Fact sheet nummer 3 | maart 2012
Chinees ondernemerschap in Amsterdam in beeld Honderd jaar geleden richtte een Chinese Nederlander het eerste Chinese bedrijf in Amsterdam op in de Binnen Bantammerstraat, in de buurt die nu bekend staat als het Amsterdamse Chinatown. Inmiddels zijn er in Amsterdam circa 840 bedrijven van Chinezen actief. Sinds twee decennia vestigen ook bedrijven uit China zich in Amsterdam en de regio. Deze fact sheet bestaat uit twee delen. Het eer-
beschouwd als:
ste deel geeft informatie over de geschiedenis,
omvang, samenstelling en economische beteke-
migrant van wie het geboorteland China,
nis van oude en nieuwe Chinese bedrijven in de gemeente Amsterdam, in termen van aantal vesti-
Hong Kong, Macau of Taiwan is;
gingen, werkgelegenheid en sectorale spreiding. Het tweede deel geeft informatie over bestaande
1. het bedrijf is opgericht door een Chinese
2. het bedrijf is opgericht door een tweede generatie Chinese migrant;
3. het moederbedrijf uit de Volksrepubliek
bedrijven uit China die een vestiging openen in
China, Hong Kong, Macau of Taiwan komt
de Metropoolregio Amsterdam (MRA).
en hier een vestiging opent.
Omvang Chinees ondernemerschap
Selectie op geboorteland China, Hong Kong,
Voor deze fact sheet zijn Chinese ondernemingen
Macau en Taiwan levert 671 Chinese onderne-
geselecteerd op grond van de volgende kenmer-
mers in Amsterdam op (KvK, 2011). Dat zijn de
ken. Een bedrijf wordt als een Chinees bedrijf
eerste generatie migranten. Uit een onderzoek van EIM naar etnisch ondernemerschap blijkt dat in 2005 circa 84% van de niet-westerse alloch-
Omvang Chinees ondernemerschap in Amsterdam, 2010
tone ondernemers eerste generatie migrant is. In 2010 wordt dit aandeel geschat op circa 80%.
80.600 bedrijven in Amsterdam
Ervan uitgaande dat die 671 ondernemers 80% van het totaal vormen, dan wordt de omvang van het totale aantal Chinese ondernemers in Amsterdam geschat op 840. Ter controle is in het Vestigingenregister van O+S gezocht naar bedrijfsnamen die er Chinees uitzien. De uitkomst 840 Chinese bedrijven in Amsterdam 170 tweede generatie Chinese bedrijven in Amsterdam
daarvan komt ongeveer overeen met het op basis
40 bedrijven uit China in Amsterdam
In Amsterdam bevinden zich ook Chinese ondernemers
bron: O+S
van de cijfers van de KvK en EIM geschatte aantal.
Eerste generatie niet-westerse ondernemers in Amsterdam, 2011
ondernemersgroepen in Amsterdam.
3.500
Met 14% hebben de Chinezen in Amsterdam wel de grootste ondernemersquote van alle
3.000
2
bevolkingsgroepen in Amsterdam. Uit landelijke
2.500
onderzoeken blijkt dat vooral de eerste generatie
2.000
Chinese migranten een hoog aandeel ondernemers kennen: 18% tegenover 7% van de tweede
1.500
generatie (Forum, 2011). Er is geen andere etnische
1.000
groep met zo’n groot aandeel ondernemers als
500
de Chinese Nederlanders (Gijsberts e.a., 2011).
0
China
Marokko
NL-Antillen
Suriname
Turkije
bron: KvK/bewerking O+S
Geografische spreiding Chinese ondernemers Het gebied rond de Zeedijk en de Geldersekade is
die niet afkomstig zijn uit de bovengenoemde
de bakermat van Chinese bedrijven in Amsterdam.
landen. Zo zijn er ook ondernemers van Chinese
Anno 2010 kent dit gebied nog steeds een lichte
origine uit Indonesië, Singapore en Suriname. Om
concentratie in de geografische spreiding van
de data eenduidig en vergelijkbaar te houden met
Chinese bedrijven.
het landelijke cijfer zijn deze Chinese ondernemers hier buiten beschouwing gelaten.
