31 OKT provinsje fryslân provincie frys1ân 1. Provinciale Staten van de Provincie Fryslan Postbus HM LEEUWARDEN

provinsje fryslân provincie frys1ân

—1

postbus 20120 8900 hm leeuwarden zweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25 vvww.frvslan.nl provinciefryslan.nl -wtwitter.com/provfryslan

Provinciale Staten van de Provincie Fryslan

Postbus 201 20 8900 HM LEEUWARDEN

.

Leeuwarden, 30 oktober 2013 Verzonden,

31 OKT. 2013

Ons kenmerk Afdeling Behandeld door Uw kenmerk Bijlage(n)

: 01085036 : Kennis en Ekonomy : Femke van Akker /(058) 292 58 27 of [email protected]

Onderwerp

: Aanbieden Toeristisch Programma Friese Wadden

: 4

Geachte Statenleden,

Bij deze bieden wij u ter informatie het Toeristisch Programma Friese Wadden aan. Daar naast bieden wij ter besluitvorming een gewijzigd concept PS-besluit en de gewijzigde begro ting aan voor de behandeling van het onderwerp Gastvrij Fryslân. Wij verzoeken u het gewijzigde concept-besluit en de begrotingswijziging mee te nemen in de behandeling van de nota Gastvrij Fryslân 27 nov. PS, waarbij wij beseffen dat hierbij niet helemaal via de juiste procedure is gevolgd. Het betreft hier het vrijgeven van het budget van € 500.000 voor de eerste 2 jaar, bestemd voor de opstart van het Toeristisch Programma Friese Wadden. Dit voorwaardelijk beschikbaar gestelde budget in programma 10 van de Begroting 2014 krijgt met Gastvrij Fryslân een kader. De procedures rond Gastvrij Fryslân en het toeristisch Wadden Programma liepen niet helemaal synchroon vanwege de nog nood zakelijke verwerking van de gemeentelijke reacties op eerdere versies van het toeristisch Wadden Programma, waardoor wij nu met dit verzoek komen. In het afgelopen jaar is hard gewerkt aan het Toeristisch Programma Friese Wadden (TPFW). Aanleiding was het verzoek van eilandbesturen om net als met het Friese Meren project samen met de Provincie meer werk te maken van het toerisme op de eilanden via een programmatische aanpak (doelen-maatregelen-projecten). De Wadden worden al jaren in het Provinciale toeristische beleid genoemd als speerpunt naast Elfsteden, Grenzeloos Varen en Friese Wouden.

1/3

-

Ons kenmerk: 01085036

provinsje fryslân provincie frys1ân

In overleg met de Provincie is het voornemen om te komen tot een toeristisch programma Wadden van alleen eilanden verbreed naar een gezamenlijke aanpak voor het hele (Friese) Waddengebied met daarin dan ook de aanliggende gemeenten van voormalig Wûnseradiel tot en met Dongeradiel. Het is voor het eerst dat de waddeneilandgemeenten en kustge meenten op deze wijze samenwerken. Als hoofddoel voor het programma is gekozen: • De omzet en de werkgelegenheid in de toeristische sector is in 2020 op de Wadden eilanden minimaal op hetzelfde niveau als in het topjaar en in de kustgemeenten is deze gegroeid met 20% ten opzichte van 2010. Als meer specifieke doelen zijn benoemd: • De totale toeristische keten en vakantiebeleving, in de vorm van voorzieningen, in formatie, gastvrijheid, hard en zacht, publiek en privaat, is marktconform, divers en kwalitatief van bovengemiddeld niveau. • De fysieke verbindingen als mede de toeristisch-recreatieve samenhang tussen ei landen onderling en met kustgemeenten zijn in 2020 aanzienlijk versterkt. • De Wadden zijn in 2020 als toeristisch-recreatieve bestemming naar economie, leef baarheid en natuur en landschap, de meest duurzame regio van Nederland. • De organisatiegraad en samenwerking van toeristische ondernemers in het hele Waddengebied zijn in 2020 uitstekend, zowel met betrekking tot marketing en promo tie, als op het gebied van gastvrijheid, productontwikkeling en innovatie. De vier programmalijnen en daarbinnen de projecten die moeten leiden tot realisatie van doelen zijn: 1. Aanbod-hardware: ontwikkeling, transitie, kwaliteit en beheer II. Aanbod-software: wadbeleving en gastvrijheid, digitalisering, arrangementen en promotie III. Duurzaamheid en landschap IV. Organisatie en monitoring: Organisatie, samenwerking, kennis- en ketenontwikke ling en monitoring De selectie van prioritaire en recreatieve basis infrastructuur projecten die passen binnen deze lijnen levert een geschat investeringsvolume op van 300 miljoen euro. De prioritaire projecten zijn becijferd op 4000 arbeidsplaatsen. Voor 2014 en 2015 ligt de nadruk op Organisatie en voorbereiding van projecten. Via de ka dernota 2014 is aan de Staten een bedrag voor voorbereidingskosten voor het toeristisch Programma Friese Wadden aangevraagd van totaal € 500.000 voor 2 jaar (€ 250.000 per jaar). Dit bedrag is bestemd voor verdere planontwikkeling (om van ideeën tot projecten te komen), monitoring, quick wins en de cofinanciering van eerste projecten. Met het vaststel len van het onlangs aan u aangeboden uitvoeringsprogramma Recreatie en toerisme 20142017 is het kader hiervoor vastgesteld.

-2/3-


provinsje fryslân provincie fryslân

De uitvoering van het toeristisch Programma Friese Wadden zal samen met gemeenten en de mensen in de streekhuizen ter hand genomen worden en aansluiten op de Toeristische kernthema’s van de provincie zoals in het uitvoeringsprogramma Gastvrij Fryslân beschre ven: 1 nternationalisering, Recreatieve basisinfrastructuur, Duurzaamheid en kwaliteitsverbe tering en Innovatie. Hierbij is de Provinciale rol benoemd als systeemverbeteraar, regisseur en coördinator, ondersteuner en aanjager. De aansturing en uitvoering van het programma zal ook afgestemd worden op en versterkt worden door de streekagenda Organisatie. Het programma zal daarnaast in samenwerking met en door vele stakeholders tot uitvoering worden gebracht. Het programma vormt een vertrekpunt, een basis voor de samenwerking. Het is geen in beton gegoten document maar een dynamisch document dat model staat voor de Friese samenwerking op toeristisch gebied in de Wadden, waarbij overheden en maatschappelijke partners elkaar nodig hebben. De ervaringen die opgedaan zijn met het Friese Meren Project zullen in dit Programma meegenomen worden en de werkwijze wordt doorge trokken. Voor de diverse genoemde individuele projecten wordt per project bekeken op welke wijze en met welke bronnen (Waddenfonds, lnterreg, eventueel toekomstig regiobudget streek agenda’s, voorbereidingsbudget Toeristisch Programma Friese Wadden) de financiering ge regeld kan worden. Waar nodig zullen individuele projecten ook nog de nodige vergun ningstrajecten en beleidsmatige toetsen (bijv. ruimtelijk! NB Wet etc.) moeten doorlopen. Wij vertrouwen erop dat toerisme in het Waddengebied hiermee een impuls kan krijgen en de energie en wil tot samenwerken op toeristisch gebied in het Friese Waddengebied (in relatie ook met aangrenzende provincies en landen) door vele partijen vastgehouden kan worden. Gedeputeerde Staten van Fryslân,

J.A. Jorritsma, voorzitter

den Berg, secretaris

-3/3-


•

BESLLJT NR.

PRO VINSJALE STEATEN fan FRYSLÂN

Nei It Iêzen fan It itsteI fan Deputearre Steaten fan Fryslân fan 24 septimber 2013, nr. 1080066

rekreaasje en toerisme ien fan de fiif beliedsprioriteiten is iit de Beliedsfisy Ekonomy, fêststeld troch Provinsjale Steaten; yn 2018, It jier fan Ljouwert Kulturele Haadstôd, Fryslân 2 3 miljoen ekstra besikers ferwachtsje kin; it dêrom needsaaklik is it fermogen om toeristyske besikers profesjoneel op te fangen profesjoneel te fergrutsjen en tagelyk de kearnkwaliteiten fan Fryslân duorsum te fersterkjen.

Oerwagende dat

-

-

-

Beslute

:

It Utfieringsprogramma Gastfrij Fryslân 2014-2017 fêst te stellen. It budget fan € 500.000 (Begroting 2014 programma 10, under betingst) foar de opstart fan it Toeristysk Programma Fryske Wadden fry te jaan en de begrutingswiziging fest te stellen. -

-

Sa feststeld troch Provinsjale Steaten Fan Fryslân yn harren lepenbiere gearkomste fan,

foarsitter

griffier

1

Begrotingswijziging Provinciale Staten in vergadering 26 november 2013

Behandeling

Programma: 6. Economie, toerisme en recreatie Onderwerp: Vrijgeven voorwaardelijk budget opstart Toeristisch waddenprogramma Toelichting: Het betreft het mogelijk maken van de voorbereiding en uitvoering van het Toeristisch Waddenprogramma. Voor 2014 en 2015 ligt de nadruk op de Organisatie en voorbereiding van projecten. Ook om projecten klaar te krijgen voor bijvoorbeeld subsidieaanvragen. Het gaat om (haalbaarheids)onderzoeken, monitoring (goede nulmeting) maar ook de cofinanciering van de eerste quick wins in het programma.

Voorstel: Het in de begroting 2014 voorwaardelijk opgenomen budget voor Toeristisch Waddenprogramma ad € 500.000 Vrij te geven.

Exploitatie Progr. Lasten 6 10

1

Omschrijving

1

2013

Economie, toerisme en recreatie Algemene dekkingsmiddelen Reserve tijdelijke budgetten Vorming van reserve

1

2014

1

2015

250.000

250.000

-250.000

-250.000

0

0

Totaal lasten

1

2016

2017

0

2018

0

Baten Reserve tijdelijke budgetten Beschikking over reserve Totaal baten

Reserve Progr. Lasten

Omschrijving Reserve tijdelijke budgetten Beschikking over reserve Totaal lasten

Baten Reserve tijdelijke budgetten Vorming van reserve Totaal baten

2013

2014

1

2015

1

1

2016

0

2017

2018

Toeristischprogr amma

Friese Wadden

projecten

Toeristische Programma Friese Wadden Horizon 2013 - 2020 Projectenboek

Gemeenten Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog, Dongeradeel, Ferwerderadiel, het Bildt, Franekeradeel, Harlingen, Súdwest Fryslân en Provincie Fryslân Opgesteld juni 2012 - oktober 2013

Toeristisch Programma Friese Wadden | projectenboek | d.d. 10 10 13

3


4

Inhoudsopgave

1 Inleiding ............................................................................... 7 2 Prioritaire projecten ...................................................... 15 2.1 Lijn 1. Aanbod hardware: ontwikkeling, transitie, kwaliteit en beheer . ..................................................... 15 2.2 Lijn II Aanbod Software: wadbeleving, gastvrijheid, digitalisering, arrangementen, evenementen en promotie .......................................... 27 2.3 Lijn III Duurzaamheid en landschap .................... 37 2.4 Lijn IV Organisatie & monitoring ........................ 43 3 Projecten recreatieve infrastructuur ......................... 51 3.1 Inleiding ..................................................................... 51 3.2 Projecten (lijn I) ...................................................... 51


5


6

1 Inleiding

In dit projectenboek worden de samengestelde en afzonderlijke projecten beschreven en waar mogelijk met referentiebeelden geïllustreerd. Op het moment van oplevering van dit projectenboek zijn van enkele projecten nog geen projectfiches gemaakt. De redenen hiervan zijn verschillend van aard: soms zijn projecten nog in de ‘ideefase’, soms is het wachten op particulier initiatief en soms heeft het gewoon aan tijd ontbroken. Deze ‘ontbrekende’ projecten zullen in de komende maanden alsnog toegevoegd worden. Dit projectboek is immers een ‘werkend’ document waaraan steeds projecten kunnen worden toegevoegd als ook projecten kunnen worden uitgehaald bij de verdere ontwikkeling en uitvoering van het programma. De informatie over de projecten is afkomstig uit verschillende bronnen. De projectbeschrijvingen met betrekking tot de recreatieve basisinfrastructuur, welke benoemd staan in tabel 4.3 van het hoofdrapport en die in dit boek in hoofdstuk 3

beschreven staan, zijn afkomstig van de gemeenten die deze projecten aangeleverd hebben op basis van diverse aannames en op dit moment bekende informatie.. Ook diverse zogenaamde prioriteiten projecten, benoemd in tabel 4.2 en beschreven in hoofdstuk 2, zijn door gemeenten beschreven. Deze tabellen staan op de volgende pagina’s identiek en nogmaals weergegeven. Daarnaast zijn projectbeschrijvingen overgenomen uit andere (beleids)documenten, zoals over de Afsluitdijk, en over vaarrecreatie in NO Friesland. Veel projecten in deze categorie zijn beschreven door de onderzoekers en opstellers van het Toeristisch Programma Friese Wadden. Tenslotte zijn er enkele projectbeschrijvingen afkomstig van lokale groepen en toeristische organisaties. De kwaliteit van de beschrijvingen is hierdoor vaak niet van hetzelfde niveau. Ook het niet beschikbaar zijn van voldoende informatie heeft daaraan bijgedragen. In veel gevallen worden er aannames


gedaan die zeker nog niet hard zijn; beschrijvingen zijn daardoor niet compleet en dus slechts een eerste indicatieve aanzet. Dat geldt met name op het gebied van kosten en financieringsmogelijkheden; het zijn in veel gevallen inschattingen. In een latere fase zullen projecten, zeker als ze actueel worden, verder uitgewerkt moeten worden in concrete projectplannen. Het projectenboek is dus geen document dat bestuurlijk vastgesteld is of zal worden en er kunnen dan ook geen rechten aan ontleend worden. In ieder fiches worden de navolgende onderwerpen beschreven: 1. Probleem/uitdaging; korte omschrijving en toelichting van het project 2. Beoogd resultaat; de spreekwoordelijke stip op de horizon 3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: De risico’s, (planologische) voorwaarden en relaties van het

7

project met andere projecten, beleidsterreinen en/of belangen. 4. Doorlooptijd project: tijdsduur om tot realisatie van het project te komen. 5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief); een raming van de benodigde investeringen. 6. Co-financieringsmogelijkheden: voor zover er zicht op is, een beschrijving van de financiële dekking van het project. 7. Koppelkansen: Op welke wijze kan het project worden gelinkt aan andere projecten teneinde realisatie te bespoedigen. 8. Betrokken partijen: Welke organisatie/ondernemer/overheid kan worden beschouwd als trekker van het project en welke andere partijen scharen zich eveneens achter het project (of zouden dit moeten doen gezien de inhoud). 9. Referentiebeeld: Voor zover voor handen worden kaartbeelden, foto’s en/of andere illustraties of vergelijkingen met ontwikkelingen elders toegevoegd.


8

d. Onthaal in en beleefbaarheid van het Waddengebied upgraden/ vergroten

Verbetering routenetwerken

Ontwikkeling havenfronten Ontwikkeling bezoekerscentra Ontwikkeling vaarroutes

Gemeentelijke rollen

Ontwikkeling welnessvoorzieningen

Haalbaarheid

b. Toeristisch keten van vermaak en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie)

Investeringsomvang

Koepelprojecten Transitie verblijfsaccommodaties op de eilanden

Quick wins

Maatregelen a. Aanpassing van het verblijfsaanbod aan de veranderende vraag (innovatie en transitie)

Noodzakelijkheid

Lijnen I. Aanbod Hardware: ontwikkeling, transitie, kwaliteit en beheer

Economische betekenis

Tabel 4.2: Prioritaire projecten

5 3 5 5 5

+++ +++ ++ ++ ++

-

M L H H H

+ + 0 + +

I, S O S, O S, O S, O

2 4 4 4 4 4 3

+++ ++ + + ++ + +++

-

M H H M M H L

0 + 0 0 0 0 0

S, O S, O S, O S, O S, O S, O I, U

3 2

+++ +++

-

M M

0 +

I, U I, U

2

+++

-

M

0

Holwerd Poort tot de Waddenzee (Holwerd aan Zee), Dongeradeel

4

+++

-

H

0

I, U I,U,S, O

Concept ontvangst waddenbezoek ontwikkelen

3

+++

+

L

+

S, O

Diversificatie vervoer over Waddenzee: initiëren, stimuleren, ondersteunen

3

+++

-

H

0

S, O

Individuele projecten Initiëren, stimuleren, ondersteunen meer bungalows, minder luchtbedden op Vlieland Studie transitie verblijfsrecreatie accommodaties eilanden Marktconform maken kampeerboerderijen aanbod op Ameland Ondersteuning transities op Schiermonnikoog Ondersteuning transities op Terschelling Zorgtoeristische voorzieningen: initiëren, stimuleren, ondersteunen: alle eilanden Stimuleren en ondersteunen Kuuroord op Ameland Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/wellness faciliteiten op Terschelling Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/wellness faciliteiten op Schiermonnikoog Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/wellness faciliteiten op Vlieland Stimuleren en ondersteunen Kuuroord in Dongeradeel Oplossing voor structureel beheer: overal Verbetering routenetwerken Terschelling, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed. Verbetering routenetwerken Schiermonnikoog Verbeteren fietsroutes Ameland, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed.

5 Blauw:

hoge score ‘economische betekenis’; rood: Noodzakelijke projecten. De gemeentelijke rollen worden aangeduid met I=initiëren, S=stimuleren, O=ondersteunen of U=uitvoeren. De ondersteunende rol wordt in projectfiches nader gespecificeerd middels een F=faciliteren (met subsidies of andere middelen), V=voorwaardenscheppend (beleidskaders om ontwikkelingen mogelijk te maken) of I=intermediair (brugfunctie tussen verschillende partijen). Toeristisch Programma Friese Wadden | projectenboek | d.d. 10 10 13

9


Haalbaarheid


Ontwikkeling voorzieningen langs Elfsteden vaarroute: boothelling De Dwinger en toeristisch-recreatief inrichtingsplan Bartlehiem (Ferwerderadiel) Ondersteunen 5-sterren hotel hoek N31/Waddenzeedijk, Harlingen Ontwikkeling verblijfsaccommo- Stimuleren 3-4 sterren ‘waddenhotel’ Holwerd daties langs de kust Ontwikkeling Eén waddentopattractie (verblijf): initiëren, stimuleren, ondersteunen II. Aanbod a. Digitalisering van Ontsluiting cultuurhistorie, natuur en landschap middels ICT toepassingen (QRSoftware: het waddengebied codes, Apps, layar, ed.) wadbeleving, Ontwikkeling Wadden App gastvrijheid, Wifi op alle openbare locaties en accommodaties digitalisering, b. Waddenbeleving Ontwikkeling samenbrengen waddendagtochten, excursies, arrangementen arrangement vergroten eilanden/kustgemeenten (begin waddenbezoek concept) en, Ontwikkeling/samenbrengen arrangementenprogramma (eilanden & evenementen kustgemeenten; ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018) en promotie Ontwikkeling/samenbrengen evenementenprogramma (eilanden & kustgemeenten; ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018) Ontwikkeling nichemarkten voor Via gerichte evenementen in voor en naseizoen nichemarkten trekken. en naseizoen Natuurliefhebbers, sporters, film, kunst en culturele festivals. c. WaddenProject Gastheerschap: Cursussen in Harlingen ivm cruisevaart en Expeditie gastheerschap Waddengebied: waddengastengildes, individuele belevingsprogramma’s, kwaliteitsverbetering & certificering ondernemers, feedback organiseren, monitoring Geïntegreerd bagagevervoer van voordeur (herkomst) tot accommodatie (op het eiland) d. WaddenWerelderfgoed Wadden als één merk in de markt zetten onder de paraplu van het werelderfgoed promotie Waddenzee Waddenzee Volledige gezamenlijke marketing en promotie van de eilanden, incl. strategie Nieuwe meerjarige marketingstrategie Waddeneilanden, incl. inzet social media Gezamenlijke marketing Promotie bundelen en inzetten op primaire markten

Investeringsomvang

Ontwikkeling vaarroutes

Quick wins

Koepelprojecten Individuele projecten

Noodzakelijkheid

Maatregelen e. Wadden Watersportbestemming versterken f. Waddenkust aanbod verder ontwikkelen



4 4 4 5

++ ++ ++ ++

-

M H H H

0 0 + +

I, S S, O S, O S, O

2 2 2

++ ++ +++

+ L + L + M

+ + +

I, U S, O I, U

4

+++

+

L

+

S, O

4

+++

+

L

+

S, O

4

+++

+

L

+

S, O

4

+++

-

M

+

S,O

4

+++

-

L

+

S, O

3

+++

-

M

0

S, O

3 4 3

+++ +++ +++

+ +

L L L

+ + +

S, O S, O S, O

5

+++

+

L

+

S, O

10

Quick wins

Investeringsomvang

Haalbaarheid


b. Periodiek overleg tussen belanghebbende partijen c. Monitoring (Kencijfers verzameld en besproken) d. Toerisme is speerpunt van beleid

Koepelprojecten

Noodzakelijkheid

Maatregelen a. Stimuleren, ondersteunen duurzame bedrijfsvoering b. Ontwikkeling duurzaam vervoer e. Milieuproblemen oplossen IV. a. Vergroten Organisatie & organisatiegraad sector monitoring


Lijnen III. Duurzaamheid en landschap

2

+++ +++

-

L L

+ +

S, O S, O

1

+++

-

M

0

3 3

+++ +++

- M + L

+ +

S, O I, S, O S, O

4 5

+++ +++

+ +

L L

+ x

I, U I,S,O

3

+++

-

L

+

I, U

Kennisbijeenkomsten organiseren/stimuleren/initiëren

3

+++

+

L

+

S, O

Voorspellend en evaluerend meten met ondernemers (koppeling Toerdata) Planologische ruimte bieden aan toeristische ontwikkeling (uiteraard binnen de mogelijkheden en na gedegen afweging), m.n. in de kustgemeenten Toeristisch beleid opstellen en actueel houden Toerisme intrinsiek argument in politieke besluitvorming

4

+++

-

L

+

S, O

4 3 3

+++ +++ +++

+ +

L L L

0 + 0

I, U I, U I, U

Individuele projecten Stimuleren en ondersteunen duurzame (biologische) agrarische bedrijven, incl. streekproducten, beleving ed. (m.n. op de eilanden) Stimuleren en ondersteunen duurzame bedrijfsvoering toeristische accommodaties Initiëren, stimuleren en ondersteunen elektrisch (OV)vervoer op eilanden; bv. verhuur e-cars & -bikes bij havens Structureel oplossen baggerproblematiek eilanden; mede in relatie tot kosten en Natura 2000 beleid Ondernemers organiseren en vernieuwde positie in de sector geven Aantrekken/aanstellen coördinatoren/trekkers toerisme: Schiermonnikoog; evt. alle Waddeneilanden Duurzame financiering Waddenpromotie Moderniseren en optimaliseren toeristenbelasting eilanden en/of kustgemeenten; invoering WOZ heffing en duidelijkheid over besteding middelen

3

5 Blauw:

hoge score ‘economische betekenis’; rood: Noodzakelijke projecten. De gemeentelijke rollen worden aangeduid met I=initiëren, S=stimuleren, O=ondersteunen of U=uitvoeren. De ondersteunende rol wordt in projectfiches nader gespecificeerd middels een F=faciliteren (met subsidies of andere middelen), V=voorwaardenscheppend (beleidskaders om ontwikkelingen mogelijk te maken) of I=intermediair (brugfunctie tussen verschillende partijen).


11

Ontwikkeling bezoekerscentra Overig



Ontwikkeling havenfronten

Haalbaarheid

d. Onthaal in en beleefbaarheid van het Waddengebied upgraden / vergroten

Financiering (niet of deels)

Overig

Investeringsomvang

Verbetering strandovergangen

Individuele projecten Verbetering routenetwerken Terschelling, fietspad door polder (zie ook tabel 4.2) Verbetering fietsroutes Ameland (zie ook tabel 4.2) Ontwikkeling Kornwerderzand (recreatieve routes en infrastructuur) (Súdwest Fryslân) Rondje Lauwersmeer: versterken routes en kleinschalige recreatieve voorzieningen; Dongeradeel Ontwikkeling recreatieve routes en infrastructuur ter verbinding binnen- en buitendijks, Ferwerderadiel Buitendijkse wandelroutes, Ferwerderadiel Verbinding (doortrekken) buitendijkse fietspaden buurgemeenten, Ferwerderadiel Ontwikkeling Zurich (verbetering toegankelijkheid buitendijkse fietspaden) Ontwikkeling verbindingen en routes in Driehoek Kornwerderzand - Makkum Harlingen Verbetering strandovergangen, incl. faciliteiten Terschelling Transitie badstrand – strandovergang Badhuys Vlieland Herinrichting en toegankelijkheid verbeteren 3 strandovergangen, Ameland Toeristische kop van herinrichting Lies (Terschelling) Ameland voor iedereen; extra investering in toegankelijkheid voor mensen met beperking Entree van Ameland: verbetering veerdam en bedrijventerrein Nes Herinrichting centrum Dorp en Badweg, Schiermonnikoog Herinrichting Heereweg, Schiermonnikoog Herinrichting Veerdam, Schiermonnikoog Ontwikkeling, herinrichting haventerrein Terschelling: realisatie loods havenfaciliteiten en herinrichting omgeving betonningsterrein Herinrichting Havenplein en Veerdam Vlieland Bezoekerscentrum op Nieuwe Willemskade (Harlingen); thema het maritieme verleden van Noord-Nederland Entrepotgebouw op de Willemskade restaureren en multifunctioneel inrichten voor toeristisch-recreatief gebruik (Harlingen)

Quick wins

Maatregelen Koepelprojecten b. Toeristisch Verbetering keten van vermaak routenetwerken en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie)

Noodzakelijkheid



Tabel 4.3: Belangrijke recreatieve basis infrastructuur projecten

3 2

+++ +++

-

M H

d d

+ +

I, U I, U

2

++

-

L

n

+

I, U

3

++

-

M

d

+

I, U

2 2 2 2

++ ++ ++ ++

-

M M M L

n n n n

+ + + +

I, S I, S I, S I, U

2 1 1 1 1

++ ++ ++ ++ +

+/+/+/+

M M L L L

n d d d d

+ + + + +

I, U I, U I, U I, U I, U

2 2 1 1 1

++ ++ ++ ++ ++

-

M L L M M

d n d n n

+ + + + +


2 2

++ ++

-

M M

d n

+ +

I, U I, U

2

++

+/-

M

n

+

I, U

2

++

+/-

M

d

+

I, U

12


Quick wins

Investeringsomvang


Haalbaarheid


Maatregelen Koepelprojecten Individuele projecten e. Wadden Water- Ontwikkeling Ontwikkeling opvaarten NO Fryslân, Dongeradeel en Ferwerderadiel sportbestemming vaarroutes Ontwikkeling blauwe TOP’s Ferwerderadiel versterken Ontwikkeling voorziening langs Elfsteden vaarroute (Ferwerderadiel) (ook genoemd in tabel 4.2) Lytse Farwegen, Franekeradeel Afmeervoorziening in Nieuwe Willemshaven tbv luxe zeewaardige cruisevaart (Harlingen) Ontwikkeling, Ontwikkeling, verbetering, uitbreiding jachthaven, Schiermonnikoog uitbreiding Masterplan Waterfront Franeker (infra onderdelen), Franekeradeel jachthavens Verbetering, uitbreiding jachthaven Terschelling, fase 2: ombouw naar boxensysteem en drijvende steigers voor bruine vloot Herinrichting jachthaven Nes, verduurzaming en natuurontwikkeling (Ameland) f. Waddenkust Ontwikkeling aanbod verder verblijfsaccommo- Stimuleren/ondersteunen ontwikkeling kleinschalig verblijf bij Zwarte Haan (het ontwikkelen daties langs de kust Bildt) III. a. d. Natuur- en Duurzaamlandschapsontwikheid en keling tbv landschap waddenbeleving Kwelder ontwikkelingsproject “Naar Buiten – Holwerd”, Dongeradeel

Noodzakelijkheid

Lijnen


Tabel 4.3 (vervolg): Belangrijke recreatieve basis infrastructuur projecten

3 3

++ ++

-

H L

n n

+ +

I, U I, U

3 2

++ ++

+/-

L M

n n

+ +

I, U I, U

4

+++

+

H

d

+

I, U

2 3

++ ++

-

M H

n d

+ +

I, U I, U

2 3

++ ++

-

M H

d n

+ +

I, U I, U

3

+++

+/-

L

n

+

S, O

1

++

-

M

D +

S,O 13


14

2 Prioritaire projecten

2.1 Lijn 1. Aanbod hardware: ontwikkeling, transitie, kwaliteit en beheer . –

Project I.a.1 Koepelproject Ondersteunen transities verblijfsaccommodaties op eilanden Deelproject: Initiëren, stimuleren, ondersteunen meer bungalows, minder luchtbedden op Vlieland Dit project is niet afzonderlijk beschreven. Het is net als de projecten 1.a.4 en 5 (zie volgende pagina) in feite een nadere lokale uitwerking van project 1.a.2.


Project I.a.2 Koepelproject Ondersteunen transities verblijfsaccommodaties op eilanden Studie transitie verblijfsaccommodaties eilanden 1. Probleem/uitdaging Uit onderzoeken en gesprekken met betrokkenen en deskundigen komt het beeld naar voren dat het aanbod verblijfsaccommodaties in kwaliteit en kwantiteit niet meer aansluit bij de vraag. Als dit klopt zou dat betekenen dat er een transitie moet plaatsvinden. Het is echter enigszins onzeker of dit beeld klopt (direct belanghebbenden geven ook aan dat deze eventuele discrepantie wel meevalt) en zeker onduidelijk is waar en in welke mate dan wel behoefte aan is. Daarnaast hebben de gegevens meestal betrekking op alle eilanden tezamen, waardoor niet duidelijk is hoe het eventuele probleem precies op eilandniveau speelt. Er zijn immers grote verschillen tussen de eilanden, zowel qua aanbod als qua bezoekersgroepen. Het zou dus nuttig zijn om per

15

eiland meer gedetailleerd in kaart te brengen welke typen verblijfsaccommodaties er zijn en met hoeveel bedden, welke de huidige en potentiële doelgroepen zijn (uitgedrukt in de kleurenterminologie van RECRON/Smart Agency Compagny) en in welke verhouding en de wensen van deze doelgroepen met betrekking tot verblijf. Pas dan zijn er goede conclusies te trekken over de aansluiting van aanbod op vraag en aanbevelingen te doen over de wenselijke verbeteringen (wat en in welke mate). Bedrijven die willen veranderen zijn dan ook veel beter te helpen/adviseren en ondersteunen.

2. Beoogd resultaat De goed inzicht in de noodzaak voor, de mate waarin en de wijze waarop transitie van verblijfsaccommodaties op de afzonderlijke eilanden zouden moeten plaatsvinden, uiteraard in relatie tot de doelgroepen nu en in de toekomst. Als de noodzaak van transitie blijkt is het beoogd effect dat ondernemers plannen gaan maken en uitvoeren om tot de gewenste transitie te komen.

b. Financieringsmogelijkheden: Provincie en gemeenten

6. Koppelkansen: – Met evaluatie beddenboekhouding – Nader onderzoek naar de aansluiting van het aanbod overige recreatieve voorzieningen (horeca, winkels, musea, sport, outdoor, routes ed) bij de huidige en potentiële doelgroepen – Ondersteuning transities verblijfsaccommodaties op eilanden

7. Betrokken partijen: a. Trekker: TPFW-projectleider b. Overige partijen: – Ondernemers – RECRON – Dataverzamelaars (VVV, Toerdata ed.) – Gemeenten – Provincie

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Ruim voldoende deelname door bedrijven – Vertrouwelijke beschikstelling van gegevens

4. Doorlooptijd project: 1-2 jaar

Projecten I.a.3 Koepelproject Ondersteunen transities verblijfsaccommodaties op eilanden Deelproject: Marktconform maken kampeerboerderijen Ameland 1. Probleem/uitdaging Ameland heeft van oudsher veel kampeerboerderijen. De laatste jaren veranderd de markt voor kampeerboerderijen. Groepen komen minder en blijven korter. De prijs wordt steeds meer een obstakel. De bedrijven hebben te maken met twee doelgroepen, grote groepen (Duitse jeugd, Schoolreizen) en familie-uitjes. Voor de laatste groep zijn de meeste bedrijven onvoldoende luxe. De verwachting is dat de komende jaren de overcapaciteit bij de groepsverblijven toeneemt. Dit project beoogt een deel van de kampeerboerderijen te faciliteren met een transitie naar een beter rendabel product. De meeste bedrijven hebben onvoldoende kapitaal om zelfstandig de transformatie te maken.

2. Beoogd resultaat: De overcapaciteit aan kampeerboerderijen is afgenomen en de bedrijven hebben een andere rendabele functie gekregen.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Eigenaren zijn zich bewust van de noodzaak tot transformatie – Financiering aanwezig voor transformatie (banken / subsidie)

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 15.000 per eiland 4. Doorlooptijd project: 3 jaar


16

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) – Kosten: ca € 1 miljoen – Financieringsmogelijkheden: subsidieprogramma; ondernemers

6. Koppelkans – Toegankelijk maken van accommodaties voor mensen met een beperking

7. – – – –

– –

Projecten I.a.4 en 5 Koepelproject Ondersteunen transities verblijfsaccommodaties op eilanden Deelproject: Terschelling Deelproject: Schiermonnikoog Deze projecten zijn net als project 1.a.1 (Vlieland) nog niet afzonderlijk beschreven. Het betreft nadere lokale uitwerkingen van project 1.a.2.

Betrokken partijen: Gemeente Ameland Vereniging groepsverblijven VVV (marktverkenning) Provincie

Project I.a.6 Zorgtoeristische voorzieningen initiëren, stimuleren, ondersteunen 1. Probleem/uitdaging Zorgtoerisme is een groeimarkt kansen biedt. 15% van de Nederlandse bevolking heeft in meer of mindere mate een (permanente) beperking en deze groep zal groeien. Ervaring leert dat mensen met een beperking graag samen op vakantie gaan met vrienden, gezin zonder beperking. Vooral een aanbod dat iedereen bedient en uitgaat van zogenaamde ‘inclusieve’ benadering is gewenst. Hiertoe is vaak aanpassing van het aanbod voor mensen met een beperking noodzakelijk. Deze aanpassingen kunnen beperking hebben op het fysiek aanpassen van accommodaties en infrastructuur. Echter de aanpassing heeft ook te maken met gastvrijheid en verzorgen. Gastvrijheid door goede informatievoorziening over faciliteiten en toegankelijkheid. En vooral ook door 'ontzorgen'; dat voor de toerist vooraf duidelijk is dat als er zich een calamiteit voordoet er adequate hulp voor handen is. Daarnaast heeft een toenemende groep ook behoefte aan praktische ondersteuning en/of medische verzorging. Veel aanbieders van toeristische voorzieningen (niet alleen accommodaties, maar ook restaurants, fietsen wandelpaden etc) staan hier nog veel te weinig bij stil en als ze iets willen doen is het vaak lastig om te bepalen wat en hoe. Daarom is het zinvol om bedrijven en organisaties hiertoe te stimuleren en ze te ondersteunen. Dit project richt zich op die stimulerende en ondersteunende rol door het organiseren van bijeenkomsten, excursies naar goede voorbeelden in het land, weten regelgeving


17

inzichtelijk te maken, bedrijven te adviseren en inzicht te geven in de mogelijkheden en kosten.

2. Beoogd resultaat: – Een goed toegankelijke waddenregio voor recreanten en toeristen met en zonder een beperking. – Een goede en betrouwbare informatievoorziening hierover

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Deelnemers betalen eigen kosten – Uitvoering van activiteiten alleen bij voldoende deelname

4. Doorlooptijd project: 3- 4 jaar

7. Betrokken partijen: a. Trekker: TPFW-projectleider b. Overige partijen: – Ondernemers – Recreatieve infrastructuur beherende organisaties (bv. SBB) – Gemeenten – Zorginstellingen

Referentiebeelden: – ECR Groot Stokkert bij Wapenveld (Gelderland) – Brabant introduceerde de +zorg button. Ondernemers plaatsen op hun site bij de boekings- of reserveringspagina een + zorg button. Daarachter zit een formulier waarmee de toerist kan aangeven welke (thuis) zorg of hulpmiddelen zij nodig heeft. Dit formulier gaat rechtstreeks naar de zorgaanbieder in de regio

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 5.000 voor diverse acties + € 15.000 inhuur deskundigen b. Financieringsmogelijkheden: Provincie, gemeenten, ondernemers

6. – – – – –

Koppelkans Met andere beleidsvelden gemeenten/provincies Toeristische koepeldatabase Provincie Fryslân Transitie verblijfsaccommodaties Projecten ‘Toerisme met zorg’ Wadden en SudWest Fryslân Ameland voor iedereen; extra investering in toegankelijkheid voor mensen met beperking


Projecten I.b.1 t/m 5 Stimuleren en ondersteunen kuuroord/wellness voorzieningen op Ameland, Terschelling, Schiermonnikoog, Vlieland en in Dongeradeel/Ferwerderadiel Opmerking: Deze vijf projecten zijn min of meer hetzelfde zijn qua probleemstelling, beoogd resultaat etc. In alle gevallen wachten gemeenten op particulier initiatief hiertoe. Op Ameland ligt er al zo’n initiatief.

Project I.b.1 Kuuroord Nes-Ameland 1. Probleem/uitdaging Er bestaan al heel lang plannen om het voormalige zwembad in nes om te bouwen tot een kuuroord. Tot nu toe sneuvelden de meeste plannen vanwege de op verkoop van bungalows gebaseerde financiering. Een kuuroord zou een enorme boost geven aan het imago van Ameland en leidt tot nieuwe doelgroepen. Momenteel is de gemeente in gesprek met een ondernemer om het kuuroord te realiseren in combinatie met de uitbreiding van hotel accommodatie. Het is een project dat niet vanuit het TPFW gerund zal worden maar dat door de investeerder wordt getrokken. Gemeente en provincie zijn vooral faciliterend, begeleiden van procedures en afgeven vergunningen etc.

2. Beoogd resultaat: Realisatie van een kuuroord bij Nes.

18

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Ondernemer bereid te investeren.

Project I.b.6 ‘Verbetering routenetwerken’ Structureel beheer routenetwerken

oprichting van een Beleef en Geef fonds (is in de Biesbosch daarvoor opgericht).

4. Doorlooptijd project:: 3 jaar

1. Probleem/uitdaging Een van de meest uitgevoerde recreatie activiteiten in het Waddengebied is fietsen en wandelen. Om dit te faciliteren is er een uitgebreid netwerk aan fietsen wandelpaden, bewegwijzerde routes (meestal middels het knooppuntensysteem) gecreëerd. Deze infrastructuur, met name de paden, wordt meestal onderhouden door de betreffende terreinbeheerders (grondeigenaren), zoals Staatsbosbeheer, gemeenten en waterschappen, Door bezuinigingen vanuit het Rijk wordt het echter steeds moeilijker voor deze organisaties om het beheer goed uit te voeren, om de paden op kwalitatief niveau te houden. Aan verbetering, vernieuwing, aanpassing aan specifieke doelgroepen komen deze organisaties bijna helemaal niet meer toe. Om dit probleem op te lossen moet gewerkt worden aan structureel beheer en financiering. Per gemeente kan uitgewerkt worden om welke fietsen wandelpaden het gaat en welke onderhoudskosten daaraan verbonden zijn. Op het Friese vaste land moet daar zeker ook Marrekrite bij betrokken worden omdat zij een belangrijke rol vervullen op het gebied van routerecreatie en vooral wat betreft beheer en onderhoud van routebordjes. Vervolgens kan er voor een periode van 10 jaar bekeken worden hoe die onderhoudskosten gefinancierd kunnen worden uit budgetten van terreinbeherende organisaties en andere organisaties en fondsen. Bij dat laatste kan gedacht worden aan de instelling van een ondernemersfonds waaruit bijgedragen gaat worden aan dit beheer. Maar ook andere opties kunnen bekeken worden zoals de

2. Beoogd resultaat Gegarandeerd onderhouds- en financieringsplan voor fietsen wandelpaden.

5. Kosten en Financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: pm b. Financieringsmogelijkheden: – ondernemer – fondsen

6. Koppelkans

7. Betrokken partijen: – Investeerder – Gemeente – Provincie


3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: Bereidheid tot deelname bij terreinbeherende organisaties.

4. Doorlooptijd project:: 1-2 jaar

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: planontwikkeling € 10.000 per gemeente. Uitvoering: n.t.b. b. Financieringsmogelijkheden: nader te bepalen. In ieder geval bij uitvoering: – terreinbeherende organisaties, – gemeenten – eventueel Provincie – Bij planontwikkeling: ook Provincie

6. Koppelkans – Verbetering en vernieuwing routenetwerken (bv. geschiktheid voor rolstoelen, elektrische fietsen) Op Terschelling en Ameland – Verbetering routestructuren op alle eilanden – Verbeteringen en nieuwe (buitendijkse) routes in Dongeradeel en Ferwerderadiel – Marrekrite

19

7. Betrokken partijen: a. Trekker: TPFW-projectleider b. Overige partijen: – Provincie – Gemeenten – Terreinbeherende organisaties (Staatsbosbeheer, Fryske Gea) – Waterschappen (evt. Rijkswaterstaat) – Ondernemersverenigingen

Projecten I.b.7 t/m 9 Verbetering routenetwerken Terschelling, Schiermonnikoog en Ameland. Het project I.b.9 (Ameland) staat beschreven in hoofdstuk 3 als belangrijke basis infrastructuurprojecten. De projecten 7 (Terschelling) en 8 (Schiermonnikoog) moeten nog nader uitgewerkt worden.

Referentiebeeld: – Routebureau Brabant


Project I.d.1 Koepelproject ‘Ontwikkeling Bezoekerscentra’ Holwerd Poort tot de Waddenzee (Holwerd aan Zee), Dongeradeel 1. Probleem/uitdaging “Oorspronkelijk lag Holwerd aan de kust. Hotel ’t Amelander Veerhuis herinnert daar nog aan. Door een reeks van aandijkingen is het terpdorp Holwerd losgeraakt van de kustlijn. Per jaar passeren 450.000 mensen Holwerd op weg naar de boot naar Ameland. Holwerd heeft daar niets aan, het hotel in het centrum staat te koop. Het voorstel is om Holwerd weer een belangrijke schakel te laten worden tussen het Friese boezemsysteem en de Waddenzee. De waterverbinding ligt er al vrijwel helemaal. De Holwerter Feart is een prachtige aftakking van de Dokkumer Ie, die nu bloedeloos doodloopt in Holwerd. Door de opvaart door te trekken tot aan de Waddenzee kunnen binnenwater en buitenwater weer met elkaar verbonden worden. Een gemaal met sluis biedt kansen voor landbouw, recreatie en ecologie. Nieuwe vaarroutes ontstaan er in aansluiting op de Noordelijke Elfstedenvaarroute, Ameland, het Súd Ieproject en het Lauwersmeer. De verbrede Holwerter Feart met natuuroevers en wandelpad is een belangrijk onderdeel geworden van een nieuw robuust zoetwatersysteem voor de landbouw. Een groot meer geeft Holwerd weer een gezicht aan het water, een vizier op de Waddenzee en vormt een gastvrije poort tot het Unesco werelderfgoed. De Friese waddenkust is daarmee niet langer het gebied achter doodlopende wegen en vaarten, maar intermediair geworden tussen de Waddenzee en de Friese meren. De Friese waddenkust is ontwaakt.” Citaat van Peter de Ruyter uit zijn essay in het Friesch Dagblad 10 september 2013.

