Fact sheet nummer 6 | november 2004
Demografische ontwikkelingen: aantal jonge ouderen gaat sterk toenemen in Amsterdam Het inwonertal van Amsterdam is in 2003 met ruim 2.500 personen tot 738.763 inwoners toegenomen. Deze groei is sterker dan in de twee voorafgaande jaren toen het aantal inwoners met slechts enkele honderden steeg. De grotere bevolkingstoename is voornamelijk veroorzaakt door de gestegen vestiging van het aantal jongeren tussen de 17 en 25 jaar vanuit andere plaatsen in het land én het verminderde vertrek naar het binnenland. Hoewel het vertrek afnam, blijken wel steeds meer allochtonen naar de regio door te stromen. De vestiging vanuit het buitenland nam sterk af zodat het buitenlandse vestigingsoverschot een ondergeschikte rol speelde. Het overschot dat lange tijd een grote invloed op de ontwikkeling van het inwonertal had, daalde in 2003 tot slechts iets meer dan 1.000 personen. De natuurlijke aanwas ligt al een aantal jaren op een hoog niveau en droeg ook in 2003 bij aan de stijging van het aantal inwoners.
Deze Fact sheet is tot stand gekomen in samenwerking met de Dienst Ruimtelijke Ordening.
Naar verwachting zal de bevolking in 2030 geste-
zullen de eerste jaren 3.000 woningen aan de
gen zijn tot 835.000 inwoners, een toename van
woningvoorraad worden toegevoegd. Daarna zal
bijna 100.000 personen. Hierbij is verondersteld
de jaarlijkse toename 2.500 woningen bedragen.
dat de jaarlijkse woningproductie, die de laatste
IJburg zal hierbij het belangrijkste nieuwbouw-
jaren bij de plannen achterbleef, weer op gang
project zijn.
komt. Volgens de woningbouwprogrammering Ontwikkeling van het aantal inwoners in Amsterdam, 1970-2030 20
x 1.000
10
0
-10
-20
-30
1970
1975
1980
binnenlands migratiesaldo Bron: O+S/DRO Amsterdam
1985
1990
1995
buitenlands migratiesaldo
2000
2005
2010
natuurlijke aanwas
2015
2020
2025
2030
toe-/afname van het aantal inwoners
vergrijzing. Het aantal ‘jonge’ ouderen – perso-
Demografische ontwikkelingen in 2003
nen van 55 tot en met 69 jaar – neemt wel toe, stand per 1-1-2003:
Fact sheet – pagina
2
736.045
geboorte sterfte
10.611 6.563 – ––––––– 4.048 e
natuurlijke aanwas binnenlands vertrekoverschot buitenlands vestigingsoverschot
2.858 1.189 – ––––––– 1.669 e
totale vertrekoverschot natuurlijke aanwas + migratiesaldo administratieve correctie toename aantal inwoners
maar het aantal personen van 75 jaar en ouderen – de ‘doelgroep ouderen’ – blijft zeker tot medio 2020 afnemen. Door de veroudering en de individualisering neemt vooral het aantal oudere eenpersoonshuishoudens sterk toe.
4.048
Nog geen geboortedaling in Amsterdam Vanaf het midden van de jaren negentig ligt het 1.669 – ––––––– 2.379 339 + ––––––– 2.718 e
stand per 1-1-2004:
niveau van de geboorte in Nederland op een aanzienlijk hoger niveau dan in de jaren daarvoor. Het Centraal Bureau voor de Statistiek constateerde dat in de jaren negentig een relatie ont2.718 + ––––––––– 738.763
stond tussen de economische conjunctuur en de hoogte van de geboorte. In de eerste helft van de jaren negentig had de economische terugval voor een afname van de geboorte gezorgd.
Bron: O+S Amsterdam
Kort daarop sloeg de baisse om in een hoogDe economische recessie en de aangescherpte
conjunctuur en steeg met een vertraging van een
toelatingseisen zorgen ervoor dat de buitenland-
à twee jaar de geboorte weer. Door het toege-
se vestiging momenteel vrij laag is, waardoor er
nomen vertrouwen in de eigen financiële situatie
wat meer ruimte op de woningmarkt komt. De
waren veel mensen tot (de eerder uitgestelde)
vestiging uit de rest van het land neemt hierdoor
gezinsvorming of -uitbreiding overgegaan.
de komende jaren toe en het vertrek naar het
Door de huidige economische terugval is de
binnenland af. Tegelijkertijd is verondersteld dat
geboorte in Nederland weer aan het dalen.
