FACT SHEET GEZINSPLANNING

FACT SHEET GEZINSPLANNING

Enkele cijfers op een rijtje:

• Zwangerschap en bevalling doden jaarlijks 287.000 vrouwen, bijna uitsluitend in ontwikkelingslanden. • In sub-Saharaans Afrika gebeurt bijna 60 procent van de bevallingen zonder medisch geschoold personeel. • 222 miljoen vrouwen in ontwikkelingslanden willen zwangerschap vermijden, maar hebben geen toegang tot moderne anticonceptie. • Ieder jaar sterven 275.000 vrouwen aan baarmoederhalskanker, de meeste in arme landen. • Jaarlijks bevallen meer dan 15 miljoen adolescente meisjes, waarvan 90% in ontwikkelingslanden. • In ontwikkelingslanden krijgen 9,7 miljoen mensen met aids antiretrovirale medicijnen. Er zijn in totaal ongeveer 15 miljoen mensen met aids die medicatie nodig hebben. • In sub-Saharaans Afrika heeft 30% van de 15- tot 44-jarigen minstens één seksueel overdraagbare infectie.

1. Seksuele en reproductieve gezondheid: een recht In 1994, tijdens de Internationale VN-Conferentie voor Bevolking en Ontwikkeling1 in Caïro, keurde de internationale gemeenschap een actieprogramma goed om de bevolkingsproblemen wereldwijd aan te pakken. Seksuele en reproductieve gezondheid kreeg hierin een belangrijke plaats en werd voor het eerst benaderd vanuit de mensenrechten en vanuit de noden en behoeften van individuen. Reproductieve gezondheid werd er beschouwd als een mensenrecht. Elk individu heeft het recht op zelfbeschikking, ook wat seksualiteit en gezinsplanning betreft. Dit recht impliceert een ander recht: dat op de informatie en middelen om die zelfbeschikking te kunnen realiseren. De 179 aanwezige staten schaarden zich achter de doelstelling om reproductieve gezondheidszorg tegen 2015 universeel toegankelijk te maken en beloofden daar ook de nodige budgetten voor vrij te maken. Maar wat is dat nu concreet, seksuele en reproductieve gezondheid? Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) staat seksuele gezondheid voor ‘een toestand van fysiek, emotioneel, mentaal en sociaal welzijn met betrekking tot seksualiteit. Het is niet enkel een 1 Voor meer informatie over deze conferentie, bekijk zeker de fact sheet ‘ICPD, 10 jaar later’. Je kan deze fact sheet vinden op de site www.sensoa.be

kwestie van vrij zijn van ziekten, disfuncties of andere kwalen. Seksuele gezondheid veronderstelt ook een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele relaties, alsook de mogelijkheid om prettige en veilige seksuele ervaringen te hebben, geheel vrij van dwang, discriminatie of geweld. Opdat seksuele gezondheid kan worden bereikt en gehandhaafd, moeten de seksuele rechten van iedereen worden gerespecteerd, beschermd en verzekerd.’ ‘Reproductieve gezondheid is een staat van volledig fysiek, mentaal en sociaal welzijn, en niet louter de afwezigheid van ziekte of lichamelijk ongemak, in alle zaken die verband houden met het voortplantingssysteem, de functies ervan en de daarmee verbonden processen. Reproductieve gezondheid impliceert dat mensen in staat zijn een bevredigend en veilig seksueel leven te hebben, dat zij de mogelijkheid hebben om zich voor te planten en de vrijheid om te beslissen of, wanneer en hoe vaak zij dat willen.’ Om reproductieve gezondheidszorg voor iedereen toegankelijk te maken, moeten er een aantal voorwaarden vervuld zijn. Voorbeelden daarvan zijn toegankelijke en betaalbare gezondheidsdiensten, zodat vrouwen op een veilige manier zwanger kunnen zijn en bevallen. Ook hun kans op gezonde kinderen wordt op die manier verhoogd. Verder hebben mannen en vrouwen nood aan correcte en volledige informatie over en toegang tot verschillende vormen van anticonceptie. We gaan hier straks dieper op in.

11 februari 2014 | pagina 1 President Building | F. Rooseveltplaats 12 bus 7 | 2060 Antwerpen | 03 238 68 68 | www.sensoa.be


De Millenniumdoelstellingen2 (MDG’s) van de Verenigde Naties, in het jaar 2000 onderschreven door alle 191 lidstaten van de Verenigde Naties, streven ook naar verwezenlijkingen op het vlak van bevolking en ontwikkeling. Voor de realisatie van de MDG’s is de realisatie van de basisdoelstellingen van het Actieprogramma van Caïro van cruciaal belang. De MDG’s vermeldden seksuele en reproductieve gezondheid aanvankelijk niet expliciet. Achteraf werd onder MDG 5 een subdoelstelling toegevoegd. Maar het is algemeen aanvaard dat bijna geen enkele doelstelling bereikt kan worden zonder een sterke focus op dit thema. Dit is rechtstreeks zo voor het beperken van kindersterfte (MDG 4), het verbeteren van gezondheid van moeders (MDG 5) en de aanpak van hiv/aids, malaria en andere ziektes (MDG 6). Maar evenzeer is er een sterke band tussen seksuele en reproductieve gezondheid en ongelijkheid tussen mannen en vrouwen (MDG 3), extreme armoede (MDG 1) en universeel lager onderwijs (MDG 2).

