eisJATUUR (MILIEU Provinciale Staten van Groningen Postbus 6to woo AP GRONINGEN
Utrecht, 28 februari 2013 Betreft: ontheffing moratorium megastallen Onze referentie: OvE/BDE/13o228.o24 Contactpersoon: ir. Onno van Eijk
I-1AMBURGE1STRAAT 28A 3512 NS UTRECHT NEDERLAND T •3'(0)30 2331328 F 431 (0)30 2331311 INFOONATUURENMILIEU.NL WWW.NATUURENMILIEU.NL
Geachte Statenleden van de provincie Groningen, In de brief van 5 februari jl. hebben Gedeputeerde Staten u voorgesteld om binnen het in Groningen geldende moratorium op megastallen, een uitzonderingspositie te cre6ren voor tien met name genoemde initiatieven. Hoofdreden daarbij zijn de gewekte verwachtingen naar de met name genoemde ondememers. U wordt gevraagd om op 20 maart na de hoorzitting op 5 mart en de commissie vergadering op 12 maart- over deze herziening te besluiten. Middels deze brief willen wij u dringend adviseren om bij het toekennen van ontheffing bovenal onderscheid te maken tussen reguliere bedrijven en duurzame koplopers. Ruimte voor ontheffing dient volgens ons expliciet ten goede te komen aan die bedrijven die voorop lopen in verduurzaming van de veehouderij. Een voorbeeld van deze vorm van koploperschap is voor ons het bedrijf van de maatschap Ten Have Mellema uit Beerta. Wij pleiten ervoor om op basis van hun duurzaamheidsbijdrage in elk geval ruimte te bieden aan de vernieuwingsplannen van dit varkensbedrijf. Het bedrijfsconcept dat door de familie Ten Have wordt ontwikkeld realiseert integrate verduurzaming. Het heeft alles in zich om een marktgerichte en onderscheidende varkenshouderij neer te zetten die wordt gekenmerkt door sluitende kringlopen, minimale emissies en hoog dierenwelzijn. Dit soort innovatieve bedrijven vormen volgens Natuur & Milieu de sleutel voor een duurzame En concurrerende landbouw in Nederland. Uw Staten hebben de mogelijkheid om middels een gewogen besluit dit koploperschap mede mogelijk te maken.
KvK Utrecht 41192228 Rabobank 13.19.62.035
,NATUUR (MILIEU Kiezen voor duurzaam koploperschap Natuur & Milieu ziet dat Nederland een uitstekende positie heeft om koploper te worden in het ontwikkelen, uitproberen en verrnarkten van duurzame voedseloplossingen voor de toekornst. Wij hebben dit verwoord in onze Wegwijzer voor Gezond en Duurzaam Voedsel (zie bijlage). Duurzame /andbouw vraagt om oplossingen waarmee de grote uitdagingen op economie, gezondheid, milieu, natuur en dierenwelzijn het hoofd warden geboden. Natuur & Milieu pleit daarbij voor de combinatie van een strenge handhaving van de milieugebruiksruimte, gekoppeld aan exclusieve niinate voor koplopers in integrale duurzaamheid. Kiezen voor koploperschap vraagt innovatie en Ief van ondernemers, van maatschappelijke organisaties en van overheden. Het vraagt de durf om te kiezen voor nieuwe systemen van landbouw, ook voordat deze zich al helemaal hebben bewezen. Varkensbedrijf Beerta als voorbeeld voor ruimte voor verduurzaming Het bedrijf van de Maatschap Ten Have-Mellema in Beerta is één van de tien bedrijven waarvoor Gedeputeerde Staten voorstellen het moratorium op te heffen. Op basis van de duurzaamheidsambities in de bedrijfsplannen, verdient dit bedrijf het om op deze specifieke merites te worden beoordeeld De uitbreidingsplannen van de Maatschap Ten Have-Mellema bestaan eruit dat naast de bestaande stallen een nieuwe, veeI duurzamere varkensstal wordt gebouwd. Het ontwerp van deze stal is tot stand gekomen middels de bij Wageningen Universiteit en Research Center ontwikkelde methode van integraal duurzaam ontwerpen. Dem methode betekent dat in het ontwerpproces rekening wordt gehouden met de belangrijkste behoeften van boer, burger, dier en milieu. Het resultaat is een ontwerp waarin op uitzonderlijke wijze de versehillende