Factsheets krimp- en anticipeergebieden Feiten en cijfers bij rapport ‘Detailhandel en leefbaarheid’
Opdrachtgever: Contactpersoon:
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Directie Woon- en Leefomgeving, Programma Bevolkingsdaling Mevrouw R. Chandali
Projectteam DTNP: De heer D.J. Droogh Mevrouw L. Dicou De heer R. Eijkelkamp 1197.0812 Projectnummer: 15 april 2013 Datum: Droogh Trommelen en Partners (DTNP) 6512 BS Nijmegen Graafseweg 109 F 024 - 378 06 53 T 024 - 379 20 83 W www.dtnp.nl E
[email protected]
Factsheets krimp- en anticipeergebieden Feiten en cijfers bij rapport ‘Detailhandel en leefbaarheid’
0
Toelichting factsheets
De gegevens uit de factsheets zijn gebruikt bij
Winkelaanbod
het opstellen van het overkoepelende
•
Aantal winkels: panden met een detail-
Feiten en cijfers op een rij in 23 factsheets
hoofdrapport. De factsheets hebben een
handelsinvulling, exclusief leegstand.
Voor de 7 topkrimp- en de 16 anticipeer-
uniforme opbouw. Hieronder wordt per
Bron: Locatus, oktober 2012.
gebieden zijn afzonderlijke factsheets
onderdeel een korte toelichting en
opgesteld. Deze factsheets geven feiten en
bronvermelding gegeven.
•
Aantal m² winkelvloeroppervlak (wvo): de voor het publiek toegankelijke winkelruimte ten behoeve van detailhandel,
cijfers van het detailhandelsaanbod per regio, zowel per gemeente als voor de regio als
Algemene kengetallen
inclusief zichtbare ruimten zoals etalages
geheel. Tevens zijn cijfers over het aantal
Onder dit kopje wordt voor de regio als geheel
en de ruimte achter toonbanken en
inwoners en de bevolkingsopbouw (huidig en
een overzicht van de omvang van winkel-
kassa’s. Dit oppervlak is exclusief
verwacht) en de huidige banenmarkt
aanbod, leegstand, aantal inwoners en
leegstand. Bron: Locatus, oktober 2012.
opgenomen.
huishoudens weergegeven. Ook worden cijfers over de verwachte bevolkings- en
Leegstand
Naast dit overzicht van vraag en aanbod is
huishoudensontwikkeling gegeven. Er
•
een overzicht van de regionale samenwerking
bestaan verschillende (regionale) bevolkings-
bestemd voor commerciële publieks-
(op het gebied van detailhandel) opgenomen
prognoses. Om op consistente uniforme wijze
functies (winkels, diensten en horeca) die
(geïllustreerd met enkele voorbeelden).
de factsheets te kunnen opstellen is er voor
leeg staan. Bron: Locatus, oktober 2012.
gekozen overal de prognose van het CBS aan
•
Aantal leegstaande panden: panden
Aantal m² wvo leegstand: winkelvloer-
De krimp- en anticipeergebieden zijn door het
te houden. Tenslotte is het aantal banen in de
oppervlak voor commerciële publieks-
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
detailhandel in de regio als algemeen
functies (winkels, diensten en horeca) dat
Koninkrijksrelaties bepaald, in overleg met de
kengetal opgenomen.
leegstaat. Bron: Locatus, oktober 2012.
betreffende provincies. De afbakening van deze gebieden komt niet in alle gevallen
Inwonertal en bevolkingsontwikkeling
overeen met het verzorgings-gebied van
•
winkelgebieden. In de aanpak van detailhandelsvraagstukken kan derhalve voor een andere regio-indeling of samenwerking
Aantal inwoners 2012: actueel inwonertal. Bron: CBS StatLine, peildatum 1-9-2012.
•
Aantal inwoners 2020 en 2040: bevolkingsprognose. Bron: CBS StatLine,
worden gekozen. D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
1
Bevolkingsopbouw gemeenten 2011-
•
2040. Aantal huishoudens en ontwikkeling •
•
Aantal winkels per 1.000 inwoners en
zorgwekkend hoog. In regio’s met een
omvang wvo per 1.000 inwoners (in m²):
nog hogere leegstand zijn de problemen
geeft een indicatie of er relatief veel of
acuut. Bron: bewerking algemene
weinig winkelaanbod is in de regio.
kengetallen.
