Evalueren in afstandsleren. net (n)iets anders

Evalueren in afstandsleren…

net (n)iets anders

Toll cursus najaar 2010 Module 5: groepswerk Eline Terryn Paul Vandenberghe Irène Vandenvonder


net (n)iets anders

Inhoud 1

2 3 4 5

Evalueren en evalueren is twee ................................................................................................................. 3 1.1 Waarom evalueren? ........................................................................................................................... 4 1.1.1 Procesevaluatie ........................................................................................................................... 4 1.1.2 Productevaluatie ......................................................................................................................... 4 1.2 Wie evalueert? .................................................................................................................................... 5 1.3 Wat evalueren? ................................................................................................................................... 5 1.3.1 Doelstellingen .............................................................................................................................. 5 1.3.2 Sleutelvaardigheden.................................................................................................................... 6 1.4 Hoe evalueren? ................................................................................................................................... 7 1.5 Permanente evaluatie......................................................................................................................... 7 1.5.1 Wat? ............................................................................................................................................ 7 1.5.2 Tools ............................................................................................................................................ 9 Samengevat: de kenmerken van evalueren op een rijtje........................................................................... 9 Feedback geven ........................................................................................................................................ 10 En wat met de werkdruk? ........................................................................................................................ 10 Conclusie................................................................................................................................................... 11

Pagina 2 van 11


net (n)iets anders

Inleiding Afstandsleren, leren op afstand, leren met afstand, leren met afstandsbegeleiding, begeleiden op afstand, evaluatie op afstand, evaluatie van afstandsleren. En dan… Wie begeleidt en bepaalt de komma’s en punten? Wie evalueert het leerproces? En vooral hoe evalueert die iemand het leerproces? Hoe zorg je dat iemand die afstandsleert daarbij ook werkelijk leert, ontwikkelt en vooruitgaat? Evalueren in afstandsleren is, evenmin als in contactleren, iets wat je zomaar eventjes tussendoor doet. In dit artikel proberen we na te gaan of de huidige gangbare visie op evalueren in het volwassenenonderwijs zonder meer toepasbaar is bij afstandsleren.

1 Evalueren en evalueren is twee Vroeger had onderwijs maar één doel: het overdragen van kennis. Toen was evalueren relatief eenvoudig: men moest enkel nagaan of de cursisten de voorziene kennis verworven hadden. Tegenwoordig is de visie op onderwijs grondig veranderd. Naast de basiskennis worden nu vooral vaardigheden bijgebracht die de cursist toelaten het geleerde zo efficiënt mogelijk in de praktijk te brengen. Er wordt meer aandacht besteed aan het zelfstandig en probleemoplossend leren. Eigen aan dit leerproces is dat het voortdurend moet bewaakt en bijgestuurd worden. Kunnen omgaan met een snel veranderende toepassingspraktijk van het geleerde wordt, zowel voor cursist als leerkracht, een uitdaging.1 Door deze evolutie moet men cursisten ook op een andere manier evalueren. Niet alleen de kennis moet bekeken worden, maar ook het leerproces. De evaluatie is niet enkel gericht op het geven van punten voor verworven kennis, maar ook op het opsporen van sterke en zwakke punten en evoluties in het leerproces van de cursist. De leerkracht krijgt een meer begeleidende functie en staat samen met de cursisten in voor de evaluatie. De cursisten krijgen als autonome, zelfstandige individuen meer ruimte voor eigen initiatief. Ze leren ook kritisch terugblikken op het eigen leerproces.

1

ste

Alvin Toffler: “De ongeletterde van de 21 kan leren, afleren en herleren.”

eeuw zal niet diegene zijn die niet kan lezen of schrijven, maar diegene die niet

Pagina 3 van 11


net (n)iets anders

1.1 Waarom evalueren? Evalueren is dus zowel een instrument om zicht te krijgen op het leerproces als op het leerresultaat van de cursist. Het uiteindelijke doel van evalueren is de cursist zo bij te sturen dat hij/zij de te bereiken doelstellingen op een efficiënte manier behaalt.