aspecten van duurzame varkenshouderij warden samengebracht. In de plannen van dit bedrijf wordt door het toepassen van mestbanden gezorgd vow' schonelucht in en om de stallen. Het direct schciden van mest en urine zorgt voor een sterke reductie van ammoniak zodat hiervoor geen luchtwassers nodig zijn. De vaste mest en urine kunnen als geseheiden mestproducten veel beter tot verdere waarde warden gebracht. Dit past in de doelstelling van het sluiten van mineralen kringlopen. Mede door het ontbreken van de luchtwassers is de stal zuinig in energiegebruik. Een ander aspect aan de bedrijfsplannen is het feit dat de varkens gevoerd gaan worden met lokaal geteelde lupine. Dit gewas vervangt de Zuid Annerikaanse soja die in regulier varkensvoer zit. Hiermee wordt het bedrijf een voorloper in lokaal diervoeder. De schadelijke invloeden op het regenwoud als gevolg van soja gebruik worden hiermee voorkomen. Wat dierenwelzijn betreft krijgen de varkens o.a. meer ruimte per dier, een ligbed van stro binnen en een kleine verharde uitloop buiten. De wijze waarop de dieren gehouden worden, komt zo goed aan de behoeften van het varken tegemoet dat de varkensstaarten niet meer gecoupeerd hoeven te worden. Vanuit Natuur & Milieu zien we juist de combinatie van uitloop voor dieren met een reductie van ammoniak als een belangrijke doorbraak voor de veehouderij. Seoren op duurzaamheid Natuur & Milieu hanteert voor een inschatting op integrale duurzaamheid een maatlat. Hierin kijken we naar thema's die zijn verbeeld in de volgende figuur.
(1■JATUUR
UMILIEU
Inttgrale duurzaantheid
De uitbreidingspIannen van de maatschap Mellema scoren hoog op onze maatlat. Ze zijn voor Natuur &Milieu een voorbeeld van integrale verduurzaming. Ze excelleren met name in de breedte van het aantal thema's dat wordt aangepakt, en in de keuze van oplossingen die schijnbare tegenstellingen tussen o.a. welzijn en milieu uit de weg ruimen. Onze waardering voor de ambities van dit bedrijf worden gedeeld door de Dierenbescherming. Zij hebben dit met een separate brief onder uw aandacht gebracht.
Sarnenvattend Duurzame innovatie vraagt lef van koplopers. Voor Natuur & Milieu geeft de maatschap ten Have — Mellema met hear plannen invuMng aan de grote uitdagingen die de Nederlandse vechouderij heeft. De plannen zijn goed doordacht en integraal verduurzamend. Voor realisatie van deze doorbraak zijn de omgevingsvergunning van de gemeente en de verklaring van goon bezwaar van de provincic nu de crucial° stappen die moeten worden genomen. De Staten hebben hiermee de mogelijkheid om verduurzaming van de veehouderij mede mogelijk te maken. Vanuit dat perspectief verzoeken wij u met klem om de uitbreidingsplannen van de Maatschap Ten Have Mellema op haar eigen specifieke voordelen voor Natuur, Milieu, Mens en Dier te beoordelen, en op basis daarvan het moratorium vo or dit initiatief op te heffen. Mocht u ook andere initiatieven uit de uitzonderingslijst getoetst willen hebben op hun duurzaamheidsbijdrage dan zijn wij daar graag toe bereid. Voor toelichting van ons pleidooi zijn wij natuurlijk beschikbaar.
.J agenaar MBA
directeur
NATUHR filLLIEH IS EEN ONAHLANKELLKE ORGANISATIE DIE ZICH MET HART EN ZIEL INZET VOOR GEZOND VDEDSEL SCHONE ENERGIE SLIME N1OBILITEIT EN EEN NIODIE NAMUR STELIN ONS EN GA NAAR WWW.NATURENMILIEU.NL
eNATUUR (MILIEU
NEDERLAND ALS KOPLOPER IN HET ONTWIKKELEN,
e,
•NATIONALE• - POSTCODE •ILOTERTJN
Ultgave: Natuur 6 Milieu. Utrecht. febmari 201R I Natuur Ontwerp: De Itondsclagen. Utrecht Druk:Drukketti Atl Print. Utrecht
UITPROBEREN EN VERMARKTEN VAN DE VOEDSELOPLOSSINGEN VAN DE TOEKOMST
A
I-ago 1N12050 ZUN WE MET 9 HUARD MENSEN 015-4ARDE. HET VOEDEN VAN AL DEZE MENSEN VPAAGT OM GEZONDE EN DUURZAME VOEDSELOPLOSSINGEN.