Aantal huishoudens 2012: actueel aantal
(Conclusies over onder- of overaanbod
huishoudens. Bron: CBS StatLine,
kunnen hieruit niet getrokken worden. Dit
peildatum 1 januari 2012.
is onder meer afhankelijk van de
het aandeel winkelvloeroppervlak dat in
Aantal huishoudens 2020 en 2040:
(toeristische) verzorgingsfunctie). Bron:
een winkelgebied gevestigd is. In een
huishoudensprognose. Bron: CBS
bewerking algemene kengetallen.
gezonde winkelstructuur is de concen-
Aandeel leegstand naar wvo:
tratiegraad hoog (weinig solitair
het aandeel leegstand in het totale
gevestigde winkels). Binnen winkel-
StatLine, Regionale prognose huishoudens; 2011-2040..
•
•
Concentratiegraad naar wvo:
winkelvloeroppervlak (winkels +
gebieden kunnen winkels profiteren van
Arbeids-/banenmarkt
leegstaand winkelvloeroppervlak bestemd
elkaars bezoekers (synergie). Dit is een
•
Aantal banen in de detailhandel:
voor commerciële publieksfuncties
belangrijke voorwaarde voor een zo
werknemers in loondienst in de
winkels, horeca en diensten) geeft aan of
compleet mogelijk aanbod, ook op
detailhandelssector. Dit betreft zowel
er sprake is van veel of weinig leegstaand
langere termijn. Bron: Locatus, oktober
fulltime-, parttime- als uitzendbanen. Dit
commercieel (winkel-)vastgoed. Een
2012.
cijfer is exclusief ondernemers en
leegstandspercentage van circa 5%
meewerkende familieleden. Bron: HBD,
(frictieleegstand) is wenselijk om nieuwe
2009.
ondernemers en ondernemers met
het aandeel winkelvloeroppervlak dat
plannen voldoende ruimte te bieden om in
ingevuld wordt door winkelketens (filiaal/
Vergelijkingskengetallen (tabel)
de lokale markt te vestigen/verplaatsen
franchisenemer). Winkelketens (ten
In de tabel met vergelijkingskengetallen is een
(flexibiliteit en dynamiek). Bij een lager
minste 7 vestigingen) hebben schaal-
deel van de algemene kengetallen bewerkt en
leegstandspercentage is de vastgoed-
voordelen, waardoor ze een sterke
aangevuld met een aantal feiten die inzicht
markt weinig flexibel. Bij een hoger
marktpositie ingenomen hebben. Voor
geven in de vraag- en aanbodzijde per regio.
leegstandspercentage is sprake van
consumenten is een mix van filialen en
In de tabel is af te lezen hoe de regio zich
structurele leegstand. Het landelijke
zelfstandigen (couleur locale) het meest
verhoudt tot het Nederlands gemiddelde.
leegstandspercentage (10%) is
interessant. Bron: Locatus, oktober 2012.
2
•
Filialiseringsgraad naar wvo:
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
•
Bevolkingsontwikkeling 2012-2020 en
bewerking algemene kengetallen en
2012-2040:
LISA, 2009 (totaal aantal banen).
•
de omvang van het winkelaanbod in m² winkelvloeroppervlak naar branchegroep
de procentuele verandering van het
•
inwonertal in 2020 en respectievelijk 2040
Kaarten en figuren
en omvang van de leegstand per
ten opzichte van 2012. (N.b.: een groei
•
Kaart detailhandelsstructuur:
gemeente. Hiermee wordt per gemeente
van het inwonertal tussen 2012 en 2040
Overzicht met alle centrale (hoofd-)
omvang en type winkelaanbod inzichtelijk.
betekent niet altijd dat een gemeente in
winkelgebieden (tenminste 5 winkels,
Voor de branche-indeling, zie pagina 5.
2040 nog groeiende is). Een afnemend
aangegeven met rode bollen) en groot-
Bron: Locatus, oktober 2012.
inwonertal betekent een afnemend
schalige clusters (zoals woonboulevards
draagvlak voor winkelvoorzieningen.
en Factory Outlet Centers (tenminste 5
Bron: bewerking algemene kengetallen.
winkels, aangegeven met gele bollen).
concentratiegraad, filialiseringsgraad,
Huishoudensontwikkeling 2012-2020 en
De bollen zijn ingedeeld in grootteklassen
bevolkingsontwikkeling en huishoudens-
2012-2040:
naar omvang in m² winkelvloeroppervlak
ontwikkeling:
de procentuele verandering van het
(exclusief leegstand). Ondersteunende
de percentages voor deze onderwerpen
aantal huishoudens in 2020 en
winkelgebieden (stadsdeel-, wijk-, en
zijn per gemeente aangegeven op
respectievelijk 2040 ten opzichte van
buurtwinkelcentra) en solitair gevestigde
kaartbeelden. Voor een toelichting op de
2012. Vanwege de gemiddeld steeds
winkels zijn in de analyses meegenomen,
begrippen, zie kopje Vergelijkings-
kleiner wordende huishoudens is er per
maar worden niet op deze kaart
kengetallen. Bron: bewerkingen
saldo een behoefte aan meer (andere)
aangegeven. De kaart geeft een beeld
vergelijkingskengetallen naar
woningen. Bron: bewerking algemene
van de hoofdwinkelstructuur met hierop
gemeenteniveau.