de opgelopen vertraging in de woningbouw snel
Anders dan in de rest van het land neemt in
wordt ingelopen, waardoor het binnenlandse
Amsterdam de geboorte (nog) niet af. Uit de
vertrekoverschot tijdelijk vrijwel verwaarloosbaar
voorlopige cijfers blijkt dat de geboorte ook in
zal zijn. De groei van het aantal inwoners zal de
het eerste halfjaar van 2004 niet gedaald is.
eerste jaren daarom wat hoger liggen dan in de
Natuurlijk heeft ook in Amsterdam het afgeno-
periode daarna.
men consumentenvertrouwen invloed op de geboorte, maar spelen andere ontwikkelingen
De bevolking veroudert, maar anders dan in
eveneens een belangrijke rol.
de rest van het land, is er geen sprake van Natuurlijke aanwas in Amsterdam, 1990-2003 x 1.000 12
9
6
3
0 1990
1991
geboorte
1992 sterfte
Bron: O+S/DRO Amsterdam
1993
1994
1995
natuurlijke aanwas
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Bij de analyse van de geboorte moet zowel naar
uit het buitenland daalde sterk, terwijl het vertrek
het aantal vrouwen in de vruchtbare levensfase
steeg. In de rest van het land daalde het buiten-
als naar de ontwikkeling van het leeftijdspecifieke
landse vestigingsoverschot zo sterk dat er zelfs een
vruchtbaarheidscijfer (gemiddeld aantal kinderen
vertrekoverschot met het buitenland ontstond.
per vrouw) worden gekeken. Het blijkt dat het
Deze afname zal voornamelijk door het strengere
grote aantal geboorten in hoge mate veroorzaakt
toelatings- en uitzettingsbeleid en de verslech-
3
wordt door de toename van het vruchtbaarheids-
terde economische situatie veroorzaakt zijn.
cijfer van autochtone vrouwen van 30 jaar en
Al geruime tijd vestigen zich vrij veel migranten
ouder. Naast dit inhaaleffect treedt er in
uit Ghana, Pakistan, Egypte, China en Afghanistan
Amsterdam wellicht nog een andere ontwikkeling
in Amsterdam. In 2003 nam het vestigings-
op. Het is mogelijk dat in de hoofdstad steeds
overschot uit deze zogenoemde ‘overige niet-
meer oudere en hoogopgeleide vrouwen in staat
geïndustrialiseerde landen’ – met uitzondering
Fact sheet – pagina
zijn om zonder al te veel problemen het moeder-
van Ghana – sterk af. Ook bij de meer traditio-
schap te combineren met hun werk en eventueel
nele immigrantengroepen als Surinamers,
dure kinderopvang te betalen.
Antillianen, Turken en Marokkanen nam de
Bij allochtone vrouwen zullen economische
vestiging af en het vertrek toe.
afwegingen zeker een rol spelen, maar aangezien de tweede generatie veel minder kinderen krijgt
Een groot deel van de vestigers uit Turkije en
dan de eerste generatie, nam hun geboortecijfer
Marokko zijn de zogenoemde importbruiden en
tijdens de hoogconjunctuur juist af. Mede door
-bruidegoms. Door hun huwelijk met een reeds
deze ontwikkeling zal naar verwachting ook in
in Amsterdam wonende partner, krijgen zij auto-
Amsterdam de geboorte weer gaan dalen.
matisch een verblijfsvergunning. Bij de Turken is het aantal bruiden en bruidegoms al geruime tijd
Minder immigratie
vrijwel gelijk. Uit Marokko vestigen zich iets meer
Sinds het begin van de jaren zestig is er in
pasgetrouwde vrouwen dan mannen.
Amsterdam vrijwel voortdurend een buitenlands
Het is mogelijk dat de huwelijksmigratie naar
vestigingsoverschot. De ontwikkeling van dit
Nederland gaat afnemen. Indien binnenkort
overschot kent echter wel een grillig verloop.
strengere vestigingseisen worden ingesteld, zul-
In 2003 was het overschot erg laag. De vestiging
len er minder partners naar Amsterdam komen.