Maar veel Chinese ondernemers vestigen zich inmiddels ook elders in de stad. De meeste
Wat absoluut aantal betreft zijn Chinezen met
Chinese bedrijven bevinden zich in de stadsdelen
671 eerste generatie ondernemers een kleine
Centrum, West en Zuid.
groep. Zelfs als de eerste én tweede generatie Chinese ondernemers bij elkaar worden opge-
Stadsdeel Centrum spant de kroon met circa 230
teld, klimt het Chinese ondernemerschap qua
Chinese bedrijven. Stadsdeel Zuid en stadsdeel West
aantal ‘slechts’ tot de vierde positie. Er zijn in
zijn goed voor respectievelijk 200 en 115 Chinese
Amsterdam meer Antilliaanse, Surinaamse en
bedrijven. De concentratie van Chinese bedrijven
Turkse ondernemers van de eerste generatie dan
in Centrum en Zuid kan deels worden verklaard
Chinese. Bovenstaande figuur geeft de omvang
door de sterke aanwezigheid van Chinese horeca
van de vijf grootste niet-westerse eerste generatie
bedrijven in de uitgaansgebieden van de stad.
Geografische spreiding van Chinese bedrijven in Amsterdam, 2010
Chinese horeca overige Chinese ondernemers
bron: O+S
In 1928 bouwde de uitbater van het pension in de
Schematische weergave van Chinees ondernemerschap in Amsterdam, 1911-2011
Binnen Bantammerstraat zijn zaak om tot het aller-
bedrijven uit China
eerste Chinese restaurant in Amsterdam dat ook
buiten traditionele branches
voor het Nederlandse publiek toegankelijk was.
welzijn en gezondheidszorg
Daaropvolgend vestigden in de jaren dertig van de
financiële en zakelijke dienstverlening
dienstverlening
straatverkoper
detailhandel
schillende im- en exporthandelaren uit Shangdong
detailhandel
welzijn en gezondheidszorg
importeur exporteur
vorige eeuw de eerste Chinese kapperszaken en ver(China) zich in de binnenstad van Amsterdam. Toch
hotel
waren de meeste bedrijven vooralsnog restaurants.
andere culinaire concepten
In de periode 1928-1966 telden Vellinga en Wolters (1966) in totaal 83 Chinees-Indische restaurants.
snackbar culinair Chinees
kapperszaak
Chinees restaurant
eethuisje
Chinees-Indisch restaurant
Eerste generatie Chinese ondernemers
Chinees restaurant
pension
pension
wervingsbureau
wervingsbureau
eethuisje
1911
1920
Chinese migranten hechten veel waarde aan
Chinees-Indisch restaurant
zelfredzaamheid. Prestatiedrang en zelfredzaamheid zijn belangrijke kenmerken van de Chinese
1935
1960
2000
NU
migrantenpopulatie (Rijkschroeff, 1998). Deze waarden komen duidelijk naar voren in relatie tot
bron: Chong/O+S
het ondernemerschap: de wens om een eigen bedrijf te leiden is sterk aanwezig (Chong, 2005). Deels is dit verbonden met het migratiemotief:
Sectorale verdeling van Chinese bedrijven in Amsterdam, 2010
4%
3%
elders geld te gaan verdienen. Chong stelt dat
2% 2% 23%
6% 6%
financiële en zakelijke dienstverlening
het opzetten van een eigen onderneming vaak
horeca
de enige mogelijkheid was voor eerste generatie
gezondheidszorg en welzijnszorg
Chinezen om een succesvolle arbeidsloopbaan op
groothandel, detailhandel en logstiek
te bouwen. Het gebrek aan opleiding, ervaring
overige bedrijven en kantoren
en Nederlandse taalvaardigheid vormt een grote
handel
7%
belemmering voor een carrière in andere arbeids-
onderhoud en reparatie
marktsegmenten. Verder geniet het hebben
cultuur 10%
25%
12%
industrie en bouw
van een eigen bedrijf hoog aanzien binnen de
sport en recreatie
Chinese gemeenschap (Chong, 2005). Het streven
media en film
bron: O+S
Historie van Chinees ondernemerschap
van veel Chinezen was gericht op een eigen zaak: liever een kleine baas, dan een grote knecht.
vanaf dat allereerste begin ook Chinese ondernemers.
