Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar Eerste Examenperiode

Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar 2008–2009 Eerste Examenperiode

EEN VERKENNENDE LITERATUURSTUDIE VAN HET FENOMEEN STALKING Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van master in de psychologie, afstudeerrichting klinische psychologie door Jolien Bilcke

Promotor: Prof. dr. Paul Verhaeghe Begeleiding: Lic. Jochem Willemsen

Ondergetekende, Jolien Bilcke, geeft toelating tot het raadplegen van de masterproef door derden. Handtekening:

Dankwoord Een masterproef verwezenlijken is een opdracht die veel tijd en energie in beslag neemt. Dit zijn twee factoren die vaak moeilijk te combineren zijn met een drukke agenda. Gelukkig heb ik een beroep kunnen doen op verschillende personen die me met raad en daad bijstonden om deze opdracht succesvol af te ronden. Graag wil ik dan ook van de gelegenheid gebruik maken om enkele mensen te bedanken. Allereerst dank ik mijn begeleider Jochem Willemsen voor het nalezen van mijn masterproef en voor het leveren van constructieve commentaar en waardevolle suggesties. Dit hielp mij deze masterproef te schrijven. Uiteraard was deze thesis niet mogelijk geweest zonder mijn promotor Professor dr. Paul Verhaeghe. Ook hem komen dankwoorden toe. Speciale dank gaat uit naar Tine Van Beek en Wannes Lauwers. Zij namen de belangrijke taak op zich mij te duiden op fouten in de taal- en zinsconstructies. Zij hielpen mij op deze manier dit werk te vervolledigen. Een thesis is het sluitstuk van een volledige opleiding. Mensen die gedurende de tijd van de studie voor steun zorgden, verdienen zonder meer speciale dank. Bij deze wil ik vooral mijn ouders bedanken. Bedankt voor de onvoorwaardelijke steun en de aanmoedigingen gedurende mijn universitaire opleiding. Verder wil ik Tomas, mijn vriend, bedanken. Bedankt voor de continue steun en voor het eindeloze geduld. Tot slot wil ik mijn vrienden bedanken voor hun onrechtstreekse bijdrage aan deze masterproef. Bedankt voor de ontspanning en leuke tijden. Iedereen bedankt.

Een verkennende literatuurstudie van het fenomeen stalking

1 INHOUDSTAFEL 1

INHOUDSTAFEL.............................................................................................................................1

2

ABSTRACT .......................................................................................................................................3

3

INLEIDING .......................................................................................................................................4

4

HOOFDSTUK 1: DEFINITIE, WETGEVING EN VOORKOMEN VAN STALKING............7 4.1

DEFINITIE: WAT IS STALKING? ...................................................................................................7

4.1.1

Verschillende definities.........................................................................................................7

4.1.2

Elementen die stalking definiëren.........................................................................................8

4.1.2.1

Herhalend patroon van ongewenste gedragingen. .......................................................................... 9

4.1.2.2

Gericht tegen een specifieke persoon ........................................................................................... 11

4.1.2.3

Angst ............................................................................................................................................ 11

4.1.3 4.2

Besluit .................................................................................................................................11 DE ANTISTALKINGWET ............................................................................................................13

4.2.1 4.2.1.1

Kritiek op de wet .......................................................................................................................... 13

4.2.1.2

Strafverzwaring ............................................................................................................................ 15

4.2.2

Wetgeving in andere (Europese) landen.............................................................................16

4.2.3

Functie antistalkingwet.......................................................................................................17

4.2.4

Is bestraffing effectief ? ......................................................................................................17

4.3

5

De Belgische wetgeving......................................................................................................13

OMVANG ..................................................................................................................................19

4.3.1

Onderzoek...........................................................................................................................19

4.3.2

Opmerkingen ......................................................................................................................20

4.3.3

Opvallende feiten................................................................................................................20

4.3.4

Moeilijkheden in onderzoek................................................................................................22

4.3.5

Besluit .................................................................................................................................23

HOOFDSTUK 2: DADERKENMERKEN ...................................................................................24 5.1

WIE STALKT ? ..........................................................................................................................24

5.1.1

Geslacht..............................................................................................................................24

5.1.2

Leeftijd................................................................................................................................24

5.1.3

Burgerlijke staat .................................................................................................................24

5.1.4

Beroep ................................................................................................................................25

5.1.5

Psychiatrische status ..........................................................................................................25

5.1.6

Crimineel verleden .............................................................................................................26

5.1.7

Relatie met het slachtoffer ..................................................................................................26

1


5.2

6

TYPOLOGIEËN VAN STALKERS ..................................................................................................29

5.2.1

Soorten typologieën ............................................................................................................29

5.2.2

Stalker toekennen aan een categorie ..................................................................................34

5.2.3

Besluit .................................................................................................................................34

HOOFDSTUK 3: RISICOFACTOREN VOOR FYSIEK GEWELD BIJ STALKING ...........35 6.1

DEFINITIE: WAT IS GEWELD ?...................................................................................................35

6.2

OMVANG VAN FYSIEK GEWELD BIJ STALKING ..........................................................................35

6.2.1

Onderzoek...........................................................................................................................35

6.2.2

Opmerkingen ......................................................................................................................36

6.3

RISICOFACTOREN .....................................................................................................................36

6.3.1

Onderzoek...........................................................................................................................37

6.3.2

Meta-analyse Rosenfeld (2004) ..........................................................................................38

6.3.2.1

Inleiding ....................................................................................................................................... 38

6.3.2.2

Resultaten ..................................................................................................................................... 39

6.3.3

7

Risicofactorenanalyse Groenen (2006) ..............................................................................45

6.3.3.1

Inleiding ....................................................................................................................................... 45

6.3.3.2

Resultaten ..................................................................................................................................... 46

6.3.4

Samenvattend......................................................................................................................48

6.3.5

Kritische opmerking ...........................................................................................................48

6.3.6

Beperkingen aan het onderzoek..........................................................................................49

6.3.7

Belang van onderzoek.........................................................................................................51

HOOFDSTUK 4: HECHTINGSSTIJLEN ...................................................................................53 7.1

DEFINITIE: WAT IS HECHTING?.................................................................................................53

7.2

MODEL VAN HECHTING ............................................................................................................54

7.3

ONVEILIGE HECHTING EN STALKING ........................................................................................55

7.4

ONVEILIGE HECHTING, PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN EN STALKING ...................................57

7.4.1

Van gepreoccupeerde hechting tot stalking........................................................................57

7.4.2

Van angstig vermijdende hechting tot stalking...................................................................58

7.4.3

Van afwijzende hechting tot stalking ..................................................................................59

7.5

BESLUIT ...................................................................................................................................59

8

BESLUIT .........................................................................................................................................61

9

REFERENTIES...............................................................................................................................66

2


2 ABSTRACT Stalking is het opzettelijk lastig vallen en achtervolgen van een persoon. Het is een criminaliteitsfenomeen met toenemende prevalentie cijfers en het escaleert af en toe in fysiek geweld. Deze bevindingen zijn alarmerend en pleiten dus voor een grondige aanpak van deze problematiek. De literatuur toont aan dat ex-partnerstalking het meest voorkomt, zodat we het proberen te plaatsen binnen een hechtingsproblematiek. Vanuit deze redenering moet de behandeling van de stalker gericht zijn op de hechtingsproblematiek. De antistalkingwet is nog niet lang genoeg van kracht, zodat er nog niet besloten kan worden of het bestraffen van de stalker al dan niet effectief is. In deze literatuurstudie worden resultaten gebundeld die generaliseerbaar zijn en dus niet enkel van toepassing op een specifieke groep. Kenmerken van de gemiddelde stalker zijn: alleenstaand, mannelijk, eind de dertig, actief in het beroepsleven en een crimineel verleden. De meest voorkomende diagnose is een persoonlijkheidsstoornis cluster B, daarna psychose. De gemiddelde stalker beschikt daarmee over weinig tot geen risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking, uitgezonderd een crimineel verleden en een aanwezige persoonlijkheidsstoornis. Omdat stalking een recent onderzoeksonderwerp is, de belangstelling kwam namelijk pas na de strafbaarheidstelling ervan in 1990, in België in 1998, ontbrak er tot op heden een integratie van verschillende onderzoeksresultaten. De bedoeling van deze literatuurstudie is een overzicht te geven van de beschikbare literatuur over de hier besproken onderwerpen van het fenomeen stalking. Specifiek komen wetgeving, prevalentiecijfers, kenmerken van de gemiddelde stalker, typologieën, risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking en hechtingsstijlen bij stalkers aan bod.

3


3 INLEIDING “Het slachtoffer is een 42-jarige vrouw met een zoon uit een vorige relatie en de verdachte is een 36-jarige man. Het slachtoffer en de verdachte zijn ex-partners. Tijdens de relatie was de verdachte ziekelijk jaloers en sloeg het slachtoffer regelmatig. De relatiebreuk door het slachtoffer is de aanleiding voor de stalking. De verdachte blijft het slachtoffer lastigvallen in de hoop de relatie te kunnen herstellen. Dit doet hij door het slachtoffer te bellen en sms-berichten te versturen. Hij schrijft haar ook een brief waarin hij zijn verontschuldigingen aanbiedt. Het slachtoffer probeert dan om nog eens met hem te praten, maar tijdens dit gesprek grijpt hij haar plots hardhandig bij haar keel. Hij had dit ook als eens gedaan tijdens de relatie. De dader dreigt er ook mee dat haar zoon dood moet.” Bron: Groenen, A. (2006). Stalking. Risicofactoren voor fysiek geweld. Antwerpen/Apeldoorn: Maklu. Deze casus illustreert dat liefdesbreuken moeizaam kunnen verlopen. Soms kunnen haat en liefde nauw met elkaar verbonden zijn, waardoor tragedie en liefde samen kunnen voorkomen. Er wordt vastgesteld dat een relatiebreuk vaak gevolgd wordt door crimineel gedrag. Voor het criminaliteitsfenomeen stalking wordt waargenomen dat het stalken van de ex-partner het meeste voorkomt. De dader kan de ex-partner niet loslaten en tracht het contact met het slachtoffer te behouden door bijvoorbeeld de ex-partner te bellen en sms-berichten te versturen zoals de man in de casus. Met dit gegeven trachtten we stalking te plaatsen binnen een hechtingsproblematiek. Stalking is een complex fenomeen dat gekenmerkt wordt door diversiteit. Het komt dus niet alleen voor na een relatiebreuk. Toch gaan we in deze masterproef nader in op stalking als een symptoom van een problematische hechting. Stalking is een criminaliteitsfenomeen dat beschouwd wordt als een herhalend patroon van ongewenste gedragingen, gericht tegen een specifieke persoon, bij wie het angst veroorzaakt. Gedragingen die vallen onder de noemer stalking (het slachtoffer achtervolgen, benaderen, opbellen,…) zijn niet nieuw, maar wel de maatschappelijke aandacht die naar het fenomeen gaat. De groeiende belangstelling voor het begrip

4


stalking kwam pas na de strafbaarheidstelling ervan in verschillende landen. Pas sindsdien werd stalking een populair onderzoeksonderwerp in de wetenschappelijke wereld. De eerste antistalkingwet dateert van 1990 en werd uitgevaardigd in de staat Californië. België volgde in oktober 1998, wat aangeeft dat onderzoek naar stalking vrij recent is. De afgelopen jaren hebben verschillende onderzoekers zich verdiept in het onderwerp. Hierdoor zijn er reeds veel gegevens beschikbaar, maar omdat het om een vrij recent onderzoeksonderwerp gaat, ontbrak er tot op heden een integratie van al deze bevindingen. De bedoeling van deze masterproef is de beschikbare literatuur van de hier besproken onderwerpen van het fenomeen stalking te bundelen. In het eerste hoofdstuk wordt de definitie, de wetgeving en de omvang van stalking bestudeerd. De literatuur beschikt over een veelheid aan definities van stalking. Dit leidt tot vele beperkingen in onderzoek, zo blijkt. De wetgeving van stalking bepaalt wat de maatschappij verstaat onder het begrip stalking of onder een stalker. De wetgeving heeft daarom impact op de prevalentiecijfers, op de kenmerken van daders en het heeft impact op wat men beschouwt als risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking. Deze onderwerpen worden in het verdere verloop van deze masterproef besproken, wat het belang aantoont van een bespreking van de wetgeving. We willen weten of de antistalkingwet een goede invulling is van de noden van de burger, zodat een stalker zich consequent kan verwachten aan een bestraffing van zijn daden. Hoofdstuk 2 biedt een overzicht van kenmerken van stalkers, waardoor een stalker door slachtoffer en gerechtelijke instanties sneller herkend en vervolgd kan worden. Sociodemografische kenmerken van stalkers worden overlopen en er wordt aandacht besteed aan typologieën van stalkers. Er wordt dus een beeld geschetst van de algemene kenmerken van de stalker en van verschillende types van stalkers. Hoofdstuk 3 handelt over de risicofactoren van fysiek geweld bij stalking. In bovenstaande casus wordt er door de dader fysiek geweld gebruikt tegenover het slachtoffer. Het vertelt het verhaal van een koppel met een reeds gewelddadige relatie, maar ook een geweldloze relatie kan na de breuk resulteren in stalking met geweld. De combinatie stalking en fysiek geweld komt frequent voor. Stalkers zijn potentiële moordenaars of potentiële verkrachters. Een specifieke groep stalkers vertonen een hoog risico tot het plegen van fysiek geweld tegen het slachtoffer (Meloy, 1998),

5


waaronder ex-partners. Omdat het belangrijk is een adequate inschatting te kunnen maken van potentieel gevaar, worden de risicofactoren van fysiek geweld bij stalking uitvoerig besproken. De meta-analyse van Rosenfeld (2004) en het onderzoek van Groenen (2006) bieden een overzicht van dadergerelateerde risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking. Ten slotte wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de hechtingsstijlen van stalkers. Verschillende onderzoekers waaronder Meloy (1992) stelden vast dat we stalkers kunnen onderbrengen in de gepreoccupeerde hechting, de afwijzende hechting en de angstig vermijdende hechting, ontwikkelt door Bartholomew (1990). Voor elke hechtingsstijl afzonderlijk wordt het verband met stalking uitvoerig besproken, rekening houdend met aanwezige persoonlijkheidsstoornissen.

6


4 HOOFDSTUK 1: DEFINITIE, WETGEVING EN VOORKOMEN VAN STALKING

4.1 Definitie: Wat is stalking? Stalking is een uit de Engelse taal overgenomen term. Een letterlijke vertaling ervan is ‘belaging’. Deze vertaling wordt echter niet gebruikt en komt dus noch in de spreektaal, noch in de literatuur voor. Tot op heden is er nog geen consensus wat dé definitie van stalking is (Haugaard & Seri, 2004). In de literatuur worden in plaats daarvan verschillende definities van stalking gehanteerd. De definities verschillen voornamelijk in welk type gedragingen als stalking wordt beschouwd en welke niet (Groenen, 2006). Sommige definities beschouwen bijvoorbeeld brieven versturen, telefoontjes plegen als stalking, anderen niet. Er zijn ook veel variaties in de mate waarin gedragingen gespecificeerd worden. Meloy et al. (1996) geven bijvoorbeeld een heel vage definitie: “Stalking is an abnormal long-term pattern of threat or harassment” (p.147). Andere definities beschrijven concretere gedragingen die onder het begrip stalking vallen: “Stalking is repeated visual or physical proximity, non-consensual communication, or verbal, written or implied threats, or a combination thereof.” De concretisering van wat het stalkinggedrag juist moet inhouden is dus verschillend over definities heen. Van definitie tot definitie zijn er eveneens vaak voorkomende verschillen in het minimum aantal schendingen van de privacy van het slachtoffer, om als stalking gedefinieerd te kunnen worden (Groenen, 2006). Pathé en Mullen (1997) stelden een minimum van tien vereiste gedragingen vast. Andere definities houden het bij een minimum van twee (Tjaden & Thoennes, 1998; Walby & Allen, 2004).

4.1.1 Verschillende definities Eén van de meest geciteerde definitie is die van Pathé en Mullen (1997): “The constellation of behaviours in which one individual inflicts on another repeated

7


unwanted intrusions and communications, to such an extent that the victim fears for his or her safety” (p.12). De auteurs leggen de nadruk op (a) het herhaald ongewenst gedrag van de dader en op (b) de angstbeleving van het slachtoffer. (a) Deze onderzoekers operationaliseerden de definitie in een later onderzoek. Pathé en Mullen (1997) gingen het begrip stalking dus meetbaar maken, zodat het herhaald ongewenst gedrag van de dader geen vaag begrip meer was. Door het bepalen van een minimaal vereist aantal gedragingen (minstens tien) en een minimum vereiste duur (minstens vier weken), maakten ze een onderscheid tussen hinderlijk gedrag en stalking. De keuze voor het aantal gedragingen en voor de minimum duur blijft echter arbitrair en wordt tot op heden niet zo strikt gehanteerd zoals voorgesteld door Pathé en Mullen (1997). (b) Later focust Mullen (2000) sterk op de angstbeleving van het slachtoffer. “Stalking lies in the eyes of the beholder” (p.9). Hiermee geeft hij aan dat de ervaring, die het slachtoffer heeft met de gedragingen, een cruciale factor is voor het definiëren van stalking. Als het slachtoffer geen angst ervaart, kan men volgens Mullen (2000) niet spreken van stalking. Een andere definitie wordt beschreven door Meloy en Gothard (1995): “The wilful, malicious, and repeated following and harassing of another person that threatens his or her safety” (p.258). Tjaden en Thoennes (1998) citeren in hun onderzoek de definitie van Thomas en Kenneth (1992): “Stalking generally refers to harassing or threatening behavior that an individual engages in repeatedly, such as following a person, appearing at a person's home or place of business, making harassing phone calls, leaving written messages or objects, or vandalizing a person's property. These actions may or may not be accompanied by a credible threat of serious harm, and they may or may not be precursors to an assault or murder” (p.1).

4.1.2 Elementen die stalking definiëren Ondanks de grote diversiteit zijn de meeste onderzoekers het eens over de volgende drie elementen die stalking definiëren (Groenen, 2006). Stalking …

8


(1) is een herhalend patroon van ongewenste gedragingen; (2) is gericht tegen een specifieke persoon; (3) veroorzaakt angst bij het slachtoffer.

