Een boekje over activiteiten van gemeenten die er voor anderen willen zijn
Dit boekje is geschreven in de aanloop naar de Missionaire Conferentie op 7 februari 2015, in de Protestantse kerk Brussel, Graanmarkt 8, Brussel. Maar verder is het ook geheel onafhankelijk daarvan te gebruiken.
De afbeelding is één van de tentoongestelde kunstvormen in Grent-Brabantdam.
Werkgroep Missionaire Gemeenteopbouw van de VPKB, januari 2015
Veel gemeenten van de VPKB streven ernaar een open kerk te zijn. Ze zoeken naar creatieve oplossingen en hebben vaak allerlei contacten met mensen en groepen buiten de kerk. Dat is wellicht in de steden iets duidelijker te zien dan in de dorpen, maar overal zijn de muren poreus. Vrijwel niemand zoekt het isolement, maar men is wel op heel verschillende manieren open naar de samenleving. De meeste van onze gemeenten zijn kleine kerken. Vaak moeten ze het met weinig middelen en mensen doen en hebben ze moeite genoeg om het hoofd boven water te houden. Het vraagt dus iets extra's om activiteiten voor anderen op te zetten of contacten aan te gaan buiten de kerk. Toch beseffen meer en meer gemeenten dat het wezenlijk bij de kerk hoort om missionair te zijn. Waar men het probeert ervaart men dat een gemeente tot leven komt. In de relaties met mensen die niet direct tot de kern van de gemeente behoren gebeurt vaak iets bijzonders. Wat ons opvalt bij onze vraag naar de missionaire activiteiten van de gemeenten zijn de reeds bestaande netwerken. Men steekt veel tijd en energie in het onderhouden van allerlei contacten en samenwerkingsverbanden. Maar ze leveren ook veel op. Soms zien we dat contacten beginnen bij actieve personen, die aan de weg willen timmeren. Maar de langdurige contacten zijn dikwijls die banden, die duidelijk gesteund worden door de gemeente als geheel. Sommige gemeenten stellen een Werkgroep Missionaire Kerk aan. Maar ook zien we groepen die garant staan voor één opvallende, regelmatige activiteit. Dat geeft de meeste continuïteit. In deze groepen of activiteiten staat nooit de werving van leden centraal, maar veeleer de inzet voor mensen. Toch kan ook dat voor een gemeente allerlei gevolgen hebben. Openheid en solidariteit brengen mensen op de been en versterken banden. Maar omgekeerd is het ook zo, dat er een stevige, vaste kern nodig is, als voorwaarde om missionair te zijn. Een gemeente kan pas naar buiten treden als er een herkenbare identiteit aanwezig is. Alleen een levende gemeente kan een levendig netwerk onderhouden. In dit boekje zijn we ons goed bewust van de verschillende specialisten in de VPKB. Het werk van bijv. havenaalmoezeniers, ziekenhuisaalmoezeniers, de stadspredikant in Antwerpen, is in dit verband van groot belang. Een aantal protestantse sociale centra verrichten veel goed werk op professionele wijze. Het zijn activiteiten die we niet onderschatten. Maar we willen het hier toch vooral over gewone gemeenten hebben, die binnen hun begrenzingen opereren met vrijwilligers, meestal geleid door een predikant. De vragen zijn: op welke manier proberen de Vlaamse gemeenten een opening naar de mensen en naar de samenleving te maken? Met welke middelen
2
