voornemens Behaalde resultaten 1. Bepalingen in de Verordening Romte opnemen Beide aspecten zijn verwerkt in de Verordening Romte Fryslân die Provinciale Staten juni over de maximale bouwblokgrootte en goothoogte 2014 vast stelden. De maximale bouwblokgrootte is gekoppeld aan het nieuwe provinciale van agrarische gebouwen beleid voor de zeer grootschalige melkveehouderij (max. 3 ha) en de intensieve veehouderij (max. 1,5 ha), zie punt 2 hieronder. 2. Beleid ontwikkelen voor de intensieve veehoude- December 2011 stelden de Staten beleid voor zeer grootschalige melkveehouderij vast, juni rij en de zeer grootschalige veehouderij 2014 over de intensive veehouderij. Het beleid uit deze notities is verwerkt in de Verordening Romte Fryslân (juni 2014). s. 3. Beleid ontwikkelen voor terugdringing van licht- April 2014 stelde het College van Gedeputeerde Staten een Statenvoorstel lichtuitstoot uit emissie uit ligboxstallen en kassen. agrarische bedrijfsgebouwen vast. Dit voorstel is geagendeerd voor de Statenvergadering van 24 september 2014. Het voorstel houdt in dat de provincie via stimulerende maatregelen , waaronder een subsidieregeling, lichtuitstoot uit bestaande melkveestallen terugdringt. 4. Plan van aanpak, kaderstelling, flankerend beleid Programmatische Aanpak van Stikstof (PAS) in en rond Natura 2000 gebieden is nog niet ontwikkelen voor reductie ammoniakemissie vastgesteld. Verwacht wordt dat medio 2015 gaat gebeuren Het verlenen van veel NBwetvergunningen aan veehouderijbedrijven wacht op de vaststelling van deze aanpak. In samenhang met de PAS zal worden bekeken of, en zo ja, hoe, invulling kan worden gegeven aan flankerend beleid. 5. Beleid ontwikkelen voor klimaatbestendig boeren In het Deltaprogramma Zoet water is gekeken hoe op lange termijn vraag en aanbod van en waterbeheer zoet water voor Noord-Nederland zich ontwikkelen, gegeven de klimaatverandering. Om het aanbod van zoet water voor de korte termijn te vergroten is op rijksniveau besloten om in de aanloop naar een periode van droogte extra zoet water in het IJsselmeer te bergen. Voor de langere termijn wordt vanuit het Deltaprogramma een “efficiënt en zuinig watergebruik” geadviseerd. Dit richt zich ook op de landbouwsector. Deze strategie wordt ook voorgesteld 3

als het provinciale beleid voor het nieuwe waterhuishoudingsplan. Dit plan wordt de Staten in 2015 voor vaststelling aangeboden. In de nieuwe Landbouwagenda voor 2014-2020 wordt het beleid om subsidie te verstrekken voor kennis- en innovatieprojecten gericht op het klimaatbestendig maken van de landbouw voortgezet. 6. Beleid ontwikkelen voor verzilting ( bestrijden of Verschillende studies die de afgelopen jaren uitgevoerd zijn, tonen aan dat er in het Friese mee omgaan) en zilte landbouw kustgebied een toenemende verzilting van het grond- en oppervlaktewater is te verwachten. Deze verzilting zal de komende 50 jaar echter niet zo ver gaan dat de teelt van de huidige gewassen, waaronder pootaardappels, onmogelijk wordt. Wel zullen daar gaandeweg extra maatregelen voor getroffen moeten worden. Akker- en tuinbouwers zullen met wateren bodemmaatregelen en met veredelingsprogramma’s op de zoutere omstandigheden in moeten spelen. Met het door de provincie en het Waddenfonds gesubsidieerde project Spaarwater worden innovatieve methodes voor slim omgaan met zoet water beproefd. HZPC en het Zilt Proefbedrijf Texel ontwikkelen zoutresistente aardappelrassen. Het waterschap zorgt er met doorspoeling voor om de landbouw in gebieden met verzilting zo goed mogelijk van zoet water te voorzien. Het doel van het beleid in het volgende waterhuishoudingsplan zal – net als in het huidige - zijn om duurzaam peilbeheer te voeren dat zo goed mogelijk aansluit bij het grondgebruik. En dus de landbouw zo goed mogelijk te blijven bedienen. In de toekomst neemt de beschikbaarheid van zoet water voor doorspoeling mogelijk wel af. De sector kan zelf aanvullende maatregelen nemen. In de nieuwe Landbouwagenda voor 2014-2020 wordt het beleid om subsidie te verstrekken voor kennis- en innovatieprojecten gericht op het tegen gaan van dan wel het omgaan met verzilting, voortgezet. Daarbij wordt rekening gehouden met het provinciale beleid (vast gesteld bij de behandeling van de Landbouwagenda voor 2011-2013) dat er alleen buitendijks ruimte is voor experimenten met zout water, binnendijks is dat uitgesloten. Ook het Waddenfondsprogramma biedt mogelijkheden voor subsidiering van innovatieprojecten gericht op tegengaan van dan wel het omgaan met verzilting en de teelt van zoutresistente en zilte gewassen. 7. Integrale lange termijn visie voor het Friese Medio 2015 wordt de Staten een integrale beleidsvisie voor het Friese veenweidegebied veenweidegebied ontwikkelen voorgelegd.

4

8. Inzicht geven in de voor- en nadelen en bevoegdheden inzake de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen; standpunt voorbereiden over de aanwijzing van gentechvrije zones

In januari 2014 spraken Provinciale Staten zich uit tegen de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen in Fryslân, op proefvelden en in commerciële teelt. Zij drongen er op aan om binnen de provinciale mogelijkheden er alles aan te doen om Fryslân gentechvrij te houden. De dienst volgt de ontwikkelingen op dit terrein (Europees, landelijk en regionaal) en zal de Staten daarover jaarlijks informeren, te beginnen met het eerste kwartaal van 2015.

Tabel 2.

alle in opdracht van de provincie Fryslan verkenning Nije Pleats 3

2011 2011 verkenning DLG tbv megastallen 2011 advisering Hûs en Hiem 2011 expertmeeting megastallen 2011 Expertmeeting Gentech 26/9/2012 Inhuur 2012 Flexpool externe kosten totaal verplicht in 2011-2014

verkenning DLG tbv megastallen

16 8 4 11 5

16 8 4 11

16 8 4 11 5

10

5 10

10

54

54

27 27

5

herkomst provincie overig

provincie overig

Programma Energie

Programma Streekplan

ILG

POP

FYLG

procesgeld landbouwagenda

bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode

OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011- 2013 Programmalijn OMGEVINGSBELEID (bedragen in € 1000 euro)

Conclusies: Medio 2014 is, zoals afgesproken in de Landbouwagenda voor 2011-2013, nieuw provinciaal beleid vastgesteld voor de zeer grootschalige melkveehouderij, de intensieve veehouderij en, in samenhang daarmee, bouwblokgroottes. Ook voor de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen is beleid vastgesteld. Voor vermindering van lichtuitstoot door melkveestallen staat een voorstel voor de Statenvergadering van september 2014 geagendeerd. Voor een aantal andere beleidsaspecten - klimaatbestendig waterbeheer, verzilting, ammoniak en veenweide- is beleid in voorbereiding. De planning is dat de Staten hiervoor in de loop van 2015 voorstellen worden aangeboden. Financieel Aan de voorbereiding van beleid voor grootschalige melkveehouderij en gentechwassen werd in 2011-2014 € 54.000,- aan proceskosten besteed.

6

3. EVALUATIE PROGRAMMALIJN INRICHTING EN BEHEER LANDELIJK GEBIED In de Landbouwagenda voor 2011-2014 was het volgende opgenomen: “Als regisseur van het landelijk gebied scheppen wij randvoorwaarden waarbinnen de landbouw zich kan ontwikkelen.” Tabel 3 geeft aan wat de voornemens op dit terrein waren en welke resultaten behaald zijn. Tabellen 4 en 5 geven overzichten van de projecten die de provincie op het terrein van maatschappelijke diensten en ruimtelijke kwaliteit ondersteunde en de financiële bijdragen die daaraan geleverd werden. Tabel 3. Overzicht voornemens en resultaten, programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied, januari 2011-medio 2014 (groen/geel: resultaten wel/niet behaald of in zicht) Voornemens Behaalde resultaten 1. Maatschappelijke (blauwgroene) diensten Eind 2010, kort voor de vaststelling van de Landbouwagenda voor 2011-2014, besloot het De voorbereidingen die nodig zijn om in 2014 van rijk anders om te gaan met natuur en agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Daarmee brak start te kunnen gaan met een breder en ruimer pak- een periode van onzekerheid aan. Dat leidde tot vertraging in de ontwikkeling van het breket aan maatschappelijke diensten, zijn gereed. dere en ruimere pakket aan maatschappelijke diensten, tegenwoordig aangeduid als groenDat betekent dat er duidelijkheid is over waar welke blauwe diensten, die de provincie bij de start van de Landbouwagenda beoogde. diensten geleverd kunnen worden. Dat is uitgewerkt Inmiddels is er een natuurpact gesloten en zijn de contouren van het vernieuwde stelsel van in gebiedsvisies en collectieve beheerplannen. Er is agrarisch natuur- en landschapsbeheer bekend. Vanaf 2016 worden gebiedscollectieven voldoende budget beschikbaar om de vergoedingen verantwoordelijk voor het agrarisch natuur- en landschapsbeheer, inclusief nieuwe groenen organisatiekosten te betalen. De regelgeving is blauwe diensten. Deze gebiedscollectieven gaan zich in 2014/2015 beraden op de maatregoed op de praktijk afgestemd. gelpakketten waarmee zij de door de provincie beoogde doelen willen realiseren. Daarmee komt dat wat we met de landbouwagenda beoogden op gang, zij het wat vertraagd. En met een beperkter budget voor beheersvergoedingen dan waar we eind 2010 op hoopten. In het kader van de Landbouwagenda steunde de provincie verschillende initiatieven waarmee de landbouw zich op de nieuwe situatie voorbereidde:  Met het project ANV's aan zet bereidde BoerenNatuur de omslag van de huidige ANV’s naar de professionele gebiedscollectieven voor.  In Zuidwest Fryslân is door en met verschillende partijen in de streek verkend hoe de landbouw het Nationaal Landschap kan versterken. Dat heeft uiteenlopende ideeën opgeleverd, die verwerkt zijn in een regionale landbouwagenda. Een aantal ideeën is uitgewerkt in concrete projectvoorstellen. Die richten zich vooral op het weidevogelbeheer. Zo nam Skriezekrite Idzegea het initiatief voor de ontwikkeling van een nieuw 7