NEDERLAND HEtFT DE KANS OM KOPLOPER TE WOKEN OP HET GEBIED VAN GEZONDE EN DUAZAME VOEDSELOPLOSSINGEN. DIT IS Gop VOOP ONZE ECONOMIE, GOED VOOP MENSEN EN GOED VOOR DE NATUUR.
Di.r-r:;:.E\; LL Z;.;\! • in de intensieve veehouderij worden veel dieren op een klein opperviak gehouden en kunnen de dieren niet near buiten, Zo !even er 18 vleeskippen op 1 rn , en leef t een varken op 0,7 tot 0,8 in2.17 • Bijna alle dieren in de intensieve veehouderij warden aangepast aan het systeerm staarten en tandpunten van varkens worden verwijderd, de snavels van kippen geknipt, en de hoorns van koeien verwijderd.'°
• In 2050 On we naar verwachting met negen miljard mensen op aarde. Bovendien zal de welvaart in landen als China en India aanzieniijk zijn toegenomen. Als gevolg van deze ontwikkelingen zal de wereldwijde vraag naar dierlijke eiwitproducten (vlees, zuivel, vis, eieren) de komende veertig jaar met 75% toenemen.'9
Mondiale inname dierlijke eiwitten per regio tIlLt pAisrain
per iaar r:a hrocrd.Arrierika Eurena OESC)Azie LloSsische regin 101 Latijns Amerika Chinese regio ME
A7.ie
Afrika Prnginise 2030 Viereklbevo)king 2080 met Noord- A rnmikaans
dieet
Bron PI3L(0009)
6 7 8 9 I7i!;e-01,31,-K5 2009 aantal inensen
NAAP EEN GEZONDE EN DUURZAME VOEDSELCONSUMPT1E EET GEZOND EN NIET MEER DAN NODIG De schijf van vijf biedt Nederlanders richtlijnen als het gaat om gezond eterr Nederlanders eten niettemin twee keer zoveel eiwitten als nodig en anderhalf keer zoveel verzadigde vetten als aanbevolen, Te veel verzadigde vetten leidt tot een grotere kens op hart- en vaatziekten. Hierdoor komen er in Nederland elk jaar ruim drieduizend ziektegevallen bij en sterven er ruim 700 mensen.21
MES VAIKEP VOOP EEN PLANTAAPDIG ALTERNATIEF VOOP VLEES, VIS EN ZUIVEL De (gedeeltelijke) verschuiving van dierlijke near plantaardige eiwitbronnen (peulvruchten, noten, kant en klare vleesvervangers) is goad voor de gezondheid, het dierenwelzijn, het milieu en de natuur. Als heel Nederland twee dagen per week kiest voor een groenteburger, dan voorkomt dat de CO 2-uitstoot van 570.000 auto's. ,2 lemand die de helft van de week plantaardige vleesvervangers eet, en de andere helft duurzame kip, vermindert zijn milieu-impact zelfs met twee derde3 KIES VOOP (INTEGPAAL) DULIPZAAM VOEDSEL Denk bijvoorbeeld aan Milieukeur varkensvlees, rondeeleieren en biologische groente en fruit. De omzet van duurzaam voedsel steeg in 2010 en 2011 met 30% per jaar. Het marktaandeel steeg in 2011 van 3,5 naar 4,5%.24 In de eerste helf t van 2012 zette deze trend door en steeg de omzet met 23,4% t.o.v. de eerste helft van 2011.25 VERSPIL ZO MIN MOGELEJK In Nederland gooien we thuis ieder jaar in totaal 700 miljoen kilo eetbaar voedsel weg. ter waarde van 2,5 miljard euro. De sleutel tot minder verspilling is op meat inkopen en koken en restjes good bewaren. Dit !evert 150 euro per persoon per jaar op.'6
4
DE MONDIALE VEEHOUDEPIJ IS VERANTWOORDELIJK VOOR 30% VAN HET WERELDWIJDE VERLIES VAN DIEREN- EN PLANTENSOORTEN OP LAND.
VERTREKPUNTEN IN 2050 ZLIN WE NAAR VERWACHTING MET NEGEN MILJAPD MENSEN OP AARDE EN IS DE KOOPKPACHT VAN V1JF MILJAPD MENSEN GEGPOEID TOT HET NIVEAU VAN DE MIDDENKLASSE. VOOPAL DE TOENEMENDE VPAAG NAAP VOEDSEL, EN DAN VOORAL VLEES EN ZU1VEL, LEIDT TOT EEN SCHAARSTE AAN LANDBOUWGPONDSTOFFEN EN VPUCHTBAPE LANDBOUWPOND.