In de toekomst zal de vraag naar anticonceptiemiddelen nog toenemen. Enerzijds stijgt het aantal vrouwen tussen 15 en 49 jaar. Dit aantal vrouwen in de reproductieve leeftijd zal zelfs met 33% stijgen tussen 2005 en 2020. Bovendien willen vrouwen steeds kleinere gezinnen. Hierdoor is het van groot belang te investeren in veilige voorbehoedsmiddelen. De voordelen van het gebruik van anticonceptie zijn dan ook groot. Naast het vermijden van ongewenste zwangerschap leidt het ook tot minder abortussen en minder gevallen van sterfte en ziekte door de gevolgen van zwangerschap en bevalling.

2. Anticonceptie en gezinsplanning

3. Moedersterfte

Er bestaat op dit moment een groot aanbod aan anticonceptiemiddelen: mannen- en vrouwencondooms, orale anticonceptie, spiraaltjes, de prikpil en noodanticonceptie... Bij ons zijn deze producten relatief makkelijk verkrijgbaar, maar in veel ontwikkelingslanden is dit een groot probleem. Recent onderzoek schat dat er in landen in ontwikkeling 215 miljoen vrouwen zijn die een zwangerschap willen vermijden, maar geen toegang hebben tot moderne vormen van anticonceptie. Deze vrouwen vallen terug op traditionele, minder efficiënte methodes of doen helemaal niets.

2 Voor meer informatie over de Millenniumdoelstellingen (MDG’s) en de link met seksuele en reproductieve gezondheid, bekijk zeker de fact sheet ‘Millenniumdoelstellingen en Seksuele rechten’. Je kan deze fact sheet vinden op de site www. dichtbijmijnbedshow.be

Anderzijds is het belangrijk te vermelden dat in vele culturen vruchtbaarheid een zeer grote rol speelt. Vruchtbaarheid staat voor groei, ontwikkeling, leven en staat dus voor veel positieve aspecten. Dit betekent ook dat vrouwen zonder kinderen in bepaalde culturen wat meewarig worden bekeken, alsof er iets mis is met hen. Veel kinderen hebben staat dan ook vaak symbool voor rijkdom.

Jaarlijks sterven er bijna 287.000 vrouwen aan de gevolgen van zwangerschap of bevalling. Dat zijn er bijna 800 per dag. 99% van de gevallen van moedersterfte doen zich voor in ontwikkelingslanden. In het Noorden lopen 5 op 100.000 vrouwen het risico te overlijden door een zwangerschap of bevalling. In ontwikkelingslanden hebben 240 op 100.000 vrouwen de kans te sterven aan de gevolgen van een zwangerschap of bevalling. In sub-Saharaans Afrika is dat gemiddeld 440 op 100.000. In sommige landen is dat zelfs méér dan 1.000 per 100.000 vrouwen. Er is een groot tekort aan medisch opgeleid personeel. In Tsjaad, het land met het hoogste moedersterftecijfer, is er gemiddeld één vroedvrouw voor 44.800 mensen. In Sri Lanka, het ontwikkelingsland met het laagste moedersterftecijfer, is er één vroedvrouw voor 512 inwoners.



Meer dan 75% van de gevallen van moedersterfte wordt veroorzaakt door bloeding, bloedvergiftiging, een te hoge bloeddruk, onveilige abortus of een moeilijke bevalling. Onveilige abortussen zijn een belangrijke oorzaak van moedersterfte. Vele problemen kunnen vermeden worden als vrouwen kunnen kiezen wanneer en hoeveel kinderen ze willen. Op jonge leeftijd zwanger worden en snel na elkaar kinderen krijgen, zijn twee factoren die het risico op complicaties en op moedersterfte nog verhogen. Vaak zijn vrouwen niet voldoende geïnformeerd over de gezondheidsrisico’s van een bevalling en over medische hulp. Of er is geen toegang tot anticonceptie. Hun recht om vrije en geïnformeerde beslissingen te nemen over voortplanting wordt niet erkend. Moedersterfte kan in bijna alle gevallen met bekende en relatief goedkope methodes en geneesmiddelen worden voorkomen. Daarvoor moeten overheden en donoren bereid zijn om te investeren in gezondheidsystemen en anticonceptie die toegankelijk en betaalbaar zijn en in goede seksuele opvoeding. Het verband tussen moedersterfte en armoede is overduidelijk. Wie arm is, loopt een veel groter risico dan wie welgesteld is. Dat is het geval als er geen geld is voor kraamzorg of voor vervoer naar de dichtstbijzijnde kraamkliniek. Er is dus overduidelijk sprake van discriminatie tussen arm en rijk, tussen stad en platteland. Die discriminatie wordt versterkt door de zwakke positie van de vrouw in de maatschappij. Ook op andere manieren worden vrouwen beknot in hun vrijheid en de uitoefening van hun mensenrechten. Gedwongen kindhuwelijken, bijvoorbeeld, leiden vaak tot zwangerschap op te jonge leeftijd, met alle gevolgen vandien. Vrouwelijke genitale verminking kan zorgen voor complicaties bij de geboorte. Partnergeweld, straffeloosheid van verkrachting en