verdienmodel voor zogenaamde natuurmelk. In Zuidoost Fryslân is met Elan, het samenwerkingsverband van agrarische natuurverenigingen, en de inzet van een gebiedscoördinator, een stroom van duurzaamheidsprojecten op gang, waaronder een aantal pilots met (blauwe) waterdiensten. Hierbij is Wetterskip Fryslân nauw betrokken.  Daarnaast werden verschillende projecten uitgevoerd gericht op optimalisering van het weidevogelbeheer. Daarbij zijn verschillende initiatiefnemers betrokken, waaronder steeds vaker de trekkers van Kening fan de Greide. 2. Ruimtelijke kwaliteit Navraag bij de gemeenten wees uit dat alle gemeenten voor de beoordeling van de grotere a. De werkwijze van de Nije Pleats wordt door alle bouwplannen gebruik maken van De Nije Pleats methode of een vergelijkbare werkwijze Friese gemeenten toegepast. voor integrale afweging van alle relevante aspecten. Wel werd geconstateerd dat de geAlle grotere bouwplannen in de agrarische sector meentelijke handhaving op de verplichte kwaliteitsmaatregelen als aanleg van groen voor verlopen volgens deze werkwijze. een aantal gemeenten nog een punt van aandacht is. Deze werkwijze draagt er aan bij dat met lokaal maatwerk uitbreiding van bestaande en vestiging van nieuwe bedrijven landschappelijk, logistiek en milieuhygiënisch goed ingepast worden. b. Er zijn met ondersteuning van de provincie min- In 2011/2012 werd in opdracht van de provincie de werkwijze van de Nije Pleats bij de Friestens vijf projecten uitgevoerd die bijdragen aan de se gemeenten geïmplementeerd. ontwikkeling en toepassing van kennis en innovaties Verder werd bijgedragen aan twee lichtprojecten, namelijk de pilots van de gemeente op het terrein van landbouw en ruimtelijke kwaliteit. Tytstjerksteradiel en van LTO en de Milieufederaties in Groningen Fryslân. Zie ook tabel 5. Daaronder zijn projecten gericht op vermindering van De projecten wijzen uit dat met vrij eenvoudige en betaalbare maatregelen de lichtuitstoot lichtemissie uit kassen en ligboxstallen. fors uit melkveestallen fors terug te dringen is. Deze bevindingen zijn meegenomen in het beleidsvoorstel voor vermindering van lichtuitstoot uit melkveestallen dat in april 2014 aan de Staten is aangeboden. De resultaten van de projecten vormen ook de basis voor een convenant over reductie van lichtuitstoot dat de besturen van LTO en milieufederaties van Groningen en Fryslân voorbereiden. 3. Structuurversterking landbouw In de periode 2011-2012- 2013 is er via het Kavelruilbureau respectievelijk 1.600, 1.000 en a. Twee derde van de verplichtingen die in het be- 1.600 ha aan kavels geruild. In 2012 werd, vanwege onzekerheid over de beschikbaarheid stuursakkoord ILG voor structuurversterking van de aan financiële middelen, de kavelruilregeling pas na de zomer open gesteld, daardoor bleef landbouw zijn vastgelegd, is uitgevoerd. het aantal ha kavelruil toen wat achter. Dat effect werd eind 2012/begin 2013 weer wat ingelopen. Dankzij een extra financiële bijdrage van de provincie, kon het Kavelruilbureau in 2011-2013 praktisch alle aanvragen afhandelen. 

8

Over de financiële bijdragen van de provincie aan landbouwstructuurversterking is/werd in het kader van het pMJP gerapporteerd. b. Op basis van het nieuwe landbouwstructuuronder- Het nieuwe landbouwstructuuronderzoek is in 2011 afgerond. Daaruit bleek dat de landzoek is onze strategie voor structuurversterking van bouwstructuur in Fryslân gemiddeld per gemeente goed op orde is maar dat binnen de gede landbouw in 2011 geactualiseerd. meenten nog wel zwakkere plekken voorkomen. Vanwege de voortgaande schaalvergroting van de landbouw maar door ook ontwikkelingen op het gebied van natuur, weidevogelkerngebieden, water en bebouwing, blijft er behoefte aan kavelruil. Eind 2012 werd de Staten een voorstel voor provinciale beleid voor landbouwstructuurversterking voorgelegd. In afwachting van duidelijkheid over het beschikbaar komen van Europese middelen werd dat voorstel toen aangehouden. Het nieuwe beleid voor landbouwstructuurversterking is nu opgenomen in de nieuwe Landbouwagenda die in april 2014 aan de Staten is aangeboden. c. De afspraken die we daarin voor eind 2013 vastleg- Zie het vorige punt. gen, zijn we nagekomen. 4. Waddenglas Fase 1 van het plan is ontwikkeld, substantiële gronduitgifte is tot nu toe uitgebleven. In Voor het glastuinbouwontwikkelingsproject Wadden- afwachting daarvan worden aankoop en inrichting van grond voor fase 2 en 3 opgeschort. glas zijn alle voorbereidingen getroffen voor vestiging De Staten worden via de jaarlijkse voortgangsrapportages en informerende bijeenkomsten van bedrijven. over de ontwikkelingen van Waddenglas op de hoogte gehouden. Dat geldt ook de voorziening van duurzame energie. In 2011 is een plan voor duurzame energievoorziening opgesteld, toen nog met de toepasHet is duidelijk wat de rol van de provincie is in de sing van restwarmte van Omrin. Ook de rol van de provincie kwam daarin aan de orde. Later energiemaatschappij die deze energie gaat leveren. trok Omrin zich terug en ging Hartman BV, de potentiele koper van fase 1, met aardwarmte aan de slag. De Stuurgroep Waddenglas blijft zich voortdurend op de energievoorziening, nu voor fasen 2 en 3 van het project, beraden. Over de grondexploitatierekening van Waddenglas werden/worden de Staten via de jaarlijkse voortgangsrapportages van Waddenglas geïnformeerd. 5. Uitvoering Wet Ammoniak en Veehouderij (WAV) Met de aankoop van twee bedrijven in Bakkeveen zijn de problemen rond de Bakkeveense Voor de agrarische bedrijven die een knelpunt vor- Duinen opgelost. Dit natuurgebied was in het kader van WAV als zeer verzuringsgevoelig men voor de natuurgebieden die wij als zeer kwets- aangemerkt. baar voor ammoniak hebben aangewezen, wordt in de planperiode een aanpak vastgesteld en uitgevoerd. 6. Bedrijfsovername en -uitbreiding Het rijk biedt verschillende fiscale regelingen en subsidiemogelijkheden aan voor investerinAgrarische bedrijven die aantoonbare bovenwettelij- gen in verduurzaming van agrarische bedrijven, zoals voor duurzame energie en integraal ke prestaties leveren op het gebied van duurzaam duurzame stallen. 9

produceren komen in aanmerking voor een lening uit Aansluitend op het nieuwe (landelijk) POP3-programma is in de nieuwe Landbouwagenda het landelijke Groenfonds of andere aantrekkelijke het voorstel voor een jonge boerenregeling opgenomen. Deze regeling richt zich op investefiscale regelingen. ringen van jonge ondernemers in verduurzaming van hun bedrijven. De provincie steunde in 2011-2013 enkele initiatieven van ondernemers om voor bovenwettelijk duurzaam produceren een meerprijs uit de markt te genereren (Kening fan de Súvel voor weidevogelmelk, Oorsprong Pure Bloem voor baktarwe uit de regio). Ook de nieuwe Landbouwagenda biedt hiervoor mogelijkheden.

10

Tabel 4.


provincie overig

Programma Duurzame Energie

ILG

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode

OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013 Programmalijn MAATSCHAPPELIJKE DIENSTEN (bedragen in € 1000 euro)

Landbouwagenda Zuidwest Fryslân Gemeenten, LTO, maatschappelijke organisaties stellen projecten lijst op. Van Projectbureau ZWF

2011-2012

45

Online Program Weidevogel Beheer. Produceren audio programma m.b.t kennis, adviezen, instructies weidevogelbeheer en win win met landbouw-maatregelen. Van Stichting Skalsumer Natuurbeheer Coördinator blauwgroene diensten Zuidoost Fryslân. Voorbereiding gebiedscollectief, waterpilots, innovatie projecten. Van ELAN met diverse ANV's. Voorbereiding campagne Kening fan de Greide. Procesgeld. Van Friese Milieu Federatie. Kening fan de Suvel Ontwikkelen Verdienmodel voor Natuurmelk. Van Skrizekrite Idsegea. Professionalsering Friese Agrarische Natuur Verenigingen. Voorbereiding ANV's op het werken als gebiedscollectief. Van Boeren Natuur.

2011 - 2012

38

4

10

24

17

7

2012-2013

165

15

50

100

50

50

23

23

Leader

SANL

Leader

45

10

10

2013 - 2014

155

18

2012 - 2013

155

30

60

10

77

77

125

75

50 SANL

2013

11

16

4

12

12

53

30

50

25

353

20

68

265

150


provincie overig

Programma Duurzame Energie

25 Leader

133

ILG

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

100

15 weidevogebeheer

periode Inrichten Kruidenrijk Grasland 2013-2014 Win win maatregelen weidevogels landbouw. Van Stichting Skalsummer natuurbeheer, agrariërs. Boerderij vd Toekomst 2013 - 2014 Educatie pilot onderwijs "Kening vd Greide ". Van Friese Mileu Federatie/Kening vd greide Weidevogellandschap Idsegea 2013 - 2015 Integratie en uitvoeren duurzame innovaties landbouw en weidevogel beheer. Van Skrizekrite Idsegea. Flexibel Waterpeil voor weidevogels. 2013 - 2014 Praktijkonderzoek naar effecten op weidevogels en agrarische bedrijfsvoering. Opdracht Provincie Fryslân 2014 - 2015 Groenblauwe Diensten Nijeholtpade /

81

81

81

183

91

92

92

15

7

8

8

316

889

Ter Idzard. Uitvoering waterpilots. Van ELAN / ANV Tjongervallei / WS Fryslân. Integraal Groenblauw beheer Groote Veenpolder Uitvoering Waterpilot. Van ELAN / ANV Weststellingwerf

totaal beschikt in 2011-2013

2014 - 2015

1349

144

33

12

587

100

0

0

170

0

Implementatie werkwijze Nije Pleats 2.011 bij de Friese gemeenten.

154

154

75

79

55

20

10

10

69

56

23

33


provincie overig

Programma Streekplan Programma Energie

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode

Tabel 5. OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013 Programmalijn Ruimtelijke kwaliteit (bedragen in 1000 euro)

Opdracht Provincie Fryslan

Lichtend Voorbeeld

2012-2013

120

2012-2014

124

45

Ontwikkelen Plan van Aanpak terugdringen lichtemissies melkveestallen. Mil. Fed. Groningen / Fryslân, LTO.

Optimalisatie Lichtsystemen Melkveestallen. T oepassen licht reducerende technieken voor bestaande stallen. LTO & gemeente Tytjerksteradiel.

Second opion Lichtreductie Opdracht provincie aan Ziut totaal beschikt in 2011-2013

2.012

8 406

8 45

124

238

8 108

130

Conclusies De beoogde resultaten voor de programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied zijn grotendeels gerealiseerd of in zicht.  Nu de contouren van het nieuwe stelsel van agrarisch natuur- en landschapsbeheer bekend zijn, zijn de nieuw opgerichte gebiedscollectieven aan de slag om, afgestemd op de provinciale ambities, maatregelpakketten te ontwikkelen. Hiermee komt het resultaat dat we met de Landbouwagenda beoogden, de ontwikkeling van ruimere en bredere pakketten aan groenblauwe diensten, in zicht, zij het vertraagd en met minder financiële mogelijkheden dan waar we bij de voorbereiding van de Landbouwagenda op hoopten. 13





 



Alle Friese gemeenten baseren de beoordeling van de grotere bouwplannen voor de landbouw op een integrale afweging van alle belangen en passen daarbij de werkwijze van de Nije Pleats of vergelijkbare methodes toe. Het gemeentelijk toezicht op de naleving van de voorwaarden voor aanleg van groen rond bedrijven is voor verbetering vatbaar. Afgezien van een korte periode begin 2012 waarin onzekerheid heerste over de beschikbaarheid aan financiële middelen, kon het Kavelruilbureau, dankzij een extra financiële bijdrage van de provincie, alle aanvragen behandelen. Het landbouwstructuuronderzoek toonde aan dat de verkaveling in Fryslân niet overal goed is of blijft. Met de nieuwe Landbouwagenda wordt een voorstel voor toekomstig landbouwstructuurbeleid aan Provinciale Staten aangeboden. Met de aankoop van twee bedrijven in Bakkeveen zijn de verzuringsproblemen rond de Bakkeveense Duinen opgelost. Dit natuurgebied was in het kader van WAV als zeer verzuringsgevoelig aangemerkt. Boeren die bovenwettelijke prestaties leveren op het gebied van duurzaam produceren, kunnen gebruik maken van fiscale regelingen en subsidiemogelijkheden van het rijk, de jonge boerenregeling en provinciale subsidie voor ontwikkeling van concepten waarbij de markt een meerprijs voor duurzaam ondernemen betaalt. Er is weinig tot geen resultaat geboekt in de gronduitgifte van het glastuinbouwontwikkelingsgebied Waddenglas in Sexbierum. De Staten worden hierover jaarlijks afzonderlijk gerapporteerd.