20


21

Het project bevindt zich op dit moment in de initiërende fase waarbij mogelijkheden en haalbaarheid nader onderzocht worden van diverse deelprojecten waaronder: – Wadden Experience Centre (WICH) – Combi waddenmuseum en belevingscentrum met doe-activiteiten (zie project I.d.2) en Waddenwelness (zie project I.b.5) – Binnen- en buitenjachthaven – Waddenhotel Holwerd (zie project I.f.2) – Waddendorp Holwerd als recreatieve cultuur historische trekpleister. (uitlichten historische kernwaarde handelsdorp Holwerd, 12e stadje van Friesland) – Naar buiten – Holwerd, kwelderontwikkeling (zie project III.d.6) – Aansluiten nieuwe fietsen wandelroutes op bestaand netwerk (zie projecten I.b.12 en 13)

2. Beoogd resultaat: Holwerd als aantrekkelijke entree tot het Waddenzeegebied met als effect: – Vergroten toeristisch recreatieve aantrekkingskracht regio – Dorpen bereikbaar voor waterrecreatie – Toenemende leefbaarheid en dynamiek in krimpkernen – Meer bestedingen aan de wal – Katalysator voor lokale evenementen en activiteitenkalender

3. – – –

–

Infrastructurele mogelijkheden

4. Doorlooptijd project: 8 - 10 jaar.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a Geld: € 50.000 inventarisatiefase b Financiering: – Waddenfonds – Toeristisch programma Friese Wadden – NUON gelden

6. Koppelkans – Noordoost aan het Wad – Duurzame Beschermde Dorpsgezichten Dongeradeel – Revitaliseren opvaarten naar het Wad – Project ‘Naar Buiten - Holwerd’ (kwelderontwikkeling) – Project Wetterskip ‘Nieuwe Dijk’ (verbreding van de dijken ipv verhoging) – Blauwe TOP's (+)

7. – – – –

Betrokken partijen: Gemeente Dongeradeel Dorpsbelang Holwerd Wetterskip Fryslân Provincie Fryslân

Randvoorwaarden/afhankelijkheden Ontwikkeling sluis Natura wetgeving Waterpeil in combinatie met de agrarische sector


Project 1.d.2 ‘Ontwikkeling bezoekerscentra’ Concept ontvangst waddenbezoek ontwikkelen 1. Probleem/uitdaging Het management van waddenbeleving -bezoek begint met het nadenken over de aard en kwaliteit van beleving die geboden kan worden en de wijze waarop dat zou kunnen gebeuren. Niet iedere beleving hoeft op iedere locatie, voor iedereen en overal te worden aangeboden. Juist door heldere keuzes te maken, kan een veelkleurig en divers palet van mogelijkheden worden gecreëerd; aantrekkelijk en divers voor de waddenbezoekers en met respect voor de natuurwaarden in het gehele gebied. Het nadenken dient uiteindelijk te leiden tot een helder concept over de locaties waar waddenbeleving wordt aangeboden als ook en in het algemeen tot een keuze waar het bezoek aan de Wadden wordt opgevangen en in welke ensemble van voorzieningen, uitstraling, informatieverstrekking en symboliek dit moeten gebeuren. Een aantal locaties liggen voor de hand omdat daar simpelweg veel mensen/toeristen naar toe komen voor een oversteek naar een van de eilanden; Harlingen, Holwerd en Lauwersoog. Daarnaast zijn er heel meer plaatsen/locaties die als concentratiegebied voor waddenbeleving kunnen worden benoemd. Onderdeel van de ontvangst van bezoekers is de wens door veel gemeenten geuit om een bezoekerscentrum tot ontwikkeling te brengen. Bezoekerscentra zijn per definitie kostbare voorzieningen waarbij het nog maar de vraag is of ze anno 2013 ook de juiste voorzieningen zijn om de bezoekersstromen naar de Wadden goed te begeleiden dan wel in de juiste

22

behoefte voorzien. Sociale media en nieuwe technologieën kunnen zo mogelijk een veel efficiënter rol en functie vervullen in deze behoeften.

2. Beoogd resultaat Een duidelijk concept voor waddenbeleving en bezoek dat uitgewerkt is in heldere voorstellen en afgewogen keuzes betreffende soorten beleving, de daarbij behorende activiteiten, de ruimtelijke verdeling en zonering en locaties c.q. entrees en secundaire poorten tot het waddengebied.

3. – – – –

Randvoorwaarden/afhankelijkheden: Nauw overleg waddengemeenten Natuurbeleid wadden Betrokkenheid natuurbeschermingsorganisaties Inbreng toeristische ondernemers, wadloopverenigingen, etc.

– – –

Bezoekerscentrum Fryske Gea bij Marrum Bezoekerscentrum Wadden beleef en informatie centrum te Holwerd (WICH) Promotie Werelderfgoedstatus Waddengebied

7. – – – – – – – –

Betrokken partijen: Gemeenten rondom de Wadden Provincie Friesland Terreinbeherende organisaties Toeristische ondernemers Natuurbeschermingsorganisaties Lokale gemeenschappen Cultuurhistorische verenigingen CWSS/International Waddensea School

Referentiebeelden: – Veluwetransferia Gelderland – Poorten tot de natuur Noord-Brabant

4. Doorlooptijd project: 1 jaar

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM b. Financiering: Provincie

6. Koppelkansen – Traject bezoekerscentra Vereniging van Waddenzeekustgemeenten (vervolg adviezen/rapporten o.a. Vandertuuk en ZKA) – Project De Nieuwe Afsluitdijk – Bezoekerscentrum Harlingen (Nieuwe Willemskade (zie hoofdstuk 3)


Project I.d.3 Diversificatie vervoer over Waddenzee 1. Probleem/uitdaging Het vervoer over de Waddenzee is thans tamelijk eenzijdig: reguliere veerdiensten vanaf de wal naar de eilanden; watertaxi’s, een verbinding tussen Vlieland en Terschelling (en tussen Texel en Vlieland), en wat rondvaartboten (robben, zeehondentochten) vanaf Ameland en Terschelling. Met uitzondering van de laatst genoemde is al het vervoer over de Waddenzee gericht op het zo snel mogelijk van de vaste wal naar de eilanden te komen. Ook de toeristische uitstapjes zijn met de bestaande rondvaarten weinig divers. Beleving van het waddengebied is niet geïntegreerd in het vervoer. Dit biedt ontwikkelingskansen want de beleving van het wad zou voor bezoekers toch een hoofdonderdeel van hun vakantie moeten zijn. Maar alles bij elkaar beleven ze het wad nauwelijks. Er moet meer nagedacht over en geëxperimenteerd worden met andere vormen van vervoer over het wad in combinatie met wadbeleving. Hierbij kan gedacht worden aan combinaties van overtochten en rondvaarten (met grotere en kleinere groepen), met droogvallen, zeehondentochten met kleine groepen, verbindingen/arrangementen over meerdere eilanden, verhuur van boten waarmee mensen zelf naar de eilanden (en/of terug) kunnen varen, inzet van de bruine vloot voor overtochten met 1 overnachting op het wad etc.

2. Beoogd resultaat Meer vormen van vervoer over de Waddenzee in combinatie met beleving.

23

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Meer ruimte voor alternatieve (duurzame) overtochten buiten de concessies aan Doeksen en Wagenborg – Bereidheid bij ondernemers om te experimenteren – Ruimte in havens


Project I.e.1 Koepelproject ‘Ontwikkeling vaarroutes’ Ontwikkeling voorzieningen langs Elfsteden vaarroute Het gehele gemeentegrensoverschrijdende koepelproject is nog niet uitgewerkt. Op gemeentelijk niveau zijn hiervoor al wel de eerste lokale aanzetten gegeven: zie hoofdstuk 3 het project ‘Ontwikkeling voorziening langs Elfsteden vaarroute: boothelling De Dwinger (Het Bildt) en Bartlehiem (Ferwerderadiel).

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: budget voor een aanjager om enerzijds ruimte te creëren (fysiek, juridisch) en anderzijds om ondernemers hiertoe te stimuleren, op te sporen en te ondersteunen: € 10.000 per jaar b. Co-Financieringsmogelijkheden: uit ‘budget’ TPFW

6. Koppelkansen – Vergroting waddenbeleving (excursies, dagtochten, arrangementen)

7. Betrokken partijen: a. Trekker: aanjagers TPFW b. Overige partijen: – Ondernemers – Doeksen, EVT en Wagenborg – VVV’s – Havenbeheerders – Overheden – Natuurorganisaties


– – –

Project I.f.1-3 Koepelproject ‘Ontwikkeling Verblijfsaccommodaties langs de kust’ Ondersteunen 5-sterren hotel hoek N31/Waddenzeedijk Stimuleren 3-4 sterren waddenhotel Holwerd Ontwikkeling één waddentopattractie (verblijf) Het koepelproject over dit onderwerp is nog niet uitgewerkt. De eerste 2 deelprojecten daarbinnen ook nog niet; de derde wel; zie hieronder.

1. Probleem/uitdaging De grootste attractiewaarde in het Waddengebied is uiteraard het gebied zelf met haar landschappelijke kwaliteit, luchten, vergezicht, flora en fauna. Dat staat garant voor publieke belangstelling. Afgezien van een enkele onderneming zijn er aan de kustzijde van het Waddengebied weinig grote verblijfsaccommodaties met een eigenstandige kracht om deze publieke belangstelling te verzilveren. Het is van belang om actief op zoek te gaan naar ondernemers die bereid zijn om te investeren in een bijzondere en attractieve accommodatie die in alles van ‘Wadden-allure’ is. Daartoe dient actief te worden ondernomen, planologisch gezien voorbereiding te worden getroffen en het ensemble van voorzieningen (wandel-, fietspaden, wadbeleefmogelijkheden, aanvoerwegen, etc.) in voorbereiding te worden genomen.

2. Beoogd resultaat – De vestiging en stichting van bijzonder waddenonderkomen

24

3. – – – –

Randvoorwaarden/afhankelijkheden: Aanwijzen een of enkele locaties Planologische voorwaarden en procedures Bereidheid rode loper uit te leggen Succesvol aantrekken ondernemers

4. Doorlooptijd project 2 Jaar vanaf start

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: – Planologische voorbereiding; onderdeel van reguliere bestemmingsplanwijziging; geen extra kosten – Inzet bedrijfsmakelaar: 5.000 euro – Aanleg voorzieningen: pm b. Financieringsmogelijkheden: Deelnemende gemeente, Provincie

6. – – – –

Koppelkansen Ontwikkeling Entrees Wadden Beleefprogramma’s Grutsk op é Romte Project III.a.2 Duurzame bedrijfsvoering

7. Betrokken partijen: – Waddenkust gemeenten – Provincie Friesland – Ondernemers


25


26

2.2 Lijn II Aanbod Software: wadbeleving, gastvrijheid, digitalisering, arrangementen, evenementen en promotie

Project II.a.1 Algemeen Waddengebied: Ontsluiting cultuurhistorie, natuur en landschap middels ICT toepassingen (QR-codes, Apps, layar, ed.)

–

1. Probleem/uitdaging Smartphones, iPads en andere digitale communicatiemiddelen zijn niet meer weg te denken uit het dagelijks leven. Dat geldt ook voor de informatieoverdracht naar en tussen bezoekers aan de verschillende attracties in het Waddengebied. Niet alleen kan direct informatie worden geboden maar ook tijdlagen en anderszins boeiende informatie kan op maat aan de geïnteresseerde bezoeker worden aangeboden. Op deze manier kan de gastheerschapfunctie een stevige ondersteuning krijgen en de Waddenregio op een eigentijdse, moderne manier worden ontsloten. Tegelijkertijd vormt het de opmaat tot digitale communicatie richting waddencommunities die achter deze vorm van informatieverstrekking kunnen gaan ontstaan.

4. Doorlooptijd project: Vanaf start in 2014 voortdurend bezig zijn met ICT-ontwikkeling in de breedste zin van het woord.

2. Beoogd resultaat Een voortdurende bron van nieuwsoortige bronnen van informatie die een betere beleving en betekenisgeving aan het verblijf in de Waddenregio mogelijk maken.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Verdere ontwikkeling van hoogwaardige wifinetwerken in de regio. – Nauwe relaties met de voorhoede in ICTontwikkelingen – Bereidheid om de Wadden in deze voorhoede te positioneren


–

Ieder jaar minimaal één vernieuwing als doelstelling. ‘1.000 bloemen laten bloeien’

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM b. Financiering: onderdeel van het collectieve financiering van marketing en promotie Waddenregio

6. – – – – – –

Koppelkansen Wifi-ontwikkeling Promotie en gastheerschap Waddenregio Provinciale toeristische koepeldatabase Actieplan Convenant Vaarrecreatie Brede Wadden app van de VVV’s, zie II.a.2 Digitale historische Waddenontsluiting, Project Fryske Akademy

7. – – – – – –

Betrokken partijen: Provincie Fryslân Gemeenten Waddengebied Kabel Noord Particuliere ontwikkelaars Coalitie Wadden Natuurlijk Fryske Akademy

27

Referentiebeeld: September 2013 heeft Vogelbescherming Nederland de app ‘waddenvogels’ gelanceerd met aantrekkelijke en toegankelijke informatie over een aspect van het Waddengebied voor de niets vermoedende maar nieuwsgierige en betrokken bezoeker. Een goed voorbeeld van nuttige informatieverstrekking.

Project II.a.1. Deelproject NW Fryslân: Ontsluiting cultuurhistorie, natuur en landschap middels ICT toepassingen.

1. Probleem / uitdaging / Beoogd resultaat Het aanbieden van attractieve recreatieve routes in Noardwest-Fryslân met onderscheidende culturele belevingselementen. Het samenbrengen en verbinden van bestaande (culturele) routes, zodat er een samenhangend en herkenbaar beeld ontstaat voor toeristen en recreanten.

2. Beoogd effect – Bevorderen van nieuwe economische activiteiten – Imago van de regio verbeteren door aantrekkelijke recreatieve routes te bieden met cultureel vermaak – Toeristen en recreanten uit te nodigen om vaker erop uit te trekken in deze regio. – Huidig samenwerkingsverband recreatieondernemers en culturele organisaties versterken en continueren met als uiteindelijk doel een actieve regio waar veel gebeurt, zodat meer toeristen en recreanten hier eropuit trekken. – De samenwerkingsverbanden in NoardwestFryslân intensiveren tussen diverse partijen en belanghebbenden en andere gemeenten inspireren tot soortgelijke samenwerking. – Samenwerking met onderwijs intensiveren – Studenten de mogelijkheid bieden om ervaring op te doen met recreatieprojecten.


3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: 4. Doorlooptijd 1 – 2 jaar

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: € 20.000 b. Financieringsmogelijkheden: Provincie Waddenfonds Streekagenda

6. Koppelkansen: – Ontwikkeling/samenbrengen waddendagtochten en excursieprogramma, – aansluiting bij het netwerk in Leeuwarderadeel (en mogelijke toekomstige uitbreiding in NW Fryslân), – uitbreiding op het fietsroutenetwerk.

7. – – –

Betrokken partijen Culturele instellingen, (recreatie)ondernemers gemeente.

28

Project II.a.2 Ontwikkeling Wadden App

Project II.a.3 Vrije Wifi op alle openbare locaties en accommodaties

–

4.

Project wordt hier niet verder beschreven, want is al in uitvoering. 1. Probleem/uitdaging Het aantal tablet en smartphone gebruikers stijgt jaarlijks nog steeds. In 2013 hebben 5,6 miljoen Nederlanders (44%) een tablet in hun bezit. In 2013 steeg het aantal tabletgebruikers met 1,3 miljoen. Die groei was voornamelijk toe te schrijven aan jongeren tussen de 13 en 17 jaar en aan ouderen van 65 jaar en ouder. Ook het smartphonebezit neemt toe. Dat aantal groeide met een miljoen, waardoor nu 8 miljoen Nederlanders een smartphone bezitten. Daarbij is het opvallend dat het aantal 65-plussers met een smartphone het afgelopen jaar is verdubbeld van 16 naar 32 procent. (bron: Intomart GfK). In toenemende mate willen Nederlanders ook op hun vakantieadres toegang tot internet via WIFI. Ook in vakantiekeuze wordt is gratis WIFI in toenemende mate een belangrijker keuzefactor. Om recreanten en toeristen beter te bedienen is goed toegankelijke WIFI zeer belangrijk.

2. Beoogd resultaat: Snel en goed toegankelijk WIFI netwerk in de Waddenregio. Betere informatieverstrekking over toeristische recreatieve aanbod in de Waddenregio. Faciliteren van recreanten en toeristen.

5.

aanleg glasvezelnetwerk

Doorlooptijd project: 2 jaar

Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: nog niet te bepalen b. Financieringsmogelijkheden: Waddenfonds, Provincie

6. Koppelkansen: : De provincie Fryslân wil gratis Wifi in toeristische kernen provinciebreed uitrollen en komt na de zomer van 2013 met een voorstel hiervoor

7.

Betrokken partijen: a. Trekker: provincie b. Overige partijen: – Provincie Fryslân – Gemeenten – Ondernemers (verenigingen) – Kabelondernemingen

Referentiebeelden:

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Openbaar en eenvoudig toegankelijk – Betrouwbaar en snel – Bereidheid tot deelname ondernemers


29


30

Project II.b.1 + 2 + 3 Ontwikkeling/samenbrengen waddendagtochten en excursie programma, arrangementenprogramma, evenementen (ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018)

1. Probleem/uitdaging Op tal van plaatsen worden waddendagtochten en excursies op en naar het waddengebied uitgevoerd net als dat er allerlei arrangementenprogramma’s bestaan en er evenementen plaatsvinden. Er is geen overall en actueel overzicht terwijl dit een probaat middel is om de veelzijdigheid en alle mogelijkheden in het gehele waddengebied te etaleren en de verkeer over het gehele gebied te stimuleren; van de eilanden naar de vaste wal en vice versa. De uitdaging is daarbij is om voor het gehele gebied, op zo mogelijk alle hotspots activiteiten, arrangementen, evenementen (groot en klein) in beeld te brengen en waar ze er niet zijn te organiseren. Dit laatste natuurlijk voor zover de markt dit mogelijk maakt en er ook voldoende klandizie is.

2. Beoogd resultaat – Een goed en zeer toegankelijk overzicht van alle waddendagtochten, -excursies, -arrangementen en evenementen, gepubliceerd via websites en andere digitale media. – Klaar zijn voor en versterken van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018

– –

Bereidheid om door de tijd heen accurate informatie aan te leveren Aanwezigheid van een goede waddensite om deze informatie te verspreiden.

4. Doorlooptijd project: Start in 2014 en daarna gewoon doorlopend en innoverend

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) Het is lastig om hierover een inschatting te maken aangezien niet bekend is op welke wijze de informatie voor handen is en op welke wijze deze bij elkaar kan worden gebracht.

6. – – – –

Koppelkansen Toeristische koepeldatabase provincie Fryslân Project II.a.1, ontsluiting middels ICT Onderdeel van de samenwerking tussen verschillende VVV’s Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018

7. – – – –

Betrokken partijen: Provincie Fryslân Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 Gemeenten Waddengebied VVV’s, marketingorganisaties

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Goede organisatie van informatiestromen


Project II.b.4 Koepelproject ‘Ontwikkeling nichemarkten in voor- en naseizoen’ Via gerichte evenementen in voor en naseizoen nichemarkten trekken. Natuurliefhebbers, sporters, film, kunst en culturele festivals. (ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018)

1. Probleem/uitdaging Een probate strategie om buiten het hoogseizoen om specifieke doelgroepen en nichemarkten aan te spreken, is de organisatie van evenementen. Verschillende gemeenten, waaronder de Waddeneilanden, hebben dit mechanisme reeds ontdekt en daar met succes invulling aan gegeven. Teneinde het toerisme verder te laten groeien, vormt de organisatie van meerdaagse evenementen een goed instrument om extra bezoekers naar de Waddenregio te trekken en bovenal te binden aan de regio. Onderdeel hiervan is ook het gezamenlijk nadenken over verduurzaming van evenementen (afvalstromen, vervoer ed).

2. Beoogd resultaat – Groei van het toerisme buiten het hoogseizoen. – Klaar zijn voor en versterken van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Capaciteit lokaal om evenement te organiseren (menskracht, hulpdiensten) – Draagkracht natuur, landschap, identiteit eiland

31

–

Vermogen om de evenementen over een langere tijd te organiseren.

Referentiebeeld: Oerol, Kunstmaand Ameland, ITGWO Vlieland, Wad en Design Festival Schiermonnikoog, Berenloop Terschelling

4. Doorlooptijd project: Krachtige voortzetting en uitbreiding van reeds bestaande activiteiten

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: – Initiëren verdere uitbreiding; bijeenkomsten; strategieontwikkeling, keuzes: 10.000 euro – Uitvoering evenement afhankelijk van aard en ambitie evenement: PM b. Financiering: via KH 2018

6. Koppelkansen – KH 2018 – Sense of Place (motor en paraplu voor dit project) – Project verduurzaming evenementen Waddeneilanden – Opstellen dagtochten, arrangementen en evenementen programma

7. – – – – – –

Project II.c.1 Project Gastheerschap: waddengastengildes, individuele belevingsprogramma’s, kwaliteitsverbetering & certificering ondernemers, feedback organiseren, monitoring Voor zo’n project zijn door diverse organisaties beschrijvingen gemaakt, o.m. door: – ‘Waddengoud’ (in het kader van een subsidieaanvraag voor het Waddenfonds), – project Ambassadeurs van Werelderfgoed Waddenzee – project bezoekerscentra – gastengilde project Noord-Oost Fryslan – Harlingen, gericht op ontvangst cruisevaart Daarnaast zijn er koppelkansen met acties volgend op Duurzame toerisme strategie Werelderfgoed Waddenzee. Vanuit al deze initiatieven en beschrijvingen moet er eerst een goed gezamenlijk voorstel gemaakt worden, eventueel met een aantal deelprojecten, anders gaan er teveel vergelijkbare initiatieven naast elkaar opgezet en uitgevoerd worden (dit komt de duidelijkheid en efficiëntie niet ten goed).

Betrokken partijen: Festival en evenementenorganisaties Organisatie KH 2018 Ondernemers Gemeenten Programma organisatie TPFW Rederijen


32

Project II.c.2 Geïntegreerd bagagevervoer van voordeur (herkomst) tot accommodatie (in Waddenregio en/of op het eiland)

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden – Uiterst zorgvuldige en nauwgezette organisatie van het vervoer. – Een eveneens secure en voorkomende afhandeling van eventuele klachten c.q. zoek raken van bagage – Afspraken met rederijen

1. Probleem/uitdaging Om het de aspirant bezoeker nog makkelijker te maken en ‘gedoe’ uit handen te nemen, zijn verschillende gedachten geuit om het bagagevervoer te integreren en te verzorgen. Bij boeking kan de bagage worden opgehaald en voorafgaand aan de komst bij de desbetreffende accommodatie worden bezorgd. Voor veel en steeds ouder wordende mensen, kan daarmee de vakantie, het Waddengastheerschap en het ontstressen bij de voordeur beginnen. Het niet hoeven sjouwen met bagage kan vervolgens de ‘geestelijke ruimte’ bieden om op duurzame wijze, met openbaar vervoer of anderszins, naar de Waddenregio te komen en te verblijven. In aansluiting op deze mogelijkheid, kunnen ook allerlei vervoersarrangementen worden verzorgd wanneer de vakantieganger eenmaal in het waddengebied verblijft.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM b. Financiering: Provincie

Over dit onderwerp is de afgelopen jaren al in diverse studies en trajecten nagedacht, maar de stap naar goede oplossingen blijkt lastig en complex. Niettemin blijft iedereen het erover eens dat hier iets mee gedaan moet worden, dus een vervolg stap is noodzakelijk.

7. – – –

2. Beoogd resultaat Een efficiënt verlopend bagagevervoersysteem met als afgeleide resultaten: – Meer waardering voor het Wadden-gastheerschap – Langer verblijf in de regio – Vermindering van het autogebruik in het gebied.

4. Doorlooptijd project – Vanaf start voortdurend.

6. Koppelkansen – Uitkomsten eerdere onderzoeken (o.a. Mense, Satish, Innovatief Bagagesysteem Terschelling) – Duurzaam vervoer in de waddenregio – Vergroten gastheerschap

Betrokken partijen Ondernemers Rederijen Pakketdiensten / transporteurs

Referentiebeeld: De oude vakantiekoffer die indertijd door de firma van Gend & Loos werd opgehaald en bezorgd op de vakantiebestemming.


Project II.d.1 Koepelproject ‘Werelderfgoed Waddenzee’ Wadden als één merk in de markt zetten onder de paraplu van het werelderfgoed Waddenzee 1. Probleem/uitdaging Sinds 2009 is de Waddenzee werelderfgoed, een fantastisch diploma en een kans voor de vermarkting van het gebied. Echter er zijn veel producenten betrokken bij de vermarkting van het werelderfgoed. Het gevolg is dat de Waddenzee / het waddengebied niet als één bestemming in de markt wordt gezet. De provincies stemmen niet op elkaar af en ook de landen hebben daar moeite mee. De uitdaging is om het waddengebied internationaal als één gebied in de markt te zetten. We moeten het werelderfgoed een gezicht geven, daarna kiest de consument binnen het merk Waddenzee wel voor de definitieve bestemming.

2. Beoogd resultaat: – Alle marketingorganisties benoemen Waddenzee werelderfgoed als een speerpunt. – Blijvende promotie campagne voor Waddenzee Werelderfgoed vanuit bestaande samenwerkende marketing en promotieorganisaties – Waddenzee werelderfgoed staat bekend als een kwaliteitstoerisme merk en trekt een nieuwe doelgroep. Bestedingen nemen toe.

3. Randvoorwaarden: – Naast Fryslân dienen ook andere provincies en Duitsland en Denemarken mee te doen

33

–

Een gezond financieel businessmodel en organisatiestructuur vanuit gezamenlijke verantwoordelijkheid –

4. Doorlooptijd project:: Opstart 3 jaar; daarna continu – 5. Kosten en Financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM, vooral meenemen in lopende marketing en promotie acties b. Financiering – Provincie Friesland – Provincie Groningen – Provincie Noord Holland – Nedersaksen – Sleeswijk Holstein – Ministerie EZ – Natioanle parken Duitsland – Ondernemers – National park Duitsland – Denemarken

6. Koppelkans – Uitwerking Strategie duurzaam toerisme Werelderfgoed Waddenzee – Aanjager Werelderfgoed Waddenzee Ndl.

7. Betrokken partijen: – Marketing en promotie organisaties op diverse schaalniveaus, w.o. NBTC, CWSS Task Group STS, Aanjager Werelderfgoed Waddenzee – Ondernemers – Overheden in alle drie landen – Natuurorganisaties

–

Project II.d.2 +3 + 4 Koepelproject ‘gezamenlijke marketing & promotie van de eilanden’ Deelprojecten: Volledige gezamenlijke marketing & promotie van de eilanden Nieuwe meerjarige marketingstrategie Waddeneilanden Promotie bundelen en inzetten op primaire markten

1. Probleem/uitdaging De 4 Friese Waddeneilanden voeren thans nog voor een flink deel een eigen marketing en promotiebeleid uit. Er wordt wel samengewerkt in dit opzicht, zoals binnen de Waddenfederatie (samenwerkende VVV’s eilanden, incl. Texel) en met Beleef Friesland (de provinciale marketing- en promotie-organisatie). Echter gezien de veranderde marktomstandigheden, de noodzaak om meer toeristen en nieuwe doelgroepen aan te trekken (o.a. door teruglopende verblijfsduur) en omdat de individuele promotiebudgetten van de eilanden te gering zijn om voldoende slagkracht te ontwikkelen, is het noodzakelijk om een gezamenlijke marketingstrategie te ontwikkelen, budgetten te bundelen en de promotie-acties zoveel mogelijk gezamenlijk uit te voeren. Om die bundeling van budgetten mogelijk te maken zijn ook projecten beschreven onder Lijn IV Organisatie & monitoring.

2. Beoogd resultaat – Nieuwe gezamenlijke marketingstrategie – Aanboren van nieuwe doelgroepen


– – – –

–

Meer toeristen naar de eilanden, m.n. in voor en naseizoen Bundelen van middelen en meer slagkracht Meer effectieve inzet van middelen Voorzetting en versterken intensieve samenwerking tussen VVV’s op de eilanden en (opvolger van) Beleef Friesland, zoals in gang gezet via campagneteam Wadden Intensieve samenwerking tussen ondernemersorganisaties op de verschillende eilanden

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Inzien nut en noodzaak tot intensieve samenwerking – Overeenkomsten tussen eilanden voorop stellen en niet de verschillen – Krachtige ondersteuning vanuit de gemeenten en de provincie (vanuit de organisatie die Beleef/TIF opvolgt) – Voldoende budget om daadwerkelijk het verschil te kunnen maken

4. Doorlooptijd project: – Opstart- en overgangsfase 2 jaar; daarna permanent

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM , vooral vanuit bestaande budgetten en op basis van goede samenwerking zoals in Campagneteam Wadden b. Financiering – Bestaande budgetten – Waddenfonds

34

6. Koppelkansen: – Werelderfgoedpromotie (zie vorig project) – Projecten ‘duurzame financiering waddenpromotie’, ‘moderniseren toeristenbelasting’ en monitoring – Nieuwe ontwikkelingen rond Beleef Friesland en VVV’s op eilanden

7. – – – – –

Betrokken partijen: VVV’s eilanden (opvolger) Beleef Friesland Gemeenten Provincie Ondernemersorganisaties


35


36

2.3 Lijn III Duurzaamheid en landschap

Project III.a.1 Stimuleren en ondersteunen duurzame (biologische) agrarische bedrijven, incl. streekproducten, beleving ed. (m.n. op de eilanden) 1. Probleem/uitdaging Het agrarisch landschap op de Waddeneilanden maakt een integraal onderdeel uit van de natuur- en landschapsbeleving. Daarom is het van groot belang dit landschap in stand te houden en waar mogelijk te versterken. Echter het agrarisch landschap staat van verschillende kanten onder druk. De ontwikkelen in de agrarische gaan snel, specialisatie en schaalvergroting is aan de orde van de dag. Daar komt bij dat door het loslaten van de melkquota in 2015 de schaalvergroting in de melkveehouderij waarschijnlijk een extra impuls zal krijgen. De melkveehouders op de Waddeneilanden komen dan voor de keuze te staan, daarin mee te gaan of niet. Daarbij is dan nog voor de eilanden de vraag of die schaalvergroting bedrijfseconomische wel haalbaar is. Indien agrariërs er toch voor kiezen om mee te gaan in deze ontwikkeling, zal het effect op het relatief kleinschalige landschap groot zijn. Voor agrariërs die niet mee gaan in deze ontwikkeling rest de vraag, ophouden of kleinschalig verder boeren en met nevenactiviteiten beginnen. In beide gevallen zou dat kunnen leiden tot extra bebouwing in de open ruimte. Ook dat doet het landschap geen goed. De goede alternatieve weg om het huidige aantrekkelijke agrarische landschap duurzaam te behouden is de omschakeling naar duurzame, (biologische) landbouw met inzet op streekproducten en landschapsbeleving. De streekproducten hebben nog een bijkomende voordelen, namelijk dat toeristen


daarna vragen, horeca er op zit te wachten en het een uitstekend middel in de marketing is.

2. − − − −

Beoogd resultaat: Verbeteren duurzame agrarische bedrijfsvoering Behoud agrarische sector en landschap Toenemend aantal producten en diensten uit Waddenregio Duurzame regio zichtbaar maken voor consument

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden − Betrokkenheid gemeenten − Betrokkenheid / bereidheid tot deelname ondernemers − Promotie voor keurmerken


5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 20.000 per gemeente b. Financieringsmogelijkheden – Bijdrage in de kosten van deelname aan het keurmerk – Waddenfonds – Leader en andere EU landbouwsubsidies – Subsidieprogramma’s zoals OP Noord en Interreg (m.n. als het om innovaties en duurzame energie gaat)

6. Koppelkansen: Nader in te vullen

37

7. Betrokken partijen: a. Trekkers: – Waddengoud – LTO Noord-Nederland b. Overige partijen: – Provincie Fryslân – Gemeenten – Ondernemers (verenigingen)

Project III.a.2 Stimuleren en ondersteunen duurzame bedrijfsvoering toeristische accommodaties/bedrijven 1. Probleem/uitdaging In het vakantiekeuze proces van consumenten speelt duurzaamheid in toenemende mate een rol. Ook is de aandacht voor streekeigen producten en beleving van toenemend belang. Het is van belang hierop in te spelen en het zichtbaar te maken voor consumenten. Keurmerken zijn hierbij een hulpmiddel. In de toeristisch-recreatieve sector zijn de Green Key en Blauwe Vlag de toonaangevende keurmerken. Green Key voor horeca en recreatie en Blauwe vlag voor schone stranden en jachthavens. In de Waddenregio is voor duurzame producten en diensten uit de regio het keurmerk Waddengoud. Voor het stimuleren van duurzame bedrijfsvoering kan het afsluiten van een convenant tussen overheden en ondernemers een praktisch instrument zijn. Dit is toegepast in Rivierenland en in Zeeland. Hier hebben gemeenten een convenant gesloten met ondernemers. De bedrijven spanden zich in om een keurmerk te halen en de overheid spande zich in om de controle druk te verlagen op bedrijven die over een keurmerk beschikken. Daarnaast is het nodig om bedrijven (toeristische, maar ook agrarische) te stimuleren en te ondersteunen bij planvorming, het uitvoeren van acties ed. Bedrijven zien vaak de mogelijkheden en de voordelen in. Goede voorlichtingsbijeenkomsten, advies op maat en ondersteuning bij uitvoering kunnen hierin van grote betekenis zijn om bedrijven over de streep te trekken. Organisaties als Stichting KMVK en Waddengoud kunnen deze ondersteuning bieden.


2. Beoogd resultaat: – Verbeteren duurzame bedrijfsvoering recreatiebedrijven – Toenemend aantal producten en diensten uit Waddenregio – Duurzame regio zichtbaar maken voor consument

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden – Betrokkenheid gemeenten – Betrokkenheid / bereidheid tot deelname ondernemers – Promotie voor keurmerken


5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 20.000 per gemeente b. Financieringsmogelijkheden – Bijdrage in de kosten van deelname aan het keurmerk – Waddenfonds – Fiscale aftrekregeling MIA-VAMIL en EIA – Subsidieprogramma’s zoals OP Noord en Interreg (m.n. als het om innovaties en duurzame energie gaat)

6. Koppelkansen:

38

7. Betrokken partijen: a. Trekkers: – Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit (KMVK) – Waddengoud b. Overige partijen: – Provincie Fryslân – Gemeenten – Ondernemers (verenigingen) – Keurende instanties – Brancheorganisaties

Project III.b.1. Stimuleren duurzaam vervoer op eilanden 1. Probleem/uitdaging Veel regio's zijn actief met het stimuleren van elektrisch rijden onder het motto stiller, schoner en zuiniger. Zeker in de waddenregio sluit het nauw aan bij de beleving van schone lucht en de doelstelling om als eilanden onafhankelijk te worden van fossiele brandstoffen. Om het gebruik van elektrisch vervoer te stimuleren is het doeltreffend verschillende maatregelen te treffen en combinaties te maken; varen, fietsen en rijden maar ook toeristisch vervoer met woon-werk verkeer. Naast toepassingsmogelijkheden begint het stimuleren van elektrisch voortbewegen met een dekkend netwerk van laadpunten voor elektrisch varen, fietsen en rijden. Overigens moet gerealiseerd worden dat elektrisch rijden niet per definitie duurzamer is dan rijden op benzine of gas. Immers als de elektriciteit afkomstig is uit een kolencentrale in het Eemsmondgebied is dat zelfs minder duurzaam. Met andere woorden elektrisch rijden moet gekoppeld worden aan de opwekking van duurzame, hernieuwbare energiebronnen zoals zon, wind en getijde. Er moet dus eigenlijk gewerkt worden aan een geïntegreerd plan (bv. per eiland) waarin de energiebehoefte, gekoppeld wordt aan kleinschalige decentrale opwekking vanuit hernieuwbare bronnen, aan het aanleggen van de noodzakelijk infrastructuur (bv. oplaadpunten) en aan de aanschaf van elektrische vervoersmiddelen (bus, auto, fiets). Bij de uitvoering van zo’n plan hoeft niet het laatste op het eerste te wachten; onderdelen kunnen zelfstandig opgepakt worden maar wel vanuit een overall benadering.


2. Beoogd resultaat: Toename duurzame mobiliteit op de Waddeneilanden

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: Medewerking van een groot aantal partijen.


5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: nog niet te bepalen b. Financieringsmogelijkheden: – Subsidie oplaadpunten elektrisch varen provincie Fryslân – Subsidieprogramma’s zoals Waddenfonds, OP Noord en Interreg

6. Koppelkans Actieplan Duurzame Waddeneilanden

7. Betrokken partijen: a. Trekker: b. Overige partijen: – Gemeenten – Ondernemers – Provincie Referentiebeeld: Tytsjerksteradiel verhuurt in de zomerperiode tegen betaling haar elektrische dienstauto aan toeristen. Hoorn City Tours verzorgt met een elektrisch shuttlebus een rondrit door de stad, die tevens fungeert als lijndienst van station naar centrum/ haven.

39


40

Project III.e.1 Structureel oplossen baggerproblematiek eilanden; mede in relatie tot kosten en Natura 2000 beleid Verder uitwerken op basis van onderzoek Project bereikbaarheid en toegankelijkheid Kleine jachthavens Waddenzee (Dhr. Danel in opdracht samenwerkingsverband VAST).


41


42

2.4 Lijn IV Organisatie & monitoring

Project IV.a.1 Ondernemers organiseren en vernieuwde positie in de sector geven 1. Probleem/uitdaging Marketing, belangbehartiging, netwerken en monitoring zijn enkele activiteiten die onder een gezamenlijke noemer uitgevoerd dienen te worden en die een gebundelde inzet van toeristische ondernemers vraagt en voor een deel zelfs een bundeling met ondernemers uit andere sectoren. Het is daarom van groot belang dat ondernemers zich georganiseerd weten en zich kunnen aansluiten bij een organisatie die uitvoering kan (laten) geven aan voornoemde taken. Verschillende landelijk opererende belangenbehartigende organisaties zoals KHN, RECRON, HISWA vervullen delen van voornoemde taken maar staan niet voor het collectief van ondernemers. Het is zaak om tot een bundeling van individuele en/of groepen ondernemers te komen waar iedere ondernemer, groot of klein, zich direct of indirect door vertegenwoordigd weet dan wel bij kan aansluiten. In het huidige digitale tijdperk kan op flexibele wijze snel informatie worden doorgegeven, standpunten ingenomen en gereageerd worden op ontwikkelingen mits de voorwaarden van zorgvuldigheid en begrip voor ieders positie worden ingenomen. De wijze waarop is inzet voor nader beraad.

2. Beoogd resultaat Een (netwerk van) organisatie(s) van en voor toeristische ondernemers die met slagkracht sturing kan geven aan voornoemde collectieve taken waaronder marketing en belangenbehartiging.


3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Verbindende geesten en krachten. Om ondernemers bij elkaar te brengen is vereende inzet nodig van vele partijen.

4. Doorlooptijd project: – Te beginnen in 2014 een continue proces

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) PM. aansluiten bij bestaande eenheden waar ondernemers zich verbonden mee voelen (netwerksamenleving/ participerende overheid), ondersteunen in uren en in digitale randvoorwaarden tot samenwerking en kennisdelen vanuit TPFW/ streekhuizen.

6. Koppelkansen – Overige structuur verbeterende projecten waaronder monitoring, regiomarketing, duurzame financiering, kennisbijeenkomsten

7. Betrokken partijen: – Toeristische ondernemers, lokale en regionale ondernemersverenigingen – RECRON, HISWA, KHN, MKB, KvK – Gemeenten – Provincie Fryslân – Marketingorganisaties, VVV’s

43

Project IV.a.2 Aantrekken/aanstellen coördinatoren/trekkers toerisme: Schiermonnikoog; evt. alle Waddeneilanden 1. Probleem/uitdaging Het probleem waarvoor Schiermonnikoog zich ziet geplaatst en waar ook de andere eilandgemeenten onder gebukt gaan, is een tekort aan functionarissen die in staat zijn om ontwikkelingen/projecten van allerlei aard op te zetten en ten uitvoer te brengen. Dat is op de Waddeneilanden nijpender dan in de kustgemeenten omdat op de eilanden het toerisme een groter economisch belang dient. Het is dan ook zaak om in deze leemte te voorzien, mogelijk vanuit de programma organisatie TPFW dan wel door het aanstellen van coördinatoren/trekkers die in staat zijn om met de nodige inzet, kennis, energie en contacten allerlei projecten op te tuigen en realiseren. Desgewenst kunnen kustgemeenten eveneens participeren in het ontwikkelen en laten opereren van voornoemde uitvoerders.

Rekening houdend met doorlooptijd van grotere projecten: 2014 - 2020. Bij gebleken successen kan een tweede periode van 6 jaar worden afgesproken al dan niet met nieuwe personen.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) Wanneer het programma over de gehele regio wordt uitgerold, vormt het een collectieve actie die door gemeenten en provincie via het TPFW kan worden gefinancierd.

6. Koppelkansen – Overige structuur versterkende projecten – Programma organisatie TPFW

7. – – –

Betrokken partijen: Provincie Fryslân Gemeenten Waddengebied Ondernemersorganisaties.

2. Beoogd resultaat In lijn met de lokale (streek)agenda’s en die van het Toeristisch Programma Friese Wadden, op strategische wijze realiseren van projecten.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Gemeentelijke besluitvorming – Toeristische agenda individuele gemeenten

4. Doorlooptijd project:


Project IV.a.3 Duurzame financiering Waddenpromotie 1. Probleem/uitdaging Promotie is een essentieel onderdeel van de economische keten in de toeristische sector. Kort gezegd moeten ‘de terrassen en de bedden vol’. Ieder toeristisch bedrijf verricht promotieactiviteiten om zijn bestaan onder de aandacht te brengen. En in een uiterst diverse en samengestelde sector die toerisme nu eenmaal is, dient daarenboven regiomarketing uitgevoerd te worden. De te verleiden toerist kiest namelijk zelden voor enkel één accommodatie maar baseert zijn keuze op onder meer het totale aanbod in de regio. Kortom er is een collectief belang om dat goed voor het voetlicht te brengen. Om dat mogelijk te maken, ontberen de wettelijke kaders om eenieder, werkzaam in toerisme en dus belanghebbend, te laten meebetalen aan een duurzame financiering van (wadden)promotie. En dus zijn er altijd ‘free riders’ die hun verantwoordelijkheid niet zien en/of niet willen nemen en profiteren van andermans inspanningen.

2. Beoogd resultaat De ontwikkeling van een wettelijk aanvaarde grondslag waarop alle ondernemers die direct of indirect baat hebben bij toerisme een steentje bijdragen in de noodzakelijke promotie van desbetreffende gemeente èn de Wadden.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Zeggenschap voor ondernemers over besteding van de middelen – Bereidheid overheid aanpassing weten regelgeving

44

–

Organisatiegraad van ondernemers

4. Doorlooptijd project: – 1 jaar ontwikkelen wetgeving – 1 jaar politieke besluitvorming; Rijk, provincie en gemeenten – 1 jaar invoering

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: 50.000 euro b. Financieringsmogelijkheden: Provincie in combinatie met bijdrage gemeenten.

6. Koppelkansen – Moderniseren en optimaliseren toeristenbelasting eilanden en kustgemeenten (zie volgend project)

7. – – –

Betrokken partijen: Gemeenten VVV’s Ondernemersorganisaties

Referentiebeelden: – Een vergelijking dringt zich op met de agrarische sector waarin iedere agrarische ondernemers op basis van zijn functioneren verplicht is een bijdrage te leveren aan het productschap. – Ondernemersfonds Leeuwarden (afdrachten via verhoging OZB)

Project IV.a.4. Moderniseren en optimaliseren toeristenbelasting eilanden en kustgemeenten

1. Probleem/uitdaging De toeristenbelasting is thans op alle eilanden verschillend. Dat is uit concurrentieoverwegingen vreemd, maar ook de toerist begrijpt dat niet. Voorts is het systeem van toeristenbelasting verouderd, want waarom alleen verblijfsaccommodaties en het vervoer naar de eilanden belasten en niet de winkels, horeca, de zeehondentochten, de aannemers etc. In diverse gemeenten is men daarom overgestapt op de instelling van een ondernemersfonds waarbij binnen een bepaald gebied alle ondernemers via de zakelijke OZB meebetalen (ook wel Business Improvement Districts – BIDS – genoemd). Tevens worden in dit soort fondsen door overheden en bedrijven gezamenlijk bepaald waartoe de financiële middelen worden ingezet (nu is het vaak zo dat de besteding van de toeristenbelasting onduidelijk is). Hierdoor wordt de vaststelling van de hoogte van de belasting meer een gezamenlijke verantwoordelijkheid en afhankelijk van de doelen waartoe de bedrijven en overheid de middelen wil inzetten (meestal vooral voor promotie en ondersteuning van evenementen, maar ook andere bestedingen zijn denkbaar zoals bijvoorbeeld onderhoud van fietspaden, monitoringsonderzoek ed). Overigens kan er ook met een gecombineerd systeem van toeristenbelasting en OZB gewerkt worden. In 2006 is daartoe een voorstel voor Ameland geheel uitgewerkt, dat destijds ook de instemming had van alle betrokken ondernemersorganisaties.


2. Beoogd resultaat Het beoogd resultaat is dus om te komen tot een nieuw systeem van belastingheffing dat bij voorkeur op alle eilanden op eenzelfde wijze wordt ingevoerd en toegepast.