De veehouderij legt wereldwijd inmiddels beslag op 80% van alle iandbouwgrond. Als we doorgaan met de manier waarop we nu voedsel produceren en consumeren, dan hebben we straks twee aardbollen nodig om alle mensen te voeden. En die tweede aardbol is er niet. Nederland kan een belangrijke bijdrage leveren aan het gezond en duurzaam voeden van de wereldbevolking. Dit door het ontwikkelen, uitproberen en vermarkten van de voedseloplossingen van de toekomst, De onderstaande vertrekpunten zijn essentieel om tot deze oplossingen te komen.
1. VEPDUIRZAAM DE VOEDSELPPODUCTIE EN -CONSLIMPTIE TEGELLIKERTIJD Om slim en effectief in te spelen op de huidige en toekomstige uitdagingen op voedselgebied, is het nadig om niet alleen de voedselproductie maar tegehjk ook de voedselconsumptie te verduurzamen. Producenten van eten kunnen alleen duurzamer produceren als consumenten oak een duurzame en gezonde keuze maken. Dit vraagt orn een verandering van eetpatroon.
BLUE BINNEN DE MILIEUGEBRUIKSPUIMTE Een gezonde en duurzame voedselproductie moet passen binnen de ruimte die het milieu biedt. Met uitstoot van mest en ammoniak, en met energie- en landgebruik leggen we beslag op de milieugebruiksruimte Dierrechten en melkquota blijven noclig om binnen de grenzen te blijven. De ontwikkelruimte die daarbinnen bestaat, moet voor de meest integraal duurzame bedrijven gereserveerd warden. Het handhaven van de milieugebruiksruimte stelt een duidelijke andergrens voor het peloton en de achterblijvers. Doze beperkte ruimte stirnuleert hen om gebruik te maken van de innovatieve oplossingen die door koplopers warden ontwikkeld.
MAAK DLIUPLAME VOEDSELPPODUCTIE EEN BELANGPIJK ONDEPDEEL VAN ONZE INTEPNATIONALE POLITIEK Door de stijgende voedselprijzen, lokale voedselschaarste en besmetting van voedsel wordt het dagelijks eten in steeds meer (arme) landen een kwestie van nationale veiligheid. Daarom zet Nederland in haar internationale politieke beleid in op het bevorderen van gezonde en duurzarne voedseloplossingen in ontwikkelingslanden,
ROUTE MET DE VERTREKPUNTEN ALS KOMI DAS KUNNEN WE OR WEG OM NEDERLAND KOPLOPER TE MAKEN IN HET ONTWIKKELEN, UITPPOBEREN EN VERMARKTEN VAN GEZOND EN DUURZAAM VOEDSEL. DE ROUTE LAAT ZICH LANGS DE ONDERSTAANDE OPLOSSiNGSPICHTINGEN UITSTIPPELEN,
NAAR EEN GEZONDE EN DUURZAME VOEDSELPPODUCTIE
GEZOND EN DUURZAAM TP,ANSPAPANT Een ondernemer die voorop loopt meet zichtbaar kunnen maken op weike terreinen hij duurzamer werkt en op welke terreinen (nog) niet. Pas dan is het mogeiijk onderscheid te rnaken in keten en markt, en weet de consument wear hij voor kiest. Zo zorgt de Dierenbescherrning sinds 2007 met het Beter Leven Kenmerk voor een transparent onderscheid als het gaat om dierenwelzijn. in 2012 werden al zo'n 15 miljoen dieren onder het Beter Leven Kenmerk verkocht.a°
2. KIJK VERDEP DAN DE POLAPISATir. Te veel nadruk op eenzijdige henaderingen vertraagt de ontwikkeling van gezonde en duurzame voedseloplossingen Koploperschap vraagt om het verbinden van opiossingsrichtingen.
3. VERDUURZA.AM MET EEN INTEGPALF BI.U4 Duurzaam voedsel gaat over gezondheid, klimaat, econornie, dierenwelzijn, land- en watergebruik, kringlopen, schaarse grondstoffen, voedselpriizen en nog veel meer. Gezonde en duurzame voedseloplossingen bieden vooruitgang op meerdere terreinen, zonder op andere terreinen achteruit te boeren.