werken ze om aantrekkelijk te zijn voor mensen? Wat doen ze om de christelijke barmhartigheid vorm te geven? Als we een overzicht proberen te maken van de activiteiten, die gericht zijn op anderen, dan zien we verschillende vormen. Het missionaire werk krijgt gestalte in onder meer: 1. Werkvormen om samenkomsten aantrekkelijk te maken voor een groter publiek 2. Culturele activiteiten, vaak in samenwerking met anderen, zoals concerten of exposities 3. Vormingswerk met thema's die voor mensen van vandaag de dag interessant zijn 4. Sociale activiteiten, die mensen tegemoet komen in hun armoede om in hun vraag om erkenning 5. Activiteiten die de gemeenschap in een plaats versterken 6. Het geven van informatie over kerk en geloof, door middel van websites of boekjes 7. Vormen van interreligieuze dialoog Ons doel is niet een volledig beeld geven van alle plaatselijke activiteiten. We willen ook niet analyseren hoe men het beste resultaat krijgt. Al evenmin willen we voorschrijven hoe het moet. In deze brochure presenteren we tien+1 concrete en (naar onze overtuiging) aansprekende werkvormen. Zonder te willen zeggen dat ze voor alles en iedereen geschikt zijn reiken we deze mogelijkheden aan om te tonen hoe het kan. Om te laten zien dat er kansen zijn, om als gemeente iets te betekenen voor anderen. Het zijn in feite tien+1 antwoorden op de vraag hoe de gemeente missionair, dus aantrekkelijk voor anderen kan zijn. Kortom: verschillende manieren om het evangelie te vertolken voor mensen van vandaag. Deze tien+1 kansen kunnen met oneindig veel andere kansen uitgebreid worden. In allerlei situaties functioneren ze goed en kunt u ze gerust overnemen. Maar vaak zullen de kerken hun eigen manier van werken moeten vinden. Ondersteund door wat anderen al deden hopen we, dat u als gemeente aan het denken wordt gezet. Onder de beschreven activiteit staat een e-mailadres. Neemt u gerust contact op met de betreffende mensen, als u meer wilt weten. U kunt ook de WMGO-groep van de VPKB vragen om overleg over een activiteit of over uw specifieke situatie.
3
1. INFORMATIE OVER HET GELOOF GEVEN: BROCHURES IN BRUSSEL
5
2. FOTOPROJECT MET IMMIGRANTEN: KRUISWEG IN ANTWERPEN
6
3. DE BIJBEL VERBEELDEN: FIGURENTHEATER IN ANDERLECHT
7
4. CONCERT MET GOED DOEL IN BRASSCHAAT
8
5. GEMEENSCHAP EN VERDIEPING DOOR MAALTIJD: POTJE GEKOOKT IN BOECHOUT
9
6. EEN MULTI-KUNSTPROJECT ALS DIALOOG TUSSEN KERK EN CULTUUR: GENT-BRABANTDAM
10
7. KERSTMUSICAL IN HASSELT
11
8. GESCHIEDENIS VERBINDEN AAN ACTUELE THEMA'S: WILLIAM TYNDALE LEZINGEN IN VILVOORDE
12
9. IN DE WOONWIJK DIENSTBAAR ZIJN: DE SPEEL-O-THEEK VAN GENT-RABOT
13
10. TEKENCURSUSSEN EN EXPOSITES: CREATIVITEIT IN GERAARDSBERGEN
14
11. CONTACTEN LEGGEN DOOR SAMEN IETS TE DOEN: OP STAP IN TURNHOUT
15
4
Onlangs gaf de Protestantse kerk in Brussel een serie kleine vlugschriften uit voor wie kennis wil maken met het christelijk geloof. Ze liggen in de kerk te wachten op bezoekers die langskomen en die graag iets willen weten van het geloof. De kerk heeft een zekere centrumfunctie in de stad en trekt naast gemeenteleden ook toeristen aan. Ds. Anne Kooi schreef drie bijdragen: Wat is het christendom, Wie is God? en Wie is Jezus? De brochures beschrijven op één A4 de kern van het geloof. Als de vraag naar God bijvoorbeeld beantwoord wordt, beschrijft de brochure dat hij van een geheel andere orde is dan mensen. Om iets van hem te zeggen komen we bij de overgeleverde verhalen van de Bijbel terecht. Deze werd in de tijd van de ballingschap opgesteld en Israël beschrijft daarin de schepping en de bevrijding. Met nadruk openbaart God zich door Jezus, die God op de meest sprekende manier zichtbaar maakt. In zijn spoor kunnen mensen zich gaan beschouwen als kinderen van God. In alle eenvoud wordt hier goede informatie gegeven in een aantrekkelijke vorm. Men kan de brochures mee naar huis nemen en lezen. Het is de bedoeling dat de serie nog uitgebreid wordt. Meer informatie kunt u vinden op de website van de Brusselse kerk: www.protestantsekerkbrussel.be en bij anne.kooi at skynet.be.