Meeste Chinese bedrijven in Amsterdam nog steeds in de horeca
Het Chinese ondernemerschap in Amsterdam
Het Nederlands-Chinese ondernemerschap
is sinds 1911 voortdurend in ontwikkeling.
is gekleurd door de horeca. Vooral de eerste
Hierboven is dat schematisch weergegeven.
generatie Chinese ondernemers zitten in de
Sinds 1911 wonen er Chinezen in Amsterdam en
Eerste Chinese bedrijvigheid
horeca. Tweederde van de Chinese bedrijven in Nederland is actief in de horecabranche (Gijsberts
In 1911 werden Chinese zeelieden ingehuurd om de
e.a., 2011). In Amsterdam is die clustering veel
door de Nederlandse havenarbeiders en zeelieden
minder sterk. Slechts een kwart van de Chinese
ingezette stakingen te breken. Migranten uit de streek
bedrijven in Amsterdam zit in de horeca. Qua
Bo On, vlakbij Hong Kong, stichtten in de Binnen
aantal vestigingen neemt horeca met dit aandeel
Bantammerstraat in Amsterdam het eerste Chinese
nog steeds de eerste plaats in.
bedrijf, een wervingsbureau. Het wervingsbureau leverde complete bemanningen, die voornamelijk
Andere sectoren waarin veel Chinezen onderne-
afkomstig waren uit de provincies Kanton en Zhejiang,
men zijn de financiële en zakelijke dienstverlening
aan rederijen. Wanneer de zeelieden aan wal waren,
en de gezondheidszorg. Desondanks is de horeca
werden zij gehuisvest in door het wervingsbureau uit-
nog steeds een sector die veel werkgelegenheid
gebate pensions aan de Binnen Bantammerstraat en
biedt voor de Chinezen in Amsterdam.
de Prins Hendrikkade. Vanuit deze pensions zijn later andere Chinese ondernemingen ontstaan.
3
Tweede generatie Chinese ondernemers
Aziatische restaurants in Amsterdam, 1996-2011 180
Tweede generatie ondernemers bevinden zich
160
veelal buiten de traditionele sector, net als de
140
4
120
andere etnische tweede generatie ondernemers.
100
Het gaat in de meeste gevallen om eenmansza-
80
ken in de zakelijke dienstverlening. De tweede
60
generatie ondernemers oriënteren zich vooral op
40
de Nederlandse markt en wijken minder af van de
20
autochtone ondernemers. Opvallend is de relatief sterke concentratie van Chinese ondernemers
0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Chinees-Indisch
Indiaas
overig Aziatisch
Thais
in zowel de financiële zakelijke dienstverlening Chinees-Indisch als in de medische dienstverlening (KvK, 2011;
Japans
bron: Bedrijfschap Horeca en Catering
ACB, 2011). Niettemin zijn de tweede generatie Chinezen veel minder vaak zelfstandig ondernemer dan hun ouders.
Aandeel Chinese1 ondernemers in horecabranches in Amsterdam, 2011 (procenten)
Chinese ondernemers in andere horecabranches
hotel snackbar
Een Chinees-Indisch restaurant was en is de uitvalbasis van Chinese ondernemers. Zij zijn
Chinees-Indisch
bezig met brancheverbreding. Naast het
Japans
Chinees-Indische restaurant zoeken zij ook kan-
Surinaams
sen in andere branches binnen de horeca (Van
overig Aziatisch
Spronsen, 2006). Uit onderzoek van O+S blijkt
Thais
% 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 bron: O+S
dat Chinese ondernemers ook in andere horecabranches zitten dan het Chinees-Indische restaurant. De figuur hiernaast geeft een indicatie van deze ontwikkeling.