genderdiscriminatie dragen bij tot de kwetsbaarheid van vrouwen.

4. Abortus Onveilige abortus wordt door de WHO gedefinieerd als ‘een procedure om een ongewenste zwangerschap te beëindigen uitgevoerd door personen die niet beschikken over de nodige vaardigheden of/en in een omgeving die niet beantwoordt aan de minimale medische normen’. Onveilige abortus is voornamelijk een probleem in ontwikkelingslanden waar abortus vaak bij wet verboden is en waar men geen toegang heeft tot diensten die een veilige abortus garanderen. Hierdoor nemen vrouwen, geconfronteerd met een ongewenste zwangerschap, hun toevlucht tot clandestiene, onveilige abortussen die in vele gevallen worden uitgevoerd door traditionele genezers. Elk jaar ondergaan ongeveer 38 miljoen vrouwen, geconfronteerd met een ongeplande zwangerschap, een abortus. 21 miljoen daarvan gebeurt op een onveilige manier, uitgevoerd in erbarmelijke hygiënische omstandigheden. De gevolgen van onveilige abortus zijn enorm. Ze zijn de oorzaak van 13% van de moedersterfte, zo’n 47.000 vrouwen per jaar. Nog eens 5 miljoen vrouwen worden geconfronteerd met een tijdelijke of permanente handicap. De redenen voor deze hoge cijfers zijn divers, maar een gebrek aan anticonceptie, het ontbreken van scholing en de gebrekkige toegang tot informatie en veilige diensten spelen mee een rol. Abortus zou in geen geval een bedreiging voor het leven mogen inhouden gezien het op medisch vlak één van de veiligste procedures is.

4.1 Legale status 61 procent van de wereldbevolking leeft in een land waar abortus wettelijk is toegelaten. In sommige landen is dit zonder restrictie, in andere zijn er bepaalde voorwaarden aan verbonden. Abortus is soms enkel mogelijk als het leven van de moeder in



gevaar is. Soms mag abortus ook bij een zwangerschap door verkrachting of incest. Andere landen leggen dan weer de uitdrukkelijke toestemming van ouders of echtgenoot op. Ongeveer 26 procent van de wereldbevolking leeft dan weer in een land waar abortus helemaal niet is toegelaten. Landen kunnen opgedeeld worden in zes categorieën, afhankelijk van de voorwaarden om een abortus legaal uit te voeren. Landen in categorie 1 laten onder geen enkele voorwaarde abortus toe, terwijl landen in categorie 6 abortus vrij toelaten. Meestal zijn er dan wel nog bepalingen die een termijn vast leggen waarbinnen de abortus moet uitgevoerd worden. Uiteraard spelen naast de wettelijke bepalingen een aantal andere factoren mee die de interpretatie bepalen, zoals de publieke opinie, de opvattingen van de regering en hulpverleners, de individuele situatie van de vrouw. Afrika

In 2003 werden in Afrika zo’n 5,6 miljoen abortussen uitgevoerd. Daarvan werden slechts 100.000 abortussen uitgevoerd in veilige omstandigheden, voornamelijk in Zuid-Afrika, Tunesië en Kaapverdië, waar de procedure legaal is. 92% van alle vruchtbare vrouwen leeft echter in landen met een beperkende abortuswet. Azië

In 2008 werden zo’n 15 miljoen abortussen uitgevoerd in Azië, waarvan 10 miljoen onveilige abortussen. Meer dan de helft van de veilige abortussen gebeurde in China, waar abortus in grote mate toegestaan is en uitgevoerd wordt door medisch opgeleid personeel. In 17 landen bestaan geen beperkingen, zoals in Armenië, Cambodja en Mongolië. In landen als Afghanistan en Indonesië, Irak, Iran, Libanon, Yemen en Filippijnen is een abortus enkel toegestaan om het leven van de vrouw te redden.