kengetallen.
de omvang en spreiding van winkelgebieden. Het betreft een weergave
•
Figuur winkelaanbod:
•
•
Themakaarten aandeel leegstand,
Figuur bevolkingsopbouw:
Aandeel detailhandel in banenmarkt:
van de huidige situatie (geen visie op de
het aantal inwoners per leeftijdscohort
het belang van detailhandel in de totale
gewenste structuur).
van 20 jaar per gemeente op dit moment
regionale banenmarkt (fulltime, parttime
Bron: Locatus, oktober 2012.
(2012) en de prognose voor 2020 en
en werknemers via uitzendbureau)
2040. De figuur geeft inzicht in de
(exclusief zelfstandige ondernemers en
ontwikkeling van de samenstelling van de
meewerkende familieleden). Bron:
bevolking per gemeente (o.a. vergrijzing
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
3
en ontgroening). Bron: bewerkingen
Toelichting per kwadrant:
Vraag en aanbod naar winkelvastgoed is
vergelijkingskengetallen naar
•
Kwadrant ‘weinig leegstand en
nog in balans, maar door de afname van
bevolkingsgroei’: er is sprake van een
het draagvlak (minder inwoners) zullen
leegstandsniveau lager of ongeveer gelijk
autonome trends versterkt optreden
Leegstandsbarometer
aan de frictieleegstand (5%) en een
(schaalvergroting), waardoor keuzes in de
De leegstandsbarometer geeft een indicatie
verwachte toename van het inwonertal.
detailhandelsstructuur gemaakt moeten
van de verwachte ontwikkeling van de
Vraag en aanbod naar winkelvastgoed is
worden om structurele leegstand op
leegstand. Als indicatoren zijn het aandeel
in balans en grote toename van leegstand
gewenste winkellocaties te voorkomen.
leegstand in het totale winkelvloeroppervlak
lijkt naar verwachting niet direct te
(winkels + leegstaand winkelvloeroppervlak
verwachten door een toename van
bestemd voor commerciële publieksfuncties
draagvlak (meer inwoners). Maar ook in
groei’: er is sprake van een leegstands-
winkels, horeca en diensten; situatie oktober
gemeenten in dit kwadrant zullen de
niveau ruim hoger dan de frictieleegstand
2012) op de horizontale as weergegeven en
autonome landelijke trends hun effect
en een verwachte toename van het
de verwachte bevolkingsontwikkeling 2012-
hebben (o.a. minder bestedingen in
inwonertal. De grote leegstand zal
2020, uitgedrukt in bevolkingsgroei of -daling
fysieke winkels, schaalvergroting van
ondanks toenemend draagvlak niet
op verticale as (beide in procenten). Aan de
winkels en winkelgebieden, leidend tot
automatisch ingevuld worden, rekening
hand van beide percentages zijn de
een afname van het aantal winkels) en
houdend met de voortgaande trends in de
gemeenten en regio’s op de ‘barometer’ te
zullen (nieuwe) winkelmeters op slechte
detailhandel. Incourante panden en
plaatsen. De barometer is in te delen in vier
locaties naar verwachting structureel
slechte winkellocaties zullen structureel
kwadranten. Voor de leegstandsbarometer
leegstaan of afvallen. Nieuwe winkel-
leeg blijven staan. Keuzes in de structuur
met alle Nederlandse gemeenten en een
ontwikkelingen lonen enkel op de beste
zijn noodzakelijk en sanering van
nadere toelichting, zie www.dtnp.nl. Bron:
locaties.
winkelvastgoed zal plaatsvinden, actief
gemeenteniveau.
Kwadrant ‘veel leegstand en bevolkings-
dan wel passief.
bewerking vergelijkingskengetallen naar gemeenteniveau.
•
•
Kwadrant ‘weinig leegstand en bevolkingskrimp’: er is sprake van een leegstandsniveau lager of ongeveer gelijk aan de frictieleegstand (5%) en een verwachte afname van het inwonertal.