4.1.2.1 Herhalend patroon van ongewenste gedragingen. Enkele voorbeelden van gedragingen zijn: achterlaten van ongewenste geschenken en berichten, achtervolgen, opwachten en ongepast controleren van het slachtoffer, ongewenst opduiken in de privé-sfeer van het slachtoffer, verbaal of fysiek bedreigen van het slachtoffer of zijn/haar geliefden,… De gedragingen kunnen ook agressiever zijn en ernstigere gevolgen hebben, zoals bijvoorbeeld fysiek pijn doen of ontvoering van het slachtoffer, vernieling van eigendommen, het slachtoffer dwingen tot seksuele betrekkingen, … In het boek ‘Stalking. Risicofactoren voor fysiek geweld.’ heeft auteur Anne Groenen (2006) een overzicht gegeven van studies die het type gedragingen van stalkers onderzochten. In de National Violence Against Women Survey (NVAW)1 rapporteerde 82 % van de vrouwelijke slachtoffers en 72 % van de mannelijke slachtoffers achtervolgd te worden. 61 % van de vrouwelijke slachtoffers ontving ongewenste telefoontjes, in vergelijking met 42 % mannelijke slachtoffers. 33 % van de vrouwelijke en 27 % van de mannelijke slachtoffers kreeg brieven of cadeaus. Bij 29 % vrouwelijke en 30 % mannelijke slachtoffers pleegde de dader vandalisme. De dader doodde of dreigde ermee een huisdier te doden bij 9 % van de vrouwelijke slachtoffers en bij 6 % van de mannelijke slachtoffers. Ten slotte werd 45 % van de vrouwelijke slachtoffers en 43 % van de mannelijke bedreigd door de stalker. In de Britisch Crime Survey 1998 (BCS)2 meldde 45 % van de slachtoffers stille telefoons, werd 49 % gedwongen om met de stalker te praten, 42 % werd fysiek geïntimideerd, 39 % werd achtervolgd, 34 % werd aangeraakt of vastgegrepen en 33 % werd opgewacht aan de woning.

1

Studie uitgevoerd in de Verenigde Staten. Representatieve steekproef van 8000 mannen en 8000

vrouwen vanaf 18 jaar. Gebruikte methode = telefonische enquête. 2

Studie uitgevoerd in Engeland en Wales. Representatieve steekproef van 4533 mannen en 5760 vrouwen

tussen 16 en 59 jaar. Gebruikte methode = face-to-face interviews en geautomatiseerde vragenlijst.

9


In de Scottish Executive Social Research (SESR)3 bevond men hogere resultaten voor dezelfde gedragingen. 62 % gaf melding van stille telefoons, 63 % gaf aan gedwongen te worden met de stalker te praten, 49 % werd fysiek geïntimideerd, 63 % achtervolgd, 47 % aangeraakt of vastgegrepen en 63 % werd opgewacht aan de woning. Een samenvatting van stalkinggedragingen volgens auteur Groenen (2006): “Het achtervolgd worden, het benaderd worden door de stalker, het ontvangen van ongewenste telefoons en het opwachten van het slachtoffer lijken het gedrag van stalkers te typeren. Verder zouden ook in minstens een vierde van de gevallen bedreigingen worden geuit en is er in tenminste een vijfde van de gevallen sprake van fysiek geweld door de stalker” (p.69). Spitzberg et al. (1998) en Spitzberg en Rhea (1999) onderzochten welk patroon van gedragingen het meest gerapporteerd werd door slachtoffers. Het achterlaten van ongewenste berichten en het ongewenst opduiken in de privé-sfeer werden het frequentst gerapporteerd. De twee minst gerapporteerde gedragingen zijn het leven fysiek in gevaar brengen en het bezorgen van bedreigende objecten zoals bijvoorbeeld een bebloed mes. Vervolgens deden Spitzberg en Cupach (1999) het onderzoek voor een tweede maal, maar deze keer was het onderzoek gericht op die gedragingen die het meest gerapporteerd werden door de stalker zelf. De twee meest frequent gerapporteerde gedragingen waren het achterlaten van ongewenste berichten en het ongepast controleren van het target. De twee minst gerapporteerde gedragingen door stalkers waren identiek aan deze gerapporteerd door slachtoffers. De rapportage van de dader en die van het slachtoffer zijn zeer gelijkend. Dit is een sterk argument om te kunnen besluiten dat de informatie, die we verkrijgen over het type gedrag dat de dader stelt, betrouwbaar is. Eveneens kunnen we hieruit besluiten dat, in tegenstelling tot de verwachtingen, slachtoffers geen overschatting maken van het stalkinggedrag dat gesteld wordt en daders geen onderschatting.

3

Studie uitgevoerd in Schotland. Gewogen gestratificeerde steekproef van 280 mannen en 749 vrouwen

vanaf 16 jaar. Gebruikte methode = face-to-face interviews en geautomatiseerde vragenlijst.

10


4.1.2.2 Gericht tegen een specifieke persoon Stalking is gedrag dat gericht is tegen een uitgekozen slachtoffer. Het uitgekozen slachtoffer kan een ex-geliefde zijn, een kennis, een bekende mediafiguur of het kan een absolute vreemde zijn voor de stalker. Het uitgekozen slachtoffer kan een man of vrouw zijn, jong of oud. Welk type relatie de dader met het slachtoffer heeft, het geslacht of de leeftijd van het slachtoffer zijn niet relevant voor de definitie. De definitie betreft de dader die eender wie als zijn of haar slachtoffer uitkiest om hier vervolgens gedragingen die men als stalking beschouwt op te stellen.

4.1.2.3 Angst Het derde en laatste element dat bij stalking aanwezig moet zijn is een angstbeleving van het slachtoffer. Dit betekent dat indien er zich een herhalend patroon van gedragingen voordoet en indien ze gericht is tegen een specifieke persoon, maar deze persoon in kwestie rapporteert geen angst, dan kan men in dat geval niet spreken van stalking. Het is noodzakelijk dat het slachtoffer de angst ervaart dat hem of haar daadwerkelijk iets zal overkomen. Angst dat het niet bij dreigen zal blijven, maar dat deze werkelijkheid zullen worden. Dus de beleving van het slachtoffer is bepalend voor het benoemen van gedragingen als stalking of niet. Ook al ervaart het slachtoffer gevoelens van angst, het is daarom nog niet noodzakelijk de doelstelling van de stalker. De erotomane stalker bijvoorbeeld leeft met de illusie dat zijn slachtoffer verliefd op hem is en zal stalken omdat hij denkt dat de ander dat van hem verlangt. Erotomanen zoeken intensief contact met het slachtoffer, zonder dat er sprake is van doelbewust handelen om het slachtoffer schade te berokkenen (Groenen, 2006).

4.1.3 Besluit Groenen (2006) stelt dat deze drie elementen genoemd kunnen worden als een integratie van de vele verschillende definities die er in de literatuur bestaan omtrent stalking. Samenvattend kan men stalking definiëren als een herhalend patroon van gedragingen gericht tegen een specifieke persoon dat uitgeoefend wordt door de

11


stalker en dat als ongewenst en angstig wordt ervaren door de persoon tegen wie het gedrag gericht is. Toch kunnen we -ook na deze integratie- niet ontsnappen aan de variabiliteit van definities in de literatuur. Het gebruik van verschillende definities van stalking doorheen verschillende studies, zorgt voor een bijkomend probleem. Een illustratie hiervan vinden we bij de auteurs Harmon, Rosner en Owens (1998) en Rosenfeld en Harmon (2002). Deze auteurs onderzochten de prevalentie van geweld bij stalking. De resultaten die Harmon et al. (1998) bevonden waren echter zeer verschillend van de resultaten bevonden door Rosenfeld en Harmon (2002). Dit verschil in resultaat is te wijten aan het verschil in de definitie die gehanteerd werd voor het gebruikte geweld. Harmon et al. (1998) maakten gebruik van een brede definitie van geweld. Een voorbeeld: het item ‘herhaaldelijk bonken op de deur van het slachtoffers’ werd gescoord als gewelddadig. Rosenfeld en Harmon (2002) gebruikten daarentegen een veel engere definitie. In deze studie werd iets als gewelddadig beschouwd als en alleen als er sprake is van fysiek geweld. Rosenfeld en Harmon (2002) bekwamen dus een veel kleinere ratio van gebruikt geweld tijdens stalking in vergelijking met Harmon et al. (1998). Door het gebruik van verschillende definities doorheen studies worden er verschillende resultaten bekomen met als gevolg dat we deze resultaten niet met elkaar kunnen vergelijken. Zolang er verschillen in definities van stalking blijven bestaan en auteurs geen universele definitie gebruiken in hun onderzoek, is het niet mogelijk de resultaten van verschillende studies betrouwbaar met elkaar te vergelijken. Stalking is een onderwerp waar nog veel nieuw onderzoek naar moet gebeuren. Eén universele definitie van stalking is daarom een belangrijk doel dat vooropgesteld moet te worden.

12


4.2 De Antistalkingwet In 1990 werd de eerste antistalkingwet uitgevaardigd in de Amerikaanse staat Californië. De moord op de actrice Rebecca Lucile Schaeffer was hier de rechtstreekse aanleiding voor (Melton, 2000). De Californische antistalkingwet van september 1990 luidt als volgt: “Any person who willfully, maliciously, and repeatedly follows or harasses another person and who makes a credible threat with the intent to place that person in reasonable fear of death or great bodily harm”. In 1994 werd er iets toegevoegd aan deze wet, namelijk het stalken van de rechtstreekse familieleden. Na de eerste antistalkingwet in Californië volgden alle andere Amerikaanse staten, Canada en Australië. Eind jaren ’90 werd ook in Europa stalking strafbaar gesteld. In Nederland en België bestaan er specifieke wetten met betrekking tot stalking.

4.2.1 De Belgische wetgeving De Belgische wetgeving omtrent belaging, ingevoerd op 30 oktober 1998 luidt: Artikel 442bis Strafwetboek ‘Belaging’: “Hij die een persoon heeft belaagd terwijl hij wist of had moeten weten dat hij door zijn gedrag de rust van die bewuste persoon ernstig zou verstoren, wordt gestraft met gevangenisstraf van vijftien dagen tot twee jaar en met geldboete van vijftig frank tot driehonderd frank of met een van die straffen alleen. Tegen het in dit artikel bedoelde misdrijf kan alleen vervolging worden ingesteld op een klacht van de persoon die beweert te worden belaagd.”

4.2.1.1 Kritiek op de wet Men spreekt over het belagen van een persoon, terwijl er geen echte definitie van belaging is opgenomen. Er bestaat nog steeds geen universele definitie van stalking, dus de wetgeving is hier ook niet van voorzien. Het identificeren van stalking als een misdrijf is een moeilijke taak voor justitie. Stalking wordt namelijk gekenmerkt door zeer variabel gedrag. Dit gedrag is vaak in eerste instantie niet normoverschrijdend, bijvoorbeeld telefoontjes plegen, brieven versturen, … Dit zijn op zich geen abnormale

13


gedragingen (Dennison & Thomson, 2005). Zulke gedragingen worden pas pathologisch als ze te frequent voorkomen. Ze zijn pathologisch als het slachtoffer een obsessie vormt voor de stalker. Het is heel moeilijk zulke zaken te bewijzen. Wanneer zijn de gedragingen té frequent, wanneer spreek je van obsessioneel gedrag? Er bestaat dus een heel ruime interpretatiemarge voor de rechter. Het tweede punt van kritiek berust op het morele element dat is opgenomen in de Belgische wetgeving: ‘Dader wist of had moeten weten dat zijn gedrag de rust van de belaagde persoon ernstig zou verstoren.’ (1)‘Dader wist dat zijn gedrag de rust van de belaagde persoon ernstig zou verstoren.’ Hier haalt men dus de intentie van de dader aan als belangrijk criteria om te beoordelen of het al dan niet een geval van stalking betreft. In de meeste wetgevingen, gaande over andere criminele feiten, is het effectief zo dat de intentie van de dader centraal staat. Bij stalking is dit echter niet mogelijk. Stalkinggedrag is op zich niet altijd normoverschrijdend, het betreft gedrag dat alledaags kan zijn. Dit maakt het extra moeilijk om de uiteindelijke intenties van een stalker te bevatten (Dennison & Thomson, 1995). Wil de stalker met zijn acties echt schade berokkenen en/of het slachtoffer opzettelijk angst aanjagen? Er bestaat geen objectieve maat voor ‘intentie’. Het is dus onmogelijk te bewijzen. Intentie is slechts een interpretatie van het slachtoffer en van de omstanders. Het is dus onmogelijk hierop een wet te baseren. (2) ‘Dader had moeten weten dat zijn gedrag de rust van de belaagde persoon ernstig zou verstoren.’ Dit wordt door bestaand onderzoek in twijfel getrokken. Onderzoek heeft aangetoond dat er individuele verschillen bestaan in het voorspellen van gevolgen van bepaalde activiteiten. Budd en Mattinson (2000) en Tjaden en Thoennes (1998) bevonden dat vrouwen vaker dan mannen rapporteren slachtoffer te zijn van stalking. De reden hiervoor is dat vrouwen veel sneller angst ervaren dan mannen (Hills & Taplin, 1998). Gelijke situaties die door vrouwen als angstig worden ervaren, worden aldus niet zo ervaren door mannen. Mullen en Pathé (1997) toonden daarbij aan dat de meeste daders mannen zijn. Het is mogelijk dat sommige mannelijke stalkers met hun gedrag echt niet voorzien dat dit angst uitlokt bij hun (meestal vrouwelijke) slachtoffer. Het is echter wel zinvol intentie als onderdeel in de wet op te nemen. Bij afwezigheid van dit element kan men namelijk wettelijk gezien aanhoudende telemarketing,

14


ongewenste reclameboodschappen, enzovoort… aanklagen, wat niet de bedoeling is. Dus intentie van de dader is iets wat men in rekening moet brengen, maar wat zeker niet als enige bewijs kan gelden bij een beschuldiging van stalking. Een derde punt van kritiek is het feit dat het straffen van een stalker niet mogelijk is als hij of zij niet wordt aangegeven door het slachtoffer. Het is echter niet vanzelfsprekend dat het slachtoffer zijn of haar stalker uit vrije wil zal aangeven. Wordt de stalker wel aangegeven, dan is het nog niet zeker dat hij/zij bestraft zal worden. Dit komt voor in situaties van woord tegen woord. Dit gebeurt wanneer het stalkinggedrag enkel plaatsvindt tussen dader en slachtoffer zonder getuigen en wanneer de dader de aanklacht, ingediend door het slachtoffer, resoluut ontkent. Zonder bewijs dat de dader werkelijk schuldig is bevonden aan stalking, kan er juridisch gezien onmogelijk opgetreden worden. Een belangrijke doelstelling voor de toekomst is een duidelijk afgebakende definitie van stalking, zodat men zich bij rechtspraak hierop kan baseren. De wetgeving zou in de toekomst eveneens nauwer moeten zijn, zodat de subjectieve perceptie van het slachtoffer en van de omstanders geen doorslaggevende factor meer kan vormen en het zou mogelijk moeten zijn de dader te bestraffen via een aanklacht van derden.

4.2.1.2 Strafverzwaring Over strafverzwaring zegt de Belgische wetgeving het volgende: “In geval van herhaling kan straf verdubbeld worden.” “(Ex)-partnerband kan niet in aanmerking komen voor strafverzwaring.” Artikel 442ter Strafwetboek ‘Belaging’: “In de gevallen bepaald in artikel 442bis kan het minimum van de bij dit artikel bepaalde correctionele straffen worden verdubbeld, wanneer een van de drijfveren van het wanbedrijf bestaat in de haat tegen, het misprijzen van of de vijandigheid tegen een persoon wegens diens zogenaamd ras, zijn huidskleur, zijn afkomst, zijn nationale of etnische afstamming, zijn nationaliteit, zijn geslacht, zijn seksuele geaardheid, zijn burgerlijke staat, zijn geboorte, zijn leeftijd, zijn fortuin, zijn geloof of levensbeschouwing, zijn huidige of toekomstige gezondheidstoestand, een handicap, zijn

15


taal, zijn politieke overtuiging, een fysieke of genetische eigenschap of zijn sociale afkomst.” Een strafverzwaring is dus van toepassing als de stalker zich richt tegen een persoon om een specifieke reden. Bijvoorbeeld omdat het slachtoffer een handicap heeft of omdat het slachtoffer homoseksueel is of omdat hij van een andere afkomst is, enz… .

4.2.2 Wetgeving in andere (Europese) landen In een aantal Europese landen zoals Engeland, Schotland, Ierland, Denemarken, Zweden, Frankrijk en Duitsland wordt in de wetgeving het begrip stalking nog steeds niet specifiek vermeld. Wel wordt het gedrag dat als stalking kan worden omschreven, zoals opzettelijk iemand zijn rust en privacy verstoren, strafbaar gesteld. Men krijgt hier echter wel te maken met tekorten, omdat de wetgeving niet alle stalkinggevallen kan en zal omvatten. De reden waarom er in de Duitse wetgeving geen sprake is van een antistalkingwet heeft te maken met het feit dat er op dit moment nog geen universele definitie van stalking bestaat (Pelikan, 2004). Het gebrek aan een universele definitie maakt het heel moeilijk een duidelijke antistalkingwet vast te leggen. Er bestaan kleine variaties in de inhoud van wetteksten omtrent stalking in de verschillende landen, staten of werelddelen. De mate van ervaren angst door het slachtoffer wordt overal als belangrijk criteria voor stalking beschouwd. Dit komt overeen met de geïntegreerde definitie van stalking, waarin stalkinggedrag pas als stalking wordt beschouwd als het angst veroorzaakt bij het slachtoffer. In Amerika ligt de klemtoon hier nog sterker op dan in de Europese wetgeving. In het algemeen vindt men in de wetgeving het volgende: “Het is verboden iemands privacy te beroven. Dit betekent dat het verboden is iemand lastig te vallen of ongewenst op te duiken in zijn of haar privé-sfeer. Een heel belangrijk aspect is de mate waarin er angst ervaren wordt door het slachtoffer. Een veroordeling van de stalker is van toepassing als de doelstelling van zijn of haar daden op zich bestaat uit het bang maken van zijn of haar slachtoffer.”

16


4.2.3 Functie antistalkingwet Het bestaan van een antistalkingwet heeft een belangrijke functie. Door deze wet wordt het stalken van een persoon gezien als een misdaad. Het is dus gedrag dat door justitie bestraft wordt. In sommige gevallen is het mogelijk dat het stalken opgelost wordt tussen de partijen onderling. In andere gevallen is een juridische tussenkomst noodzakelijk. Dit is het geval wanneer het stalkinggedrag toeneemt in frequentie en/of in ernst. Door de wetgeving wordt een vroege interventie mogelijk gemaakt, zoals bijvoorbeeld door het opleggen van een contactverbod. In dit geval wordt de dader verboden zich in de dichte omgeving van het slachtoffer te begeven. De wetgeving zorgt dus voor een betere bescherming van het slachtoffer (Malsch, 2007). De wetgeving werkt ook preventief. Door de antistalkingwet zullen namelijk een aantal mogelijke potentiële stalkers hun acties staken. Dit om eventuele bestraffing te vermijden. Het bestraffen van stalkers (bijvoorbeeld een gevangenisstraf) zal in sommige gevallen een effect hebben dat iedereen aangaat. Het maakt het mogelijk een veiligere samenleving te creëren. Het bestaan van deze wet heeft dus een aantal individuele en maatschappelijke voordelen.