5
Met 15 zwart-wit foto’s is een project opgebouwd door Kerkwerk Multicultureel Samenleven (nu OrbiT = Thuis in de wereld van Diversiteit en Migratie) in Antwerpen. Ina Koeman werkte eraan mee als stadspredikant. Het project begon met de journaliste Saddie Choua, die twintig immigranten in België bezocht met afbeeldingen van de Kruisweg van Jezus. Statie na statie vertelden ze fragmenten uit hun ‘immigrantenverhaal’. De herkenning was groot. Daarna maakte de fotografe Elisabeth Verwaest de foto's. Ze heeft de interviews met mensen uit de migratie goed aangevoeld en omgezet in indrukwekkende beelden. De quotes van de jonge dichter Thomas Holvoet vragen indringend om nog meer aandacht.
Het begeleidingsboekje – 'Tot leven komen' - ziet er fraai uit en geeft
achtergrondinformatie en bezinningsteksten. Het lijden en sterven van Jezus wordt verbonden met het leven van mensen-uit-de-migratie. Ook de opstanding is erin verwerkt. Het wordt opnieuw duidelijk dat mensen met een migratiegeschiedenis niet alleen ‘doelgroep van inburgering en integratie’ zijn, maar een levend signaal van ongelijkheid tussen Noord en Zuid, van een conflict in de wereld of van ecologische omstandigheden. Men kan de kruisweg huren of lenen, maar men kan er natuurlijk ook zelf een maken met andere groepen mensen. Meer informatie bij inakoeman at hotmail.com.
6
In Anderlecht wordt een bijbels thema soms verbeeld door een figurenspel. Het is een soort bibliodrama, waarbij de deelnemers een figuur spelen, die ze vasthouden, als een tweede ik. Leen Bosgra ontwierp op grond van eenvoudige principes figuren van papier-maché voor een bijbelspel. Het maken van dit soort figuren is door iedereen te leren. Bij het maken van het spel werd de gemeente ingeschakeld. In principe kan elk verhalend gedeelte van de Bijbel gespeeld worden met zo'n spel. Het spel dat in Anderlecht en in Brussel-centrum (tijdens de zg. Kerkkriebels-zondag van 2014) gespeeld werd had als thematiek 'vogels in de Bijbel'. Het leverde een bonte stoet van vogels op, allemaal types op grond van een tekst uit de Bijbel. In feite waren het karakters die door de bijbelverteller gebruikt worden om een eigenschap van God of een kenmerk van de mens te beschrijven. Voorbeelden waren: de adelaar, de struisvogel, de mus. Een figurenspel spreekt kinderen sterk aan, maar het kan heel goed ook voor volwassenen worden gespeeld. Het is met wat instructie en handigheid uit te voeren door iedereen. Men kan er een echt eigentijds stuk van maken, door de figuren in de wereld van vandaag te plaatsen. Tot nog toe is het spel binnen de liturgie gebleven, maar men zou er ook groepen kinderen op school mee kunnen benaderen. Afhankelijk van de plaatselijke situatie kan men het dus bij allerlei gelegenheden spelen. Maar een kerkdienst blijft een heel goede plaats om deze vorm te proberen. Meer informatie bij leen.bosgra at gmail.com. 7
Elk jaar streeft de gemeente 'De Olijftak' er naar een concert te organiseren voor iedereen. In 2014 was dat een concert voor piano en viool, bezocht door meer dan 100 mensen uit de gemeente en uit het dorp. Het concert bracht een mooi bedrag op, dat naar een goed doel in Roemenië ging. Met een protestantse gemeente in Roemenië bestaat namelijk sinds langere tijd contact. De predikant van Ocna de Sus, een dorp in Transsylvanië, heeft een stimulerende invloed op het hele dorp. Zo probeert hij de kinderen er muziekles te geven. De moeilijkheid is echter: het gebrek aan muziekinstrumenten. Voor dit doel is geld ingezameld en tevens riep men de mensen op om oude instrumenten in te leveren. De organisatoren hopen het bedrag samen met de instrumenten ter plekke te brengen door een extra reis naar Roemenië te maken. Het concert en het doel is goed beschreven op een website, die de gemeente voor de concerten en evenementen in het leven heeft geroepen. U vindt het op: http://olijftak.wordpress.com/. Het kenmerkende van het project is dat het veel kanten heeft: naast mooie muziek brengt het mensen bij elkaar. De activiteit staat in de dorpsgemeenschap en verbindt de kerk met het dorp. Aan de andere kant denkt het wereldwijd. Het brengt mensen bij elkaar van verschillende landen en het dient een duidelijk doel, namelijk het stimuleren van muziekonderwijs. Meer informatie bij dsjanvdb at gmail.com.