3. Randvoorwaarden/ afhankelijkheden: – Medewerking van alle gemeenten – Ruim voldoende draagvlak bij bedrijven (100% is niet nodig) – Vertrouwelijke beschikstelling van gegevens


5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 15.000 per eiland b. Financieringsmogelijkheden: Provincie en gemeenten

6. Koppelkansen – Project structuur beheer fietsen wandelpaden – Gezamenlijke marketing & promotie Waddeneilanden/ duurzame financiering Waddenpromotie – Ondernemers beter organiseren en vernieuwde positie in de sector geven

7. Betrokken partijen: a. Trekker: aanjagers TPFW b. Overige partijen – Gemeenten – Ondernemersorganisaties

45

–

Doeksen, Wagenborg

Project IV.b.1 Kennisbijeenkomsten organiseren/stimuleren/initiëren

–

1. Probleem/uitdaging Goede en actieve netwerken vormen een vitaal onderdeel van een goed functionerende toeristische (deel)sector. Bij elkaar ‘over de vloer komen’, zien wat de accommodatie is, horen van elkaar problemen en oplossingen, door kunnen verwijzen, een gezamenlijke vuist maken, uitkomsten van onderzoeken delen en simpelweg delen in elkaars successen zijn enkele van de vele thema’s en redenen waarvoor ondernemers en overheden bij elkaar kunnen komen. Begrip wordt gecreëerd voor ieders rol en functioneren, beter inzicht wordt ontwikkeld waar met een vraag naar toe gestapt kan worden en al met al een beter en reëlere verwachting geschapen betreffende het oplossen van problemen. VVV’s vervulden in het verleden deze rol ten dele en doen dat op sommige plaatsen nog steeds maar de behoefte is groter dan de aanzet door de actieve VVV’s geboden.

4. Doorlooptijd project: – Start 2014 en vervolgens bij voortduren en een continue proces

–

Een of enkele ‘trekkers’; personen die bereid zijn om het cement te vormen in de sector Financiële ondersteuning

Referentiebeeld: Voorstellen Ameland 2006

2. Beoogd resultaat – Ontwikkeling en instandhouding van een dynamisch en vitaal toeristisch ondernemersnetwerk.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: Inzet van een trekker/SPIN en mogelijk incidenteel ondersteuning bij bijzondere bijeenkomsten b. Financiering: Collectieve middelen van de sector hetzij via overheidswegen dan wel door directe bijdrage (alle(!)) ondernemers.

6. Koppelkansen – Overige structuur verbeterende projecten – Marketing van de Wadden en Werelderfgoed

7. Betrokken partijen: – Ondernemers toerisme en mogelijk ondernemers uit andere sectoren – Gemeenten – Provincie Fryslân – Marketingsorganisaties; VVV’s – Kennisinstellingen/ ETFI

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Open mind en nieuwsgierigheid van alle betrokkenen – Besef dat de toeristische sector als geen ander een sector is waarin - op grond van het gedrag van toeristen - samenwerking een must is.


46

Project IV.c.1 Voorspellend en evaluerend meten met ondernemers (koppeling Toerdata), incl. nulmeting 2014 1. Probleem/uitdaging ‘Meten is weten’ en dat geldt ook voor het toerisme. Er is een grote behoefte aan actuele cijfers al dan niet gekoppeld aan het functioneren van ondernemers en de uitvoering van beleidsplannen. Idealiter zou het zo moeten zijn dat de bedrijven in een soort regionale benchmark met een zeker interval hun bezettingsgraden en omzetontwikkeling kunnen doorgeven zodat die geanonimiseerd een beeld kunnen geven van de ontwikkeling. Een uitkomst waaraan individuele ondernemers zich kunnen spiegelen en bepalen of ze op koers liggen dan wel voor of achter raken voor de desbetreffende periode en extra inspanningen moeten doen om de achterstand in te lopen. Hetzelfde kan ook worden gedaan op gemeentelijk en regionaal niveau waarbij deze informatie onderling vergeleken kan worden. Data die verkregen zou moeten worden, betreft onder andere: – Kwantitatieve gegevens toerisme; aantallen bedden, soorten en aantallen bedrijven, etc. – Financiële gegevens; omzet – Aantallen overtochten, overnachtingen, bezettingsgraad, verblijfsduur – Activiteiten die zijn ondernomen tijdens bezoek – Periodiek (eens in de 5 a 10 jaar) herkomst-, belevings- en waarderingsonderzoek Het is voor de hand om het Toerdata onderzoek dan wel de opvolger hiervan waar mogelijk uit te breiden of te wijzigen om voornoemde data te verkrijgen.

2. Beoogd resultaat – Nulmeting 2014 – Een zo actueel en accuraat mogelijk beeld van het toerisme in de Waddenregio

– –

Onderwijsinstellingen / onderzoeksorganisaties ETFI

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Bereidheid van ondernemers tot deelname

4. Doorlooptijd project: – Vanaf start in 2014 (nulmeting) een continue programma

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM. eerst onderzoeken hoe lopende monitoring benut/aangepast kan worden. b. Financiering: collectief budget ondernemers, aangevuld met bijdragen gemeenten en Provincie.

6. Koppelkansen – Monitoring is onderdeel van het TPFW programma en kan met voornoemde onderwerpen extra waarde krijgen. – Toerdata – Economische onderzoeken

7. – – – –

Betrokken partijen: Provincie Fryslân; organisatie TPFW Gemeenten Ondernemers Rederijen


47

Project IV.d.1 Planologische ruimte bieden aan toeristische ontwikkeling (binnen de mogelijkheden en na gedegen afweging), m.n. in de kustgemeenten

1. Probleem/uitdaging De ontwikkeling van toerisme vraagt om positieve besluitvorming in het toewijzen van mogelijkheden voor uitbreiding en/of nieuwe vormen van dienstverlening, accommodaties, enz.. Teneinde aspirant-ondernemers te stimuleren, is het wenselijk ruimtelijk beleid te ontwikkelen en gronden te bestemmen zodat extra vrijheden worden geboden aan toeristische bedrijvigheid. Ook voor toeristische nevenfuncties kan binnen bestaande kaders meer ruimte worden geboden. Daarnaast vormt planologische weten regelgeving voor veel ondernemers een welhaast te grote hindernis om te nemen. Bijstand en begeleiding in het ontwikkelen van plannen en doorlopen van procedures kan hierin mogelijk stimulerend werken. Daarbij kan er door vroegtijdige samenwerking tussen overheden en ondernemers voor gezorgd worden dat ontwikkelingen, in plaats van strijdig te zijn met natuur en landschap, deze aspecten juist versterken.

2. Beoogd resultaat – Planologische ruimte voor ontwikkeling en/of uitbreiding van toeristische mogelijkheden in lijn met Grutsk op ‘e Romte/ gedachtengoed Waddenland aan Zee (Atelier Fryslân)

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Relaties met andere beleidsterreinen waaronder landbouw, natuur, visserij – Financieel beleid overheden en bancaire instellingen

4. Doorlooptijd project: Vanaf 2014; bij voortduren

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: – voor herbestemming zijn reguliere gemeentelijke kosten en onderdeel van bestemmingsplanprocedures. – Kosten advisering in creëren extra planologische ruimte: 30.000 euro b. Financiering: Provincie

6. Koppelkansen – Ontwikkeling in de natuur- en landbouwsector om nevenfuncties te creëren – B&B logementen

7. – – –

Betrokken partijen: Gemeenten Waddengebied Provincie Fryslân Ondernemers

Referentiebeeld: Experimenteer gebieden NORT consulenten


Project IV.d.2 Toeristisch beleid opstellen en actueel houden 1. Probleem/uitdaging Toerisme vormt de voornaamste economische bron van bestaan op de Waddeneilanden en voor veel kustgemeenten een belangrijke bron van werkgelegenheid, inkomsten en vermaak. Om deze functie op waarde te houden is het van groot belang bij voortduren na te denken over de toekomst van de sector en de strategie om deze ‘stip op de horizon’ tegemoet te treden. Dit vraagt van de overheid door de jaren heen een eindeloos wederkerig proces van monitoren, overleg met stakeholders, beleid herzien, opnieuw uitvoeren, stimuleren en uitdagen en in de tussentijd ook de eigen rol naar behoren vervullen; te weten onderhoud van openbare voorzieningen, toezien op het juiste niveau van gastheerschap, voorwaarden scheppen en bewaken inzake financieren van collectieve functies waaronder promotie, onderzoek, cursussen, etc. Voornoemde aspecten dienen op gezette tijden te worden opgetekend en over besloten binnen de Waddengemeenten en de provincie.

2. Beoogd resultaat – Voortdurend en dynamisch beleid dat periodiek grondig wordt gewogen en van actuele input en vergezichten wordt voorzien.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Provinciaal, rijks en Europees toeristisch beleid – Beschikbare middelen en informatie

48

– –

Monitoring organiseren Dynamisch en vitaal netwerk; continue dient energie te worden gestoken in het bijeenbrengen van ondernemers, feedback geven op cijfers

4. Doorlooptijd project: Continue proces

Project IV.d.3 Toerisme intrinsiek argument in politieke besluitvorming

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: 25.000 euro b. Financiering: Individuele gemeenten

6. Koppelkansen – Binnen de kaders van TPFW kan een actualisatie van het beleid worden gestimuleerd. Voor het overige is het een verantwoordelijkheid van iedere gemeente. – Planologische ruimte voor toerisme bieden – Toerisme argument in besluitvorming laten zijn – Instandhouding van natuur en landschap

1. Probleem/uitdaging Het verleden heeft geleerd dat toerisme als economische functies niet de waardering heeft gekregen die het op grond van zijn belang zou moeten krijgen. Nu anno 2013 de waarde van het toerisme vaststaat dient in het verlengde van dit besef, een vertaling te worden gegeven naar procedures in politieke besluitvorming zodat ten alle tijden, bij ieder besluit wordt nagegaan of en zo ja wat het effect is op toerisme; de uitstraling, de dynamiek, het gastheerschap, de waddenbeleving en de kwaliteit (toegankelijkheid, bruikbaarheid, beleefbaarheid) van natuur en landschap.

7. – – –

Een tweede vertaling dient te worden gegeven naar het scheppen van de juiste voorwaarden en beleid opdat de toeristische sector met haar gecompliceerde en veelvoudige structuren en netwerk maximaal en bovenal duurzaam rendeert.

6. – – – –

Koppelkansen Duurzame financiering promotie Modernisering toeristenbelasting Planologische ruimte bieden Toeristisch beleid opstellen en actueel houden

2. Beoogd resultaat – Een vitale, toekomstbestendige sector; competitief en god georganiseerd.

7. – – – – –

Betrokken partijen: Ondernemers Gemeenten Marketingorganisaties Provincies Intermediaire organisaties; KvK’s, MKB, KHN, RECRON, HISWA, etc.

Betrokken partijen: Gemeenten Waddengebied Provincie Fryslân Ondernemers

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – ‘1.000 bloemen laten bloeien’; de sector kent vele soorten ondernemers die allemaal onderdeel zijn van de sector. – Onbegrensd denken en besluiten; toerisme houdt niet op bij de gemeente- of provinciegrens – Communiceren, communiceren, etc.


4. Doorlooptijd project: Eindeloos

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) – Kosten en financiering: zijn niet eenvoudig te duiden. Voor een deel bestaat inzet simpelweg uit deelname van en door ondernemers. Deels organiseren ondernemers dit zelf en deels dient men uitgedaagd en/of gestimuleerd te worden.

49


50

3 Projecten recreatieve infrastructuur

3.1 Inleiding De projectfiches in dit hoofdstuk hebben allemaal betrekking op verbeteringen, innovaties en ontwikkeling van de openluchtrecreatieve infrastructuur in het Waddengebied. Twee projecten, te weten ‘Verbetering routenetwerken Terschelling, fietspad door de polder’ en ‘Verbetering fietsroutes Ameland’ staan ook reeds vermeld in de gewone prioritaire projectenlijst (zie hoofdstuk hiervoor en tabel 4.2 uit het hoofdrapport)

3.2 Projecten (lijn I)

–

Project I.b.7 en 9 Koepelproject ‘ Verbetering Routenetwerken’ Deelproject: Verbetering routenetwerk Terschelling, fietspad door de polder Dit deelproject is nog niet beschreven.

–

Deelproject: Verbeteren fietsroutes Ameland, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed.

1. Probleem/uitdaging Op Ameland liggen veel fietspaden, ze zijn lang geleden aangelegd, onderhouden en misschien een keer verbreed. Tegenwoordig wordt er meer van de fietspaden gevraagd, fietsen met karretjes, elektrische fietsen, rolstoelen en scootmobiles vragen allemaal om ruimte en een ander ontwerp. Om de veiligheid te


waarborgen en alle gebruikers een prettige ervaring te bieden is een upgrading van de fietspaden noodzakelijk. Daarnaast spelen er nog zaken met betrekking tot de materiaalkeuze (beton of toch kleischelpen) en de eigendoms en beheersituatie.

2. Beoogd resultaat: – Fietspaden op Ameland geschikt voor alle gebruikers – Veiligere en prettigere fietspaden op Ameland die ook toegankelijk zijn voor mensen met een beperking

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Natuurwetgeving laat herinrichting en verbreding toe – Besluit over winning kleischelpen – Cofinanciering derden. 4. Doorlooptijd project: 3 jaar

51

5. Kosten en Financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: € 3.000.000 b. Financiering – Gemeente – Provincie – Andere beheerders fietspad

6. Koppelkansen: – Ameland voor iedereen

7. – – – – –

Betrokken partijen: Gemeente Staatsbosbeheer Rijkswaterstaat Fryske Gea Provincie

Project 1.b.10 Versterking dagrecreatieve mogelijkheden Kornwerderzand (cultuurhistorie, ecoeducatie, campervoorzieningen, beleving sluizencomplex, passantenplaatsen watersport), Súdwest Fryslan Het icoon van de Nederland in de strijd tegen het water, de Afsluitdijk, is aan vernieuwing toe. Het Rijk verantwoordelijk voor de waterveiligheid, garandeert door het verhogen en verbreden van de dijk de veiligheid voor de toekomst. De regio overheidspartijen zetten zich, gezamenlijk met het bedrijfsleven en het onderwijs in, om de dijk te ontwikkelen in een aantrekkelijke dagattractie, waar ruimte, water, wind, zoet en zout een ware belevenis zijn. De plannen en ideeën op het gebied van duurzame energie, ecologie, recreatie en toerisme en ruimtelijke kwaliteit, dienen elkaar te versterken en te verbinden. De oude oeververbinding van Fryslân naar Noord Holland, ooit bedoeld als waterkering met een verkeersverbinding, is in 2020 omgetoverd tot een kraamkamer van duurzame en ecologische innovatie. Het is een dagattractie op het gebied van ontstaansgeschiedenis, omgaan met water, vismigratie, energie uit water en recreëren op en bij het water. De wereld beleeft en bewondert met hernieuwde belangstelling De Nieuwe Afsluitdijk (DNA).

1. Probleem/uitdaging De Afsluitdijk, is nu al een historisch en (inter)nationaal icoon. Om het gebied beter te positioneren en het zo in te richten dat inwoners en


gasten het spel van water, Wad en wind beter kunnen beleven, zijn ontwikkelingen noodzakelijk bij Kornwerderzand en Zurich en dienen recreatieve routes te worden verbeterd en gerealiseerd. Zo ontstaat een dagattractie van formaat. In het Masterplan Waddenpark Afsluitdijk en de Visie Toerisme en Recreatie van de gemeente SúdwestFryslân, zijn suggesties gedaan voor ontwikkelingen voor de gehele driehoek Kornwerderzand, ZurichHarlingen en Makkum. Een van de projecten is om de dijk een goede entree naar Fryslân te geven. Daarnaast vindt in opdracht van het regionale Stuurgroep De Nieuwe Afsluitdijk in de zomer/najaar 2013 een markconsultatie plaats om met als doel te onderzoeken welke locatie en onder welke condities is het voor marktpartijen interessant om een educatieve toeristische attractie te exploiteren op een van de vijf ‘knooppunten’ (Den Oever, het Monument, Breezanddijk, Kornwerderzand of Zurich.

2. Beoogd resultaat De Afsluitdijk als topattractie waarbij voorzieningen op en aan weerszijden van de dijk en de bezoekersgeleiding een logisch en attractief geheel vormen. Concreet valt hierbij te denken aan de volgende ontwikkelingen bij Kornwerderzand: – realiseren van camperplaatsen met voorzieningen aan de Waddenzijde – educatief informatiecentrum onder andere ten behoeve van de vismigratierivier – opwaarderen natuurstrand en kitesurflocatie

52

– – – – –

realiseren passantenhaven met horeca en voorzieningen realiseren aanlegplek ferryverbinding MakkumKornwerderzand-Zurich-Harlingen verbetering bereikbaarheid Kazemattenmuseum en ‘rondje’ Kornwerderzand. onderzoeken verblijfsmogelijkheden kazematten realiseren robuuste fiets/wandelverbinding Kornwerderzand-Makkum via de Makkumer Noordwaard.

7. Betrokken partijen: – Gemeente Súdwest-Fryslân samen met andere partners DNA ( De Nieuwe Afsluitdijk is een samenwerking van vijf regiopartijen: provincie Noord-Holland, Fryslân, gemeente Hollands Kroon, gemeente Súdwest-Fryslân en de gemeente Harlingen), – Rijkswaterstaat, Ministerie van I&M, – Programma Naar Een Rijke Waddenzee, – diverse natuurorganisaties en marktpartijen.

3. Randvoorwaarden: – Gericht op de beleving van de Wadden en de Afsluitdijk – Goede promotie

4. Doorlooptijd project:: tot 2020

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM b. Financiering: – project De Nieuwe Afsluitdijk – Waddenfonds – Provincie – Regionale overheidspartners en marktpartijen.

6. Koppelkans Ontwikkeling koppelen met project De Nieuwe Afsluitdijk. Zie ook www.denieuweafsluitdijk.nl


Project I.b.11 Koepelproject ‘ Verbetering Routenetwerken’ Rondje Lauwersmeer: versterken routes en kleinschalige recreatieve voorzieningen; Dongeradeel

1. Probleem/uitdaging De Stuurgroep Lauwersmeer bestaat uit de provincies Fryslân en Groningen en de drie Lauwersmeergemeenten De Marne, Kollumerland en Dongeradeel. De stuurgroep heeft een integrale visie ‘Koers voor het Lauwersmeer’ vastgesteld. Vanuit de ambities van dit koersdocument is een uitvoeringsprogramma 2013 – 2014 opgesteld. Het project Rondje Lauwersmeer is hiervan een belangrijk onderdeel. ‘Het Rondje’ beantwoordt aan een deel van de volgende in het Koersdocument geformuleerde ambities: – De natuur in de randzones wordt aantrekkelijker en toegankelijker gemaakt. – De netwerken voor auto, fiets, wandelaars en vaarroutes worden geoptimaliseerd. – De belangrijkste entrees over land krijgen een zelfde heldere uitstraling. Het project Rondje Lauwersmeer bestaat uit verschillende projectonderdelen. Alle projectonderdelen zijn bedoeld om de toerist te verleiden om langer te verblijven en meer te besteden in het Lauwersmeergebied. Dit zal positief uitwerken op ondernemers die actief zijn in de R&T branche: logies & verblijf, horeca, boten- en fietsenverhuur etc. etc.

53

2. Beoogd resultaat: – Opwaarderen recreatieve fietsen wandelroute rond het Lauwersmeer – Informatievoorziening langs de route – Ontwikkelen nieuwe huisstijl – Kleinschalige recreatieve voorzieningen – Gebiedspoorten van het Lauwersmeergebied – Hengelsportvoorzieningen / herintroductie zeeforel – Natuurontwikkeling


4. Doorlooptijd project: Het project wordt uitgevoerd in 2 fases. De oorspronkelijke planning voor fase 1 is gericht op eind 2013 voor besluitvorming en een Waddenfondsaanvraag, zodat financiering uit het Waddenfonds 2014 e.v. kan komen. De verwachting is dat het project kan worden uitgevoerd in de periode 2014 – 2018. Deze periode komt overeen met de eerste programmaperiode van het Waddenfonds.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: ca € 3,33 miljoen b. Financieringsmogelijkheden: – Provincie Fryslân: € 1 mln. Dit is voor 2/3e te dekken uit het Friese Meren Project en voor 1/3e uit gemeentelijke bijdrage van € 166.000,- per gemeente. – Groningen € 1 mln. Dit is te dekken vanuit het Investeringsbudget

–

Lauwersoog/Lauwersmeer van provincie/gemeente De Marne. De onder 1. en 2. benoemde gezamenlijke regionale dekking van € 2 mln (=60%) kan cofinanciering van een waddenfondsaanvraag zijn. Het waddenfonds zou de overige 40% kunnen bijdragen = € 1,33 mln.

6. Koppelkans In het rapport ‘Noardeast Fryslân, TOP lokaasje tusken de marren’ zijn o.a. voor 4 locaties in het Lauwersmeergebied mogelijke ontwikkelingsrichtingen (‘fiersichten’) in woord en beeld gebracht. Deze fiersichten zouden in een volgende fase gekoppeld kunnen worden aan het uitvoeringsprogramma van de Stuurgroep Lauwersmeer.

7. Betrokken partijen: a. Trekker: Stuurgroep Lauwersmeer / Programmateam Lauwersmeer b. Overige partijen: – Gemeenten – Ondernemers – Bewoners – Staatsbosbeheer


Project I.b.12 Koepelproject ‘ Verbetering Routenetwerken’ Ontwikkeling recreatieve routes en infrastructuur ter verbinding binnen- en buitendijks, Ferwerderadiel

1. Probleem/uitdaging Dat het Waddengebied een bijzonder gebied is met een zichtbare ontstaansgeschiedenis en een unieke flora en fauna, wisten velen al lang. Ook de flora & fauna van het gebied is noemenswaardig. Maar het gebied is alleen zichtbaar als je het ook wilt zien. Met de instelling van het Waddenfonds kwam er een stroom van visies en initiatieven op gang om het buitendijkse Waddengebied beter zichtbaar en bereikbaar te maken. Na de benoeming van de Waddenzee als werelderfgoed kwam deze stroom in een versnelling terecht. Maar te midden van al deze visies ontbreekt het nog aan concrete projecten om het buitendijkse gebied van Ferwerderadiel daadwerkelijk zichtbaar en toegankelijk te maken. Voor de fysieke toegankelijkheid is een goede recreatieve verbinding nodig van binnendijks naar buitendijks en omgekeerd. Dit project behelst een samenhangend geheel aan nieuwe infrastructuur en routes ter verbinding van binnen- en buitendijks.

2. Beoogd resultaat: Meer mogelijkheden tot het beleven van het Waddengebied en een substantiële toename van het aantal (extensief-recreatieve) bezoeken aan het buitendijks gebied, concreet: – Toeristisch-recreatieve informatievoorziening

54

– – – – – – – –

Herstel smalspoor buitendijks Buitendijkse uitkijkpunten, bij blije en hallum (terp) Voorzieningen vogelaars (o.a. Vogelkijkhutten) Voorzieningen wadlopen Blote voetenpad / laarzenpad Fiets-/wandelverbindingen van lijndorpen ferwerderadiel naar het wad (o.a. Blije) Fiets-/wandelpad van ferwert naar hegebeintum Top’s (w.o. Natuurlijke ‘poort’ naar het buitendijks waddengebied en ‘zwevend pad’ bij blije).

Een aantal infrastructurele voorzieningen om het buitendijks gebied toegankelijk te maken, worden reeds uitgevoerd binnen het project Gemaal Vijfhuizen (fiets-/wandelverbinding van Hallum naar de zeedijk en fietspad bij gemaal Vijfhuizen). Die worden in dit lijstje niet genoemd. Het is zaak hierbij aansluiting te zoeken.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Integrale aanpak – Aansluiting op bestaande routestructuren zoals ww, hwp, law’s, lf’s en fietsknooppunten – Aansluiting op project gemaal vijfhuizen – Gericht op beleving en toegankelijkheid van het waddengebied – Aansluitend bij agenda netwerk Noordoost – Ruimtelijke randvoorwaarden – Goede afstemming projecten en actoren; integrale aanpak borgen

4. Doorlooptijd project: Verschillend per activiteit.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: € 2.528.000, excl. BTW. Het project dient gefaseerd te worden uitgevoerd, de eerste fase i.c.m. de verkweldering buitendijks door It Fryske Gea. b. Financiering: Nader te bepalen. Mogelijk: – Waddenfonds – 2e fase ANNO – Gemeenten

6. – – – – – – – – – – –

Koppelkans TROP Ferwerderadiel 2004 t/m 2014 Visie waterrecreatie NO Fryslân Noordoost aan het Wad Dorpsvisies lijndorpen Ferwerderadiel Terpen- en Wierdenlandschap in ontwikkeling Waddenwandelen Verkwelderingsplan It Fryske Gea Bestemmingsplan buitendijks Buitendijkse wandelroutes Doortrekken buitendijks fietspad buurgemeenten Versterken zeewering Wetterskip Fryslân

7. Betrokken partijen: a. Trekker (afhankelijk van het project): – Gemeente Ferwerderadiel – It Fryske Gea b. Overige: – Provincie Fryslân – Netwerk noordoost – Wetterskip Fryslân – Gemeenten het Bildt en Dongeradeel – Landschapsbeheer Friesland – Recreatieondernemers – Dorpsbelangen / bewoners


Project I.b.13 Koepelproject ‘Verbetering Routenetwerken’ Buitendijkse wandelroutes, Ferwerderadiel

1. Probleem/uitdaging Het Waddengebied moet beter beleefbaar worden gemaakt. Dit kan door in het buitendijks gebied routes te ontwikkelen. Want daar kan het Wad in al zijn aspecten worden beleefd: natuur, cultuurhistorie, landbouw. It Burmaniapaad is een fiets-/wandelroute die Ferwert met het buitendijkse Waddengebied verbindt. De route maakt deel uit van het wandelroutenetwerk Historische Wandelpaden Noordoost Fryslân en is wat betreft het te fietsen gedeelte opgenomen in het fietsroutenetwerk met fietsknooppunten. De route is in gebruik genomen in 2007, maar het buitendijkse gedeelte (alleen te bewandelen) laat qua voorzieningen te wensen over. Bij de routebeschrijving staat dan ook de volgende waarschuwing: “Deze route vergt enig klim- en klauterwerk en de kans is aanwezig dat u paarden, schepen en koeien tegenkomt. Let wel op de beperkingen tijdens het broedseizoen!”. Daarbij is de (wandel)route buitendijks niet bewegwijzerd. Kortom, dit deel van It Burmaniapaad behoeft verbetering als het voor een groter publiek zal worden opengesteld.

2. Beoogd resultaat: – toegankelijk en bewegwijzerd buitendijks wandelpad

55

– –

opname pad in routenetwerk Waddenwandelen toename recreatief gebruik en beleving buitendijks Waddengebied

3. – – –

Randvoorwaarden/ Afhankelijkheden: Gericht op beleving van het Waddengebied Realisatie van informatievoorziening Aansluiting bij verkwelderingsplannen It Fryske Gea Passend bij de aard en schaal van het buitendijkse Waddengebied (o.a. broed- en stormseizoen) Op te nemen in het routenetwerk van Waddenwandelen Ruimtelijke randvoorwaarden Goede afstemming actoren Weersomstandigheden (stormseizoen)

– – – – –

– – – – – –

Noordoost aan het Wad Dorpsvisies lijndorpen, w.o. Blije Ferwerderadiel Verkwelderingsplan It Fryske Gea Infocentrum It Fryske Gea Recreatieve verbinding binnen- en buitendijks Waddengebied Versterken zeewering Wetterskip Fryslân

7. Betrokken partijen: a. Trekker: – It Fryske Gea b. Overige: – Gemeente Ferwerderadiel – Landschapsbeheer Friesland – Wetterskip Fryslân – Dorpsbelangen

4. Doorlooptijd project: Jan 2014 – dec. 2014

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: € 28.550 excl. BTW b. Financiering: nader te bepalen. Bijdragende partijen o.a.: – It Fryske Gea – Gemeente Ferwerderadiel – Provincie Fryslân

6. – – – –

Koppelkans Historische Wandelpaden NO Fryslân Waddenwandelen TROP Ferwerderadiel 2004 t/m 2014 IGO Ferwerderadiel


Project I.b.14 Koepelproject ‘ Verbetering Routenetwerken’ Verbinding (doortrekken) buitendijkse fietspaden naar buurgemeenten, Ferwerderadiel

1. Probleem/uitdaging Het buitendijkse fietspad in de gemeente Ferwerderadiel loopt niet door naar de buurgemeente het Bildt, althans niet buitendijks. Dit is een doorn in het oog van gebruikers; men begrijpt niet waarom het pad niet doorloopt. Er moet nu een lus binnendijks worden gemaakt. De waddenbeleving wordt er door beperkt. Tot voor kort was doortrekken van het fietspad niet mogelijk, om reden van de veiligheid (waterkering). Nu het Wetterskip Fryslân bezig gaat met het versterken van de zeewering zijn er koppelkansen.

2. Beoogd resultaat: – Doorlopend fietspad buitendijks, voorzien van bewegwijzering en informatievoorziening. – Vergroten van de toegankelijkheid en beleefbaarheid van het Waddengebied door het invullen van een ontbrekende schakel in het recreatieve routenetwerk.

3. Randvoorwaarden/ afhankelijkheden:: – opname in bestaande routestructuren: LF 10 Friese Kustpad / North Sea Trail en Fietsroutenetwerk met fietsknooppunten – Ruimtelijke inpassing – Integrale aanpak

56

–

Medewerking alle partijen

4. Doorlooptijd project: 2014-2015

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. kosten: € 33.000,- excl. BTW b. Financiering: nader te bepalen, bijvoorbeeld: – Gemeenten Ferwerderadiel, het Bildt – It Fryske Gea (r&t-component in verkwelderingsplannen) – Wetterskip Fryslân (gekoppeld aan dijkversterking) – Waddenfonds – Provincie – Rijksregelingen dijkversterking / natuur

7. Betrokken partijen: a. Trekker: – Gemeente Ferwerderadiel b. Overige: – It Fryske Gea – Wetterskip Fryslân – Gemeente het Bildt – Provincie Fryslân

6. Koppelkans – TROP Ferwerderadiel 2004 t/m 2014 – IGO Ferwerderadiel – Noordoost aan het Wad – Dorpsvisies lijndorpen Ferwerderadiel – Verkwelderingsplan It Fryske Gea – Gemaal Vijfhuizen – Recreatieve verbinding binnen- en buitendijks Waddengebied – Versterken zeewering Wetterskip Fryslân – Infocentrum It Fryske Gea – Ontwikkelen cultuurhistorie buitendijks (o.a. bunker, luchtoorlog)


Project I.b.15 Ontwikkeling Zurich: verbetering toegankelijkheid buitendijkse fietspaden, Súdwest Fryslân Het icoon van de Nederland in de strijd tegen het water, de Afsluitdijk, is aan vernieuwing toe. Het Rijk verantwoordelijk voor de waterveiligheid, garandeert door het verhogen en verbreden van de dijk de veiligheid voor de toekomst. De regio overheidspartijen zetten zich, gezamenlijk met het bedrijfsleven en het onderwijs in, om de dijk te ontwikkelen in een aantrekkelijke dagattractie, waar ruimte, water, wind, zoet en zout een ware belevenis zijn. De plannen en ideeën op het gebied van duurzame energie, ecologie, recreatie en toerisme en ruimtelijke kwaliteit, dienen elkaar te versterken en te verbinden. De oude oeververbinding van Fryslân naar Noord Holland, ooit bedoeld als waterkering met een verkeersverbinding, is in 2020 omgetoverd tot een kraamkamer van duurzame en ecologische innovatie. Het is een dagattractie op het gebied van ontstaansgeschiedenis, omgaan met water, vismigratie, energie uit water en recreëren op en bij het water. De wereld beleeft en bewondert met hernieuwde belangstelling De Nieuwe Afsluitdijk (DNA).

1. Probleem/uitdaging De Afsluitdijk, is nu al een historisch en (inter)nationaal icoon. Om het gebied beter te positioneren en het zo in te richten dat inwoners en gasten het spel van water, Wad en wind beter kunnen beleven, zijn ontwikkelingen noodzakelijk bij

57

Kornwerderzand en Zurich en dienen recreatieve routes te worden verbeterd en gerealiseerd. Zo ontstaat een dagattractie van formaat.

– – –

In het Masterplan Waddenpark Afsluitdijk en de Visie Toerisme en Recreatie van de gemeente SúdwestFryslân, zijn suggesties gedaan voor ontwikkelingen voor de gehele driehoek Kornwerderzand, ZurichHarlingen en Makkum. Een van de projecten is om de dijk een goede entree naar Fryslân te geven.

– –

Herinrichten Poort van Fryslân als streekstation Realiseren aanlegplek voor ferryverbinding Makkum-Kornwerderzand-Zurich-Harlingen Realiseren vogelkijkhut/uitkijktoren op de Waddendijk. Plaatsen van waddentrappen met zitbanken op Waddendijk bij Zurich-dorp. Opwaarderen strand ten zuidwesten van de Zuricher Polder

Daarnaast vindt in opdracht van het regionale Stuurgroep De Nieuwe Afsluitdijk in de zomer/najaar 2013 een markconsultatie plaats om met als doel te onderzoeken welke locatie en onder welke condities is het voor marktpartijen interessant om een educatieve toeristische attractie te exploiteren op een van de vijf ‘knooppunten’ (Den Oever, het Monument, Breezanddijk, Kornwerderzand of Zurich.


4. –

Doorlooptijd project: Tot 2020

2. Beoogd resultaat De Afsluitdijk als topattractie waarbij voorzieningen op en aan weerszijden van de dijk en de bezoekersgeleiding een logisch en attractief geheel vormen.

5.

Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: PM. b. Financiering: – Via project De Nieuwe Afsluitdijk – Waddenfonds – Provincie – regionale overheidspartners en marktpartijen.

Concreet valt hierbij te denken aan de volgende ontwikkelingen bij Zurich-dorp en Zurich als poort van Fryslân: – Upgraden van camperplaatsen met voorzieningen Zurich-dorp – Realiseren van waddenhutten bij Zurich-dorp met zicht op de Waddenzee – Realiseren landmark op hoogte in zichtlijn Afsluitdijk bij Zurich (locatie huidig wegrestaurant) als poort van Fryslân mogelijk in combinatie met horeca

7. Betrokken partijen: – Gemeente Súdwest-Fryslân samen met andere partners DNA (De Nieuwe Afsluitdijk is een samenwerking van vijf regiopartijen: provincie Noord-Holland, Fryslân, gemeente Hollands Kroon, gemeente Súdwest-Fryslân en de gemeente Harlingen), – Rijkswaterstaat, Ministerie van I&M, – Programma Naar Een Rijke Waddenzee – diverse natuurorganisaties en marktpartijen.

6. Koppelkans Ontwikkeling koppelen met project De Nieuwe Afsluitdijk. Zie ook www.denieuweafsluitdijk.nl


58

Project I.b.16 Ontwikkeling verbindingen en routes in Driehoek Kornwerderzand-Makkum-Harlingen, Súdwest Fryslân Het icoon van de Nederland in de strijd tegen het water, de Afsluitdijk, is aan vernieuwing toe. Het Rijk verantwoordelijk voor de waterveiligheid, garandeert door het verhogen en verbreden van de dijk de veiligheid voor de toekomst. De regio overheidspartijen zetten zich, gezamenlijk met het bedrijfsleven en het onderwijs in, om de dijk te ontwikkelen in een aantrekkelijke dagattractie, waar ruimte, water, wind, zoet en zout een ware belevenis zijn. De plannen en ideeën op het gebied van duurzame energie, ecologie, recreatie en toerisme en ruimtelijke kwaliteit, dienen elkaar te versterken en te verbinden. De oude oeververbinding van Fryslân naar Noord Holland, ooit bedoeld als waterkering met een verkeersverbinding, is in 2020 omgetoverd tot een kraamkamer van duurzame en ecologische innovatie. Het is een dagattractie op het gebied van ontstaansgeschiedenis, omgaan met water, vismigratie, energie uit water en recreëren op en bij het water. De wereld beleeft en bewondert met hernieuwde belangstelling De Nieuwe Afsluitdijk (DNA).

1. Probleem/uitdaging De Afsluitdijk, is nu al een historisch en (inter)nationaal icoon. Om het gebied beter te positioneren en het zo in te richten dat inwoners en gasten het spel van water, Wad en wind beter kunnen beleven, zijn ontwikkelingen noodzakelijk bij

Kornwerderzand en Zurich en dienen recreatieve routes te worden verbeterd en gerealiseerd. Zo ontstaat een dagattractie van formaat. In het Masterplan Waddenpark Afsluitdijk en de Visie Toerisme en Recreatie van de gemeente SúdwestFryslân, zijn suggesties gedaan voor ontwikkelingen voor de gehele driehoek Kornwerderzand, ZurichHarlingen en Makkum. Een van de projecten is om de dijk een goede entree naar Fryslân te geven.

– – –

– –

Daarnaast vindt in opdracht van het regionale Stuurgroep De Nieuwe Afsluitdijk in de zomer/najaar 2013 een markconsultatie plaats om met als doel te onderzoeken welke locatie en onder welke condities is het voor marktpartijen interessant om een educatieve toeristische attractie te exploiteren op een van de vijf ‘knooppunten’ (Den Oever, het Monument, Breezanddijk, Kornwerderzand of Zurich.

– –

2. Beoogd resultaat De Afsluitdijk als topattractie waarbij voorzieningen op en aan weerszijden van de dijk en de bezoekersgeleiding een logisch en attractief geheel vormen.

4. –

Concreet valt hierbij te denken aan de volgende ontwikkelingen: – Verbeteren recreatie – Aanleggen buitendijks fiets/wandelpad IJsselmeerzijde van Kornwerderzand naar Makkum – Verbeteren aansluiting en toegankelijkheid fietspad Afsluitdijk-Zurich-Harlingen (Noordzeekustroute) – Verbetering/aanleggen fietspad van Afsluitdijk over slaperdijk naar Zurich


Realiseren dorpsommetje Zurich en wandelpaden naar de dijk. Verbetering plattelandswegen (verharding en parkeervoorzieningen omliggende dorpen) Verbetering verbinding naar de brug ‘Halsbân’ op de route Pingjumer Halsbân (mogelijk verplaatsing richting dorp Zurich) Opstellen plan recreatieve routes met profielen Waddenpark Afsluitdijk. Vervangen en verplaatsen bebording en plaatsen nieuwe bebording Plaatsen informatiepanelen Ontwikkelen wadloop en zeekanoroutes


5.

Doorlooptijd project: Tot 2020

Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: PM b. Financiering: – Via project De Nieuwe Afsluitdijk – Waddenfonds – Provincie – regionale overheidspartners en marktpartijen.

59

6. Koppelkans – Ontwikkeling koppelen met project De Nieuwe Afsluitdijk. Zie ook www.denieuweafsluitdijk.nl

Project I.b.17 Koepelproject ‘Verbetering Strandovergangen’ Verbetering strandovergangen, incl. faciliteiten Terschelling

7. Betrokken partijen: – Gemeente Súdwest-Fryslân samen met andere partners DNA ( De Nieuwe Afsluitdijk is een samenwerking van vijf regiopartijen: provincie Noord-Holland, Fryslân, gemeente Hollands Kroon, gemeente Súdwest-Fryslân en de gemeente Harlingen) – Rijkswaterstaat, Ministerie van I&M – Programma Naar Een Rijke Waddenzee – diverse natuurorganisaties en marktpartijen.

1. Probleem/uitdaging Terschelling heeft een Noordzeekustlijn met 5 officiële overgangen naar het strand. Het strand is voor veel gasten een belangrijk bezoekmotief. De badstranden en de strandovergangen vormen één van de visitekaartjes van het eiland. De huidige strandovergangen zijn qua uitstraling, kwaliteit, aanwezige faciliteiten, randvoorwaarden voor activiteiten en veiligheid niet meer up-to-date.

2. Beoogd resultaat: – Na de uitvoering kennen de strandovergangen en de badstranden van Terschelling een hogere verblijfsen belevingswaarde. Ze zijn veilig en van een hoog kwaliteitsniveau. Toegankelijkheid zal er zijn voor een breed publiek (één toegeruste strandovergang voor mindervaliden) en het omliggende gebied van de strandovergangen wordt beter beschermd. – Door het concentreren van toegang en activiteiten worden waardevolle flora- en faunagebieden ontzien. – Het project zal waar mogelijk gericht zijn op duurzaamheid. Er zal gebruik worden gemaakt van duurzame materialen en energiezuinige toepassingen. Betrokken partijen worden uitgedaagd hierin een duurzaam steentje bij te dragen.


3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen. – NB-wet.

4. Doorlooptijd project 2014

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 1.000.000,b. Financieringsmogelijkheden: − Gemeente € 400.000,− Provincie − Waddenfonds

6. Koppelkansen

7. – – – – – –

Betrokken partijen Gemeente Terschelling Rijkswaterstaat Staatsbosbeheer KNRM Strandpaviljoenhouders Outdoorbedrijven

60

Project I.b.18 Koepelproject ‘Verbetering Strandovergangen’ Transitie Badstrand / Strandovergang Badhuys Vlieland 1. Probleem/uitdaging Vlieland heeft langs de Noordzeekustlijn ter hoogte van het Badhuys een druk en tevens bewaakt strandgedeelte. Dit deel van het strand is voor veel gasten een belangrijk bezoekmotief. De badstranden en de strandovergangen vormen één van de visitekaartjes van het eiland. De huidige strandovergang bij het Badhuys is qua uitstraling, kwaliteit, aanwezige faciliteiten, randvoorwaarden voor activiteiten en veiligheid niet meer up-to-date.

−

4.

–

3. −

Beoogd resultaat: Na de uitvoering kent de strandovergang nabij het Badhys op Vlieland en het bijbehorende bewaakte strandgedeelte een hogere verblijfsen belevingswaarde. Het is er veilig en van een hoog kwaliteitsniveau. Toegankelijkheid zal er zijn voor een breed publiek (waaronder ook mindervaliden) en het omliggende gebied van de strandovergang wordt beter beschermd. Het project zal waar mogelijk gericht zijn op duurzaamheid. Er zal gebruik worden gemaakt van duurzame materialen en energiezuinige toepassingen. Betrokken partijen worden uitgedaagd hierin een duurzaam steentje bij te dragen.

Doorlooptijd project: 2014

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: 200.000,b. Financieringsmogelijkheden: − Gemeente 80.000,− Provincie − Waddenfonds

6. 2. –

NB-wet.

7. − − − − − −

Project I.b.19 Koepelproject ‘Verbetering Strandovergangen’ Herinrichting en toegankelijkheid verbeteren 3 strandovergangen, Ameland 1. Probleem/uitdaging Ameland heeft een Noordzeekustlijn met meerdere overgangen naar het strand. Het strand is voor veel gasten een belangrijk bezoekmotief. De badstranden en de strandovergangen vormen één van de visitekaartjes van het eiland. De drie voornaamste strandovergangen zijn qua uitstraling, kwaliteit, aanwezige faciliteiten, randvoorwaarden voor activiteiten en veiligheid niet meer up-to-date en dienen aangepast te worden.

Koppelkansen

Betrokken partijen: Gemeente Vlieland Rijkswaterstaat Staatsbosbeheer KNRM Strandpaviljoenhouder Outdoorbedrijf

2. Beoogd resultaat: – Na de uitvoering kennen de strandovergangen en de badstranden van Ameland een hogere verblijfsen belevingswaarde. Ze zijn veilig en van een hoog kwaliteitsniveau. Toegankelijkheid zal er zijn voor een breed publiek (één toegeruste strandovergang voor mindervaliden) en het omliggende gebied van de strandovergangen wordt beter beschermd. – Door het concentreren van toegang en activiteiten worden waardevolle flora- en faunagebieden ontzien. – Het project zal waar mogelijk gericht zijn op duurzaamheid. Er zal gebruik worden gemaakt van duurzame materialen en energiezuinige toepassingen. Betrokken partijen worden uitgedaagd hierin een duurzaam steentje bij te dragen.

Randvoorwaarden/afhankelijkheden: Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen.


61

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen. – NB-wet.


5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 600.000,b. Financieringsmogelijkheden: − Gemeente € 240.000,− Provincie − Waddenfonds

6. Koppelkansen

7. – – – – – –

Betrokken partijen Gemeente Ameland Rijkswaterstaat Staatsbosbeheer KNRM Strandpaviljoenhouders Outdoorbedrijven

Project I.b.20 Toeristische kop/verkeersveiligheid bij de herinrichting van het dorp Lies (Terschelling) 1. Probleem/uitdaging Gemeente Terschelling heeft de herinrichting van het dorp Lies op de rol staan. De herinrichting van dorpen vindt plaats als regulier onderhoud. Een dergelijke herinrichting wordt vaak gecombineerd met rioleringswerkzaamheden en beperkt zich tot het weer in goede staat brengen van de straat. Uit ervaring is gebleken dat de dorpen van Terschelling een wezenlijk onderdeel vormen van het toeristische product. Gasten hechten veel waarde aan het uiterlijk aanzien en het leefklimaat van de dorpen. Hier tracht de gemeente waar mogelijk bij herinrichtingsprojecten rekening mee te houden. Wij noemen dit de zogenaamde toeristische kop bestaande uit onderdelen die voor toeristen van belang zijn, maar waar wij in het meerjarig wegenonderhoud geen budget voor beschikbaar is. In het geval van de herinrichting van Lies betreft dit de volgende onderdelen: − het vanwege de verkeersveiligheid aan te brengen snelheid afremmende voorzieningen aan het begin van het dorp en het daarvoor het vervangen van asfaltverharding door gebakken klinkers. − de meerkosten van de keuze voor de authentieke gebakken klinkers. − het aanbrengen van beter bij het historische dorp passende straatverlichting Deze meerkosten bedragen € 600.000 (excl. btw)


2. Beoogd resultaat Verbetering van de (recreatieve) infrastructuur. Verbetering van de ruimtelijke toeristische fysieke kwaliteit. Bevordering verkeersveiligheid en leefbaarheid. Herstel authentieke uitstraling van het dorp door het aantrekkelijker maken van het decor voor toerisme dat Lies biedt.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden – Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen. – Het daadwerkelijk vrijkomen van co-financiering voor dit project.