4
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
•
Kwadrant ‘veel leegstand en
aannemen (regisseur, gesprekspartner, etc.)
Branche-indeling detailhandel
bevolkingskrimp’: er is sprake van een
als het gaat om detailhandelsvraagstukken.
In de factsheets zijn gegevens over
leegstandsniveau ruim hoger dan de
winkelaanbod weergegeven per
frictieleegstand en een verwachte afname
Per regio worden, voor zover bekend, enkele
branchegroep. DTNP hanteert daarbij de
van het inwonertal. De grote leegstand is
voorbeelden benoemd van de aanpak van
volgende indeling:
structureel van karakter en dreigt toe te
bepaalde detailhandelsvraagstukken,
nemen door het afnemende draagvlak en
intergemeentelijk of samen met de provincie,
de landelijke trends in de detailhandel,
in de regio. Dit onderdeel van de factsheets is
waardoor de schaalvergroting in de
samengesteld op basis van deskresearch,
winkelstructuur verder zal gaan. Ingrijpen
input uit een belronde met provinciale
in de winkelstructuur is noodzakelijk.
contactpersonen en uit de drie discussie-
Gemeenten en regio’s zullen zeer kritisch
bijeenkomsten per landsdeel met provincies
op ontwikkelingslocaties moeten sturen:
en meerdere gemeenten uit de krimp- en
alleen ontwikkelingen die de gewenste
anticipeergebieden.
structuur versterken. Sanering van leegstaand winkelvastgoed zal nodig zijn om verloedering tegen te gaan.
Samenwerking, regie en voorbeelden De factsheets eindigen met een overzicht van samenwerkingsvormen in de regio. Dit varieert van incidenteel intergemeentelijk overleg tot intensieve regionale samen-
Branchegroep Hoofdbranche Dagelijks
werking en welke rollen de overheden D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
•
Kleding en modeaccessoires Schoenen en lederwaren
• • • • • • • Overig • niet-dagelijks • • •
aangegeven op welke wijze de hoofdlijn invulling geven aan de samen-
Supermarkten Speciaalzaken Persoonlijke verzorging
Mode
werkingsverbanden. Vervolgens wordt samenwerkende gemeenten en provincie in
• • •
Volumineus aanbod
• •
Warenhuizen Juwelier en optiek Huishoudelijk en cadeau Antiek en kunst Sport Spel Hobby Media Elektronica Fiets- en autoaccessoires Plant en dier Overige detailhandel
• • •
Woninginrichting Doe-het-zelf Tuincentra
5
4
Achterhoek
Detailhandelsstructuur Achterhoek
Algemene kengetallen Winkelaanbod •
1.980 winkels
•
602.000 m² winkelvloeroppervlak (wvo)
Leegstand •
330 leegstaande panden
•
76.000 m² wvo leegstand
Inwonertal en bevolkingsontwikkeling •
299.400 inwoners 2012
•
299.700 inwoners 2020
•
291.100 inwoners 2040
Aantal huishoudens en ontwikkeling •
124.600 huishoudens 2012
•
131.000 huishoudens 2020
•
126.700 huishoudens 2040
Arbeids-/banenmarkt •
18
12.100 banen in de detailhandel
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
Vergelijkingskengetallen Onderwerp
Achterhoek
Nederland
aantal winkels per 1.000 inwoners
6,6
6,1
omvang wvo per 1.000 inwoners (in m²)
2.010
1.670
aandeel leegstand naar wvo (frictie: 5%)
11,2%
10,1% (5%)
concentratiegraad naar wvo
60%
69%
filialiseringsgraad naar wvo
47%
54%
bevolkingsontwikkeling 2012-2020
-2,8%
3,0%
bevolkingsontwikkeling 2012-2040
-9,9%
6,7%
huishoudensontwikkeling 2012-2020
5,1%
5,9%
huishoudensontwikkeling 2012-2040
1,7%
12,8%
aandeel detailhandel in banenmarkt
8,7%
8,6%
Aandeel leegstand detailhandel Achterhoek
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
Concentratiegraad detailhandel Achterhoek
Filialiseringsgraad detailhandel Achterhoek
19
Bevolkingsontwikkeling 2012-2020 Achterhoek
Bevolkingsopbouw 2012 en prognose 2020 en 2040 Achterhoek
Huishoudensontwikkeling 2012-2020 Achterhoek
20
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
Leegstandsbarometer Achterhoek
Samenwerking en regie, voorbeelden •
Regio Achterhoek is een samenwerking (Gemeenschappelijke Regeling) van acht gemeenten. Eind 2011 hebben alle gemeenteraden een nieuw bestuurlijk kader: Achterhoek Agenda 2020. Bijbehorend Convenant Achterhoek 2020 is ook door diverse marktpartijen ondertekend.