Financieel De provincie droeg in 2011-2013 bijna 9 ton bij aan projecten gericht op de groenblauwe diensten. Daarbij ging het vooral om professionalisering van gebiedscollectieven, het ontwikkelen van nieuwe blauwe (water) diensten, optimalisering van het weidevogelbeheer en verdienmodellen voor weidevogelbeheer. Ten behoeve van de ruimtelijke kwaliteit werd € 238.000,- bijgedragen aan de implementatie van de werkwijze van de Nije Pleats bij de gemeenten en aan pilots voor vermindering van de lichtuitstoot uit melkveestallen. Over de financiële aspecten van landbouwstructuurversterking, Waddenglas en de aankoop van de bedrijven die in het kader van de WAV zijn gedaan, werd/wordt in andere verbanden gerapporteerd.

14

4. EVALUATIE PROGRAMMALIJN KENNIS EN INNOVATIE In de Landbouwagenda is het volgende opgenomen: “Wij stimuleren en ondersteunen de landbouw bij het ontwikkelen en toepassen van kennis en innovaties op het terrein van duurzaam ondernemen”. Daaraan werkten we via drie actielijnen: landbouw en energie, de Dairy Campus en uitrol van kennis en innovaties op het boerenerf. Hierover kunnen we het volgende melden. 4.1 Landbouw en energie Tabel 6 geeft aan wat de voornemens voor landbouw en energie waren en welke resultaten daarin behaald zijn. Tabel 7 vult dat aan met een overzicht van de projecten die de provincie steunde en de financiële bijdragen die daaraan geleverd zijn. Tabel 6. Overzicht voornemens en resultaten programmalijn kennis en innovatie, actielijn energie, januari 2011-medio 2014 (groen/geel: beoogde resultaten zij wel/niet behaald of in zicht) Aspect en voornemen Uitvoering 1. In navolging van de organisatie van de bio- Het initiatief voor een biogasleiding in Noordoost Fryslân, waarbij biogas opgewerkt wordt tot gasringleiding in Noordoost Fryslân zijn door aardgaskwaliteit en vervolgens op de gewone gasleiding ingevoed wordt, stokt omdat die alde hele provincie lokale en regionale ener- leen met een forse exploitatiesubsidie rendabel is. Men onderzoekt nu ook alternatieven als gieketens opgezet. De landbouw is als leve- het opwerken naar LNG (vloeibaar aardgas). rancier van duurzame energie een belangrij- Nieuwe initiatieven van biogasringleidingen die gevoed worden door mestke partner in deze ketens. covergistingsinstallaties zijn niet waarschijnlijk. Mest-covergisting zit in moeilijk vaarwater. De prijs van co-vergistingsmateriaal is zodanig gestegen dat het rendement onder druk staat. Dat geldt met name voor de eerste covergisters die MEP-subsidie ontvangen. Deze is minder aantrekkelijk dan de latere SDE-subsidie. Het initiatief in Zuidwest Fryslân voor een biogasringleiding tussen Koudum en Workum is omgebouwd naar een kleiner plan voor een biogasleiding van 1 á 2 vergisters die enige grootverbruikers in Koudum van biogas voorzien. De aandacht gaat nu uit naar de ontwikkeling van kleinschalige technieken voor mestbewerking en energieopwekking. De agrimodem mestraffinage is een techniek waarvan eerder veel verwacht werd, maar die heeft zich nog steeds niet bewezen. Inmiddels lopen of starten er ook andere initiatieven voor monovergisting, vaak in combinatie met mestraffinage, ook op de Dairy Campus (zie punt 2). Positief is dat er kleinschalige initiatieven gerealiseerd zijn waarbij biogas en/of -warmte geproduceerd op een agrarisch bedrijf, afgezet wordt bij derden: in Stiens wordt biogas uit mest 15

2. Er zijn in Fryslân met ondersteuning van de provincie minstens vijf projecten uitgevoerd voor het testen en demonstreren van innovaties in de productie van duurzame energie door de landbouw. Hierbij zijn de kansen die de Dairy Campus en Fryslân als proeftuin hiervoor bieden, benut.

geleverd aan een zwembad, in Tirns wordt geleverd aan het gasnet. Dit resultaat is ruimschoots gehaald. Zo ondersteunt de provincie de volgende landbouwenergie-innovaties:  Manure, een project op de Dairy Campus, gericht op mestscheiding en productie van biogas uit de dunne fractie waaruit ook fosfaat-, stikstof- en kaliumconcentraten worden gehaald.  Greenstep, een installatie die bij een mestvergister enzymen produceert. Door deze aan de vergister toe te voegen, stijgt de biogasproductie.  De Beddingmaster, ook uitgevoerd op de Dairy Campus, gericht op winning van warmte uit de dikke fractie van de mest.  Praktijktest op de Dairy Campus en bij het Groenonderhoud van gemeente Leeuwarden van een VALTRA-tractor die op groen gas rijdt.  Ombouw en uitbreiding van mestcovergister naar vergisting van dikke fractie van melkveebedrijven uit de omgeving, waarbij het biogas wordt opgewerkt tot aardgas.  Algen en Groen Gas”; algenproductie o.b.v. reststromen uit mestvergisting. Project op de Dairy Campus van Algaecom, DMT, RUG en Gasunie.  ECO200; techniek om laagwaardige warmte uit melk terug te winnen t.b.v. warm tapwater en verwarmingsdoeleinden. Hiervan zijn 2 varianten ondersteund voor onderzoek en demonstratie.  CODE; onderzoek naar “mestverwaarding”; grootschalige mestmonovergisting i.c.m. mestraffinage.

Met BiobRUG (een energieprogramma van de RUG), VanHall Larenstein en de Dairy Campus wordt onderzocht of we samen met een aantal kennis-/onderzoekspartijen tot een agenda voor GroenGas-onderzoek kunnen komen. 3. Wij hebben minstens twintig initiatieven Ook op dit punt zijn goede resultaten behaald. ondersteund, ook financieel, van agrarische  De provincie gaf procesondersteuning aan een initiatief van de Noardlike Fryske Wâlden bedrijven of samenwerkingsverbanden om voor collectieve inkoop van zonnepanelen voor onder andere agrarische bedrijven. We duurzame energie te produceren. zijn ook betrokken bij dergelijke initiatieven in Zuidwest Fryslân en op de Waddeneilanden. Voor de Waddeneilanden wordt hiervoor een aanvraag uit het Waddenfonds voorbereid.  De Provincie ondersteunt voorlichting op het gebied van zonnestroom, ook aan boeren.  Bij de zonnestroomprojecten speelt ook de verwijdering van asbestdaken een rol. De 16

kosten die hiermee gemoeid zijn, weerhoudt een deel van de boeren om zonnepanelen te plaatsen. In 2013 is er € 20 miljoen aan rijksgeld beschikbaar gekomen, waarvan ca. € 1,6 miljoen voor Fryslân, voor asbestverwijdering gekoppeld aan zonnepanelen. Dat is een extra stimulans voor de installatie van zonnestroompanelen. De regeling is op 1 juli 2013 in werking getreden en op 1 juli 2014 verlengd en aangepast. Ook voormalige agrarische gebouwen komen in aanmerking.  Naar aanleiding van het landelijke Energieakkoord en de mogelijkheid voor “lokaal salderen”(7,5 ct REB-korting, Regulerende EnergieBelasting) heeft de provincie opdracht gegeven om een aantal Business Cases uit te werken voor coöperatieve PV-installaties op boerendaken. Uit deze studie bleek dat er géén haalbare business cases zijn. Dit wordt ook door andere studies bevestigd.  Daarnaast gaven we subsidies aan een aantal energiebesparingsprojecten en stelden we op de Landbouwbeurs die eind 2011 in Leeuwarden gehouden werd vouchers beschikbaar waarmee agrariërs met een 50% bijdrage van de provincie hun bedrijven op de mogelijkheden voor energiebesparing konden laten scannen. Vijftig bedrijven hebben hiervan gebruik gemaakt.  Met LTO-Noord wordt gewerkt aan een gezamenlijke Landbouw-Energiesamenwerkingsagenda. De speerpunten voor 2012-2013 waren ‘zonnestroom’ en ‘studiegroepen energiebesparing’. Voor 2014-2015 is dat mestraffinage-monovergisting.  In samenspraak met de gemeente Leeuwarden is een haalbaarheidsstudie voor een demonstratieproject met een monovergister uitgevoerd. Dit bleek voor die specifieke situatie niet rendabel. Op basis van deze kennis werkt de (Friese) leverancier aan een aangepaste opzet.  Een onderdeel van de GreenDeal met het rijk voor de realisatie van biogasringleidingen (zie hierna) betreft het opzetten van een handelsplatform duurzame energie t.b.v. mestvergisting. Dit bleek niet haalbaar en is omgebogen naar een onderzoek naar een Biomassa Conversie Centrum. De provincie ondersteunt het onderzoek voor een demonstratieproject in Fryslân.  Er is een haalbaarheidsstudie naar verhoging van het energetisch rendement van biogasWKK’s uitgevoerd. 4. Boeren die bestaande windmolens saneren De provincie is samen met het Platform Duurzaam Fryslân aan het onderzoeken of we het proen vervolgens in een nieuw windcluster par- ces van opschalen en saneren kunnen faciliteren, o.a. via een windbank. De vereniging van ticiperen, zijn daarbij, desgewenst, door ons windturbine eigenaren is aangesloten bij het Platform. Hierbij is er een afhankelijkheid van het 17

gefaciliteerd. 5. Er zijn mede door onze inzet op rijksniveau vernieuwingen in juridische, financiële en bestuurlijke instrumenten gerealiseerd waardoor die niet belemmeren maar stimuleren.

6. In het nieuwe energieakkoord voor NoordNederland zijn afspraken vastgelegd over regiospecifieke toepassing van juridische, financiële en bestuurlijke instrumenten. 7. Er zijn nieuwe financiële middelen voor innovatie en investeringen aangeboord. Daarbij hebben wij ons vooral op de Europese Unie gericht.

toekomstige windbeleid van de provincie. EnergyValley en Groengas.nl denken voortdurend mee over nieuwe regelgeving van het rijk, onder andere de SDE-regeling.. Met het rijk is een GreenDeal gesloten om belemmeringen weg te nemen bij de realisatie van biogasringleidingen zoals die voor Noordoost (Bionof)en Zuidwest Fryslân (Koudum-Workum) voorbereid worden. Een nieuw energieakkoord Noord Nederland is niet meer aan de orde. Greendeals bieden een alternatief om regio specifiek afspraken vast te leggen, dat gebeurt ook al (zie punt 5). In september 2013 is het Nationale Energieakkoord afgesloten. Noord Nederland heeft hiervan met Energy Valley een noordelijke vertaling/aanbod op gemaakt onder de naam SWITCH. De inzet van Europese (POP)middelen voor landbouw-energie viel tegen. Dat is vooral terug te voeren is op het gegeven dat de provincie zich richt op de ontwikkeling van innovaties terwijl de Europese POP-middelen vooral bestemd waren om de toepassing op het boerenbedrijf via investeringssubsidies te steunen. Wel wordt met internationale partners een energieproject met Europese Interreg-middelen uitgevoerd.

