Woordenmunters
Week 1
Paparazzo
P
aparazzi zijn fotografen die niets anders doen dan EHNHQGHPHQVHQµLQKHWZLOG¶IRWRJUDIHUHQ±HQ dan het liefst in scandaleuze situaties of op momenten dat ze zich onbespied wanen. De wereld smult van KXQIRWR¶VPDDURPGDWSDSDUD]]LEUXWDDOHQRSGULQJHrig zijn, zijn ze bij de sterren zelf niet geliefd. Het woord paparazzo, meervoud paparazzi, hebben ZHWHGDQNHQDDQGHEHURHPGH,WDOLDDQVH¿OPUHJLVVHXU)HGHULFR)HOOLQL =LMQ¿OPLa dolce vita gaat over een sensatiejournalist die zich onderdompelt in het decadente bestaan van de Romeinse beau monde. Deze journalist wordt bij zijn omzwervingen vaak vergezeld door een fotograaf die Paparazzo heet, en die gemodelleerd was naar de ook toen al beruchte Italiaanse societyfotografen. Het woord paparazzo vulde blijkbaar een leemte, want het werd in allerlei talen overgenomen, tot het Japans en het Russisch aan toe. En ook in het Nederlands, want je ]LHWGHWHUPYULMZHOGLUHFWQDGHSUHPLqUHYDQGH¿OP (in 1960) opduiken in Nederlandse kranten. Fellini en zijn scriptschrijver schijnen de naam van de fotograaf vrij willekeurig gekozen te hebben uit een roman die een van hen op dat moment aan het lezen was. Het toeval wil dat het woord paparazzo een ,WDOLDDQVGLDOHFWZRRUGLVYRRUµPXVNLHW¶ZDDUGRRUKHW onbedoeld goed aansluit bij het Nederlandse woord persmuskiet.
2014 / 2015
December
Januari
Maandag
29 Dinsdag
30 Woensdag
31 QFederico
Donderdag
Fellini
1 Nieuwjaar
Vrijdag
2 Zaterdag
3 Zondag
4
2015
Week 2
valse vrienden woorden die dezelfde of bijna dezelfde vorm hebben in twee talen, maar een verschillende betekenis
Falsche Freunde
µ'HU=XJGRQQHUWHYRUEHU¶±KHW'XLWVHQKHW1HGHUODQGV lijken veel op elkaar, maar niet zo veel dat je dit zinnetje NXQWYHUWDOHQPHWµ'H]HXJGRQGHUGHYRRURYHU¶7RFK is er veel gelijkenis tussen de twee talen, en die kan VRPVYHUZDUUHQG]LMQ KHW'XLWVHSeeEHWHNHQWµPHHU¶HQ MeerEHWHNHQWGDQZHHUµ]HH¶(Q]R]LMQHUPHHU'XLWVH woorden, die niet zijn wat ze lijken.
Maandag
5 Dinsdag
6 Woensdag
7 Donderdag
8 Vrijdag
9
Duits woord abmachen aufschließen Band bellen
betekent afspreken, overeenkomen opendoen (deur) boekdeel blaffen
en dus niet afmaken opsluiten autoband bellen
dementieren fechten Laster lehren Murmel Notwehr Nudeln nuttig offenbar pfeifen schweißen seltsam Ständchen
ontkennen schermen ondeugd / vrachtwagen lesgeven knikker noodweer (zelfbescherming) pasta (deegwaren) hoerig blijkbaar ÀXLWHQ lassen vreemd, eigenaardig aubade, serenade
dementeren vechten laster leren, studeren mormel noodweer (onweer) noedels nuttig openbaar SLMSHQ zweten zeldzaam standje
stöhnen untüchtig Verführung verständlich Vertonung Volkslied Vorjahr wandeln Zirkel
kreunen onbekwaam verleiding begrijpelijk, verstaanbaar compositie volksliedje vorig jaar veranderen passer
steunen ontuchtig vervoering verstandig vertoning nationaal volkslied voorjaar wandelen cirkel
Zaterdag
10 Zondag
11
want dat is erledigen / umbringen einschließen Reifen anrufen (telefoon) / klingeln (bel) senil werden kämpfen Diffamierung lernen Köter Unwetter Klöße nützlich öffentlich À|WHQEODVHQ VHNV schwitzen selten Verweis (vermaning), Stellung (houding) (unter)stützen unzüchtig Begeisterung vernünftig Vorführung / Aufführung Nationalhymne Frühling wandern / gehen Kreis