Buitenlands vestigingssaldo in Amsterdam per etnische groep, 2002-2003
overige buitenlanders uit niet-geïndustrialiseerde landen
Marokkanen
overige buitenlanders uit geïndustrialiseerde landen
Turken
Surinamers
Zuid-Europeanen
Antillianen
Nederlanders -2000
-1000 2002
Bron: O+S/DRO Amsterdam
0 2003
1000
2000
3000
Binnenlandse migratie in Amsterdam naar leeftijd, 1998, 2001 en 2003
Fact sheet – pagina
4
2000
2000
1500
1500
1000
1000
500
500
0
0 0
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 1998
0
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 2001
2001
2003
Bron: O+S/DRO Amsterdam
Meer vestiging van jongeren
Toch is de laatste twee jaar de vestiging van
Het binnenlandse vertrekoverschot is in korte tijd
jongeren tussen de 17 en 25 gestegen. Deze
sterk gedaald. In 2003 bedroeg het overschot
groep is, evenals een groot deel van de vestigers
2.858 personen, terwijl in 2002 en 2001 het over-
uit het buitenland, voornamelijk aangewezen op
schot met 5.900 resp. 7.600 personen aanzienlijk
de goedkopere delen van de woningmarkt. Het is
hoger lag. Het huidige niveau komt overeen met
mogelijk dat door de afgenomen buitenlandse
dat van de jaren negentig, toen het overschot
vestiging meer ruimte voor jongeren op dit seg-
eveneens vrij laag was.
ment van de woningmarkt is ontstaan. Niet door het aantrekken van de woningbouw maar door
De binnenlandse vestiging wordt vrijwel geheel
de verminderde vestiging vanuit het buitenland
door de vestiging van personen tussen de 17 en
ontstond meer ruimte op de woningmarkt.
35 jaar bepaald. Verder blijkt dat de situatie op de woningmarkt doorwerkt in de ontwikkeling
Veel etnische minderheden die zich in Amsterdam
van de binnenlandse vestiging. In de jaren dat
vestigen, wonen de eerste jaren met een groot
de toename van de woningvoorraad vrij groot is
aantal mensen in een kleine woning. Na verloop
en de ruimte op de woningmarkt groter wordt,
van tijd zijn zij in staat om hun woonpositie te
hebben jongeren meer mogelijkheden om zich
verbeteren. Tot voor kort richtten zij zich daarbij
te vestigen dan in een periode dat er krapte op
vrijwel uitsluitend op Amsterdam zelf. Ook bij
de woningmarkt is zoals de afgelopen jaren.
het vervolg van hun wooncarrière kozen ze voor een woning in deze stad. De laatste jaren treedt hier verandering in op en
Binnenlandse migratiesaldo in Amsterdam naar etniciteit, 1992-2003 2000
vertrekken er steeds meer etnische minderheden naar de regio rond de stad. In eerste instantie
1000
betrof dit alleen Surinamers, maar de laatste paar jaar vertrekken ook steeds meer Turken en
0
Marokkanen naar Almere en andere omliggende -1000
gemeenten.
-2000
In 2003 bedroeg het binnenlandse vertrekoverschot van de etnische minderheden 2.100 perso-
-3000
nen. Dit overschot was veel groter dan het ver-4000
trekoverschot van de Nederlanders en westerse allochtonen (tezamen slechts 750 personen).
-5000
Aangezien het vertrekoverschot van de etnische minderheden al een paar jaar vrij hoog is, lijkt het
-6000
er op dat de regio aantrekkelijk en toegankelijk -7000
voor hen geworden is. Omdat bij de Antillianen ook met het buitenland
-8000 1992
1993
1994
1995
etnische minderheden
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Nederlanders en overige buitenlanders
2002
2003
een vertrekoverschot aanwezig is, neemt door het verhoogde vertrek naar de regio het aantal Antillianen in de stad zelfs af.
Bron: O+S/DRO Amsterdam
Amsterdam veroudert maar vergrijst niet
Ontwikkeling van het aantal inwoners in Amsterdam en Nederland naar enkele leeftijdsgroepen, 1990-2030 (index: 2004=100)
In tegenstelling tot de rest van het land vindt in
0-19 jaar 125
Amsterdam geen vergrijzing plaats. Het aantal
75 1990
1995
2000
Amsterdam
2005
2010
2015
2020
2025
2030
Daarna neemt het aantal en aandeel ouderen
5
in de stad weer toe. Dit geldt echter niet voor
Fact sheet – pagina
65-plussers zal tot aan 2011 zelfs nog dalen. 100
de oudste bewoners van de stad. Het aantal personen van 75 jaar en ouder – inwoners die veel
Nederland
gebruik van de ‘zorg’ maken – zal nog zeker tot 15-64 jaar: potentiële beroepsbevolking 125
medio 2020 blijven dalen.
100
Bij de jonge leeftijdsgroepen zijn de veranderingen veel geringer. Evenals in de rest van het land verandert het aantal jongeren tot en met 19 jaar
75 1990
1995
2000
Amsterdam
175
2005
2010
2015
2020
2025
2030
niet veel.