5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 600.000,-. b. Financieringsmogelijkheden: − Gemeente − Provincie − Streekagenda

6. Koppelkansen

7. − − −

Betrokken partijen: Gemeente Terschelling Buren van Lies Ondernemers van Lies

62

b. Financiering: – Gemeente Ameland (werkplek / faciliteiten)

Project I.b.21 Ameland voor iedereen 1. Probleem/uitdaging De gemeente Ameland financiert samen met de provincie momenteel een projectleider “”Ameland voor iedereen”. Deze projectleider stimuleert gemeente en ondernemers om beter toegankelijk te worden voor mensen met een beperking. Er is geen geld voor investeringen. In de praktijk blijkt dat ondernemers en gemeente veel kunnen doen maar vaak hebben ze net even dat extra zetje nodig.

2. Beoogd resultaat: – Ondernemers en gemeente krijgen financiële ondersteuning bij het uitvoeren van toegankelijksheidprojecten – Aanspreekpunt en aanjager in vorm van projectleider actief van 2015 tot 2017 – Mensen met een beperking kunnen volwaardig vakantievieren op Ameland. – Betere bezetting voor en naseizoen en daardoor omzetstijging

6. Koppelkans – Transformatie groepsverblijven – Project I.a.6 Zorgtoeristische voorzieningen stimuleren

7. – – – – – –

Betrokken partijen: Gemeente Ameland Stuurgroep Ameland voor iedereen Ondernemers VVV Ameland Provincie Belangenorganisaties / patiëntenverenigingen

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Ondernemers willen daadwerkelijk investeren

4.

Doorlooptijd project:: 4 jaar

5.

Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € 500.000


Project I.b.22 (project past ook onder I.d Ontwikkeling havenfronten) Entree van Ameland 1. Probleem/uitdaging De eerste en de laatste indruk die je krijgt van een vakantiebestemming zijn erg belangrijk. Laat dit nou net de slechtste kant van Ameland zijn. De veerdam is een guur en onherbergzaam gebied waar je in regen en wind op de bus staat te wachten. Éénmaal over de dijk zie je aan de linkerkant een bedrijventerrein dat de hele rondweg van Nes beslaat met allerlei loodsen. Het is niet een aanblik die bij Ameland past. Het probleem is onder andere dat ondernemers een zichtlocatie willen en dus de begroeiing voor hun pand weghalen. Verder zitten er enkele bedrijven die uit zichzelf niet passen bij de locatie. De uitdaging is om toch te komen tot het uit het zicht halen van de loodsen en de veerdam aantrekkelijk te maken

2. Beoogd resultaat: – Veerdam een aantrekkelijk transferium – Bedrijventerrein bevestigt kwaliteit landschap van Ameland – Eerste en laatste indruk van Ameland zijn goed waardoor er betere reclame voor Ameland gemaakt gaat worden.

3. – – – – –

Randvoorwaarden/Afhankelijkheden: Ondernemers werken mee Eigendomssituatie veerdam duidelijk. Meewerken RWS Meewerken Ondernemers Meewerken Wagenborg

63

4.

5.

Doorlooptijd project: 3 jaar

Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: € 650.000 b. Financiering: – Gemeente – Wagenborg

6. Koppelkans – Ameland voor iedereen

7. – – – – –

Betrokken partijen: RWS Ondernemers Wagenborg Gemeente Provincie

Project I.b.23 Herinrichting centrum Dorp en Badweg, Schiermonnikoog 1. Probleem/uitdaging. Toerisme is de kurk waarop de economie van het Friese Waddeneiland Schiermonnikoog drijft. Het centrum van het dorp (Reeweg en Nieuwestreek) en de Badweg, de enige toegangsweg naar het strand bij Paal 3, zijn een belangrijk onderdeel van de aantrekkingskracht van Schiermonnikoog. Schiermonnikoog is dus aantrekkelijk voor zowel recreanten als eilandbewoners. De aantrekkelijkheid wordt voornamelijk bepaald door de natuurlijke waarden van het eiland en het authentieke en monumentale karakter van het centrum van het dorp. Maar daarnaast ook door een volwaardig aantrekkelijk geheel van voorzieningen die voor het toeristisch product van belang zijn. Dit vormt voor veel mensen een reden om een bezoek aan Schiermonnikoog te brengen. De inrichting van zowel het centrum van het dorp als de Badweg is verouderd en voldoet niet meer aan de hedendaagse eisen op het terrein van toeristische aantrekkelijkheid, uitstraling van de openbare ruimte en verkeersveiligheid. Deze situatie vraagt dan ook om meer en nieuwe voorzieningen en mogelijkheden, die een stimulans vormen voor een verdere toeristische en economische ontwikkeling. De herinrichting van de Badweg en het centrum van het dorp leiden tot een verkeersveiligere situatie. Daarnaast leiden de maatregelen tot een duurzame ontwikkeling van recreatie en toerisme op Schiermonnikoog, waarmee het toeristisch product voor jaren weer “up to date is”. Daarmee samenhangend leiden de maatregelen tot behoud en wellicht uitbreiding van de werkgelegenheid.


2. Beoogd resultaat. Concrete verbetering van toeristische aantrekkelijkheid, uitstraling van de openbare ruimte en verkeersveiligheid van het centrum van het dorp Schiermonnikoog en de Badweg. – aanbrengen van een uniforme bestrating in het centrum van het dorp, dat past bij het authentieke karakter van het dorp; – een herinrichting waarbij we uitgaan van een multifunctionele invulling van het centrum, gericht op het stimuleren van toeristische, recreatieve en culturele activiteiten. – het realiseren van de mogelijkheid om bij evenementen e.d. de terrassen van de aanwezige horecabedrijven te kunnen uitbreiden; – realiseren van extra ruimte voor fietsenstalling; – verbeteren van de verkeersdoorstroming en verkeersveiligheid; – door een verandering van de inrichting wordt geprobeerd om het ‘rechte’ van de Badweg er uit te halen. – verbeteren van de aankleding en inrichting van de Badweg, waardoor je kunt zien dat het de weg naar het Noordzeestrand is en de snelheid van het gemotoriseerde verkeer wordt geremd: o Aanbrengen van een aantal voorzieningen en objecten langs de Badweg , die bij de omgeving passen en iets over de omgeving ‘vertellen’. Bijvoorbeeld het plaatsen van een aantal boeien met een zitje bij kruisingen en afslagen, het plaatsen van twee meerpalen bij het begin en het einde van de Badweg en het realiseren van twee “landschap schilderijen met een lijst gemaakt van juttershout; o Het aanbrengen van gele klinkers (oud gebakken) nabij kruisingen en oversteken. Dat

64

verhoogt de aantrekkelijkheid en heeft tevens een snelheid remmend effect; o Het realiseren van een plein voor Hotel Duinzicht en de afslag naar de sportaccommodaties; o Het realiseren van een soort van winkelplein bij de fietsenverhuur, slijterij, delicatessenzaak aan het begin van de Badweg in het dorp; o Renovatie van de Badweg. –

Beoogd effect: toename van het recreatief gebruik en beleving van Schiermonnikoog in samenhang met een multifunctionele invulling van de omgeving, waarbij er een relatie is tussen verkeersveiligheid en die omgeving.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden. – Onlosmakelijk met het eiland en zijn natuur verbonden; – Gericht op de beleving van de omgeving en de zee; – In balans met de natuur, het maritieme karakter van het eiland en het monumentale karakter van het dorp; – Uitgangspunt is de “shared space” gedachte. – Verknoopt met fiets en wandel mogelijkheden; – Aanpassing van de weginrichting, waardoor de automobilist beter moet opletten en dus minder hard rijdt; – Goede afstemming met de bewoners en ondernemers; – Goede afstemming met de cultuurhistorische vereniging op schiermonnikoog; – Goede afstemming met de weggebruikers, zowel professioneel als particulier.

4. Doorlooptijd project. De planning is om de werkzaamheden in buiten de zomerperiode in 2014 (centrum dorp) en 2015 uit te voeren. 5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief). a. Kosten: – Badweg: € 310.000,-- (excl. btw) – Centrum dorp: € 220.000,-- (excl. btw) – Projectbegeleiding: 300 uren € 27.000,-- (excl. btw) b. Financiering: – Gemeente Schiermonnikoog: € 160.000,--

6. – – –

Koppelkansen: Toeristisch Programma Friese Wadden; Waddenfonds; Nuon gelden.

7. – – – – – – –

Betrokken partijen. Provincie Fryslân; Vereniging Natuurmonumenten; Ondernemers in het centrum en langs de Badweg; Cultuurhistorische vereniging “Heer en Feer”; VVV Schiermonnikoog; Vervoersbedrijven (Arriva, taxibedrijven,); Gemeente Schiermonnikoog.


65

Projecten I.b.24 en 25 Herinrichting Heereweg Schiermonnikoog Herinrichting Veerdam Schiemonnikoog Beide projecten zijn nog niet uitgewerkt; er is vooralsnog geen financiering beschikbaar.

Project I.d.3 Koepelproject ‘Ontwikkeling havenfronten’ Toekomst Tonnenloods West-Terschelling – 1. Probleem/uitdaging In december 2011 heeft de gemeenteraad van Terschelling ingestemd met de uitgangspunten voor het museabeleid. Deze zijn opgeschreven in de notitie ‘Natuur en Cultuur, De Collectie Terschelling’. Onderdeel van deze toekomstplannen is het vinden van een vervangende locatie van het Centrum voor Natuur en Landschap (CNL). De raad heeft het college opdracht gegeven hiervoor in eerste instantie de haalbaarheid van de loods van de betonning aan de Willem Barentszkade te West-Terschelling als onderkomen/locatie voor een Werelderfgoed Centrum voor Natuur en Cultuur Terschelling (WCNCT) te onderzoeken. Voor de realisatie van dit ambitieuze project moet: – een nieuwe loods worden gebouwd vanwege de verplaatsing van de betonningswerkzaamheden uit de huidige loods. – een inhoudelijk programma voor het WCNCT worden opgesteld. Dit programma moet vertaald worden in een ruimtelijk plan van eisen. Daarna moet worden bepaald wat bouwkundig aan het pand moet gebeuren om dit plan van eisen te kunnen realiseren. – er een uitwerking komen van de volgende zaken/bouwstenen: o Marktonderzoek o SWOT analyse o Marketing- en communicatieplan o Samenwerkingsvorm (bepalen en uitwerken)


o Uitwerken verschillende z.g. bidbooks, per thema o Financieel plan met exploitatiebegroting o Investerings- en financieringsplan er een herinrichting van het gebied rond de loods van de betonning plaatsvinden. Binnen deze herinrichting wordt ook een mogelijke clustering van verschillende gemeentelijke havenfaciliteiten meegenomen.

2. Beoogd resultaat: Terschelling heeft een schat aan natuur en cultuur. Deze schat moet bewaard worden, ontsloten zijn en te beleven zijn voor eilanders en gasten. Het nieuwe Werelderfgoed Centrum voor Natuur en Cultuur Terschelling (WCNCT) heeft dit als opdracht. Het centrum wordt een ontmoetingsplek, een locatie als een soort portal voor de toeristen die naar het eiland komen; een startpunt van waaruit ze het eiland kunnen ontdekken. In het Centrum staat het thema duurzaamheid en energie in relatie tot de natuur en cultuur op het eiland en in de Noord- en Waddenzee centraal. Tenslotte voorziet het in de behoefte aan ‘slecht weer’-accommodaties. Het toeristisch seizoen wordt alsmaar langer, het aantal alternatieve ontspanningsmogelijkheden bij slecht weer op Terschelling zijn beperkt.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Rondkomen financiering van dit ambitieuze project. – Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen.

66

4.

Doorlooptijd project: 2014 – 2018 (gefaseerd)

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: PM b. Financieringsmogelijkheden: – Gemeente – Provincie – Streekagenda – Waddenfonds – Nuon middelen – Fondsen – Publiek/private samenwerking

6. Koppelkansen – Werelderfgoed Waddenzee – Leeuwarden Culturele hoofdstad van Europa 2018

7. – – – – – – – – – –

Betrokken partijen: Gemeente Terschelling Rijkswaterstaat Provincie Ministeries van I&M en EZ Ondernemend Terschelling Stichting Terschellings Oerol Stichting Springtij VVV-Terschelling Waddenvereniging Energiesector

Project 1.d.4 Koepelproject ‘Ontwikkeling havenfronten’ Ontwikkeling en/of herinrichting haventerrein Vlieland 1. Probleem/uitdaging Kwaliteitsimpuls aankomstgebied Vlieland door: – Verbeteren afhandeling passagiers en auto's / vracht / bagage rond de veerdam – Verbeteren veiligheid voetgangers en fietsers rond veerdam en havenweg – Verbeteren toeristische voorzieningen rond veerdam – Verkleinen wateroverlast door hoog water en kans op overstroming Het gebied rond de aankomst van de veerboot moet de 'foyer' van het eiland gaan worden.

2. Beoogd resultaat – Veilige inrichting door scheiding passagiers- en verkeersstromen – Plein tussen veerdam en dorp ingericht voor toeristisch gebruik (tribune dijk, verbinding met wad) – Afmeermogelijkheden recreatievaart in de geul nabij de veerdam – Duurzame verlichting en energie-opwek – Fietsverbinding veerdam – jachthaven – Verhoogde pleinen en kaden ivm zeespiegelstijging – Riolering afgeschermd van instroom zeewater bij stormvloeden, ophef overstort – (hoogste ambitieniveau): verplaatsing terminal en aanlegplaats snelboot


3. Randvoorwaarden / afhankelijkheden – Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen – Gemeente is eigenaar van een groot deel van het uitvoeringsgebied – Overige eigenaren / gebruikers moeten op sommige punten instemmen – Voor het overgrote deel van de maatregelen zijn geen vergunningen nodig. Dit geldt wel voor het hoogste ambitieniveau (verplaatsen terminal en aanlegplaats snelboot)

4. Doorlooptijd project 2014-2016

5. Kosten en financieringsmogelijkheden a. Kosten: € 1.500.000 – € 3.500.000, afhankelijk van het te realiseren ambitieniveau b. Financieringsmogelijkheden: – Gemeente € 600.000 – …? – 'Budget' TPFW – Waddenfonds – Rijkswaterstaat – Wetterskip Fryslân – Ondernemers toeristische sector – Rederij Doeksen

6. Koppelkansen Door integrale aanpak van het gebied kan veel synergie-voordeel worden behaald. Zo worden de verbeteringsmaatregelen bijvoorbeeld gelijktijdig uitgevoerd met noodzakelijke vervangingsinvesteringen op verschillende gebieden, die met opzet gelijk in de tijd worden gezet. Zo

67

ontstaat een window of opportunity waarin vele extra's kunnen worden gerealiseerd die niet of alleen tegen hoge kosten mogelijk zouden zijn als alleen daarvoor het gebied op de schop zou moeten worden gezet. Een paar voorbeelden: − De bekleding van de zeedijk is afgekeurd en moet vernieuwd. Waar deze grenst aan het plein zal deze worden vervangen door een zit-tribune van steenblokken. − Voor het aanleggen van duurzame verlichting moeten nieuwe grondkabels worden gelegd. Dit is aanzienlijk goedkoper als de bestrating toch al moet worden vervangen. − Dit geldt ook voor de ophoging van de pleinen. − Verbeteren van de passagiers- en verkeersstromen kan alleen door de inrichting te veranderen; als er toch onderhoud gepleegd moet worden is dat een ideaal moment.

7. − − − − − − − − −

Project 1.d Koepelproject ‘Ontwikkeling havenfronten’ Ontwikkeling en/of herinrichting Veerdam Ameland

–

Project 1.d.5 Koepelproject ‘Ontwikkeling Bezoekerscentra’ Deelproject: Bezoekerscentrum/Experience Nova Zembla op de Nieuwe Willemskade in Harlingen

Dit project staat beschreven onder Project 1.b.22 ‘Entree van Ameland’.

Betrokken partijen Gemeente Vlieland Rederij Doeksen VVV Rijkswaterstaat Staatsbosbeheer Wetterskip Fryslân Omwonenden Ondernemers toeristische sector Transportbedrijven (zowel vracht- als personenvervoer)


1. Probleem/uitdaging Bezoekerscentrum ontwikkelen op de Nieuwe Willemskade (Harlingen) met als hoofdthema het maritieme verleden van Noord Nederland waarbij een relatie gelegd wordt met het Wad. De uitdaging van het Experience Nova Zembla is een breed publiek op een geheel nieuwe, attractieve manier kennis te laten maken met een van de belangrijkste perioden van de Nederlandse maritieme geschiedenis. De beroemde ontdekkingsreis van Willem Barentsz in 1596 speelt een hoofdrol in deze presentatie. Door gebruik te maken van de meest moderne presentatiemethoden kan een groot publiek geprikkeld worden zich in een tijdreis naar het eind van de 16e eeuw mee te laten slepen. Daarnaast willen wij de bezoekers via dit thema meer bewust maken van het maritieme milieu van zowel de Poolzee als de Waddenzee.

2. Beoogd resultaat In de Friese Zeehaven Harlingen wordt gewerkt aan het realiseren van een nieuw Experience centrum NOVA ZEMBLA. Hierin staat centraal het verhaal van de historische tocht van Willem Barentsz in 1596 op weg naar een route over de Noord. Vindingrijkheid, grenzeloze moed en een bijna bovenmenselijk doorzettingsvermogen zorgden ervoor dat de bemanning van Willem Barentsz de extreme

68

poolwinter op NOVA ZEMBLA overleefden. De maandenlange overwintering in het zelfgebouwde ”Behouden Huis” en de barre terugtocht naar de bewoonde wereld zijn huzarenstukjes die de kern vormen van de belevenis in het Experience-centrum NOVA ZEMBLA. In de expositie worden de bezoekers meegenomen in een reeks themaonderdelen waarin ze op spectaculaire wijze, onder andere met 3D projecties, de reis van Barentsz en zijn bemanning intens meebeleven.. Verder komt er een film/theaterzaal waarin wisselende voorstellingen over deze thema’s te zien zullen zijn. Op het buitenterrein bevindt zich een historische werf waar het schip van Willem Barentsz op ware grootte herbouwd wordt. De beroemde Nederlandse bouwmethode, een van de belangrijkste pijlers onder de Gouden Eeuw, is hier voor het eerst sinds eeuwen weer te zien. Na het voltooien van het schip wordt het ingezet als ontdekkingsschip voor jongeren om de Waddenzee te onderzoeken op wat er zoal leeft en daarnaast voor toeristische pleziervaart. Er zal ook aandacht gegeven worden aan het belang van de Waddenzee als werelderfgoed. In een aantal historische bijgebouwen wordt de geschiedenis van de Harlinger haven en scheepswerven in beeld en geluid uit de doeken gedaan. Tenslotte komt er een winkel waar allerlei informatie te vinden is over Willem Barentsz en de maritieme geschiedenis van Friesland en het belang daarvan voor Nederland.

3. Randvoorwaarden / afhankelijkheden – Steun van provincie, gemeente en Waddenfonds – Subsidies van Fondsen en te werven sponsoren

4. Doorlooptijd project: > 1 jaar

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: PM b. Financieringsmogelijkheden: − Plantontwikkeling: Impulz.nu: € 100.000 − Waddenfonds − Provincie Fryslân − Gemeente

6. − − − − − − − − −

Koppelkansen: Toeristische informatieplek Verbeteren van bekendheid met Waddenzee Film en theaterplek, catering/horeca Informatie historische scheepswrakken Werkplekken/flexplekken Betrokkenheid gemeente met informatie over de maritieme geschiedenis, waaronder de walvisvaart Leerplek voor jongeren Kantoor plek samen met Waddenvereniging Horeca met speciale Waddenproducten: vis en schaaldieren.

7. Betrokken partijen a. Trekkers – Impulz Creative Consultancy – Stichting Expeditieschip Willem Barentsz – Cum Grano Salis BV b. Overige partijen – Gemeente Harlingen – Provincie Fryslan – Waddenfonds – Rijksdienst Cultureel Erfgoed, afd. scheepsarcheologie


69


70

Project I.d.6 Entrepotgebouw op Nieuwe Willemskade restaureren en multifunctioneel inrichten voor toeristisch-recreatief gebruik (Harlingen)

Project I.e.5 Koepelproject ‘Ontwikkeling vaarroutes’ Ontwikkeling opvaarten Noordoost Fryslân, Dongeradeel en Ferwerderadiel

Project moet nog beschreven worden.

1. Probleem/uitdaging Om Noordoost Fryslân als vaarbestemming op de kaart te zetten heeft de regio voldoende potentie. Wel zal het bestaande netwerk op strategische punten uitgebreid moeten worden en moeten slimme verbindingen gemaakt worden. Zo zal een vaarnetwerk met voldoende dwarsverbindingen en vaarrondjes ontstaan. Een belangrijk onderdeel daarbij vormen de ‘opvaarten’; de historische waterwegen naar tal van dorpen. Het opnieuw bevaarbaar maken van deze waterwegen completeert het routenetwerk en daarmee het aanbod voor de sloepen- en campervaarder. De regio lager vroeger aan zee. De diverse open trekvaarten naar voormalige ‘waddenkustplaatsen’ zijn nog aanwezig in het landschap, alleen kennen deze veelal barrières in de vorm van bruggen, ondiepte en ook gedempte delen. Voor de toeristisch-recreatieve aantrekkelijkheid, de beleefbaarheid van het wad en de leefbaarheid en dynamiek in de kernen is het een toegevoegde waarde deze opvaarten in ere te herstellen

2. Beoogd resultaat: Revitaliseren van opvaarten naar Holwerd en Moddergat en die naar Hegebeintum/Ferwert (in Ferwerderadiel). Het project dient te starten met een nadere inventarisatie van de opvaarten en bijbehorende kwaliteiten, obstructies en kosten.


3. – – –

Randvoorwaarden/afhankelijkheden: Medewerking van betrokken overheden, afstemming en communicatie agrarische sector bevaarbaar maken opvaarten voor Cm-klasse..

4. Doorlooptijd project: – Kort (5 jaar) ; inventarisatie – Lang (10 jaar>) : realisatie

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten voor inventarisatiefase: plm € 25.000 b. Financiering : – gemeenten – Waddenfonds

6. Koppelkans – Noordoost aan het Wad – Strategische Visie Waterrecreatie Noordoost Fryslân

7. Betrokken partijen: a. Trekker: gemeenten Dongeradeel en Ferwerderadiel b. Overige partijen: – Provincie Fryslân – Wetterskip Fryslân – Dorpsbelangen

71

Project I.e.6 Koepelproject ‘Ontwikkeling vaarroutes’ Ontwikkeling blauwe TOP’s, Ferwerderadiel 1. Probleem/uitdaging Een sterk toeristisch-recreatief merk van Fryslân (USP) is de Elfstedentocht, in al zijn gedaantes. Medio 2013 is het project tot het bevaarbaar maken van het noordelijke tracé van de Elfstedenvaarroute afgerond. Binnen dit project is er uiteindelijk voor gekozen aanpalende projecten die de spin-off van de vaarroute zouden kunnen vergroten, niet mee te nemen. Er ontstaat een kip-ei probleem: er is een vaarroute, maar er zijn weinig voorzieningen voor de vaarrecreant/-toerist. De gemeente Ferwerderadiel heeft met recreatiedorp Burdaard een parel aan de route. Daarnaast zou de gemeente graag inzetten op de ontwikkeling van een terrein aan de Feinsumer Feart, nabij het Elfstedenbruggetje in Bartlehiem. Hier zijn in het kader van bovengenoemd project een trailerhelling en verlengde aanlegsteiger gerealiseerd, echter zonder het omliggende terrein verder in te richten. De aanpalende bossage is eigendom van Staatsbosbeheer, die heeft aangegeven wel mee te willen denken over recreatieve inrichting van dit perceel (extensief, onderhoudsarm), dan wel verkoop. Bij het terrein komen diverse recreatieve routes samen, waaronder LF 3 Rietlandroute. Het is een locatie waar van nature routes samenkomen en dus uitermate geschikt voor de realisatie van een Blauwe TOP (= Toeristisch Overstap Punt), zoals genoemd in het projectenboek van de Visie Waterrecreatie Noordoost Fryslân. Hier kan de verbinding water met land, en vice versa, worden gemaakt.

Aan de andere zijde van het Elfstedenbruggetje, in de gemeente Leeuwarderadeel, is in 2013 een theetuin geopend. Dit maakt de locatie zelfs geschikt voor een Blauwe TOP+. Bartlehiem is wereldberoemd geworden door de Schaats Elfstedentocht. Het is het keerpunt in de route en schaatsers passeren het dorp twee keer. Veel mensen zullen zich de tv-beelden van het bruggetje in Bartlehiem herinneren dat bijna bezweek onder het gewicht van de vele toeschouwers. In het dorp zelf is van deze bekendheid echter nauwelijks iets terug te vinden. Dit heeft voor een deel te maken met de inwoners, die door de jaren niet altijd evenveel prijs hebben gesteld op een grote toeloop van nieuwsgierigen. Het plannetje voor recreatieve inrichting langs de Feinsumer Feart biedt een bezoekpunt/doel voor bezoekers en reguleert daarnaast de bezoekersstroom.

2. Beoogd resultaat: – Realisatie Blauwe TOP+ / recreatieve voorziening aan de Elfstedenroute, in Bartlehiem. – Het langer vasthouden van zowel vaarrecreanten als wandelaars en fietsers in het gebied door het maken van de verbinding waterrecreatie en landrecreatie en het realiseren van recreatieve voorzieningen alsmede het benutten van de naamsbekendheid van Bartlehiem teneinde een grotere spin-off van de Elfstedenvaarroute in Ferwerderadiel te realiseren.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: – Planologische mogelijkheden – Medewerking dorpsbewoners


– – – –

Samenwerking overige partijen, o.a. Staatsbosbeheer en Provincie Fryslân Integrale aanpak Medewerking alle partijen Financiering

4. Doorlooptijd project: Ca. 2 jaar, afhankelijk van planologisch traject. 5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: € 480.000,- excl. BTW b. Financiering: cofinanciering nader te bepalen, bijvoorbeeld: – Waddenfonds – Provincie – 2e fase ANNO

6. – – – – – –

Koppelkansen: TROP Ferwerderadiel 2004 t/m 2014 IGO Ferwerderadiel Elfsteden als speerpunt R&T beleid provincie Fryslân Recreatieve verbinding binnen- en buitendijks Waddengebied Groenplan Ferwerderadiel Visie Waterrecreatie Noordoost Fryslân

7. Betrokken partijen: a. Trekker: Gemeente Ferwerderadiel b. Overige: – Staatsbosbeheer – Wetterskip Fryslân – Provincie Fryslân – Bewoners Bartlehiem

72

Project I.e.7 Koepelproject ‘Ontwikkeling vaarroutes’ Ontwikkeling voorzieningen langs Elfsteden vaarroute; boothelling De Dwinger (St.Annaparochie, Het Bildt) en in Bartlehiem (Ferwerderadiel)

1. Probleem / uitdaging Ten zuiden van St.-Annaparochie ligt de voormalige gemeentelijke milieustraat De Dwinger. De ligging aan de Blikvaart, onderdeel van de Noordelijke Elfstedenvaarroute, maakt dat bij (her)ontwikkeling van het terrein voornamelijk naar het toeristisch potentieel van het terrein wordt gekeken. Helaas blijkt een vergaande ontwikkeling van het terrein niet haalbaar. De gemeente kiest daarom voor de minimale variant, te weten opruimen van het terrein en de aanleg van een boot-/trailerhelling met parkeergelegenheid. Ook in Bartlehiem zijn vergelijkbare initiatieven om voorzieningen te creëren langs deze vaarroute (zie project 1.e.6)

3. Randvoorwaarden/ Afhankelijkheden:

Project I.e.8 Koepelproject ‘Ontwikkeling vaarroutes’ Lytse Farwegen, Franekeradeel

4. Doorlooptijd 1-2 jaar

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: PM b. Financieringsmogelijkheden: − gemeenten − Provincie − Waddenfonds

6. Koppelkans Ontwikkeling/samenbrengen waddendagtochten en excursieprogramma

7. – – –

Betrokken partijen: Gemeenten Ondernemers Lokale groepen

De Noordelijke Elfstedenvaarroute biedt (nieuwe) kansen voor de regio. Niet alleen voor toeristen die zelf de route gebruiken, maar ook voor recreanten uit de nabije omgeving die hun boot te water willen laten.

2. Beoogd resultaat – Voorzieningen treffen voor toeristen en recreanten die het gebied per boot willen ontdekken. – Toeristen en recreanten uit te nodigen om vaker erop uit te trekken in deze regio – Bevorderen van nieuwe economische activiteiten


1. Probleem/uitdaging De werkgroep Lytse Farwegen heeft een LEADER bijdrage van Plattelânsprojekten Noard-West Fryslân ontvangen voor een onderzoek naar Lytse Farwegen in de driehoek Franeker-Bolsward-Oosterend. Doel van het onderzoek is het uitvoeren van een inventarisatie van de knelpunten in de vaarwegen en een inventarisatie van de aanwezige verbindingen en aansluitingen. Het resultaat is het rapport ’14 Doarpen Inventarisatie Lytse Farwegen NW-Fryslân.

2. Beoogd resultaat – Een door de 14 dorpen gedragen conclusie en voorstel voor verbetering van de vaarroutes in Noardwest Fryslân. Een projectplan opstellen voor de realisatie voor het bevaarbaar maken van de Lytse Farwegen. Uitvoering van 4 quick wins (verhogen van 4 bruggen) voor het beter bevaarbaar maken van vaarroutes. – Doel van het project is om de vaarwegen voor lokaal recreatief gebruik te verhogen en daarmee de leefbaarheid in de regio. Daarnaast worden de routes gebruikt door recreanten die ook gebruik maken van de omliggende campings, bootverhuurbedrijven en andere recreatiebedrijven.

3. Randvoorwaarden/ Afhankelijkheden: – Budget vrijmaken bij zowel gemeenten als Provincie.

73

–

Wetterskip Fryslân kan aanvullende eisen stellen.

4. Doorlooptijd project Verschillend.

Project I.e.9 Afmeervoorziening tbv luxe zeewaardige cruisevaart, Nieuwe Willemshaven, Harlingen Projectbeschrijving moet nog gemaakt worden.

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: In totaal € 264.545 exclusief BTW voor het verhogen van 4 bruggen. b. Financiering: − Plattelânsprojekten − Provincie Fryslân − Bijdrage aanliggende dorpen

Project I.e.10 Koepelproject ‘Ontwikkeling en Uitbreiding Jachthavens’ Ontwikkeling, verbetering uitbreiding jachthaven Schiermonnikoog Projectbeschrijving moet nog gemaakt worden; er is vooralsnog geen budget beschikbaar.

6. Koppelkans:

7. − − − − −

Betrokken partijen Gemeente Franekeradeel Gemeente Súdwest Fryslân Gemeente Littenseradeel Provincie Fryslân Plattelandsprojecten


74

Project I.e.11 Masterplan Waterfront Franeker (infra onderdelen), Franekeradeel Hiervoor is geen apart projectfiche gemaakt omdat het een groot aantal maatregelen betreft die al uitvoerig beschreven staan in het Masterplan Waterfront Franeker.

Project I.e.12 Koepelproject ‘Ontwikkeling en Uitbreiding Jachthavens’ Verbetering, uitbreiding jachthaven Terschelling, fase 2: ombouw naar boxensysteem en drijvende steigers voor bruine vloot

Bij de herinrichting wordt gebruik gemaakt van duurzame materialen.

1. Probleem/uitdaging In de Dellewalbaai van Terschelling is een jachthaven gesitueerd. Deze druk bezochte haven vervult een belangrijke rol als passantehaven. Bezoekende schepen kunnen afmeren aan de aanwezige steigers. Op dit moment kunnen schepen alleen gestapeld (langszij) worden afgemeerd.

4.

Bezoekers van de haven geven aan dat luxe, gerief en toegang tot de wal aanzienlijk beter is wanneer rechtstreeks vanaf het schip op steigers kan worden gestapt. Hiervoor is het nodig de haven uit te rusten met zogenaamde vingerpieren. Ook uit het oogpunt van veiligheid is dit een verbetering.

3. Randvoorwaarden/afhankelijkheden: − Betrokkenheid / bereidheid tot deelname overige partijen.

Doorlooptijd project: 2014

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: € pm. (de investeringskosten van de opgestelde inrichtingsschets moeten nog worden doorgerekend). b. Financieringsmogelijkheden: – Gemeente en Stichting Passantenhaven Terschelling – ‘budget’ TPFW – Waddenfonds

Gemeente Terschelling is met de stichting Passantenhaven Terschelling aan het bekijken of het mogelijk is met behoud van het huidige aantal ligplaatsen en binnen de huidige bestemmingsplangrens vingerpieren te realiseren.

6. Koppelkansen − Convenant vaarrecreatie c.q. Actieplan vaarrecreatie Waddenzee − Overige havenontwikkelingsprojecten in de Waddenzee

2. Beoogd resultaat: Een heringerichte jachthaven waarin door het aanbrengen van vingerpieren op een kwalitatief betere manier ligplaats kan worden ingenomen, zonder dat dit ten koste gaat van de ligcapaciteit.

7. Betrokken partijen: − Gemeente Terschelling − Stichting Passantenhaven Terschelling − Partners Actieplan vaarrecreatie Waddenzee


75

Project I.e.13 Koepelproject ‘Ontwikkeling en Uitbreiding Jachthavens’ Herinrichting jachthaven Nes, verduurzaming en natuurontwikkeling

Project moet nog beschreven worden.

Project I.f.3 Koepelproject ‘Ontwikkeling verblijfsaccommodaties langs de kust’ Stimuleren kleinschalig verblijf bij Zwarte Haan 2. Probleem / uitdaging Zwarte Haan, gelegen aan de Waddenzee en de lange afstandswandel- en fietsroute, biedt vele mogelijkheden op het gebied van recreatie en toerisme. Deze mogelijkheden worden slecht ten dele benut. Het zicht vanaf de zeedijk op de Waddenzee is de grote trekker voor het gebied. Zwarte Haan heeft op dit moment een restaurant en recreatieterrein. Er is niet de mogelijkheid, zoals die in het verleden wel aanwezig was, om met een vaartuig het Wad op te gaan en de eilanden te bezoeken. Het recreatieterrein bij Zwarte Haan zal door de ondernemer worden ontwikkeld tot locatie waar plek is voor dagen verblijfsrecreatie. Camperplaatsen, trekkershutten en plekken voor caravans en campers, maken deel uit van het aanbod.

5. Doorlooptijd 1 jaar

6. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief): a. Kosten: PM b. Financieringsmogelijkheden: – ondernemer

7. Koppelkanse: a. Ontwikkeling/samenbrengen waddendagtochten en excursieprogramma b. Ontwikkeling/samenbrengen arrangementenprogramma (eilanden & kustgemeenten) c. Toeristisch Programma Friese Wadden, Waddenfonds, Streekagenda

8. Betrokken partijen – Ondernemer – Gemeente

3. Beoogd resultaat – Een toename van het aantal bezoekers (toeristen en recreanten) aan Zwarte Haan en omliggende regio. – Uitbreiding van het aanbod kleinschalige recreatieve verblijfsaccommodaties – toename bestedingen

4. Randvoorwaarden Niet bekend.


76

Project III.d.6 Kwelder ontwikkelingsproject “Naar Buiten – Holwerd”, Dongeradeel

1. Probleem/uitdaging In 2009 heeft Staatsbosbeheer met de vereniging EcoLaNa plannen voor het buitendijkse gebied ten oosten van de pier van Holwerd ontwikkeld. Op verzoek van Dorpsbelang Holwerd en het Gemeentebestuur van Dongeradeel is in 2011 een proces gestart om te kijken of de kwelders ten oosten van de pier van Holwerd toegankelijker zouden kunnen worden voor de bewoners en recreanten. De uitdaging van dit project is om de kwelder als ecosysteem in zijn natuurlijke vorm te herstellen, waarbij de zee weer invloed krijgt. Als nevendoel wordt het gebied toegankelijk gemaakt voor recreanten en landbouw. Dit totaal moet een prachtig “beleefbaar” landschap opleveren met voor de toekomst een verdienmodel waarmee het beheer & onderhoud kan worden bekostigd.

2. Beoogd resultaat: – Aanleg van een laarzenpad – Uitvoeren verkweldering – Aanleg van een vogelkijkhut buitendijks Door het uitvoeren van deze maatregelen wordt het volgende bereikt: – Er ontstaat een meer natuurlijke kwelder met inen uitstroom van zeewater, – Beweiding in de zomer, – Verbetering van de ecologie van de kwelders , – Zorgen voor drinkwater dobben en vluchtplaatsen voor het vee,

–

Realiseren toegankelijkheid en info voor educatie, bewoners en toeristen d.m.v. O.a. Slenkpassage, laarzen- en vlonderpad, klaphekjes, bebording en kijkhut.


4. – – – –

Doorlooptijd project: 2013 - 2015 Fase 1: Laarzenpad Fase 2a: Verkweldering, waarbij betrokken wandelpad Grândyk Fase 2b: Kijkhut buitendijks

5. Kosten en financieringsmogelijkheden (indicatief) a. Kosten: zijn geraamd op 1,44 miljoen euro b. Financieringsmogelijkheden: – Fase 1 en 2a: Waddenfonds en gemeente – Fase 2b: fondsen

6. Koppelkans Holwerd aan Zee!

7. Betrokken partijen: a. Trekker: Staatsbosbeheer b. Overige partijen: – Dorpsbelang Holwerd – Ecolana – Programma naar een Rijke Waddenzee – Gemeente


77


78

Toeristisch Programma Friese Wadden Horizon 2013 - 2020

Gemeenten Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog, Dongeradeel, Ferwerderadiel, het Bildt, Franekeradeel, Harlingen, Súdwest Fryslân en Provincie Fryslân Opgesteld juni 2012 - oktober 2013

Toeristisch Programma Friese Wadden

3


4

Inhoud

1 Inleiding ............................................................................... 7 1.1 Aanleiding ................................................................... 7 1.2 Doelen programma en document ........................ 8 1.3 Werkwijze .................................................................. 9 1.4 Leeswijzer................................................................... 9 2 Analyse .............................................................................. 11 2.1 Inleiding ..................................................................... 11 2.2 Vergelijking vraag en aanbod verblijfsrecreatie op basis van leefstijlen .................................................. 11 2.3 Relevante trends ..................................................... 14 2.4 Marktperspectief 2020 .......................................... 15 2.5 SWOT-analyse ........................................................ 17

3 Strategische keuzes en ambities .................................. 21 3.1 Inleiding ..................................................................... 21 3.2 De markt ................................................................... 21 3.2.1 Keuze in doelgroepen .................................... 21 3.2.2 De markt naar deelgebieden ........................ 22 3.3 Het aanbod ............................................................... 23 3.4 Wadbeleving ............................................................. 24 3.5 Economie en netwerken ....................................... 25 3.6 Overheid en bedrijfsleven ..................................... 26

4 Uitvoeringsprogramma ................................................. 29 4.1 Inleiding ..................................................................... 29 4.2 Doelen en doelstellingen ...................................... 29 4.3 Programmalijnen ..................................................... 31 4.3.1 Lijn I. Aanbod – hardware ............................ 31 4.3.2 Lijn II. Aanbod – software............................. 31 4.3.3 Lijn III. Duurzaamheid en landschap ........... 31 4.3.4 Lijn IV. Organisatie & monitoring ............... 33 4.4 Waardering maatregelen ...................................... 33 4.5 Overzicht projecten en beoordeling.................. 33 4.6 Prioritering projecten ............................................ 34 4.7 Belangrijkste basis infrastructuur ........................ 39 4.8 Economisch rendement projecten ..................... 39 4.9 Positie en rollen ...................................................... 39 4.10 Projectorganisatie................................................. 41 4.11 Begroting en Financiering ................................... 43 4.12 Start-up programma 2014-2015 ....................... 45 Bijlage 1 Toelichting op het hoofddoel..................... 51 Bijlage 2 Overzicht en duiding projecten ................. 53 Literatuurlijst .................................................................. 63 Colofon ............................................................................ 69


5

1 Inleiding

– – –

1.1 Aanleiding Toerisme in al haar geledingen vormt voor de provincie Fryslân, gemeten naar het aantal personen (directe werkgelegenheid) werkzaam in de sector, met ca 8% een belangrijke economische sector. De sector is daarmee groter dan bijvoorbeeld de landbouw of het onderwijs. Gemeten naar werkgelegenheid dus inclusief de afgeleide en indirecte effecten van toerisme, is de relatieve omvang van de sector met ruim 11% nog groter in Fryslân. Vanuit het provinciaal toeristisch beleid 2002 - 2010 is in brede zin ingezet op kwaliteitsverbetering van het Fries toeristisch product op alle fronten en op seizoensverbreding. Die koers is in 2007 in de notitie ‘Fryslân, toeristische topattractie in Nederland’ opnieuw benoemd met een aantal accenten, waaronder: Internationale positionering van Fryslân continueren Wadden, Friese Meren en Elf Steden blijven de drie USP’s Voor de programmalijn Wadden het opzetten van een heldere marketing en profilering,


In 2011 is de gehele beleidsperiode 2002 - 2010 geëvalueerd en hieruit blijkt dat het beleid en de acties daaruit tot verdienstelijke resultaten hebben geleid. De beoogde groei van het verblijfstoerisme van 15% is niet gehaald maar is uitgekomen op 8%. Daarmee zijn de toeristische bestedingen echter wel toegenomen met maar liefst 35% hetgeen tot een banengroei van 18% heeft geleid. Indrukwekkende resultaten. Voorts heeft de strategie om te focussen op de 3 USP’s goed gewerkt, zo blijkt uit de recente evaluatie van het Friese toerisme1. Hetzelfde geldt voor de regierol van de provincie.

–

De periode 2011-2013 wordt als overgangsperiode gezien, waarin in ieder geval de programmatische aanpak van de afgelopen periode wordt voortgezet. Wel wordt op basis van nieuwe inzichten een aantal nieuwe accenten gelegd, zoals: Duurzaam toerisme 1

Evaluaasje Provinsjaal Belied Rekreaasje en Toerisme 20022010; feb. 2011.

– – – –

Verbreding naar landrecreatie Meer focus op dagrecreatie Verbinding van toerisme met andere thema’s en programma’s Kennis, krachten en middelen regionaal bundelen. Daarnaast worden bestaande speerpunten, zoals de 3 USP’s, de internationale positionering en de provinciale regierol gecontinueerd. Verder wordt voor deze overgangsperiode vastgehouden aan de groeidoelstelling van 15% als hoofdprioriteit, ondanks de recessie en afname van de bevolking in NoordNederland. Gezien de economische waarde van het toerisme op de Waddeneilanden en daarmee ook als onderdeel van het toerisme in Fryslân, hebben de Waddeneilanden aangedrongen op een eigen programma voor de ontwikkeling van het toerisme op de Wadden. In samenspraak met alle partijen als ook op basis van de verbindende factor die Werelderfgoed Waddenzee nog sterker kan maken, is besloten tot het opstellen

7

van een toeristisch programma voor het gehele Friese Waddengebied dus inclusief de kustgemeenten langs de Waddenzee. In tegenstelling tot de situatie in Duitsland en Denemarken is het toerisme naar de Waddenkust in Nederland vooral een trek naar de Waddeneilanden. De Waddenkust van Fryslân en Groningen kent nagenoeg geen toeristische ontwikkeling met een focus op de Waddenzee. Beperkend tot Fryslân vormen de havenstad Harlingen, het wadlopen vanaf het vaste land en de ontwikkelingen rondom het Lauwersmeer de voornaamste uitzonderingen op deze constatering. Juist om hierin verandering te brengen, de Friese Waddenkust mee te nemen in de toeristische ontwikkeling en het Waddengebied als één geheel te beschouwen, heeft de Provincie samen met de ‘Waddengemeenten’ besloten één Toeristisch Programma voor het gehele Friese Waddengebied te laten opstellen.