Valse vrienden
Januari
Lijstjes
Malapropismen Als pijltje bij paaltje komt, durft de lafaard niet. Kom op, ga elkaar nu geen muggen afvangen! Q Dat moet u als zoete broodjes in de oren klinken. Q Helaas, hij heeft het loodje erbij neergelegd. Q Hij moest altijd de kooltjes uit het vuur halen. Q Hij wordt op zijn wenkbrauwen bediend. Q Ik ben vandaag met mijn slechte been uit bed gestapt. Q Ik lust er wel soep van! Q Als door een wonder getroffen stond zij stil. Q Die zaak is zo rot als een mandje. Q Ik houd er niet van om over één dag ijs te gaan. Q Je kon een muis horen vallen. Q Dat zijn mensen die menen dat de wereld naar hun poppen moet dansen. Q Politici hebben een steentje voor als het gaat om EHODVWLQJKHI¿QJ Q De baas hield haar eindeloos aan een draadje. Q De regen komt met bakstenen uit de lucht vallen. Q Ik werd door hem weer eens met een kwartje in het riet gestuurd. Q Dat heeft Marion uit de mouw gezogen. Q Maak dat de kachel maar wijs! Q Deze kwestie riep vele vraagtekens op. Q Die heeft het licht ook niet uitgevonden. Q ¶W,VQLHWDOOHPDDONRHNHQHLZDWHUEOLQNW Q Af en toe moet je gewoon op je stutten staan. Q Er is helemaal niets nieuws onder de horizon. Q Je moet nu geen roet in de soep gooien. Q Dit valt vast niet bij iedereen in goede toonaarde. Q Die is met het noorderlicht vertrokken. Q De eenheid in de vakbond komt nu duidelijk op de terugtocht te staan. Q Dat kun je op je buik aanvoelen. Q Hij legt de wonde op de zere plek.
Week 3
2015
Januari
Q
Maandag
Q
12 Dinsdag
13 Woensdag
14 Donderdag
15 Vrijdag
16 Zaterdag
(HQPDODSURSLVPHLVµHHQRQEHZXVWYHUKDVSHOG woord onder invloed van een daarop lijkend ZRRUG¶9ULMZHOLHGHUHHQKHHIWHUZHOHHQVODVWYDQ :HÀRHSHQ]HHUXLWZDQQHHURQVEUHLQELMKHW zoeken naar een woord even misgrijpt. BijvoorEHHOG MHEHQWRS]RHNQDDUGHXLWGUXNNLQJkind noch kraai, maar omdat kind nogal op kip lijkt (en wellicht ook omdat een kip ook een vogel) is, zeg MHµNLSQRFKNUDDL¶
17 Zondag
18
Maandag
19 Dinsdag
20 Woensdag
21 Donderdag
22
2015
Week 4
A. Wat is de juiste spelling?
DSUHLQGXVWULHHO±ESUpLQGXVWULHHO±FSUHwQGXVWULHHO DQXPLVPDWLHN±EQXP\VPDWLHN±FQXPPLVPDWLHN DGLVOH[LH±EGLVOHFWLH±FG\VOHFWLH±GG\VOH[LH D2RVWQRRUGEUDEDQWVH±E2RVW1RRUG%UDEDQWVH±F2RVW1RRUGEUDEDQWVH DVRH]HUHLQ±EVX]HUHLQ±FVX]HULMQ
B. Wat is de juiste betekenis?
QLPPHU]DW a. geheelonthouder b. soort ooievaar c. veelvraat PDQWUD a. ambtenaar van lagere rang b. meditatiespreuk c. soort auto GHEDUGHXU a. kledingstuk b. pierewaaier c. versnellingsmechaniek FLOLFLXP a. boetekleed b. chemisch element c. keukenkruid
C. Welke fouten zitten er in de zinnen hieronder? Het kan gaan om spelling, grammatica, leestekens, zinsbouw, etc. 1. Toen de kapper me scheerde, raadde hij mij aan toch eindelijk eens een fatsoenlijk toupet te kopen. Omdat ik dat niet deed, prees hij het de keer daarop nog eens extra aan en beveelde hij het me zelfs! Dat schrok me behoorlijk af. 2. Zodra ik de Italiaanse grens overrijd, meen ik al de weke geur van mozarella, cantuccini en cappuccino te bespeuren.