Integrale duurzaamheid Gezandbels1 Dierenmens &ricer weLoon et-lfro 4fr.glof r
Klimaat
KiES VOOP D KOPGPOEP Gezond en duurzaam voedsel vraagt om koplopers. Deze koplopers nemen risico's en daarom verdienen zij ondersteuning zoals de Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij ook duidelijk maakt. Dit kan financiele steun in de vorm van innovatiesubsidies en een gerichte inzet van GLB middelen. Dit kan ook in de vorm van voordelen op het gebied van vergunningverlening, ruimte in de winkelschappen voor onderscheidende producten en andersteunende consumentencampagnes. Zo heett de innovatieregeling veer duurzame stallen (SBiR) 20 koplopers geholpen om hun duurzame plannen te verwezeniijken. integraal duurzame staiconcepten komen tot bloei. De eerste producten vinden binnenkort hun weE near het winkelschap.
NattPr# 8ie brartiversiteit
Leefbare omgeving
Vvevnei f Ow! GMCo
Lerloke /-
'
4. FOCUS OP AMBITIE EN BEWEGING Koploperschap vraagt Gm ambitie, innovatie en beweging. Dit betekent het inzetten op koplopers, het opschalen van hun innovatieve opiossingen richting het peloton, en het afscheid nemen van free riders, Samen zorgt dit voor een steeds verdergaande optimalisatie.
5. GFZONDHEID At.. c. SLEUTH Voor consumenten speelt gezondheid een belangrijke rol bij de keuze voor hun voedsel. Gezond consumeren, gezonde dieren en een gezonde omgeving liggen in elkaars verlengde. Met gezond held krijgt duurzaam voedsel markt.
EEN GOED VOORBEELD VAN EEN INTEGRA VOEDSELOPLOSSING IS DE RONDEELST 'Ne VOOR LEGKIPPEN. EEN STAL MET DRIETERREN BETERLEVEN KENMERK VAN 1ERENBESCHERMING EN EE I
:
CAAT.
SAYEN VERDER NEDERLAND NEErr MET HAAD STERKE AGR 0- EN FOODCOMPLE DE KANS OM KOPLOPER TE WOMEN IN NET ONTIVIKKELEN, UITPROBEREN. EN VERMARKTEN VAN DE VOEDSELOPLOSSINGEN VAN DE TOEKOMST. NATLIUR dr• MILIEU ROEPT ALLE BETROK.KEN PARDJEN tN NEDERLAND OP OM SAMEN. ONDER REGIE VAN HET KABINET, DE VERVOLGSTAPPEN TE ZMEN Crkl DEZE KANT TE GRUPEN
• VEEHOUDERIJ EN AKKERBOUW
• Menduceereen miasmal nterrensysteem vnor gezend en dtarriaant voedsel (eees,grocnte. fruit). vergehlkbaar mel het Betet Leven Kerunerk vancledlerenbescherrninEt. Ondetsteun Foplopers door rnkidel van versunnutgverrening, innovalresubstdles en de inns ' van ELF-ReIden. Lep de milieugehrulksruimte your de veehouderlj en de airkes bouw vast us ken entwikkelruirnfe orcluskf tee aan uneEvaaI duurzame landhourybednIven.. • Stel snarl* naernen war de Iandbauvz Invombeek! vont de uitsloot van am rruntlak en het sluitenvad de vow -mast .knnZoop Handhaat het system van dierredlted eli NervanKende)melkquir !cadet de veehoudenJ binnen de rnflicupelnulkstulmte erre rem • VerplIcht mesiverwerktne - net verbranding - met arzetbergrds. gekuppeld aan anomie M ntestverkerkrne„ • Veer de Progranunadsthe AruipakStikstor Ln en veifrs Nature 2000 getmedenaan.
