Fact sheet nummer 8 | december 2003
Groei toerisme Amsterdam hapert Voor het eerst sinds 1993 is het aantal hotelgasten dat in Amsterdam overnacht gedaald. Het totale aantal nachten dat de gasten in Amsterdamse hotels doorbrachten daalde eveneens. De gemiddelde verblijfsduur bleef nagenoeg gelijk aan het voorgaande jaar. Met name Amerikaanse en Britse toeristen lieten Amsterdam in 2002 links liggen. Door het wegblijven van de Amerikanen kregen de vijfsterren hotels de zwaarste klappen. Zowel het aantal hotelgasten als het aantal over-
een gast van een Amsterdams hotel bleef
nachtingen in Amsterdam namen met ongeveer
gemiddeld 1,96 nachten slapen. Het aantal over-
0,8 procent af ten opzichte van 2001. Gedurende
nachtingen in Amsterdamse hotels daalde met
2001 werd voor het aantal gasten nog een groei
65.000 ten opzichte van 2001 tot 8,02 miljoen.
gerealiseerd van 2,6 procent. Het aantal overnachtingen steeg in dat jaar nog zelfs met vier
Het toerisme naar Amsterdam begon in 2002
procent ten opzichte van 2000. In 2002 logeerden
veelbelovend. In februari lag het aantal gasten
zo’n 33.000 minder bezoekers in Amsterdamse
dat de hotels in de stad aandeed nog 13 procent
hotels dan in 2001. Het aantal gasten nam daar-
hoger dan in het jaar ervoor. De grootste daling
mee af tot 4,08 miljoen. De gemiddelde verblijfs-
van het aantal gasten en overnachtingen vond
duur bleef nagenoeg gelijk aan die van 2001:
vooral tijdens het hoogseizoen plaats. In juni
Gasten en overnachtingen in Amsterdamse hotels, 1993-2002
9000
x 1000
8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1993 gasten
1994
1995
overnachtingen
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
In 2001 groeide het aantal Amerikaanse gasten in
Index aantal gasten naar maand, 2002 (2001=100)
Amsterdam nog met bijna zeven procent ten
120
opzichte van 2000. In 2002 is sprake van een omgekeerde ontwikkeling: het aantal hotelgasten
110
uit de Verenigde Staten in Amsterdamse hotels daalde met maar liefst 14 procent naar een aantal
100
van 590.000. Met uitzondering van de maanden januari en oktober verbleven het hele jaar door
90
minder Amerikanen in Amsterdam dan het jaar
F a c t
s h e e t
–
p a g i n a
2
ervoor. In totaal logeerden in 2002 in Amsterdam
80
bijna 100.000 Amerikanen minder dan in 2001.
70
De oorzaak van deze omgekeerde beweging is tweeledig. Enerzijds had de Amsterdamse toe-
0 jan
feb
mrt
apr
gasten totaal 2002
mei
jun
jul
aug
Amerikanen 2002
sep
okt
nov
dec
ristenbranche in 2002 te maken met de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001.
gasten 2001 (=100)
De dreiging van terrorisme had een negatief effect op de luchtvaart en op het lange-afstandbeleefde de hotelbranche haar dieptepunt verge-
toerisme. Met name Amerikanen waren huiverig
leken met het voorgaande jaar: het aantal gasten
om zich in het (verre) buitenland te bewegen.
lag bijna 10 procent lager dan in dezelfde maand
Daarnaast nam de waarde van de euro in dollars
het jaar ervoor. Na een kort herstel in september
vooral in het derde kwartaal van 2002 sterk toe2.
nam het aantal toeristen in Amsterdam ten
Voor Amerikanen werd de eurozone plotseling
opzichte van het jaar ervoor weer af, gelijktijdig
een duurdere bestemming.