Vrijdag
23 Zaterdag
24
D. Extra vraag
+RHKHHWGHVWLMO¿JXXUGLHJHEUXLNW wordt in ergens schijt aan hebben? a. anakoloet b. dysfemisme c. eufemisme d. pejoratief
Zondag $QWZRRUGHQ $± FSUHLQGXVWULHHO DQXPLVPDWLHN GG\VOH[LH E2RVW1RRUG%UDEDQWVH EVX]HUHLQ %± EVRRUWRRLHYDDU EPHGLWDWLHVSUHXN DNOHGLQJVWXN VSHQFHU DERHWHNOHHG &± VFKRRUIDWVRHQOLMNHEHYDOVFKULNWHDI 1%ULHGDDQHQUDDGGHDDQ]LMQDOOHEHLFRUUHFW RYHUULMGZHHsJHXUPR]]DUHOOD '±EG\VIHPLVPH(HQG\VIHPLVPHLVKHWWHJHQRYHUJHVWHOGHYDQHHQHXIHPLVPH HUYLQGWJHHQYHU]DFKWLQJYDQLHWVRQDDQJHQDDPVSODDWVPDDUHHQYHUJURYLQJ
25
Taaltest
Januari
Woordenmunters
Week 5
Superman en übermensch RHQ GH 'XLWVH ¿ORVRRI )ULHGULFK 1LHW]VFKH 1900) het woord übermensch gebruikte in zijn boek Also sprach Zarathustra (1885), kon hij niet vermoeden GDWKLMGDDUPHHGHEDVLVOHJGHYRRUµGHJURRWVWHZHOGRHQHUYDQGHPHQVKHLG¶ 6XSHUPDQ
T
Januari
Februari
Maandag
26
Het woord übermensch wordt nogal eens geassocieerd met het fascisme en aanverwante bewegingen, maar Nietzsche stond eigenlijk enkel een wezen voor RJHQ GDW ERYHQ DOOH LUUDWLRQDOLWHLW YHUKHYHQ ZDV ± GH volgende stap in de evolutie van de mensheid. Aanvankelijk werd het woord dan ook in het Engels vertaald als overman en het wellicht nog beter de lading dekkende beyond-man [beyond µYHUGHUYRRUELM¶@0DDUWRHQGH toneelschrijver George Bernard Shaw (1856-1950) het LGHH YDQ GH µRYHUPHQV¶ LQ HHQ WRQHHOVWXN JHEUXLNWH noemde hij hem superman. En die term sloeg aan. In de Engelse vertaling van Also sprach Zarathustra uit 1909 werd übermensch vertaald met superman. Vervolgens werd het 1933. Schrijver Jerry Siegel en tekenaar Joe Shuster lieten zich inspireren door Nietzsche in hun verhaal The Reign of Superman. Hierin is Superman een lichamelijk en geestelijk aan de mensKHLG VXSHULHXUH VOHFKWHULN ± HHQ VRRUW EHUPHQVFK ± die wereldheerschappij zoekt. Dit verhaal was geen groot succes, maar in 1938 verzinnen Siegel en Shuster een nieuwe, bovenmenselijke Superman. En deze keer is dat een held die niets dan goeds met de wereld voorheeft. De slechterik uit de versie uit 1933 is overigens niet verdwenen, want die werd getransformeerd tot Lex Luthor, Supermans eeuwige tegenstander.