18

Biogas Koudum - Workum Voorbereiding levering bio gas door meerdere veehouders. Benutting in zuivelfabriek. Voorbereiding uitvoering. Van VOF Stokman, Enexis, HoSt e.a Vouchers Energie Scans Landbouwbeurs FEC dec 2011. Opdracht provincie aan Ekwadraat. Skjin en Enerzy Neutraal Voorbereiding combi asbestsanering zonnepanelen. Van Noardlike Fryske Wâlden

2011 - 2013

75

40

35

35

2011 - 2012

22

11

11

11

2011 - 2012

29

4

5

20

20

Energie Besparing Melkveebedrijven. 2011 - 2014 Bedrijven scans, advies, maatreglen. besparingen. Van ELAN - ANV's 60 boeren.

79

40

6

33

33

Energie Aanjager Fryslân. 2011 - 2013 Stimuleren energiebesparing en duurzame enrgieproductie. Opdracht & uitvoering Provincie Fryslân Manure, Mestscheiding en biogas2012-2013 winning uit de dunne fractie, op de Dairy Campus. Van Bioclair, OosterhofHolman, Paques, KNN

177

332

200

124

53

200 Fryslân Fernijt 3

532

177


provincie overig

Programma duurzame energie

programma streekplan

ILG

POP.NU

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode

Tabel 7 OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013 Programmalijn Kennis en Innovatie, actielijn ENERGIE(bedragen in 1000 euro)

19

2012-2013

Haalbaarheidsstudie verhoging rendement biogas-WKK; Van CTC/EPC

2013

109

99

339

143

196

79


prov overig



ILG

POP.NU

FYLG


totale kosten

totale kosten

totale kosten

208

20

196 Fryslân Fernijt 3

De Beddingmaster warmtewinning uit de dikke mestfractie. Dairy Campus. Van VT-products, Frilim en Wassenaar. Energie Congres Papenburg Bijdrage provincie. Info bijeenkomst zonnestroom Van LTO Workshop groengas Opdracht provincie Symposium boer zoekt zwembad Opdracht provincie Groen Gas Mestvergisting Mestvergister boerenerf. Verhogen productie biogas in combi met creëren meer mestruimte Van Schaap Bio Gas Bio Energie Gorredijk Gras als biomassa voor energie. Van Bio Energie Fryslân

totale kosten

periode Greenstep. 2012 -2013 Research Innovatief enzym. 20% méér gasproductie met vergister. Van TO Holwerd, Bioclear, Ekwadraat.

2012

5

5

5

2012

5

2

2

2012

6

6

6

2012

5

5

3

5

2013-2015

964

764

200

150

2013-2015

105

79

26

26

14

14

20

50

14

41

Groen gas en Algen; ontwikkeling algen o.b.v. restwarmte, CO2 en mineralen uit vergister. Van Algeacom, DMT. RUG, Gasunie en Dairy Campus, ontwikkelen Business Case voor collectieve PV op boerendaken (opdracht provincie)

2012/2013

313

120

193

2013/2014

7

7

7

2013

2

2

2

Quick scan Vergisters / Biomassa Conversie Centrum Van G. de Haan/Grassa

2013/2014

7

7

7

Ontwikkelen bedrijfsplan Biomassa Conversie Centrum Opdracht provincie

2014

14

14

2014/2015

46

2,25

22

24

ECO200: warmtewinning uit melk Opdracht provincie

21

2,25

samenwer- herkomst kingsagen- provincie da met overig Leeuwarde

74


115

193

14

24

Fryslân Fernijt

41

Friese grondsto ffenagen-


2014/2015

ILG

Bio Energie Gorredijk Gras als biomassa voor energie. Van Bio Energie Fryslân: 2e fase

2,3

POP.NU

4,5

prov overig

procesgeld landbouwagen da FYLG

totale kosten

totale kosten

totale kosten

2013

Haalbaarheidsstudie monovergister ISS-tanks / Roorda

totale kosten

periode Praktijktest biogastrekker op Dairy Campus en bij gemeente Leeuwarden; opdracht provincie en gemeente


prov overig



ILG

POP.NU

procesgeld landbouwage nda FYLG

7

14

14

14

604 125

63

63

3887 2345 138

1403

Rijk

792

7 Koers Noord Fries e gron dsto

totale kosten

totale kosten

totale kosten

7

EU

2014/2015 CODE: Mest de Groene Motor: grootschalige mestmonovergister en raffinage van digestaat Van FC, DHV, Dairy Campus, subsidieregeling "Asbest eraf 2013/2015 Zonnepanelen erop* INTERREG Groen Gas / Grünes Gas: 18 2013/2015 deelprojecten met 63 partners in NL en DU* totaal beschikt in 2011-2013

totale kosten

periode

2013/2014 Quick scan Vergisters / Biomassa Conversie Centrum: G. de Haan/Grassa ontwikkelen bedrijfsplan Biomassa 2014 Conversie Centrum opdracht provincie

0 208

229

0

0

284

682

* bedragen niet in totalen meegerekend Conclusies In het najaar van 2011 werd bij de afdeling Kennis en Economie een aanjager landbouw-energieprojecten aangesteld. Vanaf dat moment kwam er vaart in de provinciale ondersteuning van deze projecten. Op praktisch alle onderdelen zijn de gewenste resultaten behaald.  In de periode januari 2011-medio 2014 steunde de provincie bijna 30 grotere of kleinere initiatieven. Aanvankelijk concentreerde de aandacht zich op energiebesparing en zonnestroom. In 2012 kwam er weer meer aandacht voor energie uit mest: niet voor grote mestcovergistingsinstallaties en aansluiting op biogasringleidingen -daarvan staat het rendement te veel onder druk- , wel voor nieuwe, kleinschalige technieken voor mestverwerking en energieopwekking. Die dragen zowel bij aan een duurzame energievoorziening als aan het sluiten van mineralenkringlopen. Hierbij wordt samengewerkt met LTO Noord Fryslân en de Dairy Campus. Deze lijnen willen we de komende jaren voortzetten.  Wat de sanering van bestaande windmolens betreft, was er weinig actie. Dat hangt samen met het uitstel van provinciale besluitvorming over windenergie. 22



Ook de inzet van Europese POP-middelen voor landbouw-energie-innovaties viel tegen. Dat is terug te voeren op het feit dat die middelen vooral bestemd waren voor de toepassing van innovaties door agrarische bedrijven en niet of minder voor de ontwikkeling van nieuwe technieken. Dat is het terrein waarop de provincie zich richt. Wel wordt een internationaal energieproject met steun Europese Interreg-middelen uitgevoerd.

Financieel De provincie droeg in de periode januari 2011-medio 2014 € 1,4 miljoen aan landbouw-energieprojecten bij. Daarmee leverden we een bijdrage van 36% aan een totaalbedrag van € 3,9 miljoen aan energieprojecten. Deze bijdragen werden vooral gedekt uit middelen voor Koers Noord/Fryslân Fernijt, met daarnaast bijdragen uit de budgetten voor de Landbouwagenda, het Programma Duurzame Energie en POP2. 4.2 Actielijn Dairy Campus Tabel 8 geeft aan wat de voornemens op het terrein van de Dairy Campus waren en welke resultaten behaald zijn. Tabel 8. Overzicht voornemens en resultaten programmalijn kennis en innovatie, actielijn realisatie Dairy Campus (groen/geel: resultaten wel/niet behaald of in zicht) Aspect en voornemen Uitvoering 1. Vanaf begin 2013 is de Dairy Campus operatio- Medio 2013 is door SNN en regio tesamen een bedrag van € 20 miljoen aan de WUR beneel. schikt voor realisatie van de Dairy Campus incl. een educatie-, trainings- en innovatieproDit houdt ook in dat er een innovatiefonds is inge- gramma. steld. Er is een adviesraad ingesteld die de partners Er is een Stuurgroep ingesteld waarin naast de WUR, de provincie en de gemeente Leeuvan de Dairy Campus adviseert over het innovatie- en warden ook Van Hall Larenstein (VHL), Nordwin College (voorheen AOC Friesland), Dairy onderwijsprogramma en de besteding van het inno- Training Centre (een samenwerkingsverband van AB Vakwerk, de Friesian en Aeres (het vatiefonds voormalige PTC+ in Oentsjerk)), Friesland Campina en LTO Nederland, sector melkveehouderij, vertegenwoordigd zijn. Verder is er een innovatiecommissie ingesteld voor het innovatieprogramma dat op 13 maart 2014 startte. VHL is verantwoordelijk voor het Educatieprogramma, samen met het Nordwin College. In september 2013 zijn de praktijk/trainingslessen van Nordwin College en VHL op de Dairy Campus begonnen. Het Dutch Training Centre gaat trainingen voor de melkveehouderij verzorgen. Er liepen al verschillende onderzoeken, in Leeuwarden of (tijdelijk nog) in Lelystad. De instelling van het innovatiefonds voorjaar 2014 zal een extra impuls geven aan het 23

onderzoek in Leeuwarden. De voorbereiding van de nieuwbouw van de Dairy Campus is zo ver gevorderd, dat men verwacht na de zomer van 2014 met de bouw te kunnen beginnen. De oplevering wordt een jaar daarna verwacht. Er liepen al verschillende onderzoeken, in Leeuwarden of (tijdelijk nog) in Lelystad. De instelling van het innovatiefonds voorjaar 2014 zal een extra impuls geven aan het onderzoek in Leeuwarden. De voorbereiding van de nieuwbouw van de Dairy Campus is zo ver gevorderd, dat men verwacht na de zomer van 2014 met de bouw te kunnen beginnen. De oplevering wordt een jaar daarna verwacht. 2. Aantrekken van bedrijven/versterken van de zuivelketen Een verdere verduurzaming van de zuivelketen is een opgave voor alle schakels uit de keten: Het is belangrijk al deze schakels bij de ontwikkelingen op de DC te betrekken. Hiermee gaan de WUR en de gemeente Leeuwarden aan de slag. 3. (Inter)nationaal vermarkten van kennis Ook het (inter)nationaal vermarkten van kennis die op de DC opgebouwd wordt, zal de economie en werkgelegenheid in Fryslân versterken. Wij verwachten dat de partners van de DC en de bedrijven die zich hierbij aansluiten, hierin zelf initiatieven zullen nemen.

Op het bedrijventerrein tegenover de Dairy Campus, Newtonpark IV speciaal voor de dairy industrie (Dairy Valley) heeft zich inmiddels het bedrijf Cowhouse (stalinrichting) gevestigd. CRV (rundveefokkerij, met laboratorum en 300 topkoeien) heeft vergevorderde plannen zich hier te vestigen. Meer bedrijven hebben belangstelling getoond.

Er is een Dutch Dairy Centre opgericht voor de exporterende MKB bedrijven in de dairy sector onder leiding van 3 bedrijven naar analogie van het Dutch Poultry Centre in Barneveld. Het Dutch Training Centre verzorgt trainingen en korte cursussen voor de melkveehouderij en andere belangstellenden uit het buitenland en zal in 2015 zijn activiteiten verplaatsen van Oentsjerk naar de Dairy Campus..

Conclusies Ondanks de vertraging in de subsidie uit het rijksdeel REP, zijn de ontwikkelingen rond de Dairy Campus doorgegaan. Nu de subsidie beschikt is, kan de WUR in volle vaart verder. Op alle aspecten –onderzoek, onderwijs, trainingen; het (inter)nationaal vermarkten van kennis en het aantrekken van bedrijvigheid ter versterking van de zuivelketen, zijn positieve ontwikkelingen te melden en de verwachtingen voor de komende jaren zien er ook goed uit.

24

4.3 Actielijn Uitrol van kennis en innovaties In de Landbouwagenda voor 2011-2013 is aangegeven dat de provincie de uitrol van kennis en innovaties op het boerenerf wil stimuleren en ondersteunen. Duurzaam omgaan met natuurlijke hulpbronnen is daarbij als het centrale thema benoemd. Tabel 9 geeft aan welke resultaten we hiermee in 2013 wilden bereiken en hoe met de realisatie hiervan staat. Tabellen 10, 11, 12 geven een overzicht van de projecten die de provincie in de periode begin 2011 tot medio 2014 steunde inclusief de financiële bijdragen die de provincie daaraan leverde voor respectievelijk de biologische landbouw, de glastuinbouw/Waddenkas en voor de overige agrarische sectoren. Tabel 13 geeft een totaal financieel overzicht voor de actielijn uitrol van kennis en innovaties..