1.1.1 Procesevaluatie Tussentijds nagaan welke vorderingen een cursist maakt bij het verwerven van een vaardigheid is daarbij noodzakelijk (= procesevaluatie). Procesevaluatie in contactonderwijs gebeurt door bij voorkeur korte evaluatiemomenten op te nemen in de les (oefening, observatie, …). Contactonderwijs maakt zo onmiddellijke bijsturing gemakkelijk. Cursist en leerkracht zijn ter plaatste en maken het leerproces live mee. Zij beïnvloeden en sturen mekaar en zo het leerproces voortdurend. In afstandsonderwijs loopt dergelijke procesevaluatie moeilijker. Met tussentijdse evaluaties probeer je ook hier te weten te komen of het beoogde leerproces goed en efficiënt werkt. Gaat de cursist gepast vooruit en in de juiste richting ?. Wat als leerboodschap wordt uitgestuurd en wat de cursist hieromtrent ervaart, wat hij ermee doet, kan soms mijlenver uit elkaar liggen. Het dikwijls asynchrone karakter van afstandsleren en de grotere fysieke afstand tussen de lerenden maakt deze evaluatie hier moeilijker hanteerbaar. Het proces evalueren in afstandsleren kan bv. door fora te gebruiken waarop de cursisten met elkaar en de coach communiceren. Online evaluatiedocumenten met analyses kunnen op regelmatige basis door cursisten moeten worden ingevuld. Belangrijk hierbij is wel dat de cursist merkt dat er met die evaluaties wordt gesleuteld aan het leerproces. De externe mening doet ter zake en kan niet worden genegeerd. Hoe sneller in tijd en nabijer deze feedback wordt geleverd hoe beter voor het leerproces.

1.1.2 Productevaluatie De beoordelingscriteria voor een tussentijdse evaluatie zijn doorgaans beperkter dan de criteria die je vooropstelt om te evalueren na het doorlopen van het volledige leerproces. Dan verwachten we dat de cursist de doelstellingen heeft bereikt (= productevaluatie). Deze vorm van evaluatie is ook in afstandsonderwijs gemakkelijk toe te passen. Het resultaat van en voor de cursist is wat hij/zij doet met de opdracht. De opdracht kan gemakkelijk van de te bereiken doelstelling worden afgeleid en het resultaat kan er aan worden gelinkt. Ook hier is terugkoppeling uiteraard belangrijk, maar even makkelijk uitvoerbaar omwille van de koppeling met de doelstelling.

Pagina 4 van 11


net (n)iets anders

Omdat één en ander hier makkelijk kan worden geautomatiseerd en gestandaardiseerd, kan deze vorm van evalueren zelfs soms2 makkelijker in afstands- dan in contactonderwijs. Feedback is hier echter het moeilijkste element, deze moet duidelijk en eenduidig zijn. Ook hier zorgt fysieke en tijdsafstand voor moeilijkheden.

1.2 Wie evalueert? Vroeger was de leerkracht de enige evaluator. Cursisten kunnen echter ook elkaar beoordelen (peerevaluatie). Aan de hand van een zelfevaluatieformulier (checklist) kan de cursist ook zichzelf evalueren (zelfevaluatie). Deze vormen van evaluatie kunnen naast elkaar gebruikt worden, of elkaar aanvullen. Het is wel de taak van de leerkracht om op voorhand duidelijk de criteria op te lijsten zodat de cursist snel en eenvoudig kan nagaan of zijn/haar werk of dat van zijn/haar collega cursist(e) voldoet aan die criteria. Voorbeelden van groepsevaluatie met daarin opgenomen de criteria die moeten beoordeeld worden, vind je hier: Competenties evalueren via een digitale leeromgeving Net als voor procesevaluatie, is peer- en zelfevaluatie ook in afstandsleren een tijdsopslorpende gebeurtenis, als deze tenminste goed gebeurt. Echter, ook in contactonderwijs kosten deze evaluatievormen schijnbaar lestijd. Het asynchrone karakter en de fysieke afstand bij afstandsleren maakt toepassing van peer en zelfevaluatie zelfs makkelijker (objectiever) uitvoerbaar dan in contactonderwijs. Weet dat de tijd die gespendeerd wordt aan het opvolgen en bijsturen van de cursistenresultaten door de begeleider of de medecursisten evenredig is aan de leerresultaten van de cursisten. Hoe meer tijd daaraan wordt besteed, hoe beter de resultaten van de individuele cursist. Doen dus: peerevaluatie ; zelfevaluatie ; leerkrachtevaluatie en feedback.

1.3 Wat evalueren? 1.3.1 Doelstellingen Om te weten wat je moet evalueren, baseer je je op het leerplan. Daarin staat immers wat de doelstellingen zijn van de module. Sommige doelstellingen zijn heel ruim en moet je zelf opsplitsen in een aantal deelhandelingen/deelvaardigheden die de cursist onder de knie moet krijgen. Op het einde van een module moet de cursist alle doelstellingen uit het leerplan bereikt hebben om geslaagd te zijn. Een leerkracht moet dus voortdurend de doelstellingen in het achterhoofd houden.