Zuid-Amerika & Caraïben

In 2008 werden in Zuid-Amerika en de Caraïben 4,4 miljoen abortussen uitgevoerd, waarvan slechts 200.000 op een veilige manier gebeurden. De meeste veilige abortussen vinden plaats in Cuba, Guyana en Puerto Rico, waar de procedure niet aan voorwaarden is verbonden en wordt uitgevoerd door medisch opgeleid personeel. Voor meer informatie per land, bekijk dan zeker de volgende website: www.un.org/en/development/ desa/population/publications/pdf/policy/WorldAbortionPolicies2013/WorldAbortionPolicies2013_ WallChart.pdf

5. Tienerzwangerschappen Tienerzwangerschappen komen zowel voor in het Noorden als in het Zuiden. Oorzaken en gevolgen zijn voor beide delen van de wereld vergelijkbaar, maar het fenomeen komt in het Zuiden frequenter voor en de gevolgen hebben er door de moeilijke levensomstandigheden een grotere impact.

5.1 De cijfers Er leven naar schatting 260 miljoen vrouwen en 280 miljoen mannen tussen 15 en 19 jaar in ontwikkelingslanden. Ongeveer 70% van deze vrouwen woont in sub-Saharaans Afrika (45 miljoen), zuidelijk Centraal-Azië en Zuidoost-Azië (113 miljoen) en Latijns-Amerika en de Caraïben (45 miljoen). 1 op 5 vrouwen van reproductieve leeftijd zijn vrouwen van 15 tot 19 jaar. Elk jaar bevallen ongeveer 16 miljoen jonge vrouwen (tussen 15 en 19 jaar). Dat is goed voor 11% van alle geboortes wereldwijd. 95% van deze bevallingen vinden plaats in lage- en middeninkomenslanden. Het geboortecijfer bij adolescenten in middeninkomenslanden is twee keer hoger dan in hoge inkomenslanden. In lage inkomenslanden is dit vijf keer hoger. De helft van alle tienerzwangerschappen komt voor in zeven landen: Bangladesh, Brazi-



lië, Congo, Ethiopië, India, Nigeria en de Verenigde Staten. Het aantal tieners dat voor hun 15de levensjaar zwanger wordt varieert sterk van land tot land.

5.2 Verhoogd risico De gevaren bij tienerzwangerschappen zijn reëel, maar uiteraard afhankelijk van de aanwezigheid van goede medische hulp en familiale ondersteuning. Overlijden van de baby bij de geboorte of in de eerste week na de geboorte is 50% hoger bij moeders jonger dan 20 jaar dan bij moeders tussen 20 en 29 jaar. Kinderen van te jonge moeders riskeren te vroeg geboren te worden, een laag geboortegewicht en de verstikkingsdood. Een jong meisje is vaak nog niet fysiek in staat om een baby op de wereld te zetten omdat het bekken en geboortekanaal nog niet volledig ontwikkeld zijn. Dit kan leiden tot grote problemen bij de geboorte en pijnlijke blijvende ongemakken, zoals fistels tussen de vagina en de blaas of tussen de vagina en het darmkanaal, met permanente incontinentie tot gevolg. Meisjes die hieraan lijden worden vaak als onrein beschouwd en worden verstoten uit hun gemeenschap. Wanneer er medisch opgeleid personeel aanwezig is bij de bevalling verkleint het risico op langdurige letsels en kan men bij obstructies sneller een keizersnede uitvoeren.

5.3 De problematiek van een huwelijk op te jonge leeftijd Hoewel vrouwen in sub-Saharaans Afrika nu minder vroeg trouwen dan voordien, trouwt 4 op 10 vrouwen voordat ze 18 jaar worden. Een vrouw die op jonge leeftijd huwt, krijgt al gauw haar eerste kind. Zo maakt ze haar huwelijk stabiel(er) en verzekert ze haar status binnen de gemeenschap. Soms wil een meisje ook snel trouwen om van huis weg te zijn of om een jongen aan zich te binden. Soms gaat ze in op beloftes van een jongen, om nadien bedrogen uit te komen. Herkenbare fenomenen over de hele wereld… Het betekent vaak wel dat het meisje de school vroegtijdig verlaat. Dit verkleint haar kans op een

job en een eigen inkomen, waardoor ze minder zelfstandig wordt. In bepaalde gevallen kan ook het risico op seksueel geweld en infectie met hiv toenemen. Jonge getrouwde vrouwen geloven ten onrechte dat ze binnen hun huwelijk beschermd zijn tegen hiv en ongeplande zwangerschap. Als vrouwen hun huwelijk met enkele jaren uitstellen, kunnen ze langer naar school gaan waardoor ze meer kans maken op een betere job. Dit verbetert niet alleen hun status, opgeleide meisjes en vrouwen vinden ook makkelijker de weg naar de gezondheidszorg.