Tabel 9. Overzicht voornemens en resultaten programmalijn kennis en innovatie, actiepunt uitrol van kennis op het boerenerf, 2011-2013 (groen/geel: beoogde resultaten wel/niet behaald of in zicht) Voornemens Behaalde resultaten Er zijn met financiële ondersteuning van de provincie Er zijn in de periode 2011-2013 48 projecten onder de noemer uitrol van kennis op het boerenerf beschikt, waarvan 28 voor landbouw/algemeen, 13 voor de biologische landbouw en minstens tien projecten uitgevoerd. 7 voor de glastuinbouw. Deze projecten zijn gericht op: o klimaatneutraal boeren Van deze 48 projecten scoren er 12 op het thema klimaatneutraal, o Klimaatbestendig boeren 9 op het thema klimaatbestendig boeren, o Sluiten van mineralenkringlopen 25 op het thema kringlopen sluiten, o Duurzaam produceren als voorwaarde voor 8 op het thema duurzame kwaliteitsproducten (waarbij de projecten voor de biologische kwaliteitsproducten landbouw niet meegeteld zijn) o Dierwelzijn en diergezondheid en 5 op het thema dierwelzijn/diergezondheid Biologische landbouw – minstens 12 % van het budget Van de € € 2.945.000,- aan provinciale landbouwmiddelen (procesgeld, ILG, FYLG en POP) is wordt besteed aan de biologische landbouw. € 404.000,- aan biologische projecten besteed. Dat is 14%. Daarmee is de doelstelling van minstens 12% gehaald. Het gaat hierbij zowel om projecten voor verdere verduurzaming van de biologische sector als om activiteiten gericht op het stimuleren van gangbare boeren om om te schakelen naar biologische landbouw en op begeleiding van gangbare boeren die aan het omschakelen zijn. De biologische landbouw lift daarnaast ook in meerdere of mindere mate mee met de projecten maatschappelijke diensten, ruimtelijke kwaliteit en landbouw/energie.

25

26

Tabel 10.

Projectontwikkeling BIO landbouw. Inzet menskracht voor ontwikkkeling van biologische projecten. Opdracht provincie aan LTO projecten.

2011

Zacht Fruit 2011-2013 Kennisuitwisseling, maatregelen gericht op verbeteren kwaliteit fruit door bodem-, wateren gewasbescherming. Van telersvereniging Zachtfruit / LTO projecten. Buorkje by de Buorman, Kennisuitwisseling

10

188

38

100

10

10

50

28

22

*

2011-2012

128

68

60

60

Bio Boeren en Kunst 2011-2013 Kennismaking consument met bio landbouw langs een kunstroute. Van AOC Fryslân, bio bedrijven.

92

63

29

29

BioBarometer. Vouchers voor advisering 2011-2012 omschakeling naar bio melkveehouderij te FEC landbouwbeurs 2011. Door EKOpart / K. Water. Opdracht provincie.

6

6

6

49

49

gangbare en biologische bedrijven. Van AOC Fryslan, agrariërs.

Planty Organic, Praktijkproeven en onderzoek naar minimalisren gebruik van dierlijke mest in bio akkerbouw. Van Vereniging BIOWAD, Louis Bolk, SPNA.

2012-2014

Omschakelgroep Melkveehouders Cursus theorie en praktijk Van EKOpart / K. Water

2012-2013

Goud van oud Grasland Maatregelen, monitoren en kennisuitwisseling productiviteit, biodiversiteit en milieuwaarden bodem van oud grasland. Van LTO projecten, Louis Bolk, veehouders.

2013 - 2015

258

30

179

* * 11

5

369 125

90

6

6

154

94

60

** 27

dierwelzijn/ diergezondheid

kwaliteits-producten

sluiten kringlopen

Klimaatbestendig boeren

klimaatneutraal boeren


provincie overig

Programmam Duurzame Energie


ILG

POP

FYLG oud


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode

OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011 - 2013 Programmalijn Kennis en Innovatie BIOLOGISCHE LANDBOUW (bedragen in 1000 euro)

2013

13

10

3

3

Ammoniak neutraliseren Onderzoek resonantie LTO / NFW

2013

6

3

3

3

Teelt groenbemesters Effecten gebruik van diverse groenbemesters. Vanbiologische boeren, SPNA-Kollumerwaard, LTO projecten Landbouw grond voor bio. Scan en advies m.b.t. optie land omzetten naar bio beheer ( Mieden, Buitenpost ). Opdracht provincie voor EKOpart / K. Water

2013 - 2014

67

25

25

25

2013

10

10

10

Project Bodemstructuur Voorbereidend werk t.b.v.project Waddenfondsaanvraag Van Vereniging Biowad.

2013

16


17

1174 223

8

538

413

8

0 323

28

**

60

22

8

1

3

6


kwaliteitsproducten

sluiten kringlopen




provincie overig



* ** Leader

8

ILG

POP

FYLG oud


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode Bijdrage BIOVAK 2013 te Zwolle Workshops uitvoeren.

Tabel 11. OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011 - 2013

5

24

3

2

2

35

23

Zilte Teelten het jaar rond Praktijkproef telen zilte groenten jaar rond onder glas. Van Living Foods BV Jelsum

2012-2013

58

Waddenkas manager Aanjager innovatie Friese glastuinbouw bedrijven, imago en werkgelegenheid. Provincie Fryslân.

2011-2013

180

36

144

144

Onder glas groeit je toekomst 2012-2013 Werkgelegenheidsproject, begeleiden en opleiden werklozen naar werk in de glastuinbouw. Opdracht Provincie / Westergo

520

472

48

48

Zilte teelten het jaar rond onder glas. Opschaling naar productiekolom, ketenpart ners. Van Living Foods BV Jelsum Validatie tomaat paprika Integraal ( biobased ) benutten reststromen Van Veolia, KNN

2013 - 2014

213 113

20

80

80

2013

398 100

135

163

163

1409 256

669

484

totaalbeschikt in 2011-2013

**

* *

23

23


kwaliteitsproducten

sluiten kringlopen



provincie overig



ILG

POP

FYLG

24

A7/Wes- herkomst provincie overig tergo

Aardwarmte Berltsum 2012 Verkenning haalbaarheid aardwarmte en SDE-subsidie. Van St. Gietwater BV Berlikum

6

A7/Westergo

5

*

0

29

0

0

0 461

A7/Westergo

35


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

2012

A7/Wes-A7/Wes- SIF tergo tergo

Stevia van Dichtbij Verkenning kansen productie, verwerking/ afzet. Van AOC Leeuwarden

totale kosten

periode

Programmalijn Kennis en Innovatie WADDENKAS (bedragen in 1000 euro)

* * * ** 3

1

2

4

0

Tabel 12. OVERZICHT PROJECTEN EN UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011 - 2013

Credits voor Carbon Care 2011 - 2013 Ontwikkelen van inzicht in methoden om CO2 in de bodem vast te leggen, te monitoren en te verwaarden (beloning voor de boer) . Van CLM, L.Bolk Inst., agrariërs, Alterra Advies. Verduurzaming Maïsteelt Veengrond. 2011 - 2014 Toepassen vroeg te oogsten rassen en Niet Kerende Grondbewerking ( NKG ) in combi met flexibele water peilen, drainage proeven. Kennis delen en opschalen. Opdracht n.a.v. behandeling Landbouwagenda door PS. Nordic Maize breeding, veehouders, loonbedrijven Verduurzaming Maïsteelt Veengrond. Met 2011 maïs onder doek en NKG. Opdracht van provincie n.a.v. vraag door PS. H.W Leeraar & Partners, veehouders. Behandeling Erfspoelwater Veehouderij 2011- 2012 Pilot met nieuwe technologie voor zuivering van erfafspoeling. Van Mts. L. Westra, Wetterskip Fryslân.

363

100

283

37

147

13

263

216

30

134

66

30

131

65

* *

* **

134

* 18

41

33

18

18

8

8

30

* *


kwaliteitsproducten

sluiten kringlopen




provincie overig

#248 Fryske Koers

#248

Programmam duurzame energie

2011- 2013


Duurzaam boer blijven in Friesland, Studiegroepen gericht op stimuleren en meetbaar maken van kringloopboeren. Van LTO, NFW

ILG

#3815 #170 #3396

POP

2011 - 2014

FYLG

totale kosten

Smart Dairy Farming, onderzoek toepassing sensortechnology voor diermanagement in de melkveehouderij. Van FrieslanCampina, LTO e.a.


periode

eigen bijdrage

bijdrage derden

bijdrage provincie

Programmalijn Kennis en Innovatie ALGEMEEN (bedragen in 1000 euro)

* *

Pure graze Pilot/studiegroep extensivering veehouderij met maximale weidegang. Van St. Pure graze, veehouders.

2011

65

23

21

21


kwaliteitsproducten

sluiten kringlopen




provincie overig

Programmam Energie


ILG

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode Gezond rendement Cursus reductie gebruik antibiotica in veehouderij, versterken deskundigheid boer in herkennen en preventie van ziektes, incl. ontwerp cursusmateriaal voor vervolg bijeenkomsten Van LTO projecten, 180-240 veehouders uit Fryslân en Groningen

21

* 2012

23

14

9

9

Agrarische Groenstations Skarsterlân CMC 2012 compostering groenafval van gemeente door en voor benutting bemesting land door melkveebedrijven. Van Mts. Dijkstra, gemeente Skartsterlân.

188

103

10

75

75

Klimaat neutraal produceren, 2012 Introductie maatregelen die zowel het bedrijf als het klimaat ten goede komen. Van AJK Fryslân, agrariërs.

60

3

27

30

30

2012-2013

329

254

65

10

10

Benutting eiwit uit Gras. Experiment en research. Van Grassa / Dairy Campus

2012 - 2013

177

60

60

57

57

Kruislings poten pootaardappel Ontwikkelen nieuw concept teelt en mechanisatie, reductie gewasbeschermingsmiddelen, meeropbrengst 10% Van Mechanisatiebedrijf Broekens

2013 - 2015

305

155

150

150

Verduurzamen Voercentrum. Meten voerefficiency veehouders: inzicht in fosfaat en stikstof benutting, reductie CO2, optimaal rantsoen realiseren. Van Vercentrum Leeuwarden, 18 melkveehouders

2013

249

150

99

99 A7Westergo

A7Westergo

Klimaat voor Vernieuwing Deelname vanuit landelijk kennisnetwerk Van LTO projecten, agrariërs.

31

* * *** * * * ** * *

2013 - 2015

329

242

87

87

Seedykkiekje Communicatie "brug " op veehouderij en weidevogelbeheer Van Mts Westra, Oudemirdum

2013 - 2014

125

75

50

25

Fok en stimulatie programma Fries Roodbont 2013 - 2015 Vee Stabiele populatie bedrijfsmatig ontwikkelen. Van Stichting Roodbont Fries Vee, veehouders. Spaarwater 2013 - 2015 Rendabel en duurzaam agrarisch watergebruik in de verziltende omgeving van de Waddenregio. Pilots gericht op het rendabel en slim omgaan met agrarisch watergebruik. Bijdrage van Waddenfondsproject. Van Acacia Institute, div. waterschappen, LTO, provincies Fryslân, Groningen, Noordholland. Reductie emissie ammoniak 2013 - 2015 Proeven en pilots met toevoeging water bij bemesting Van melkveehouders landelijk en in Fryslân.