MILIEU • Het NederlandseagroMalrornplen is verondwenrdridt: van; ES olr vral NederMndse Maeikatgasuitstoor. De prodliat le van ern r litliMper steal 13nilf IC can dr-LO.Harstnor van 224 at voldkamurers on wag! earl larrartruwgrend 1'1 • Veer de productie ode al bet 'leOsdul in Nederland gegeten wordt evenveel water cradle ails 13 maal het lam Liikse elrt,t I uk cvii cl.ht Nedet la nise Iluislioudens • De silksteldeposaie op le mann,/ is your 47"-Ir af laannlig van de Nnder ortae Iandlaauw. va or na mellik dna; Cio IllIstont van ammeniak Da Inch, nv is trier e pn aandeel van 86 116 venni de ginnrste arm van arnmnmq • In 20011 waren ma num de irelfi van dP meetleca ri ps de reticent; 13, 5 Van e en ef r ; ye] Ires Irngsrnalde ten in Ilei oppel vLarl p l.521ke 1 1ijei ...O. In geldende water kwaliteilsnor m en 1'
• ir Nedinlapci IS it11111.1.1eiS SS% van de GnIcy'r nkG11rite hrnr1:,.t.r.rrohr VW tdimenen. Land/amw LS hint een tielangrrke onrzinit Wail • Marliiks Importelen we In Nederland 0./ mtnen ten som.. Lan 591S vaor veevner re ielen Walden tloalen gekopl en wadi bilvne; I; P.!. delaguuo in de Lir aarlinaa sr Cerrado met ulnae; yen berlreigrl Btodlversitensvedies 10 Nederland. Europa en de wereld.1300 20G9
fin P.
I Ala
CH.M. 19.... art. W.,
lir UITDAG1NGEN DE V0ED':;ELP10DUCTlE LN CONSUMPTIE i NEDEPLAND KENT VEEL PO t.ld . f!EVE ANTEN. MAAR 00K GPOTE UlTDAGINGEN
ECONOMIE
•
• De agrofoodsector levert in Nederland 10% van het nationaai inkomen en 10% van de werkgelegenheid., • Tegelijkertijd daalt het inkomen in de sector. In 2011 maakte een vijfde van de land- en tuinbouwbedrijven geen • Het aantal land- en tuiribouwbedriiven nam tussen 2000 en 2011 met 28% af, terwijl de hoeveelheid work mut 20% daalde. 3 Per dag stoppen zeven boeren met hun bedrijf,4
GEZONDHEID
1951
2011
11-114111.1 11, iii il5
allecu nog FIRS sula.
!-> Iriuesteei in Europt:st eiivitpruduche y Qn1 veevoei zodat we minder athantellik zi j n van bunenlands,., ppridstorstromen
'ii rnuici irif,:vat les in plantaaidigeeiwitproducten (zoals groenteburgers Pn
insectent roketten dooi Topsectorenbeleid
Di a 3c 1, enni7. en kuro le o ver Rezoride en duurzame voedselopioss Inge ridai ont wikk p linElanden om daar de stabilitert te hevoideren
• In 2011 was 54% van de volwassen mannen en 43% van de volwassen vrouwen in Nederland te zwaar.' • Jaarlijks neemt het aantal mensen met diabetes in Nederland met 71.000 toe. Het aantal Nederlanders met diabetes zal in 2025 ongeveer 1,3 miljoen bedragen,' • Van de acht duurste ziekten, die Nederland jaarlijks elk meer dan een miljard euro kosten, zijn er in ieder geval vier voedseigerelateerd: coronaire hartziekten, beroerte, diabetes, en caribs? • De resistentie van bacteri n tegen antibiotica stijgt, mede door de 338 ton antibiotica die de veehouderij per jaar gebruikt.° Aantal volwassenen
L Vet Tomlin t, tri idar -.1hddeltike best rildingsn ildr1J*n ut tan onidat ci nil-01(1ot: mot ta. hddelitlee alternatieve s, 11,3 n:n E. uhluidIeri ii toeltmetliodes behikbaar zijn.
pzo jaar) met overgewicht per 100 Nederlanders
;' ihnt *Mit **ft* *t **WM*** Mt* Mt* ***** *Mt tit* *Mt Mt* Mil *Mt Mt . r
Bran:1131.(2012).9mkeLik wmn
jijr
FN pr.-TAIL
Voei een landeliike consurnentencampaene gencht op filexitariers, met het duel de ,:onsumptie Viii plaritaardige alternatieven voor vices te shmuleren en regellikertild voedselverspilling te verminderen. Stelccii nieuweschijt van viit sainert die uitgaat van gezond en duurzaam voedsel, en waarin de uitdaging om 9 miljard rnensen in 2050 binnen de grenzen van de draagkracht van de aarde te voeden is meegenomen. Maak plantaardige pioduf ten als groente. fruit. noten en kant klare vleesveivangers f inancieel de meesr aantrekkelijke keuze door vlees y rsen zuivel under net hoge BTW tar iet te plaatsen. Een alter natief is een vrwiflige vleeshelasting of een gedifferentreerde rrillieuhetting
> Stel
als retailer ambineuze inkoopvoorwaarden voor gezondkNil en scherp deze voorwdarderi
dulirzaarn vaedSe/
(> Geet inteGraal duuf zame producten een aantrekkelilke pli4 in hr,t schap lnudE;inE9 I>
BELANG DAT WE KIEZEN VOOR EEN INTEGRALE BENADERING. OP DIT MOMENT WORDEN IN HET MAATSCHAPPELIJKE DEBAT OVER DE VOEDSELSECTOR ECHTEP EXTREME POSITIES INGENOMEN. HET DEBAT OVER VERDER INTENSIVEPEN (AALT DIJKHUIZEN, WAGENINGEN UP) VERSUS DIERENWELZIJN (WAKKEP DIEM IS HIER EEN GOED VOORBEELD VAN. GELUKKIG ZUNI ER MEER OPLOSSINGEN DAN ALLE DIEPEN IN EEN HOOGTECI4NOLOGISCHE VLEESFABRIEK HOUDEN VERSUS ALLE DIEREN BIOLOGISCH LATEN SCHARRELEN.