4.2.4 Is bestraffing effectief ? We stellen ons een aantal belangrijke vragen. Maakt het bestraffen van een individu een einde aan zijn of haar stalkinggedrag? Zal de wetgeving hieromtrent op lange termijn effectief blijken te zijn en zal deze stalking kunnen voorkomen? Omdat de eerste antistalkingwet nog maar dateert van 1990, is het te vroeg om hier al een betrouwbaar antwoord op te kunnen geven. We kunnen wel al een oordeel vormen op basis van de gegevens die op dit moment beschikbaar zijn. Maar, en dit kunnen we niet genoeg beklemtonen, deze zijn slechts voorlopig en daarom niet betrouwbaar. Bestraffing en vroege interventies zoals contactverbod vertonen niet de verwachte effecten (Buzawa & Buzawa, 1996; Malsch, 2004). Voor het behandelen van de stalkers hebben we daarentegen een positievere, hoopvollere verwachting (Dobash & Dobash, 2000, 2005; Hanson & Wallace-Capretta, 2004). Deze voorlopige conclusie is

17


belangrijk voor psychologen en voornamelijk voor verder psychologisch onderzoek omtrent dit thema. Vermits het behandelen van stalkers effectief blijkt te zijn, is een onderzoek naar het opstellen van een best mogelijke behandeling specifiek gericht op stalkers niet overbodig. Dennison en Thomson (2005) stellen een preventieprogramma voor. Zij introduceren een programma dat zich richt op het aanleren van een onderscheid te maken tussen gepaste en ongepaste communicatie. Op die manier voorspellen ze stalkinggedrag te kunnen voorkomen. Zullen daders effectief stoppen met het stellen van stalkinggedrag na het uitzitten van een straf, het uitvoeren van een sanctie of het volgen van een behandeling? Deze vragen blijven nog steeds onbeantwoord. Over een aantal jaren, wanneer de antistalkingwet lang genoeg van kracht is, is onderzoek naar de efficiëntie ervan noodzakelijk.

18


4.3 Omvang 4.3.1 Onderzoek Het belangrijkste instrument om zicht te krijgen op de omvang van een criminaliteitsfenomeen is slachtofferbevraging (Bijleveld, 2005). Slachtofferbevragingen over stalking werden het meest uitgevoerd. Ze werden tot nu toe uitgevoerd in de Verenigde Staten door Tjaden en Thoennes (1998), in Groot-Britannië door Budd, Mattinson en Myhill (2000) en door Walby en Allen (2004), in Schotland door Morris, Anderson en Murray (2002) en ten slotte in België door Vandenberk,Verhaegen, Colemont en Hens (2003). In een eerste nationale slachtofferbevraging, de National Violence Against Women Survey (NVAW), gaf 0,4 % van de mannelijke respondenten en 1 % van de vrouwelijke respondenten aan het jaar voordien slachtoffer te zijn geweest van stalking. Dit komt neer op 1 miljoen stalkinggevallen per jaar in de Verenigde Staten (Tjaden en Thoennes, 1998). Een andere nationale slachtofferbevraging is de British Crime Survey (BCS). Uit de BCS 1998 bleek dat 1,7 % van de mannelijke respondenten en 4 % van de vrouwelijke respondenten het jaar voordien slachtoffer is geweest van stalking. Twee jaar later bevonden Walby en Allen (2004) hogere prevalentiecijfers. BCS 20004 gaf aan dat 5,8 % van de mannelijke en 7,8 % van de vrouwelijke respondenten het jaar voordien slachtoffer is geweest van stalking. De Scottish Executive Social Research (SESR) is een slachtofferbevraging gebruikt door Morris et al. (2002). 2 % van de mannelijke respondenten en 5 % van de vrouwelijke rapporteerde slachtoffer te zijn geweest van stalking in de voorbije 12 maanden. In een Belgische slachtofferbevraging, Belgisch Onderzoek naar Geweld5 (BOG) (Vandenberk et al., 2003), kwamen volgende resultaten aan het licht: 6,7 % van de

4

Studie uitgevoerd in Engeland en Wales. Representatieve steekproef van 9078 mannen en 10873

vrouwen tussen 16 en 59. Gebruikte methode = face-to-face interviews en geaumatiseerde vragenlijst. 5

Studie uitgevoerd in België. Gestratificeerde steekproef van 90 vrouwen tussen 20 en 50, 88 migranten

vanaf 15 en 86 jongeren tussen 15 en 26. Gebruikte methode = face-to-face interviews

19


vrouwen, 4,5 % van de migranten6 en 1,2 % van de jongeren rapporteerde het jaar voordien slachtoffer te zijn geweest van stalking.

4.3.2 Opmerkingen Het uitvoeren van verschillende onderzoeken naar de prevalentie van stalking, geeft een gediversifieerd beeld over de omvang van het fenomeen. Veel heeft te maken met het hanteren van verschillende definities doorheen de studies (Davis en Frieze, 2000). Verschillende definities van het begrip stalking, leiden dus tot verschillende prevalentiecijfers. Ook de BCS 1998 en de BCS 2000 hanteerden een duidelijk verschillende definitie, dus kunnen we ze onderling niet met elkaar vergelijken. De dataverzamelingsmethode kan ook een belangrijk verschil maken (Bijleveld, 2005). Deze auteur stelt dat de gekozen methode (telefonische enquête, online enquête, face-toface interview, ...) een mogelijke invloed zal hebben op de responsgraad en dus ook op de gevonden prevalentie. Bijleveld (2005) geeft vervolgens aan dat prevalentiecijfers ook zullen variëren naargelang de gekozen onderzoeksgroep. Dit betekent dat, indien men in een studie een representatieve steekproef trekt van de totale bevolking, men andere prevalentiecijfers zal vinden dan wanneer men zich enkel zal focussen op een specifieke doelgroep (bijvoorbeeld enkel studenten). Door het gebruik van verschillende definities, verschillende dataverzamelingsmethoden en verschillende onderzoeksgroepen doorheen studies kunnen we de uiteenlopende prevalentiecijfers niet met elkaar vergelijken.

4.3.3 Opvallende feiten Het is opvallend dat er meer vrouwelijke slachtoffers zijn dan mannelijke slachtoffers. 12 % tot 32 % vrouwen in vergelijking met 4 % tot 17 % mannen wordt in de loop van zijn of haar leven gestalkt (Budd & Mattinson, 2000; Purcell, Pathé & Mullen, 2005; Tjaden & Thoennes, 1998). Studies variëren van 6,7 % tot 18,9 % wat betreft

6

Met migranten bedoelt men personen van vreemde origine die in België wonen.

20


vrouwelijke slachtoffers en 2,1 % tot 11,9 % wat betreft mannelijke slachtoffers (Groenen, 2006). Het is eveneens opvallend dat, in de vier besproken slachtofferbevragingen, telkens duidelijk gevraagd wordt naar het ervaren van slachtofferschap in het jaar voordien. Het is sterk aangewezen om tijdens het uitvoeren van een onderzoek alleen het afgelopen jaar te bevragen. Onderzoek gaande over langere periodes wordt als minder betrouwbaar voorspeld, omdat er in het menselijk geheugen na verloop van tijd vertekeningen optreden. Dit heeft een groot effect op het rapporteren van feiten (Budd et al., 2000). Prevalentiecijfers verschillen dan ook in studies waarin men enkel het slachtofferschap van het afgelopen jaar bevraagt of in studies die de ganse levensperiode bevragen. In het laatste geval ligt de prevalentie van stalking uiteraard hoger. Tjaden en Thoennes (1997) deden een onderzoek waarin participanten gevraagd werden of ze reeds op een bepaald moment in hun leven gestalkt werden. 8 % tot 12 % van de volwassen vrouwen en 2 % tot 4 % van de volwassen mannen rapporteerde ooit in zijn of haar leven gestalkt te zijn geweest. Met andere woorden, in de Verenigde Staten wordt 1 man op 50 en 1 vrouw op 12 ooit in zijn of haar leven gestalkt. Deze cijfers staan in sterk contrast met de studie van Tjaden en Thoennes (1998) (4 % vrouwelijke slachtoffers en 1,7 % mannelijke) waarin participanten gevraagd werden naar hun ervaring met stalking gedurende het afgelopen jaar. Ondanks het feit dat men de prevalentiecijfers niet met elkaar kan vergelijken, kan men niet ontkennen dat er een significante toename is over de jaren heen.

Tabel 1: Politioneel geregistreerde cijfers van stalking, seksuele belaging en pesterij per telefoon. 2000

2001

2002

2003

2004

2005

4971

8540

15070

19418

21330

21575

Bron: Federale politie, DGS/DSB, 16 augustus 2006. Drie mogelijke verklaringen: (1) De gehanteerde definitie: Naarmate de jaren vorderden werden er steeds ruimere definities van stalking gehanteerd. Een illustratie: BCS 2000: “Stalking is a course of conduct

21


involving two or more events of harassment causing fear, alarm or distress, of three types: phone calls or letters, loitering outside home or work, damage property”, SESR 2002: “Being stalked is being a subject of persistent and unwanted attention”, BOG 2003: “Mijn doen en laten werd door iemand gevolgd. Ik werd gestalkt”. (2) De toenemende aandacht voor het fenomeen stalking: Hierdoor voelen meer mensen zich slachtoffer en komen ook meer mensen met hun verhaal naar buiten. (3) De antistalkingwet: Sinds het bestaan van de antistalkingwet hebben slachtoffers het idee dat het zinvol is naar buiten te treden met hun verhaal. Ze hebben het idee dat hun probleem dankzij juridisch optreden kan worden opgelost. Deze instelling is erg belangrijk, omdat de Belgische antistalkingwet enkel bestraffing voorziet wanneer de dader wordt aangegeven door het slachtoffer (zie 4.2.1).

4.3.4 Moeilijkheden in onderzoek Het is een moeilijke opdracht om de exacte prevalentiecijfers van stalking in kaart te brengen. Er zijn drie elementen die het onderzoek kunnen belemmeren: (1) Gevallen waar er wel sprake is van stalking, maar zonder het voorkomen van geweld, worden vaak niet gerapporteerd. Indien het wel gerapporteerd wordt, treedt de politie niet op, omdat het geen situatie is waarin de aanklager beschermd moet worden. Er wordt geen dossier geopend. Op die manier worden er geen exacte cijfers in de statistieken opgenomen. (2) Gevallen waar er sprake is van stalking in combinatie met ernstige vormen van geweldpleging. Dit wordt niet beschouwd als een stalkingcasus op zich. Het komt ook niet terecht in de stalkingstatistieken. (3) Specifiek voor emotionele gebeurtenissen is er een goede mogelijkheid dat er sprake is van een over- of onderrapportage bij de respondenten (Budd, Mattinson & Myhill, 2000). Dit impliceert het belang van een nuancering van de prevalentiecijfers van stalking. De exacte prevalentiecijfers van stalking zijn niet gekend.

22


4.3.5 Besluit Bestaande cijfers van verschillende onderzoeken zijn uiteenlopend en onmogelijk met elkaar te vergelijken. Ondanks de beperkingen in onderzoek is men er in geslaagd een schatting te maken van de prevalentie van stalking. Groenen (2006): De prevalentiecijfers van stalking tijdens de levensloop schommelen tussen 5,2 % en 15,7 %. De prevalentiecijfers van stalking gedurende één jaar schommelen tussen 0,6 % en 6 %.

23


5 HOOFDSTUK 2: DADERKENMERKEN 5.1 Wie stalkt ? 5.1.1 Geslacht In de BCS 1998 was 81 % van de stalkers een man en in de SESR 68 %. In de studie van Groenen (2006) was 85,3 % van de verdachten een man. Zowel mannen als vrouwen worden vaker gestalkt door een man. In de NVAW was 87 % van de stalkers een man. Rosenfeld (2003) bevond in zijn onderzoek dat 84 % van de daders mannen waren en Mullen, Pathé, Purcell en Stuart (1999) bevonden een meerderheid van 79 % mannelijke stalkers. Ook Cupach en Spitzberg (2004) en Tjaden, Thoennes en Allison (2000) bevestigen dat mannen meer stalken. Mannelijke stalkers zijn dus duidelijk in de meerderheid.

5.1.2 Leeftijd In de BCS 1998 en de SESR was respectievelijk 51 % en 67 % van de daders tussen de 20 en 39 jaar oud. Groenen (2006) bevond in haar studie dat 60 % van de verdachten jonger was dan 40 jaar. Mullen et al. (1999) concludeerden dat de leeftijd van stalkers varieert tussen de 15 en 75 jaar oud met een gemiddelde leeftijd van 38 jaar. Meloy en Gothard (1995) bevonden dat de gemiddelde leeftijd van een stalker varieert tussen 35 jaar en 40 jaar oud. Harmon et al. (1995) houden het op een gemiddelde van 40 jaar oud. De gemiddelde leeftijd van andere groepen criminelen ligt lager. We kunnen vaststellen dat de meeste stalkers eind de dertig zijn.

5.1.3 Burgerlijke staat Mullen en Pathé (1994) toonden aan dat de meeste verdachten alleenstaand zijn. Slechts 14 % van de verdachten was gehuwd. In de studie van Harmon et al. (1995) was slechts 6 % van de stalkers gehuwd. 63 % was zelfs nog nooit gehuwd geweest. Ook Mullen et al. (1999) toonden aan dat de meeste verdachten geen relatie hadden, waaronder 52 % nog nooit een relatie heeft gehad. In een meer recente studie zijn gelijkaardige resultaten

24


gevonden. In het onderzoek van Groenen (2006) had 82,2 % van de stalkers geen relatie op het moment van de feiten. Hiervan was 38,9 % gescheiden en 43,3 % nog nooit gehuwd. De meeste stalkers zijn alleenstaand en hebben nog nooit eerder een langdurige relatie gehad.

5.1.4 Beroep Meloy (1996) concludeerde dat de meeste stalkers óf werkloos zijn óf werken beneden hun niveau van mogelijkheden. Groenen (2006) bevond daarentegen dat de meerderheid wel actief was in het beroepsleven (75 %). In haar studie was slechts 21,6 % van de stalkers werkloos en 3,4 % was student. Ook Mullen et al. (1999) bevonden dat de meeste stalkers beroepsactief waren (61 %). Over de beroepsstatus van de gemiddelde stalker bestaat geen consensus in de literatuur. De recentste literatuur geeft wel aan dat de meeste stalkers actief zijn in het beroepsleven.

5.1.5 Psychiatrische status In de studie van Rosenfeld (2003) was 36,5 % van de stalkers gediagnosticeerd met een persoonlijkheidsstoornis. De meest voorkomende persoonlijkheidsstoornissen bij stalkers zijn borderline, narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornis. Daarnaast was 17,5 % gediagnosticeerd met schizofrenie, 15,6 % had een waanstoornis en 11,8 % had een stemmingsstoornis. Ook Mullen et al. (1999) concludeerden dat een persoonlijkheidsstoornis de meest voorkomende stoornis is bij stalkers (51 %). Naast een persoonlijkheidsstoornis kwam ook een psychose (waanstoornis, schizofrenie) frequent voor met 41 % van de stalkers. 25 % had een comorbiede aan een middel gebonden stoornis. Twee studies bevonden dat de meeste stalkers lijden aan as II diagnose (afhankelijke persoonlijkheidsstoornis, borderline, narcistische en minder frequent aan een antisociale persoonlijkheidsstoornis) (Kienlen et al., 1997; Meloy & Gothard, 1995). Meloy en Gothard (1995) schreven, “these findings do not support the notion that stalking or a similar pattern of unwanted following, is an aberrant

25


behaviour committed by a mentally unhealthy individual” (p.261). Zij benadrukken expliciet dat stalking niet enkel wordt gepleegd door een psychisch gestoord individu. De meest voorkomende diagnose bij stalkers is een persoonlijkheidsstoornis cluster B (borderline, narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornis). Daarna komt een psychose het meest voor. Maar niet elke stalker is psychisch gestoord.

5.1.6 Crimineel verleden Harmon et al. (1995) bevonden dat 46 % van de stalkers al eerder een gelijkaardig delict pleegde. Mullen en Pathé (1994) bevonden dat 64 % van de daders een crimineel verleden had, maar ongerelateerd aan stalking. In een latere studie van Mullen et al. (1999) was 39 % van de stalkers reeds in het verleden veroordeeld geweest. In de studie van Rosenfeld (2003) had 54 % van de stalkers een crimineel verleden ongerelateerd aan stalking en 32,3 % had al eerder geweld gepleegd ten opzichte van een andere. Groenen (2006) maakte een onderscheid tussen het plegen van een gewelddelict en het plegen van een niet-gewelddelict. 12,3 % van de daders werd reeds eerder veroordeeld voor een gewelddelict (opzettelijke slagen en verwondingen, (poging tot) doodslag/moord, aanranding van de eerbaarheid en verkrachting). 16,2 % van de verdachten waren eerder al veroordeeld geweest voor een niet-gewelddelict (diefstallen, heling, drugsdelicten, verkeersovertredingen, intoxicatie achter het stuur, geen verplichte verzekering, vernielingen, brandstichting, misbruik van vertrouwen en wapendracht). Een groot deel van de stalkers heeft een crimineel verleden met eerdere veroordelingen.

5.1.7 Relatie met het slachtoffer De meeste onderzoeken naar de relatie tussen dader en slachtoffer maakten een onderscheid tussen de dader die een ex-partner is van het slachtoffer, de dader die een kennis (hieronder: vrienden, familie, buren, collega’s, …) is van het slachtoffer of de dader die een totale onbekende is voor het slachtoffer. In de NVAW was 52 % van de verdachten een ex-partner van het slachtoffer. 24 % van de verdachten was een kennis en 24 % was een onbekende. Gelijkaardige resultaten

26


vond men in de SESR waar 48 % van de daders een ex-partner was van het slachtoffer, 30 % was een kennis en 22 % was een totale vreemde. In de studie van Groenen (2006) werd 57,8 % van de slachtoffers gestalkt door een ex-partner, 32 % werd gestalkt door een kennis en 10,3 % door een onbekende. Mullen et al. (1999) bevonden dat 30 % van de stalkers een ex-partner was, 19 % van de stalkers was een kennis en 14 % van de stalkers was een vreemde voor het slachtoffer. In de studie van Rosenfeld (2003) was 33,3 % van de daders een ex-partner van het slachtoffer, 27,1 % was een kennis en 25,4 % was een onbekende. In hun studie omtrent de stalker-slachtofferrelatie tonen ook Dressing, Kuehner en Gass (2005) aan dat de meeste slachtoffers (32 %) gestalkt worden door een ex- partner. In nog een andere studie, uitgevoerd door Tjaden en Thoennes (1998) bevond men, ook nu weer, een meerderheid van ex-partnerstalking terug. Meer dan de helft gestalkte vrouwen (59 %) rapporteerden dat dit gebeurde door een ex- partner, alsook 30 % gestalkte mannen. Tenslotte stellen Mullen, Pathé en Purcell (2000) dat het meest voorkomend profiel van slachtoffers van stalking het volgende is: “a woman who has previously shared an intimate relationship with her (usually male) stalker” (p.45). BCS 1998 en BCS 2000, twee Britse criminaliteit-surveys, kunnen dit niet bevestigen. Zowel de BCS 1998 als de BCS 2000 bevonden dat de meeste slachtoffers gestalkt werden door een kennis. In de BCS 1998 werd 37 % gestalkt door een kennis, 34 % door een onbekende en op de laatste plaats werden 29 % van de slachtoffers gestalkt door een ex-partner. In de BCS 2000 werd 37 % van de vrouwelijke slachtoffers gestalkt door een ex-partner, terwijl 59 % werd gestalkt door een kennis en 7 % door een onbekende. Mannelijke slachtoffers werden in 8 % van de gevallen gestalkt door ex-partners, in 70 % van de gevallen door kennissen en in 30 % van de gevallen door onbekenden. Deze cijfers betreffen wel slachtoffers die ook een andere vorm van interpersoonlijk geweld rapporteerden. De cijfers verwijzen dus niet specifiek naar stalking. Het is belangrijk op te merken dat er bij ex-partnerstalking geen significant verschil is tussen het aantal vrouwelijke daders en het aantal mannelijke. Ex-partners gaven aan dat ze 30 % van hun ex-vrouwen en 27 % van hun ex-mannen hadden gestalkt (Budd & Mattinson, 2000). Dit in tegenstelling tot het feit dat meer mannen stalken dan vrouwen.