Tussen 1960 en 1990 is het aantal Chinees-Indische restaurants in Amsterdam verdrievoudigd. In de jaren negentig van de vorige eeuw daalde het aantal Chinees-Indische restaurants. In 2010 bevindt 7% van alle Chinees-Indische restaurants in Nederland zich in Amsterdam. In 1960 was het Amsterdamse aandeel nog 23%. Sinds 2005 is de klad gekomen in de populariteit van het ChineesIndisch restaurant in Amsterdam: tussen 2005 en 2010 zijn er 40 verdwenen door faillissement en omschakeling naar andere horecaconcepten. In dezelfde periode zien wij een toename van het aantal Japanse restaurants, Chinese snackbars en hotels.
1
In deze figuur wordt onder 'Chinezen' ook Chinese ondernemers bedoeld die niet in China, Taiwan, Hong-Kong of Macau zijn geboren.
Ontwikkeling vestigingen van Chinese bedrijven in de MRA, 2000-2010 en prognose 2011 90
Sterke geografische en sectorale concentratie Chinese bedrijven
80
Voor 2000 zijn bedrijven uit China nog een
70
zeldzaamheid (8 in totaal) in de Metropoolregio
60
Amsterdam. In 2010 bevinden zich 72 Chinese
50
bedrijven in de MRA, waarvan 39 in de gemeente
40
Amsterdam. De MRA heeft hiermee 22% van de
30
Chinese bedrijven in Nederland en staat daar-
20
mee net achter de nummer één: de Stadsregio
10
Rotterdam. Qua werkgelegenheid staat Amsterdam wel op nummer één (zie hierna). Het
0 2000
2001
2002
2003
2004
Vestiging in MRA per jaar
2005
2006
2007
cumulatief
2008
2009
2010
2011
bron: Achilles/bewerking O+S
aantal Chinese bedrijven maakt minder dan 6% uit van het totale aantal buitenlandse bedrijven in de gemeente Amsterdam. In de Metropoolregio is het aandeel Chinese bedrijven 3,5%. China is
Metropoolregio’s en top 5 gemeenten met bedrijven uit China, 2010
het vijfde herkomstland wat betreft het aantal
120
buitenlandse bedrijven in de MRA. Per jaar groeit
Stadsregio Rotterdam
het aantal Chinese bedrijven in de MRA met twee
100 Metropoolregio Amsterdam
tot tien bedrijven en daarmee behoren Chinezen
80 60
overige Schiedam Capelle ad IJssel
niet tot de grootste groeiers van buitenlandse
overige Amstelveen Almere Schiphol-Rijk
investeerders in de MRA.
Hoofddorp
40
Bijna alle Chinese bedrijven in de MRA hebben een business to business bedrijfsmodel. Chinese
20
bedrijven leveren hun producten en diensten uit0
Rotterdam
Amsterdam
Den Haag
Eindhoven
Breda
overig NL
bron: Achilles/bewerking O+S
sluitend aan bedrijven. Dit verklaart wellicht deels de onbekendheid van Chinese bedrijven voor het Nederlands publiek.
Sectorale verdeling werkgelegenheid bij Chinese bedrijven in MRA, 2010
Gemiddeld heeft een bedrijf uit China in de ICT
450
MRA 11 werknemers. Met een omvang van circa
400
820 arbeidsplaatsen is de werkgelegenheid bij
350
de Chinese bedrijven in de MRA bijna twee Desondanks is de directe bijdrage van Chinese bedrijven voor de arbeidsmarkt van de MRA vooralsnog zeer beperkt. Bovendien hebben veel overige
materiaal en grondstoffen
textiel
handel
agricultuur
consumentengoederen
chemie
elektronica
creatieve industrie
50
gezondheidszorg
100
dienstverlening
150
keer zo groot als in de Stadsregio Rotterdam.
energie
200
industrie en machinerie
250
transport
300
0
kleinere Chinese bedrijven uitsluitend werknemers uit China in dienst. Een kanttekening hierbij is dat bij veel bedrijven niet bekend is hoeveel werk-
bron: Achilles/bewerking O+S
Bedrijven uit China in de MRA
nemers zij in dienst hebben. De bij EZ bekende cijfers wijken nogal af van die van de KvK.