5.4 Tienervaders Over tienermoeders wordt veel geschreven en gepraat. Tienervaders worden echter vaak vergeten, ondanks het feit dat zij ook met verwarde emoties zitten en steun nodig hebben. Met tienervader bedoelen we niet noodzakelijk de partner van het meisje dat zwanger wordt (dat kan immers ook een volwassen man zijn), maar wel de jongen (jonger dan 20 jaar) die een zwangerschap veroorzaakt, onafhankelijk van de uitkomst van deze zwangerschap. Tienervaders hebben vaak een slecht imago en moeten opboksen tegen heel wat vooroordelen. De jonge vaders kunnen de grote verandering in hun leven maar moeilijk een plek geven. De relatie met de moeder van hun kind is vaak onstabiel en een verwijtende vinger van familie en vrienden is geen uitzondering. De samenleving veroordeelt tienervaders over het algemeen als dader en er wordt, al dan niet terecht, vaak getwijfeld aan de opvoedingscapaciteiten van de jongens. In sommige gevallen is de vader van het kind ook de echtgenoot van het tienermeisje. Het meisje wordt dan zwanger binnen het huwelijk, maar soms kan een zwangerschap er net voor zorgen dat het jonge koppel snel in het huwelijksbootje stapt. Sommige religies en culturen zien het als een morele verplichting om te trouwen in zo’n situatie, omdat seks voor het huwelijk zondig en onveilig is. In veel landen zijn de meeste tienermoeders niet getrouwd met de vader van hun kind. Tienerouders hebben vaak op het



moment van de zwangerschap een romantische relatie, maar veel koppels blijven niet bij elkaar.

5.5 Tieners doen niet aan seks Tieners zijn nieuwsgierig en willen experimenteren, ook op het vlak van seks. Het lijkt dan ook logisch om tieners voor te lichten zodat dit veilig en met wederzijdse toestemming gebeurt. Maar in veel landen wordt dit uit de weg gegaan. Seksualiteit van jongeren wordt in veel landen ontkend of genegeerd. Zo is seksuele voorlichting op scholen taboe of omstreden in bijvoorbeeld Peru, Nigeria en India. De lessen die wel voorzien zijn in de scholen, beperken zich vaak tot het zuiver biologische, het promoten van onthouding voor niet-getrouwde koppels en trouw voor getrouwde koppels. Ook in andere landen is het niet zo vanzelfsprekend. Engelse tieners krijgen op school amper seksuele voorlichting en in vele Amerikaanse klaslokalen promoot men eerder onthouding dan over veilig vrijen te praten. De foute veronderstelling leeft daar dat als je met tieners over seks praat, je ze aanzet tot actie. Deze opvatting begint te evolueren en steeds meer opvoeders zien het belang in van voorlichting aan jongeren, zodat die voorbereid aan hun ‘eerste keer’ kunnen beginnen. Maar ouders – overal ter wereld – zien er vaak tegenop om met hun kind over seksualiteit te praten. Ze geven aan te onzeker te zijn om over dit moeilijke onderwerp te beginnen. In veel Afrikaanse landen zoals Oeganda of Burundi worden jongeren geconfronteerd met tegenstrijdige boodschappen. Als jongen word je op school bijvoorbeeld uitgelachen wanneer je nog nooit met een meisje naar bed bent geweest, terwijl je van leraars en in de kerk te horen krijgt dat seks voor het huwelijk immoreel is. Ook zijn er veel landen waar de regels voor jongens en meisjes erg verschillen. Jongens worden dikwijls aangemoedigd om een echte man te worden, door seks te hebben, terwijl men neerkijkt op meisjes die al seksueel actief zijn. Dergelijke dubbele boodschappen maken het natuurlijk zeer moeilijk voor jongeren om duidelijke

keuzes te maken in hun seksuele leven. Daarvoor hebben ze net correcte informatie nodig. Bij ons krijgen tieners wel voorlichting op school en wordt er makkelijker over seksualiteit gepraat. Toch raken ook bij ons nog tienermeisjes zwanger. Dat kan een bewuste keuze zijn of het kan even goed om een ‘ongelukje’ gaan. Het is vooral belangrijk dat deze meisjes ergens terecht kunnen met hun verhaal en een goede ondersteuning krijgen.

5.6 Belang van scholing Scholing van tienermeisjes zou moeten leiden tot minder tienerzwangerschappen. Meisjes die naar school gaan, hebben meer kans om de nodige kennis te verwerven over seksualiteit en relaties en meer specifiek over gezinsplanning, preventie van hiv en andere soa’s. Meisjes die op jonge leeftijd de school verlaten hebben een hoger risico om op jonge leeftijd moeder te worden. Maar evenzeer kan een tienerzwangerschap de aanleiding zijn van het vroegtijdig afbreken van een schoolloopbaan. Tienermoeders die weinig tijd op de schoolbanken hebben doorgebracht, hebben een grote achterstand ten opzichte van hun leeftijdsgenoten die wel naar school gaan en lopen een groter risico om in de armoede terecht te komen. Ze hebben minder kans op een job en staan er dikwijls alleen voor. Dit heeft ook negatieve gevolgen voor de voeding, gezondheidszorg en kansen op onderwijs voor hun kinderen die het risico lopen om in dezelfde armoedecirkel terecht te komen. Het is dus enorm belangrijk om universele toegang tot gratis basis- en secundair onderwijs te voorzien. Ook kinderen en jongeren die de school verlieten, moeten aangemoedigd worden om het onderwijs te hervatten. Dit is noodzakelijk, wil men de vicieuze cirkel van armoede doorbreken. Ook toezicht op de kwaliteit van onderwijs is onontbeerlijk, net als de integratie van seksuele opvoeding in het curriculum.