27


De overgrote meerderheid van studies geeft aan dat stalking het meest gebeurt door een ex-partner. Enkel de BCS 1998 en de BCS 2000 kunnen dit niet bevestigen. Maar omdat deze twee studies niet specifiek over stalking gaan, zijn deze cijfers niet voor 100 % valide. We kunnen stellen dat ex-partnerstalking de meest voorkomende vorm van stalking is. Sommige studies focussen op stalking in de context van professionele relaties. Beroepsmensen die een hechte relatie hebben met hun cliënten zouden meer risico lopen om het slachtoffer te worden van stalking door hun cliënt. Psychiaters en medisch personeel hebben dus een verhoogd risico voor slachtofferschap van stalking. Maar dit is slechts een hypothese en wordt nog niet door wetenschappelijk bewijs ondersteund. De meest omvattende studie die een voorlopige (maar nog geen officiële) bevestiging is van de bovenstaande hypothese, is uitgevoerd door Galeazzi, Elkins en Curci (2005). 475 verplegers in een psychiatrische instelling werden ondervraagd. 34 % van de respondenten gaf aan lastig te zijn gevallen en 11 % rapporteerde het slachtoffer te zijn geweest van stalking. Ook Mullen et al. (1999) bevonden dat 23 % van de gevallen van stalking een professionele relatie betrof. De meeste gevallen binnen een medische context.

28


5.2 Typologieën van stalkers Een typologie kan worden omschreven als een cluster van individuen die gegroepeerd zijn volgens gemeenschappelijke kenmerken (Petherick, 2002). Er bestaan verschillende types van stalkers (de motivatie voor gedrag verschilt van stalker tot stalker, de relatie tussen dader en slachtoffer verschilt over stalkers heen, enz…), met als gevolg dat het gedrag van stalkers vaak erg uiteenlopend is. Het groeperen van stalkers heeft als doel het gedrag van de stalker in een vroeg stadium te kunnen voorspellen. Dit is tevens interessant voor preventie, behandeling en onderzoek. Verschillende auteurs hanteren hun eigen typologie. Tegenwoordig vinden we in de literatuur dan ook verscheiden typologieën van stalkers terug. Deze verscheidenheid zorgt voor verwarring. Het doel van het opstellen van een typologie is juist dat we stalkers praktisch kunnen groeperen. Doordat er een grote overlap bestaat tussen de verschillende categorieën doorheen verschillende typologieën, is duidelijkheid echter zoek. Dat we niet in staat zijn de verschillende typologieën met elkaar te vergelijken is een bijkomende moeilijkheid. Dit is te wijten aan het gebruik van verschillende definities van stalking over onderzoek naar typologieën heen. We moeten ons ook bewust zijn van het feit dat geen enkele typologie van stalkers ooit volledig zal zijn. Een onbekend aantal delictplegers blijft voor het publiek namelijk onbekend. Ook zal een aantal stalkers erin slagen hun anonimiteit te bewaren. Ze worden bijgevolg niet opgenomen in onderzoek.

5.2.1 Soorten typologieën Analyse van bestaande typologieën leert ons dat het type relatie tussen dader en slachtoffer een erg belangrijke factor is die verschillende types van stalkers van elkaar onderscheidt (Harmon et al., 1995; Holmes, 1993; Zona, Sharma & Lane, 1993). De motivatie van de stalker blijkt eveneens een belangrijke voorspellende factor te zijn wat betreft het typische gedrag van een stalker. De aanwezigheid van een psychiatrische stoornis is daarentegen een weinig voorspellende factor (Harmon et al., 1995).

29


Een goede typologie bespreekt dus de motivatie van de stalker en het type relatie tussen dader en slachtoffer in elke categorie afzonderlijk. Hieronder volgt een bespreking van twee typologieën die hieraan tegemoetkomen. Zowel de typologie van Zona et al. (1993) als de typologie van Mullen et al. (1999) zijn toonaangevend geweest in het stalkingonderzoek. Zoals hierboven reeds aangegeven vinden we in de literatuur verscheiden typologieën van stalkers terug. We beperken ons in deze literatuurstudie tot de twee zoals in de literatuur beschreven toonaangevende typologieën van Zona et al. (1993) en Mullen et al. (1999). 1) De eerste typologie van stalkers werd in 1993 ontwikkeld door Zona et al.. Zij deelden stalkers op in drie categorieën op basis van de motivatie van de stalker en op basis van de relatie tussen dader en slachtoffer. De eenvoudig obsessionele stalker (47 %) en het slachtoffer hebben in het verleden een liefdeskoppel gevormd. De eenvoudig obsessionele stalker kan de breuk tussen hen echter niet aanvaarden. Hij/zij stalkt de ex-partner in de hoop de relatie te kunnen herstellen en wil daarmee opnieuw controle krijgen over het slachtoffer of hij/zij stalkt uit wraak met als doel het slachtoffer een erg moeilijke tijd te bezorgen, omdat zij zich afgewezen en slecht behandeld voelen door het slachtoffer. De eenvoudig obsessionele stalker ervaart contrasterende gevoelens, namelijk gevoelens van verliefdheid voor de ex-partner en gevoelens van verachting voor de ex-partner omdat deze hem/haar achterliet. Bijgevolg resulteert het stalken vaak in geweld. Het risico op geweld is nog groter wanneer er tijdens de relatie al sprake was geweest van partnergeweld. Naast het feit dat dit type stalker de gevaarlijkste is, is dit type tevens de meest voorkomende met 47 % van de gevallen. Aangezien het over ex-partnerstalking gaat is dit cijfer waarschijnlijk een onderschatting. In het algemeen stelt het slachtoffer zich namelijk mild op ten aanzien van zijn/haar ex-partner en laat het stalken daarom vaak ver komen. Totdat er fysiek geweld optreedt zal het slachtoffer overwegen geen klacht in te dienen. De duur van het stalken is gemiddeld korter in vergelijking met de erotomane stalker en in vergelijking met de stalker die obsessioneel verlangt naar een liefdesrelatie (zie onder).

30


De tweede categorie is de stalker die obsessioneel verlangt naar een liefdesrelatie (43 %). Dader en slachtoffer hebben geen voorafgaande relatie gehad, meestal is het slachtoffer zelfs een absolute vreemde voor de dader, aangezien het slachtoffer willekeurig uit het straatbeeld wordt gekozen. Het stalken van een beroemdheid valt ook onder deze categorie. De dader is verliefd en wil een relatie aangaan met het slachtoffer. Hij/zij valt het slachtoffer ontelbare keren lastig met zijn/haar liefdesverlangen. Hiermee wil hij/zij zichzelf kenbaar maken en de aandacht van het slachtoffer winnen. Als het slachtoffer deze acties negeert of hem/haar afwijst zal de stalker via intimidatie en bedreiging het slachtoffer trachten te dwingen tot het aangaan van een relatie. Dit type stalker is minder gewelddadig dan de eenvoudig obsessionele stalker. De erotomane stalker (10 %) leeft in een waan7. Het meest unieke aspect aan erotomanie is dat de dader meestal een man is en het slachtoffer meestal een vrouw. Hij is ervan overtuigd dat zijn slachtoffer verliefd op hem is en avances naar hem maakt. Elke afwijzing wordt door de erotomane stalker beschouwt als een signaal dat hij zijn liefde voor het slachtoffer nog meer moet tonen. Dit verklaart het aanhoudende stalkinggedrag. De stalker wil erg graag een relatie starten met het slachtoffer. Stalking komt dus voort uit liefde voor het slachtoffer. Door de waan waarin hij leeft, is de erotomane stalker erg volhardend en de periode van stalking duurt gemiddeld het langst tot drie keer zo lang in vergelijking met de eenvoudig obsessionele stalker en tot twee keer zo lang in vergelijking met de stalker die obsessioneel verlangt naar een liefdesrelatie. De kans op geweld wordt laag geschat. Recente validering ontbreekt en lijkt ons aangewezen voor toekomstig onderzoek. 2) De meest uitgebreide en de meest bruikbare typologie is de typologie ontwikkeld door Mullen et al. (1999) (Pinals, 2007). Op basis van de relatie tussen dader en slachtoffer, het motief voor het stalken, de context waarin de gedragingen totstandkwamen en de psychiatrische diagnose onderscheidden zij vijf categorieën stalkers. Vernieuwend aan de typologie van Mullen et al. (1999) was dat zij ook

7

De erotomane stalker komt tegemoet aan de criteria van een waanstoornis beschreven in DSM-III-R.

31


aandacht hadden voor het risico op fysiek geweld en dat zij advies gaven inzake behandeling van de stalker. De afgewezen stalker (33 %) zag een einde komen aan de relatie met zijn/haar expartner. De stalker is van nature erg controlerend en jaloers en doet er alles aan om het contact met de ex-partner te onderhouden. Sommige afgewezen stalkers doen er alles aan om hun relatie alsnog te herstellen, anderen zinnen op wraak omdat ze zich afgewezen voelen. Vaak voorkomende psychiatrische diagnoses zijn afhankelijke, narcistische en paranoïde persoonlijkheidsstoornis en middelenmisbruik. Het risico op geweld wordt in deze groep hoog ingeschat. Therapie is werkbaar en voornamelijk gericht op het loslaten van de partner, het aanleren van sociale vaardigheden (conflictvrije contacten leggen), en behandeling van Middelenmisbruik. De afgewezen stalker is gelijkaardig aan de eenvoudig obsessionele stalker in de typologie van Zona et al. (1993). De intimiteitzoekende stalker ( 33 %) verlangt obsessioneel naar een liefdesrelatie. Hij/zij is ervan overtuigd dat het slachtoffer verliefd is op hem/haar. Hij/zij is er tevens van overtuigd dat de ander voor zich winnen slechts een kwestie is van volharding. De intimiteitzoekende stalker wordt gekenmerkt door sociaal isolement. De meesten hebben nooit eerder een intieme relatie gehad. Vaak voorkomende psychiatrische diagnoses zijn narcistische persoonlijkheidsstoornis, schizofrenie of erotomane waanstoornis. De kans op geweld wordt in het algemeen laag ingeschat. De behandeling is voornamelijk gericht op de aanwezige pathologie. Gerechtelijke stappen hebben geen gewenst effect bij deze groep. De intimiteitzoekende stalker is gelijkaardig aan de erotomane stalker in de typologie van Zona et al. (1993). De incompetente versierder (15 %) wordt gekenmerkt door incompetente sociale vaardigheden en is bijgevolg onbekwaam in het versieren van een ander. Hierdoor heeft hij/zij gedurende jaren een gebrek aan een intimiteit en groeit een obsessioneel verlangen tot het aangaan van een liefdesrelatie. In tegenstelling tot de intimiteitzoekende stalker is dit type stalker er zich van bewust dat de liefde niet wederzijds is. Doch is dit voor hem/haar geen reden om het stalken te beëindigen.

32


Psychiatrische stoornissen kunnen variëren van schizoïde of narcistische persoonlijkheidsstoornis tot schizofrenie. Er is een laag risico op geweld. De behandeling is gericht op het aanleren van sociale vaardigheden en is vooral gericht op de pathologie. De incompetente versierder is gelijkaardig aan de stalker die obsessioneel verlangt naar een liefdesrelatie in de typologie van Zona et al. (1993). De rancuneuze stalker (10 %) koestert wraakgevoelens tegenover een persoon die hem/haar of de maatschappij schade heeft berokkend. Rancuneuze stalkers beschouwen zichzelf als slachtoffer en zijn op zoek naar rechtvaardiging voor het hen aangedane leed. Wat betreft de psychiatrische stoornissen komen vooral paranoïde persoonlijkheidsstoornis, schizofrenie en waanstoornissen voor. Het risico op geweld is laag bij dit type stalker. Rancuneuze stalkers zijn overtuigd van hun gelijk en rechtvaardigen het stalken. Om deze reden reageren zij negatief op de therapie. Hoe verder het stalken gevorderd is, hoe moeilijker ze te stoppen zijn. De jagende stalker (5 %) is op zoek naar seksuele bevrediging. Stalken is een manier om het seksuele delict grondig voor te bereiden. Het stalken van het slachtoffer (kennis of onbekende) op zich bezorgt de dader reeds seksuele opwinding en prikkelt zijn fantasie. De jagende stalker is uitsluitend mannelijk. Dit type lijdt aan een parafiele stoornis van pedofilie, sadisme of exhibitionisme. De jagende stalker wordt gekenmerkt door een laag zelfbeeld, weinig zelfredzaamheid en heeft beperkte sociale en intellectuele capaciteiten. Er bestaat een zeer grote kans op seksueel geweld. In het behandelplan wordt het aanleren van seksuele en sociale vaardigheden opgenomen, samen met het werken aan een positiever zelfbeeld. De behandeling is enkel effectief in combinatie met gerechtelijke vervolging. We benadrukken dat Pinals (2007) twee jaar geleden de typologie ontwikkelt door Mullen et al. (1999) beschreef als de meest uitgebreide en de meest bruikbare typologie. Deze typologie kwam echter tot stad in een psychiatrische kliniek. Het lijkt ons daarbij aangewezen dat toekomstig onderzoek gericht is op de validering van deze typologie naar andere stalkerpopulaties.

33


5.2.2 Stalker toekennen aan een categorie Mullen et al. (1999) besluiten dat de categorieën elkaar niet uitsluiten. Een stalker kan dus kenmerken hebben van twee of meer categorieën. Classificatie berust daarmee op een expertiseoordeel. Mohandie, Meloy, Green-McGowan en Williams (2006) argumenteren dat stalkers kunnen verschuiven over verschillende categorieën heen. Zoals hierboven reeds besproken is de motivatie van de stalker een belangrijke factor die verschillende types van stalkers van elkaar onderscheid (Harmon et al., 1995). De motivatie van een stalker kan echter veranderen na verloop van tijd. Een stalker kan bijvoorbeeld in eerste instantie op zoek zijn naar liefde. Wanneer hij/zij vervolgens wordt afgewezen kan hij/zij lusten op wraak en het slachtoffer met zijn/haar gedrag bewust het leven zuur maken. Omdat de motivatie van de stalker is verandert, zal de categorie waarin hij/zij thuishoort ook veranderen.

5.2.3 Besluit Onderzoek naar typologieën van stalkers heeft het mogelijk gemaakt stalkers te plaatsen in verschillende categorieën. Een goede typologie vergroot de kennis over het motief en voorspelt het toekomstige gedrag van de stalker. Een goede typologie geeft inzicht in welke interventietechnieken het meest aangewezen zijn voor welke type stalkers, opdat het stalken zou stoppen. Het biedt tevens een waarschuwing wat betreft de kans op fysiek geweld door de dader, afhankelijk van het type stalker. Het is dus belangrijk dat verder onderzoek naar typologieën al deze aspecten (motief, gedrag, behandeling, geweld) in de studie betrekt. De typologie van Mullen et al. (1999) vormt wat dat betreft reeds een goede benadering. Verder staan we achter een recente empirische studie van de bestaande typologieën. Tot slot zal verder onderzoek naar typologieën ons het fenomeen stalking beter doen begrijpen

34


6 HOOFDSTUK 3: RISICOFACTOREN VOOR FYSIEK GEWELD BIJ STALKING 6.1 Definitie: Wat is geweld ? In de wetenschappelijke literatuur bestaat er een veelheid aan definities van geweld. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen brede en enge definities van geweld. Brede definities beschouwen elke onrechtvaardige behandeling van een persoon als geweld. Een voorbeeld van een brede definitie: “A stalker is violent if the stalker ‘physically assaulted’ the target or an associate, or ‘attacked or damaged’ the property of the target” (Harmon et al., 1998, p.240). Mullen et al. (1999) en Rosenfeld en Harmon (2002) gebruikten een enge definitie van geweld, wat geweld beperkt tot fysieke aanrandingen. Dit betekent dat het vaststellen van geweld gebaseerd is op het vaststellen van lichamelijke letsels bij het slachtoffer, zoals schaafwonden, blauwe plekken of erger. In het Belgische Strafwetboek wordt het begrip geweld gedefinieerd in artikel 483, onder afdeling III: “Onder geweld verstaat de wet daden van fysieke dwang gepleegd op personen.” De wetgeving hanteert dus een enge definitie van geweld. We weten dus dat geweld gericht is tegen een bepaalde persoon en dat het resulteert in een lichamelijk letsel bij het slachtoffer. De term geweld is dus gelijk aan de term fysiek geweld. Voor we besluiten met de definitie van fysiek geweld is het echter belangrijk stil te staan bij de intentie van de geweldpleger. Straus (1979) suggereert geweld te definiëren als gedragingen die (overkomen als) de intentie hebben(d) om een fysiek letsel te veroorzaken. De schade moet dus opzettelijk worden veroorzaakt. Gedragingen waarbij een resulterend lichamelijk letsel ongewild is, vallen bijgevolg niet onder de noemer geweld.

6.2 Omvang van fysiek geweld bij stalking 6.2.1 Onderzoek De meeste stalkers zijn niet gewelddadig. 30 tot 40 % van de stalkers pleegt fysiek geweld (Farnham & James, 2003). Dit cijfer is mogelijk een onderschatting en kan

35


oplopen tot 60 % van de stalkers. Volgens Harmon et al. (1998) is het percentage gewelddadige stalkers nog hoger. Zij onderzochten 175 stalkers, waarvan 81 % fysiek geweld had gepleegd. Ernstig gewelddadig gedrag is uiterst zeldzaam. Slechts 2 % van stalking eindigt in moord (Farnham & James, 2003). Hoewel er wordt beargumenteerd dat dit waarschijnlijk een overschatting is.

6.2.2 Opmerkingen Tot op heden is de omvang van fysiek geweld bij stalking ons onbekend. Net zoals er in de literatuur verschillende definities van stalking worden gebruikt, worden er ook verschillende definities van geweld gebruikt (Rosenfeld, 2004). Dit levert een gediversifieerd beeld op wat betreft geweldsfrequentie. Wil men de resultaten van verschillende studies met elkaar kunnen vergelijken, dan moet er één duidelijke operationele definitie van geweld geformuleerd worden en dan moet deze vervolgens consequent doorheen de studies gehanteerd worden. Ten tweede zijn de steekproeven in studies vaak te klein om adequaat onderzoek te kunnen doen naar de prevalentie van fysiek geweld bij stalking. Ten slotte ontgaat het sommige auteurs dat personen die aangeklaagd worden voor geweld zich ook schuldig hebben gemaakt aan stalking. Hiermee worden veel gewelddadige stalkers ontzien en niet opgenomen in het onderzoek. Het bekomen resultaat van fysiek geweld bij stalking is hierdoor een onderschatting van de werkelijkheid. Net zoals men moeilijkheden ondervindt voor het in kaart brengen van de prevalentiecijfers van stalking, kunnen er ook geen uitspraken worden gedaan over de prevalentie van geweld bij stalking (Groenen, 2006).