Een recent fenomeen van eerste generatie
Zowel qua aantal vestigingen als qua werkgelegen-
Chinees ondernemerschap is de komst van
heid zijn ICT en transport de grootste sectoren.
bedrijven uit China. Ook in de Metropoolregio
ICT en transport nemen tweederde van de totale
Amsterdam (MRA) hebben zich recentelijk dit
werkgelegenheid voor hun rekening. Eén ICT-
soort Chinese bedrijven gevestigd. Er is echter
bedrijf verzorgt in zijn eentje zelfs eenderde
weinig bekend over de omvang, het soort onder-
van de door de Chinese bedrijven gecreëerde
neming en de economische betekenis van deze
werkgelegenheid. Bij bedrijven die nauwelijks
Chinese bedrijven. Amsterdam in Business (AiB),
werknemers in dienst hebben, gaat het vaak om
onderdeel van EZ, houdt bij hoeveel buitenlandse
een vertegenwoordiging of agentschap.
bedrijven zich in de MRA vestigen. In bovenstaande figuur is de ontwikkeling van het aantal Chinese bedrijven in de MRA tussen 2000 en 2010 te zien.
5
6
Toekomstverwachting van Chinese investeringen
Conclusie
Van oudsher zijn de meeste Chinese investerin-
mensen. Vooral de eerste generatie kent een
gen naar Azië en de VS gegaan (The Heritage
hoog aandeel ondernemers. Eerste generatie
Foundation, 2011). Maar sinds begin 2010 inves-
ondernemers zitten voornamelijk in de horeca.
teert China meer in Europa. Inmiddels bestaat
De tweede generatie ondernemers verkennen
ongeveer een kwart van de directe buitenlandse
ook de kansen buiten de traditionele sectoren.
investering van China uit investeringen in euro’s,
Desondanks is de grootste groep Chinezen voor-
meestal in staatsobligaties. Door de economische
alsnog werkzaam in de horeca. Financiële en
crisis ontstaan er voor Chinese investeerders
zakelijke dienstverlening en de medische sector
nieuwe mogelijkheden in Europa.
zijn de meest populaire sectoren waarin de hoog-
Chinese migranten zijn zeer ondernemende
opgeleide Chinezen (van de tweede generatie) In het huidige Vijfjarenplan waarin het econo-
zelfstandig ondernemen.
mische beleid van China is geformuleerd voor de periode 2011-2015, streeft de Chinese over-
Een recent fenomeen is de vestiging van bedrijven
heid naar het moderniseren van het industriële
uit China in de MRA. Sinds 2000 heeft de
systeem en de ontwikkeling van meer hoog-
vestiging van Chinese bedrijven een hoge vlucht
waardige producten en diensten (Karreman en
genomen. Maar hun aantal en de bijdrage aan
Pennings, 2011). Essentieel in deze plannen is de
de werkgelegenheid in de MRA is vooralsnog
versnelde implementatie van de go global strate-
zeer beperkt. Bedrijven uit China kennen een
gie, waarin Chinese ondernemingen in strategisch
sterke sectorale concentratie. Zij zitten vooral in
belangrijke sectoren worden aangemoedigd
de ICT en transport. Deze twee sectoren nemen
om internationaal te investeren en te acquireren
samen tweederde van de totale werkgelegenheid
(Wen, 2011; Rosen en Hanemann, 2009). De
voor hun rekening.
sectoren waar Chinese ondernemingen op zullen focussen zijn: energie, grondstof, transport en
Deskundigen verwachten in de toekomst meer
hightech. Daarnaast zijn Chinezen vooral geïnte-
overnames door bedrijven uit China. Ook voor
resseerd in merken en publiek-private samenwer-
Nederland zijn er interessante kansen. Een grote
kingen in de wegenbouw en utiliteitsbouw (De
ondernemende Chinese gemeenschap maakt een
Pers, 2011).
plaats als Amsterdam aantrekkelijk voor nieuwe
Ondanks de talrijke voorbeelden van Chinese
Chinese talenten en bedrijven.