105

64

41

41

1.290

33

608

24

Boer en burgecursus communicatie. Van AJF Fryslân. Effecten diverse bodembemesters Pilots research en communicatie m.b.t. invloed op bodemgezondheid. Van NMI, SPNA te Kollummerwaard.

392

342

50

584

Waterhuishoudings- plan (68) en Waddenfonds (516)

649

*

50

2013

8

4

4

4

2013

110

45

50

15

15

2013 - 2015

35

2

19

14

14

2014

98

15

68

15

15

32

Leader

AJFryslan & AJF Zeeland. Kennisuitwisseling. Van AJK Fryslân. Voorbereiding European Innovation Partnerships's. M.b.t thema's bodem en water in land- en tuinbouw. Van noordelijke waterschappen, LTO.

***

25 Leader

Veldleeuwerik. Introductie werkmethodiek St. Veldleeuwerik met akkerbouwers Van Stichting Veldleeuwerik, akkerbouwers

* * ** *

2013 - 2015

35

2

Teelt eendenkroos Teelt en benutten eendenkroos als eiwitvervanger op het veebedrijf. Onderzoek. Van veehouder J. Adema, van Hall,For Farmers, EDV.

2013 - 2014

154

89

Pootaardappel Academie Kennisdeling en verdieping telers i.s.w. met HBO / MBO onderwijs. Structuur leggen voor zelfstandige PAA in NN per 2016. Van telers, LTO projecten, handelshuizen.

2013 - 2015

100

22

Kennis & Info centrum Koeien Tuin Kennnisverspreiding bouw innovatieve veehouderij aan rand van Leeuwarden. Van Mts.Tamminga, Dairy Campus.

2013 - 2015

85

53

2013-2015

512

327

Pure Oorsprong Bloem Akkerbouwers en Koopmans meel BV telen en vermarkten regionaal bakmeel voor brood Van akkerbouwers, Koopmansmeel e.a.


19

38

14

14

65

65

40

40

32

32

65

120

120

5.626 1.918 1.649

2.059

30 970


kwaliteitsproducten

sluiten kringlopen




provincie overig

Programmam Energie


ILG

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

periode Boer en burgecursus communicatie. Van AJF Fryslân.

* ** ** * * 131

65

862

8

5

17

4

5

Conclusies Naast de eerder vermelde projecten rond landbouw/energie, steunde de provincie in 2011-2013 nog eens 48 kennis- en innovatieprojecten rond andere thema’s. Het betrof 13 projecten voor de biologische landbouw, 7 voor de glastuinbouw en 28 voor andere deelsectoren. Projecten voor de biologische landbouw Provinciale Staten hebben bij de vaststelling van de Landbouwagenda uitdrukkelijk om aandacht voor de biologische landbouw gevraagd. Om hier gehoor aan te geven stelde de provincie een aantal keren financiële middelen beschikbaar waarmee de verenigde biologische boeren menskracht hebben ingehuurd om projecten te ontwikkelen (€ 10.000,- in 2011, € 8.000 in 2013). Dat leverde een aantal interessante projecten op waaronder Planty Organic en Goud voor Oud. In totaal werden 13 biologische projecten gesteund. Ongeveer de helft daarvan was gericht op verdere verduurzaming van de biologische landbouw. Kringlopen sluiten is daarbij het belangrijkste thema. 33

Drie projecten waren gericht op het stimuleren van gangbare boeren om naar biologische landbouw om te schakelen of de begeleiding van boeren die net omgeschakeld waren (Buorkje by de Buorman, BioBaramoter, omschakelgroep melkveehouders). De belangstelling voor deze projecten was matig. Er maakten ca. 10 bedrijven gebruik van het aanbod van de provincie om het bedrijf te laten scannen op de mogelijkheden om om te schakelen. Ook de groep van boeren die bij de omschakeling begeleid werd, telde ca. 10 deelnemers (met een overlap met de scan-groep). Deze cijfers zijn een graadmeter voor de belangstelling voor omschakeling. Uit gegevens van het CBS blijkt dat het aantal biologische bedrijven in Fryslân de laatste jaren nauwelijks toeneemt (130, 133 en 134 bedrijven in resp. 2011, 2012 en 2103). Het areaal grond groeit wel door met 4-5 % per jaar tot 6.254 ha in 2013. De matige animo voor omschakeling heeft vooral met grond te maken. Omschakeling vraagt om extensivering van de bedrijfsvoering. Bij een gelijkblijvende omvang van de veestapel, heeft men dan extra grond nodig, bij voorkeur dicht bij het bedrijf. Het kopen of pachten van extra grond is niet altijd eenvoudig. Pacht van grond van natuurorganisatie kan hierin soms uitkomst bieden. De natuurorganisaties geven grond bij voorkeur bij biologische boeren in pacht. Maar het praktische aspect (liever een gangbare boer dichtbij dan een biologische boer op afstand) speelt ook een rol. De optie dat de provincie grond die vanwege het natuurbeleid weer verkocht wordt, met voorrang aan biologische bedrijven aanbiedt, is vanwege het gelijkheidsbeginsel strijdig met Europese regelgeving. De provincie droeg in 2011-2013 € 413.000,- aan biologische projecten bij. Het merendeel daarvan was afkomst uit provinciale landbouwbouwmiddelen (procesgeld, Fylg, ILG en POP). Daarmee werd 14% van de provinciale landbouwmiddelen (€ 2,9 miljoen) aan biologische projecten besteed. Dat voldoet aan de wens van de Staten dat minstens 12 % (van de landbouwmiddelen) aan de biologische landbouw zou worden besteed. Projecten voor de glastuinbouw/Waddenkas Waddenkas is het innovatieprogramma voor de Friese glastuinbouw. Het ging in 2007 van start en is daarna een aantal keren verlengd tot eind 2013. De programmanager deed zijn werk vanuit het Projectbureau A7Westergozone. Het management werd de laatste jaren uit Westergo-middelen betaald. Met de opheffing van de economische stimuleringszones is zijn deze mogelijkheid vervallen. Vanwege de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw droogde de stroom aan innovatieprojecten van de Friese tuinders op. Om deze redenen is per 1-1-2014 met het Waddenkasmanagement gestopt. De begeleiding van glastuinbouwprojecten maakt nu deel uit van het reguliere werk van de provinciale medewerkers. Het bestuurlijk overleg tuinders/provincie wordt voortgezet. In samenhang met de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw en de daarmee gepaard gaande afnemende innovatiekracht, richtte de aandacht van Waddenkas zich de laatste jaren minder op innovatie en meer op het imago van en de werkgelegenheid in de glastuinbouw. In 2007/2009 werd het project Werken in de Kas uitgevoerd. Dit had als doel werklozen uit de regio Noordwest Fryslân via begeleiding en scholing aan werk in de kassen te helpen. Dat leverde toen enkele tientallen banen op. Maar gaandeweg werden de resultaten minder. In 2012/2013 wordt hieraan een vervolg gegeven met het project Onder glas groeit je toekomst. Aan dit project van AOC Friesland (inmiddels Nordwin) werken gemeenten en werkgelegenheidsinstellingen in de Westergozone en Empatec mee. Ook dit project verloopt moeizaam. Met de projecten Stevia van Dichtbij en Zilte Teelten het jaar rond onder Glas werd/wordt gezocht naar nieuwe teelten. Bij de tuinders is hier (nog) weinig belangstelling voor. Het project validatie van paprika- en tomatenresten biedt wellicht kansen om restmateriaal uit de glastuinbouw te verwaarden. Dit project loopt nog. De provincie droeg in 2011-2013 € 484.000,- aan glastuinbouwprojecten bij. Het merendeel daarvan werd gedekt uit middelen voor A7Westergozone. 34

Projecten voor landbouw algemeen De kennis- en innovatieprojecten die geen betrekking hadden op de biologische landbouw of de glastuinbouw zijn opgenomen onder de noemer algemeen. Dat betrof het merendeel van de projecten (28 van de 48). Hierbij scoorden de thema’s kringlopen sluiten, vaak in samenhang met klimaatneutraal boeren, het vaakst. Op de thema’s klimaatbestendig boeren, kwaliteitsproducten (meerwaarde creëren uit duurzaam produceren) en dierwelzijn/diergezondheid werd in gelijke mate gescoord (elk ca. 5 keer). Hoewel praktisch elk project wel een onderdeel kennisverspreiding bevat, waren 11 projecten daar specifiek op gericht. In dat verband willen we vooral de studiegroepen van de Pootgoedacademie en van de Stichting Veldleeuwerik noemen. Beide kennisprojecten richten zich op de akkerbouw en kunnen op een grote deelname rekenen. Voor de melkveehouderij startte het kennisproject Duurzaam Boer Blijven in Fryslân. De belangstelling hiervoor viel tegen. Relatief veel kennisprojecten werden door de agrarische jongeren aangevraagd. In 2011 werd, op verzoek van de Staten en in opdracht van de provincie, gestart met praktijkproeven met maisteelt op veen zonder kerende grondbewerking. Hierbij wordt niet geploegd maar alleen een strook gefreesd waarin het mais gezaaid wordt. De graszode blijft hierbij grotendeels in tact. Het voordeel hiervan is dat er minder zuurstof in de grond komt waardoor de veenoxidatie en de bodemdaling minder snel verlopen dan met ploegen het geval is. Boeren spreekt vooral het in tact blijven van de graszode aan: hierdoor is de draagkracht van de bodem groter en treedt, vooral bij het oogsten, minder structuurbederf op. Een risico van deze werkwijze is dat zich water ophoopt in de gefreesde stroken met natschade en lagere maisopbrengsten als gevolg. Samen met machinebouwers en loonwerkers wordt naar oplossingen voor dit probleem gezocht. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken. De provincie droeg in 2011-2013 afgerond € 2 miljoen aan kennis- en innovatieprojecten algemeen bij. Hiervan werd € 1,2 miljoen uit landbouwmiddelen gedekt, bijna € 0,9 miljoen uit vooral middelen voor A7Westergo en het Waddenfonds.

35

projecten biologische landbouw projecten Waddenkas projecten algemeen totaal

13 7 28 48

1174 1409 5626 8209

223 256 1.918 2.397

538 669 1.649 2.856

413 484 2.059 2.956

322 60 23 30 970 131 30 1.315 191

22 65 87

0 0

0 0

8 461 862 1.331

provincie/totaal

provincie overig

Programmam Energie


ILG

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

aantal acties/projecten

Tabel 13 OVERZICHT UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013 Programmalijn Kennis en Innovatie, actielijn duurzaam omgaan met natuurlijke hulpbronnen (bedragen in 1000 euro)

35% 34% 37%

Financieel totaal De provincie droeg in 2011-2013 bijna € 3 miljoen aan kennis- en innovatieprojecten bij. Ruim de helft hiervan werd gedekt uit landbouwmiddelen gedekt, iets minder uit andere provinciale bronnen, vooral voor de A7/Westergo en het Waddenfonds.