In ‘Uitvoeringsagenda 2011-2013 Fryslân, toeristische topattractie’ is een denklijn beschreven voor een mogelijke koers, doelen, resultaten en projecten. Deze koers is besproken met alle betrokken gemeenten en er is besloten om deze de basis te laten vormen voor de verdere uitwerking van dit toeristisch uitvoeringsprogramma Wadden. Najaar 2013 wordt het Provinciale Uitvoeringsprogramma Recreatie en Toerisme voor de periode 2014-2017 vastgesteld dat daarmee ook een kader zal vormen voor dit programma en de rol van de provincie daarbinnen. Bij de gemeenten zijn de huidige en toekomstige toeristische beleidsplannen een kader. 1.2 Doelen programma en document Voor het gehele Friese Waddengebied dient een toeristisch programmadocument te worden opgesteld. In de opdracht hiertoe werd het primaire doel van dit programma genoemd: “om door gerichte strategische investeringen de economische positie van de

toeristisch-recreatieve sector in de Waddengemeenten te versterken”. Dit doel is in het vierde hoofdstuk – als resultante van het gehele ontwikkelproces en gehouden dialogen en besprekingen – uitgewerkt.

– – –

–

Daarnaast zijn in de opdracht de volgende randvoorwaarden meegegeven: het programma moet een samenhangend geheel van elkaar versterkende toeristische projecten te zijn; de bundeling van krachten en financiële middelen moet leiden tot synergie; het programma moet leiden tot het makkelijker kunnen grijpen van kansen op externe middelen (Waddenfonds/Interreg) en het programma moet resulteren in een stevigere positie van toerisme op (politieke) agenda’s. Voorts moet dit programma, conform de wens van provincie en gemeenten, tot stand komen in gezamenlijke regie van overheden (Friese gemeenten

8

en Provincie) en afgestemd zijn met/op andere betrokken partijen/sectoren. Er is voor het jaar 2020 als stip op de horizon gekozen om naar een gewenste situatie in dat jaar toe te werken met allerlei acties. Het programma is opgesteld vanaf juni 2012 tot en met sept. 2013 en vormt een startpunt maar blijft qua projecten dynamisch 1.3 Werkwijze Hieronder wordt kort uiteengezet welke stappen er zijn uitgevoerd om tot dit eindrapport te komen.

1.

2.

3.

4.

Voor het opstellen van dit toeristisch programma Friese Wadden zijn 4 fasen en 14 stappen benoemd, te weten: Oriëntatie en deskresearch: startbijeenkomst, oriëntatie, literatuurstudie, werkdocument met voorlopige doelen en programmalijnen Consultatie en discussie: consultatieronde, discussienotitie, bespreking met projectgroep en bespreking met klankbordgroep Programmaontwikkeling: uitwerking concept programma, bespreking met projectgroep, stuurgroepbijeenkomst, toetsing aan subsidieregelingen en bespreking met projectgroep Consultatie en afronding: besprekingen met klankbordgroep en stuurgroep, concept eindrapportage en oplevering. De eerste en tweede fase zijn in de periode september-november 2012 uitgevoerd. Echter als uitkomst van de consultatieronde bleek dat er geen sprake was van een regionale visie op het toerisme naar de Wadden en dat de meeste projecten onvoldoende concreet uitgewerkt waren. Hierdoor


was het onmogelijk om direct op basis van beschikbaar materiaal een samenhangend en gedragen programma op te stellen. Door de projecten stuurgroep (samenstelling, zie bijlagen) is toen besloten om een aantal extra stappen in te bouwen. In deze extra stappen is met name ingegaan op de marktontwikkelingen (op basis van bestaand onderzoek), consequenties en ambities ten behoeve van het programma. De resultaten hiervan zijn uitgebreid bediscussieerd met zowel gemeenten, ondernemers, betrokken organisaties en de klankbordgroep.

besproken is. Tenslotte is het eindrapport opgemaakt en opgeleverd in september 2013.

Daarna is een nieuwe tussenrapportage tot stand gekomen waarin de analyse, strategische keuzes en het programma op hoofdlijnen zijn beschreven. Na bespreking van deze tussenrapportage met de portefeuillehouders toerisme van de tien betrokken gemeenten en met de projectgroep is deze tussenrapportage bijgesteld en ter goedkeuring voorgelegd aan alle betrokken gemeenten en de provincie. De reden voor deze extra stap is dat relevante keuzes gemaakt worden die vergaande gevolgen kunnen hebben voor de ontwikkelingsrichting van toerisme en de keuzes voor projecten binnen dit programma.

Tussen hoofdstuk 3 en 4 is op één pagina een soort visie beschreven in de vorm van een zogenaamd ‘wenkend perspectief voor 2020’.

Nadat gemeenten en provincie deze tussenrapportage hadden goedgekeurd is er verder gegaan met fase 3, uitwerking projecten en toetsing aan subsidie- en andere programma’s. In deze fase heeft er ook discussie plaatsgevonden met de projectgroep, klankbordgroep en alle gemeenten over de prioritering en keuze van (koepel)projecten. Vervolgens is het concept eindprogramma opgemaakt, dat eveneens weer uitgebreid met alle betrokken actoren

1.4 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt de SWOT-analyse, het marktonderzoek en de conclusies daaruit voor het Waddengebied kort en bondig beschreven. Een complete weergave en onderbouwing van deze analyses is te vinden in de bijlagen. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de strategische keuzes voor het Toeristisch Programma Friese Wadden benoemd.

In hoofdstuk 4 wordt het programma beschreven, inclusief programmadoelen, doelstellingen voor de programmalijnen, maatregelen en prioritaire (koepel) projecten binnen die programmalijnen. De maatregelen en de (koepel)projecten daarbinnen zijn beoordeeld op basis van de programmadoelen. Deze beoordeling, de haalbaarheid en het bestuurlijk draagvlak vormen de basis van de uiteindelijke keuze en planning van projecten. Een complete groslijst van alle projecten staat in de bijlage. Ook de uitwerking van prioritaire projecten in de vorm van projectfiches is te vinden in een apart projectenboek.

9

2 Analyse

2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een analyse gegeven van het toerisme in het Waddengebied. Deze bestaat uit een beoordeling van de relatie tussen vraag en aanbod met betrekking tot verblijfstoerisme op basis van leefstijlen, een trendanalyse en marktperspectief 2020 en een confrontatiematrix van de 4 SWOT-componenten (een gedetailleerde aanbodsbeschrijving en analyse is geen onderdeel geweest van dit onderzoek). Deze confrontatiematrix is gebaseerd op een uitgebreide SWOT-analyse, welke is weergegeven in de bijlagen. Tenslotte worden uit deze analyses een aantal conclusies getrokken over de te volgen strategieën op hoofdlijnen. In de analyse en conclusies is het soms nodig de Waddeneilanden en de Waddenkustregio apart te behandelen omdat de verschillen te groot zijn. Voorts wordt er in de analyses, waar mogelijk onderscheid gemaakt in 4 ‘productiefactoren’, te weten markt, aanbod, netwerken/economische orde en overheid.


2.2 Vergelijking vraag en aanbod verblijfsrecreatie op basis van leefstijlen Goed inzicht in de wensen en behoeften van de bezoeker c.q. vakantieganger staat aan de basis van een gezonde toeristische sector. Door de jaren heen zijn de technieken van marktanalyse en segmentering steeds verder verfijnd, onder meer op basis van leefstijlen, motieven, gewenste vrijetijdsbesteding en maatschappelijke oriëntatie. Het bureau The SmartAgent Company2 heeft hier onder andere in samenwerking met de RECRON veel werk van gemaakt. Dit is uitgemond in de RECRON innovatiecampagne. Deze benadering heeft zowel voor dagrecreatie als verblijfsrecreatie de wensen en behoeften van de Nederlanders onderzocht en inzichtelijk gemaakt. Vanuit dit onderzoek is een Recreantenatlas ontwikkeld waarin de recreanten ingedeeld worden naar leefstijlen. Elke leefstijl heeft een kleur gekregen. In dagrecreatie worden zeven kleuren onderscheiden waarvan er in de 2

verblijfsrecreatie vijf overblijven. Die vijf kleuren in de verblijfsrecreatie worden hieronder nader toegelicht. Vervolgens wordt ingegaan op het onderzoek dat in Fryslân is uitgevoerd naar het type toerist dat Fryslân bezoekt en naar het type verblijfsaccommodaties dat thans aanwezig. In dat onderzoek wordt ook aangegeven hoe deze zich tot elkaar verhouden en welke conclusies daaruit te trekken zijn (Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd, 2013). Daarnaast is in opdracht van Staatsbosbeheer een recreatieve gebiedsanalyse uitgevoerd op de Waddeneilanden Ameland, Terschelling, Vlieland en Texel waarin ook van dezelfde methodiek gebruikt gemaakt is (Recreatieve Gebiedsanalyse Ameland, Terschelling, Vlieland, Texel, G. Elzinga en O. Gjaltema, 2012). Ook de HISWA heeft de leefstijlanalyse op de waterrecreatie sector toegepast. Hoewel dit onderzoek niet specifiek op het waddengebied gericht was, geeft het wel inzicht in ontwikkeling en kansen voor de watersport in dit gebied.

Zie website www.smartagent.nl

11

Afbeelding 2.1: De Vijf belevingskleuren in de Recreantenatlas Toeristisch Programma Friese Wadden

Afbeelding 2.2: Confrontatie bezoekers en aanbod Wadden 12

– –

Vijf belevingskleuren worden onderscheiden langs twee assen van psychologische en sociologische kenmerken, te weten: Horizontale as: ‘activiteiten centraal’ - ‘het gezelschap, de mensen centraal’. Verticale as: ‘vakantie is activiteit, jezelf uitleven en inspanning’ - ‘vakantie is ontspanning en tot rust komen’. Deze assen leveren vier kwadranten op in de kleuren rood (vitaliteit), geel (harmonie), groen (zekerheid) en blauw (controle). De vijf belevingskleuren in verblijfsrecreatie, met ieder een eigen plaats op de assen van kenmerken, zijn: UITBUNDIG GEEL Uitbundig geel is de spontane, gezellige en sociale groep. Het is de groep echte vakantiegangers. Een vakantie hoeft niet zo extreem te zijn, als het maar actief, sportief, gezellig en verrassend is. Contact met anderen, familie, vrienden, kennissen, is gewenst en leuk. Uitbundig geel zoekt campings en bungalowparken waar de voorzieningen goed zijn en waar genoeg te doen is voor iedereen. Uitbundig geel is een grote groep in Nederland! GEZELLIG LIME Gezellig lime houdt net als geel ook van gezelligheid en sportiviteit, maar het mag allemaal een tikkeltje rustiger en het hoeft ook allemaal niet zo lang. Het gezin is belangrijk. Vakantie is voor de lime gasten lekker vrij zijn, genieten van rust en ontspanning, even weg van de dagelijkse verplichtingen en dan gezellig met het gezin iets leuks doen: fietsen, bbq-en, een spelletje spelen. Een bungalowpark of camping in Nederland geeft een echt vakantiegevoel, maar vaak


Zij worden dus eerder met iets individueels dan met het 'groepsgebeuren' aangetrokken. De kleur ‘avontuurlijk paars’ is hierbij een bundeling van de drie belevingswerelden die in de dagrecreatieve recreantenatlas nog wel voorkomen, te weten blauw, rood en paars.

moet de gezellige lime groep wel een beetje op de kosten letten. RUSTIG GROEN Vakantie is voor de rustige groene belevingswereld vooral een kwestie van lekker doen waar men zin in heeft, rust nemen in eigen omgeving, even niets aan het hoofd hebben. De consument uit de groene wereld heeft niet zulke bijzondere wensen. Het gewone en herkenbare is juist fijn, vertrouwd. Dan komt men lekker tot rust. In eigen land is genoeg moois te zien en te ontdekken, men hoeft er niet ver voor te reizen. Men kent de winkels die men tegenkomt en men kan gewoon de eigen taal spreken. INGETOGEN AQUA Vakantiegangers in het segment aqua kunnen als rustig en ruimdenkend worden getypeerd. In deze belevingswereld vinden we veel empty nesters, die weer tijd hebben voor hun eigen hobby's en interesses. Inspirerende maar rustige vakanties horen daar ook bij. In Nederland gaat men graag meerdere keren op pad, op een rustig moment naar de (kleinere) camping of bungalowpark met veel privacy. Cultuur en (rustige) sportieve mogelijkheden wandelen, fietsen, nordic walking - worden gewaardeerd.

De op de vorige pagina aangehaalde onderzoeken hebben de type bezoekers en accommodaties in beeld gebracht en met elkaar geconfronteerd, zie afbeelding 2.2 op de vorige pagina. Uit deze onderzoeken voor de Waddenregio komen de volgende aspecten naar voren:

–

–

– AVONTUURLIJK PAARS Avontuurlijk paars is de wereld van mensen die graag iets nieuws willen beleven of ontdekken in hun vakantie. Gewoon is niet goed genoeg voor deze groep. Ze gaan op zoek naar een bijzondere ervaring. Dat mag een tikje wild zijn - een boomhut of een survivaltent - maar het bijzondere kan 'm ook zitten in het beleven van luxe en exclusiviteit. Avontuurlijk paars is meer met zichzelf bezig dan met de anderen.

–

Sterke punten: Op de eilanden zijn naast rustig groen met name veel uitbundig geel en gezellig lime accommodaties, overeenkomstig de grootste leefstijlgroepen onder Nederlandse vakantiegangers. Zwakke punten: Aqua en Paarse bezoeker kan weinig accommodatie vinden op de Waddeneilanden terwijl Aqua groep relatief groot is in het eilandenbezoek en ook nog groeipotentie heeft. Kansen: Verschillende seizoenen lenen zich voor trekken verschillende leefstijlkleuren. De watersportdoelgroep met meeste potentie zijn de motorbootvaarders, die vooral in gele belevingswereld te vinden zijn. Het aanbod op de eilanden sluit hier goed bij aan. Met goed faciliteren van deze doelgroep kan dit groeipotentieel zijn voor de eilanden.

13

–

–

–

–

– –

–

–

Conclusies In vergelijking met het landelijk gemiddelde, trekken de Waddeneilanden relatief meer activiteitgeoriënteerde toeristen De sterke (positieve) afwijking van de Uitbundig Gele groep ten opzichte van het landelijke gemiddelde benadrukt de waarde van de Waddeneilanden voor deze bezoekers. Hoewel de Lime groep ook in absolute zin vrij hoog is, is het opvallend dat het percentueel toch een stuk lager is dan het landelijke gemiddelde. Mogelijk dat het kostenaspect hier invloed op heeft. Niettemin is er voor beide groepen sprake van overaanbod wat betreft verblijfsaanbod. Tegelijkertijd is er sprake van te weinig aanbod voor avontuurlijk paars en ingetogen aqua. Dit zijn landelijk gezien de kleinste doelgroepen maar voor de eilanden wel de 2e en 3e groep. Het gebrek aan aantrekkelijke verblijfsrecreatieve mogelijkheden voor de aqua groep is opvallend, omdat een aantal toeristische Unique Selling Points (de cultuurhistorie en de bijzondere natuurwaarden) juist heel goed passen bij deze groep. Opvallend is dat op de Waddeneilanden de groene groep het kleinst is, terwijl het aanbod juist relatief groot is. Dit brengt een ander probleem met zich mee. Voorzieningen voor deze groep staan relatief laag in de product-life cycle van het toeristisch product. In termen van marketing gaat het bij de rustig groene leefstijl om de ‘late majority’, de groep die innovaties relatief laat adopteren. Het gebied loopt


bijlage) lijkt het er echter op dat ook dit aanbod te weinig aansluit op de huidige doelgroepen.

dus het risico, zeker op termijn, om over een verouderd aanbod te beschikken.

Bedreigingen: De gele en lime toerist heeft elders veel alternatieven voor de Waddeneilanden die bovendien vaak beter betaalbaar zijn

Conclusies zoals hierboven getrokken voor de Waddeneilanden zijn er met betrekking tot de kustgemeenten niet te trekken, daarvoor is zowel het totale aanbod aan verblijfsrecreatieve voorzieningen als ook de omvang van de markt te gering. Zo bleek bijvoorbeeld dat Harlingen relatief veel aanbod heeft in het segment ‘avontuurlijk paars’. Dit wordt echter veroorzaakt door een tweetal bijzondere voorzieningen (de vuurtoren en de kraan die daar als overnachtinglocaties verhuurd worden). Dit geeft dus geen betrouwbaar beeld. Hetzelfde geldt aan in het noordoostelijk deel waar de ene grootschalige voorziening daar (Esonstad) het beeld aan de aanbodzijde (uitbundig geel) geheel scheef trekt.

–

–

Enkele kanttekeningen De auteurs van dit programma willen bij bovengenoemde SWOT-punten en conclusies uit genoemde onderzoeken de volgende opmerkingen plaatsen. Aangenomen mag worden dat de Gele en Lime bezoeker vooral in het hoogseizoen de eilanden zal bezoeken (gericht op andere mensen en gezelligheid). Het aanbod op de eilanden is waarschijnlijk historisch gegroeid vanuit deze bezoekers en deze belangrijke vakantieperiode. Het spreekt dan voor zich dat het aanbod in die periode beter passend is dan over het jaar rond genomen. In het onderzoek is niet nagegaan op welke wijze het andere aanbod (horeca, detailhandel, routes, excursies ed) op de verschillende kleuren doelgroepen aansluiten. In de uitgebreide SWOT-analyse (zie

2.3 Relevante trends Hieronder worden de meest relevante trends weergegeven, een samenvatting uit het overzicht aan trends en ontwikkelingen die in de bijlage zijn weergegeven. –

–

Demografische trends • Vergrijzing van de bevolking • Krimp van de bevolking in de kustgemeenten Sociaal-culturele trends: • Zorg voor elkaar gaat een belangrijke rol in de samenleving spelen. • Kleinschalige, losse en informele verbanden worden steeds belangrijker. • Groeiende aandacht voor gezondheid en welbevinden • Segmentering 50-plusdoelgroep (vijf segmenten: behoudende zorgzamen, oudere afwachtenden, stoere prijsbewusten, jongere ruimdenkers en vrijgevochten voorlopers).

–

Technologische trends: • Gamification is sterk in opkomst, vooral bij jongeren maar ook veel ouderen vinden het leuk

–

Duurzame trends: • Duurzaamheid is de norm van de EU (CO2reductie)

–

Trends inkomend toerisme: • Bijna 80% buitenlands toerisme verblijft in hotel/pension

14

–

–

–

Trends vakantiegedrag Nederlanders: • In het eigen land wint de bungalow als logiesvorm aandeel, vooral ten koste van kamperen. • Binnenlandse vakanties naar logiesvorm: hotel (20%), bungalow (39%), kamperen (28%), appartement (2%), overig (11%). Uitgedrukt in overnachtingen is de positie van kamperen sterker: bungalow en kamperen (beide: 38%), hotel 10%, appartement 2%, overig 13%.

• –

Horecasector: • Wensen consument voor innovatieve horecaconcepten: het vastleggen van de tafel bij een reservering, digitale menukaart en het beschikken over een aparte speelruimte voor kinderen. • Verbod op alcoholgebruik tot 18 jaar wordt waarschijnlijk ingevoerd. Verblijfsrecreatieve sector: • Gebruik hotelaccommodaties zal verder toenemen. De gemiddelde bezettingsgraad is gestegen van 65,1% naar 67,2% in 2011. De hogere bezettingsgraden in 2011 zijn te danken aan een toename van het aantal toeristen en een afname van het aandeel zakenreizigers. • Bedandbreakfest.eu toont aan dat het succes van bed & breakfasts een internationale trend is. Groei aantal reserveringen in Nederland: 20%, aantal B&B’s is gegroeid met 7,5%. • Glamping (samenvoeging van glamorous en camping) is de trend, waarbij luxe en kamperen bijeen worden gevoegd. • Het aantal groepsaccommodaties blijft in Nederland afnemen (daling van 7% in afgelopen vijf jaar, daling aantal slaapplaatsen 10%). Het aantal vakanties en overnachtingen in


–

–

2.4 Marktperspectief 2020 De vakantieganger naar de Wadden is de afgelopen decennia enorm veranderd en zal tot 2020 (en daarna natuurlijk ook) verder veranderen. Op basis van de trendanalyse, aangevuld met de uitkomsten van de groepsgesprekken met ondernemers (ervaringsdeskundigen) en andere betrokkenen in 8 gemeenten is voor 2020 het volgende marktperspectief opgesteld. In essentie is dit perspectief voor beide deelregio’s (eilanden en kustregio) niet heel verschillend maar zijn er wel accentverschillen. Het algemene perspectief wordt eerst beschreven, daarna de accentverschillen.

groepsaccommodaties is in 2011 flink gedaald t.o.v. 2011 (resp. -16% en -32%). Toename aantal campers (10% per jaar)

Waterrecreatiesector: • Bootvakanties in NL zijn in 10 jaar tijd bijna gehalveerd (van 920.000 naar 520.000) en de overnachtingen zelfs met 16% gedaald. • In tegenspraak tot de landelijke trend van daling in de watersport zijn er nog groeiperspectieven voor waterrecreatie naar de Wadden. Dit vanwege toenemend belang van beleving en attractie in en rond havens bij waterrecreatie. • De vergrijzende senior stapt over van zeil- naar motorboot en als ervaren watersporter durven ze daar verder meer te varen. • Het aantal vaarbewegingen neemt af daarentegen neemt de verblijfstijd in havens toe. Dagtoerisme • Dagtoeristische activiteiten in Fryslân zijn maar in beperkte mate aan veranderingen onderhevig. • Wandelen en fietsen waren en blijven de voornaamste vrijetijdsactiviteiten in Nederland. Trends uit het imago-onderzoek Fryslân 2012 • Fryslân wordt geassocieerd met varen, fietsen en wandelen. • Friese wouden en Noord-Fryslân worden steeds vaker genoemd als bestemming. • Fryslân wordt vaker in de top-3 toeristische bestemmingen genoemd; in vier jaar tijd van 17% naar 27%.

–

–

– – – – –

–

Ingetogen aqua en uitbundig geel zijn de belangrijkste groepen, gevolgd door avontuurlijk paars en rustig groen (in de kleurenterminologie van de SmartAgent Compagny). Oudere gasten, sterk gesegmenteerd: alleen, man/vrouw en in wisselende samenstellingen (vrienden, hobby-clubs, etc.) kunnen sterk groeien. Tweeverdieners zonder kinderen nemen toe. Gezinnen met kleine kinderen (tot 12 jaar) blijven komen. Watersporters: naar het gehele Waddengebied is lichte groei mogelijk. Traditionele groepsmarkt zal grotendeels verdwijnen Alternatieve groepsvakanties met groeiperspectief zijn familiereünies, 2-5 gezinnen gezamenlijk, hobbybijeenkomsten maar zijn relatief gering in aantal De Duitse en Vlaamse markt bieden perspectief, sterk afhankelijk van promotiebeleid. Nichemarkten zijn natuurminnaars, congressen, cruise-toerisme en evenementenbezoekers (Oerol, Kunstmaand Ameland, sportactiviteiten, Filmfestival Vlieland, Visserijdagen Harlingen, Sail 2014 en Slachtemarathon enz.) en hebben groeipotenties.

15

Tabel 2.1: Confrontatiematrix Waddeneilanden

Zwak


A A

V V

V V

V

V

A A

A

A

A A A A A

A

A

A

A A

A

D D D D D D D

Verzanding jachthavens en baggerproblematiek

D D

Financierbaarheid sector vermindert

D D

aantasting authenticiteit

D D

toename prive accommodaties

D D

teruglopende vakantieduur

meer variatie in bestemming

Beleving van belang

A A A A A

afnemend vakantiebudget

A A

A A A

duurzame ontwikkelingen

A

digitalisering

A

streekgebonden producten

A

afnemend groepsverblijf en tentkamperen

Het ‘zijn’ van een Waddeneiland; Noordzee/strand, natuur en landschap Grote diversiteit doelgroepen (verblijf- en dagrecreatie) Diverse niches: hogere segment, evenementenpubliek, natuurminnaars Watersportmarkt en -faciliteiten (Terschelling en Vlieland) Hoog herhalingsbezoek Kwantiteit en diversiteit logiesaccommodaties Gelegen aan Werelderfgoed Waddenzee Wadden zijn topattractie Nieuwe markten (NL, D) worden niet ontsloten Marktgerichtheid verblijfsaccommodaties Overtochten maken de bestemming vrij duur voor kort verblijf Slecht weervoorzieningen, detailhandel en uitgaansmogelijkheden Jachthavencapaciteit (Ameland en Schiermonnikoog) Ondernemersnetwerken regionale Waddenpromotie Gebruik nieuwe media Capaciteit ondernemers en gemeenten om door te pakken Structurele aanpak beheer en onderhoud recreatieve voorzieningen Regionale verbindingen in waddengebied Sterk eiland gerichtheid (dus geen Waddengebied ontwikkeling) Toeristisch beleid (verouderd, weinig focus, beperkte visie)

nichemarkten zijn groeimarkten

Sterk

nieuwe markten (ZNL, B, D)

Toelichting op de letters: A: Aanvallen V: Versterken D: Verdedigen T: Terugtrekken (Nadere uitleg zie tekst)

bedreiging

toename 55 plus en aqua

kans

D

D D D D D

V

V

V

V

V V

V

V

V V

V V

V

V

V V

V

V

V V

T T

V V

V

V V V V

T

16

–

–

–

–

– –

–

beleidsdocumenten van regio’s en gemeenten en eigen waarnemingen. In deze analyse zijn alleen de voornaamste trends en het marktperspectief 2020 voor het Waddengebied betrokken. Op de volgende pagina’s worden de SWOTconfrontatiematrices voor respectievelijk de Waddeneilanden en de kustgemeenten weergegeven.

Vakantieduur zal nog wat verder dalen; korte vakanties redelijk stabiel (2 à 3 dagen) en langere vakanties worden nog korter. Onderscheid tussen Waddeneilanden en kustgemeenten: De gezinnen met kleine kinderen zijn voor de kustregio vooralsnog van minder belang, door het ontbreken van voldoende, goede voorzieningen in de breedte (m.u.v. Esonstad). Datzelfde geldt deels ook voor de alternatieve groepsmarkt, de Duitse en Vlaamse markt. Dagrecreatie De dagrecreatiemarkt voor Ameland en Schiermonnikoog is en blijft relevant en heeft enig groeiperspectief (m.n. als het verblijfstoerisme naar de kustgemeenten zich verder ontwikkeld). Voor Terschelling, Vlieland blijven het aantal dagrecreanten min of meer gelijk. Voor de kustgemeenten is en blijft de dagrecreatie eveneens belangrijk, maar het groeiperspectief beperkt. Echte groeiperspectieven voor dit marktsegment voor het gehele gebied zijn er alleen wanneer de mogelijkheden voor Waddenbeleving (in de vorm van dagtochten, eilandhoppen, gevarieerde overtochten ed.) flink toenemen.

2.5 SWOT-analyse In deze paragraaf wordt een SWOT-analyse beschreven op basis van confrontatiematrices. Deze is gebaseerd op het complete overzicht van sterkten en zwakten (zie bijlagen). Het complete overzicht komt voort uit interviews en gesprekken met gemeenten, ondernemers, betrokken organisaties ed., toeristische


1. 2. 3. 4.

–

–

Vanuit een confrontatiematrix zijn in principe 4 strategieën mogelijk: Aanvallen: sterkten gebruiken om kansen te benutten Versterken: kansen inzetten om zwaktes te versterken Verdedigen: sterkten inzetten om bedreigingen af te weren Terugtrekken: bedreigingen accepteren bij zwakte punten De Waddeneilanden beschikken over veel sterke punten waarmee kansen benut en bedreigingen afgeweerd kunnen worden. Daarnaast is het mogelijk om kansen in te zetten om bepaalde zwakke punten te versterken. Her en der moet geaccepteerd worden dat op bepaalde terreinen geen perspectief meer is. Enkele voorbeelden hiervan zijn: De ingetogen aqua groep komt nu al veel naar de eilanden en zal waarschijnlijk verder groeien. Het basisaanbod van de eilanden is nu al erg geschikt voor deze groep, dus is er groeiperspectief (aanvallen). Echter geschikte verblijfsaccommodaties zijn er nog onvoldoende voor deze groep, dus moeten deze er komen door nieuwbouw of transformatie (versterken). De rustig groene groep heeft veel accommodaties maar komt te weinig; door een betere, gezamenlijke marketing moet deze groep meer naar de eilanden te trekken zijn (versterken). En omdat deze groep

–

–

–

–

waarschijnlijk vaker terugkomt als het bevalt, is dit ook een goede investering. De oudere watersportdoelgroep schakelt over op motorboten en verblijft langer in de haven; het product van de eilanden is bijzonder geschikt voor deze doelgroep, maar de havens van de eilanden zijn te klein en/of nog onvoldoende toegerust om deze groep te accommoderen (versterken). De markt voor groepen en tentkamperen wordt kleiner. Wat betreft accommodaties is er een overschot. Door bestaande accommodaties voor deze groepen te verbeteren(aantrekkelijker, marktconform maken) kunnen zij overleven (verdedigen). Daarnaast zullen er een aantal moeten sluiten en/of geheel moeten transformeren (terugtrekken). Bezien we de confrontatiematrix voor de eilanden als geheel, dan blijkt dat: Aanvallen noodzaak is op het gebied van nieuwe doelgroepen en groter wordende bestaande doelgroepen en op het gebied van het toevoegen van allerlei vormen van beleving (excursies, evenementen, streekproducten, digitalisering, zorg en wellness, winkels en horeca). Daarnaast zien we vanuit de kansen dat de zwakke punten op het gebied van verblijf, vervoer, beheer en organisatie versterkt moet worden anders zijn die kansen niet te verzilveren. Een van de strategieën dient dan ook te zijn een maximale aandacht voor visitor management; service, gastvrijheid, zorg, toegankelijkheid en verbetering van de aankomsten op de eilanden in combinatie met verbeterd en geïntegreerd bagagevervoer en parkeervoorzieningen op de vaste wal (minder auto’s op de eilanden) Een aantal bedreigingen is vanuit de sterke punten te pareren. Door het aanbieden van meer beleving kan het afnemend herhalingsbezoek en de afnemende

17

Tabel 2.2: Confrontatiematrix Kustgemeenten


A A V

A

A A A

A

A A V V

V V

A A A V

A A V

V

V

A A A A A A V V V

A A A

A A A V

Groeiende aandacht stilte en gezondheid A

zorgtoerisme

A

financierbaarheid sector verminderd

A A

A

dichtbij markt gering en krimpt

A

afnemend vakantiebudget

A

Interesse in authentieke (wad)beleving en ervaringen

A A V

digitalisering en gamification

A A A

streekgebonden producten en zilte teelten

A A

A

duurzame ontwikkelingen

Zwak

Nichemarkten natuur, landschap en cultuurhistorie Watersportmarkt (vooral wadden, Harlingen, Dokkum en Lauwersmeer Waddenlandschap, natuur en cultuurhistorie Vaarroutes, kustroutes voor wandelaars en fietsers Landbouw Regionale samenwerking gemeenten Gelegen aan Werelderfgoed Waddenzee Regionale markt Mogelijkheden voor waddenbeleving Aanbod logiesaccommodaties Vertier en vermaak Omvang toeristische bedrijvigheid Promotie, informatievoorziening Organisatie sector Arrangementontwikkeling Focus gemeenten Waddengebied en Toerisme Toeristisch beleid

nichemarkten zijn groeimarkten, vogelaars, sportvissers

Sterk

bedreiging

verblijfstijd in havens neemt toe; waterrecreant wil land beleven en verkennen

Toelichting op de letters: A: Aanvallen V: Versterken D: Verdedigen T: Terugtrekken (Nadere uitleg zie tekst)

toename 55 plus en aqua

kans

A V V V

V V

V V V

18

–

–

vakantieduur gedeeltelijk gestopt worden. Datzelfde geldt voor het afnemend groepsverblijf en tentkamperen. Door accommodaties te verbeteren kan deze terugloop deels beperkt worden. Een aantal bedreigingen zal geaccepteerd moeten worden omdat er niets tegen ondernomen kan worden. Voorbeelden hiervan zijn: afnemend vakantiebudget, toename privé accommodaties en financierbaarheid van de sector. Meer beleving(smogelijkheden) is een belangrijke kans, zeker in relatie tot de bijzondere kwaliteiten van het waddengebied. In het verlengde daarvan ligt de strategie om de agrarische sector zich onder meer middels streekproducten meer te laten bewegen naar de toeristische markt en waddenbeleving. De titel van Werelderfgoed Waddenzee kan ingezet worden als verbindende factor tussen kustgemeenten en eilanden. Omdat toerisme de economische bestaansbasis van de eilanden is, is een zeer pro-actieve inzet van de overheid (provincie en gemeenten) noodzakelijk. Toerisme zou speerpunt van beleid moeten zijn, waardoor bij alle politieke besluiten het belang voor toerisme gewogen dient te worden. De kustgemeenten (zie tabel 2.2, vorige pagina) hebben maar weinig sterkten en bedreigingen en heel wat zwaktes en kansen. Dat is ook logisch voor een gebied dat zich toeristisch nog verder moet ontwikkelen. Doordat er maar enkele bedreigingen zijn en deze bovendien niet of nauwelijks beïnvloedbaar zijn (zoals afnemend vakantiebudget en financierbaarheid van de sector), zijn de strategieën verdedigen en terugtrekken niet aan de orde. Sterker nog voor een regio die nog zo in de beginfase van ontwikkeling is zou eigenlijk een vijfde strategie


toegevoegd moeten worden in de confrontatie van zwakte en bedreiging, namelijk 'opbouwen'. –

–

–

–

Op dit moment ontbreekt een gestructureerde aanpak voor de toeristische ontwikkeling. Om de sector professioneel en kwalitatief te ontwikkelen zijn regie, samenwerking en een betere organisatiegraad essentieel. Deze ontwikkeling zal in eerste instantie door de overheid getrokken moeten worden en kan daarna richting ondernemers verschuiven. Hiervoor is het noodzakelijk dat toerisme een belangrijk beleidsthema wordt in alle kustgemeenten. Dit 'opbouwen' is eigenlijk randvoorwaardelijk voor het uitwerken van de strategieën aanvallen en versterken. Daartoe is er een aantal goede mogelijkheden, zoals: De huidige nichemarkten zijn nog lang niet volledig benut maar omdat de basisvoorwaarden aanwezig zijn, is er een goede basis voor verdere ontwikkeling door de voorzieningen voor die groepen verder uit te breiden (aanvallen). Meestal betreft het voorzieningen die niet heel kostbaar zijn (bv. voor vogelaars, kitesurfers ed.). Hetgeen voor de oudere watersportdoelgroep voor de eilanden hierboven is gezegd, geldt evenzeer voor de kustregio (versterken dus). Daarnaast geldt voor de kustregio dat het aanwezige cultuurhistorische vaarnetwerk een potentieel belangrijke toeristischrecreatieve drager is. Door meer voorzieningen en beleving aan te bieden (versterken) wordt deze potentie benut. In de kustregio is visserij en veel landbouw; daarnaast is er een sterke organisatie op het gebied van streekproducten (Waddengoud). Deze groepen samen kunnen nog veel meer streekproducten op de markt brengen (aanvallen). Naast een direct economisch effect, zijn de streekproducten ook goed voor de

–

–

marketing van de gehele waddenregio (versterken) naar de kansrijke doelgroepen. Maak van het gebrek aan ondernemers en de krimp een deugd en probeer op basis van lage kosten voor onroerend goed en ruimte voor ondernemen mensen uit het overvolle westen naar noord Fryslân te trekken. Vanuit een zwakte en bedreiging is de strategie dan niet terugtrekken, maar juist aanvallen door ze te vertalen in sterkte (lage grondprijs) en kans (ruimte). Bezien we de confrontatiematrix voor de kustgemeenten als geheel, dan blijkt dat: Er noodzaak is tot aanvallen op het gebied van nieuwe, kansrijke doelgroepen en bestaande nichemarkten en waterrecreatie. Aanvallen door het toevoegen van allerlei karaktervolle, eigenwijze concepten en vormen van beleving (excursies, evenementen, streekproducten, digitalisering, zorg en wellness). We daarnaast vanuit de kansen zien dat de zwakke punten op het gebied van verblijf, vervoer, vermaak en organisatie versterkt moet worden anders zijn die kansen niet te verzilveren. Daarbij zal de nadruk moeten liggen op het stimuleren van passende en eigengereide verblijfsaccommodaties, een gastvrije horeca en beleving. Beleving en visitor management in relatie tot de bijzondere kwaliteiten van het Waddengebied een belangrijke onderwerp zijn voor het toerisme in de kustgemeenten, net als bij de Waddeneilanden. De titel van Werelderfgoed en de acties die daaruit voortvloeien zullen een goede basis vormen om daar beter invulling aan te geven (en ook ingezet worden als verbindende factor tussen kustgemeenten en eilanden).

19

Aangenaam naar de Wadden een wenkend perspectief voor 2020. We hebben het niet bijgehouden, maar we zijn al heel vaak naar de Wadden geweest. ‘We’ zijn mijn partner en ik, de kinderen inmiddels uit huis, de tijd aan ons zelf; nog wel aan het werk, maar veel activiteiten met m’n vriendinnen, vrienden, de zangclub, de vogelaars van mijn man en lekker veel buiten om te fietsen en op gezette tijden stevig te wandelen. Eigenlijk komen we tijd te kort en moeten we kiezen om al die prachtige en interessante plekken in Nederland, Europa en soms ook wereldwijd te bezoeken. En hoog op deze lijst staan ieder jaar de Wadden. Waar onze kinderen het stokje lijken over te nemen en frequent bezoekers zijn geworden van ‘Into the great wide open’ op Vlieland en het ‘World heritage beach event’ op Schiermonnikoog, komen wij sinds jaar en dag meer voor de kunst en de natuur. De beginjaren van Oerol hebben we meegemaakt en als het kan, blijven we het festival bezoeken. Natuurlijk waren we er bij met de Waddenactiviteiten rond Culturele Hoofdstad 2018. Maar ook de kunstmaand op Ameland is een favoriet. Onze liefde voor de Wadden is eigenlijk begonnen tijdens onze Groninger studententijd. Toen waren de Wadden, vooral Schiermonnikoog, al een favoriete bestemming voor een dagje of een weekendje op stap, eerst met het dispuut, later met vrienden en weer later met de kinderen en collega’s. En altijd weer die luchten en vergezichten, de zilte, zuivere lucht, de stilte, de zonsondergangen, de kracht van de zee en de vogels. En zoveel hoogtepunten. Het wadlopen, droogvallen op het wad, mosselen plukken en heerlijk eten, struinen door de duinen, het is teveel om op te noemen. Terecht hebben de Wadden de status ‘Werelderfgoed’ gekregen. En waar er aanvankelijk weerstand was, is iedereen nu heel trots op deze titel.


De Wadden zijn altijd in beweging. Zo langzamerhand neem je die ook zelf waar. Waren we eerst altijd gericht op de eilanden, nu komt ook de kuststrook en de prachtige ‘oprijlaan’ de Afsluitdijk met alle nieuwe mogelijkheden steeds vaker in beeld. Was je vroeger vooral aangewezen op het Lauwersmeer, nu kun je ook goed terecht bij de kwelderinfocentra in Zurich en Marrum; een gezellig groen café waar vogelaars, fietsers, wandelaars en andere landschapsbelevers graag naar toe komen. Holwerd is op dit moment een grote toeristische bouwput. Er wordt een jachthaven aangelegd maar ook het nieuwe buitendijks winkelen krijgt een stevige uitbreiding. Bovendien kun je daar nu ook kiezen voor een reguliere overtocht, de snelle overtocht of de beleeftocht inclusief overnachting op het Wad. Afhankelijk van het getij kun je zelfs, onder begeleiding e-roeiend naar de overkant. Ja, en als je op die pier bent, ben je een van Nederlands meest gebruikte fietsen wandelroute al overgestoken. Het is werkelijk onvoorstelbaar hoeveel mensen inmiddels dit waddenkustpad hebben volbracht. De leegstaande dijkhuisjes omgetoverd in eigenwijze overnachtingsplaatsen zijn daar zeker debet aan, maar ook Wad&Beds zijn zeer populair en meest echte diehards slapen in een tentje in een ‘dobbe’ in de kwelder. Noord Fryslân heeft nog steeds geen grote dagattracties ondanks al die toeristen die naar de regio komen. Eigenlijk is het gebied beginnend op met de vismigratierivier langs de Afsluitdijk zelf de attractie,. En dat laten ze ook zien, er is altijd wat te doen; festivals, theater, muziek, musea, wadvertellingen, sportprogramma’s en ook sinds enkele decennia aandacht voor wat ze daar zo mooi ‘het welbevinden’ noemen. Als je ouder wordt, dan heb je vaker last van het PHPD-syndroom (‘pijntje hier pijntje daar’) en dan is het heerlijk om in een wellness-centrum een massage

te kunnen krijgen, bij een therapeut binnen te kunnen lopen of van een instructeur een apart sport- en trainingsprogramma te krijgen waarmee tijdens het verblijf al aan de slag kan worden gegaan. De Wadmoddertherapie kan ik overigens iedereen aanbevelen. Heerlijk om daar bij Paessens Moddergat in zo’n dobbe te zijn en vanuit het modderbad over de zee uit te kijken. Onvergetelijk en zeer heilzaam! Het lijkt overigens wel of de Wadden zich aan ons aanpassen, niet alleen met de zogenaamde ontzorgvoorzieningen maar met alle accommodaties. Vroeger sliepen we vaak in boerderijen op grote zalen. Daar hoef je nu niet meer om te komen. Heerlijke plekken, goed slapen en iedere keer op maat of we nu met z’n tweeën of met een groep zijn. Alle mogelijkheden zijn aanwezig en allemaal verdienen ze een 9. Het is daarom wel wat duurder dan elders, maar met zoveel service en die ouderwetse gastvrijheid hebben we dat er graag voor over. We hoeven zelfs niet meer met onze bagage te slepen. Of je nu gaat shoppen in Harlingen en dan naar Terschelling of gaat fietswadhoppen, je bagage is altijd daar waar je overnacht. Heerlijk, makkelijk en onbezorgd. En wat ze inmiddels ook snappen is dat je als oudere bezoeker, maar dat geldt ook voor de gezinnen met kinderen die je gelukkig nog steeds heel veel ziet, niet door weer en wind naar de boot wilt. Heerlijk zo’n terminal die je aangenaam naar de boot leidt. Tja, en waar we nu nog over nadenken is om met vrienden in een flottielje of met cruise over de Wadden te gaan varen, en dan niet alleen alle Nederlandse grote en kleine havens aan te doen maar ook naar Duitsland en Denemarken te varen. Zeilend doen we niet meer, maar met een mooie elektrische cabin sloep kunnen we ook overal komen. Duurzaam, zoals het hele waddengebied inmiddels is, stil en zo midden op het Wad is een geweldige belevenis.

20

3 Strategische keuzes en ambities

3.1 Inleiding De Waddenzee-regio ligt virtueel bezaaid met visies, rapporten en onderzoeken, maar een gezamenlijk perspectief op de ontwikkeling van het toerisme naar het Waddengebied ontbreekt. Zo’n gezamenlijk perspectief is evenwel noodzakelijk als kader voor een toeristisch uitvoeringsprogramma Friese Wadden. Deze constatering heeft geleid tot een extra ronde van deskresearch en groepsdiscussies om de marktontwikkelingen die zich in en om het Waddengebied voltrekken in beeld te brengen, de consequenties daarvan te beschrijven en te bespreken en om daaruit gezamenlijk conclusies te trekken over dat toeristisch perspectief voor de Friese Wadden. Daarnaast heeft deze discussie ook plaatsgehad met de klankbordgroep van dit project waar verschillende experts op gebied van toerisme, financiën en natuur in vertegenwoordigd waren. In dit hoofdstuk worden de strategische keuzes geschetst die zijn voortgekomen uit dit proces en uit de analyses die in hoofdstuk 2 beschreven zijn.


In de beschrijving van de strategische keuzes en ambities wordt onderscheid gemaakt naar de onderwerpen markt, aanbod, economie & netwerken en overheid. Naast deze grootheden is een paragraaf ‘Wadbeleving’ toegevoegd omdat dit de essentie van het waddentoerisme vormt en het de verbindende schakel is tussen de deelgebieden ‘eilanden’ en ‘waddenkust’. Waar nuttig en nodig worden accenten aangeduid voor de Waddeneilanden enerzijds en de kustgemeenten anderzijds.

Vlaanderen, die voor enkele dagen tot één week naar het Waddengebied komt. Deze groep past voor een belangrijk deel in de SmartAgent kleuren en doelgroepen ‘ingetogen aqua’ en ‘rustig groen’ (zie hoofdstuk 2). Op grond van afstand zal de vakantieganger uit Noord-Nederland oververtegenwoordigd zijn, terwijl de groei vooral in de regio’s Midden- en Zuid-Nederland en Vlaanderen zit. Deze toerist is ervaren en zal in alle soorten, maten en samenstellingen als ook in variatie van tijdsbesteding naar het Waddengebied komen.