met de toenemende oorlogsdreiging in Irak. Landelijk steeg het aantal overnachtingen in
Hetzelfde gold – zij het in mindere mate – voor
Nederlandse logiesaccommodaties met ruim twee
de Britten en hun Pond. Het aantal hotelgasten
procent en ook wereldwijd vertoonde toerisme in
uit Groot-Brittannië daalde na jarenlange groei in
2002 groei1. Toch kwam de daling in Amsterdam
2002 met vijf procent. Europeanen uit de euro-
na jarenlange stijging in de aantallen gasten en
zone kwamen juist in grotere getale naar Amster-
overnachtingen niet als een verrassing. De Amster-
dam dan in 2001. Met name de aantallen gasten
damse toerismebranche bedient een publiek
uit België (17%), het Iberisch schiereiland (16%)
van een andere samenstelling dan de rest
en Ierland (15%) namen toe. De verslechterende
van Nederland. Landelijk gezien zijn het de
economie maakt dat toeristen bestemmingen
Nederlanders zelf die de grootste groep gasten
dichter bij huis kiezen.
in logiesaccommodaties vormen, gevolgd door de Duitsers. Traditioneel komen de grootste
Met name de hotels in het duurdere segment
groepen toeristen die in Amsterdam overnachten
zagen in 2002 het aantal klanten teruglopen. Het
uit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Het
zijn vooral deze hotels die de gevolgen onder-
waren nu juist de Amerikanen die Amsterdam
vonden van het wegblijven van gasten uit de
links lieten liggen.
Verenigde Staten. De vijfsterren hotels boekten op januari en februari na, het hele jaar door minder gasten. Over heel 2002 bezien logeerden er
Samenstelling hotelgasten naar nationaliteiten, 2002
bijna zes procent minder gasten in deze meest Amsterdam 15%
Nederland 7%
luxe hotels dan in 2001. Het aantal overnachtingen daalde zelfs met acht procent. Ook in de
4%
25%
viersterren hotels daalde het aantal gasten ten opzichte van 2001 enigszins (2%). Hotelgasten
11%
verbleven wel wat langer in de viersterrenhotels.
41%
Het aantal geboekte overnachtingen steeg daarom met bijna drie procent. Hotels in de lagere 15%
segmenten zagen over het algemeen het aantal 63%
6% Groot-Brittannië
Verenigde Staten
gasten en overnachtingen in 2002 wel stijgen ten opzichte van 2001.
13%
Nederland
Duitsland
overige landen
Dagjesmensen
voor overnachting buiten beschouwing worden
Op basis van het Continu Vakantie Onderzoek3
gelaten besteden dagbezoekers gemiddeld
(CVO) heeft bureau Amsterdam Leisure
minder dan verblijfsbezoekers.
Consultancy (ALC)4 een schatting gemaakt van schatting trekt Amsterdam jaarlijks bijna negen
bezoek en winkelen als motief om Amsterdam te
miljoen bezoekers: dagjesmensen, hotelgasten en
bezoeken. Verblijfsbezoekers noemen vaker de
bezoekers die elders overnachten. Dagelijks lopen
schoonheid van de stad en haar cultuurhistorische
er zo’n 107.000 niet-Amsterdammers in de stad
karakter als belangrijkste motief om Amsterdam
rond. Hiervan zijn ongeveer 25.000 bezoekers
aan te doen.
3 p a g i n a
Dagbezoekers noemen relatief vaak museum-
als ongeveer 614.000 buitenlanders. Omdat veel
Capaciteitsproblemen in de binnenstad
van deze bezoekers meer dan eens per jaar naar
Door het lagere aantal overnachtingen tezamen
Amsterdam gaan, bedraagt het totale aantal be-
met een lichte toename van het aantal kamers
zoekdagen van dagbezoekers ruim negen miljoen.
daalde de gemiddelde kamerbezetting in Amster-
Voor het bezoekersonderzoek enquêteerde ALC
dam enigszins. De gemiddelde kamerbezetting
1080 dagjesmensen en 2900 verblijfsbezoekers.
nam af van 81 procent naar 77 procent in 2002.