2015
Dinsdag
27 Woensdag
28 QFriedrich
Nietzsche
Donderdag
29 Vrijdag
30 Zaterdag
De rest is geschiedenis. Superman is niet meer uit de populaire cultuur ZHJ WH GHQNHQ ± HYHQmin als uit het populaire taalgebruik, want daarin EHWHNHQW KHW µVWHUNH PDQGLHDOOHVNDQ¶
31 Zondag
1
2015
Week 6
Falsche Freunde II
Het Duits en het Nederlands zijn nauw verwante talen. 9HHOZRRUGHQOLMNHQRSHONDDU KHW'XLWVHWort is in het Nederlands woord. Maar bij het Duitse Sprache denkt een Nederlander die het Duits nog moet leren vooral aan het woord spraak, terwijl Duitsers bij ons woord taal DDQHHQ EHUJ GDOGHQNHQ(Q]R]LMQHUPHHUµIDOVFKH )UHXQGH¶GLHYRRUYHUZDUULQJNXQQHQ]RUJHQ
Maandag
2 Dinsdag
3 Woensdag
4 Donderdag
5 Vrijdag
6 Zaterdag
7 Zondag
8
valse vrienden woorden die dezelfde of bijna dezelfde vorm hebben in twee talen, maar een verschillende betekenis
Duits woord absichtlich Altertum aufrecht beschildern Feierabend Fernseher Flur geistig geschickt Glatteis Gottesdienst Kachel Magd Mist Mond nachweisen popeln Qual rar Ruckenwind schelten schlicht Schluckauf schwemmen stur Tapete Taugenichts Trotz
betekent opzettelijk oudheid rechtop bewegwijzeren vrije tijd televisie hal, gang geestelijk handig ijzellaag kerkdienst tegel dienstmeid mest maan aantonen neuspeuteren kwelling zeldzaam rugwind, wind mee berispen eenvoudig, sober hik drijven stug, koppig behang nietsnut, onbenul koppigheid
en dus niet afzichtelijk ouderdom oprecht beschilderen feestavond verrekijker vloer geestig geschikt glad ijs godsdienst kachel maagd mist mond nawijzen popelen kwaal raar rukwind schelden slecht slokop zwemmen stoer tapijt deugniet trots
want dat is scheußlich Alter aufrichtig bemalen Festabend Fernglas Boden witzig geeignet glattes Eis Religion Ofen Jungfrau Nebel Mund weisen zittern, beben Leiden komisch, fremd Windstoß schimpfen slecht Schwelger schwimmen stramm Teppich Lausbub Stolz
Valse vrienden
Februari
Taalgedichten
Week 7
De Hollandsche taal
2015
Februari
(fragment) Maandag
,NEHQLQ+ROODQGRSJHYRHG ,Q¶W+ROODQGVFKOHHUGHLNVSUHNHQ ¶N=DOYRRUGLHWDDOVWHHGVLQ¶WJHPRHG Dezelfde liefde kweeken.
9 Dinsdag
1LHWGDWLNRSKHWYUHHPGHVPDDO ¶N/DDWDOOHVLQ]LMQZDDUGH 0DDU¶N]HJYRRUPLMLV+ROODQGVWDDO De schoonste taal op aarde.
10 Woensdag
En roept dan elk, die haar verstaat, 1LHWPHWPLMXLWYROPRQGLJ µ-D1HGHUODQGHUVLQGHUGDDG 8ZWDDOLVULMNHQERQGLJ¶
11 Donderdag
Het strekke aan andren tot vermaak, 1DDUYUHHPGHQNODQNWHOXLVWUHQ Een hartig woord, in Hollands spraak, Weet mij het meest te kluistren.
12 Vrijdag
'HWDDOYDQ1HrUODQGVYULMHQJURQG 6FKLMQWDOVHHQYODPLQ¶WGXLVWHU +RHPHHUPHQGH]HWDDOGRRUJURQG¶ Te sterker wordt haar luister. Bloei, dierbre taal! bloei dan altijd, (QVFKUDDJGHUYDDGUHQ]HGHQ ,Q¶W+ROODQGVFKKDUWXWRHJHZLMG Wordt ge eeuwig aangebeden. Daar schijnt ge altoos in volle praal, 'DDUNHQWPHQUHJWXZZDDUGH 9RRU¶W+ROODQGVFKKDUWLV+ROODQGVWDDO De schoonste taal op aarde.