8
In Boechout is het idee ontstaan om een eetgroep te beginnen voor alleenstaanden. Vanaf eind 2012 komt er elke tweede vrijdag van de maand een groep van maximaal 40 mensen bij elkaar, verschillend in achtergrond en leeftijd. Er wordt voor een 3 gangen lunch gezorgd door enthousiaste hobbykoks. De kosten voor de lunch bedragen € 2,- per persoon. Voor bekendheid en publiciteit is gezorgd door affiches en flyers. Maar de beste reclame komt van de mensen zelf! Men neemt een buurvrouw of bekende mee en zo raakt 'Potje Gekookt' bekend. Uiteraard staat of valt zo'n project met de medewerkers die garant staan voor de voorbereiding. Maar ook de deelname van de predikante is van belang. Ze verzorgt voor iedere maaltijd een meditatief moment. De keuze van thema's is afwisselend, soms herkenbaar christelijk, dan weer toegankelijk voor iedereen. Regelmatig wordt gevraagd om de teksten thuis te mogen nalezen. Een paar voorbeelden:
een gedicht over veelkleurigheid
een verhaal van Toon Tellegen
een verhaal over maaltijd als metafoor van samenleven
een tekst van internet waaruit duidelijk spreekt hoe bevoorrecht we in ons land zijn
een gedicht over de Groote Oorlog
samen zingen 'Voor al uw goede gaven, Heer' - dit werd enthousiast meegezongen
De reacties zijn verder heel positief: gezellig, een warme plek, een goede steun, lekker eten, de meditatie geeft altijd een doordenker mee, aangename sfeer. Meer informatie bij p.schipper at telenet.be.
9
Gent Brabantdam brengt jaarlijks een kunstproject, dat meer dan duizend mensen naar de kerk trekt. Het is een formule waarbij kunst, muziek, rondleidingen in de kerk en een eredienst in het Gentse dialect centraal staan. De kunstenaars die worden gevraagd verbeelden hun gedachten en in hun verbeelding zoeken ze het 'sublieme'. Met andere woorden: kunst en godsdienst zoeken elkaar. De verbeelding van de kunstenaar bedoelt dus meer te zijn dan een plaatje. De kijker wordt door de kunstenaar uitgenodigd om open te staan voor "de universele eenheid van alle leven." Behalve beeldende kunst wordt er altijd muziek gemaakt. In de eerste jaren werd bijv. de zonnewende gevierd, de Midzomernacht. Er werd een gospel/soefie-concert georganiseerd door mensen uit de oosterse en Afrikaanse tradities. Een andere keer werd contact gelegd met Willem Vermandere (foto). Deze West-Vlaamse kunstenaar en zanger nam een gehele editie voor zijn rekening. Hij stelde houtsneden, gebaseerd op de Statenvertaling van de Bijbel, tentoon en verzorgde bij de opening een soloconcert, met poëzie, verhalen en liederen. Verder was er bijv. een aflevering met glaskunst. Door jongeren werd vorig jaar het thema 'Exodus' uitgewerkt, aan de hand van 50 jaar migratie. De samenstellers zien hun exposities als een brug tussen kunst en kerk. Het werk dat ze tentoonstellen is sacraal, d.w.z: de kunst geeft de kans om de vraag naar God te stellen. Meer informatie bij temmerman.j at skynet.be. 10