Nederland
De potentiële beroepsbevolking – het aantal
65+ jaar
inwoners van 15 tot en met 64 jaar – gaat in Amsterdam in tegenstelling tot de rest van het
150
land nog iets groeien. Er treedt wel een verschuiving op. Een steeds groter deel van de potentiële
125
beroepsbevolking gaat tot de oudere leeftijdsgroepen behoren.
100
Er is in Amsterdam weliswaar voorlopig nog geen
75
sprake van vergrijzing, maar de bevolking ver50 1990
1995
2000
2010
2015
2020
2025
2030
Nederland
Amsterdam 175
2005
oudert wel. De leeftijdsopbouw van de bevolking wordt in Amsterdam namelijk sterk beïnvloed door de omvangrijke groep ‘babyboomers’;
75+ jaar
bewoners die tussen 1946 en 1965 geboren zijn en momenteel tussen de 40 en 60 jaar oud zijn.
150
De komende jaren zal met het verouderen van 125
de babyboomers het aantal en aandeel jonge ouderen gaan stijgen. Het aantal personen van
100
55 tot en met 69 jaar zal tot 2030 met ruim 50% toenemen, een stijging die sterker is dan in de
75
rest van het land, waar het aandeel met 35%
50 1990
evenwel ook fors stijgt. 1995
2000
Amsterdam
175
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2010
2015
2020
2025
2030
Nederland
55-69 jaar
150
125
100
75
50 1990
1995
2000
Amsterdam Bron: O+S/DRO Amsterdam
2005 Nederland
Percentage 55-69 jarigen in de stadsdelen van Amsterdam, stand 2004
als opvang- en verdeelcentrum. Jongeren uit het
en toename tot 2015
hele land komen naar de stad en een groot aantal van hen vindt een (tijdelijke) woonplek in het
A - Amsterdam-Centrum
centrum. Na verloop van tijd vertrekt een deel
T - Zuidoost
Fact sheet – pagina
6
weer uit de stad. De laatste jaren treedt vooral in stadsdeel
C - Westerpark
Amsterdam-Centrum hierin verandering op. G - Zeeburg
Steeds meer personen zien het centrum niet meer als plek om alleen tijdens hun studietijd
D - Oud-West
te wonen. Ze verkiezen om als alleenstaande of
U - Oost/Watergraafsmeer
samen met een partner in het centrum te blijven V - Amsterdam Oud Zuid
wonen. Hierdoor vermindert het verloop en ver-
Q - Osdorp
ouderen deze stadsdelen. De vele babyboomers zorgen ervoor dat het aandeel 55-69 jarigen de
R - Slotervaart
komende jaren sterk stijgt. De toename in het
P - Geuzenveld-Slotermeer
stadsdeel Amsterdam-Centrum is zelfs sterker dan in enig ander stadsdeel. Door de verminder-
J - De Baarsjes
de doorstroming in de centale stadsdelen kunnen
W - Zuideramstel
jongeren met een laag inkomen zich moeilijk in deze stadsdelen vestigen en zullen zij steeds
N - Amsterdam-Noord
verder van het centrum een woonplek moeten
H - Bos en Lommer
zoeken. Ook op andere terreinen kunnen conflicterende Amsterdam 0
5 2004
10
15
20
% 25
belangen en wensen gaan ontstaan. Oudere welvarende huishoudens willen andere voorzieningen dan jongeren. Ondanks hun stedelijke leefstijl
toename tot 2015
– die vroeger alleen aan de jongeren toebehoorde – zal door het verouderen van de bewoners de
Bron: O+S/DRO Amsterdam
dynamiek van de centale stadsdelen verminderen. De veroudering van de bevolking vindt vooral in
De ouderen gaan het centrum steeds meer als
de centrale stadsdelen plaats. Lange tijd was de
een woonbuurt beschouwen en het is zelfs moge-
bevolking in deze stadsdelen vrij jong. Het ver-
lijk dat bepaalde centrumfuncties onder druk
loop was groot waarbij jonge bewoners bij hun
komen te staan. Festivals, parades en andere
vertrek veelal opgevolgd werden door andere
openbare festiviteiten kunnen steeds meer als
jongeren. Het centrum fungeert al geruime tijd
overlast ervaren worden.
Colofon
Weesperstraat 79
Jodenbreestraat 25
Auteurs:
1018 VN Amsterdam
1011 NH Amsterdam
drs. L. Wintershoven (DRO)
Telefoon 020 527 9527
Telefoon 020 552 7711
drs. M.F.M. Janssen (O+S)
Fax 020 527 9595
Fax 020 552 7777
[email protected]
[email protected]
www.os.amsterdam.nl
www.dro.amsterdam.nl