•
www.regio-achterhoek.nl en www.achterhoek2020.nl
•
Met het project ‘Agenda voor de toekomst’ heeft Kamer van Koophandel, samen met CBW-Mitex en MKB Nederland, het onderwerp detailhandel op de agenda
Winkelaanbod Achterhoek (in m² wvo)
gezet. In regionale bijeenkomsten zijn landelijke trends en regiospecifieke knelpunten en kansen gepresenteerd aan gemeenten, provincie en ondernemers in de regio en is gediscussieerd over de rol van partijen om tot een gezonde en toekomstbestendige winkelstructuur te kunnen komen. Regio Achterhoek is inmiddels gestart met het opstellen van een regionale uitvoeringsagenda Detailhandel. Provincie Gelderland gebruikt deze input bij de herziening van detailhandelsbeleid in de Omgevingsvisie.
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
21
5
Twente
Detailhandelsstructuur Twente
Algemene kengetallen Winkelaanbod •
4.040 winkels
•
1.280.000 m² winkelvloeroppervlak (wvo)
Leegstand •
710 leegstaande panden
•
190.000 m² wvo leegstand
Inwonertal en bevolkingsontwikkeling •
626.300 inwoners 2012
•
641.200 inwoners 2020
•
624.200 inwoners 2040
Aantal huishoudens en ontwikkeling •
268.300 huishoudens 2012
•
284.900 huishoudens 2020
•
298.800 huishoudens 2040
Arbeids-/banenmarkt •
22
25.900 banen in de detailhandel
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
Winkelaanbod Twente (in m² wvo)
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
23
Vergelijkingskengetallen Onderwerp
Twente
Nederland
aantal winkels per 1.000 inwoners
6,4
6,1
omvang wvo per 1.000 inwoners (in m²)
2.040
1.670
aandeel leegstand naar wvo (frictie: 5%)
12,9%
10,1% (5%)
concentratiegraad naar wvo
58%
69%
filialiseringsgraad naar wvo
46%
54%
bevolkingsontwikkeling 2012-2020
2,4%
3,0%
bevolkingsontwikkeling 2012-2040
2,9%
6,7%
huishoudensontwikkeling 2012-2020
6,2%
5,9%
huishoudensontwikkeling 2012-2040
11,4%
12,8%
aandeel detailhandel in banenmarkt
8,8%
8,6%
Aandeel leegstand detailhandel Twente
24
Concentratiegraad detailhandel Twente
Filialiseringsgraad detailhandel Twente
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
Bevolkingsontwikkeling 2012-2020 Twente
Bevolkingsopbouw 2012 en prognose 2020 en 2040 Twente (deel 1)
Huishoudensontwikkeling 2012-2020 Twente
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
25
Bevolkingsopbouw 2012 en prognose 2020 en 2040 Twente (deel 2)
26
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
•
Leegstandsbarometer Twente
Dinkelland en Tubbergen zijn twee landelijke gemeenten met vergelijkbare opgaven door de ruimtelijke situatie (kleine kernen) en demografische ontwikkelingen. De samenwerking tussen beide gemeenten wordt steeds intensiever. Voorjaar 2013 wordt een gezamenlijke detailhandelsstructuurvisie afgerond.
Samenwerking en regie, voorbeelden
financiële middelen beschikbaar gesteld
•
Regio Twente is het samenwerkings-
voor de uitvoering van vernieuwende
verband van de 14 Twentse gemeenten.
majeure projecten met betrekking tot
Regio Twente is een aparte bestuurslaag
mobiliteit, economische vitaliteit
met een regioraad van burgemeesters en
(arbeidsmarkt, innovatie/kennisregio) en
wethouders uit de samenwerkende
toerisme.
gemeenten en een ambtelijke organisatie.
•
In de ‘Ontwikkelagenda Netwerkstad
•
www.regiotwente.nl
Twente’ (in ontwikkeling) van gemeenten
•
De Agenda van Twente is een
Almelo, Borne, Enschede, Hengelo,
gezamenlijk investeringsprogramma van
Oldenzaal en provincie Overijssel wordt
Regio Twente, de 14 Twentse gemeenten
verbetering van de economische vitaliteit
en provincie Overijssel, dat loopt tot 2017.
nagestreefd, waarvan een passend
Regio Twente en de provincie hebben
voorzieningenaanbod een onderdeel is.
D R O O G H T R O M M E L E N E N PA R T N E R S
27