fusies en (pogingen tot) overnames wereldwijd zijn de bedragen die met deze transacties zijn gemoeid nog relatief klein. Toch verwachten experts dat de ingezette en nog te komen groei van buitenlandse investeringen door Chinese bedrijven zo groot wordt, dat in de nabije toekomst waarschijnlijk gesproken zal kunnen worden van een nieuwe overnamegolf, ook in Nederland. Nederlandse Chinezen kennen een hoog ondernemerschap. Een grote ondernemende Chinese gemeenschap is goed voor de interculturele contacten en maakt een plaats aantrekkelijk voor nieuwe Chinese bedrijven en talenten om zich er te vestigen (The Economist, 2011). Het meer betrekken van de Chinese gemeenschap bij de Amsterdamse samenleving zal Amsterdam helpen bij het leggen van cultureel en zakelijk contact met China. Een onderzoek van EIM toont eens te meer dat ‘eigen netwerk’ de meest gebruikte organisatie en informatiebron is bij het internationaal zaken doen (EIM, 2011).
Literatuur •
ACB Kenniscentrum voor emancipatie en participatie. Factsheet Chinezen in Nederland. Amsterdam, 2011.
bound Foreing Direct Investment Profiles: Drivers and Policy
•
Bedrijfschap Horeca en Catering: feiten en cijfers, 2012.
Implications. Peterson Institute for International Economics,
•
Bovenkerk, F., A. Eijken en L.M. Bovenkerk-Teerink. In: Chong,
Washington, D.C., 2009. Meer info: www.rhgroup.net en
•
De Chinezen van de Binnen Bantammerstraat: een geschiedenis van drie generaties. Amsterdam, 2005. •
Chong, Y. De Chinezen van de Binnen Bantammerstraat:
•
DePers. Chinezen willen merken kopen om te stijgen in
een geschiedenis van drie generaties. Amsterdam, 2005.
www.iie.com/publications. •
•
EIM. Monitor nieuw ondernemerschap 2006. Zoetermeer, 2007.
•
Gijsberts, M., W. Huijnk en R. Vogels (SCP). Chinese
•
China-global-investment-tracker, 2011.
Oudezijds Voorburgwal 300 1012 GL Amsterdam Telefoon 020 251 0333 Fax 020 251 0444
[email protected] www.os.amsterdam.nl Auteur: drs. Albert-Jan Shi Met dank aan de Dienst Economische Zaken van de gemeente Amsterdam maart 2012
Van Spronsen & Partners, horeca advies. Bedrijfsprofiel, Aziatische restaurants in beeld. Leiderdorp, 2006.
•
Vellinga, M. en W. Wolters. De Chinezen van Amsterdam: de integratie van een etnische minderheidsgroep in de
Karreman, B. en E. Pennings. De volgende fusie- en
Nederlandse samenleving, doctoraalscriptie bij de Afdeling
overnamegolf. In: ESB 96 (4619) p.589-591, 2011.
Zuid en Zuidoost Azië van het Antropologisch Sociologisch
•
Kenniscentrum Horeca: Feiten & Cijfers databank,
•
KvK. Etnische ondernemers naar geboorteland. Amsterdam, 2011.
•
Wolff, S. (Forum). Chinezen in Nederland. Utrecht, 2011.
•
Rijkschroeff, B. Etnisch ondernemerschap: de Chinese horeca-
Capelle aan den IJssel, 1998.
Bureau Onderzoek en Statistiek
Meer info op: www.heritage.org. •
•
sector in Nederland en in de Verenigde Staten van Amerika.
Gemeente Amsterdam
The Heritage Foundation, Leadership for America,
Nederlanders. Van horeca naar hogeschool. Den Haag, 2011.
zoetermeer, 2011.
Colofon
The Economist. The Magic of diasporas, The World Economy, November 19th 2011.
de handelsketen. Interview met Koos Tesselaar, CEO van Cavendish Group Capital Advisory. 6 november 2011.
Rosen, D.H. en T. Hanemann. In: Policy Brief: China’s out-
Centrum van de Universiteit van Amsterdam. Amsterdam, 1966. •
Wen, J. Report on the work of the government. Xinhua, Peking, 2011.
7