6. Congolese tienermoeders in beeld Uit de Fototentoonstelling ‘Tussen meisje en moeder’, Congolese tienermoeders in beeld. Kinshasa leeft. Midden in een tropisch oerwoud straalt de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo tegelijk levenslust en verval uit. De sfeer is krachtig, lijfelijk, warm. De regen is er mals. Op straat werken kappers, garagisten, wisselagenten en krantenverkopers wild gebarend in hun geïmproviseerde winkels. Muziek is er altijd en overal. Kinshasa is de sfeervolle bakermat van de Afrikaanse muziek. Maar die muziek ligt ook aan de basis van de moderne blues. Kinshasa is een onafgewerkte stad. Gebouwen zijn vervallen, wegen kapot gereden, sloppenwijken strekken zich eindeloos uit. Het is moeilijk voor te stellen dat Kinshasa economisch nog dieper kan zinken. De DR Congo bekleedt de 186ste plaats in de Human Development Index van de Verenigde Naties. Geen enkel land doet slechter. Het land kreunt onder het juk van jaren oorlog en conflict, extreme vormen van geweld, massale volksverplaatsingen en de teloorgang van de traditionele sociale beschermingssystemen in de stedelijke gebieden. Nationale en lokale overheden blijken onkundig om het hoofd te bieden aan het toenemende aantal problemen. Tegen deze achtergrond gaan miljoenen Congolese meisjes en jongens hun adolescentie in. Deze verwarrende periode is voor hen extra zwaar: gebrek aan onderwijs en informatie, het gewicht van tradities en taboes, genderongelijkheden en seksueel geweld en vooral extreme armoede leggen een zware hypotheek op hun prille seksuele en reproductieve gezondheid.

6.1 Het rijk der fabels Slechts zes op tien Congolese kinderen zijn ingeschreven in de lagere school. Bij de overgang naar het secundair onderwijs haakt de helft af. School lopen is voor de meeste families gewoon te duur. De seksuele voorlichting die voorzien is in de scholen, bereikt daardoor maar een beperkt deel van de kinderen en jongeren. Bovendien beperken de lessen zich vaak tot het zuiver biologische, het promoten van onthouding voor niet-getrouwde koppels en trouw voor getrouwde koppels. Hierdoor mist het land een grote kans op ontwikkeling. Onderwijs is de motor voor vooruitgang, het emancipeert meisjes en stimuleert jongeren een actieve rol op te nemen in de samenleving. Gewoontes en taboes verhinderen jongeren over relaties en seks te praten met hun ouders. Ze moeten hun mosterd halen bij vrienden. Een twijfelachtige bron, zo blijkt uit uitspraken van enkele adolescente meisjes: ‘meisjes kunnen enkel zwanger worden de dag na hun regels’ en ‘als je gezouten water drinkt na seksuele contacten, kan je niet zwanger worden’. Het resultaat? De overgrote meerderheid van de meisjes in Kinshasa weet gewoon niet wanneer ze zwanger kan worden en wanneer niet. Zelfs na een eerste, vaak ongewenste, zwangerschap was de onwetendheid alom. Velen hebben van hiv en aids gehoord, maar weten niet hoe infectie voorkomen kon worden (‘het schijnt dat condooms beschermen, maar ik geloof dat niet. Ik heb gehoord dat er gaatjes in kunnen zitten’). Jongeren worden niet de juiste vaardigheden aangeleerd om seks te weigeren of om over veilig vrijen te onderhandelen.

6.2 De luxe van condooms Niet enkel de toegang tot informatie is beperkt, ook de toegang tot condooms, anticonceptie en diensten voor reproductieve gezondheid is problematisch. Zo betaal je in Kinshasa tien eurocent voor een condoom, terwijl een gemiddeld maandloon tien dollar bedraagt. Dezelfde verhoudingen in acht nemend, zou een condoom bij ons ongeveer vijftien euro per stuk kosten. Zou u er als werkloze jongere



elke keer één gebruiken? Om van moderne anticonceptie nog te zwijgen. Slechts 18 procent van de getrouwde vrouwen in de DR Congo heeft toegang tot moderne methodes voor gezinsplanning. Voor ongehuwde meisjes bestaat er geen gezinsplanning. In het beste geval krijgen ze een beetje informatie als ze al een keer bevallen zijn. Niet echt logisch gezien de leeftijd van het eerste seksueel contact in Kinshasa geschat wordt op dertien à veertien jaar. In de DR Congo leeft de gedachte dat het bereikbaar maken van condooms en gezinsplanning jongeren aanzet tot promiscuïteit. Voor jongeren is de stap naar diensten voor reproductieve gezondheid vaak te groot. De diensten kosten veel, werken stigmatiserend en zijn zich niet bewust van de specifieke noden van deze groep en de nood aan een vertrouwelijke omgeving. In Kinshasa, een stad met zes miljoen inwoners, zijn er maar twee centra voor reproductieve gezondheid die zich richten tot adolescenten.