Het belangrijkste verschil tussen beide groepen
Volgens Economische Zaken Amsterdam (EZ) blijft
is de samenstelling naar nationaliteit: de groep
de kamerbezetting daarmee aan de hoge kant.
dagjesmensen bestaat voor het grootste deel uit
Een hoge kamerbezetting biedt weinig ruimte
Nederlanders (74%). Daarnaast bestaat de groep
voor de opvang van toenemende vraag in sei-
voor zes procent uit Duitsers, vijf procent uit
zoenspieken en belemmert de groei van het toe-
Britten en voor vier procent uit Belgen of Luxem-
risme in Amsterdam. Bovendien neemt de druk
burgers. Van de Duitse en Belgische/Luxemburgse
op kamerprijzen toe als gevolg van schaarste in
dagbezoekers overnacht het grootste deel in
de markt. Hierdoor grijpt Amsterdam mis op een
de eigen woonplaats (76% respectievelijk 90%).
deel van de toeristenmarkt. Toeristen die niet al
Van de Britse dagbezoekers overnacht ruim een
te veel willen besteden, gaan Amsterdam mijden
derde (35%) in de eigen woonplaats. De overige
en wijken bijvoorbeeld uit naar steden als Praag
dagbezoekers verblijven buiten Amsterdam.
of Barcelona. Economische Zaken gaat ervan uit
Dagbezoekers zijn gemiddeld ouder dan verblijfs-
dat de bezettingsgraad zou moeten afnemen om
bezoekers (43 tegen 38 jaar). Ook als de kosten
deze negatieve gevolgen tegen te gaan.5 Om een
maken jaarlijks een dagtrip naar de hoofdstad net
4
Spreiding van hotels over Amsterdam
F a c t
dagjesmensen. Zo’n 2,7 miljoen Nederlanders
s h e e t
–
het aantal bezoekers in Amsterdam. Volgens deze
schril contrast met de prijsaanpassingen in de
bijvoorbeeld 70% te krijgen zijn volgens EZ 2.700
voorgaande jaren. Bovendien bleek dat niet alle
extra hotelkamers nodig. Om daarnaast de toe-
hotels afgelopen jaar de prijzen hebben ver-
komstige groei in het aantal overnachtingen te
hoogd: zo’n 60 procent heeft dit wel gedaan.
kunnen bijbenen, zijn jaarlijks nog eens 500 extra
Minder dan een derde (31%) heeft zijn prijzen
kamers nodig. Over de periode 1999-2003 zou
gehandhaafd en ongeveer acht procent van de
daarom een extra capaciteit van 4000 à 5000
hotels heeft zijn prijzen zelfs verlaagd. Afgelopen
kamers gerealiseerd moeten worden. Het tijdspad
jaar zijn het vooral hotels in de laagste budget-
voor deze uitbreiding is te ambitieus gebleken.
klassen (0 en 1 ster) die de prijzen lieten stijgen
Tot 2002 zijn er volgens EZ 1.350 kamers bijgeko-
(gemiddeld met bijna 4%), de vijfsterrenhotels
men. EZ gaat er vooralsnog vanuit dat het tekort
verhoogden de prijzen van hun kamers het minst
aan hotelkamers rond 2006-2007 is ingelopen.
(minder dan 2%). Deze ontwikkeling loopt parallel
Voor de periode 2004-2006 bestaan plannen voor
met de eerder geschetste ontwikkeling in het
de oplevering van circa 3.500 extra kamers.
aantal geboekte nachten in de verschillende klas-
F a c t
s h e e t
–
p a g i n a
4
bezettingsgraad van een gemiddeld niveau van
6
sen: de goedkope hotels zagen in 2002 het aantal Zondermeer nieuwe hotels bouwen is geen goede
overnachtingen stijgen, terwijl de vijfsterrenhotels
oplossing voor het probleem. De omvang en
een sterke daling in het aantal overnachtingen
daarmee de opvangcapaciteit van de Binnenstad
waarnamen.
is beperkt. Bovendien kent de acceptatie van toerisme door de bevolking ook zijn grenzen.