3.2 De markt Gegeven de kwaliteiten van het Waddengebied en de demografische en maatschappelijke ontwikkelingen die zich in Nederland en Noordwest Europa voltrekken, worden de volgende keuzes gemaakt in doelgroepen.

Daarnaast ligt de focus op de markt voor gezinnen met kleine kinderen (0 tot en met 12 jaar). Deze groep, die zich met name bevindt binnen de leefstijl ‘uitbundig geel’ (en deels in ‘gezellig lime’), zal met name in de zomerperiode naar de Waddenregio (blijven) komen, echter relatief kleiner worden (met name het gezellig lime deel). De regio waaruit zij afkomstig zijn is grotendeels hetzelfde als die van de oudere toerist.

3.2.1 Keuze in doelgroepen Voor het gehele Waddengebied wordt een focus gelegd op de oudere toerist, afkomstig uit geheel Nederland, het westelijk deel van Duitsland en

21

Een belangrijke andere, aparte markt is die van de watersport; primair de zeilers en motorbootvaarders maar daarnaast ook de bruine vloot, (kite)surfers en sportvissers. De uitdagingen en mogelijkheden die getijdenvaren biedt, in combinatie met een aantrekkelijk vaardoel, maakt dat de Wadden als gebied een belangrijke vaarbestemming blijft. Dit maakt dat deze regio op watersportgebied meer dan andere regio’s in Nederland nog enig groeiperspectief heeft (diverse watersportdeskundigen onderschrijven dit ook). Alle eilanden, Lauwersmeer en Harlingen en de noordelijke Elfstedenvaarroute zijn in principe in trek bij de watersporters. De kleurgroepen die hierin uitspringen zijn ingetogen aqua en avontuurlijk paars.

verblijfsrecreatieve mogelijkheden in de kustregio en voor beide deelregio’s is deze afhankelijk van de mate waarin de uitbreiding van de waddenbeleving (zie paragraaf 3.4) tot stand komt.

Binnen al deze benoemde doelgroepen neemt de dagtoerist een eigen plek in. Vooral voor de eilanden Ameland en Schiermonnikoog en voor de kustregio is en blijft dit een belangrijke doelgroep. Er is groeiperspectief, maar voor de eilanden is deze vooral afhankelijk van een eventuele toename van

Een relativering is op zijn plaats. De hiervoor genoemde keuzes vormen geen dictaat maar bieden op grond van de kwaliteiten van het toeristisch Wadden-aanbod en de ontwikkelingen van de markt erg goede kansen voor behoud en zo mogelijk groei van het regionale toerisme. Desalniettemin kan de


Steeds belangrijker wordend, zijn de zogenaamde nichemarkten. Hieronder valt een breed scala aan specifieke, maar ook interessante doelgroepen, zoals: groepen (families, verenigingen ed.), evenementenbezoekers, natuurminnaars(vogelaars ed.), cultuur(historisch) toerisme, cruise-toerisme en de zakelijke markt. Deze markten bevinden zich in alle kleurgroepen, maar zeker ook onder avontuurlijk paars en zeer beperkt in gezellig lime.

individuele ondernemer andere keuzes maken in zijn of haar marketingmix en daar om allerlei reden erg succesvol in blijven of worden. Herhalingsbezoekers zijn op zich geen specifieke doelgroep, maar vooral marketingtechnisch gezien verdienen ze bijzondere aandacht. Al zeer lang hebben de Waddeneilanden veel herhalingsbezoek; gewoon mensen die regelmatig terugkomen, maar ook in de vorm van mensen die er als kind ooit geweest zijn, en dan later met eigen kinderen weer (regelmatig) terugkomen. Deze vorm van bezoek staat onder druk, maar is een belangrijke bron en moet zoveel mogelijk in stand gehouden worden. Hiertoe is extra aandacht noodzakelijk op het gebied van marketing, inzet van moderne media, gastvrijheid ed. 3.2.2 De markt naar deelgebieden Naast een algemene beschrijving van doelgroepen voor het gehele Waddengebied is het zinvol om de

22

enkele bijzonderheden per eiland en voor de kustregio te beschouwen. Schiermonnikoog is de ‘badplaats van Groningen’ en zal uit die regio veel (dag)publiek blijven ontvangen. Daarnaast dient het eiland met de bijzondere titel van nationaal park een sterkere positie in te nemen voor natuurminnaars. Vakantie is rust, even niets aan het hoofd. Ontspannen terugtrekken in een 'vertrouwde' omgeving. Een vakantie hoeft geen toeters en bellen. De ingetogen aqua en rustig groene groepen zullen hier relatief oververtegenwoordigd zijn. Van oudsher ontvangt Ameland veel Duitse toeristen hetgeen ook naar de toekomst zo zal blijven, mits de marketing daarop afgestemd blijft. Meer dan op andere eilanden krijgt Ameland een aandeel in het gezondheidstoerisme (kuren, zorg, beweging en sport). Ameland vervult van oudsher de functie van badplaats voor (Noord) Fryslân. Ameland trekt levensgenieters aan die graag met anderen actief en sportief hun vrije tijd doorbrengen. Ook de groep die 'gewoon' gezellig even weg wil met elkaar voelt zich thuis op het eiland. De groepen uitbundig geel en gezellig lime zullen hier relatief groot zijn en blijven. Terschelling heeft een goede en stevige propositie op de markt dankzij Oerol en de uitgestrekte natuur zoals op de Boschplaat en in het duingebied. De diversiteit van cultuur en natuur en de cafés en campings rond Midsland trekken zowel rustig groene, als de uitbundig geel als de avontuurlijk paarse groepen naar het eiland. Daarmee neemt Terschelling een eigenstandige plaats in binnen de Waddenbestemmingen.


Vlieland is het thuis voor vakantiegangers uit het zuidoostelijke deel van Noord-Holland; een kapitaalkrachtige en trouwe markt. De stijlvolle en luxe recreant voelt zich thuis op Vlieland. Die recreant wil in zijn vrije tijd wel graag 'exclusief' ontspannen en graag gezien worden. Daarnaast biedt de zomermaanden het eiland juist een ideale plek voor toeristen die gericht zijn op het gezin en de directe omgeving. Gewoon lekker vrij zijn. In de overige seizoenen trekt het eiland juist ook een groep met ruime aandacht voor cultuur en maatschappij. De festivals rond film en de meer alternatieve cultuur appelleert aan deze groep. Uitbundig geel, avontuurlijk paars en ingetogen aqua zijn voor dit eiland het belangrijkst. Binnen de kustgemeenten liggen de specifieke accenten grofweg op het handhaven en versterken van de positie als watersport-bestemming met ontwikkelings- en groeiperspectief voor Harlingen en Lauwersmeer. Daarnaast zou de Afsluitdijk, als alle plannen daar doorgaan, zich tot een attractie van formaat kunnen ontwikkelen. Voorts is de regio een aantrekkelijke plek voor de meer rustige recreanten. De dag doorbrengen met een boek en de krant de zilte lucht inademend. Met vrienden een fietstochtje maken gecombineerd met museum of braderie bezoek. Rust, ontspanning en lekker genieten met vrienden en familie. Maar avontuurlijk of inspannend hoeft het niet te zijn. De groepen rustig groen en ingetogen aqua zijn voor dit gebied het belangrijkst.

3.3 Het aanbod Het voornaamste onderdeel van het aanbod vormt het totale ensemble van het Waddengebied: de Waddenzee, haar natuur, het landschap, de luchten, de

eilanden, het kustlandschap, de dijk, de cultuurhistorie, de eigenzinnige dorpen op het vaste land en de eilanden. De levende en dynamische kwaliteiten daarvan dienen ten alle tijden behouden te blijven en waar mogelijk nog verder ontwikkeld te worden. Dit betekent voor alle partijen en belanghebbenden een collectieve opgave. De toeristische keten (vervoer, verblijf, verzorging, vermaak, verteer) dient voor alle genoemde doelgroepen en in alle opzichten verder doorontwikkeld en meer marktconform gemaakt te worden. Accommodaties dienen aangepast te worden naar onder meer omvang, aantallen bedden per eenheid, comfort, toegankelijkheid en niveau van voorziening om maatwerk te kunnen leveren naar de veranderende marktgroepen (zoals bv. de behoeften van oudere en meereizende gasten). Ruimte in letterlijke en beleidsmatige zin dient te worden geboden aan bedrijvigheid en diversiteit die aansluit bij wensen/behoeften van prioritaire doelgroepen en specifieke nichemarkten. Als toeristische Wadden-hotspots en/of -poorten3 kunnen - naast de Waddenzee zelf - de vier eilanden, de Afsluitdijk, Harlingen, Franeker, Dokkum en Lauwersoog worden aangewezen. Holwerd hoort in principe ook in dit rijtje thuis maar daarvoor zal eerst het nodige ontwikkeld moeten worden (de plannen daartoe zijn er al). Kornwerderzand, Zurich, Zwarte Haan, Marrum en Paessens Moddergat zijn vervolgens de pleisterplaatsen in de verbindingen tussen voornoemde locaties. De plaatsen aan de kust worden verder ontwikkeld tot aantrekkelijke bestemmingen; 3

Waddenfonds, 2012. Programma Waddenfonds 2012-2013. Versie 1.0; 6 september 2012

23

‘parels’ voor allerlei Wadbeleef-activiteiten. Het project ‘Noordoost aan het Wad’ kan hierbij als vliegwiel dienen. Voor watersporters dienen er voldoende jachthavens aanwezig te zijn die voldoen aan de toenemende eisen die de huidige vaarrecreant aan havens stelt. Daarbij is het ook van belang dat deze havens verspreid over het gehele Waddengebied aanwezig zijn, daar waar mogelijk met grotere havens (zoals op de eilanden en in diverse kustgemeenten) en anders in de vorm van redes (zoals bijvoorbeeld in Zwarte Haan en Paessens Moddergat). De grotere havens dienen tevens afmeermogelijkheden te krijgen voor de cruisevaart. Enkele specifieke accenten kunnen worden benoemd. De kustgemeenten met een relatief geringe dichtbijmarkt zullen en kunnen zich toeristisch ontwikkelen vanuit de huidige kwaliteiten en aanbod (zoals bijvoorbeeld het Planetarium in Franeker). Nieuwe bedrijven en voorzieningen zullen dan ook vanuit de


huidige schaal (kleinschaligheid) tot wasdom moeten komen en zijn gebaat bij bijzondere en eigengereide voorzieningen, kwaliteiten en krachten. Daarnaast zijn in deze regio één of enkele wat grootschaligere (verblijfs)voorzieningen gewenst. De fietsen wandelinfrastructuur is op de Waddeneilanden, met name Ameland en Terschelling, aan innovatie en onderhoud toe. Langs de kust is het fietsnetwerk en het waddenwandelen op orde. Echter deze netwerken dienen beter benut te worden door meer wadbeleef-mogelijkheden, plekken en fietsen buiten de dijk. Daarbij is het eveneens van belang om na realisatie van de opvaarten tot aan de ‘Waddendorpen’ - te zorgen voor wandelen fietsverbindingen naar de Waddenzee.

3.4 Wadbeleving De essentie van het verblijven in het Waddengebied is de bewust of onbewuste beleving van de natuur, het

landschap en haar intrinsieke waarden zoals rust, bijzondere en zuivere luchten. Nog veel meer dan op dit moment het geval is, dient deze beleving te worden aangeboden aan de waddenbezoekers. In samenwerking met zoveel mogelijk partners dient deze waddenbeleving inhoud te krijgen door allerlei activiteiten, wadlooptochten, waddeneducatieve activiteiten, wad-dineren, wadcruises, modderfestivals, etc.. Het vormgeven van deze wadbeleving geeft ook goede kansen om de eilanden en de kustgemeenten via arrangementen met elkaar te verbinden en om de Werelderfgoedstatus meer tastbaar te maken. De Waddenzee is erg aantrekkelijk voor vele vormen van watersport, zowel voor de 'zwervers' die graag droogvallen als zij die liever binnen de vaargeulen blijven en de eilanden bezoeken. Daarnaast zijn er op het Wad vele andere activiteiten te beoefenen als wadlopen, zelf voedsel verzamelen op het Wad, flora en fauna spotten, vissen. Het Actieplan Convenant Vaarrecreatie is een voorbeeld van hoe recreatie en

24

natuur goed samen op kunnen gaan in dit bijzondere gebied. Onderdeel van de Wadbeleving is ook de verkoop van streekproducten en de mogelijkheid om de lokale keuken te proeven dan wel producten van lokale bodem te meenemen. De overtochten van en naar de eilanden bieden reeds een boeiend en plezierig verblijf op het wad. Geëxperimenteerd kan worden met mogelijkheden tot het aanbieden van beleeftochten over het wad waarbij niet de tijdsduur van de tocht maar het verblijf (droogvallen) op het wad maatgevend is. Andersoortige overtochten dan de huidige verbindingen tussen vaste wal en eilanden, kunnen ook het toeristisch-recreatieve verband tussen de eilanden en de vaste wal en tussen de eilanden onderling versterken: het worden dan dagrecreatieve uitstapjes over en weer. De uitdaging blijft eveneens bestaan om dagrecreatieve of meerdaagse wadbeleefarrangementen te ontwikkelen, al dan niet in multimodale vorm van wandelen, fietsen, varen, overnachten, enz.. Naast de eerder genoemde entrees tot de Waddenregio, zal het kwelderinfocentrum Noorderleech (bij het Gemaal Vijfhuizen, Marrum) met omliggende voorzieningen eveneens een pleisterplaats worden om het buitendijkse waddengebied te beleven. Een en ander sluit aan bij de plannen die de gemeenten Dongeradeel en Ferwerderadiel hebben om de toegankelijkheid en de beleefbaarheid van het (buitendijkse) Waddengebied te verbeteren.


3.5 Economie en netwerken Toerisme is een samengestelde sector waarin veel relatief kleine aanbieders actief zijn. Van belang is om deze sector goed te organiseren waarbij alle belangen een plaats krijgen. Daar ligt een opgave voor zowel ondernemers als de overheid om daarin een niet aflatende verantwoordelijkheid te nemen. Een goede organisatie is in de eerste plaats noodzakelijk om het hoofd te kunnen bieden aan veranderende marktomstandigheden. Ondernemers, zeker de kleinere, kunnen dat vaak niet meer alleen. Daarnaast hebben de meeste gemeenten zelf niet de financiële en inhoudelijke capaciteit om dit te organiseren/faciliteren. Noodzakelijke veranderingen in het aanbod van verblijf, horeca en detailhandel dienen gezamenlijk en onder begeleiding van goede, deskundige projectleiders opgepakt te worden. Overigens geldt dit niet alleen voor (grotere) transities op de eilanden, maar ook voor bestaande en nieuwe toeristisch-recreatieve bedrijven in de kustgemeenten. Essentieel onderdeel van de toeristische keten is de toeristische (regionale) promotie. In het uitvoeren van deze taak dienen de gezamenlijke ondernemers een vooraanstaande en besluitvormende positie in te nemen. Aangezien de sector in de Waddenregio nog niet (al)omvattend is georganiseerd, ligt er ook (nog) een verantwoordelijkheid bij de overheid om de regionale promotie mede te organiseren. Voor Waddeneilanden, als zelfstandige toeristische bestemming, dient de promotie vooral (of beter nog uitsluitend) gezamenlijk vorm gegeven te worden. De kustregio kan zich voorlopig beter promoten via de algemene Fryslân promotie. Daarnaast dienen ten behoeve van de promotie scherpe keuzes te worden

gemaakt voor een heldere en eenduidige positionering van de Waddenregio. De Werelderfgoed titel is hierbij een probaat middel en kapstok. Gastvrijheid is de kurk waarop het toerisme drijft en daar kan niet genoeg aandacht naar uitgaan. Op alle mogelijke manieren dient deze dienstverlening ontwikkeld en gestimuleerd te worden ondanks de geringe aandacht die het gastvrije onthaal op tal van plaatsen krijgt. Een warm onthaal met persoonlijke aandacht en kennis van het gebied is essentieel en dient via cursussen en andere middelen verder versterkt te worden. Onderdeel van die gastvrijheid is ook een goede verbinding tussen het vaste land en de eilanden, de aankomst/ vertrek en de bagageafhandeling van ‘voordeur tot accommodatie’. Het vertrek vanaf en de aankomst in Harlingen, Holwerd en Lauwersoog alsook vanaf en op de eilanden dient veel comfortabeler en ‘toeristvriendelijker’ te worden. Te vaak zijn de passagiers aan de weersgoden overgeleverd achter vreemd aandoende hekken. Evenementen zijn een probaat instrument om een bestemming te promoten als ook om op locatie dynamiek en toestroom van publiek te krijgen. In samenwerking met ondernemers, overheden en organisatoren, zullen evenementen in welke vorm dan ook (groot en klein) maar wel passend bij het imago en de kwaliteiten van het Waddengebied en binnen de natuurrichtlijnen, gestimuleerd worden. Kennisinstituten vormen een belangrijk onderdeel van de bedrijfseconomische keten ter ondersteuning en verdere ontwikkeling van het bedrijfsleven. Ten voordeel van beide dienen de relaties tussen de

25

belanghebbenden in de sector en de instituten geïntensiveerd te worden. Keuzes dienen te worden gemaakt over de wijze waarop toeristen het Waddengebied kunnen gaan bezoeken. Nagedacht dient te worden over de locaties en entrees tot de Wadden waar de snelheid van bezoek spreekwoordelijk van ‘120 of 80 km/u’ naar ‘0 km/u’ gaat. Vanzelfsprekend zijn Harlingen, Holwerd en Lauwersoog enkele van deze entrees. Maar daar bevindt de nietsvermoedende bezoeker zich reeds lang in het Waddengebied. De informatiestroom dient dus eerder plaats te vinden op de rand van het Waddengebied (bijvoorbeeld op een interessante plek op de Afsluitdijk) en dient bovendien intensiever te zijn. Veel gemeenten draaien zich warm voor de komst van een bezoekerscentrum over het (Werelderfgoed) Waddengebied. Voordat daarover besloten wordt, dient er eerst goed nagedacht te worden over een


juiste wijze van informatievoorziening voor verschillende doelgroepen, momenten, fysiek en digitaal en over de mogelijkheden voor aansluiting bij (bestaande) voorzieningen zoals VVV, horeca, infocentrum, attractie of accommodatie.

3.6 Overheid en bedrijfsleven Toerisme is één van de speerpunten van beleid voor alle gemeenten in het Waddengebied. Dat betekent dat bij relevante politieke besluiten het belang van toerisme consequent en expliciet wordt meegewogen. De rollen voor de overheid bij de toeristische ontwikkeling liggen primair op het vlak van stimuleren en faciliteren. Echter daarnaast heeft de overheid een belangrijke rol bij het aanleggen en beheren van basisrecreatieve, publieke voorzieningen zoals paden, strandovergangen, landschapsbeheer ed. Voorts kan de overheid, als onafhankelijke partij, de rol op zich nemen om de sector (mee) te organiseren

en te verbinden en om de financiering van collectieve belangen (zoals promotie en gastheerschap) te regelen. Innovatie van de sector moet primair door bedrijven zelf vorm gegeven worden en voortkomen uit een gezonde spanning en dynamiek tussen vraag en aanbod en daaraan gekoppeld een competitie tussen aanbieders op de toeristische markt. Daarnaast kan de motor van innovatie gestimuleerd worden door vernieuwingen nadrukkelijk onder de aandacht te brengen. Hierin kan de overheid haar stimulerende en faciliterende rol goed vormgeven. Digitalisering van communicatie, informatieverstrekking en dienstverlening is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Alle maatregelen dienen genomen te worden om de toerist maximaal te faciliteren in zijn behoefte aan digitale communicatie in welke vorm dan ook. In navolging van verschillende bedrijven en enkele plaatsen dienen alle locaties van ‘toeristische

26

verdichting’ voorzien te zijn van vrij toegankelijk wifiverbinding van voldoende kwaliteit. Hierin dienen overheid en bedrijfsleven gezamenlijk hun verantwoordelijk te nemen. Duurzaamheid wordt steeds belangrijker, zie bijvoorbeeld de Europa 2020 Strategie en het belang dat toeristen daaraan hechten (Trendrapport NRIT 2012). Zowel het bedrijfsleven als de overheid moet hiermee aan de slag, soms ieder zelfstandig, soms in gezamenlijkheid. De overheid is vooral aan zet als het gaat om regelgeving, openbaar vervoer, openbare verlichting ed. Bedrijven dienen een duurzame bedrijfsstrategie op te stellen en deze vorm en inhoud te geven.

Voor de ontwikkeling van het toerisme langs de Waddenkust zal de overheid de komende jaren een extra inspanning moeten leveren door het creëren van goede randvoorwaarden voor bedrijvigheid, zoals mogelijkheden tot beleving van de Wadden, goede infrastructuur op het land en het water (opvaarten) en een versterking van de organisatiegraad in de sector.

Een gezamenlijke strategie, onder meer gericht op energieneutraal wonen en verblijven in het Waddengebied, is een logisch en vanzelfsprekend speerpunt. Dit vertaalt zich onder meer in stimuleren van aanvragen voor de toekenning van green keyprogramma’s, blauwe vlaggen en Waddengoud producten en diensten, het actief deelnemen en initiëren van duurzame vormen van energieopwekking en het terugdringen van energiegebruik. De Friese Waddenregio is onderdeel van een gebied dat zich uitstrekt over de provincies Noord-Holland Groningen, Duitsland en Denemarken. Daaraan ontleent de Friese Waddenregio een deel van haar identiteit, positie en kwaliteit. Het is zonder meer noodzakelijk om vanuit welgemeende eigen belang de samenwerking met de aangrenzende provincies en landen te continueren en waar mogelijk naar een hoger niveau te brengen.


27

4 Uitvoeringsprogramma

4.1 Inleiding Gegeven de strategische keuzes zoals verwoord in het vorige hoofdstuk, worden in dit hoofdstuk de doelen en operationele doelstellingen voor het toeristisch programma benoemd, gevolgd door de programmalijnen en de maatregelen. Daarna volgt een prioritering van maatregelen en een overzicht van prioritaire (koepel)projecten en belangrijke infrastructurele basisvoorzieningen. Een overzicht van alle aangemelde projecten is weergegeven in de bijlagen. In deze laatstgenoemde lijst is van alle projecten de huidige status kort aangeduid, alsmede de uitvoeringstermijn, financieringssituatie en haalbaarheid. Op basis hiervan en andere relevante criteria, zoals de (hoofd)doelen van dit programma, zijn keuzes gemaakt voor de prioritaire projecten waaraan vooral getrokken gaat worden/ energie op ingezet gaat worden en zo mogelijk als eerste uitgevoerd zullen gaan worden (zie paragraaf 5). Vervolgens wordt ingegaan op het economische belang van projecten en dit programma, de organisatie en de financiering.


4.2 Doelen en doelstellingen Het programma en de programmalijnen daarbinnen worden gestuurd vanuit één hoofddoel, te weten: De omzet en werkgelegenheid in de toeristische sector aangeduid als Bruto Toeristisch Product, is in 2020 op de Waddeneilanden4 minimaal op hetzelfde niveau als in het topjaar (Index 100) en voor de kustgemeenten gegroeid met 20% in vergelijking met 2010. Voor drie Waddeneilanden wordt 2009 als topjaar aangemerkt en voor Schiermonnikoog 2003. Voor de kustgemeenten is 2010 het ijkmoment. In beide gevallen dienen de resultaten uiteraard te worden gecorrigeerd voor inflatie. Naast dit hoofddoel zijn enkele meer specifieke doelen benoemd, namelijk: 4

Elk eiland definieert nog zelf een meer preciezere waarde waarbij dit minimum als ondergrens geldt, zie bijlage 1.

1. De totale toeristische keten en vakantiebeleving, in de vorm van voorzieningen, informatie, gastvrijheid, hard en zacht, publiek en privaat etc, is in 2020 marktconform, divers en kwalitatief van bovengemiddeld niveau. 2. De fysieke verbindingen als mede de toeristischrecreatieve samenhang tussen de eilanden onderling en met kustgemeenten zijn in 2020 aanzienlijk versterkt. 3. De Wadden zijn in 2020 als toeristisch-recreatieve bestemming, naar economie, leefbaarheid en natuur en landschap, de meest duurzame regio van Nederland. 4. De organisatiegraad en samenwerking van toeristische ondernemers in het gehele Waddengebied zijn in 2020 uitstekend, zowel met betrekking tot marketing en promotie, als op het gebied van gastvrijheid, productontwikkeling en innovatie. Het hoofddoel komt tot uitdrukking in alle hierna beschreven programmalijnen (zie derde paragraaf). De andere vier doelen zijn in meer en mindere mate gekoppeld aan één of twee programmalijnen. Deze

29

meer specifieke doelen worden hieronder vertaald in operationele doelstellingen. Ook de criteria / indicatoren op basis waarvan deze gemeten en gemonitord worden, worden daar benoemd. Die aanduidingen zijn echter nog algemeen van aard omdat dit onderdeel nog nadere uitwerking behoeft. Datzelfde geldt voor een goede nulmeting (voor alle doelen) of vaststelling op basis van beschikbare gegevens.

–

–

–

–

–

Vanuit de specifieke doelen zijn de volgende operationele doelstellingen geformuleerd: Uit bezoekersenquêtes moet blijken dat de waarderingsscore voor het aanbod (faciliteiten; gastheerschap, landschap, etc.) gemiddeld minstens een 8 is en dat het aantal 6-scores en lager minder dan 1% is. Uit objectief vergelijkingsonderzoek moet blijken dat het ‘harde’ aanbod meer divers, marktconform en kwaliteit heeft dan in vergelijkbare, concurrerende regio’s.


– –

–

Wanneer de generieke omzetdoelstelling (zie hoofddoel) is gehaald, mag successievelijk worden geconcludeerd dat de promotie naar behoren heeft gefunctioneerd. Het aantal overtochten met reguliere veerdiensten en andere overtochten is minimaal terug op het gedefinieerde topjaar (in aantallen: ca. 175.000 Vlieland; ca. 425.000 Terschelling; ca 550.000 Ameland ca. 300.000 Schiermonnikoog) Het aantal deelnemers aan wadbeleef-arrangementen, activiteiten, excursies ed. is gestegen met 20% (moet per activiteit nader uitgewerkt worden) In de Waddenregio moet blijkens website en Wadactiviteitenkalender altijd wat te doen zijn De omzet gerelateerd aan producten en diensten gericht op waddenbeleving, eilandhoppen, dagexcursies vanuit de eilanden naar de kust en omgekeerd ed. maakt 5% uit van de totale toeristische omzet in de gehele Friese Waddenregio. De Wadden zijn als toeristisch-recreatieve bestemming, gemeten naar energie-

–

–

–

– –

–

zelfvoorzienendheid en CO2-emissie, de meest duurzame regio van Nederland De landbouwsector op de eilanden is omgevormd tot een duurzame landbouw en staat meer in dienst van de toeristische sector (bezoekmogelijkheden, streekproducten ed.) 75% van alle toeristisch-recreatieve bedrijven vallen onder een duurzaamheidslabel (Green Key, Waddengoud ed.) en hebben een duurzame bedrijfsstrategie Vervoer en transport naar en op de eilanden zijn zoveel mogelijk verduurzaamd en het bagagevervoer en parkeersysteem geïntegreerd Het aantal streekproducten afkomstig van de eilanden is met 20% gestegen. 75% van de toeristische ondernemers op de eilanden en 50% in de kustregio zijn direct of indirect betrokken bij gezamenlijke marketing en promotie, acties op het gebied van gastvrijheid, productontwikkeling en innovatie ed. In nauwe samenwerking met kennisinstituten is een uitgebreid programma van monitoring en waardering

30

–

–

ontwikkeld en dit wordt door 75% van de ondernemers op de eilanden en 50% van de ondernemers in de kustregio ondersteund middels het aangedragen van gegevens, het delen van kennis en bijdragen in uitvoeringskosten. Het Waddengebied heeft een duurzame vorm van financiering voor promotie (door ondernemers) en voor het beheer van basisrecreatieve voorzieningen (door de overheid). Alle terreinbeherende organisaties, belangen- en toeristische organisaties doen mee aan het periodiek overleg recreatie & toerisme Waddengebied.

a. b.

I. II. III. IV.

4.3 Programmalijnen Gegeven de doelen van dit programma zijn vier programmalijnen benoemd met daarbinnen maatregelen en projecten die moeten leiden tot realisatie van doelen en doelstellingen. Deze lijnen zijn ook afgeleid van de conclusies uit de SWOT-analyse, het perspectief 2020 en de aangereikte projecten. De vier programmalijnen zijn: Aanbod - hardware: ontwikkeling, transitie, kwaliteit en beheer Aanbod - software: wadbeleving, gastvrijheid, digitalisering, arrangementen en promotie Duurzaamheid en landschap Organisatie & monitoring: Organisatie, samenwerking, kennis- en ketenontwikkeling en monitoring Hieronder worden de 4 programmalijnen beschreven, inclusief doelstellingen en maatregelen. 4.3.1 Lijn I. Aanbod – hardware In de eerste lijn wordt onderscheid gemaakt tussen eilanden en kustgemeenten, publiek en privaat. Het overkoepelende doel is in alle gevallen hetzelfde: het


c. d. e. f.

aanbod moet marktconform, divers en van hoge kwaliteit zijn. De criteria die hiervoor gehanteerd worden zijn klanttevredenheid en vergelijking met andere regio’s (zoals Hollandse en Zeelandse Kust, Duitse Waddengebied ed.). Deze lijn, het doel en operationele doelstellingen vergt voor de verschillende deelgebieden en voorzieningen (publiek en privaat) andere maatregelen en een andere aanpak. Daarom wordt een onderscheid gemaakt in 6 maatregelen of sublijnen, namelijk: Aanpassing verblijfsaanbod aan de veranderde vraag (innovatie en transitie) Toeristische keten van vermaak en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie) Zakelijke markt ontwikkelen Onthaal en beleefbaarheid van het Waddengebied upgraden/vergroten Wadden Watersportbestemming versterken Waddenkust aanbod verder ontwikkelen 4.3.2 Lijn II. Aanbod – software Het aanbod op het vlak van wadbeleving, gastvrijheid, digitalisering, arrangementen, evenementen en promotie die in deze lijn ontwikkeld moeten worden kunnen zowel publiek als privaat zijn of hebben een publiek-privaat karakter. Daarom wordt hier geen verder onderscheid gemaakt. Omdat het veelal voorzieningen zijn die zowel op de eilanden als in de kustgemeenten nodig of gewenst zijn, kunnen hiervoor makkelijk regiobrede projecten ontwikkeld en uitgevoerd worden. Ook daarom worden deze voorzieningen in een cluster samengebracht. De criteria/indicatoren die hierbij gehanteerd gaan worden zijn: klanttevredenheid, omzet en aantallen bezoekers/deelnemers/passagiers ed. Voor de tweede programmalijn zijn vier maatregelen van belang:

a. b. c. d.

Digitalisering Waddengebied Wadbeleving vergroten Wadden gastheerschap Waddenpromotie 4.3.3 Lijn III. Duurzaamheid en landschap Duurzaamheid en landschap vormen een belangrijke dimensie in de positionering van de Wadden, de eilanden en de kust, nu en in de toekomst. Niet alleen vormt duurzaamheid de garantie dat de Wadden in de toekomst hun natuurlijke en landschappelijke kwaliteit behouden, het is eveneens een belangrijke waarde die schraagt onder de kwaliteiten van gezond verblijven in een zorgzame omgeving. De realisatie van deze programmalijn is een private en publieke aangelegenheid. De ambities voor duurzaamheid zijn vastgelegd in het rapport Duurzame Waddeneilanden; ‘Op weg naar een energieke toekomst in 2020’! De criteria/indicatoren waaraan gemeten gaat worden zijn: mate van zelfvoorzienendheid op het gebied van energie, CO2-reductie, percentage duurzame landbouw, aantal bedrijven en instellingen dat een duurzame bedrijfsstrategie en een duurzaam keurmerk heeft, mate van duurzaam openbaar vervoer en aantal verschillende streekproducten.

De maatregelen binnen de derde programmalijn zijn: Stimuleren, ondersteunen duurzame bedrijfsvoering Ontwikkeling duurzaam vervoer op de eilanden Lokale duurzame energieproductie Natuur en landschapsontwikkeling ten behoeve van waddenbeleving e. Milieuproblemen oplossen, o.m. baggerproblematiek a. b. c. d.

31


Prioriteit

Lijnen Maatregelen I. Aanbod Hardware: ontwikkeling, transitie, kwaliteit en beheer a. Aanpassing van het verblijfsaanbod aan de veranderende vraag (innovatie en transitie) b. Toeristisch keten van vermaak en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie) c. Zakelijke markt ontwikkelen d. Onthaal in en beleefbaarheid van het Waddengebied upgraden/vergroten e. Wadden Watersportbestemming versterken f. Waddenkust aanbod verder ontwikkelen II. Aanbod Software: wadbeleving, gastvrijheid, digitalisering, arrangementen, evenementen en promotie a. Digitalisering van het waddengebied b. Wadbeleving vergroten c. Wadden gastheerschap d. Waddenpromotie III. Duurzaamheid en landschap a. Stimuleren, ondersteunen duurzame bedrijfsvoering b. Ontwikkeling duurzaam vervoer op de eilanden c. Lokale duurzame energieproductie d. Natuur en landschapsontwikkeling ten behoeve van waddenbeleving e. Milieuproblemen oplossen, o.m. baggerproblematiek IV. Organisatie & Monitoring a. Vergroten organisatiegraad sector b. Periodiek overleg tussen belanghebbende partijen c. Monitoring (Kencijfers verzameld en besproken) d. Toerisme is speerpunt van beleid

Bijdrage (hoofd)doelen

Tabel 4.1 Overzicht en waardering maatregelen

HD, 1 HD, 1 HD, 1 HD, 1, 2 HD, 1, (2) HD, 1

1 2 2 2 2 1

HD, 1, (2) HD, 1, 2 HD, 1, (2) HD, 1, 4

2 1 1 1

3 3 3 3 3

3 3 3 2 2

4 4 4 4

2 3 3 2

32

4.3.4 Lijn IV. Organisatie & monitoring Iedere sector is gebaat bij een goed functionerende keten en verbanden tussen de verschillende deelsectoren en bedrijven die in gezamenlijkheid de keten vorm en inhoud geven. Daarin is de toeristische sector geen uitzondering, sterker nog, in deze keten is die samenwerking nog belangrijker. Het toeristisch product van een bestemming wordt door de gasten over het algemeen als één geheel gezien (met name in een klein geografisch gebied als een Waddeneiland). De gehele keten is dan al gauw zo sterk als de zwakste schakel. Tegelijkertijd is de toeristische sector door haar aard (grote diversiteit aan bedrijven) en schaal (meestal kleinschalig) lastig te organiseren. Het is van groot belang dat energie, tijd en inzet geleverd wordt om de sector tot een grotere mate van organisatie en samenwerking te brengen teneinde met meer power de totale keten te laten functioneren. De vierde programmalijn geeft invulling aan het laatste specifieke doel, maar is van even groot belang voor het bereiken van de andere doelen. De realisatie van deze programmalijn is een private en publieke aangelegenheid. Voorts zijn de meeste projecten hierbinnen zowel van toepassing op de eilanden als de kustregio. Hooguit verschillen accenten en operationele doelstellingen. Daarom wordt alleen waar nodig en nuttig onderscheid gemaakt tussen beide regio’s. De criteria en indicatoren waarmee de resultaten van de projecten binnen deze programmalijn gemeten gaan worden zijn: klanttevredenheid, organisatiegraad, mate van samenwerking bij productontwikkeling en promotie en de mate van medewerking bij overkoepelende zaken als monitoring en kennisontwikkeling.


De 4 maatregelen in deze lijn zijn: a. Vergroten organisatiegraad van de sector b. Organisatie periodiek overleg met alle belanghebbenden c. Monitoring d. Toerisme is speerpunt van beleid.

4.4 Waardering maatregelen Op de vorige pagina is een overzicht gegeven (zie tabel 4.1) van alle maatregelen en hun verhouding tot de (specifieke) doelen van het programma. Eveneens is een weging gegeven aan de maatregelen ter beoordeling en prioritering van de projecten. De achterliggende kerngedachte en overweging is geweest de mate waarin de desbetreffende maatregel zal bijdragen aan het zogenoemde Bruto Toeristisch Product voor en de economische dynamiek van het Waddengebied. Daarbij zijn de maatregelen voor ontwikkeling van waddenbeleving, verblijfsrecreatieve accommodaties, gastheerschap en promotie het hoogst gewaardeerd.

4.5 Overzicht projecten en beoordeling In de bijlagen is een compleet overzicht gegeven van alle projecten binnen de verschillende lijnen en maatregelen. Deze lijst is tot stand gekomen op basis van rapporten, gesprekken, inventarisaties bij gemeenten, ondernemers, intermediaire organisaties ed. Niet alle (detail) informatie was tijdens het schrijven van de definitieve versie van dit programma beschikbaar en er komen steeds weer nieuwe projecten naar voren. Het overzicht aan projecten is daarom een ‘dynamisch’ en indicatief werkdocument.

De prioritaire en basisinfrastructuur projecten zijn in een apart projectenboek zo goed mogelijk uitgewerkt in projectfiches, op basis van op dit moment beschikbare informatie bij voornoemde gemeenten, ondernemers, intermediaire organisaties ed. Ook door de schrijvers van dit programma zijn projectideeën toegevoegd naar aanleiding van discussiebijeenkomsten en eigen waarnemingen. Op deze wijze is een projectlijst ontstaan van tussen de 150 en 200 projecten. Bij alle projecten is allereerst de status vermeld (idee, definitie of ontwerpfase, voorbereiding of in realisatiefase), de termijn waarop het uitgevoerd gaat of zou kunnen worden (kort, middellang, lang), wat het investeringsvolume (laag, middel of hoog) is en hoe de financieringsmogelijkheden er uit zien (financiering onduidelijk, zeker, ed.). Tot slot zijn de projecten op haalbaarheid (planologisch, beleidsmatig en voornoemde aspecten) beoordeeld en gewogen. Alle beoordelingen zijn simpel gehouden omdat het vaak lastig is om meer in detail iets over projecten te zeggen. De meeste projecten zijn immers pas in de idee-fase. De beoordelingen met betrekking tot status, termijn en financiering zijn daarom met een ‘x’ geduid, en die met betrekking tot investeringsvolume met een ‘L’ (minder dan € 1 miljoen), ‘M’ (tussen de € 1 en € 5 miljoen) of ‘H’ (meer dan € 5 miljoen). De haalbaarheid is aangeduid met een ‘+’, ‘-‘ of ‘0’, met als betekenis ‘haalbaar’, resp. ‘onhaalbaar’ of ‘onzeker/onduidelijk’. Al deze beoordelingen zijn geaccordeerd door de klankbord-, projecten stuurgroep die de opstelling van dit programma begeleid en aangestuurd hebben.

33

Omdat de meeste projecten nog slechts in de ideefase verkeren, niet uitgewerkt, gepland en gefinancierd zijn, is het (nog) niet mogelijk om een meerjarig uitvoeringsprogramma tot 2020 op te stellen. Daarom is er voor gekozen om een programma met prioritaire projecten (zie paragraaf 4.6) samen te stellen, waarvan de meeste op vrij korte termijn (2014-2016) uitvoerbaar zijn en waaraan getrokken gaat worden. Ook voor dit programma is de planning en financiering nog niet rond. Wel geeft het een duidelijke richting aan om met de uitvoering van het Toeristisch Programma Friese Wadden een voortvarende start te maken.

– –

–

– 4.6 Prioritering projecten Voor de prioritering van projecten is gekozen voor een relatief simpele en zo objectief mogelijke benadering waarbij de projecten minimaal aan de onderstaande criteria dienen te voldoen, namelijk:


Projecten moeten haalbaar, gewenst en op relatief korte termijn uitvoerbaar zijn Projecten moeten direct bijdragen aan het hoofddoel: economische betekenis in termen van omzet en werkgelegenheid, dus leiden tot meer toeristen en bestedingen. Deze economische betekenis van projecten is weergegeven in een schaal van 1 (weinig tot geen) tot 5 (grote economische betekenis). Projecten moeten op cruciale wijze bijdrage aan de economische dynamiek, gerelateerd aan de conclusies uit de analyse en de strategische keuzes en ambities (hoofdstuk 3). De noodzakelijkheid is beoordeeld met +, ++ of +++: voor respectievelijk weinig, matig tot zeer noodzakelijk. Projecten die als quick wins te beschouwen zijn krijgen ook voorrang (’+’; wel - of ‘–‘; geen quick win). Op basis van deze criteria heeft een eerste weging en selectie van projecten plaatsgevonden. De projecten die een score van 4 of 5 op het criterium

‘economische betekenis’ hebben, zijn geselecteerd (weergegeven in blauw gevulde rijen van tabel 4.2, zie volgende pagina’s). Vervolgens zijn de zeer noodzakelijke (+++) projecten aan de lijst toegevoegd (rood gevulde rijen van tabel 4.2) en alle quick wins voor zover deze op basis van de 2 vorige criteria al niet naar voren waren gekomen (blanco rijen).

– –

–

Deze lijst van prioritaire projecten is weergeven in het overzicht op de pagina’s hierna. Daaruit blijkt dat in de eerste jaren sterk ingezet gaat worden op: Het initiëren, stimuleren en ondersteunen van transities in de verblijfsrecreatieve sector. Het ontwikkelen en samenbrengen van waddenbeleving en gastheerschap (in allerlei vormen en maten: evenementen, excursies, arrangementen, gildes, certificering etc). Het organiseren, samenbrengen en structureel financieren van marketing & promotie.

34

d. Onthaal in en beleefbaarheid van het Waddengebied upgraden/ vergroten


Ontwikkeling havenfronten Ontwikkeling bezoekerscentra Ontwikkeling vaarroutes



Haalbaarheid

b. Toeristisch keten van vermaak en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie)

Investeringsomvang


Quick wins


Noodzakelijkheid



Tabel 4.2: Prioritaire projecten

5 3 5 5 5

+++ +++ ++ ++ ++

-

M L H H H

+ + 0 + +

I, S O S, O S, O S, O

2 4 4 4 4 4 3

+++ ++ + + ++ + +++

-

M H H M M H L

0 + 0 0 0 0 0

S, O S, O S, O S, O S, O S, O I, U

3 2

+++ +++

-

M M

0 +

I, U I, U

2

+++

-

M

0

Holwerd Poort tot de Waddenzee (Holwerd aan Zee), Dongeradeel

4

+++

-

H

0

I, U I,U,S, O

Concept ontvangst waddenbezoek ontwikkelen

3

+++

+

L

+

S, O

Diversificatie vervoer over Waddenzee: initiëren, stimuleren, ondersteunen

3

+++

-

H

0

S, O

Individuele projecten Initiëren, stimuleren, ondersteunen meer bungalows, minder luchtbedden op Vlieland Studie transitie verblijfsrecreatie accommodaties eilanden Marktconform maken kampeerboerderijen aanbod op Ameland Ondersteuning transities op Schiermonnikoog Ondersteuning transities op Terschelling Zorgtoeristische voorzieningen: initiëren, stimuleren, ondersteunen: alle eilanden Stimuleren en ondersteunen Kuuroord op Ameland Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/wellness faciliteiten op Terschelling Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/wellness faciliteiten op Schiermonnikoog Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/wellness faciliteiten op Vlieland Stimuleren en ondersteunen Kuuroord in Dongeradeel Oplossing voor structureel beheer: overal Verbetering routenetwerken Terschelling, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed. Verbetering routenetwerken Schiermonnikoog Verbeteren fietsroutes Ameland, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed.