6.3 Risicofactoren In onderzoek naar risicofactoren van geweld wordt doorgaans een opsplitsing gemaakt tussen soorten risicofactoren (Bonta, 2002). Statische risicofactoren, zoals bijvoorbeeld leeftijd en crimineel verleden zijn niet of weinig veranderlijk. Dynamische risicofactoren, zoals bijvoorbeeld middelenmisbruik, kunnen daarentegen wel worden beïnvloed.

36


Een andere opsplitsing die men maakt, is het onderscheid tussen dadergerelateerde risicofactoren en slachtoffergerelateerde risicofactoren. Dadergerelateerde risicofactoren hebben betrekking tot het leven van de dader, bijvoorbeeld psychiatrische stoornis bij de stalker. Slachtoffergerelateerde risicofactoren zijn elementen eigen aan het slachtoffer die de kans op slachtofferschap verhogen. Deze masterproef handelt over het fenomeen stalking met focus op de stalker en niet op het slachtoffer. Daarom beperken we ons tot de bespreking van dadergerelateerde risicofactoren.

6.3.1 Onderzoek De twee meest beschreven studies die het verband tussen stalking en fysiek geweld onderzochten zijn de studies uitgevoerd door Harmon et al. (1998) en Mullen et al. (1999). Volgens Harmon et al. (1998) vormen drie variabelen een significant positief verband met fysiek geweld bij stalking: bedreiging, middelenmisbruik en ex-partnerstalking. Mullen et al. (1999) bevonden dat middelenmisbruik, aanwezigheid van een psychotische stoornis en crimineel verleden een significant verband hebben met fysiek gewelddadig gedrag bij stalking. Meer onderzoek volgde en datzelfde jaar besloten Palarea et al. (1999) dat er een significant verband te vinden is tussen fysiek geweld bij stalking en ex-partnerstalking. Mullen, Pathé en Purcell (2000) besloten dat de risicofactoren die fysiek geweld bij stalkers voorspellen de volgende zijn: bedreiging, persoonlijkheidsstoornissen, middelenmisbruik, ex-partnerstalking, crimineel verleden, werkloosheid en mannelijk zijn. In hun onderzoek bevonden Farnham, James & Cantrell (2000) dat zowel de aanwezigheid van een psychotische stoornis als ex-partnerstalking geassocieerd zijn met fysiek geweld bij stalking. Ook Brewster (2000) ging op zoek naar risicofactoren die fysiek geweld bij stalking voorspellen. De resultaten van zijn studie geven aan dat bedreiging, middelenmisbruik en crimineel verleden drie variabelen zijn die een hoog risico inhouden voor fysiek geweld bij stalking.

37


Meloy, Davis en Lovette (2001) bevonden een significant verband voor fysiek geweld bij stalking met bedreiging, aanwezigheid van een psychotische stoornis en expartnerstalking. Een significant verband tussen fysiek geweld bij stalking en bedreiging en de aanwezigheid van een persoonlijkheidsstoornis werd gevonden door Morrison et al. (2001). Sheridan en Davies (2001) bevonden dan weer dat bedreiging en crimineel verleden fysiek geweld voorspellen. Ten slotte bevonden Rosenfeld en Harmon (2002) een significant verband tussen fysiek geweld bij stalking en bedreiging, aanwezigheid van een psychotische stoornis, middelenmisbruik en ex-partnerstalking.

6.3.2 Meta-analyse Rosenfeld (2004) 6.3.2.1 Inleiding Rosenfeld voerde in 2004 een meta-analyse uit. Tien studies van stalking werden samengevoegd om één meer betrouwbare uitkomst te verkrijgen. Door de resultaten uit eerdere onderzoeken gezamenlijk te analyseren verkreeg Rosenfeld (2004) nieuwe inzichten, wat op basis van elk van de afzonderlijke onderzoeken niet mogelijk was. Rosenfeld (2004) onderzocht in welke mate de onderstaande variabelen een mogelijke risicofactor van geweld bij stalking vormen: 1. bedreiging; 2. aanwezigheid van een psychiatrische stoornis; 3. ex-partnerstalking; 4. eerder geweld; 5. crimineel verleden; 6. demografische kenmerken.

38


6.3.2.2 Resultaten Tabel 1. Risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking (Meta-analyse Rosenfeld, 2004). Risicofactor

Gewogen

95 % Betrouwbaarheidsinterval

effectgrootte Bedreiging

.26

.8-.44

Ex-partnerstalking

.32

-.05-.69

Psychose

-.18

-.04-.32

Persoonlijkheidsstoornis

.10

.03-.17

Middelenmisbruik

.19

.17-.21

Crimineel verleden

.12

-.25-.49

Eerder geweld

.25

-.03-.53

Bron: Rosenfeld, B., “Violence Risk Factors in Stalking and Obsessional Harassment: A Review and Preliminary Meta-Analysis”, Criminal justice and behaviour 2004, 30.

Na afweging van de effectgroottes, rekening houdend met de betrouwbaarheidsintervallen vond Rosenfeld (2004) de volgende hiërarchie van risicofactoren.

39


Tabel 2. Risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking (Meta-analyse Rosenfeld, 2004). Mate van risico:

Mate van risico:

Mate van risico:

Groot

aanwezig, maar minder groot

onbekend

Bedreiging

Persoonlijkheidsstoornis

Crimineel verleden

Afwezigheid van een

Eerder geweld

Psychopathie

Middelenmisbruik

Laag opleidingsniveau

Ras

Ex-partnerstalking

Jonge leeftijd (< 30 jaar)

SES

Motief: wraak

Geslacht

psychotische stoornis

Verleden van mishandeling Impulsiviteit … Bron: Rosenfeld, B., “Violence Risk Factors in Stalking and Obsessional Harassment: A Review and Preliminary Meta-Analysis”, Criminal justice and behaviour 2004, 30. In de volgende paragrafen geven we een gedetailleerde bespreking van de risicofactoren, benoemd door Rosenfeld (2004).

A. Verband bedreiging en fysiek geweld bij stalking Als we ervan uitgaan dat woorden gevolgd worden door daden, dan is een dreigement de beste voorspeller van gewelddadig gedrag. Rosenfeld (2004) besloot dat de relatie tussen bedreiging en geweld echter niet zo eenvoudig te interpreteren is. In werkelijkheid treedt er namelijk een groot aantal vals-positieven op, waarbij bedreigingen worden geuit zonder dat ze daadwerkelijk worden uitgevoerd. Ook treden er, weliswaar in mindere mate, een aantal vals-negatieven op. Dit betekent dat er geweld voorkomt zonder een voorafgaande waarschuwing. Ondanks deze bevindingen tonen alle studies een significant verband aan tussen bedreiging en geweld, ongeacht (1) de gebruikte definitie van geweld en ongeacht (2) de verschillende gehanteerde methodes om dit verband te onderzoeken.

40


(1) Zoals reeds besproken in 4.1.3. is de definitie van geweld gehanteerd door Harmon et al. (1998) verschillend van die van Rosenfeld en Harmon (2002). Harmon et al. (1998) maakten gebruik van een brede definitie van geweld. Een voorbeeld: het item ‘herhaaldelijk bonken op de deur van het slachtoffers’ werd beoordeeld als gewelddadig. Rosenfeld en Harmon (2002) gebruikten daarentegen een veel engere definitie van geweld. In deze studie werd iets als gewelddadig beschouwd als en alleen als er sprake was van fysiek geweld. Ondanks het verschil in definitie bevonden zowel Harmon et al. (1998) als Rosenfeld en Harmon (2002) een significant verband tussen bedreiging en fysiek geweld, ongeacht leeftijd, ras, niveau van opleiding en voorafgaandelijke intieme relatie. 60 % van de stalkers die bedreigingen uiten, handelt hier ook naar, in tegenstelling tot 20 % van stalkers die geen bedreigingen uit (Harmon et al., 1998). Geslacht heeft wel een impact op de relatie tussen bedreiging en geweld (Purcell, Pathé & Mullen, 2001). Dreigt een man geweld te gebruiken, dan is de kans op geweld groter (49 %) dan wanneer een vrouw geweld dreigt te gebruiken (30 %). (2) Brewster (2000) bevond een significant verband tussen bedreiging en fysiek geweld, ongeacht of geweld gepresenteerd werd als een dichotome variabele (aanwezig versus afwezig) of als een ordinale variabele (geen geweld, één of twee gewelddadige incidenten, drie of meer gewelddadige incidenten) of in termen van lichamelijke letsels (geen geweld, geweld zonder lichamelijk letsel, geweld met lichamelijk letsel). Omdat alle studies een significant verband aantonen tussen bedreiging en geweld is het noodzakelijk in de toekomst elk dreigement ernstig te nemen.

B. Verband psychiatrische stoornis en fysiek geweld bij stalking Binnen de populatie stalkers komen verschillende psychiatrische stoornissen voor (hiervoor verwijzen wij naar 5.1.5.). Hierdoor hebben de meeste auteurs gewerkt met categorieën, zoals psychotisch versus niet-psychotisch, aanwezigheid van een persoonlijkheidsstoornis versus afwezigheid ervan of middelenmisbruik versus geen middelenmisbruik (Farnham et. al., 2000; Kienlen et al., 1997; Meloy et al., 2001; Schwartz-Watts & Morgan, 1998). Deze categorieën werden echter te strikt gehanteerd waardoor geen rekening is gehouden met co-morbiditeit. Aangezien deze kans niet in hun onderzoek werd opgenomen is het bekomen resultaat niet voldoende adequaat.

41


Ondanks deze beperking in de studie naar de relatie tussen psychiatrische stoornissen en geweld zijn er een aantal belangrijke resultaten gevonden. We bespreken deze per categorie: (1) psychose, (2) persoonlijkheidsstoornis, (3) middelenmisbruik. (1) Vele studies hebben de relatie onderzocht tussen psychose en fysiek geweld bij stalking. Schwartz-Watts en Morgan (1998) bevonden geen significant verband tussen psychose en geweld. Farnham et al. (2000), Kienlen et al. (1997) en Mullen et al. (1999) bevonden een significant negatief verband tussen psychose en geweld met respectievelijke effectgroottes van -.20, -.29, -.17. We besluiten dat psychose de kans op geweld niet vergroot. Integendeel, het risico op fysiek geweld bij stalking bij afwezigheid van een psychotische stoornis is groot. (2) Harmon et al. (1998) bevonden een significant verband tussen een persoonlijkheidsstoornis en fysiek geweld, maar Rosenfeld (2004) argumenteert dat dit resultaat met voorzichtigheid geïnterpreteerd moet worden, omdat er gebruik werd gemaakt van een te kleine steekproef. In 2002 onderzocht Rosenfeld samen met Harmon de relatie tussen een persoonlijkheidsstoornis en fysiek geweld bij stalking. Zij bevonden hiertussen geen significant verband. Ook Meloy et al. (2001) bevonden in hun onderzoek geen significant verband. Tot nog toe is er weinig onderzoek verricht (n=3) naar het verband tussen een persoonlijkheidsstoornis en geweld. Het zou daarom voorbarig zijn om op dat vlak conclusies te trekken. Toch geeft het resultaat van een uitgevoerde meta-analyse aan dat er een significant verband bestaat tussen een persoonlijkheidsstoornis en fysiek geweld bij stalking (Rosenfeld, 2004). (3) Mullen et al. (1999) rapporteren een significant verband tussen middelenmisbruik door de dader en fysiek geweld bij stalking. Een jaar later wordt dit positief verband bevestigd door Brewster (2000). Ook Rosenfeld en Harmon (2002) onderzochten de relatie tussen middelenmisbruik en fysiek geweld bij stalking en bevonden een gelijkaardig resultaat. In hun onderzoek stelde 53 % van de daders met een verleden van middelenmisbruik gewelddadig gedrag tegenover 29 % daders zonder een verleden van middelenmisbruik. Onderzoek toont aan dat er een significant verband bestaat tussen middelenmisbruik en fysiek geweld bij stalking.

42


Deze resultaten tonen aan dat een goede screening van psychiatrische stoornissen en middelenmisbruik (alcohol- en druggebruik) noodzakelijk is, wil men het risico op gewelddadig gedrag bij de stalker naar behoren inschatten.

C. Verband ex-partnerstalking en fysiek geweld bij stalking Harmon et al. (1998) onderzochten voor het eerst het risico op fysiek geweld bij expartnerstalking en bevonden dat deze subgroep het meeste risico op fysiek geweld vertoont in vergelijking met de subgroep waarin dader en slachtoffer in het verleden nooit een liefdeskoppel hebben gevormd. 45 % van ex-partnerstalking resulteert in fysiek geweld in vergelijking met 14 % waarbij het slachtoffer een kennis is van de dader en 33 % waarbij het slachtoffer een onbekende is voor de dader (Sheridan & Davies, 2001). Ook Palarea et al. (1999) bevonden dat de kans op fysiek geweld het hoogst is bij ex-partnerstalking. Zij bevonden eveneens dat deze subgroep meer bedreigingen uit ten aanzien van het slachtoffer, wat het risico op geweld vergroot. Mullen et al. (2000) bevestigen met hun studie de bovenstaande resultaten, aangezien ook zij bevonden dat ex-partnerstalking het meeste gevaar voor fysiek geweld inhoudt. Ook Meloy, Davis & Lovette (2001) concluderen dat ex-partnerstalking meer resulteert in fysiek geweld in vergelijking met andere vormen van stalking. Ex-partnerstalking is dus niet alleen de meest voorkomende vorm van stalking, maar het houdt tevens een groot risico in voor fysiek geweld.

D. Verband eerder geweld en fysiek geweld bij stalking Eerder geweld wordt beschouwd als eerdere veroordelingen voor interpersoonlijk geweld, zoals bijvoorbeeld slagen en verwondingen, doodslag, moord, aanranding van de eerbaarheid en verkrachting. Palarea et al. (1999) en Brewster (2000) besloten dat het gebruik van fysiek geweld in het verleden een goede voorspeller is voor het gebruik van fysiek geweld in de toekomst. Er is een grote kans dat een stalker die in het verleden al geweld heeft gebruikt, dat nog eens zou doen.

43


E. Verband crimineel verleden en fysiek geweld bij stalking Crimineel verleden wordt geoperationaliseerd op basis van eerdere veroordelingen zonder gebruik van interpersoonlijk geweld. Diefstallen en verkeersovertredingen zijn misdrijven die vallen onder deze categorie. Verschillende auteurs onderzochten het verband tussen stalkers met een crimineel verleden en het risico op fysiek geweld. De verschillende onderzoek hierin spreken elkaar echter tegen. Een aantal studies (Brewster, 2000; Menzies, Federoff, Green & Isaacson, 1995; Mullen et al., 1999) bevonden wel een significant verband tussen crimineel verleden en fysiek geweld, maar drie andere studies (Meloy et al., 2001; Palarea et al., 1999; Rosenfeld & Harmon, 2002) bevonden hiertussen geen significant verband. De inconsistente resultaten zijn opnieuw8 te verklaren door het gebruik van verschillende definities van crimineel verleden doorheen de studies. De definitie gebruikt door Mullen et al. (1999) omvat elke eerdere veroordeling van de dader, terwijl de definitie gebruikt door Meloy et al. (2001) en gebruikt door Rosenfeld en Harmon (2002) slechts eerdere veroordelingen verschillend van stalking omvat. Het is niet verwonderlijk dat een verschil in definitie een verschil in resultaat oplevert. Rosenfeld (2004) besluit om die reden dat de relatie tussen crimineel verleden en fysiek geweld erg onduidelijk is.

F. Verband demografische variabelen en fysiek geweld bij stalking Tot nu toe zijn er slechts drie studies uitgevoerd die het verband tussen demografische variabelen en fysiek geweld bij stalking bestudeerden. Schwartz-Watts en Morgan (1998) bevonden geen verband tussen eender welke demografische variabele en fysiek geweld bij stalking. Rosenfeld en Harmon (2002) bevonden daarentegen dat hoe jonger de stalker en hoe lager diens opleidingsniveau, hoe groter het risico op fysiek geweld wordt. De meta-analyse van Rosenfeld (2004) toont hetzelfde verband aan.

G. Verband wraakmotief en fysiek geweld bij stalking De rancuneuze stalker berust op wraak en is geneigd zijn slachtoffer gewelddadig te benaderen (Mullen et. al., 1999). Het stalken van een ex-partner gaat gepaard met 8

In 4.1.3., in 4.2.1.1 en in 4.3.2. werd het belang van een universele definitie doorheen studies reeds

aangetoond.

44


gevoelens van haat en wraak en daarom resulteert het vaak in fysiek geweld (Mullen et al., 2000). Hoe meer er haat –en wraakgevoelens aanwezig zijn, hoe meer kans op escalatie in fysiek geweld bij stalking.

6.3.3 Risicofactorenanalyse Groenen (2006) 6.3.3.1 Inleiding Het onderzoek van Groenen (2006) heeft tot doel om risicofactoren van fysiek geweld bij stalking te identificeren op basis van processen-verbaal9 waaraan het parket de kwalificatie ‘stalking’ gaf. Bij de start van haar onderzoek baseerde zij zich op de risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking, vooropgesteld door Rosenfeld (2004)10, alsook risicofactoren die door Rosenfeld (2004) werden gesuggereerd. Zelf voegde Groenen (2006) nog twee risicofactoren toe, namelijk vandalisme en triggers. Een trigger beschrijft zij als een belangrijke voorspeller van interpersoonlijk geweld. Triggers die werden geregistreerd zijn het zien van het slachtoffer met een nieuwe vriend, problemen inzake het bezoekrecht en/of toewijzing van het hoederecht, echtscheidingsaanvraag, verlies van werk/financiële problemen en ontdekken dat het slachtoffer zwanger is. Groenen (2006) onderzocht onderstaande risicofactoren: 1) geslacht van de verdachte; 2) geslacht van het slachtoffer; 3) leeftijd verdachte (<30 jaar); 4) zonder beroep; 5) middelenmisbruik; 9

Een proces-verbaal is een schriftelijke neerslag voor een aantal politionele

en gerechtelijke activiteiten. Hierin vindt men aangiften, inlichtingen over het gepleegde misdrijf en gedane vaststellingen door politie terug. 10

Persoonlijkheidsstoornis en afwezigheid van een psychotische stoornis

werden niet opgenomen in de analyse, omdat hierover geen informatie beschikbaar is in processen-verbaal.

45


6) ex-partners; 7) meer dan 1 slachtoffer; 8) eerder geweld; 9) crimineel verleden; 10) bedreiging; 11) vandalisme; 12) triggers.