2

We maken hier abstractie van de inhoud van de te evalueren materie. Een wiskundeoefening juist oplossen is iets anders dan een handeling (pianospelen, autorijden, een muur schilderen) uitvoeren.

Pagina 5 van 11


net (n)iets anders

Als je bv voor het vak bedrijfsbeheer een opdracht uitwerkt over het nut van ‘peterschap’3 moet dit steeds gebaseerd zijn op de doelstellingen van het leerplan4 Deze opdracht kadert binnen ‘BC004: professionele raadgevers kennen en het belang inschatten om zich te laten bijstaan’.

1.3.2 Sleutelvaardigheden Volgens de meeste leerplannen moeten ook een aantal sleutelvaardigheden bereikt worden. Sleutelvaardigheden zijn cognitieve (kennis), psychomotorische (vaardigheden) of affectieve vaardigheden (attitudes) die tot de kern van een beroep behoren, maar ook bijdragen tot de algemene persoonsvorming van een cursist. Dit zijn competenties die de cursist moet ontwikkelen tijdens de opleiding. Het is de bedoeling dat de leerkracht hier aandacht voor heeft en de cursisten stimuleert om deze competenties te ontwikkelen. Tijdens de module kan je voor alle of enkele sleutelvaardigheden nagaan in hoeverre die bereikt zijn. Deze sleutelvaardigheden zijn op het einde van een opleiding allemaal geëvalueerd. Net zoals de basiscompetenties zijn ook de sleutelvaardigheden belangrijke doelen. Deze zijn subjectiever te beoordelen dan basiscompetenties. Los uit de hand beoordelen, loert hier gevaarlijk om de hoek. Toch moeten ook deze sleutelvaardigheden objectief worden verwerkt en beoordeeld in opdrachten.

Keren we terug naar het voorbeeld over peterschap dan zijn mogelijke sleutelvaardigheden SV02: accuratesse, SV07: creativiteit en SV16: kunnen omgaan met informatie. 5

Hoe je de sleutelvaardigheden bepaalt, hangt af van het soort opdracht en welk resultaat er met die opdracht wordt beoogd. Elke gemaakte opdracht moet worden geëvalueerd aan de hand van de daaraan verbonden vooropgestelde doelstellingen en sleutelvaardigheden. Onafhankelijk of dit zich nu situeert binnen contactonderwijs of afstandsonderwijs. Dit levert dus evenveel werk op voor het contact- als het afstandsleren.

3

Peterschap = bestaande onderneming nemen de begeleiding van startende ondernemers op zich met als doel starters sneller op weg te helpen. Bron: Leerplan, opleiding bedrijfsbeheer, TSO3 modulair, studiegebied Handel, goedkeuringscode 31 mei 2010, ond.vsko.be/vdkvo/leerplannen/Bedrijfsbeheer%20(2010).doc pag. 14 5 Bron: Leerplan, opleiding bedrijfsbeheer, TSO3 modulair, studiegebied Handel, goedkeuringscode 31 mei 2010, ond.vsko.be/vdkvo/leerplannen/Bedrijfsbeheer%20(2010).doc pag. 8 4

Pagina 6 van 11


net (n)iets anders

1.4 Hoe evalueren? Bij evaluatie denken we heel vaak aan de traditionele toets. Naar onze mening moet deze niet volledig aan de kant worden geschoven. Al zouden we wel aanraden de allesomvattende eindtoets (het examen) waarop een alles-of-niets-evaluatie gebeurt overboord te gooien. Als je al een eindtoets gebruikt, laat die dan enkel voor een beperkt gedeelte meetellen in het eindresultaat. Dergelijke toets meet, evalueert, meestal enkel productkennis en laat proces, evolutie, vorderingen veelal buiten beschouwing. Dergelijke toets toont te weinig respect voor de lerende cursist en zijn lesgever. De traditionele toets kan best wel aangevuld worden met een veelheid aan andere evaluatievormen. Hoe je evalueert zal ook afhangen van de doelstellingen die je wenst te evalueren: evalueren om te examineren, evalueren om te activeren, evalueren met automatische feed back, permanente evaluatie. Permanente evaluatie komt erop neer dat je regelmatig en divers nagaat of cursisten hun vaardigheden en kennis kunnen toepassen in de dagelijkse praktijk. In dit stuk wordt enkel dieper ingegaan op permanente evaluatie omdat deze vorm het meest geschikt is in functie van het afstandsleren.