Door de procentuele prijsstijging te vermenigvul-
De gemeente staat daarom een beleid voor van
digen met de verandering in het aantal geboekte
spreiding van het toerisme over de stad. Om
overnachtingen is een inschatting te maken van
de Binnenstad te ontlasten moeten attracties
de verandering in omzet. Door de scherpe daling
en hotels meer gespreid worden over de stad.
in het aantal overnachtingen en de gematigde
Om deze reden was de uitbreiding van de hotel-
prijsstijging realiseerden de hotels uit het hoogste
capaciteit in stadsdeel Amsterdam-Centrum
segment volgens deze berekening de grootste
beperkt door een gemeentelijk quotum van
daling in omzet. Ten opzichte van 2001 daalde
600 kamers over de periode 1999-2003.
de omzet van de vijfsterrenhotels naar schatting
Waarschijnlijk zal eenzelfde quotum worden
met ruim zes procent. Budgethotels10 realiseerden
gehandhaafd voor de komende jaren.
juist een sterke stijging in de omzet (11%). De omzet in driesterrenhotels steeg nauwelijks
Prijsstelling en omzetcijfers
(1,2%), de viersterrenhotels verhoogden hun
O+S ontleent de cijfers van hotelgasten en over-
omzet volgens deze schatting met ruim zes
nachtingen aan het CBS. Voorts verricht O+S een
procent.
enquête onder Amsterdamse hotels waarmee worden aanvullende vragen gesteld om bijvoor-
Werkgelegenheid toerismebranche neemt af
beeld de kamerbezetting te kunnen bepalen.
Toerisme genereert inkomsten voor de stad.
Dit jaar zijn voor het eerst ook vragen gesteld
Toeristen geven geld uit aan allerlei zaken en
over prijsstelling van de hotels. Op basis van
dragen toeristenbelasting af.11 Daarnaast schept
de antwoorden kunnen voorzichtige conclusies
toerisme vele arbeidsplaatsen in Amsterdam.
worden getrokken over de ontwikkeling van
Het aantal arbeidsplaatsen van twaalf of meer
prijzen en omzetten in de Amsterdamse hotels.
uur in de week in de toeristische sector werd
deze cijfers worden aangescherpt. Daarnaast
aan het begin van 2003 geschat op krap 36.000. Amsterdam Leisure Consultancy zette kamerprij-
Daarnaast telt de sector nog een kleine 10.000
zen van de afgelopen jaren op een rij en consta-
deeltijdbanen. Het leeuwendeel van de werkgele-
teerde dat tussen 1999 en 2002 de gemiddelde
genheid ligt in de horeca. Andere branches die
kamerprijs met 31 procent is toegenomen.7 De
tot de toerismesector worden gerekend zijn per-
gemiddelde prijsstijging van 2002 ten opzichte
sonenvervoer, reisbureaus en organisaties in cul-
van 2001 bedroeg bijna 15 procent. Hotels met
tuur, recreatie, sport en amusement. Deze bran-
drie en vier sterren verhoogden toen hun prijzen
ches omvatten samen een kleine negen procent
het meest (met respectievelijk 28% en 18%).
van de totale werkgelegenheid in Amsterdam.
Uit de enquête van O+S8 komt naar voren dat
De werkgelegenheid binnen de sector Toerisme
prijzen van hotels het afgelopen jaar gemiddeld
is in 2002 met ruim vier procent afgenomen.
met drie procent stegen.9 Deze stijging staat in
In totaal zijn er begin 2003 bijna 1.700 mensen
minder voltijds werkzaam in de sector dan begin
2002 stabiel is gebleken.12 De daling wordt deels
2002. Deze krimp is fors, zeker gezien het feit dat
verklaard door de afname van werkgelegenheid
de totale werkgelegenheid in Amsterdam over
in de personenvervoerbranche. Veel in 2001 nieuw gestarte taxibedrijfjes zijn in 2002 al weer bedrijfstak buiten beschouwing wordt gelaten,
Index werkgelegenheid naar branche (eerste kwartaal 2001=100)
is de werkgelegenheid in de toerismesector met 105
bijna vier procent gedaald. De branche cultuur, recreatie, sport en amusement verloor relatief kromp met elf procent ten opzichte van 2001.