36

5. EVALUATIE OVERIGE ZAKEN In dit hoofdstuk evalueren we een aantal nog niet benoemde zaken. Tabel 14 geeft aan om welke zaken dat gaat, wat daarvoor de voornemens waren en welke resultaten daarin behaald zijn. Tabel 14. Overzicht voornemens en resultaten overige zaken, januari 2011-medio 2014 (groen/geel: beoogde resultaten wel/niet behaald of in zicht) 1. Campagne werken aan een gezamenlijke opgave Het voornemen was dat de provincie initiatieven van derden zou steunen. Die kwaMinstens eens per jaar is er een campagne gevoerd om men aanvankelijk slechts aarzelend op gang. Uiteindelijk is in 2013 toch een aantal burgers, overheden en bedrijven in Fryslân bewuster te projectvoorstellen ingediend en gesteund. Dat betreft: maken van het belang van een duurzame landbouw en  Boerderij van de Toekomst (van FMF, zie het projectenoverzicht voor de bijdrage die zij daaraan zelf kunnen leveren. maatschappelijke diensten; dit project is nog in uitvoering);  communicatieprojecten van AJKF, zie het projectenoverzicht kennis en innovatie algemeen;  It Seedykje, een particulier initiatief in Nije Mirdum, is nog in uitvoering. In totaal droeg de provincie hieraan € 138.000,- aan bij. 2. Subsidievoorwaarden De projecten die door de provincie gesubsidieerd zijn, voldeden in de regel aan de Projecten die door de provincie gesubsidieerd worden subsidievoorwaarden genoemd onder a. tot en met d. Soms werd daarvan bearguvoldoen, naast de algemeen geldende criteria van EU, rijk menteerd en met instemming van het college vanaf geweken. en provincie, in principe ook aan de volgende voorwaarden: Een punt van aandacht bij de beoordeling van de subsidieverzoeken voor studiea. Naast de primaire land- en tuinbouw zijn één of groepachtige projecten is de inzet van uren van deelnemers die alleen kennis komen meerdere andere schakels uit de agro-keten actief halen. Tot voor kort was het gebruikelijk dat deze uren in de subsidiabele kosten betrokken. werden meegerekend. Aan de batenkant werden ze als eigen bijdrage ingebracht. b. Het project biedt zicht op uitvoering bij minstens Waardoor de provincie het merendeel van de externe kosten betaalde. We hebben vijfentwintig procent van de bedrijven van de tak van dit afgebouwd. Een mogelijkheid voor de initiatiefnemers om de financiering dan landbouw waarop het project betrekking heeft. toch rond te krijgen, is de deelnemers aan de studiegroep een eigen bijdrage te laten c. Het project draagt bij aan minimaal twee van de drie betalen. Dat lijkt ons heel reëel. Bij verschillende projecten is hiermee al zo gewerkt. aspecten van duurzame ontwikkeling (people/minsken, planet/omjouwing, profit/wurk). Een andere constatering is dat niet elke studiegroep het verwachte aantal deelned. Een kennis- en innovatieproject komt voor subsidie mers weet te verwerven. Met schat de belangstelling dan te optimistisch in. Met als in aanmerking wanneer daarin maatregelen zijn opgevolg dat onze bijdrage per deelnemer hoog uitvalt. Om te bevorderen dat men genomen die de productie daadwerkelijk verduurhiermee realistischer omgaat, stellen we voor om voortaan een basisbedrag af te 37

zamen. Ook het ontwikkelen en verspreiden van kennis zijn verplichte onderdelen.

spreken, voor organisatie van de studiegroep, met daar bovenop een bijdrage per deelnemer.

3. Ondersteunen opstartfase van samenwerking in innovatie De provincie ondersteunt samenwerkingsverbanden en netwerken in de opstartfase, na aan aanlooptijd moet men het zelfstandig door kunnen gaan.

Deze maatregelen dragen niet alleen bij aan zorgvuldig omgaan met overheidsmiddelen. Ze bevorderen ook het besef bij initiatiefnemers van en deelnemers aan studiegroepen dat deelname weliswaar vrijwillig maar niet vrijblijvend is. We willen deze aanscherping formaliseren in de nieuwe subsidieregeling voor landbouwprojecten. Waddenkas werd vanaf 2007 gesteund, in het begin uit provinciale landbouwmiddelen, de laatste jaren uit Westergomiddelen. Per 1-1-204 werd de projectbegeleiding door Waddenkas beëindigd; dat gebeurt nu als onderdeel van de reguliere werkzaamheden van de dienst. Het bestuurlijke overleg provincie/glastuinbouw wordt wel voortgezet.

4. Monitoring en rapportage

In de periode 2011-2013 is aan enkele groepen tijdelijke financiële steun verleend voor het ontwikkelen van projecten. Dat betrof de biologische landbouw, de FMF (voor Boerderij van de Toekomst), de coördinator blauwgroene diensten in Zuidoost Fryslân en LTO en waterschappen in Noord Nederland (samen met de provincies Groningen en Drenthe) voor het ontwikkelen van een koepel aan projecten voor duurzaam wateren bodembeheer. De praktijk wijst uit dat deze korte en gerichte ondersteuning een stevige impuls kan geven aan de ontwikkeling van goede landbouwinnovatieprojecten. Via de Beraps en de Jaarrapportages zijn de Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. Dat gebeurde vooral in termen van resultaten cq. uitgevoerde acties en projecten. En niet of veel minder in termen van gerealiseerde doelen cq. maatschappelijke effecten. Daar was de Landbouwagenda voor 20112013 ook te weinig op toegespitst. Samenhangend daarmee is ook geen nulmeting uitgevoerd. In de nieuwe Landbouwagenda zijn die doelen/gewenste maatschappelijke effecten en resultaten/prestaties waarmee de dienst of het veld aan de beoogde doelen bij gaat dragen, veel scherper in beeld gebracht. De monitoring, evaluatie en rapportages worden daarop afgestemd.

38

Conclusies  Er werd in de planperiode een aantal initiatieven gesteund om burgers, overheden en bedrijven in Fryslân bewuster te maken van het belang van een duurzame landbouw en de bijdrage die zij daaraan zelf kunnen leveren: Boerderij van de Toekomst van de Friese Milieu Federatie, It Seedykje (een particulier initiatief uit Gaasterland) en een aantal communicatie-cursussen voor jonge boeren.  Op basis van de opgedane ervaringen wordt aanbevolen in de nieuwe subsidieregeling voor kennis- en innovatieprojecten voor de landbouw op te nemen dat voor kennis-deelprojecten geldt dat a. de uren van de deelnemers niet onder gebracht kunnen worden in de projectkosten en b. de subsidie niet afgestemd wordt op het verwachte maar op het daadwerkelijke aantal deelnemers.  De structurele financiële ondersteuning van Waddenkas is per 1 januari 2014 beëindigd. De praktijk wijst uit dat tijdelijke en gerichte ondersteuning van samenwerkingsverbanden voor het ontwikkelen van kennis- en innovatieprojecten, veel oplevert.  Via de Beraps en de Jaarrapportages zijn de Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. Dat gebeurde vooral in termen van resultaten cq. uitgevoerde acties en projecten. En niet of veel minder in termen van gerealiseerde doelen cq. maatschappelijke effecten. In de nieuwe Landbouwagenda zijn die doelen/gewenste maatschappelijke effecten en resultaten/prestaties waarmee de dienst of het veld aan de beoogde doelen bij gaat dragen, veel scherper in beeld gebracht. De monitoring, evaluatie en rapportages worden daarop afgestemd.

39

6.CONCLUSIES EN SAMENVATTEND FINANCIEEL OVERZICHT Conclusies m.b.t. de programmalijn omgevingsbeleid:  Medio 2014 is, zoals afgesproken in de Landbouwagenda voor 2011-2013, nieuw provinciaal beleid vastgesteld voor de zeer grootschalige melkveehouderij, de intensieve veehouderij en, in samenhang daarmee, bouwblokgroottes. Ook voor de teelt van genetisch gemodificeerde gewassen is beleid vastgesteld. Voor vermindering van lichtuitstoot door melkveestallen staat ene voorstel voor de Statenvergadering van september 2014 geagendeerd.  Voor een aantal andere beleidsaspecten - klimaatbestendig waterbeheer, verzilting, ammoniak en veenweide- is beleid in voorbereiding. De planning is dat de Staten hiervoor in de loop van 2015 voorstellen worden aangeboden. Conclusies m.b.t. de programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied De beoogde resultaten voor de programmalijn inrichting en beheer landelijk gebied zijn grotendeels gerealiseerd of in zicht.  Nu de contouren van het nieuwe stelsel van agrarisch natuur- en landschapsbeheer bekend zijn, zijn de nieuw opgerichte gebiedscollectieven aan de slag om, afgestemd op de provinciale ambities, maatregelpakketten te ontwikkelen. Hiermee komt het resultaat dat we met de Landbouwagenda beoogden, de ontwikkeling van ruimere en bredere pakketten aan groenblauwe diensten, in zicht, zij het vertraagd en met minder financiële mogelijkheden dan waar we bij de voorbereiding van de Landbouwagenda op hoopten.  Alle Friese gemeenten baseren de beoordeling van de grotere bouwplannen voor de landbouw op een integrale afweging van alle belangen en passen daarbij de werkwijze van de Nije Pleats of vergelijkbare methodes toe. Het gemeentelijk toezicht op de naleving van de voorwaarden voor aanleg van groen rond bedrijven is voor verbetering vatbaar.  Afgezien van een korte periode eind 2011 waarin onzekerheid heerste over de beschikbaarheid aan financiële middelen, kon het Kavelruilbureau, dankzij een extra financiële bijdrage van de provincie, alle aanvragen behandelen. Het landbouwstructuuronderzoek toonde aan dat de verkaveling in Fryslân niet overal goed is of blijft. Met de nieuwe Landbouwagenda wordt een voorstel voor toekomstig landbouwstructuurbeleid aan Provinciale Staten aangeboden.  Met de aankoop van twee bedrijven in Bakkeveen zijn de verzuringsproblemen rond de Bakkeveense Duinen opgelost. Dit natuurgebied was in het kader van WAV als zeer verzuringsgevoelig aangemerkt.  Boeren die bovenwettelijke prestaties leveren op het gebied van duurzaam produceren, kunnen gebruik maken van fiscale regelingen en subsidiemogelijkheden van het rijk, de jonge boerenregeling en provinciale subsidie voor ontwikkeling van concepten waarbij de markt een meerprijs voor duurzaam ondernemen betaalt. Er is weinig tot geen resultaat geboekt in de gronduitgifte van het glastuinbouwontwikkelingsgebied Waddenglas in Sexbierum. De Staten worden hierover jaarlijks afzonderlijk gerapporteerd. 40

Conclusies m.b.t. de programmalijnkennis en innovatie, actielijn landbouw/energie In het najaar van 2011 werd bij de afdeling Kennis en Economie een aanjager landbouw-energieprojecten aangesteld. Vanaf dat moment kwam er vaart in de provinciale ondersteuning van deze projecten. Op praktisch alle onderdelen zijn de gewenste resultaten behaald.  In de periode januari 2011-medio 2014 steunde de provincie bijna 30 grotere of kleinere initiatieven. Aanvankelijk concentreerde de aandacht zich op energiebesparing en zonnestroom. In 2012 kwam er weer meer aandacht voor energie uit mest: niet voor grote mestcovergistingsinstallaties en aansluiting op biogasringleidingen -daarvan staat het rendement te veel onder druk- , wel voor nieuwe, kleinschalige technieken voor mestverwerking en energieopwekking. Die dragen zowel bij aan een duurzame energievoorziening als aan het sluiten van mineralenkringlopen. Hierbij wordt samengewerkt met LTO Noord Fryslân en de Dairy Campus. Deze lijnen willen we de komende jaren voortzetten.  Wat de sanering van bestaande windmolens betreft, was er weinig actie. Dat hangt samen met het uitstel van provinciale besluitvorming over windenergie.  Ook de inzet van Europese POP-middelen voor landbouw-energie-innovaties viel tegen. Dat is terug te voeren op het feit dat die middelen vooral bestemd waren voor de toepassing van innovaties door agrarische bedrijven en niet of minder voor de ontwikkeling van nieuwe technieken. Dat is het terrein waarop de provincie zich richt. Wel wordt een internationaal energieproject met steun Europese Interreg-middelen uitgevoerd. Conclusie sm.b.t. de programmalijn kennis en innovatie, actielijn Dairy Campus Ondanks de vertraging in de subsidie uit het rijksdeel REP, zijn de ontwikkelingen rond de Dairy Campus doorgegaan. Nu de subsidie beschikt is, kan de WUR in volle vaart verder. Op alle aspecten –onderzoek, onderwijs, trainingen; het (inter)nationaal vermarkten van kennis en het aantrekken van bedrijvigheid ter versterking van de zuivelketen, zijn positieve ontwikkelingen te melden en de verwachtingen voor de komende jaren zien er ook goed uit. Conclusies m.b.t. de programmalijn kennis en innovatie, actielijn uitrol van kennis en innovaties op het boerenerf Naast de eerder vermelde projecten rond landbouw/energie, steunde de provincie in 2011-2013 nog eens 48 kennis- en innovatieprojecten rond andere thema’s. Het betrof 13 projecten voor de biologische landbouw, 7 voor de glastuinbouw en 28 voor andere deelsectoren. Projecten voor de biologische landbouw Provinciale Staten hebben bij de vaststelling van de Landbouwagenda uitdrukkelijk om aandacht voor de biologische landbouw gevraagd. Om hier gehoor aan te geven stelde de provincie een aantal keren financiële middelen beschikbaar waarmee de verenigde biologische boeren menskracht hebben ingehuurd om projecten te ontwikkelen (€ 10.000,- in 2011, € 8.000 in 2013). Dat leverde een aantal interessante projecten op waaronder Planty Organic en Goud voor Oud. In totaal werden 13 biologische projecten gesteund. Ongeveer de helft daarvan was gericht op verdere verduurzaming van de biologische landbouw. Kringlopen sluiten is daarbij het belangrijkste thema.