13 Zaterdag
Theodorus Johannes Kerkhoven (1789-1857) was een Amsterdamse commissionair, die ook graag dichtte en toneelstukken schreef en vertaalde. Zijn toon was vaak nogal chauvinistisch en moralistisch. In de QDVODJZHUNHQLVKLMHHQUDQG¿JXXU die eigenlijk enkel genoemd wordt YDQZHJHKHWJHGLFKWµ'H+ROODQGVFKHWDDO¶
14 Valentijnsdag
Zondag
15 Carnaval
Maandag
16 Dinsdag
17 Woensdag
18 Donderdag
2015
Week 8
Taaltest
Februari
A. Wat is de juiste spelling?
DFDUQDYDOHVN±EFDUQDYDOOHVN±FFDUQHYDOHVN D0HLYDFDQWLH±EPHLYDFDQWLH±FPHLYDNDQWLH DRKDsQ±E2+¶HQ±FRK¶HQ D2Q]H7DDOOH]HU±E2Q]H7DDOOH]HU±F2Q]H7DDOOH]HU DVNLSLVWHQ±EVNLSLVWHV±FVNLSLVWH¶V±GVNLSLVWHV DYULMEHURHSVEHRHIHQDDU±EYULMHEHURHSVEHRHIHQDDU±FYULMHEHURHSVEHRHIHQDDU
B. Wat is de juiste betekenis? LMI QLPURG RYHU]HW UHHXZ
DWD[XV±EYHUJHHIV±F]ZHHW DMDFKWOLHIKHEEHU±ENOXL]HQDDU±F]ZHUYHU DGLN±EKHUGUXN±FYHHUSRQW DDIVFKXZ±EOLMNOXFKW±FYHWUDQG
C. Welke fouten zitten er in de zinnen hieronder? Het kan gaan om spelling, grammatica, leestekens, zinsbouw, etc. 1. De zoëven met de VUT gegane PresidentDirecteur was twee en een half jaar lang verantwoordelijk geweest over het reilen en zeilen van de kern- en afgeleide activiteiten van de coöperatie. 2. Op zijn uitbundige afscheidreceptie bleef hij vrijgewaard van enige kritiek en werd hij door zijn opgelaten medewerkers een afscheidslied toegezongen, dat eindigde met een warm µ9DDUZHO¶
19 Vrijdag
20 21 Zondag
22
D. Extra vraag Is het Fries een taal, ja of nee?
$QWZRRUGHQ $± DFDUQDYDOHVN FPHLYDNDQWLH DRKDsQ F2Q]H7DDOOH]HU EPDJRRN DEVNLSLVWHQVNLSLVWHV GPDJRRN DYULMEHURHSVEHRHIHQDDU EPDJRRN %± DWD[XV DMDFKWOLHIKHEEHU FYHHUSRQW EOLMNOXFKW &± ]RHYHQSUHVLGHQWGLUHFWHXUWZHHsQKDOIPDJRRNYHUDQWZRRUGHOLMNJHZHHVWYRRU DIVFKHLGVUHFHSWLHLVJHZRQHUJHYULMZDDUGKHPLSYKHWWZHHGHKLM uitgelaten kan ook (andere betekenis), zinseindepunt vervalt na uitroepteken (ook na citaat). '±-D+HWEHJULSµWDDO¶NHQWYHUVFKLOOHQGHGH¿QLWLHVPDDULQGHZHVWHUVHZHUHOGKHEEHQGHPHHVWHWDOHQGHYROJHQGHKRRIGNHQPHUNHQ HHQDSDUWHKLVWRULVFKH RQWZLNNHOLQJ ELQQHQHHQWDDOIDPLOLH HHQIXQFWLHDOVEHVWXXUVWDDOHHQOLWHUDLUHHQFXOWXUHOHWUDGLWLHHQHLJHQZRRUGHQERHNHQHQJUDPPDWLFD¶V+HW)ULHVYROGRHWDDQ al die voorwaarden.
Zaterdag