1.5 Permanente evaluatie 1.5.1 Wat? Doel is in de eerste plaats de cursist te activeren en zo het leerproces stap voor stap te corrigeren/stuwen in de richting van de te behalen doelstellingen. Deze doelstellingen zijn, zoals in punt 1.3 reeds vermeld, uit te splitsen in de leerplandoelen en sleutelvaardigheden. Permanent evalueren vraagt veel tijd, maar levert ontegensprekelijk betere resultaten af in functie van slaagkansen van cursisten. Dit is net zo voor het traditionele contactonderwijs als voor afstandsonderwijs. Belangrijk is dat bij permanent evalueren de klemtoon niet alleen bij de leerkracht ligt. Ook cursisten hebben een belangrijke taak in de evolutie van hun leerproces. Vormen als 1op1 begeleiding (cursist-leerkracht-cursist), groepswerk en –evaluatie, peerevaluatie (cursistcursist) zijn belangrijke methodes om de cursist toe te laten ‘permanent’ te groeien.

Pagina 7 van 11


net (n)iets anders

Een cursist dient daarom ook geïnformeerd te worden over de manier van evalueren bij het begin van de cursus. Cursisten zullen succesvoller zijn in het uitvoeren van hun opdrachten als ze weten wat van hen verwacht wordt. Het opstellen en geven van duidelijke criteria, aangepaste begeleiding en het geven van modelvoorbeelden is hierbij essentieel. Uiteindelijk zal niet alleen de leerkracht dus een ‘oordeel’ vormen, ook cursisten hebben een geuite mening. Samen vormen ze het totale evolutiebeeld van de cursist. Voordeel aan deze vorm van evalueren is dat de studiebelasting voor de cursist meer is gespreid. De taak van de leerkracht is hier echter ten opzichte van de klassieke vorm van evalueren (= examenperiodes) een continue opdracht6. (zie grafiek pag.8)

Studiebelasting 1

Over permanent evalueren is er al veel gezegd en gesproken. Voor meer informatie hierover verwijzen wij naar de website van digitale didactiek; http://www.digitaledidactiek.nl

6

Zie grafiek Studiebelasting, bron: http://wet.kuleuven.be/BZ/evaluatie/pe-grafiek-small.jpg

Pagina 8 van 11


net (n)iets anders

1.5.2 Tools Tools zijn mogelijke toepassingen tot het ontwikkelen van oefeningen/opdrachten die bijdragen tot het lerend evalueren of evaluerend-leren van de cursist. Voor meer informatie over tools verwijzen wij naar de website van toll-net; http://www.tollnet.be/boek/oefeningen-0

2 Samengevat: de kenmerken van evalueren op een rijtje. 1. Volgens de leerplandoelstellingen en sleutelvaardigheden Via diverse evaluaties willen we een zicht krijgen of de cursist al dan niet alle leerplandoelstellingen en sleutelvaardigheden heeft verworven. De leerkracht bepaalt welke evaluatievorm geschikt is om na te gaan of de leerplandoelstelling / sleutelvaardigheid bereikt is. Let erop dat je evaluatie voldoet aan volgende criteria:  Validiteit: de evaluatiemethode is goed gekozen om te meten of de vooropgestelde doelstelling bereikt is  Betrouwbaarheid: de mate waarin de evaluatieresultaten een juist beeld geven van de competenties van de cursist  Efficiëntie: evaluatietaken zoveel mogelijk integreren in de onderwijstijd 2. Vaardigheid in een realistische situatie (verhoogt validiteit) Focus van evaluatie ligt op wat de cursist kan en sluit nauw aan bij een realistische situatie. 3. Aangepast aan de cursisten (verhoogt de validiteit) De evaluatie houdt rekening met de voorkennis en capaciteiten van de cursist. Er is een stijging in moeilijkheidsgraad merkbaar. 4. Doorheen de module (verhoogt betrouwbaarheid) De evaluatie gebeurt op verschillende momenten in de tijd. De resultaten naast elkaar leggen, geeft een weergave van het leerproces van de cursist. 5. Evaluatie als deel van het onderwijs (verhoogt de efficiëntie) 6. Evaluatie zit ingebed in de les en is geen ‘apart’ moment. De les zelf kan gebruikt worden om via observatie of anders te evalueren. 7. Cursisten als beoordelaars (verhoogt de efficiëntie) Bij evaluatie kan je de cursist zelf en de medecursisten betrekken. Door hen zelf criteria te laten opstellen, een zelfevaluatieformulier te laten invullen, medecursisten te beoordelen, …