41

Drie projecten waren gericht op het stimuleren van gangbare boeren om naar biologische landbouw om te schakelen of de begeleiding van boeren die net omgeschakeld waren (Buorkje by de Buorman, BioBarameter, omschakelgroep melkveehouders). De belangstelling voor deze projecten was matig. Er maakten ca. 10 bedrijven gebruik van het aanbod van de provincie om het bedrijf te laten scannen op de mogelijkheden om om te schakelen. Ook de groep van boeren die bij de omschakeling begeleid werd, telde ca. 10 deelnemers (met een overlap met de scan-groep). Deze cijfers zijn een graadmeter voor de belangstelling voor omschakeling. Uit gegevens van het CBS blijkt dat het aantal biologische bedrijven in Fryslân de laatste jaren nauwelijks toeneemt (130, 133 en 134 bedrijven in resp. 2011, 2012 en 2103). Het areaal grond groeit wel door met 4-5 % per jaar tot 6.254 ha in 2013. De matige animo voor omschakeling heeft vooral met grond te maken. Omschakeling vraagt om extensivering van de bedrijfsvoering. Bij een gelijkblijvende omvang van de veestapel, heeft men dan extra grond nodig, bij voorkeur dicht bij het bedrijf. Het kopen of pachten van extra grond is niet altijd eenvoudig. Pacht van grond van natuurorganisatie kan hierin soms uitkomst bieden. De natuurorganisaties geven grond bij voorkeur bij biologische boeren in pacht. Maar het praktische aspect (liever een gangbare boer dichtbij dan een biologische boer op afstand) speelt ook een rol. De optie dat de provincie grond die vanwege het natuurbeleid weer verkocht wordt, met voorrang aan biologische bedrijven aanbiedt, is vanwege het gelijkheidsbeginsel strijdig met Europese regelgeving. De provincie droeg in 2011-2013 € 413.000,- aan biologische projecten bij. Het merendeel daarvan was afkomst uit provinciale landbouwbouwmiddelen (procesgeld, Fylg, ILG en POP). Daarmee werd 14% van de provinciale landbouwmiddelen (€ 2,9 miljoen) aan biologische projecten besteed. Dat voldoet aan de wens van de Staten dat minstens 12 % (van de landbouwmiddelen) aan de biologische landbouw zou worden besteed. Projecten voor de glastuinbouw/Waddenkas Waddenkas is het innovatieprogramma voor de Friese glastuinbouw. Het ging in 2007 van start en is daarna een aantal keren verlengd tot eind 2013. De programmanager deed zijn werk vanuit het Projectbureau A7Westergozone. Het management werd de laatste jaren uit Westergo-middelen betaald. Met de opheffing van de economische stimuleringszones is zijn deze mogelijkheid vervallen. Vanwege de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw droogde de stroom aan innovatieprojecten van de Friese tuinders op. Om deze redenen is per 1-1-2014 met het Waddenkasmanagement gestopt. De begeleiding van glastuinbouwprojecten maakt nu deel uit van het reguliere werk van de provinciale medewerkers. Het bestuurlijk overleg tuinders/provincie wordt voortgezet. In samenhang met de aanhoudende economische crisis in de glastuinbouw en de daarmee gepaard gaande afnemende innovatiekracht, richtte de aandacht van Waddenkas zich de laatste jaren minder op innovatie en meer op het imago van en de werkgelegenheid in de glastuinbouw. In 2007/2009 werd het project Werken in de Kas uitgevoerd. Dit had als doel werklozen uit de regio Noordwest Fryslân via begeleiding en scholing aan werk in de kassen te helpen. Dat leverde toen enkele tientallen banen op. Maar gaandeweg werden de resultaten minder. In 2012/2013 wordt hieraan een vervolg gegeven met het project Onder glas groeit je toekomst. Aan dit project van AOC Friesland (inmiddels Nordwin) werken gemeenten en werkgelegenheidsinstellingen in de Westergozone en Empatec mee. Ook dit project verloopt moeizaam. Met de projecten Stevia van Dichtbij en Zilte Teelten het jaar rond onder Glas werd/wordt gezocht naar nieuwe teelten. Bij de tuinders is hier (nog) weinig belangstelling voor. Het project validatie van paprika- en tomatenresten biedt wellicht kansen om restmateriaal uit de glastuinbouw te verwaarden. Dit project loopt nog.

42

Projecten voor landbouw algemeen De kennis- en innovatieprojecten die geen betrekking hadden op de biologische landbouw of de glastuinbouw zijn opgenomen onder de noemer algemeen. Dat betrof het merendeel van de projecten (28 van de 48). Hierbij scoorden de thema’s kringlopen sluiten, vaak in samenhang met klimaatneutraal boeren, het vaakst. Op de thema’s klimaatbestendig boeren, kwaliteitsproducten (meerwaarde creëren uit duurzaam produceren) en dierwelzijn/diergezondheid werd in gelijke mate gescoord (elk ca. 5 keer). Hoewel praktisch elk project wel een onderdeel kennisverspreiding bevat, waren 11 projecten daar specifiek op gericht. In dat verband willen we vooral de studiegroepen van de Pootgoedacademie en van de Stichting Veldleeuwerik noemen. Beide kennisprojecten richten zich op de akkerbouw en kunnen op een grote deelname rekenen. Voor de melkveehouderij startte het kennisproject Duurzaam Boer Blijven in Fryslân. De belangstelling hiervoor viel tegen. Relatief veel kennisprojecten werden door de agrarische jongeren aangevraagd. In 2011 werd, op verzoek van de Staten en in opdracht van de provincie, gestart met praktijkproeven met maisteelt op veen zonder kerende grondbewerking. Hierbij wordt niet geploegd maar alleen een strook gefreesd waarin het mais gezaaid wordt. De graszode blijft hierbij grotendeels in tact. Het voordeel hiervan is dat er minder zuurstof in de grond komt waardoor de veenoxidatie en de bodemdaling minder snel verlopen dan met ploegen het geval is. Boeren spreekt vooral het in tact blijven van de graszode aan: hierdoor is de draagkracht van de bodem groter en treedt, vooral bij het oogsten, minder structuurbederf op. Een risico van deze werkwijze is dat zich water ophoopt in de gefreesde stroken met natschade en lagere maisopbrengsten als gevolg. Samen met machinebouwers en loonwerkers wordt naar oplossingen voor dit probleem gezocht. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken. Conclusies m.b.t. overige zaken  Er werd in de planperiode een aantal initiatieven gesteund om burgers, overheden en bedrijven in Fryslân bewuster te maken van het belang van een duurzame landbouw en de bijdrage die zij daaraan zelf kunnen leveren: Boerderij van de Toekomst van de Friese Milieu Federatie, It Seedykje (een particulier initiatief uit Gaasterland) en een aantal communicatie-cursussen voor jonge boeren.  Op basis van de opgedane ervaringen wordt aanbevolen in de nieuwe subsidieregeling voor kennis- en innovatieprojecten voor de landbouw op te nemen dat voor kennis-deelprojecten geldt dat a. de uren van de deelnemers niet onder gebracht kunnen worden in de projectkosten en b. de subsidie niet afgestemd wordt op het verwachte maar op het daadwerkelijke aantal deelnemers.  De structurele financiële ondersteuning van Waddenkas is per 1 januari 2014 beëindigd. De praktijk wijst uit dat tijdelijke en gerichte ondersteuning van samenwerkingsverbanden voor het ontwikkelen van kennis- en innovatieprojecten, veel oplevert.  Via de Beraps en de Jaarrapportages zijn de Staten op de hoogte gehouden van de uitvoering van de Landbouwagenda. Dat gebeurde vooral in termen van resultaten cq. uitgevoerde acties en projecten. En niet of veel minder in termen van gerealiseerde doelen cq. maatschappelijke effecten. In de nieuwe Landbouwagenda zijn die doelen/gewenste maatschappelijke effecten en resultaten/prestaties waarmee de dienst of het veld aan de beoogde doelen bij gaat dragen, veel scherper in beeld gebracht. De monitoring, evaluatie en rapportages worden daarop afgestemd.

43

Totaal financieel overzicht Tabel 15 geeft een overzicht van de financiële bijdrage die de provincie aan de uitvoering van de Landbouwagenda leverde. De provinciale bijdragen aan kavelruil, Waddenglas, de aankoop van bedrijven voor de WAV en de Dairy Campus niet meegerekend. Ook enkele zeer grote projecten (Smart Dairy Farming, Interreg Green Gas, asbestsanering) zijn buiten beschouwing gelaten Tabel 15. Totaal financieel overzicht

omgevingsbeleid maatschappelijke diensten ruimtelijke kwaliteit energie projecten biologische landbouw projecten Waddenkas projecten algemeen totaal

6 54 12 1.349 4 406 28 3887 13 1174 7 1409 28 5626 98 13.905

0 144 45 2345 223 256 1.918 4.931

0 316 124 138 538 669 1.649 3.434

54 889 238 1403 413 484 2.059 5.540

27 33

27 587 108 0 208 322 23 30 970 90 2.245

100

provincie/totaal

provincie overig

Programmam Energie


ILG

POP

FYLG


bijdrage provincie

bijdrage derden

eigen bijdrage

totale kosten

aantal acties/projecten

OVERZICHT UITGAVEN LANDBOUWAGENDA FRYSLAN 2011-2013 TOTAALOVERZICHT van beschikte projecten in 2011-2014 (bedragen in 1000 euro)

170

229 60

0 22

131 520

65 87

130 0

284

130

284

682 8 461 862 2.183

100% 66% 59% 36% 35% 34% 37% 40%

Conclusies  In totaal werden bijna 100 projecten en acties gesteund, merendeels kennis- en innovatie projecten van boeren en ketenpartijen, voor een kleiner deel opdrachten van de provincie..  De totale kosten hiervan bedroegen bijna € 14 miljoen. De provincie droeg hier € 5,5 miljoen aan bij. Dat is 40%, dat betekent dat elke euro aan provinciale middelen aangevuld werd met anderhalve euro aan private middelen.  De provinciale middelen betroffen € 2,9 miljoen (53%) aan landbouwbouwmiddelen (incl. een klein deel ILG van het rijk en POP van de EU) plus € 2,6 (47%) miljoen aan andere middelen, vooral voor KoersNoord/Fryslân Fernijt en A7Westergo.  De uitvoering van de landbouwagenda is gerealiseerd binnen de daarvoor beschikbare budgetten. 44

19 AUG provinsje fryslân provincie fryslân. Provinciale Staten van Fryslân. Leeuwarden, 19 augustus 2014 Verzonden,

Recommend Documents