95
Ook in de logiesbedrijven gingen relatief veel 90
arbeidsplaatsen verloren (ruim 4%). De branche van hotels en pensions biedt aan 300 personen
85
die er meer dan 12 uur per week actief waren geen werk meer. De werkgelegenheid in reis-
80
bureaus en toeristische winkels herstelde zich weer enigszins na de grote daling in werkgele-
lo hor gi e es ca be e dr xcl ijv . en lo gi es be dr ijv en sp cult or uu t e r, n re am cr us eat em ie, en re t iso rg - b an em isa id tie de s, re lin cr g ea tie go ed er en to er ist isc he w in ke to ls ta al (e xc l. ve rv oe r)
75
2001 (=100)
2002
genheid in 2001.
Cruisevaart De cruisevaart op Amsterdam is niet onbelangrijk
2003
voor de stad. Zo brachten de cruiseschepen in 2002 meer dan 209.000 passagiers in Amsterdam aan wal. In 2001 lag dit aantal zelfs boven de
Cruisevaart op Amsterdam, 1996-2003
800
riviercruiseschepen
zeecruiseschepen
120
700
105
600
90
500
75
400
60
300
45
200
30
100
15
235.000. In 2001 legden nog 102 zeecruiseschepen aan in Amsterdam, in 2002 is dit aantal gezakt tot 72. In 2003 is het aantal zeecruiseschepen dat in Amsterdam binnenliep weer gestegen tot 87. Amsterdam moet het steeds meer hebben van riviercruiseschepen. De afname van zeeschepen in 2002 werd deels gecompenseerd door een groeiend aantal riviercruiseschepen. In 2001 bedroeg het aantal riviercruiseschepen dat de stad aan-
0
0 1996
1997
riviercruiseschepen
1998
1999
2000
zeecruiseschepen
2001
2002
2003
deed 622 schepen, in 2002 meerden 705 riviercruiseschepen af in Amsterdam, een stijging van dertien procent. In 2003 is het aantal riviercruiseschepen weer gedaald. Dit jaar deden in totaal zo rond de 650 van deze schepen Amsterdam aan.
F a c t
de meeste arbeidsplaatsen: de werkgelegenheid
s h e e t
–
100
5 p a g i n a
over de kop gegaan. Maar zelfs als deze
F a c t
s h e e t
–
p a g i n a
6
1 Bronnen: CBS en World Tourism Organisation (WTO).
2002 de gemiddelde kamerprijs (average room rate) van
3 GFK en TRN (2001).
drie- tot vijfsterren hotels in Amsterdam en Schiphol
4 Amsterdam Leisure Consultancy, Bezoekersonderzoek
met 4,7%. De omzet (yield) van deze groep hotels steeg
Amsterdam 2001-2002, Basisrapport, Amsterdam (2002). 5 Dienst Economische Zaken, Nota Hotelbeleid (1999). 6 Dienst economische Zaken, Evaluatie hotelbeleid 19992003 en inzet hotelbeleid vanaf 2003. (2003)
Colofon
7 Amsterdam Leisure Consultancy Hotelsituatie 2002 en uitbreidingsplannen 2003-2006. oktober 2003. Percentages betreffen veranderingen in zogenaamde ‘rack rates’, vooraf vastgestelde tarieven. Kamers worden echter meestal met korting geboekt. 8 Ruim de helft (51%) van de Amsterdamse hotels werkten
Weesperstraat 79 1018 VN Amsterdam Tel: 020-5279527
aan de enquête mee. De respons naar hotelklasse varieerde van 44% (0-sterren hotels) tot 63% (4-sterren hotels).
Fax: 020-5279595
[email protected] www.dos.amsterdam.nl
9 Ter vergelijking: volgens Horwath Consulting steeg in
2 Bron: De Nederlandsche Bank.
Auteur: drs. B. van de Wiel
volgens Horwath Consulting met 2,9% (Hosta 2003, Twenty-sixth Edition). 10 Uitgezonderd de hotels met één ster waar de omzet daalde. 11 In 2003 bedroeg de inkomsten van toeristenbelasting ongeveer € 23 miljoen. 12 In Amsterdam was in 2002 sprake van een werkgelegenheidsgroei van 0,1%.