Pagina 9 van 11


net (n)iets anders

3 Feedback geven Feedback geven is het omzetten van evalueren in leren. Hoe dichter in tijd, ruimte, cognitief je deze twee elementen bij elkaar krijgt, hoe beter het leerproces en -resultaat. Het geven van feedback volgt logischerwijze op evalueren. Het geven van feedback houdt meer in dan enkel het meedelen van de behaalde score. Soms is dit zelfs overbodig, maar is het voor de cursisten belangrijker te weten hoe ze evolueren, wat hun werkpunten zijn, … . Als de criteria die de cursist moet bereiken juist zijn vooropgesteld, dan is het als leerkracht eenvoudig om feedback te geven zonder dat je punten moet vermelden. Aangeven welke criteria gerealiseerd zijn en welke nog niet is dan voldoende. Criteria zijn ook een hulpmiddel in het leerproces. Ze tonen aan wat belangrijk is voor de cursist om het einddoel te bereiken. Communiceren over doelstellingen (te bereiken criteria) met de cursisten is belangrijk en een manier om hun leerproces te begeleiden. Zorgvuldige feedback geven is noodzakelijk. De belasting voor de leerkracht zal voor contactonderwijs iets lager liggen dan voor het afstandsonderwijs. Dit is terug te brengen tot de tijd die nodig is feedback neer te schrijven. In contactonderwijs wordt feedback vaak mondeling gegeven, waardoor dit minder tijdrovend is.

4

En wat met de werkdruk?

De werkdruk bij het uitwerken van goede evaluatievormen is voor contactonderwijs en afstandsonderwijs hetzelfde. De investering van de leerkracht in het aanmaken/herwerken van evaluatiedocumenten is niet te onderschatten. Toch is deze investering er een op lange termijn. Eenmaal de criteria die de cursist moet bereiken, zijn opgesteld, observatieformulieren, zelfevaluatieformulieren, verbetersleutels zijn aangemaakt, kan de leerkracht zich volledig toeleggen op de feedback ervan. In afstandsonderwijs zal het uitzoeken en leren kennen van de beschikbare tools investeringstijd vragen, maar eens deze fase ontgroeid, kan de leerkracht de taak als begeleider van het leerproces volledig uitoefenen. En vaak worden deze redenen aangehaald om meer permanente vormen van evaluatie voor zich uit te schuiven. Samenwerken en overleg in team kan ervoor zorgen dat de ‘niet te overwinnen berg werk’ gereduceerd wordt tot een molshoop die je zo uit de weg ruimt.

Pagina 10 van 11


net (n)iets anders

We zijn overtuigd dat deze aanpak niet alleen noodzakelijk, maar ook een meerwaarde is voor de leerervaringen van de cursisten. Tip: De hoeveelheid die je evalueert kan je verminderen door:  kortere opdrachten te geven;  minder taken / handelingen op te geven die je evalueert (beperk je tot de essentie);  zelfevaluatieformulieren en verbetersleutels of criteria op te maken zodat de cursisten zichzelf en hun medecursisten kunnen evalueren (als leerkracht moet je deze evaluatievormen wel begeleiden)

5 Conclusie Doorheen dit werk stelden we ons de vraag of evalueren in afstandsonderwijs nu meer werk, gelijk aan contactonderwijs of minder werk opleverde. Als conclusie willen we stellen dat evaluatie in functie van de hoeveelheid werk beschouwen een te nauwe benadering is. Elke vorm van evaluatie brengt werk met zich mee. Toch moeten we niet dit werk, maar het leerproces van de cursist centraal stellen. Hoe wordt ervoor gezorgd dat de cursist een zo vlekkeloos mogelijk parcours aflegt en tot een goed eindresultaat komt? En in dit resultaat zijn permanente evaluatie en feedback niet meer weg te denken. Contact- of afstandsonderwijs, het is onze taak cursisten zo goed mogelijk te begeleiden op hun weg naar zelfontwikkeling! Beide vormen van onderwijs en evalueren staan daarbij niet naast maar bij elkaar.

Pagina 11 van 11

Evalueren in afstandsleren. net (n)iets anders

Recommend Documents