5 Blauw:



35


Haalbaarheid


Ontwikkeling voorzieningen langs Elfsteden vaarroute: boothelling De Dwinger en toeristisch-recreatief inrichtingsplan Bartlehiem (Ferwerderadiel) Ondersteunen 5-sterren hotel hoek N31/Waddenzeedijk, Harlingen Ontwikkeling verblijfsaccommo- Stimuleren 3-4 sterren ‘waddenhotel’ Holwerd daties langs de kust Ontwikkeling Eén waddentopattractie (verblijf): initiëren, stimuleren, ondersteunen II. Aanbod a. Digitalisering van Ontsluiting cultuurhistorie, natuur en landschap middels ICT toepassingen (QRSoftware: het waddengebied codes, Apps, layar, ed.) wadbeleving, Ontwikkeling Wadden App gastvrijheid, Wifi op alle openbare locaties en accommodaties digitalisering, b. Waddenbeleving Ontwikkeling samenbrengen waddendagtochten, excursies, arrangementen arrangement vergroten eilanden/kustgemeenten (begin waddenbezoek concept) en, Ontwikkeling/samenbrengen arrangementenprogramma (eilanden & evenementen kustgemeenten; ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018) en promotie Ontwikkeling/samenbrengen evenementenprogramma (eilanden & kustgemeenten; ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018) Ontwikkeling nichemarkten voor Via gerichte evenementen in voor en naseizoen nichemarkten trekken. en naseizoen Natuurliefhebbers, sporters, film, kunst en culturele festivals. c. WaddenProject Gastheerschap: Cursussen in Harlingen ivm cruisevaart en Expeditie gastheerschap Waddengebied: waddengastengildes, individuele belevingsprogramma’s, kwaliteitsverbetering & certificering ondernemers, feedback organiseren, monitoring Geïntegreerd bagagevervoer van voordeur (herkomst) tot accommodatie (op het eiland) d. WaddenWerelderfgoed Wadden als één merk in de markt zetten onder de paraplu van het werelderfgoed promotie Waddenzee Waddenzee Volledige gezamenlijke marketing en promotie van de eilanden, incl. strategie Nieuwe meerjarige marketingstrategie Waddeneilanden, incl. inzet social media Gezamenlijke marketing Promotie bundelen en inzetten op primaire markten

Investeringsomvang


Quick wins


Noodzakelijkheid

Maatregelen e. Wadden Watersportbestemming versterken f. Waddenkust aanbod verder ontwikkelen



4 4 4 5

++ ++ ++ ++

-

M H H H

0 0 + +

I, S S, O S, O S, O

2 2 2

++ ++ +++

+ L + L + M

+ + +

I, U S, O I, U

4

+++

+

L

+

S, O

4

+++

+

L

+

S, O

4

+++

+

L

+

S, O

4

+++

-

M

+

S,O

4

+++

-

L

+

S, O

3

+++

-

M

0

S, O

3 4 3

+++ +++ +++

+ +

L L L

+ + +

S, O S, O S, O

5

+++

+

L

+

S, O

36

Quick wins

Investeringsomvang

Haalbaarheid


b. Periodiek overleg tussen belanghebbende partijen c. Monitoring (Kencijfers verzameld en besproken) d. Toerisme is speerpunt van beleid

Koepelprojecten

Noodzakelijkheid

Maatregelen a. Stimuleren, ondersteunen duurzame bedrijfsvoering b. Ontwikkeling duurzaam vervoer e. Milieuproblemen oplossen IV. a. Vergroten Organisatie & organisatiegraad sector monitoring


Lijnen III. Duurzaamheid en landschap

2

+++ +++

-

L L

+ +

S, O S, O

1

+++

-

M

0

3 3

+++ +++

- M + L

+ +

S, O I, S, O S, O

4 5

+++ +++

+ +

L L

+ x

I, U I,S,O

3

+++

-

L

+

I, U

Kennisbijeenkomsten organiseren/stimuleren/initiëren

3

+++

+

L

+

S, O

Voorspellend en evaluerend meten met ondernemers (koppeling Toerdata) Planologische ruimte bieden aan toeristische ontwikkeling (uiteraard binnen de mogelijkheden en na gedegen afweging), m.n. in de kustgemeenten Toeristisch beleid opstellen en actueel houden Toerisme intrinsiek argument in politieke besluitvorming

4

+++

-

L

+

S, O

4 3 3

+++ +++ +++

+ +

L L L

0 + 0

I, U I, U I, U

Individuele projecten Stimuleren en ondersteunen duurzame (biologische) agrarische bedrijven, incl. streekproducten, beleving ed. (m.n. op de eilanden) Stimuleren en ondersteunen duurzame bedrijfsvoering toeristische accommodaties Initiëren, stimuleren en ondersteunen elektrisch (OV)vervoer op eilanden; bv. verhuur e-cars & -bikes bij havens Structureel oplossen baggerproblematiek eilanden; mede in relatie tot kosten en Natura 2000 beleid Ondernemers organiseren en vernieuwde positie in de sector geven Aantrekken/aanstellen coördinatoren/trekkers toerisme: Schiermonnikoog; evt. alle Waddeneilanden Duurzame financiering Waddenpromotie Moderniseren en optimaliseren toeristenbelasting eilanden en/of kustgemeenten; invoering WOZ heffing en duidelijkheid over besteding middelen

3

5 Blauw:



37

Ontwikkeling bezoekerscentra Overig




Haalbaarheid



Overig

Investeringsomvang


Individuele projecten Verbetering routenetwerken Terschelling, fietspad door polder (zie ook tabel 4.2) Verbetering fietsroutes Ameland (zie ook tabel 4.2) Ontwikkeling Kornwerderzand (recreatieve routes en infrastructuur) (Súdwest Fryslân) Rondje Lauwersmeer: versterken routes en kleinschalige recreatieve voorzieningen; Dongeradeel Ontwikkeling recreatieve routes en infrastructuur ter verbinding binnen- en buitendijks, Ferwerderadiel Buitendijkse wandelroutes, Ferwerderadiel Verbinding (doortrekken) buitendijkse fietspaden buurgemeenten, Ferwerderadiel Ontwikkeling Zurich (verbetering toegankelijkheid buitendijkse fietspaden) Ontwikkeling verbindingen en routes in Driehoek Kornwerderzand - Makkum Harlingen Verbetering strandovergangen, incl. faciliteiten Terschelling Transitie badstrand – strandovergang Badhuys Vlieland Herinrichting en toegankelijkheid verbeteren 3 strandovergangen, Ameland Toeristische kop van herinrichting Lies (Terschelling) Ameland voor iedereen; extra investering in toegankelijkheid voor mensen met beperking Entree van Ameland: verbetering veerdam en bedrijventerrein Nes Herinrichting centrum Dorp en Badweg, Schiermonnikoog Herinrichting Heereweg, Schiermonnikoog Herinrichting Veerdam, Schiermonnikoog Ontwikkeling, herinrichting haventerrein Terschelling: realisatie loods havenfaciliteiten en herinrichting omgeving betonningsterrein Herinrichting Havenplein en Veerdam Vlieland Bezoekerscentrum op Nieuwe Willemskade (Harlingen); thema het maritieme verleden van Noord-Nederland Entrepotgebouw op de Willemskade restaureren en multifunctioneel inrichten voor toeristisch-recreatief gebruik (Harlingen)

Quick wins

Maatregelen Koepelprojecten b. Toeristisch Verbetering keten van vermaak routenetwerken en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie)

Noodzakelijkheid



Tabel 4.3: Belangrijke recreatieve basis infrastructuur projecten

3 2

+++ +++

-

M H

d d

+ +

I, U I, U

2

++

-

L

n

+

I, U

3

++

-

M

d

+

I, U

2 2 2 2

++ ++ ++ ++

-

M M M L

n n n n

+ + + +

I, S I, S I, S I, U

2 1 1 1 1

++ ++ ++ ++ +

+/+/+/+

M M L L L

n d d d d

+ + + + +


2 2 1 1 1

++ ++ ++ ++ ++

-

M L L M M

d n d n n

+ + + + +


2 2

++ ++

-

M M

d n

+ +

I, U I, U

2

++

+/-

M

n

+

I, U

2

++

+/-

M

d

+

I, U

38

–

–

– –

Het in planologische/ procedurele zin ondersteunen van nieuwe verblijfsvoorzieningen en van voorzieningen op het gebied van welness en zorg. Daarnaast komt een aantal specifieke projecten naar voren als gevolg van het feit dat ze al ver voorbereid, noodzakelijk of quick win zijn. Enkele voorbeelden hiervan zijn: De ontwikkeling van een ‘wadapp’, een quick win project waarmee op korte termijn succes kan worden gehaald en tegelijkertijd een stimulerend en katalyserend effect uitgaat naar de verdere ontwikkeling van het Waddentoerisme (de ontwikkeling geschiedt door de samenwerkende VVV’s van de 5 Waddeneilanden; de VVV Texel is trekker van dit project); Ontwikkeling van het wifi-netwerk in het Waddengebied. Uitrol Wadden specifieke Strandstoelen

4.7 Belangrijkste basis infrastructuur De nadruk van het gehele programma ligt op het structureel versterken van de toeristisch economische sector in het Waddengebied. Als gevolg van de gehanteerde methode om hierop aansluitende projecten te selecteren, zijn voor gemeenten belangrijke recreatieve infrastructuur projecten niet in de prioritaire lijst terecht gekomen. Het betreft projecten als herinrichting strandovergangen, herinrichting jachthavens, herinrichting veerdammen, etcetera. Deze projecten hebben vaak betrekking op de uitstraling, de kwaliteit, gebruikerswaarde en de veiligheid van de openbare ruimte en daarmee de belevingswaarde van de toeristische bestemming en creëren als zodanig een belangrijke randvoorwaarde voor het toeristisch functioneren van de bestemming.


– – –

Het verbeteren van deze voorzieningen vormt een belangrijke randvoorwaarde voor het functioneren van de sector en dient een hoger dan enkel gemeentelijk belang en is vaak lastig door gemeenten alleen te financieren. Daarom is in het kader van dit programma per gemeente een aantal (afgesproken is maximaal vijf) belangrijke recreatieve infrastructurele projecten opgenomen die van groot belang zijn voor een goed toeristische product. De randvoorwaarden daarbij zijn: Projecten moeten een gemeentelijke prioriteit hebben. Er moet daadwerkelijk zicht zijn op uitvoering van de projecten. Er moet zicht zijn op mede financiering door de gemeenten zelf of anderszins. Deze belangrijke recreatieve infrastructuur projecten zijn opgesomd in tabel 4.3 (zie pagina 38).

4.8 Economisch rendement projecten Gegeven het stadium van ontwikkeling waarin de meeste projecten zich bevinden is het helaas niet mogelijk meer dan een uiterst indicatieve raming te geven van de omvang van investeringen die met de prioritaire projecten wordt gerealiseerd. Aldus zijn alle prioritaire projecten ingeschat naar investeringsomvang en economisch rendement. Deze indicaties zijn in tabel 4.2 weergegeven met laag (L), middel (M) en hoge (H) investering/rendement. De grenzen liggen op respectievelijk 1 en 5 miljoen aan investeringskosten c.q. economische spin-off. De achterliggende bedragen zijn opgeteld en aldus leert een eerste inschatting dat de geselecteerde projecten zo’n 200 miljoen euro aan investeringen en versterking van de economische structuur teweeg (kunnen) brengen door zowel de overheid als het bedrijfsleven. Hierin zijn meegenomen zowel de kosten in initiële studies,

voorbereiding als ook de investeringen in bijvoorbeeld transities van de verblijfsrecreatieve sector. De basis infrastructuur projecten zijn hierin niet meegenomen. Indien deze hierbij opgeteld worden komt het totale investeringsbedrag minstens 100 miljoen hoger uit. De directe en indirecte werkgelegenheidseffecten van voornoemde investering worden ingeschat op zo’n 4.000 fte arbeidsplaatsen, excl. infrastructuur projecten. Het niet uitvoeren van het toeristische programma betekent natuurlijk niet het einde van het toerisme naar de Waddenregio. Integendeel. Het gebied kenmerkt zich door hoge natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische waarden en aantrekkelijkheid die garant staan voor een blijvende toeristische belangstelling. De ‘stand-still’ door niet te investeren in het toerisme als belangrijke regionaal economische pijler, vertaalt zich in een trage achteruitgang in marktpositie, lagere aantallen vakantiegangers, steeds kortere verblijfsduur en daarmee een geleidelijke vermindering van werkgelegenheid en afname van de welvaart in de Waddenregio. Het op niveau houden van de concurrentiekracht vraagt om structurele en continue verbetering van en investeringen in het aanbod, de structuur van de sector en de arbeidsproductiviteit.

4.9 Positie en rollen In het uitvoeren van het Toeristisch Programma Friese Wadden nemen de verschillende partijen ieder hun eigen positie en vervullen een eigen rol vanuit deze positie. Navolgend wordt eerst een beschrijving gegeven van de positie/rollen die partijen innemen.

39


Quick wins

Investeringsomvang


Haalbaarheid


Maatregelen Koepelprojecten Individuele projecten e. Wadden Water- Ontwikkeling Ontwikkeling opvaarten NO Fryslân, Dongeradeel en Ferwerderadiel sportbestemming vaarroutes Ontwikkeling blauwe TOP’s Ferwerderadiel versterken Ontwikkeling voorziening langs Elfsteden vaarroute (Ferwerderadiel) (ook genoemd in tabel 4.2) Lytse Farwegen, Franekeradeel Afmeervoorziening in Nieuwe Willemshaven tbv luxe zeewaardige cruisevaart (Harlingen) Ontwikkeling, Ontwikkeling, verbetering, uitbreiding jachthaven, Schiermonnikoog uitbreiding Masterplan Waterfront Franeker (infra onderdelen), Franekeradeel jachthavens Verbetering, uitbreiding jachthaven Terschelling, fase 2: ombouw naar boxensysteem en drijvende steigers voor bruine vloot Herinrichting jachthaven Nes, verduurzaming en natuurontwikkeling (Ameland) f. Waddenkust Ontwikkeling aanbod verder verblijfsaccommo- Stimuleren/ondersteunen ontwikkeling kleinschalig verblijf bij Zwarte Haan (het ontwikkelen daties langs de kust Bildt) III. e. d. Natuur- en Duurzaamlandschapsontwikheid en keling tbv landschap waddenbeleving Kwelder ontwikkelingsproject “Naar Buiten – Holwerd”, Dongeradeel

Noodzakelijkheid

Lijnen


Tabel 4.3 (vervolg): Belangrijke recreatieve basis infrastructuur projecten

3 3

++ ++

-

H L

n n

+ +

I, U I, U

3 2

++ ++

+/-

L M

n n

+ +

I, U I, U

4

+++

+

H

d

+

I, U

2 3

++ ++

-

M H

n d

+ +

I, U I, U

2 3

++ ++

-

M H

d n

+ +

I, U I, U

3

+++

+/-

L

n

+

S, O

1

++

-

M

D +

S,O

40

– – – – – – –

– – – – – – – –

– – – –

Provincie Fryslân (samen met / in overleg met organisatie rond streekagenda’s/ streekhuizen*) Initiatief en coördinatie (toeristisch) Waddenbeleid Trekker, coördinator, administratie van (mede)financiering van het programma Coördinatie overleg, afstemming en realisatie programma Ondersteunen/bewaken ruimtelijke kwaliteit Waddenregio Coördinatie waddenoverleg belanghebbende organisaties Initiatief promotie-organisatie Stimuleringsmaatregelen / voorwaarden duurzame ontwikkeling Gemeenten Waddenregio Beheer publieke en recreatieve voorzieningen en infrastructuur Ontwikkelen en realisatie lokale publieke projecten Medefinanciering van projecten uit het programma Ontwikkeling en realisatie lokaal toeristisch beleid Stimuleren/uitdagen toeristische ondernemers in innovaties en transities en gastheerschap Creëren randvoorwaarden samenwerking, promotie, evenementen Bewaken ruimtelijke kwaliteit en welstand op lokaal niveau Stimuleren ontwikkeling toeristische keten Stimuleren en trekken duurzame ontwikkeling Ondernemers en ondernemende burgers Ontvangst gasten/bezoekers Waddengebied Initiëren en uitvoeren/exploiteren toeristischrecreatieve bedrijvigheid Organisatie en uitvoering van de (regio)promotie Innovatie


– – – – – – – – – – – –

–

–

Doorontwikkelen en coördineren van het gastheerschap Arrangementen ontwikkelen Evenementen organiseren Waddenbeleving ontwikkelen en aanbieden Natuur- en landschapsbeheer Terreinbeherende organisaties Beheren van natuur en landschap van het Werelderfgoed Waddenzee; Ontvangst gasten/bezoekers Waddennatuur en -landschap Initiëren en exploiteren natuurbeleef- en educatieve voorzieningen Toegankelijk en beleefbaar maken van natuur en landschap Innovatie Doorontwikkelen en coördineren van het gastheerschap Beleef-arrangementen ontwikkelen Intermediaire organisaties Op coöperatieve wijze behartigen van de belangen van de achterban en van het toerisme in het Waddengebied: Stimuleren van ontwikkelingen w.o. evenementen, gastheerschap en waddenbeleving (in samenwerking met andere organisaties en ondernemers) Pro-actief aanjagen van promotie van de Wadden

4.10 Projectorganisatie Geïnitieerd door de Provincie Fryslân wordt een programmaorganisatie ingericht om de uitvoering van het Toeristisch Programma Friese Wadden op te starten en te begeleiden/ coördineren. In de tweede helft van 2013 wordt de projectorganisatie verder

uitgewerkt en afgestemd op de organisatie rond de streekagenda’s. Het centrale programmamanagement wordt ondergebracht bij de bestaande programmaorganisatie Friese Meren Project/ Fryslân Topattractie. Deze organisatie bestaat uit een programmacoördinator aangevuld met een (parttime) financieel en communicatie-medewerker. Er moet een evenwicht ontstaan tussen centrale aansturing op het niveau van dit Toeristisch Programma Friese Wadden en de organisatie van de streekagenda’s van de 4 gebieden die samen het toeristisch Wadden Programmagebied vormen. Bestuurlijke drukte en extra overlegstructuren moeten hierbij zoveel mogelijk voorkomen worden. De stuurgroep bestaat uit één gedeputeerde van de Provincie, één bestuurder namens de zes kustgemeenten en één bestuurder namens de eilandgemeenten. De stuurgroep ziet toe op een adequate en juiste uitvoering van het programma Vervolgens wordt ingegaan op de projectorganisatie die noodzakelijk is om het programma uit te voeren waarbij de programma-organisatie TPFW periodiek verantwoordelijkheid aflegt aan de stuurgroep. Daarnaast heeft de programma-organisatie intensief overleg en stemt voortdurend over en weer af met een projectgroep bestaande uit de ambtelijke vertegenwoordigers van alle Friese Waddengemeenten. Nadrukkelijk wordt er voor gekozen om de maatregelen en projecten van dit Toeristische Programma Friese Wadden één op één over te nemen in de streekagenda’s, de aansturing vanuit de centrale programma-organisatie te laten plaatsvinden en de uitvoering zoveel mogelijk onder de streekagenda’s te laten plaatsvinden vooral voor die projecten waarvoor

41

Stuurgroep Toeristisch Programma Friese Wadden bestaande uit: Gedeputeerde Provincie Fryslân + 1 bestuurder namens de 4 eiland gemeenten + 1 bestuurder namens de 6 kustgemeenten

Klankbordgroep met vertegenwoordigers toeristische ondernemersorganisaties, marketingorganisaties, natuurorganisaties en kennisinstellingen.

Overige uitvoerders (vanuit VVV’s, Beleef Fryslân, Waddengoud, etc.)

programma-organisatie; programmacoördinator aangevuld met een (parttime) financieel en communicatie-medewerker

Projectenteam korte termijn ontwikkelen stimuleringsprojecten; projectleiders i.s.m. of vanuit de projectorganisatie

Projectgroep met ambtelijke vertegenwoordigers van alle Friese Waddengemeenten

Lokale en regionale uitvoerders (vanuit gemeenten, ANNO en overige streekhuizen)

Afbeelding 4.1: Projectorganisatie Toeristisch Programma Friese Wadden (voorstel)


42

overkoepelende projecten (bv. transities, waddenbeleving, organisatie & monitoring) stevig op en zorgen er voor dat deze in samenwerking met betrokken partijen tot stand worden gebracht. De projectleiders kunnen deels vanuit de projectbureaus/streekhuizen werken. Afhankelijk van het resultaat en de belangstelling voor ondersteuning (bij bijvoorbeeld transities), kan dit team van projectleiders in het tweede jaar (deels) gecontinueerd worden. De programmacoördinator kan zich dan ondertussen, samen met de projectbureaus/streekhuizen en gemeentelijke beleidsmedewerkers toerisme, meer richten op de uitwerking en financiering van de andere prioritaire en de belangrijke infrastructuur projecten.

de kaders helder zijn en een heldere opdracht beschreven kan worden. De Wadden-brede projecten en toeristische projecten die een specifieke deskundigheid vereisen zullen direct onder het programma-management worden uitgevoerd. Voor deze projecten zijn centrale regie en coördinatie gewenst. Synergie dient te worden gezocht met projecten die al aangestuurd worden door bestaande projectstructuren zoals die van De Nieuwe Afsluitdijk en Duurzame Wadden Eilanden. De programma-organisatie kan zich laten adviseren door de bestaande klankbordgroep die bestaat uit onder meer toeristische ondernemersorganisaties (RECRON, HISWA, ed), marketingorganisaties, natuurorganisaties en kennisinstellingen. Deze klankbordgroep heeft vooral een adviesfunctie bij de provincie brede projecten en thema’s. Daarnaast dienen vertegenwoordigers in de klankbordgroep te zorgen voor een goede terugkoppeling naar de verschillende achterbannen. In de eerste fase, 2014-2015 ligt de nadruk van het uitvoeringsprogramma sterk op het ontwikkelen, stimuleren en ondersteunen van aanvullend onderzoek, (zoals transities op de eilanden, voorzieningen in de kustgemeenten, en samenbrengen promotie en arrangementen) en het (laten) uitvoeren van de ‘quick-win’ projecten. Om bepaalde (overkoepelende) projecten goed uitgevoerd te krijgen, zal het in het begin noodzakelijk zijn om de programma-organisatie met extra menskracht te ondersteunen. Projectleiders die de taal van ondernemers en toeristische (promotie) organisaties goed spreken en kennis hebben van procedures en subsidieprogramma’s, zijn hiervoor het meest geschikt. Deze projectleiders pakken enkele samenhangende en


– –

– –

Op de vorige pagina is een schematisch overzicht gegeven van de programma-organisatie op hoofdlijnen.

Hieronder is op hoofdlijnen een overzicht gegeven van de taken en verantwoordelijkheden van het centrale programmanagement en de projectbureaus/streekhuizen (Streekwurk).

– – – –

– – –

Centrale programmamanagement/projectorganisatie: Sturing op samenhang totale TPFW programma en programmadoelen Monitoring op doelen TPFW programma Marketing & Werelderfgoed Ontwikkelen, stimuleren en ondersteunen van aanvullend toeristisch onderzoek in het hele Waddengebied Wadden brede projecten (waarvoor de kaders minder helder zijn) Verbindingen leggen tussen TPFW en ander beleid/programma’s Samen op werken in projecten met Streekwurk (betrokken projectbureaus/streekhuizen)

Projectbureaus/streekhuizen: Het loket voor lokale en streekgebonden toeristische projecten Uitvoering van TPFW op streekniveau, lokale en streekgebonden projecten, waddenbrede projecten waarvoor de kaders helder zijn Verbindingen leggen tussen TPFW en andere projecten in de streek Samen op werken in (toeristische) projecten met projectorganisatie TPFW

– – – – –

4.11 Begroting en Financiering De totale begroting voor de uitvoering van het Toeristisch Programma Friese Wadden is medio 2013 nog niet te maken. Er bestaan nog te veel onzekerheden, projecten zijn nog niet uitgewerkt en begroot en er is nog niet duidelijk wat wanneer uitgevoerd zou kunnen worden. Datzelfde geldt uiteraard voor de financiering waarbij het ook nog onduidelijk is welke projecten voor subsidies uit verschillende programma’s in aanmerking zouden kunnen komen. Voor de begroting is het daarom meer reëel om voorlopig alleen een begroting voor het eerste jaar (te beginnen vanaf 1 januari 2014) te maken. Deze begroting omvat dan de volgende onderdelen: Programma-organisatie bij de Provincie Team projectleiders Personeelsinzet gemeenten Advieswerkzaamheden ten behoeve van diverse (onderzoeks)projecten Uitvoeringskosten direct uitvoerbare projecten

43

grond te krijgen. Deze kunnen betaald worden uit het budget dat de Provincie aangevraagd heeft bij PS en voorwaardelijk beschikbaar is gesteld om dit programma op te starten. Voor de jaren 2014 en 2015 bedraagt dit budget per jaar € 250.000, totaal € 500.000.

Programma-organisatie Provincie Het programmamanagement wordt ondergebracht bij de bestaande programmaorganisatie Friese Meren Project/Fryslân Topattractie en wordt gefinancierd door de Provincie. Personele inzet gemeenten Voor de aansturing van het programma (coördinatie, afstemming, vergaderen/bijeenkomsten, etc.) wordt op 0,1 fte per jaar gerekend voor alle tien deelnemende gemeenten. Daarnaast moet gerekend worden op een personeelsinzet (toerisme, RO, inspectie, etc.) voor de uitvoering van (lokale) projecten; voor de eilandgemeenten wordt deze geraamd op 0,5 tot 1,0 fte (per jaar), voor Harlingen en Dongeradeel rond de 0,5 fte (per jaar) en voor de vier overige kustgemeenten op ca 0,3 fte (per jaar). Hierbij moet aangetekend worden dat deze laatste kostenpost sterk kan verschillen tussen de gemeenten en per jaar. Het is immers afhankelijk van de uitvoeringsprojecten die gemeenten inbrengen, gehonoreerd en uitgevoerd worden. De personeelsinzet door gemeenten voor de aansturing en coördinatie van het programma wordt gefinancierd door de gemeenten zelf. Bij de voorbereiding en uitvoering van lokale projecten zal dat meestal ook het geval zijn. Soms kan het echter ook nodig zijn om deze personeelsinzet onderdeel te laten zijn van de totale projectkosten. Hierdoor kan deze inzet ook deels meegefinancierd worden vanuit subsidieregelingen en fondsen. Team projectleiders De kosten voor dit team zijn nog niet te ramen en hangen ook af van de inzet die vanuit de streekhuizen geleverd kan worden. Zeker is dat enkele projectleiders nodig zijn om de overkoepelende projecten (bv. transities, waddenbeleving vormgeven) van de


– –

– –

– –

Advieswerk onderzoeksprojecten Wanneer wordt uitgegaan van inzet vanuit de gemeenten/provincie voor de meeste projecten, blijven onderstaande projecten over als prioritaire (onderzoeks)projecten voor het 1e jaar waarvoor externe ondersteuning/kennis gewenst is: Nulmeting als start van monitoring; onderdeel van het monitoringsproject (€ 100.000) Concept ontvangst waddenbezoek ontwikkelen: pm (relatie Waddenfonds projecten van externen, Werelderfgoed Waddenzee Actieplan, geldt voor 3 provincies / event. 3 landen) Studie transitie verblijfsrecreatie accommodaties alle eilanden: € 40.000 Oplossing voor structureel beheer routenetwerken, overal maar in het bijzonder op de Waddeneilanden: € 25.000 Opvolging methodiek/afspraken rond beddenboekhouding: pm Waddenbereikbaarheid en reisbeleving en reisgemak (richting Wadden) concepten ontwikkelen: pm De onderzoeken in het eerste jaar kunnen deels uit het door de Provincie geraamde opstartbudget TPFW (€ 500.000,=) gefinancierd worden. Dit budget is echter nadrukkelijk ook bedoeld als cofinancieringsbudget voor concrete projecten. Over de precieze invulling van dit budget beslist de stuurgroep op basis van voorstellen van de programmamanager.

Financiering (overige) projecten De financiering van de uitvoering van prioritaire en belangrijke infrastructurele projecten wordt per project onderzocht, bekeken en besloten. Daarbij worden ook externe bronnen betrokken, zoals het Waddenfonds, Interreg, OP-Noord, NUON gelden, ed. Met name het Waddenfonds biedt goede mogelijkheden. Projecten die daarvoor in aanmerking komen, krijgen max. 40% financiering van uit dat Fonds, kunnen een beroep doen op provinciale cofinanciering en zullen daarnaast vanuit andere bronnen en eigen bijdrages gefinancierd moeten worden.

4.12 Start-up programma 2014-2015 Zoals eerder aangegeven is er voor dit toeristisch programma nog geen compleet uitvoeringsprogramma te maken omdat nog te veel onzekerheden zijn met betrekking tot uitwerking, uitvoering en financiering van (de meeste) projecten. Dit betekent echter niet dat er niet al gestart kan worden met de uitvoering van projecten die al wel op korte termijn uitvoerbaar zijn. Hieronder is daartoe een overzicht gegeven, waarbij het projecten betreft die afkomstig zijn uit de tabellen 4.2 en 4.3. Deze groep van projecten wordt het start-up programma voor de jaren 2014 en 2015 genoemd (zie tabel 4.4).

45


Overig d. Onthaal in en beleefbaarheid van het Waddengebied upgraden / vergroten e. Wadden Watersportbestemming versterken

Ontwikkeling bezoekerscentra Ontwikkeling vaarroutes


Studie transitie verblijfsrecreatie accommodaties eilanden Oplossing structureel beheer routenetwerken Buitendijkse wandelroutes, Ferwerderadiel Verbinding (doortrekken) buitendijkse fietspaden buurgemeenten, Ferwerderadiel Verbetering strandovergangen, incl. faciliteiten Terschelling Transitie badstrand – strandovergang Badhuys Vlieland Herinrichting en toegankelijkheid verbeteren 3 strandovergangen, Ameland Herinrichting centrum Dorp en Badweg, Schiermonnikoog

Bezoekerscentrum op Nieuwe Willemskade (Harlingen); thema het maritieme verleden van Noord-Nederland, planontwikkeling Inventarisatie Ontwikkeling opvaarten NO Fryslân, Dongeradeel en Ferwerderadiel Ontwikkeling voorzieningen langs Elfsteden vaarroute: boothelling De Dwinger en toeristisch-recreatief inrichtingsplan Bartlehiem (Ferwerderadiel) Lytse Farwegen, Franekeradeel Afmeervoorziening in Nieuwe Willemshaven tbv zeewaardige luxe cruisevaart (Harlingen)


Transitie verblijfsaanbod op de eilanden Verbetering routenetwerken

TPFW TPFW gem

O I, U I, S

deels gem

I, S

deels gem deels gem

I, U I, U

deels gem

I, U

deels gem

I, U

gem

I, U

deels gem

I, U

onbekend € 265.000

niet deels gem

I, U I, U

onbekend

gem

I, U

3 3 2

+++ +++ ++

2

++

1 1

++ ++

1

++

1

++

€ 720.000 € 560.000

2

++

€ 100.000

3

++

3 2

++ ++

4

+++

Investeringsomvang


Noodzakelijkheid

Maatregelen a. Aanpassing van het verblijfsaanbod aan veranderende vraag (innovatie en transitie) b. Toeristisch keten van vermaak en vertier ontwikkelen (innovatie en transitie)




Tabel 4.4: Start-up programma 2014-2015

€ 50.000 € 100.000 € 28.550 € 33.000 € 1 mio € 200.000

€ 25.000

46

f.

II. Aanbod Sofware

f. Waddenkust aanbod verder ontwikkelen a. Digitalisering van het Waddengebied b. Waddenbeleving vergroten c. Waddengastheerschap

Ontwikkeling, uitbreiding jachthavens Ontwikkeling verblijfsaccommod aties langs de kust

d. Waddenpromotie III. Duurzaamheid en landschap

IV. Organisatie en Monitoring

c. Natuur en Landschapsontwikkeling t.b.v. van waddenbeleving e. Milieuproblemen oplossen a. Vergroten organisatiegraad sector

Masterplan Waterfront Franeker : diverse infra onderdelen Verbetering, uitbreiding jachthaven Terschelling, fase 2: ombouw naar boxensysteem en drijvende steigers voor bruine vloot

3

++

€ 3,5 mio

deels gem

I, U

2

++

onbekend

niet

I, U

3

+++

onbekend

privaat

S, O

Wifi op alle openbare locatie en accommodaties Ontwikkeling samenbrengen waddendagtochten, excursies, arrangementen eilanden/kustgemeenten (begin waddenbezoek concept) Project Gastheerschap: Cursussen in Harlingen ivm cruisevaart en Expeditie Waddengebied: waddengastengildes, individuele belevingsprogramma’s, kwaliteitsverbetering & certificering ondernemers, feedback organiseren, monitoring Volledige gezamenlijke marketing en promotie van de eilanden, incl. strategie

2

+++

onbekend

niet

I, U

4

+++

€ 100.000

TPFW

S, O

4

+++

€ 300.000

niet

S, O

4

+++

€ 50.000

TPFW

S, O

Kwelder ontwikkelingsproject “Naar Buiten – Holwerd”, Dongeradeel

1

++

€ 1,44 mio

deels gem

S,O

3

+++

onbekend

4

+++

3

+++

onbekend € 25.000 per gem

niet Gem + TPFW Gem + TPFW

4

+++

€ 100.000

Gem + TPFW

Stimuleren/ondersteunen ontwikkeling kleinschalig verblijf bij Zwarte Haan (het Bildt)

Structureel oplossen baggerproblematiek (jacht)havens eilanden in relatie tot kosten en Natura 2000 beleid Aantrekken/aanstellen coördinatoren/trekkers toerisme Schiermonnikoog (en evt. andere eilanden) Moderniseren/optimaliseren toeristenbelasting eilanden en/of kustgemeenten; WOZ heffing en duidelijkheid over besteding middelen

c. Monitoring Monitoringprogramma inclusief nulmeting 2013 of 2014


I, S, O I, U I, U S, O

47


48

BIJLAGEN

Bijlage 1 Toelichting op het hoofddoel

Hoofddoel In hoofdstuk 4 paragraaf 2 is het hoofddoel van het Toeristisch Programma Friese Wadden als volgt geformuleerd: De omzet en werkgelegenheid in de toeristische sector aangeduid als Bruto Toeristisch Product, is in 2020 op de Waddeneilanden minimaal op hetzelfde niveau als in het topjaar (Index 100) en voor de kustgemeenten gegroeid met 20% in vergelijking met 2010 (in beide gevallen inflatie gecorrigeerd).

Toelichting voor de Waddeneilanden Bij de vaststelling en beoordeling van dit hoofddoel wordt op 3 punten een kanttekening geplaatst vanuit de Waddeneilanden: 1. Het topjaar 2. De werkgelegenheid 3. Het ambitieniveau

Daarom wordt navolgend een korte toelichting gegeven op de onderliggende argumenten. 1. Het topjaar Het bepalen van het topjaar en het berekenen van de omzet in dat jaar is lastig, omdat er eigenlijk te weinig betrouwbare gegevens voor handen zijn. De gegevens waarvan voor de bepaling van dat topjaar het beste gebruikt gemaakt kan worden, zijn: – Aantal bezoekers: overtochten, aankomsten in jachthavens en anderszins – Gemiddelde verblijfsduur – Gemiddelde bestedingen per dag. De economische omzet wordt berekend door deze gegevens met elkaar te vermenigvuldigen. Het aantal bezoekers is goed bekend op basis van de data van de rederijen, jachthavenbeheerders, vliegveld en wadlooporganisaties. Er blijven dan nog enige andere aankomsten over (bijv. particuliere

oversteken) die niet geregistreerd worden, maar dat aantal is zeer gering. Bij het aantal bezoekers moet onderscheid gemaakt worden tussen eigen inwoners (worden niet meegeteld), dagtoeristen en verblijfstoeristen. Dit laatste is relevant vanwege de verschillen in verblijfsduur en bestedingen. Voor de gemiddelde verblijfsduur en bestedingen wordt gebruik gemaakt van Toerdata Noord gegevens. Op basis van deze gegevens heeft Terschelling in 2009 een omzet € 114 miljoen. (5% is dagrecreant; de verblijfsduur is gemiddeld 5,1 dag; de bestedingen van dagtoeristen zijn € 27,18 per dag; van verblijfstoeristen € 37,50 per dag en aan overnachtingkosten € 22,55 per dag). Terschelling brengt daarbij ook nog een correctie aan voor toeristen die bij familie/vrienden verblijven en dus geen overnachtingkosten hebben.

– – –

Alleen Terschelling blijkt in staat deze berekening te kunnen maken, de drie andere eilanden niet. Zij hebben op basis van andere gegevens een topjaar met omzet benoemd. Deze zijn: Vlieland: topjaar 2012; omzet € 35 miljoen (200.000 toeristen, maal 5 nachten en € 40 besteding pppd) Ameland: topjaar 2011; omzet € 110 miljoen (gebaseerd op steekproef en metingen van de bank) Schiermonnikoog: topjaar 2003 (o.b.v. overtochten, 296.000); omzet: onbekend. Met het neerzetten van deze getallen wordt gerealiseerd dat deze (lang) niet 100% valide zijn en ook niet vergelijkbaar zijn. Echter vooralsnog is een betere inschatting thans niet (meer) mogelijk. Afgesproken is dat een nieuwe, betrouwbare nulmeting in 2014 zal plaatsvinden.

al met een achteruitgang te maken (geschat op ca. 25%), dus voor hen zal het hoofddoel nog een hele lastige worden. Ameland daarentegen heeft haar topjaar in 2011 gehad. De achteruitgang wordt daar sindsdien op ‘slechts’ een paar % geschat. Om in 2020 terug op het topjaar niveau te zijn, is daar de noodzaak voor groei dus beperkt. Ameland stelt zich daarom een hoger doel en heeft haar eigen doelstelling vastgesteld op 2% per jaar ten opzichte van 2013. Hiermee stelt Ameland zichzelf voor een pittige uitdaging gezien de huidige marktomstandigheden (de economische groeiverwachtingen voor de komende jaren zijn immers laag) en zich snel en sterk veranderende toeristische markt. Voor Ameland (en alle eilanden) betekent dit een forse investering in aanbod en product, hetgeen een goede, maar ambitieuze opgave is.

2. De werkgelegenheid Behoud van werkgelegenheid is zeker een doelstelling, maar tegelijkertijd lastig te bepalen op de eilanden. Er zijn wel cijfers hierover beschikbaar (waaruit bijvoorbeeld blijkt dat deze op Terschelling in 2002 op 893 en in 2006 op 767 arbeidsplaatsen ligt), maar deze fluctueren te veel om betrouwbaar te kunnen zijn. Het berekenen van die werkgelegenheid op de eilanden blijkt is te complex vanwege de hoge en seizoensgebonden instroom van arbeidskrachten van buitenaf. Om pragmatische redenen is daarom besloten de doelstelling van behoud van werkgelegenheid wel vast te houden maar deze in de monitoring niet verder mee te nemen. 3. Het ambitieniveau Het ambitieniveau van het hoofddoel voor de eilanden lijkt laag te liggen. Echter de verschillen tussen de eilanden zijn groot. Schiermonnikoog heeft sinds 2003


52

Bijlage 2 Overzicht en duiding projecten

Ontwikkeling bezinningstoerisme kustgemeenten

Verbeteren Museumstructuren

Stimuleren en ondersteunen Kuuroord in Dongeradeel en/of in Ferwerderadiel (Blije) Optimalisering museumstructuren: Terschelling Museum voor beeldende kunst met permanente expositie van Hein Mader (Mader museum) Museum Eb en Vloed, haven Lauwersoog

-

x x

4

+

-

x

4 4

+ +

-

x x

2

+

-

x

4 1

+ +

-

1 1

++ ++

-

+

O

H H H M

x x x x

0 + + +

S, O S, O S, O S, O

M M H

x x

0 + +

S, O I, U S, O

x

H

x

0

S, O

x

M M

x x

0 0

S, O S, O

+

S, O

0 +

S, O I, U

0 +

S, O S, O

x

x

L

x x x

x x

x x x x x x

x x x

x

x

x

x

x

L x x

x x

x x

x x x x

H M

x x

M M

x x

rond

+++ ++ ++

x

M

deels

2 2 4

I, S

x

niet/onduidelijk

-

+

Investeringsomvang5

++ ++ ++ +

lange termijn 2018 - 2020

5 5 5 2

middellange 2015 - 2017

-

x

Realisatie

+++

x

In voorbereiding

3

definitie/Ontwerp

-

idee / initiatief

++

Voorstel NL RNT

5

Gemeentelijke rollen6


Individuele projecten Initiëren, stimuleren, ondersteunen meer bungalows, minder luchtbedden op Vlieland Studie transitie verblijfsrecreatie accommodaties eilanden Marktconform maken kampeerboerderijen aanbod op Ameland Ondersteuning transities op Schiermonnikoog Ondersteuning transities op Terschelling Innoveer kamperen Zorgtoeristische voorzieningen: initiëren, stimuleren, ondersteunen: alle eilanden Zorgtoerisme en ouderzorg Vlieland combineren Stimuleren en ondersteunen Kuuroord op Ameland Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/welness faciliteiten op Terschelling Stimuleren en ondersteunen Kuuroord/welness faciliteiten op Schiermonnikoog Stimuleren en ondersteunen Kuuroord op Vlieland

Financiering

haalbaarheid

b. Toeristisch keten vermaak en vertier verder ontwikkelen (innovatie en transitie)


quick wins


Noodzakelijkheid



Status project

korte termijn 2013 - 2014

Uitvoeringstermijn

5

L = > 1 miljoen euro; M = 1 - 5 miljoen euro; H = < dan 5 miljoen euro De gemeentelijke rollen worden aangeduid met I=initiëren, S=stimuleren, O=ondersteunen of U=uitvoeren. De ondersteunende rol wordt in projectfiches nader gespecificeerd middels een F=faciliteren (met subsidies of andere middelen), V=voorwaardenscheppend (beleidskaders om ontwikkelingen mogelijk te maken) of I=intermediair (brugfunctie tussen verschillende partijen)

6


53


x

3

++

-

x

3 2 2

++ ++ +

-

x x x

2

++

-

x

3

++

-

2 2

++ ++

-

x x

x x

2

++

-

x

x

2

++

-

x

2

++

-

x

x

2

++

-

x

x

x

x x

S, O I, U

0 + + +

I, U I, U S, O I, U

0

I, U

+

I, U

x

0 + 0

I, U I, U I, U

x

+

I, U

+

I, U

x x

+ +

I, S I, S

x

+

I, S

x

+

I, U

x

+

I, U

x

+

I, S

x

x

M M L L

x x x

M

x

x

M x x

L L L

x x


-

x x

x x x x

haalbaarheid

+++

x x

0 0

L L

x x

x

x

x

M

rond

2

x

deels

-

x

niet/onduidelijk

+++ +++ + +



3 2 2 2

x

Realisatie

x

In voorbereiding

-

definitie/Ontwerp

++ +++

idee / initiatief

1 3

Financiering

Investeringsomvang5


Individuele projecten Kustgemeenten / Markant's positie versterken? Oplossing voor structureel beheer: overal Verbetering routenetwerken Terschelling, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed.; Verbetering routenetwerken Schiermonnikoog Creëren MTB routes Ameland Creëren sluitende ruiterroute op Ameland Verbeteren fietsroutes Ameland, incl. geschikt maken voor rolstoelen, elektrische fietsen ed. Rondje Lauwersmeer: versterken routes en kleinschalig recreatieve voorzieningen rond het Lauwersmeer TOP lokaasje tusken de Marren' : o.a. opwaarderen Hoek van de Bant, Ezumazijl, Dokkumer Nieuwe Zijlen en Kollumeroord. Dwarsverbindingen LF- en LAW kustroutes ontwikkelen Ontsluiten buitendijks gebied Blokdijk Ontwikkeling Kornwerderzand (recreatieve routes en infrastructuur) (Súdwest Fryslân) Rondje Lauwersmeer: versterken routes en kleinschalige recreatieve voorzieningen; Dongeradeel Ontwikkeling recreatieve routes en infrastructuur ter verbinding binnen- en buitendijks, Ferwerderadiel Buitendijkse wandelroutes, Ferwerderadiel Verbinding (doortrekken) buitendijkse fietspaden buurgemeenten, Ferwerderadiel Ontwikkeling Zurich (verbetering toegankelijkheid buitendijkse fietspaden) Ontwikkeling verbindingen en routes in Driehoek Kornwerderzand - Makkum -Harlingen Ontwikkeling recreatieve routes en infrastructuur ter verbinding binnen- en buitendijk, diverse kustgemeenten

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten

quick wins

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen


Status project


Uitvoeringstermijn

54




M

x

+

I, S

2

++

-

x

x

M

x

+

I, S

1 1

++ ++

-

x

x x

M M

x

+ +

I, U I, U

1

++

-

x

x

M

+

I, U

1 2 2 2 2

++ + + + +

-

x x x x x

x

2 2 1 1

+ + + +

-

x x x x

x x

1

+

-

x

2

+

-

x

2

+

-

x

2 1

+ ++

-

x x

2

++

-

x

x

1

++

-

x

x

2

++

-

x

x

x

x

rond

x

deels

x

Realisatie

-

In voorbereiding

++

definitie/Ontwerp

2

idee / initiatief


Overig

haalbaarheid

Ontwikkeling Outdoorvoorzieningen

niet/onduidelijk

Ontwikkeling Golfbanen

Investeringsomvang5

Verbetering Strandovergangen

Individuele projecten Buitendijkse wandelroutes, Ferwerderadiel Verbinding (doortrekken) buitendijkse fietspaden buurgemeenten, Ferwerderadiel Verbetering strandovergangen, incl. faciliteiten: Terschelling Transitie badstrand – strandovergang Badhuys Vlieland Herinrichting en toegankelijkheid 3 strandovergangen, incl. faciliteiten Ameland Verbetering strandovergangen, incl. faciliteiten: Schiermonnikoog Ontwikkeling Golfbaan Terschelling Ontwikkeling Golfbaan in duinen Vlieland Uitbreiding golfbaan op Ameland (9 naar 18 holes) Golfbaan op 't vasteland (kustgemeenten) Ontwikkeling outdooractiviteiten voorzieningen Terschelling Ontwikkeling outdooractiviteiten voorzieningen Vlieland Waddenuitkijktoren (30 m) Waddentribune Hoek van de Bant Project 'Ruim baan voor de zeeforel in het Lauwersmeer' Ontwikkeling strand van Oostmahorn / Esonstad. Ontwikkeling speelbos/outdooractiviteiten voorzieningen Ameland, Nesserbos Ontwikkeling evenemententerrein Terschelling Toeristische kop van herinrichting Lies Ameland voor iedereen; extra investeringen in toegankelijkheid voor mensen met beperking Herinrichting centrum dorp en Badweg Schiermonnikoog Entree van Ameland: verbetering veerdam en bedrijventerrein Nes