Elk jaar (al 23 jaar lang) wordt in Hasselt met Kerst een kerstmusical of een kersttoneelstuk, opgevoerd. Vanaf de laatste zondag van het kerkelijk jaar wordt er geoefend met de kinderen. De kindernevendienstleiding en de ouders werken mee. De leiding van het geheel berust bij de predikante, Lianne de Oude. Het streven is om de kindernevendienst meer initiatiefnemer te laten zijn. In 2014 werd een bestaande musical gebruikt van 'Kind Op Zondag', die aansloot bij het thema tijdens Advent. Als de keuze is gemaakt worden teksten, liedjes en cd's met muziek rondgestuurd naar de leiding, de ouders en de kinderen. De rollen worden onder de kinderen verdeeld en het repeteren begint. Dat wordt stapsgewijs opgebouwd. Liedjes worden ingestudeerd, het stuk wordt geoefend. Op het laatst wordt ook het decor opgebouwd en kleding toegevoegd. De organist wordt erbij gehaald om te begeleiden en langzaam groeit er een geheel. De gemeente en ook KND-leiding is in Hasselt in sterke mate multicultureel. Pastoraal gezien vraagt het aandacht om iedereen tot zijn recht te laten komen. Het project draagt daar duidelijk toe bij. Voor de kinderen en de ouders is een mooi resultaat een opsteker. Het komt een gevoel van eenheid ten goede. Het musicalproject is in de eerste plaats op de eigen gemeente gericht. Maar juist omdat het een gemeente is met een grote diversiteit, is een dergelijke werkvorm van groot belang om een gevoel van samenhang te scheppen. Hasselt is een zeer open gemeente en heeft een ruim netwerk met contacten. Missionair werk is hier vooral samenwerken met anderen. Meer informatie bij lianne.deoude at scarlet.be.
11
Er zijn in België heel wat plaatsen waar de Reformatie geschiedenis gemaakt heeft. Eén daarvan is Vilvoorde, waar de Engelse bijbelvertaler William Tyndale in gevangenschap is vermoord. Bijbel vertalen in de volkstaal (in zijn geval de Engelse taal) was toen niet vanzelfsprekend. Tyndale is vooral in de Angelsaksische wereld bekend, vanwege de King James vertaling, die op grond van zijn werk gemaakt is. In Vilvoorde wordt zijn naam in ere gehouden in een klein museum, dat door de Protestantse kerk is opgezet. Men ontvangt er gasten en vertelt het verhaal. Maar Tyndale leeft in Vilvoorde ook voort in het debat van vandaag de dag. In de kerk wordt met regelmaat een William Tyndale-lezing georganiseerd, waarin zijn werk vanuit onze eigen vragen wordt benaderd. Soms gaat het over de Bijbel, maar ook kan een actuele kwestie in de lezing behandeld worden. Onderwerpen die de laatste tijd aan bod kwamen waren:
Poëzie in de Bijbel - door B. Barnard, G. van Istendael, W.J. Otten en E. Delen
Verboden evangeliën - door dr. J. Temmerman
Toekomst van het christendom - door J. Mettepenningen
In het komend jaar 2015 zal de burgemeester van Vilvoorde, Hans Bonte, komen spreken over ‘levensbeschouwelijke diversiteit in Vilvoorde, kansen en uitdagingen’. Er komen zeker 30 tot 40 mensen, zowel uit de gemeente, een mooie delegatie uit de parochie in Vilvoorde en geïnteresseerden overal vandaan, afhankelijk van het onderwerp. Een gedenkwaardige geschiedenis is hier dus de bron van actuele bezinning. Meer informatie bij edwin.delen at telenet.be. 12