6.3.3.2 Resultaten Tabel 3: Risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking (Groenen, 2006). Risicofactor

Gewogen effectgrootte

Middelenmisbruik

.32

Ex-partnerstalking

.38

Bedreiging

.63

Eerder geweld

.21

Crimineel verleden

.18

Vandalisme

.34

Triggers

.63

Bron: Groenen, A. (2006). Stalking. Risicofactoren voor fysiek geweld. Antwerpen/Apeldoorn: Maklu. Significante resultaten werden gevonden voor middelenmisbruik, ex-partnerstalking, bedreiging, eerder geweld, crimineel verleden en voor de voor het eerst onderzochte predictors vandalisme en triggers. In de dossiers waarbij er sprake was van middelenmisbruik door de verdachte werd er tegen 50 % van de slachtoffers fysiek geweld gebruikt ten opzichte van 19,2 % van de slachtoffers waarbij er geen sprake was van middelenmisbruik door de verdachte. Er vond significant meer geweld plaats als de verdachte een ex-partner was van het slachtoffer (37 %), dan wanneer de verdachte geen ex-partner was (14,50 %).

46


In 38 % van de gevallen waarin er bedreigingen worden geuit door de verdachte tegen het slachtoffer wordt fysiek geweld gerapporteerd, in vergelijking met 3 % waarbij er geen sprake is van bedreiging. 52 % van de verdachten die eerder veroordeeld werden voor een gewelddelict pleegt fysiek geweld bij stalking, ten opzichte van 22,9 % van de verdachten die niet eerder werden veroordeeld voor een gewelddelict. Fysiek geweld komt significant vaker voor bij verdachten met een crimineel verleden (45,5 %) dan bij verdachten zonder een crimineel verleden (22,8 %). Dit resultaat is verschillend van het resultaat van Rosenfeld (2004). Hij besluit namelijk geen uitspraak te kunnen doen over het verband tussen crimineel verleden en fysiek geweld bij stalking. In tegenstelling tot deze vaststelling bevond Groenen (2006), in haar onderzoek twee jaar later, wel een significant positief verband tussen crimineel verleden en fysiek geweld bij stalking. Wanneer de verdachte vandalisme pleegde werd er significant meer fysiek geweld gepleegd, namelijk 62,5 %, in tegenstelling tot 17,7 % van de verdachten die geen vandalisme pleegde. Een aanwezige trigger voorspelt significant meer fysiek geweld. De verdachte pleegde namelijk significant meer fysiek geweld indien er een trigger aanwezig was, dan wanneer er geen trigger aanwezig was, respectievelijk 63,3 % en 11,1 %. Er werden dus geen significante resultaten gevonden voor leeftijd verdachte, geslacht verdachte, geslacht slachtoffer, beroep verdachte en meer dan één slachtoffer. Groenen (2006) toonde tevens een aantal interactie-effecten tussen risicofactoren aan. Zij stelt een risicofactorenmodel op met vijf mogelijk belangrijke voorspellers van fysiek geweld bij stalking, namelijk: 1) eerder gewelddelict; 2) ex-partnerstalking en bedreigingen; 3) ex-partnerstalking en middelenmisbruik; 4) bedreigingen en vandalisme; 5) middelenmisbruik en vandalisme.

47


6.3.4 Samenvattend Rosenfeld (2004) en Groenen (2006) deden beiden baanbrekend werk in het onderzoek naar risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking. Rosenfeld (2004) benadrukt dat er pertinente vragen gesteld moeten worden bij de validiteit van de geïdentificeerde risicofactoren, omdat er beperkingen in het onderzoek zijn. In zijn meta-analyse vindt hij de onderstaande risicofactoren die mogelijk verbonden kunnen worden aan fysiek geweld bij stalking: bedreigingen ten aanzien van het slachtoffer, afwezigheid van een psychotische stoornis, middelenmisbruik, stalking door een ex-partner, persoonlijkheidsstoornis, eerder geweld, laag opleidingsniveau van de stalker, jonge leeftijd van de stalker (<30 jaar) en wraakmotief. De risicoanalyse van Groenen (2006) leverde significante verbanden op, niet alleen voor de risicofactoren van Rosenfeld (2004) (bedreigingen, expartnerstalking, eerder geweld en middelenmisbruik), maar tevens voor twee bijkomende risicofactoren (vandalisme en triggers). Groenen (2006) besloot ook, in tegenstelling tot Rosenfeld (2004), dat crimineel verleden een risicofactor is voor fysiek geweld bij stalking. Tevens brengt zij een aantal belangrijke interactie-effecten tussen risicofactoren naar voor: ex-partnerstalking en bedreigingen, ex-partnerstalking en middelenmisbruik, bedreigingen en vandalisme, middelenmisbruik en vandalisme.

6.3.5 Kritische opmerking In bovenstaande paragrafen gaven we een overzicht van factoren die geweld bij stalking kunnen voorspellen. Een adequate risicoanalyse maken houdt echter meer in dan enkel de aantal aanwezige risicofactoren optellen. Indien men zich hiertoe beperkt zal men een onder- of overschatting maken van de kans op fysiek geweld. Ten eerste kunnen verschillende factoren elkaar overlappen, waardoor de kans op fysiek geweld wordt overschat. Ten tweede is het belang van een risicofactor afhankelijk van individu tot individu. Hier moet men dus rekening mee houden wil men een adequate risicoanalyse maken voor fysiek geweld bij stalking.

48


6.3.6 Beperkingen aan het onderzoek Het onderzoek naar risicofactoren voor fysiek geweld houdt een aantal beperkingen in. Dit betekent dat de bekomen resultaten niet automatisch voor werkelijkheid mogen genomen worden. Voor een goede interpretatie van de resultaten, is het daarom belangrijk deze beperkingen in kaart te brengen. Waar er beperkingen zijn, is er ruimte voor verbetering. Na raadpleging van de literatuur stellen wij een aantal toekomstige onderzoekspunten voor. Zoals hierboven reeds aangegeven bestaat er in de wetenschappelijke literatuur een veelheid aan definities van geweld. Auteurs gebruiken verschillende definities van fysiek geweld, wat het vergelijken van resultaten onmogelijk maakt. In het Belgische Strafwetboek wordt het begrip geweld gedefinieerd in artikel 483, onder afdeling III: “Onder geweld verstaat de wet daden van fysieke dwang gepleegd op personen.” Psychisch geweld valt onder het begrip bedreiging dat in hetzelfde artikel van het Strafwetboek wordt gedefinieerd: “Onder bedreiging verstaat de wet alle middelen van morele dwang door het verwekken van vrees voor dreigend kwaad.” In de juridische literatuur wordt er daarmee een onderscheid gemaakt tussen stalking en fysiek geweld. Stalking wordt gezien als psychisch geweld, terwijl fysiek geweld gezien wordt als gedrag dat gericht is op of resulteert in fysieke schade. De wetgeving hanteert hiermee een enge definitie van fysiek geweld. Auteurs die fysiek geweld willen onderzoeken (omvang, risicofactoren) moeten hun onderzoek daartoe beperken. Om een duidelijk onderscheid te kunnen maken tussen stalking en fysiek geweld is het gebruik van een enge definitie van fysiek geweld in de toekomst aangewezen (Groenen, 2006). De rol van situationele factoren in studies die peilen naar risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking is tot nu toe te weinig onderzocht (Steadman & Silver, 2000). Metaanalyse heeft aangetoond dat bedreiging een sterke risicofactor vormt voor fysiek geweld (Rosenfeld, 2004). De grootte van dit risico is echter afhankelijk van de manier waarop de dader het slachtoffer bedreigt. Verbale of geschreven dreigementen blijken minder risicovol voor fysiek geweld, dan wanneer de dader het slachtoffer in zijn of haar eigen huis benadert (Steadman & Silver, 2000). Verder onderzoek naar de rol van

49


situationele factoren is noodzakelijk, wil men het risico op fysiek geweld bij stalking in verschillende omstandigheden adequaat kunnen voorspellen. Omdat fysiek geweld op verschillende manieren gedefinieerd kan worden, is het geen homogeen begrip. Er bestaan namelijk verschillende gradaties van fysiek geweld. Fysiek geweld kan bijvoorbeeld beschreven worden als A. het intrappen van een deur of als B. het plegen van een moord. Risicofactoren die correleren met gradatie A correleren niet noodzakelijk met gradatie B. Huidig onderzoek hield hier tot op heden te weinig rekening mee. Volgende vraag blijft voorlopig onbeantwoord: zijn risicofactoren van fysiek geweld afhankelijk van de ernst van geweld? Farnham en James (2003) waren de eersten en voorlopig de enigen die deze vraag hebben onderzocht. Zij bekeken twee verschillende types van stalkers. De eerste groep maakte zich schuldig aan ernstig fysiek geweld (moord, poging moord, ernstig lichamelijk letsel of een feitelijk lichamelijk letsel). De tweede groep hield het bij een minder ernstige vorm van fysiek geweld. Risicofactoren voor ernstig fysiek geweld bleken verschillend te zijn van risicofactoren voor minder ernstig fysiek geweld. Risicofactoren voor ernstig fysiek geweld bij stalking zijn: 1. escalatie van geweld gedurende de periode van stalken gericht naar het slachtoffer of naar belangrijke personen in het leven van het slachtoffer of vernielen van voorwerpen/eigendom van het slachtoffer; 2. depressieve gevoelens; 3. sociale integratie. Risicofactoren voor minder ernstig fysiek geweld bij stalking zijn: 1. crimineel verleden; 2. sociale isolatie; 3. middelenmisbruik; 4. psychose. Risicofactoren voor zowel ernstig als voor minder ernstig fysiek geweld bij stalking zijn: 1. ex-partnerstalking; 2. meerdere stalkinggedragingen (bijvoorbeeld: telefoneren, achtervolgen, derden benaderen, …).

50


Deze studie toont aan dat de risicofactoren afhankelijk zijn van de ernst van fysiek geweld. Het is dus van groot belang in een onderzoeksopzet naar risicofactoren voor fysiek geweld een onderscheid te maken tussen ernstig fysiek geweld en minder ernstig fysiek geweld. Dit werd tot op heden slechts in één studie gedaan. De meta-analyse van Rosenfeld (2004) toont aan dat er een positief verband bestaat tussen een persoonlijkheidsstoornis en fysiek geweld bij stalking. Rosenfeld (2004) merkt op dat de kennis over het risico voor elke persoonlijkheidsstoornis afzonderlijk momenteel ontbreekt. In de studie van Rosenfeld (2003) was 36,5 % van de stalkers gediagnosticeerd met een persoonlijkheidsstoornis, in de studie van Mullen et al. (1999) 51 %. Deze cijfers tonen aan dat persoonlijkheidsstoornissen bij stalkers frequent voorkomen. Specifiek onderzoek naar het risico voor fysiek geweld voor elke persoonlijkheidsstoornis afzonderlijk is daarom niet overbodig. ‘Is het risico op geweld bij een stalker met antisociale persoonlijkheidsstoornis groter dan bij een stalker met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis?’ is een voorbeeld van een toekomstige onderzoeksvraag. Bestaande literatuur berust echter op beperkt onderzoek, zodat meer en uitgebreid onderzoek naar het verband tussen persoonlijkheidsstoornissen en fysiek geweld bij stalking sterk aangewezen is. Omdat er in het verleden onvoldoende onderzoek werd uitgevoerd naar het verband tussen demografische variabelen en fysiek geweld, kunnen we tot op heden hierover slechts in beperkte mate conclusies trekken. Naast leeftijd en opleidingsniveau is het interessant kennis te hebben over de rol van werkstatuut, sociaal economische status, ras, enz… op fysiek geweld bij stalking. In de toekomst moet daarom meer onderzoek gebeuren naar het risico van verschillende demografische variabelen op fysiek geweld bij stalking.

6.3.7 Belang van onderzoek Risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking verschillen van risicofactoren voor algemeen fysiek geweld. Een verleden van fysiek geweld is een zeer sterke voorspeller

51


voor toekomstig fysiek geweld bij vele criminaliteitsfenomenen, uitgezonderd voor fysiek geweld bij stalking. Een meta-analyse toont immers aan dat er wel degelijk een significant positief verband bestaat tussen eerder geweld en geweld in de toekomst, maar dat dit verband eerder klein is (Rosenfeld, 2004). Dit verschil in resultaat toont dus het belang aan van een onderzoek dat gericht is op risicofactoren voor fysiek geweld specifiek bij het fenomeen stalking. Forensische psychiaters krijgen regelmatig de opdracht stalkers te onderzoeken en een inschatting te maken naar toekomstig gevaarlijk gedrag toe. Onderzoek naar risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking is nodig opdat de psychiater deze beslissing zou kunnen maken op een wetenschappelijk, gefundeerde wijze. Voor een adequate begeleiding van de stalker is het belangrijk een zicht te hebben op de risicofactoren voornamelijk de dynamische risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking. In eerste instantie moet men namelijk inwerken op het voornaamste, namelijk datgene wat een acuut gevaar vormt voor de fysieke integriteit van het slachtoffer. Kennis van risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking is daarom zeer zinvol, opdat men in staat zou zijn rechtstreeks op de dynamische risicofactoren in te werken. Hoewel risicofactoren de kans op fysiek geweld verhogen en niet de oorzaak zijn van fysiek geweld, is kennis ervan erg belangrijk met het oog op preventie. Van zodra de risicofactoren bekend zijn, kan men op zoek gaan naar een manier om deze te voorkomen en dus de kans op fysiek geweld bij de stalker te minimaliseren.

52


7 HOOFDSTUK 4: HECHTINGSSTIJLEN In 5.1.3. werd de burgerlijke staat van stalkers besproken. We concludeerden dat de meeste stalkers alleenstaand zijn en nooit eerder een langdurige relatie hebben gehad. Dit is mogelijk te wijten aan een hechtingproblematiek. Meloy (1992, 1996) beschrijft stalking als een stoornis in de hechting. Hiermee beargumenteert hij het belang van onderzoek naar de hechtingsstijl van stalkers. De studie van hechting is dus relevant in de studie van stalking.

7.1 Definitie: Wat is hechting? Hechting is een duurzame, affectieve relatie tussen personen, waarbij de hechtingsfiguur instaat voor de emotionele veiligheid en geborgenheid van de hechtingzoekende. Er bestaat veel wetenschappelijke belangstelling voor de prototype-hypothese van de Engelse kinderpsychiater John Bowlby. In zijn hypothese stelt Bowlby (1973) dat vroege gehechtheidervaringen de basis zijn voor het verloop en de kwaliteit van toekomstige relaties. Vroege gehechtheidervaringen vormen namelijk een intern werkmodel van gehechtheid. Ze vormen een stel overtuigingen en verwachtingen over responsiviteit en beschikbaarheid van gehechtheidfiguren en dat vormt op zijn beurt de basis voor gehechtheidgedrag in volwassen relaties. De relatie tussen het kind en zijn/haar opvoeders vormt dus de basis van de hechting op volwassen leeftijd. Afhankelijk van de aard van de relatie tussen het kind en de primaire hechtingsfiguur (meestal de moeder van het kind) zal het kind zich veilig of onveilig gehecht voelen. Een kind dat vertrouwen heeft in de beschikbaarheid en nabijheid van de moeder, heeft vertrouwen om de omgeving actief te exploreren. Kinderen met responsieve, sensitieve moeders zijn veilig gehechte kinderen. Indien de moeder echter niet tegemoetkomt aan de dagelijkse behoeftes van het kind, als zij het kind geen steun biedt en het kind niet zelfstandig de wereld laat verkennen, zal het kind een intern werkmodel van incompetentie en waardeloosheid van het zelf ontwikkelen en een intern werkmodel van wantrouwen van de ander (Bretherton, 1992). Kinderen die de relatie met hun moeder

53


niet beschouwen als een veilige basis, missen het vertrouwen en zijn onveilig gehecht (Bowlby, 1977).

7.2 Model van hechting Bartholomew (1990) ontwikkelde een model van hechting voor volwassenen gebaseerd op het werk van Bowlby (1969, 1973, 1977, 1980). Dit model onderscheidt vier types van hechting en beschrijft een positief of negatief ‘model van het zelf’ en een positief of negatief ‘model van de ander’. 1. Veilige hechting: positief ‘model van het zelf’ en positief ‘model van de ander’. Het kind kan terugvallen op betrouwbare opvoeders. De volwassene voelt zich geborgen en goed in intieme relaties. 2. Gepreoccupeerde hechting: negatief ‘model van het zelf’ en positief ‘model van de ander’. De opvoeders verlenen inconsistente steun en liefde aan het kind. Het zelfbeeld is erg negatief, waardoor de volwassene constant op zoek is naar bevestiging en goedkeuring van de ander. 3. Afwijzende hechting: positief ‘model van het zelf’ en negatief ‘model van de ander’. De volwassene heeft weinig vertrouwen in de ander. Hij/zij tracht zoveel mogelijk emotionele afstand ten opzichte van de ander te bewaren. Relaties worden als onbelangrijk beschouwd. 4. Angstig vermijdende hechting: negatief ‘model van het zelf’ en negatief ‘model van de ander’. De volwassene ervaart tegelijkertijd een behoefte aan het aangaan van een intieme interpersoonlijke relatie en angst voor afwijzing door de ander. Hij/zij heeft een hardnekkig wantrouwen in de ander en tracht het contact met de ander te vermijden om teleurstelling te voorkomen. Volgens Meloy (1992) kunnen we stalkers onderbrengen in drie hechtingsstijlen beschreven door Bartholomew (1990), namelijk gepreoccupeerde, angstig vermijdende en afwijzende hechting. Guerrero (1998) en Lewis, Fremouw, Del Ben en Farr (2001)

54


treden Meloy (1992) hierin bij. We bespreken elke hechtingsstijl afzonderlijk in 7.4. Onveilige hechting, persoonlijkheidsstoornissen en stalking.