6.3 Recht op (onveilige) seks Omwille van de grote genderongelijkheid is het voor meisjes extra moeilijk om te onderhandelen over veilig vrijen. Een meisje dat condooms wil gebruiken is per definitie ontrouw en promiscue. Bovendien: ‘au Congo, c’est l’homme qui commande’. En ‘je eet toch ook geen snoepje als het papier er nog rond zit?’. In de DR Congo zijn ongeveer 1,1 procent van de mensen seropositief. Ook geweld tegen vrouwen is een gevolg (en een oorzaak) van genderongelijkheid. Het draagt in belangrijke mate bij tot een slechte seksuele en reproductieve gezondheid. Seksueel geweld in Congo neemt zeer verschillende vormen aan. Het meest bekend zijn de gruwelijke verkrachtingen in het door conflicten geteisterde Oosten van het land. Maar seksueel geweld neemt ook subtielere vormen aan. In de Congolese cultuur lijkt het alsof mannen zichzelf het recht op seks toe-eigenen. Voorhuwelijkse of buitenhuwelijkse seksuele betrekkingen worden mannen vergeven, maar brandmerken vrouwen.

Het misbruiken van macht heeft ook verstrekkende gevolgen. Een schrijnend voorbeeld hiervan zijn de ‘seksueel overdraagbare punten’: een studente die met een professor slaapt zal volgens de vaste tarieven een 10 op 20 krijgen met condoom en, jawel, een 18 op 20 zonder condoom. Met heel wat zieke professoren en zwangere en zieke studentes tot gevolg. Als de slachtoffers van seksueel geweld hun schaamte overwinnen, kunnen ze maar zelden terecht bij de politie of gerecht, om van psychologische bijstand te zwijgen. In 2006 keurde het Congolese Parlement een wet goed die verkrachting bestraft met 5 tot 20 jaar gevangenschap. Maar als een meisje door haar oom of de buurman wordt verkracht, regelen de betrokken families dit veelal nog onderling tegen een kleine vergoeding. Een proces aanspannen tegen een hiërarchisch hoger geplaatst persoon, zoals een politieman of een professor, is een onbegonnen gevecht. Dokter Nembunzu ziet dagelijks de gevolgen van seksueel geweld in haar kliniek. Zij pleit voor een strengere bestraffing: ‘Le viol, c’est tuer une fille. Il faut leur [les violeurs] couper le sexe’.

6.4 Armoede als motor Gebrek aan onderwijs en informatie over seksuele en reproductieve gezondheid voor adolescenten, een beperkte toegang tot diensten, verwrongen genderrollen, seksueel geweld… Het zijn allemaal factoren die er voor zorgen dat meisjes in hun tienerjaren een grote kans hebben om zwanger te worden. Aan de basis van al deze problemen ligt de belangrijkste factor: armoede. De armoede is zo groot dat de adolescenten de bovenvermelde problemen als bijkomstig zien. Volgens de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) ligt de werkloosheidsgraad op 81,7 procent. Deze uitzichtloze situatie drijft jongeren vaak tot drugs- en alcoholgebruik en onbeschermde seks. Tien jaar geleden gaf dertien procent van de jongeren toe drugs te gebruiken. Nu is het een veelvoud daarvan. De reden: even vergeten waar ze zijn. Met



de opmars van drugs, merken de jongerenwerkers een forse stijging in daden van seksueel geweld. Steeds jongere kinderen zoeken hun toevlucht in de straten van grote steden, omdat hun ouders stierven of te arm zijn, omdat ze werden verstoten, omdat ze beschuldigd werden van hekserij. Het aantal straatkinderen in Kinshasa wordt geschat op 20.000.

•

•

6.5 Een vicieuze cirkel Deze context heeft een verwoestende invloed op de algemene seksuele en reproductieve gezondheid van de bevolking, en in het bijzonder van vrouwen en adolescente meisjes. De vrouwen en de meisjes worden geconfronteerd met ongewenste zwangerschappen, onveilige abortussen, gebrek aan toegang tot anticonceptie en gezinsplanning, verhoogd risico van seksueel overdraagbare infecties, met inbegrip van hiv/aids, verkrachtingen en andere vormen van seksueel en gendergerelateerd geweld. Bovendien hebben arme mensen veel minder kans om naar school te gaan, of hun kinderen naar school te sturen, waardoor hun enige mogelijkheid om uit de vicieuze cirkel te breken bijzonder klein is. Of zoals een meisje zei: ‘Het is prachtig naar je baby te kijken. Ik ben blij dat ik niet meer alleen ben. Maar het doet vreselijk pijn te weten dat hij nu al geen toekomst meer heeft.’