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten

quick wins

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen

Financiering


Status project


Uitvoeringstermijn

x

M M M M M

x x x x x

+ 0 0 0

I, U S, O S, O S, O S, O

x x

L L L L

x x x x

+ + 0 0

S, O S, O I, U I, U

x

M

x

0

S, O

x

L

x

+

I, U

x

L

x

+

S, O

x

M L

x x

+ +

I, U I, U

+

I, U

+

I, U

+

I, U

x x x

x

M

x

L

x

L

x

55

Ontwikkeling bezoekerscentra


2

++

-

x

2

++

-

x

2

++

-

2

++

-

x

4

++

-

x

2

++

-

x

4

++

-

3 3 3

++ ++ +++

+

1 1

+ +

-

3 2

+ +

-

x x x

+ + +

S, O I, U I, U

x

M

x

+

I, U

x x

x x

M M M M

+ + + +

S, O S, O S, O I, U

H

x

+

I, U

H

x

+

I, U

x x

x

x

M

x

+

I, U

x

M

x

+

I, U

x

H

x

+

I,S,O,U

x

M

x

+

I, U

+

I, U

x

0 + +

I, U I, U S, O

M M

x

+ +

S, O I, U

L L

x x

+ -

S, O S, O

H x x

x

x

x x

x

x

x

x x

x

x

x x

x

x x x

x x

x

x


-

L M M

rond

++ ++ ++ ++

x x x

deels

2 3 3 2


x

x


-

Realisatie

+

In voorbereiding

2

definitie/Ontwerp

x x x

idee / initiatief

-

haalbaarheid


+ ++ ++

niet/onduidelijk


2 1 1

Financiering

Investeringsomvang5

c. Zakelijke markt ontwikkelen

Individuele projecten Ontwikkeling forellen visvijver Terschelling Herinrichting Heereweg Schiermonnikoog Herinrichting Veerdam Schiermonnikoog Toeristisch recreatieve ontwikkeling Seinpaalduin Terschelling Upgrading vliegveld Ameland Ontwikkeling kleine congresvoorzieningen Terschelling Ontwikkeling kleine congresvoorzieningen op Ameland Herinrichting havenplein en veerdam Vlieland Ontwikkeling, herinrichting haventerrein Terschelling: realisatie loods havenfaciliteiten en herinrichting omgeving betonningsterrein Ontwikkeling en/of herinrichting Veerdam Ameland Verplaatsing en/of herinrichting haventerrein Schiermonnikoog Ontwikkeling en/of herinrichting haventerrein Harlingen Holwerd Poort tot de Waddenzee (Holwerd aan Zee), Dongeradeel Ontwikkeling en/of herinrichting parkeer- annex haventerrein Holwerd Waddenpoort Lauwersoog ontwikkelen (Masterplan Lauwersoog) Ontwikkeling rede Paessens Moddergat (secundaire poort) Ontwikkeling rede Zwarte Haan (secundaire poort) Concept ontvangst waddenbezoek ontwikkelen Bezoekerscentrum op Nieuwe Willemskade (Harlingen); thema het maritieme verleden van Noord-Nederland Ontwikkeling info en bezoekerscentrum Terschelling Ontwikkeling info en bezoekerscentrum/ activiteiten Marrum / Noorderleech Permanent Wadden Informatie Centrum Lauwersoog

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten

quick wins

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen


Status project


Uitvoeringstermijn

M M L

x

x

x x x

56

Ontwikkeling (kite)surflocaties


Ontwikkeling, uitbreiding jachthavens als


++

2

+

-

x

1

++

-

x

3 2 1

++ + +

-

x x

3

++

-

x

4 3 3 2

++ ++ ++ ++

-

x

4 2

+++ ++

-

x x

2

++

-

x

S, O

0 0 0

S, O S, O I, U

+ 0

I, U

x

H

x

+

I, U

x

L L L

x x x

+ + +

I, U S, O I, U

x

H

x

0

I, U

x

M L M M

x x

0 + + +

I, S I, U I, U I, U

x

+ +

I, U I, U

x

+

I, U

M M

x

x

H

x

M M L

x

x x x x

M M

x x

x

x x

x x

x

x

x x

x

x

x

M M

x

M

x

x x x

x x

x

rond

2

0

x x

deels

x x x

S, O I, U

niet/onduidelijk

+

x

+ 0

Investeringsomvang5

+ + ++

x


3 2 2

x x


-

Realisatie

+++

In voorbereiding

3

definitie/Ontwerp

-

idee / initiatief

+ +


e. Wadden Watersportbestemming versterken

1 2

Financiering

haalbaarheid

Overig

Individuele projecten Ontwikkeling Landmark met bezoekerscentrum Zurich Ontwikkeling waddenbeleefcentrum Holwerd Diversificatie vervoer over Waddenzee: initiëren, stimuleren, ondersteunen Beleefbaarheid Waddengebied langs kust vergroten middels dobbes Bouwplaats historische schepen Moddergat Zwevend pad buitendijks ter hoogte van Blije Entrepotgebouw op de Willemskade restaureren en multifunctioneel inrichten voor toeristisch-recreatief gebruik (Harlingen) Ontwikkeling Strandbad 't Schoor Holwerd Poort tot de Waddenzee met onder meer: innovatieve dijkverbetering, verbetering toegankelijkheid zeedijken binnendijks Ontwikkeling (kite)surflocatie Hoek van de Bant en realisatie aanlegvoorzieningen en horeca Surfsport Vlieland en Schiermonnikoog ontwikkelen Ontwikkeling kleinschalige voorzieningen zeekajakken Ontwikkeling opvaarten NO Fryslân Dongeradeel en Ferwerderadiel Ontwikkeling voorzieningen langs Elfsteden vaarroute: boothelling De Dwinger en toeristisch-recreatief inrichtingsplan Bartlehiem (Ferwerderadiel) Ontwikkeling Blauwe Tops (Ferwerderadiel) Súd Ie ontwikkeling Lytse Farwegen, Franekeradeel Afmeervoorziening in Nieuwe Willemshaven tbv luxe zeewaardige cruisevaart (Harlingen) Uitbreiding en ontwikkeling jachthaven Vlieland Verbetering, uitbreiding jachthaven Terschelling, fase 2: ombouw naar boxensysteem en drijvende steigers voor

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten

quick wins

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen


Status project


Uitvoeringstermijn

I, U

57

f. Waddenkust aanbod verder ontwikkelen

Ontwikkeling verblijfsaccommodaties


2

++

-

x

1

++

-

x

1

++

-

2

++

2 1

x

x


-

M

x

0

I, U

+

I, U

x

x

M

X

M

X

0

I, U

x

H

X

0

I, U

x

x

H

X

0

I, U

-

x

x

M

X

0

I, U

++ ++

-

x x

X X

L H

X

+ +

I, U I, U

1

++

-

x

X

H

X

+

I, U

2 2

++ +

-

x x

x

L M

x x

0 0

I, U I, S

3 3 3 3

++ ++ ++ ++

-

x

+ + 0 0

I, U I, U I, U I, S

4 4

++ ++

-

x

0 +

S, O S, O

x

x x x

x x

x

H H H M

x x

H H

x x

x

haalbaarheid

++

0 -

I, U

x

rond

3

x

M H

deels

x

x

niet/onduidelijk

-

x

Financiering

Investeringsomvang5

++


3

x


x

Realisatie

-

In voorbereiding

++ +

definitie/Ontwerp

3 3

idee / initiatief

Individuele projecten bruine vloot Herinrichting jachthaven Nes, Ameland; verduurzaming en natuurontwikkeling Ontwikkeling jachthaven Ameland, Hollum Ontwikkeling, verbetering en uitbreiding jachthaven Schiermonnikoog Masterplan Waterfront Franeker (infra onderdelen), Franekeradeel Aanlegmogelijkheden en- voorzieningen uitbreiden tbv opstapplek voor rondvaartboten, cruise- en charterschepen Bocht in het van Harinxmakanaal in Franeker verruimen (Masterplan Watersportkern) Insteekhaven tbv passanten realiseren aan zuidzijde van Harinxmakanaal Verbeteren aantrekkelijkheid zuiderkade voor passanten in Franeker Realiseren passantenplekken langs de Noordelijke bolwerken in Franeker Vervanging Saakstra's brege door vaste brug in Franeker Oosterpoortsdam vervangen door een vaste brug in Franeker Bevaarbaarheid van de stadsgrachten in Franeker bevorderen Invulling buitenhaven Wadzijde Breezanddijk Verbetering, uitbreiding jachthaven Harlingen (Masterplan Toegangspoort) Masterplan Waterfront Dokkum Ontwikkeling jachthaven Holwerd Kollum watersportdorp Ondersteunen 5-sterren hotel hoek N31/Waddenzeedijk Stimuleren 3-4 sterren ‘waddenhotel’ Holwerd

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten aantrekkelijk vaardoel met belevingswaarde

quick wins

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen


Status project


Uitvoeringstermijn

X

x x x x x x

58


Ontwikkeling Wadden App Wifi op alle openbare locaties en accommodaties (Ameland heeft al een uitgewerkt plan, incl. begroting voor aanleggen exploitatie) Ontwikkeling samenbrengen waddendagtochten, excursies, arrangementen eilanden/kustgemeenten (begin waddenbezoek concept) Ontwikkeling/samenbrengen arrangementenprogramma (eilanden & kustgemeenten; ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018) Ontwikkeling/samenbrengen evenementenprogramma (eilanden & kustgemeenten; ook via en gericht op Culturele Hoofdstad 2018) Ontwikkeling outdoor activiteitenprogramma (eilanden & kustgemeenten) Waddengebied in de oorlog / bunkers(projectplan) ‘Wad’n Erfgoed’ (projectenboek)

3 2

++ ++

-

5

++

-

x

3

+

-

x

3

++

-

x

2 2

++ ++

+ +

2

+++

4


-


++

+

S, O

M

x

+

S, O

x

M

x

+

S, O, U

x x

x x

L L

x x

+ +

I, U S, O

+

x

x

M

x

+

I, U

+++

+

x

x

L

x

+

S, O

4

+++

+

x

x

L

x

+

S, O

4

+++

+

x

x

L

x

+

S, O

3 1 1

++ + ++

-

x x

x

L M L

x x

+ + +

S, O I, U S, O

x

M

x

x

M H

x x

x

H

x

x

x x

x

rond

x

x

deels

S, O S, O

niet/onduidelijk

0 0

Investeringsomvang5

x

Realisatie

S, O

In voorbereiding

+

definitie/Ontwerp

x

idee / initiatief


b. Wadbeleving vergroten

Ontsluiting cultuurhistorie, natuur en landschap middels ICT toepassingen (QR-codes, Apps, layer, ed.)

3

Financiering

haalbaarheid

a. Digitalisering van het waddengebied

Individuele projecten Stimuleren/ondersteunen ontwikkeling kleinschalig verblijf bij Zwarte Haan (het Bildt) Stimuleren karaktervolle eigenwijze kleinschalige concepten als: B&B-adressen, ‘Wadwandel-woningen’, hergebruik leegstaande huisjes op dijken Paalwoningen bij Zuricher polder Ontwikkeling Eén waddentopattractie (verblijf): initiëren, stimuleren, ondersteunen Upgrading gebied rond Café Restaurant De Poort van Fryslân (plan in voorbereiding) Versterking dagrecreatieve mogelijkheden Kornwerderzand (cultuurhistorie, eco-educatie, campervoorzieningen, beleving sluizencomplex, passantenplaatsen watersport)

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten langs de kust

quick wins

II. Aanbod Software: wadbeleving, gastvrijheid, digitalisering, arrangementen, evenementen en promotie

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen


Status project


Uitvoeringstermijn

x

59

d. Waddenpromotie

Werelderfgoed Waddenzee

Overig

III. Duurzaamheid en landschap

a. Stimuleren, ondersteunen duurzame


Project Gastheerschap: cursus Harlingen ivm cruisevaart en Expeditie Waddengebied: waddengastengildes, individuele belevingsprogramma’s, kwaliteitsverbetering & certificering ondernemers, feedback organiseren, monitoring Prijs 'Beste gastheerschap' ontwikkelen Geïntegreerd bagagevervoer van voordeur (herkomst) tot accommodatie (op het eiland) Wadden als één merk in de markt zetten onder de paraplu van het Werelderfgoed Opschalen naar Werelderfgoed Waddenzee marketing in combinatie met Groningen en de Kop van Noord Holland Film, BBC kwaliteit maken over het Werelderfgoed Waddenzee Volledige gezamenlijke marketing & promotie van de eilanden Kamer van Koophandel; arrangementen in combinatie met Eelde Nieuwe meerjarige marketingstrategie Waddeneilanden, incl. inzet social media Promotie bundelen en inzetten op primaire markten Convenant Duurzaamheid Ondernemers/overheden. Ondersteuning verkrijgen duurzaamheidkeurmerk (Waddengoud, Green Key, Blauwe Vlag)



+++

-

x

4 1

+++ ++

+

3

+++

-

x

3

+++

-

x

2

++

-

x

1

++

-

4

+++

+

x

x

L

2

+

-

x

x

3 5

+++ +++

+ +

x x

2

++

-

x

x

x

+ +

S, O S, O

M

x

0

S, O

x

L

x

+

S, O

x

L

x

0

S, O

+

S, O

x

+

S, O

L

x

0

S, O

x x

L L

x x

+ +

S, O S, O

x

L

x

+

I, S, O

x

M

x

x x

L L

x

x

x

x

x

L

rond

S, O

x

deels

+

niet/onduidelijk

S, O S, O

L L

x

x

+ +

x x

Investeringsomvang5

Realisatie

4

In voorbereiding

x

definitie/Ontwerp

-

idee / initiatief

+ +


c. Wadden gastheerschap

Via gerichte evenementen in voor en naseizoen nichemarkten trekken. Natuurliefhebbers, sporters, film, kunst en culturele festivals.

2 1

haalbaarheid

Ontwikkeling nichemarkten voor en naseizoen

Individuele projecten Koppeling natuur- en landschapsontwikkeling aan wadbeleving, kunst en cultuur Terschelling Terpen en Wierdenlandschap; It Fryske Gea

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten

quick wins

Maatregelen

Noodzakelijkheid

Lijnen

Financiering


Status project


Uitvoeringstermijn

60


x

H

x

0

S, O

x

M

x

+

S, O

x x x

M H L

x x x

0 0

S, O S, O I, U

x

H

x

0

I, S, O

x

H H

x x

0 0

S, O S, O

x x x x

x

L M L M M

x

0 0 0 0 +

S, O S, O S, O S, O S, O

x

M

x

+

S, O

x

L

x

0

I, U

x

M

x

0

S, O

x

x

M

x

0

S, O

x

x

M

x

+

I, S, O

-

x

2

++

-

x

1 1 1

+++ + ++

-

x x x

2

++

-

x

2 2

++ ++

-

x x

1 2 1 1 1

+ ++ ++ ++ ++

-

1

++

-

1

++

-

x

1

++

-

x

1

+

-

3

+++

-

idee / initiatief

+++

Voorstel NL RNT

3

x x x

x x

x x x

x x x

x

rond

S, O

deels

+

x


x

-

Realisatie

M

++

In voorbereiding

x

2

definitie/Ontwerp


e. Milieuproblemen oplossen baggerproblematiek

Gastheerschap m/v op de Waddenzee (wadwachten) Het Tij Gekeerd' Herstelplan voor het Waddengebied Toegankelijkheid agrarisch kustlandschap vergroten Aanleg kwelderlandschap op Terschelling (e.a. eilanden) Dark Sky Lauwersmeer Kwelder ontwikkelingsproject “Naar Buiten – Holwerd”, Dongeradeel Aankleding bedrijventerrein Nes Aanleg kwelderlandschap voor de waddenkust tussen Zurich en Harlingen Oplossen problematiek Japanse oesterbanken Terschelling Structureel oplossen baggerproblematiek eilanden; mede in relatie tot kosten en Natura 2000 beleid

haalbaarheid

d. Natuur en Landschapsontwikkeling t.b.v. van waddenbeleving

niet/onduidelijk

c. Lokale energieproductie

Investeringsomvang5

b. Ontwikkeling duurzaam vervoer

Individuele projecten Stimuleren en ondersteuning inzet duurzame energie door voorzieningen: bv. veerboten Stimuleren en ondersteunen duurzame, (biologische) agrarische bedrijven, incl. streekproducten, beleving ed. (m.n. op eilanden) Stimuleren en ondersteunen duurzame bedrijfsvoering toeristische accommodaties Initiëren, stimuleren en ondersteunen elektrisch (OV)vervoer op eilanden; bv. verhuur e-cars & -bikes bij havens Kortere vaargeul naar Ameland Gratis openbaar vervoer Ameland Alle eilanden zelfvoorzienend op energiegebied: stimuleren en ondersteunen; bv. middels getijdeenergiewinning, energiecoöperaties zoals op Ameland Water als topsector; blue-energy; ketenontwikkeling; kenniscentrum Energie-eiland Breezanddijk

quick wins

Koepelprojecten

Noodzakelijkheid

Maatregelen bedrijfsvoering


Lijnen

Financiering


Status project


Uitvoeringstermijn

61



L

x

+

S, O

4

+++

+

x

x

L

x

+

I, U

1 5

++ +++

+

x x

x x

L L

x x

+ x

S, O I,S,O

3

+++

-

x

x

L

x

+

I, U

3

++

-

1 2

++ ++

-

x

3

+++

+

x

4

+++

-

x

1

++

-

x

4 3 3

+++ +++ +++

+ +

x

x

L

x

+

S, O

x

L L

x x

+ +

S, O S, O

x

L

x

+

S, O

x

L

x

+

S, O

x

L

x

+

I, U

L L L

x x x

0 + 0

I, U I, U I, U

x

x x x

rond

x

deels

haalbaarheid



x

Realisatie

+

In voorbereiding

+++

definitie/Ontwerp

3

idee / initiatief

niet/onduidelijk

Kennisbijeenkomsten organiseren/stimuleren/initiëren Voorspellend en evaluerend meten met ondernemers (koppeling Toerdata) Evaluatie/herbeoordeling beddenboekhouding eilanden: onderzoek Planologische ruimte bieden aan toeristische ontwikkeling (binnen de mogelijkheden en na gedegen afweging), m.n. in de kustgemeenten Toeristisch beleid opstellen en actueel houden Toerisme intrinsiek argument in politieke besluitvorming

Investeringsomvang5

b. Periodiek overleg tussen belanghebbende partijen c. Monitoring (Kencijfers verzameld en besproken d. Toerisme is speerpunt van beleid

Individuele projecten Ondernemers organiseren en vernieuwde positie in de sector geven Aantrekken/aanstellen coördinatoren/trekkers toerisme: Schiermonnikoog; evt. alle Waddeneilanden Vakantiebeurs voor ondernemers organiseren: samenwerking, productontwikkeling Duurzame financiering Waddenpromotie Moderniseren en optimaliseren toeristenbelasting Eilanden en/of kustgemeenten; invoering WOZ heffing en duidelijkheid over besteding middelen Leertraject voor R&T Ondernemers (Nordwin College + Hanze Hogeschool) Regionale netwerkbijeenkomsten organiseren Boegbeelden; voorbeeldprojecten

Voorstel NL RNT

Koepelprojecten

quick wins

Maatregelen a. Vergroten organisatiegraad sector

Noodzakelijkheid

Lijnen IV. Organisatie & monitoring

Financiering


Status project


Uitvoeringstermijn

x

x x

x x

x

62

Literatuurlijst

Bazelmans, J., et al., 2012. Understanding the cultural historical value of the Wadden Sea region. The co-evolution of environment and society in the Wadden Sea area in the Holocene up until early modern times (11,700 BCe1800 AD): An outline. Ocean & Coastal Management 68 (2012) 114 - 126.

Berger, M., et. al. 2012. Advies Waddenland aan Zee, de Nederlandse waddenkust ontwaakt. Atelier Fryslân. Leeuwarden

Atelier Fryslân, 2012. Verstild getij. Een atlas van de Nederlandse Waddenkust. Arnhem/Leeuwarden.

Berenschot, Royal Haskoning DHV, 2012. Convenant vaarrecreatie Waddenzee. Evaluatie. Een tussentijdse balans. Eindrapport en managementsamenvatting.

Blauw, M. VNN Fryslân, 2011. Fietsbelevingsonderzoek Fryslân 2011. Eindrapportage van een onderzoek naar het beleven van fietspaden en routes in het oosten van de provinsie Fryslân.

Atelier Fryslân, 2012. Waddenland aan Zee. De Nederlandse Waddenkust ontwaakt. Rapport plus presentatie. Leeuwarden.

Berg, G. van den, et al., 2012 Jong en Dynamisch: de Wadden. 7 Boeiende lezingen. Waddenacademie.

Bosch en Slabbers, 2009. Kiek over diek van Lauwerszee tot Dollard tou. Een route langs de Waddenkust in 2020.

Atelier Fryslân, 2012. Fryslân aan Zee. Herstel van een verbroken relatie. Arnhem.

Berg, J. van den, H. De Jong, 2012. Fryslân aan zee. Herstel van een verbroken relatie. Atelier Fryslân, Leeuwarden.

Bunnik, J., 2010. ‘Goede waar prijst zichzelf’. Onderzoeksrapport prijskwaliteitverhouding verhouding Ameland. Leusden.

Anonymus, 2011. Samenvoeging plattelandsgebieden Midden en Noardwest Fryslân. Koepelnotitie gebiedskaders. ANWB et al., 2011 Fietsbelevingsonderzoek Fryslân 2011. Eindrapportage van een onderzoek naar het beleven van fietspaden en routes in het oosten van de provincie Fryslân.


Berman, M., 2012. Jong en Dynamisch: de Wadden. 7 Boeiende lezingen. Waddenacademie

63

Bunnik, J., 2010. De diamant tegen het licht. Strategisch marketingplan Ameland. Leusden. Bunnik, J., 2010. Prijs de dag niet voor het avond is. Onderzoeksrapport prijskwaliteitverhouding Nederlandse Waddeneilanden. Leusden. Bureau Vijn, 2005. Structuurplan Gemeente Schiermonnikoog. Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd. 2013. Verblijfsrecreatie in Fryslân. Laatste concept onderzoeksrapport. Driebergen-Rijsenburg. Common Wadden Sea Secretariat, 2007. Project LancewadPlan 2004 - 2007. Working Group on Landscape and Cultural Heritage (WADCULT). Wilhelmshaven, Germany. DLG, 2009. Schetsboek Holwerter Fiersichten. Leeuwarden. DLG, 2012. Verkenning Waddenfonds. Koppelkansen in waddenland van overvloed. Leeuwarden. Doeksen, Wagenborg, meerdere jaren. Gegevens passagiers veerdiensten Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Draaisma, C., 2011. Keurmerken voor duurzaamheid in Toerisme en Recreatie. Leeuwarden.


DRIVE!, 2012. NO Fryslân, TOP lokaasje tusken de marren. Parelsnoeren naar het Lauwersmeergebied in beeld en impressies van vier ‘Fiersichten’. Wijnaldum. Elzinga, G., O. Gjaltema, 2012. Recreatieve gebiedsanalyse. Ameland, Terschelling, Vlieland, Texel. ETFI, 2012. Jeugd & Watersport. Vier schetsen voor de watersportsector in Fryslân in 2020. Leeuwarden. ETFI, 2012. Toerisme Monitor Fryslân en Groningen. Onderzoek naar de ontwikkeling van de toeristische sector in de provincies Fryslân en Groningen in het jaar 2011. Leeuwarden. ETFI, 2013. Complexiteit van de toekomst. Beperkingen van forecasting. Stenden, Leeuwarden Gebiedsplatform Noardwest Fryslân, 2011. Jaarplan 2012-2013. Plattelânsprojecten Noardwest Fryslân. Vrouwenparochie. Gebiedsplatfoarm Noardwest Fryslân, 2012. Villages of Culture | ‘Village Image, doarpen opo eigen krêft’. Projectplan Transnationale Samenwerking met LEADER partnerregio’s Avondhu-Blackwater (Irl) en AktivREgion Uthlande (D).

Gemeente Dongeradeel, 2008. Kadernotie Toerisme en Recreatie. Dokkum. Gemeente Dongeradeel, 2012. Naar Buiten - Holwerd. Kadernotitie ideeën. Dokkum. Gemeente Ferweradiel, 2012. Agenda Netwerk Noordoost. Supplement Ferweradiel. Wy wurkje mei oan ‘e takomst fan Noardeast Fryslân! Ferwert. Gemeente Franekeradeel, 2011. Zet koers naar de ster van de elf steden!. Masterplan Watersportkern Franeker. Deel 1 en 2. Gemeente het Bildt, 2008. Beleidskaders Recreatie & Toerisme gemeente het Bildt. Gemeente Schiermonnikoog, 2006. Voorstel tot participatie in project Promenade, Bezoekerscentrum Nieuwe Stijl. Schiermonnikoog. Gemeente Schiermonnikoog, 2006. Toeristische identiteit Schiermonnikoog. Eindrapport. Gemeente Schiermonnikoog, 2010. “Samenwerken aan een leefbaar en duurzaam Schiermonnikoog”. Coalitieprogramma gemeente Schiermonnikoog. Periode 2010 - 2014 Gemeente Schiermonnikoog, 2012. Plan van aanpak Schiermonnikoog 2025 + raadsbesluit. Schiermonnikoog.

Gemeente Ameland, 2005. ‘Daar gaan we naar toe!’ Toerisme op Ameland. Toeristisch actieplan. Ballum.

64

Gemeente Súdwest Fryslân, 2011 - 2012. Startnotitie en kaderstellende notitie Visie op Toerisme in de gemeente Súdwest Fryslân 2012 2021. Het goud is van ons allemaal. Sneek. Gemeente Súdwest Fryslân, 2013. Gebiedsvisie op Afsluitdijk. Concept. Sneek. Gjaltema, O., M.A. McDonald, 2011. Noardwest Fryslân. Waddenland van overvloed. Interpretation analyse met toeristische vertaling van de regio Noardwest Fryslân. Borger/Lochem. Grontmij, 2008. Kadernotitie Recreatie en Toerisme Gemeente Dongeradeel. Gemeente Dongeradeel. Eindraport. Grontmij | Vandertuuk, 2008. Uitvoeringsprogramma Recreatie en Toerisme Dongeradeel 2009-2017. Dokkum. Grontmij, 2009. Fietsknelpunten Terschelling. Onderzoek naar de knelpunten in het fietspadennet op Terschelling. Eindrapport. Grontmij, 2009. Wadden Werelderfgoedcentra. Advies over spreiding, thema’s, structuur en samenwerking. Drachten Grontmij 2010. Opvaren naar de Bildtse dorpen. Effectverkenning bevaarbaar maken opvaarten – Fase 1. Assen.

Grontmij, 2012. Onderzoek Erfpacht en verhuur vakantiewoningen Waddeneilanden. Assen. Grontmij, 2012. Agenda Netwerk Noordoost. Supplement Ferwerderadiel. Wy wurkje mei oan ‘e takomst fan. Assen. Grontmij, E. Kwadraat Advies, 2011. Duurzame Waddeneilanden. Op weg naar een energieke toekomst in 2020. Assen. Grontmij | Vandertuuk, 2009. Toerisme langs de Waddenkust. Toeristischrecreatieve visie van de vier Middelsee Gemeenten. Drachten. Grontmij | Vandertuuk, 2012. Er kan meer!(II). Noord-Nederland als internationale vakantiebestemming, fase II. Kamer van Koophandel Noord-Nederland. Assen, Beetserzwaag. Grontmij, 2012. Imago-onderzoek Fryslân 2012. Assen. Groot, A. de, W. Van der Velden, 2012. Lokale markt belangrijk voor vrijetijdsindustrie. Rabobank. Huig, P., M. Van Venrooij, 2011. Toeristisch Recreatieve Ontwikkelingsmonitor Gemeente Terschelling 2009 - 2010. Instituut Service Management. Dienstcentrum van Stenden Hogeschool Leeuwarden.

Huig, P., M. Van Venrooij, 2011. Toeristen Onderzoek Haven Terschelling. Meting 2009 - 2010 Eindrapport. Instituut Service Management. Dienstcentrum van Stenden Hogeschool Leeuwarden. IJdema, S., F. Jorna, B. Boelens, 2012. Aanpak experiment bevolkingsontwikkeling Schiermonnikoog. IMOSS, 2011. Zet koers naar de ster van de elf steden! Masterplan Watersportkern Franeker. Deel 1: Visie en Maatregelen, deel 2: Onderbouwing en bijlagen en reactienota. Kenniscentrum Kusttoerisme, 2012. Cruisetoerisme. Vanuit breed perspectief ingezoomd op Zeeland. Vlissingen. LTO Noord, 2011 Landbouwvisie Terschelling 2012-2020 Meer, L. Van der, 2013. Jachthaven Hollum, presentatie en schetstekening. Tolbert. Meijer, L. et. al., 2011. Verstild getij. Een atlas van de Nederlandse Waddenkust. Atelier Fryslan, Leeuwarden. Ministerie van LNV, et al., 2007 Convenant Vaarrecreatie Waddenzee plus bijlagen.

Grontmij, 2011. Masterplan Waterfront Dokkum. Drachten


65

Ministerie van VROM, 2007. Ontwikkeling van de wadden voor natuur en mens. Deel 4 van de planologische kernbeslissing Derde Nota Waddenzee, tekst na parlementaire instemming. Den Haag. Ministerie van VROM, 2007. Nota van toelichting bij deel 4 van de planologische kernbeslissing Derde Nota Waddenzee. Den Haag. Movement, Amsterdam, 2007. Beleven en Bewaren, de wadden zijn het waard. Provincie Noord-Holland Muizer, A.P., W.H.J. Verhoeven, N.G. Timmermans, 2013. De kracht van de kusteconomie. Een foto van de economische motoren, een doorkijk naar hun ontwikkeling en een SWOT-analyse. Panteia, Zoetermeer. MUST, 2007. Strategische plananalyse Lauwersmeer. Amsterdam. NBTC, 2012. Toerisme in perspectief. Nijdam, D.O., 2005. Positioneringsdocument ten behoeve van Terschelling. El Paso - Marketing & Communicatie.

Noordpeil landschap & stedenbouw, 2008. Fryslân vanaf het water, beleving van ruimtelijke kwaliteit door waterrecreanten. Ideeënbundel. Het Friese Merenproject Provinsje Fryslân. Leeuwarden.


Ploeg, J.D. van der, 2012. Een netwerkeconomie die draait om kwaliteit: Waddengoud. Postma, A., 2013. Verblijfsrecreatie in Fryslân. Inleiding scenarioplanning. Toelichting op scenario’s en implicaties. Bijeenkomst gemeenten Verblijfsrecreatie Fryslân. Leeuwarden. Postma, A., 2012. Onderzoek internationale marktkansen voor toeristisch Noord-Nederland. European Tourism Futures Institute in opdracht van KvK Noord Nederland. Leeuwarden. Project Lancewad Plan, 2007. The Wadden Sea region. A living historic landscape. Provincie Fryslân Fryslân, toeristische topattractie in Nederland. Notitie ter actualisering van de Beleidsnota Recreatie en Toerisme 2002 – 2010. Leeuwarden. Provincie Fryslân, 2002. Verrassend Fryslân, gastvrij voor toerist en recreant. Beleidsnota Recreatie en Toerisme 2002 - 2010. Leeuwarden. Provincie Fryslân, 2008. Fryslân van het water, beleving van ruimtelijke kwaliteit door waterrecreanten. Het Friese Merenproject. Leeuwarden. Provincie Fryslân, 2010. Prognose Fryslân 2009-2030. Trendprognose Bevolking en Huishoudens. Leeuwarden.

Provincie Fryslân, 2010. Jaarlijkse ontwikkeling bevolking en huishoudens (%) Ameland, Schiermonnikoog, Terschelling, Vlieland & Provincie Fryslân 1995-2030. Leeuwarden. Provincie Fryslân, 2011. Fryslân toeristische topattractie. Uitvoeringsagenda 2011 - 2013. Leeuwarden. Provincie Fryslân, 2011. Rekreaasje en Toerisme 2002-2010. Evaluaasje Provinsjaal Belied. Leeuwarden. Provincie Fryslân, 2011. Strategische Samenwerkingsagenda gemeente Súdwest Fryslân 2011 - 2021. Provincie Fryslân, 2011. Fryslân toeristische topattractie in Nederland. Notitie ter actualisering van de Beleidsnota Recreatie en Toerisme 2002 - 2010. Leeuwarden. Noardeast Fryslân. Provincie Fryslân, 2012. Economische beleidsvisie provincie Fryslân 2012. Groen, slim en grensverleggend. Leeuwarden. Provincie Fryslân et. al., 2012. Projectenboek Recreatie en Toerisme Afsluitdijk (concept). Leeuwarden. Provincies Fryslân, Groningen en Noord-Holland, 2013. Gezamenlijke waddenvisie van de provincies Fryslân, Groningen en Noord-Holland. Voorontwerp. Leeuwarden.

66

Public Result, 2012. Startdocument - Anticipeerregio Noardwest Fryslân. Concept. Opgesteld op verzoek van de regio Noardwest Fryslân, de provincie Fryslân en het Ministerie van BZK / WBI.

Regionaal College Waddengebied, 2007. Beleven en Bewaren. De wadden zijn het waard! Alles over het Convenant Vaarrecreatie Waddenzee. In samenwerking met de provincie Noord-Holland. Leeuwarden.

Sijtsma, F.J. et al., 2012. Deep feelings around a shallow coast. A spatial analysis of tourism jobs and the attractivity of nature in the Dutch Wadden area. Ocean & Coastal Management 68 (2012) 138 - 148.

Raad voor de Wadden, 2011. De wadden in internationaal perspectief, aandachtspunten voor internationale samenwerking, bescherming en beheer van trekvogels. Briefadvies 2011/04. Leeuwarden.

Regionaal College Waddengebied, 2008. Léven in de Wadden. Beheer- en Ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A plus Samenvatting. Leeuwarden.

Sjoukes, K., K. Terwisscha van Scheltinga, Terpen- en wierdenlandschap in Ontwikkeling. Samenvatting. Landschapsbeheer Friesland.

Raad voor de Wadden, 2008. Identiteit als troef. Waddenlandschap vol verrassingen. Advies over de economische betekenis van recreatie en toerisme in het waddengebied. Advies 2008/05. Leeuwarden. Raad voor de Wadden, 2008. Recreatie en toerisme in het Waddengebied. Toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden en hun effecten op economie, duurzaamheid en identiteit. Analyserapport behorende bij advies 2008/05. Leeuwarden. Raad voor de Wadden, 2011. Regio aan het roer. Governance als uitdaging voor het Waddengebied. Advies 2011/03Leeuwarden. Raad voor de Wadden, 2010. Een landschap vol verrassingen. Symposiumverslag. Der Aa-kerk te Groningen. Leeuwarden.


Regionaal College Waddengebied, 2011. Léven in de Wadden. Beheer- en Ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel C. Maatregelenprogramma. Leeuwarden. Ruyter, P. De, 2012. Roepend landschap. Vier jaar werken aan ruimtelijke kwaliteit in Fryslân. Essay. Haarlem. Ruyter, P. De, A. Veenstra, 2012. Wat is natuur nog in dit land? Artikel Friesch Dagblad, 2 april 2012. Pagina 27 Ruyter, P. De, 2012. Bewaak de diversiteit van het Friese landschap. Artikel Friesch Dagblad, 29 september 2012. Pagina 11. Schroor, M. 2008. Waddenzee Waddenland. Historische verkenningen rond de geografische identiteit en begrenzing van het internationale waddengebied. Raad voor de Wadden. Leeuwarden

Sociaal Economische Raad Noord-Nederland, 2012. Met kennis beter. Smart Specialisation Strategy NoodNederland. Sportvisserij Nederland, 20??. Kerend tij. Sportvisserij in het Waddengebied. Admere Concept en Vormgeving, Amsterdam Stamhuis, S., 2009. Bevolkingsontwikkeling Schiermonnikoog. Memo. Stichting Waddengoud, 2011. Het Waddengebied…… een goudomrande beleving. Ontwikkeling van het streekmerk Waddengoud in de komende jaren, uitgedrukt in een projectenprogramma. Buitenpost. Stuurgroep Waddenprovincies, 2001. Monitoring Watersport op de Waddenzee. Resultaten 1998-2000. Thijs, J.J. et al. 2012. Verblijfsrecreatie in Fryslân. Bijeenkomst gemeenten. Provincie Fryslân, Arcadis, Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd, ETFI.

67

Vries, S. de, 2011. Toerisme voor mensen met een lichamelijke beperking op Ameland. Hoe kan Ameland zich, als vakantiebestemming, meer richten op de markt toerisme voor mensen met een lichamelijke beperking? Leeuwarden.

Van Werven, 2010. Wonen en werken in netwerken. Sociaal-economisch masterplan Noordoost Fryslân. 2010-2030. Verkorte versie. Netwerk Noordoost. Weusthuis en Partners, 2011. Masterplan. Toeganspoort Harlingen. Groningen

Waddenacademie, 2012. Naar een duurzame sociaaleconomische ontwikkeling van de Wadden. Eindrapportage sociaaleconomische denktank Waddenacademie.

Winter, G., T. Verver, 2011. Masterplan Waterfront Dokkum. Grontmij Drachten.

Waddenfonds, 2012. Programma Waddenfonds 2012 - 2013, versie 1.0

Wortelboer, F.G., B.G. Bischof, 2012. Scenarios as a tool for supporting policy-making for the Wadden Sea. Ocean & Coastal Management 68 (2012) 189 - 200.

Waterrecreatie Advies, Oranjewoud, 2010. Havenvisie Wadden “Verantwoord Varen op het Wad” plus oplegnotitie definitief concept. Hippolytushoef.

Sites: Alle gemeentelijke sites Wadden(kust)gemeenten en provincie Fryslân VVV-sites Wadden. www.dwaande.nl www.waddenwandelen.nl

Zijlstra, E.M.P., Toeristische toekomstvisie Terschelling. Gemeente Terschelling.

Waterrecreatie Advies, 2012. Oplegnotitie Haveninrichtingsplannen Cluster B, ‘Het oostelijk Wad’. Lelystad Waterrecreatie Advies, 2012. Oplegnotitie Haveninrichtingsplannen Cluster Centrale Wad. Lelystad Waterrecreatie Advies, 2012. ‘Jongeren en watersport’. Op zoek naar gegevens. Lelystad. Waterrecreatie Advies bv, 2013. Ontwikkeling watersport IJsselmeergebied Provincie Fryslân, Friese IJsselmeerkust. Lelystad.


68

Colofon

Opdrachtgever Provincie Fryslân; namens de Provincie en de Waddengemeenten Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog, Dongeradeel, Ferwerderadiel, het Bildt, Franekeradeel, Harlingen, Súdwest Fryslân.

Titel van het project: Toeristisch Programma Friese Wadden

Datum Augustus 2013

Stuurgroep De heer Jurrit Visser, Gemeente Terschelling namens de Waddeneiland-gemeenten (voorzitter) Mevrouw Jannewietske de Vries, Provincie Fryslân Mevrouw Maria le Roy, gemeente Harlingen, namens de kustgemeenten


Projectgroep Mevrouw Femke van Akker, Provincie Fryslân (secretaris) De heer Jaap Goos, Provincie Fryslân (programmamanager Fryslân Topattractie) Roos Geelhoed, provincie Fryslân (duurzame energie) Piet Abma Provincie Fryslân De heer Edwin Zijlstra, Gemeente Terschelling (mede namens gemeente Vlieland) De heer Sjon de Haan, Gemeente Ameland (mede namens Gemeente Schiermonnikoog) Mevrouw Anna Venema, Gemeente Harlingen (mede namens Súdwest Fryslân, Franekeradeel en Het Bildt) De heer Bauke Dijkstra, Gemeente Dongeradeel (mede namens Gemeente Ferwerderadiel).

Klankbordgroep De heer Huub van der Meeren (B&B Lytshuis Zilver), De heer Jan Hoogland (Tourist Info Fryslân), De heer Sjon de Haan (gemeente Ameland), De heren Cinto Prosperi / Joost Lottgering (VVV Ameland), De heer Peter Miedema (Frisse Wind Events), Hanita van der Schaaf (Beleef Friesland).

69

De heer Eric Neef (ANWB), De heren Khoji Wesselius / Gerben de Jong (Plattelandsprojekten Provincie Fryslân), De heer Michel Firet (Coalitie Wadden Natuurlijk, SBB, Rijke Waddenzee), De heer Durk Mous (Rabobank), Mevrouw Margriet van der Schaaf (ondernemersvereniging Ameland), De heer Jan Ybema (ETFI/ HISWA) Waddenvereniging (agendalid)

Projectteam De heer Wim van Hooff De heer Theo de Bruin Mevrouw Hanneke Schmeink NL RNT d’Almarasweg 143 NL-6525 DV NIJMEGEN T.: 024 355 5985 F.: 024 355 5897 E.: [email protected] W.: www.nlrnt.nl

Parkstraat 1b 4818 SJ BREDA T.: 076 533 55 31 F.: 076 533 56 31 E.: wimvanhooff@nlrnt W.: www.nlrnt.nl

© NL RNT Niets uit dit rapport of bijbehorende tekeningen mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder schriftelijke vermelding van de opdrachtgevers en NL RNT, noch mag het zonder bronvermelding worden gebruikt voor enig ander doel dan waarvoor het is vervaardigd.


70

BESLÚT NR.

:

PROVINSJALE STEATEN fan FRYSLÂN

Nei it lêzen fan it útstel fan Deputearre Steaten fan Fryslân fan 24 septimber 2013, nr. 1080066

Oerwagende dat

:

- rekreaasje en toerisme ien fan de fiif beliedsprioriteiten is út de Beliedsfisy Ekonomy, fêststeld troch Provinsjale Steaten; - yn 2018, it jier fan Ljouwert Kulturele Haadstêd, Fryslân 2 à 3 miljoen ekstra besikers ferwachtsje kin; - it dêrom needsaaklik is it fermogen om toeristyske besikers profesjoneel op te fangen profesjoneel te fergrutsjen en tagelyk de kearnkwaliteiten fan Fryslân duorsum te fersterkjen.

Beslute

: - It Utfieringsprogramma Gastfrij Fryslân 2014-2017 fêst te stellen. - It budget fan € 500.000 (Begroting 2014 programma 10, under betingst) foar de opstart fan it Toeristysk Programma Fryske Wadden fry te jaan en de begrutingswiziging fest te stellen.

Sa feststeld troch Provinsjale Steaten Fan Fryslân yn harren iepenbiere gearkomste fan ,

, foarsitter

, griffier

1

Begrotingswijziging Provinciale Staten Behandeling in vergadering 26 november 2013

Programma: 6. Economie, toerisme en recreatie Onderwerp : Vrijgeven voorwaardelijk budget opstart Toeristisch waddenprogramma Toelichting: Het betreft het mogelijk maken van de voorbereiding en uitvoering van het Toeristisch Waddenprogramma. Voor 2014 en 2015 ligt de nadruk op de organisatie en voorbereiding van projecten. Ook om projecten klaar te krijgen voor bijvoorbeeld subsidieaanvragen. Het gaat om (haalbaarheids)onderzoeken, monitoring (goede nulmeting) maar ook de cofinanciering van de eerste quick wins in het programma.

Voorstel: Het in de begroting 2014 voorwaardelijk opgenomen budget voor Toeristisch Waddenprogramma ad € 500.000 vrij te geven.

Exploitatie Progr. Lasten 6 10

Omschrijving

2013

Economie, toerisme en recreatie Algemene dekkingsmiddelen Reserve tijdelijke budgetten Vorming van reserve

2014

2015

250.000

250.000

-250.000

-250.000

0

0

Totaal lasten

2016

2017

0

2018

0

Baten Reserve tijdelijke budgetten Beschikking over reserve Totaal baten

Reserve Progr. Lasten

Omschrijving Reserve tijdelijke budgetten Beschikking over reserve Totaal lasten

Baten Reserve tijdelijke budgetten Vorming van reserve Totaal baten

2013

2014

2015

2016

2017

0

2018

31 OKT provinsje fryslân provincie frys1ân 1. Provinciale Staten van de Provincie Fryslan Postbus HM LEEUWARDEN

Recommend Documents