7.3 Onveilige hechting en stalking In het onderzoeksdomein ‘hechting bij stalkers’ waren Kienlen et al. (1997) zeer vernieuwend. Zij ontdekten in verscheidene onderzoeken een correlatie tussen een onveilige hechting en stalking. Hieronder beschrijven we drie studies uitgevoerd door Kienlen et al. (1997). Zowel de gepreoccupeerde hechting als de angstig vermijdende hechting worden gekenmerkt door een negatief zelfmodel. In 1997 hebben Kienlen et al. aangetoond dat een negatief zelfbeeld en een laag gevoel van zelfwaarde een vatbaarheid is voor stalking. Zij onderzochten namelijk de rol van psychosociale stressoren voor stalking en stelden een significant effect vast. 80 % van de stalkers ervoer een psychosociale stressor voorafgaand aan de start van het stalken, zoals een relatiebreuk, het overlijden van een kind of ouder, ontslag op het werk, enz… . De verlies leidt tot een laag zelfbeeld, waardoor men nauwelijks in staat is het verlies te verwerken. Stalking is daarop een mogelijke reactie. De dader stalkt om een leegte op te vullen of stalkt uit wraak tegen diegene die verantwoordelijk wordt geacht voor het verlies. In een andere studie onderzochten Kienlen et al. (1997) voor het eerst het verband van stalking met een manifest tekort aan responsiviteit en beschikbaarheid in de relatie tussen kind en hechtingsfiguur. De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat een groot deel stalkers noodgedwongen op jonge leeftijd afstand heeft moeten nemen van een belangrijke hechtingsfiguur. 63 % van de stalkers verloor in hun kindertijd een hechtingsfiguur bijvoorbeeld na een echtscheiding van de ouders, waardoor het contact met één of beide ouders wegviel of fel verminderde of vanwege het overlijden van de hechtingsfiguur of opname van de hechtingsfiguur in een psychiatrisch centrum, enz… . De resultaten tonen tevens aan dat meer dan de helft van de stalkers zich als kind in een onveilige relatie met de hechtingsfiguur bevond. 55 % van de stalkers rapporteert namelijk psychisch, fysisch of seksueel mishandeld te zijn geweest door hun primaire zorgverstrekker. Dit cijfer is waarschijnlijk een onderschatting van de werkelijkheid,

55


omdat niet alle gevallen van mishandeling gerapporteerd worden. Kienlen et al. (1997) besluiten dat het op jonge leeftijd moeten loslaten van een belangrijke hechtingsfiguur en/of het mishandeld worden als kind leidt tot het ontstaan van een gepreoccupeerde hechting met uiteindelijk stalkinggedrag op volwassen leeftijd. (In 7.4.1. gaan we specifiek in op het verband tussen gepreoccupeerde hechting en stalking) Bowlby (1980) beschrijft hechtingsgedrag als volgt: “The goal of attachment behaviour is to maintain the affectional bond, any situation that seems to be endangering the bond elicits action designed to preserve it; and the greater the danger of loss appears to be the more intense and varied are the actions elicited to prevent it” (p.42). Dit fenomeen worden we reeds gewaar in de kindertijd. Situaties die het jonge kind angst aanjagen, lokken hechtingsgedrag uit. Als de ouder onbereikbaar is, zal het kind bijvoorbeeld huilen of zal het zich vastklampen aan de hechtingsfiguur van zodra die opnieuw verschijnt. Het kind ervaart verdriet en onmacht en doet al het mogelijke om de emotionele afstand die er is ontstaan te herstellen. Ook een volwassene tracht de aanwezige emotionele afstand te verkleinen. Met deze stelling verklaren Kienlen et al. (1997) stalking. De stalker tracht bijvoorbeeld contact te maken met een persoon waarvoor hij/zij liefde voelt. Wanneer zijn/haar liefde onbeantwoord blijft en de dader op een afwijzing stuit, wordt hij/zij de emotionele afstand gewaar. De dader ervaart verdriet en onmacht en is tot alles in staat om het slachtoffer toch voor zich te winnen (Shaver & Hazan, 1987). Het stalken van de geliefde persoon is voor de dader een logisch gevolg. Hij/zij tracht namelijk de afstand met zijn slachtoffer te verkleinen door zijn handelingen (telefoneren, brieven schrijven, achtervolgen) in frequentie te laten toenemen en dus frequenter in contact te treden met het slachtoffer. Stalking is dus te vergelijken met hechtingsgedrag op jonge leeftijd beschreven door Bowlby (1973) (Kienlen et al., 1997). Recente studies bevestigen de bevindingen van Kienlen et al. (1997). Tonin (2004) kwam tot het besluit dat stalkers significant meer onveilig gehecht zijn in vergelijking met niet-stalkers. Onveilige hechting hangt samen met het ontvangen van te weinig zorg en te veel bescherming van de hechtingsfiguur in de kindertijd. Ook dit, zegt Tonin (2004), vinden we terug bij stalkers. MacKenzie et al. (2008) bevonden eveneens een

56


verband tussen onveilige hechting en stalking, zoals ook Wilson, Ermshar en Welsh (2006) en Dutton en Winstead (2006).

7.4 Onveilige hechting, persoonlijkheidsstoornissen en stalking Onderzoek toont een verband aan tussen onveilige hechting in de kindertijd en psychopathologie (zoals persoonlijkheidsstoornissen) in de adolescentie of op volwassen leeftijd (Allen, Hauser & Borman-Spurrell, 1996; Fonagy et al., 1996; Pianta, Egeland & Adam, 1996; Rosenstein & Horowitz, 1996). Een persoonlijkheidsstoornis wordt onder andere gekenmerkt door een afwijkend functioneren in het contact met anderen. Aan de basis ervan ligt een hechtingsproblematiek. Bij elke hechtingsstijl afzonderlijk vinden we dan ook een aantal typerende persoonlijkheidsstoornissen terug. Rosenstein en Horowitz’s (1996) bevonden dat gedragsstoornis, middelenmisbruik, antisociale persoonlijkheidsstoornis en narcistische persoonlijkheidsstoornis vaak voorkomt bij afwijzende hechting en dat affectieve stoornis, obsessieve-compulsieve stoornis, theatrale, borderline en schizotypische persoonlijkheidsstoornis vaak voorkomt bij gepreoccupeerde hechting. Dit betekent echter niet dat elke persoon met een onveilige hechting een persoonlijkheidsstoornis zal ontwikkelen. We kunnen stalkers onderbrengen in drie hechtingsstijlen beschreven door Bartholomew (1990), namelijk gepreoccupeerde, angstig vermijdende en afwijzende hechting (Guerrero, 1998; Lewis, Fremouw, Del Ben & Farr, 2001; Meloy, 1992). Kienlen et al. (1997) beschreven het verband tussen deze drie hechtingsstijlen en stalking. Hieronder volgt een overzicht van hun bevindingen.

7.4.1 Van gepreoccupeerde hechting tot stalking Kenmerken van een gepreoccupeerde hechting zijn lage gevoelens van zelfwaarde en een negatief zelfbeeld, waardoor men voortdurend op zoek is naar goedkeuring van de ander. Dit leidt tot instabiele emoties, extreme woedeaanvallen, jaloezie en obsessionele preoccupatie met de uitgekozen ander (Dutton, 1995; Meloy, 1996). De kenmerken die

57


eigen zijn aan gepreoccupeerde hechting lijken dus op een aantal symptomen van de borderline persoonlijkheidsstoornis (Dutton, 1994; Dutton & Starzomski, 1993; Dutton, Saunders, Starzomski & Bartholomew 1994). Een persoon met gepreoccupeerde hechting verwerkt een verlieservaring bijzonder moeilijk, omdat tegelijk het zelfbeeld van de dader wordt aangetast. Guerrero (1998) bevond dat bij personen met een gepreoccupeerde hechting een verlieservaring in grote mate gepaard gaat met stress en angst. De situatie escaleert bijgevolg in een extreme vorm van woede bij de dader, wat zich in een aantal gevallen uit in stalking van het slachtoffer. De stalker stalkt diegene die wordt aangeduid als de oorzaak van het verlies. Volgens Meloy (1996) en Dutton en Winstead (2006) komt gepreoccupeerde hechting het meest voor in de populatie van stalkers. Tonin (2004) ontkracht dit. Volgens haar komt de gepreoccupeerde hechting het meest voor bij één type stalker, namelijk het type stalker dat zich tot één slachtoffer beperkt. We kunnen beide uitspraken volgen. Guerrero (1998) heeft namelijk aangetoond dat de meeste daders die zich schuldig maken aan ex-partnerstalking, stalkers zijn met een gepreoccupeerde hechting. En zoals besproken in 5.1.7. geeft onderzoek aan dat stalking het meest gebeurt door een expartner.

7.4.2 Van angstig vermijdende hechting tot stalking Een persoon met een angstig vermijdende hechting beschouwt de ander als onbetrouwbaar en weinig steunend, maar net zoals iedereen verlangt ook hij/zij naar een intieme interpersoonlijke relatie. Aangezien de angst op afwijzing en de angst om verlaten te worden groot is en aangezien er een aanhoudend wantrouwen in de ander heerst, houdt de angstig vermijdend gehechte persoon echter bewust afstand (Bartholomew, 1990). Anders gesteld vermijdt hij/zij intieme relaties met chronische frustraties tot gevolg, omdat hij/zij daar toch behoefte aan heeft. Hierdoor zijn zijn/haar relaties gekenmerkt door een afwisseling van aantrekken en afstoten.11 Hij/zij stoot de ander af tot het moment dat deze hem/haar dreigt te verlaten. Dan zoekt hij/zij nabijheid tot de hechtingsfiguur die vaak elk contact weert. Voor de dader is het herstellen van het contact het belangrijkste, omdat de afwijzing door de ander de nood aan een intieme 11

Ook dit is gelijkaardig aan de borderline persoonlijkheidsstoornis.

58


band juist versterkt (Dutton et al., 1994). De dader wil het slachtoffer koste wat het kost voor zich winnen en volhardt in zijn/haar gedrag. In sommige gevallen resulteert dit in stalking.

7.4.3 Van afwijzende hechting tot stalking Een persoon met een afwijzende hechting beschouwt de ander als negatief en zichzelf als positief. Daardoor tracht hij/zij zoveel mogelijk emotionele afstand met de ander te bewaren om zo zijn/haar positief gevoel van zelfwaarde te behouden. De beschrijving van afwijzende hechting in acht genomen, stellen we een contradictie met stalking vast, namelijk het mijden van contact met de ander versus stalken, het obsessioneel frequent in contact treden met het slachtoffer. De verklaring voor deze contradictie ligt volgens Meloy (1996) in de motivatie van de stalker. De stalker neemt wraak op de ander die als slecht wordt beschouwd, de ander die hem/haar afwijst. Geleid door wraakgevoelens is het risico op fysiek geweld door de stalker hoog. Meloy (1996) geeft tevens een verklaring voor de aanwezige wraakgevoelens: “A real event, such as acute or chronic rejection, challenges the compensatory narcissistic fantasy that the obsessional follower is special, loved, idealized, admired, superior to, in some way linked, or destined to be with the object of pursuit. Disturbance of this narcissistic fantasy, imbued with both a sense of grandiosity and a feeling of pride, triggers feelings of shame of humiliation that are defended against with rage” (p.159160). Narcisten hebben een grootheidswaanzin die door het slachtoffer wordt doorprikt. Dit resulteert in gevoelens van haat en wraak. De narcist wil het slachtoffer het leven zuur maken en vindt in stalking een goede methode.

7.5 Besluit Veelvuldig onderzoek heeft aangetoond dat een onveilige hechting in de kindertijd een voorspellende factor is van stalking op volwassen leeftijd. Door een onveilige hechting hebben stalkers namelijk moeite met het verwerken van een verlieservaring en stalken

59


uit wraak of in een poging controle te krijgen over de afwijzende hechtingsfiguur (expartnerstalking). Psychosociale stressoren vergroten de kans op stalking. Wij pleiten daarom voor uitgebreid onderzoek naar het verwerken van een verlieservaring, specifiek voor onveilig gehechte personen. De toepassing van de kennis hierover kan stalking voorkomen. Behandeling van stalkers moet dus onder andere gericht zijn op het adequaat kunnen omgaan met verlies en moet focussen op het intern werkmodel van wantrouwen in de ander om dan alsnog in de mate van het mogelijke een veilige hechting te kunnen installeren.

60


8 BESLUIT We hebben gezien dat het fenomeen stalking gekenmerkt wordt door diversiteit. Dé stalker bestaat niet. Slachtoffers worden op uiteenlopende wijze benaderd, zoals telefonisch, via achtervolgingen, bedreigingen, enz…, de motivatie van de stalker is verdeeld, het type relatie tussen dader en slachtoffer verschilt, enz… . Een belangrijke verklaring voor deze opvallende diversiteit, is het gebrek aan één universele definitie van stalking. Hierop komen we later in deze uiteenzetting uitvoerig terug. Ex-partnerstalking is de meest voorkomende vorm van stalking. De stalker kan niet accepteren dat de relatie voorbij is en tracht de ex-partner opnieuw voor zich te winnen. Onderzoek toont aan dat stalkers voornamelijk mannen zijn en slachtoffers voornamelijk vrouwen. Dit samengenomen stellen we dat het voornamelijk de man is die zijn ex-echtgenote of ex-vriendin stalkt. Onderzoek in verschillende domeinen van stalking (daderkenmerken, typologieën van stalkers en hechtingsstijlen) bevestigt dat ex-partnerstalking het meeste voorkomt. Zo werd aangetoond dat de dader die zijn expartner stalkt overeenkomt met de eenvoudig obsessionele stalker in de typologie van Zona et al. (1993) en met de afgewezen stalker in de typologie van Mullen et al. (1999). Beide auteurs bevonden dat dit type met respectievelijk 47 % en 33 % het meest frequent voorkomt. Volgens Meloy (1992) komt gepreoccupeerde hechting het meest voor in de populatie stalkers. Guerrero (1998) heeft vastgesteld dat meeste daders die zich schuldig maken aan ex-partnerstalking, stalkers zijn met een gepreoccupeerde hechting. De conclusies van Meloy (1992) en Guerrero (1998) samengenomen, zien we bevestigd dat ex-partnerstalking de meest frequente vorm van stalking is. In geval van ex-partnerstalking is voorzichtigheid en een snel optreden van politiediensten sterk aan te raden, want het houdt tevens een hoog risico in voor fysiek geweld (Groenen, 2006; Rosenfeld, 2004). Hier wringt echter het schoentje met de Belgische wetgeving die zegt dat vervolging enkel mogelijk is als er een klacht wordt ingediend door het slachtoffer tegen de dader. Als de stalker niet aangeklaagd wordt door het slachtoffer ontsnapt hij of zij dus aan een straf. We voegen hieraan toe dat de meeste slachtoffers die gestalkt worden door hun ex-partner eerder geneigd zijn zich mild op te stellen en geen klacht neer te leggen bij de politie. Door de wetgeving ontsnappen veel Belgische stalkers dus

61


aan een bestraffing. Een aanpassing in de wetgeving zodat bestraffing van de stalker kan optreden wanneer er klacht wordt ingediend door derden kan dit voorkomen. Er werd nog een ander punt van kritiek op de Belgische antistalkingwet aangehaald. Centraal in de wet staat de intentie van de dader tot het stellen van kwaadaardig gedrag, maar stalkinggedrag betreft gedrag dat alledaags kan zijn (bijvoorbeeld telefoneren of brieven schrijven). Dit maakt het moeilijk om kwaadaardige intenties toe te schrijven aan de dader (Dennison & Thomson, 1995). Intentie is ook niet te meten en is dus afhankelijk van de interpretatie van het slachtoffer en van de omstanders. Ondanks dat intentie de antistalkingwet mee bepaald, wordt dit afgeraden. Ten tweede heeft onderzoek aangetoond dat vrouwen veel sneller angst ervaren dan mannen (Budd & Mattinson, 2000; Tjaden & Thoennes, 1998). Het is dus mogelijk dat sommige mannelijke stalkers met hun gedrag echt niet voorzien dat dit angst uitlokt bij hun (meestal vrouwelijke) slachtoffers. De Belgische antistalkingwet zou nauwer moeten zijn, zodat de subjectieve perceptie van het slachtoffer en van de omstanders geen doorslaggevende factor meer kan vormen. We concluderen dat de Belgische antistalkingwet geen goede invulling is van de noden van de burger, aangezien een stalker verschillende kansen heeft te kunnen ontsnappen aan bestraffing van zijn daden. Ondanks de diversiteit hebben we geprobeerd een beeld te schetsen van de gemiddelde stalker. Meeste stalkers zijn alleenstaande mannen eind de dertig, actief in het beroepsleven en hebben een crimineel verleden. De meest voorkomende diagnose bij stalkers is een persoonlijkheidsstoornis cluster B. Daarna komt psychose het vaakst voor. Dit beeld is geruststellend, omdat het aantoont dat de gemiddelde stalker over weinig tot geen risicofactoren voor fysiek geweld bij stalking beschikt. In overeenstemming met het beeld van de gemiddelde stalker heeft Groenen (2006) vastgesteld dat enkel een crimineel verleden de kans op fysiek geweld bij stalking verhoogt en Rosenfeld (2004) heeft geconcludeerd dat een aanwezige persoonlijkheidsstoornis de kans op fysiek geweld bij stalking verhoogt. Voor het overige bevonden zowel Rosenfeld (2004) als Groenen (2006) dat bedreigingen, expartnerstalking, eerder geweld en middelenmisbruik risicofactoren zijn voor fysiek geweld bij stalking. Andere risicofactoren zijn volgens Rosenfeld (2004) afwezigheid van psychotische stoornis, laag opleidingsniveau, jonge leeftijd (<30 jaar) en

62


wraakmotief en volgens Groenen (2006) vandalisme en triggers. Zij bevond tevens een aantal belangrijke interactie-effecten tussen risicofactoren: ex-partnerstalking en bedreigingen, ex-partnerstalking en middelenmisbruik, bedreigingen en vandalisme, middelenmisbruik en vandalisme. Kennis hierover heeft een belangrijke implicatie voor de praktijk. Het maakt het namelijk mogelijk dat een stalker door slachtoffer en gerechtelijke instanties sneller herkend zal worden en dat er vervolgens sneller kan worden ingegrepen, voornamelijk wanneer er sprake is van een hoog risico op fysiek geweld. Onderzoek heeft aangetoond dat persoonlijkheidsstoornissen bij stalkers frequent voorkomen. In de studie van Rosenfeld (2003) was 36,5 % van de stalkers gediagnosticeerd met een persoonlijkheidsstoornis, in de studie van Mullen et al. (1999) 51 %. Toch is niet elke stalker psychisch gestoord (Meloy & Gothard, 1995). Het is aangewezen stalking eerder te begrijpen als een hechtingsproblematiek dan als een uiting van een persoonlijkheidsstoornis. Een persoonlijkheidsstoornis wordt namelijk onder andere gekenmerkt door een afwijkend functioneren in het contact met anderen en aan de basis daarvan ligt een hechtingsproblematiek. Vanuit deze redenering zou de behandeling van stalkers gericht moeten zijn op het aanpakken van de stoornis in de hechting en niet op de aanwezige persoonlijkheidsstoornis. Onderzoek toont een correlatie aan tussen onveilige hechting en stalking. Ook hier botsen we op diversiteit. We kunnen stalkers onderbrengen in drie hechtingsstijlen beschreven door Bartholomew (1990), namelijk gepreoccupeerde, angstig vermijdende en afwijzende hechting (Guerrero, 1998; Lewis, Fremouw, Del Ben & Farr, 2001; Meloy, 1992). Een persoon met een gepreoccupeerde hechting heeft bijzonder veel moeite met het verwerken van een verlieservaring. Dat ontaardt bijgevolg in een extreme vorm van woede, wat in een aantal gevallen wordt omgezet in stalking. De stalker stalkt diegene die wordt aangeduid als de oorzaak van het verdriet. Een persoon met een angstig vermijdende hechting vermijdt intieme relaties, maar heeft er tegelijkertijd wel behoefte aan. De stalker stoot de ander af tot dat die hem of haar dreigt te verlaten. Vanaf dan tracht de dader obsessief het contact te herstellen, met stalking als gevolg. Een persoon met een afwijzende hechting beschouwt de ander als negatief en stalkt de slechte ander uit wraak omdat deze hem of haar kwaad berokkent.