•

7. Literatuur

• •

• Adolescent health. Health topics (z.j.). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.who.int/ topics/adolescent_health/en/ • Adolescent pregnancy. Making pregnancy safer (z.j.). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.who.int/making_pregnancy_safer/topics/ adolescent_pregnancy/en/index.html • Adolescents. Sexual and reproductive health (z.j.). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.who.int/reproductivehealth/topics/adolescence/en/index.html • Facts on Abortion and Unintended Pregnancy in Africa (2009). Geraadpleegd op 22 september

•

• • •

•

•

•

2011 via www.guttmacher.org/pubs/IB_AWW-Africa.pdf Facts on Abortion and Unintended Pregnancy in Asia (2009). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.guttmacher.org/pubs/IB_AWWAsia.pdf Facts on Abortion and Unintended Pregnancy In Latin-America and the Caribbean (2009). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.guttmacher.org/pubs/IB_AWW-Latin-America.pdf Facts on Investing in Family Planning and Maternal and Newborn Health (2010). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.guttmacher.org/ pubs/FB-AIU-summary.pdf Facts on Satisfying the Need for Contraception In Developing Countries (2010). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.guttmacher.org/ pubs/FB-AIU-summary.pdf Fact sheet ‘Anticonceptie cruciaal in de strijd tegen moedersterfte’ (2008). Antwerpen: Sensoa. Fact sheet ‘IPCD, 10 jaar later’ (2004). Gent: Sensoa. Learning from Adolescents to Prevent HIV and Unintended Pregnancy (2007). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.guttmacher.org/ pubs/2007/09/19/IB_PNG2007.pdf Maternal mortality. Making pregnancy safer (2005). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.who.int/making_pregnancy_safer/topics/ maternal_mortality/en/ Pans, L. (2009). Kinderen met kinderen. Esta, 8. Reynolds, H. e.a. (2004). Maternal Health Care among Adolescents. Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.fhi.org/NR/rdonlyres/e2ua4fsp5wz22hsx3wcent3ves4tmzwa7cfxmuv7foivwuouoroyk635imgydydgfxzxs6fqehdrep/ YL112.pdf Ross, J., Weissman, E., & Stover, J. (2009). Contraceptive Projections and the Donor Gap. Meeting the Challenge. Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.rhsupplies.org/fileadmin/ user_upload/RMA_WG_meetings/RHSC-FundingGap-Final.pdf Sedgh, G., Henshaw, Stanley, Singh, S., Ahman, E., & Shah, I. H. (2007). Induced abortion: esti-



•

•

• •

•

•

•

•

•

•

•

•

mated rates and trends worldwide. The Lancet, 370, 1338-45. Treatment and care for people living with hiv (2010). Geraadpleegd op 22 september 2011 via www.who.int/hiv/pub/2010progressreport/ch4_ en.pdf Tussen meisje en moeder / Entre jeune fille et mère (Fototentoonstelling) (2007). Antwerpen: Sensoa & IPPF. www.crz.be/nl/getpage.asp?i=1. Geraadpleegd op 22 september 2011. WHO, Maternal mortality, Fact sheet 348. Geraadpleegd op 12 februari 2013 via www.who. int/mediacentre/factsheets/fs348/en/index.html WHO, Maternal and reproductive health. Geraadpleegd op 12 februari 2013 via www.who.int/gho/ maternal_health/en/index.html WHO, Family Planning factsheet. Geraadpleegd op 3 februari 2014 via http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs351/en/ WHO, Preventing unsafe abortion. Geraadpleegd op 12 februari 2013 via www.who.int/reproductivehealth/topics/unsafe_abortion/magnitude/en/ UNDP, National Human Development Reports for Congo (Democratic Republic of). Geraadpleegd op 12 februari 2012 via hdrstats.undp.org/en/ countries/profiles/COD.html World Health Organization. (2012). Cuttingedge global research on family planning and improving adolescent sexual and reproductive health. Geneva, Switzerland. Geraadpleegd op 3 februari 2013 via apps.who.int/iris/bitstream/10665/76235/1/WHO_RHR_HRP_12.30_ eng.pdf?ua=1 UNAIDS, Global Report 2013. Geraadpleegd op 3 februari 2014 via www.unaids.org/en/media/ unaids/contentassets/documents/epidemiology/2013/gr2013/UNAIDS_Global_Report_2013_ en.pdf WHO, Cancer. Factsheet Nr. 297. Geraadpleegd o 3 februari 2014 via www.who.int/mediacentre/ factsheets/fs297/en/ UN Department of Economic and Social Affairs, Population Division, World Abortion Policies 2013, Wall chart. Geraadpleegd op 3 februari

2014 via www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/policy/WorldAbortionPolicies2013/WorldAbortionPolicies2013_WallChart.pdf • Guttmacher Institute, Facts on Abortion in Africa. Geraadpleegd op 3 februari 2014 via www.guttmacher.org/pubs/IB_AWW-Africa.pdf


FACT SHEET GEZINSPLANNING

Recommend Documents