Stunt met met vlees mad met plantaar dioe vieesvervane.els Introduceer schoolfrult, gezondeschuollunche,:r-n kooklessen in het ondermis
H.
F .;' r IILt
11 /.
i P C.4.7 1..r_+,k-fl.
• , .1 LI7 1:71- •
' .; nit: j,,,7( A 7 Ir7.;
LJii J4.rly GE '.+-1! ;-;.1 AO 0,1; irg,frL101."3
'
V 10474:.
E d'A
Ir.
:;;;JI. , 11
• I
IT:r:'1:1= q )1-[.
F.,,r vtt 7c
ti ;,t1j",
j
E1121_1117,?.' 1AL
ALS WE DEZE KANSEN WILLEN GRUPEN, DAN IS HET VAN GROOT
1;7
r
OM GEZOND EN DUURZAAM TE KUNNEN ETEN MOETEN WE VOORBIJ DE POLARISATIE. IN DEZE WEGWIRER STIPPELT NATUUR & MILIEU DE ROUTE UIT NAAR DE VOEDSELOPLOSSINGEN VAN DE TOEKOMST. WE LATEN ZIEN DAT HET GEEN ABSOLUTE KEUZE IS TUSSEN DIERENWELZIJN EN MILIEU. OF TUSSEN LOKAAL EN MONDIAAL. MAAR DAT HET ECHTE PERSPECTIEF LIGT IN HET VERBINDEN VAN DE VERSCHILLENDE VISIES EN ZO OPTIMALE VOEDSELSYSTEMEN TE ONTWERPEN. DE WEGWIJZER DIE VOOR U LIGT BESCHRIJFT DE UITDAGINGEN WAAR WE VOOR STAAN. DE VERTPEKPUNTEN VOOR EEN GEZONDE EN DUURZAME TOEKOMST, DE OPLOSSINGSRICHTINGEN EN DE VERVOLGSTAPPEN DIE DAARUIT VOORTVLOEIEN. HET EINDIGT MET EEN OPROEP AAN ALLE BETROKKEN PARTIJEN OM SAMEN NEDERLAND TOT GIDSLAND TE MAKEN VAN DUUPZAME VOEDSELPRODUCTIE EN -CONSUMPTIE.
BRONNEN 1. LEI (2012). Het Necierlandse Agrocornplex
VOEDSEL IS VAN LEVENSBELANG. HET HOUDT ONS GEZOND, GEEFT ENERGIE EN BRENGT PLEZ1ER. IN NEDERLAND IS ETEN BETER BESCHIKBAAR, VEILIGER EN BETAALBAARDER DAN 0011, DAARNAAST ZORGT DE VOEDSELPRODUCTIE IN NEDERLAND VOOR INKOMSTEN EN BANEN. ONDER ANDERE DOORDAT WE EEN GROOT DEEL VAN HET VOEDSEL DAT WE HIER MAKEN EXPORTEREN. TEGELUKERTUD STAAT ONZE VOEDSELPRODUCTIE EN -CONSUMPTIE VOOR GROTE UITDAGINGEN. OM EEN PAAP VOORBEELDEN TE NOEMEN: DE HELFT VAN DE NEDERLANDERS LEIDT AAN OVERGEWICHT, HET INKOMEN IN DE LANDBOUWSECTOP DAALT. IEDERE DAG SLUITEN ZEVEN BOEREN HUN BEDRUF. EN MEDE ALS GEVOLG VAN DE LANDBOUW IS 85% VAN DE BIODIVERSITEIT IN NEDERLAND VERDWENEN. DAAR KOMI BIJ DAT WE IN 2050 NAAR VERWACHTING MET 9 MILJARD MENSEN OP AARDE ZIJN. HET VOEDEN VAN AL DEZE MENSEN BINNEN DE GRENZEN VAN DE DRAAGKRACHT VAN DE AARDE VRAAGT OM GEZONDE EN DUURZAME VOEDSELOPLOSS1NGEN. NEDERLAND HEEFT MET HAAR HOOGWAARDIGE FOOD- EN AGROCOMPLEX EEN UITSTEKENDE POSITIE OM KOPLOPER TE WOMEN IN HET ONTWIKKELEN, UITPROBEREN, EN VERMARKTEN VAN DE VOEDSELOPLOSSINGEN VAN DE TOEKOMST.