63


Onderzoek naar stalking heeft tot op heden een grote beperking, namelijk het ontbreken van één definitie die door alle auteurs gebruikt wordt doorheen alle studies . In de literatuur worden verschillende definities van stalking gehanteerd. Ze verschillen in welk type gedragingen als stalking wordt beschouwd en in het minimum aantal schendingen van de privacy van het slachtoffer dat moet voorkomen, om als stalking gedefinieerd te kunnen worden (Groenen, 2006). Het gebruik van verschillende definities over studies heen, heeft een aantal belangrijke, negatieve gevolgen voor onderzoek. Ten eerste is het onmogelijk de resultaten van verscheiden studies betrouwbaar met elkaar te vergelijken, waardoor het niet eenvoudig is zicht te krijgen op het fenomeen stalking. Om deze reden is de exacte omvang van stalking ons onbekend. De geschatte prevalentiecijfers van stalking tijdens de levensloop schommelen tussen 5,2 % en 15,7 %. De geschatte prevalentiecijfers van stalking gedurende één jaar schommelen tussen 0,6 % en 6 % (Groenen, 2006). Ten tweede kan men in de wetgeving geen gebruik maken van één en slechts één voor waar aangenomen definitie van stalking. In sommige landen, zoals in Duitsland bestaat er hierdoor op dit moment nog steeds geen antistalkingwet. In de overige landen met antistalkingwet, heeft de rechter een ruime interpretatiemarge bij het veroordelen van een stalker. Tot nu toe is de variabiliteit van definities van stalking in de literatuur te groot, waardoor onderzoek onderworpen is aan belangrijke beperkingen. Daarom werd er gezocht naar overeenkomsten in definities van stalking. Er worden drie elementen genoemd die stalking definiëren. Stalking is (a) een herhalend patroon van ongewenste gedragingen uitgeoefend door de stalker, (b) het is gericht tegen een specifieke persoon en (c) het veroorzaakt angst bij het slachtoffer (Groenen, 2006). De geïntegreerde definitie van stalking kan dienen als de start voor het gebruik van één universele definitie doorheen alle studies van stalking. Stalking is een onderwerp waar nog veel nieuw onderzoek naar moet gebeuren. Eén universele definitie van stalking is daarom een belangrijk doel dat vooropgesteld moet worden. Een andere belangrijke doelstelling is het verrichten van onderzoek naar de effectiviteit van bestraffing. Momenteel kan er nog niet besloten worden of bestraffing al dan niet effectief is. Omdat de eerste antistalkingwet dateert van 1990, is het te vroeg om hier al een betrouwbaar antwoord op te kunnen geven. Over een aantal jaren, wanneer de antistalkingwet lang genoeg van kracht is, is onderzoek naar de efficiëntie ervan noodzakelijk.

64


Het is opvallend dat er door de jaren heen een significante toename is van stalkingklachten. De groeiende aandacht voor het fenomeen stalking is hiervoor een mogelijke verklaring. Hoe meer het publiek bekend is met het fenomeen stalking, hoe groter de kans dat een slachtoffer zich als slachtoffer zal herkennen en met zijn of haar verhaal naar buiten zal treden op zoek naar hulp. Officiële hulpverleners kunnen het slachtoffer wijzen op het belang van het indienen van een klacht, omdat de Belgische wetgeving enkel bestraffing voorziet indien de stalker wordt aangegeven door het slachtoffer. Dit pleit voor een blijvende berichtgeving van onderzoek over het fenomeen stalking. Tegelijkertijd stellen we ons de vraag of de toenemende bekendheid van het fenomeen stalking mensen er toe aanzet. Indien zo is er sprake van een vicieuze cirkel, waarin stalking zal blijven toenemen. Dit is een interessante onderzoeksvraag voor de toekomst.

65


9 REFERENTIES Allen, J.P., Hauser, S.T. & Borman-Spurrell, E. (1996). Attachment theory as a Framework for understanding sequelae of severe adolescent psychopathology: An 11-year follow-up study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64, 254-263. Attinello, K.L. (1993). Anti-stalking legislation: A comparison of traditional remedies Available for victims of harassment versus California Penal Code Section 646.9. Pacific Law Journal, 24, 1945-1980. Bartholomew, K. & Horowitz, L.M. (1991). Attachment Styles Among Young Adults: A Test of a Four-category Model. Journal of Personality and Social Psychology, 61, 226-244. Bijleveld, C. (2005). Methoden en Technieken van Onderzoek in de Criminologie. Boom Den Haag: Juridische uitgevers. Bonta, J. (2002). Offender risk assessment. Guidelines for Selection and Use. Criminal Justice and Behavior, 29, 355-379. Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol II. Seperation. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1980). Attachment and loss: Vol III. Loss, Sadness and Depression. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1977). The making and breaking of affectional bonds: Aetiology and Psychopathology in the light of attachment theory. British Journal of Psychiatry, 130,201-210. Bretherton, I. (1992). The origins of attachment theory: John Bowlby and Mary Ainsworth. Developmental Psychology, 28, 759-775. Brewster, M. (2000). Stalking by Former Intimates: Verbal Threats and Other Predictors of Physical Violence. Violence and Victims, 15, 41-54. Budd, T., Mattinson, J. & Myhill, A. (2000). Stalking: Findings from the 1998 British crime Survey, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London. Buzawa, E.S. & Buzawa, C.G., eds (1996). Do arrests and restraining orders work? Thousand Oaks, CA: Sage. Cupach, W.R. & Spitzberg, B.H. (1998). The dark side of the close relationships.

66


New York: Lawrence Erlbaum Associates. Cupach, W.R. & Spitzberg,B.H. (2004). The dark side of relational pursuit: From attraction to obsession to stalking. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. D’Anjou, L.J.M. (2000). Strafrecht als product van moreel ondernemen. Justitiële Verkenningen, 5, 23-33. Davis, J.A. (2001). Stalking Crimes and Victim Protection. Prevention, Intervention, Threat Assessment, and Case Management. New York: CRC Press. Davis, J.A. & Chipman, M.A. (1997). Stalkers and other obsessional types: a review and forensic psychological typology of those who stalk. Journal of Clinical Forensic Medicine, 4, 166-172. Davis, K.E. & Frieze, I.H. (2000). Research on stalking: What do we know and where do we go? Violence and victims, 15, 473-487. Davis, K.E., Frieze, I.H. & Maiuro, R.D. (2002). Stalking: perspectives on victims and perpetrators. Springer Publishing Company. Declercq, F. (2008). Seksuele, geweld- en levensdelicten. Psychopathologie van daders. Leuven/Voorburg: Acco. Del Ben, K. & Fremouw, W. (2002). Stalking: Developing an Empirical Typology to Classify Stalkers. Journal of Forensic Science, 47, 152-158. Dennisson, S.M. & Thomson, D.M. (2005). Criticisms or Plaudits for Stalking Laws? What Psycholegal Research Tells Us About Proscribing Stalking. Psychology Public Policy and Law, 11, 384-406. Dittrich, B. (1999). Belaging strafbaar gesteld. Proces, 3, 40-41. Dobash, R.E. & Dobash R.P.(2005). Abuser programmes and violence against women, in Smeenk, W. & Malsch, M. (eds) Family violence and police response: Learning from research, policy and practice in European countries. Aldershot: Ashgate. Dobash, R.E. & Dobash R.P. (2000). Evaluating criminal justice interventions for domestic violence. Crime & Delinquency, 46, 252-270. Dressing, H., Kuehner, C. & Gass, P. (2005). The epidemiology and characteristics of stalking. Current Opinion in Psychiatry, 19, 395-399. Dutton, D.G., Saunders, K., Starzomski, A. & Bartholomew, K. (1994). Intimacyanger and insecure attachment as precursors of abuse in intimate relationships.

67


Journal of Applied Social Psychology, 24, 1367-1386. Dutton, L.B. & Winstead, B.A. (2006). Predicting unwanted pursuit: Attachment, relationship satisfaction, relationship alternatives, and break-up distress. Journal of Social and Personal Relationships, 23, 565-586. Farnham, F.R. & James, D.V. (2003). Stalking and Serious Violence. The Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 31, 432-439. Farnham, F.R., James, D.V. & Cantrell, P. (2000). Association between violence, psychosis and relationship to victim in stalkers. The Lancet, 355, 199. Fonagy, P., Leigh, T., Steele, M., Steele, H., Kennedy, R., Matoon, G., Target, M. & Gerber, A. (1996). The relation of attachment status, psychiatric classification and Response to psychotherapy. Journal Consuling and Clinical Psychology, 64, 22-31. Galeazzi, G.M., Elkins, K. & Curci, P. (2005). Emergency Psychiatry : The Stalking of Mental Health Professionals by Patients. Psychiatric Services, 56, 137-138. Gelles, R.J. & Straus, M.A. (1971). Determinants of violence in the family: toward a theoretical integration. in Burr, W.R., Hill, R., Nye, F.I. & Reiss, I.L. (1979). Contemporary theories about the family. New York: Free Press. Groenen, A. (2006). Stalking. Risicofactoren voor fysiek geweld. Antwerpen/Apeldoorn: Maklu. Guerrero, L.K. (1998). Attachment-Style Differences in the Experience and Expression of Romantic Jealousy. Personal Relationships, 5, 273-291. Hanson, R.K. & Wallace-Capretta, S. (2004). Predictors of criminal recidivism among Male batterers. Psychology, crime & Law, 10, 413-427. Harmon, R., Rosner, R. & Owens, H. (1995). Obsessional harassment and erotomania in a criminal court population. Journal of Forensic Sciences, 40,188-196. Harmon, R., Rosner, R. & Owens, H. (1998). Sex and violence in a forensic population of obsessional harrassers. Psychology, Public Policy and Law, 4, 236-249. Haugaard, J.J. & Seri, L.G. (2004). Stalking and other forms of intrusive contact among adolescents and young adults from the perspective of the person initiating the intrusive contact. Criminal Justice and Behavior, 38, 37-54. Hills, A.M. & Taplin, J.L. (1998). Anticipated responses to stalking: Effect of threat and Target-stalker relationship. Psychiatry, Psychology and Law, 5, 139-146. Holmes, R. (1993). Stalking in America: Types and methods of criminal stalkers.

68


Journal of Contemporary Criminal Justice, 9, 317-327. Jagessar, J.D.H. & Sheridan, L.P. (1999). Stalking Perceptions and Experiences across Two Cultures. Criminal Justice and Behavior, 31, 97-119. Kienlen K., Birmingham D., Solberg K., O’Regan T., Meloy, J. (1997). A comparative study of psychotic and nonpsychotic stalking. Journal of American Academic Psychiatry and Law, 25, 317-314. Lewis, S.F., Fremouw, W.J., Del Ben, K. and Farr, C. (2001). An investigation of the Psychological Characteristics of Stalkers: Empathy, Problem-solving, Attachment and Borderline Personality Features. Journal of Forensic Science, 46, 80-84. MacKenzie et al. (2008). Parental Bonding and Adult Attachment Styles in Different Types of Stalker. Journal of Forensic Sciences, 6, 1443-1449. Malsch, M. (2004). De Wet Belaging, Totstandkoming en toepassing. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Malsch, M. (2007). Stalking: Do criminalization and punishment help?. Punishment Society, 9, 201-209. McAnaney, K.G. (1993). From imprudence to crime: Anti-stalking law. Notre Dame Law Review, 68, 819-909. McEwan, T., Mullen, P.E. & Purcell, R. (2007). Identifying risk factors in stalking: A review of current research. International journal of law and psychiatry, 30, 1-9. Meloy, J.R. (1996). Stalking (Obsessional Following): A review of some preliminary studies. Aggression and Violent Behavior, 1, 147-162. Meloy, J.R. (1992). Violent Attachments. Northvale, New Yersey, London. Meloy, J.R. (1998). The psychology of stalking. Clinical and Forensic Perspectives. San Diego, CA: Academic Press. Meloy, J.R., Davis, B. & Lovette, J. (2001). Risk factors for violence among stalkers. Journal of Threat Assessment, 1, 3-16. Meloy, J.R. & Gothard, S. (1995). Demographic and clinical comparison of obsessional Followers and offenders with mental disorders. American Journal of Psychiatry, 152, 258-263. Melton, H.C. (2000). Stalking: A Review of the Literature and Direction for the Future. Criminal Justice Review, 25, 246-262. Menzies, R., Federoff, J.P., Green, C. & Isaacson, K. (1995). Prediction of dangerous

69


Behavior in male erotomania. British Journal of Psychiatry, 166, 529-536. Mohandie, K., Meloy, J., Green-McGowan, M. & Williams, J. (2006). The RECON typology of stalking: reliability and validity based upon a large sample of North American stalkers. Journal of Forensic Sciences, 51, 147-155. Morewitz, S.J. (2003). Stalking and Violence. New Patterns of Trauma and Obsession. New York: Plenum Publishers. Morris, S., Anderson, S. & Murray, L. (2002). Stalking and Harassment in Scotland. Crime and Criminal Justice Research Findings, 67. Morrison, K.A. (2001). Predicting violent behavior in stalkers: A preliminary Investigation of Canadian cases in criminal harassment. Journal of Forensic Sciences, 46, 1403-1410. Mullen, P.E., Pathé, M. & Purcell, R. (2000). Stalkers and their victims. Cambridge: Cambridge University Press. Mullen, P.E. & Pathé, M. (1994a). Stalking and the pathologies of love. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 28, 469-477. Mullen, P.E. & Pathé, M. (1997). The Impact of Stalkers on their Victim. British Journal of Psychiatry, 170, 12. Mullen, P.E. & Pathé, M. (1994b). The pathological extensions of love. British Journal of Psychiatry, 165, 614-623. Mullen, P.E., Pathé, M., Purcell, R. & Stuart, G.W. (1999). Study of stalkers. American Journal of Psychiatry, 156, 1244-1249. Palarea, R.W., Zona, M.A., Lane, J.C. & Langhinrichsen-Rohling, J. (1999). The dangerous nature of intimate relationship stalking: Threats, violence and associated risk factors. Behavioral Sciences and the Law, 17, 269-283. Pelikan, C. (2004). Ausmas, formen, auwirkungen auf die opfer un die gezetslichen Grundlagen: ein internationaler vergeleich. Wien: Frauenförderung und Koordinierung von Frauenangelegenheiten. Petherick, W.A. (2002). Criminal Profiling: An Introduction to Behavioural Evidence Analysis, Londen: Academic Press. Pianta, R., Egeland, B. & Adam, E. (1996). Adult attachment classification and selfreported psychiatric symptomatology as assessed by the Minnesota Multiphasic Personality Inventory. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64, 273-281.

70


Pinals, D.A. (2007). Stalking. Psychiatric perspectives and practical approaches. New York: Oxford university press. Purcell, R., Pathé, M. & Mullen, P.E. (2005). The association between stalking Victimization and psychiatric morbidity in a random community sample. British Journal of Psychiatry, 187, 416-420. Ravensberg, V. & Miller, C. (2003). Stalking among young adults: A review of the preliminary research. Aggression and Violent Behavior, 8, 455-469. Rosenfeld, B. (2003). Recidivism in Stalking and Obsessional Harassment. Law and Human Behavior, 27, 251-265. Rosenfeld, B. (2004). Violence Risk Factors in Stalking and Obsessional Harassment: A review and preliminary Meta-Anaysis. Criminal Justice and Behavior, 31, 9-36. Rosenfeld, B. & Harmon, R. (2002). Factors associated with violence in stalking and obsessional harassment cases. Criminal Justice and Behaviour, 29, 671-691. Rosenstein, D.S. & Horowitz, H.A. (1996). Adolescent attachment and psychopathology. Journal Consulting and Clinical Psychology, 64, 244-253. Rowell, C.N. & Schwartz-Watts, D.M. (2003). Commentary: Update on Assessing Risk for Violence Among Stalkers. The Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 31, 440-443. Schwartz-Watts, D. & Morgan, D. (1998). Violent versus non-violent stalkers. Journal of the American Academy of Psychiatry and Law, 26, 241-245. Sheridan, L., Blaauw, E. & Davies, G.M. (2003). Stalking: Knows and unknows. Trauma, Violence & Abuse, 4, 148-162. Sheridan, L. & Davies, G.M. (2001). Violence and the prior victim-stalker relationship. Criminal Behaviour and Menthal Health, 11, 102-116. Sheridan, L., Gillett, R., Davies, G.M., Blaauw, E., Patel, D. (2003). ‘There’s no smoke without a fire’: Are male ex-partners perceived as more ‘entitled’ to stalk than acquaintance or stranger stalkers?. British Journal of Psychology, 94, 87-99. Smartt, U. (2001). The Stalking Phenomenon: Trends in European and International Stalking and Harassment Legislation. European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice, 9, 209-232. Spitzberg et al. (1998). Exploring the interactional phenomenon of stalking and obsessive relational intrusion. Communicaton report, 11, 33-48.

71


Spitzberg, B.H. & Cupach, W.R. (1999). Jealousy, suspicion, possessiveness, and Obsession as predictors of obsessional relational intrusion. Paper presented at the International Communication Association Convention, San Fransisco, CA. Spitzberg, B.H. & Rhea, J. (1999). Obsessive relational intrusion and sexual coercion victimization. Journal of interpersonal violence, 14, 3-20. Steadman, H.J. & Silver, E. (2000). Immediate precursors of violence among persons with mental illness, in Violence Among the Mentally Ill: Effective Treatments and Management Strategies. Nederland: Kluwer. Steward, A.L. (2001). Can police prevent domestic violence?, in D.P. Farrington, C.R. Hollin and M. MacMurran (eds) Sex and violence: The psychology of crime and risk assessment, London: Routledge. Tjaden, P. & Thoennes, N. (2000). Extent, Nature and Consequences of Intimate Partner Violence, National Institute of Justice, 43p. Tjaden, P. & Thoennes, N. (1998). Stalking in America: Findings From the National Violence Against Women Survey. Washington, D.C.: U.S. Department of Justice. Tjaden, P., Thoennes, N. & Allison, C. (2000). Comparing stalking victimization from Legal and victim perspectives. Violence Vict, 15, 7-22. Tonen, E. (2004). The attachment styles of stalkers. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 15, 584-590. Vandenberk, A., Verhaegen, L., Colemont, A., Hens, I. (2003). Geweld in het meervoud. Een kwalitatieve benadering van de bekentenissen rond geweldvormen in Belgie. Diepenbeek/Louvain-la-Neuve : SEIN/ISPRI. Verdult, R., Hechting: risico of bescherming, onuitg., 12p. Walby, S. & Allen, J. (2004). Domestic violence, sexual assault and stalking: Findings from the Britisch Crime Survey. London: Home Office. Wilson, J.S., Ermshar, A.L. & Welsh, R.K. (2006). Stalking as paranoid attachment: A typological and dynamic model. Attachment & Human Development, 8, 139-157. Zona, M., Sharma, K. & Lane, J. (1993). A Comparative Study of Erotomanic and Obsessional Subjects in a Forensic Sample. Journal of Forensic Sciences, 38, 894903.

72


JURIDISCHE BRONNEN Wet van 30 oktober tot invoeging van artikel 442bis in het strafwetboek houdende de strafbaarstelling van belaging, B.S. 17 december 1998, 40.074. Artikel 483 SWB.

73

Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Academiejaar Eerste Examenperiode

Recommend Documents