2011. 2. LEI (2012). Landbouw-Economisch Bericht 2012 CBS (2012). Smakelijk Weten. Trends in voeding ert gezondheid. 4. CBS (2012). Landbouwtelling 2011. 5. CBS (2012). Smakelijk Weten. Trends in voeding en gezondheid. 6. Website Diabetes Vereniging Nederland: www.dvr.ril/diabeteslin . cijfers (23-1-2013) 7 Website Natio:teal Kornpas Volksgezondheid: www.nationealkompasid/ gezendliefd-en-ziekte/ziekten-eneandoeningenfwelke-ziekten- zijn- het duurst/ (23-1-2013). 0. LEI (2012). Trends in veterinary antibintic use in the Netherkmds 2005-2011
13. Website Compendium year de Leetamgeving wwwcompendiunwoordeleefomgeving.n1/ indicatoren/n10101- Ammoriakeinissiedoor -de-land-en-turnbouw.hirel (29 -01-2013). 14. POL (2012). Evaluane van de note Dllurzeme gewasbescher ming. 19. PP0L (2012) Sala ns van (le Leetorsgeving 2012 16. Sofaccalitte (2012) Sop Baforneter 2012 17 RiJksoverliiid (2007). lnformatiedornment Leeloppervlaktes in de 1 ntensieve Veehouderij. 18. Wehsite Wakker Der www wakkerflier n1/ bio- Industrie (20- I -2013). 19. PIlL (2009) Mitieubalimn 2000. 20 Website Dierenbescherminft www.beterleven.dierenbescherming.rillblk
9. LEI (2012). Het Nederlandse Agrocemplex 2011.
(20-1-2013). 21 PRL (2007.f. hlikeubalans 2009.
10. Blank (2000). Milieueffecten van Nederlandse consumptio van eiwitrijke
22 Eigen bereken mg 3329 CO 11:9 product I Non. Hunk (2000) Milieuelferren can Nederiandse Consmnptie van Elwitirike Productenj Getleeld door 147 9 coe/ autakm [brow Gellenkirchn, et a'. (2009).
mode(' len. GevoIgen van %/Mem-1E1N van dieriilke eiwitten arms 2008. 11 [igen berekening: Watergebruik viees = 86.3 kg vices p.p per jaw- (PVE kengetallen 2010) x 604] litei water vonE 1 kg vlees (water( omprinua g en PVE kengetal)en 2010) x 16.615 000 Nederlanders (CBS) 9909 miljard liter water.Huishoudolijk watergebruik Nederland 120,1 liter
Milieuefterten van Wirzigim339PM-grandslan Personenarads riser toot Ben Haag, PPL1 . 224 km 23. CE Delf t (2012) Milieu effecter van verheteropties van de Nederlannse eiwitconsumptie.
water p.p. per dag (compendium voor de leefamgeving) x 369 x 16.615.003= 728
24. Minfslerie van Econumrsche 7aken. Landbanw en Innovatie (Min. ELII) (2012)
rniljard liter water Patio watergebntik vlees huishoudeliik watergehr uik (2010): 13,4.
Monitor DLILII7nmemll Voedsel 2011 25. LEI (2012). MDIIiInt altItZasITI VOCKISP1
12. Website Compendium voor de Leefomgeving: www.compendiumvoorde)eefomgeving.n1/ indicalorenin10189-Vermestende-depositie. html (29-01-2013)
(1' halfjaar 2012). 26. Voedingscentrurn, A9ro6Co. Centred 20111, Voedselverspillinu millarden in de vuuni sbunk.