De Gentse Rabotkerk zocht in de jaren negentig o.l.v. een ‘Diaconaal Missionaire Werkgroep’ naar mogelijkheden die verdieping, saamhorigheid en solidariteit zouden bevorderen. Men wilde een kerk zijn waarbij liturgie en diaconie in een wederzijdse relatie stonden. De groep zocht naar mogelijkheden om in te gaan op de noden van de omgeving. De verankering in de buurt en de stad is met kleine stappen gegaan: aanwezig zijn, betrokken zijn, netwerken met en voor mensen in de kerk, de oecumene en buiten de kerk. Eén van de concrete resultaten werd de speel-o-theek in de Rabotwijk. De kerkgemeente zelf stond er in het begin niet onverdeeld tegenover, maar inmiddels zijn de initiatieven breed gedragen en maken ze integraal deel uit van het gemeente-zijn. De Rabotkerk staat nu bekend in de wijk en de stad als een levendige en dienstbare kerk. De ‘vzw Speel-o-theek PIPO’ vierde onlangs haar 17e verjaardag en bedient jaarlijks een kleine tweehonderd kinderen. Het is een ontmoetingsplek voor vele jonge ouders. Naast het ontlenen van vooral educatief materiaal is er ook het ‘Peters en Meters Project’. Meer dan 80 vrijwilligers helpen eenmaal per week aan huis bij het maken van huiswerk van een kind waarvan de ouders aangeven dat ze ondersteuning wensen. Inmiddels is de stad Gent gaan meedoen met het project en heeft een prachtige locatie ter beschikking gesteld en twee vaste medewerkers. Meer informatie bij eef.van.der.linden at telenet.be.
13
Iedere donderdag- en zaterdagmiddag wordt er een creatieve middag gehouden in de zalen boven de kerk in Geraardsbergen. Het idee past in een open kerk, die probeert contacten te zoeken met de stadsgemeenschap. De missionaire werker Hans Bronsveld, die hier is aangesteld, streeft aan de ene kant naar een duidelijk herkenbare gemeente, aan de andere kant naar "een kerk de stad kan helpen". De keuze voor creativiteit is enerzijds ingegeven door het feit dat een actief kerklid tevens een bekwaam kunstenares is. Ze kan dus haar ervaring delen. Anderzijds blijkt dat kunst in Geraardsbergen leeft. Er is een culturele vereniging, die exposities organiseert op een 60-tal plaatsen. De kerk doet daar aan mee. Op de middagen wordt van alles gedaan: tekenen, schilderen, kalligraferen en borduren. Ieder kan er komen om creatief bezig te zijn. Maar de middagen hebben een meerwaarde: ze worden ervaren als leuk, als een warme plek, waar er ruimte is voor iedereen. Er komt altijd een trouwe groep van 5 mensen, maar vaak zijn het er meer. Veel publiciteit is er echter nog niet aan gegeven. Het idee bestaat dan ook om het initiatief uit te breiden door meer reclame te gaan maken. En men is van plan een tentoonstelling te gaan houden rond recyclage kunst, ofwel, junk-art. Daarbij zullen voorwerpen worden gebruikt, die anders zouden worden weggegooid. Naast dat het leuk en uitdagend is, maakt dit de kijkers bewust van onze overmatige consumptie en het afval dat we samen produceren. Meer informatie bij hbronsveld at gmail.com. 14
In Turnhout is er een groep vrouwen, die eenmaal per maand bij elkaar komt. Men gaat gezamenlijk naar een tentoonstelling, een (kerst)concert, een film of, zoals op de foto te zien is, een museum. Regelmatig wordt voor bijeenkomsten de nevenzaal van de kerk gebruikt en hangen er intekenlijsten op het prikbord. De activiteiten worden in het kerkblad aangekondigd en later wordt er verslag van gedaan. Ieder lid van de gemeente kan meedoen en kan vriendinnen, buren of kennissen meebrengen. Door de regelmaat is er een hechte groep ontstaan, met grote onderlinge gemeenschapszin. Men denkt ook aan nieuwkomers door ze uit te nodigen om mee te doen. Deze opvang zorgt ervoor dat men zich snel thuis kan voelen in de gemeente. De activiteit werkt aanstekelijk. Naar aanleiding van wat de vrouwen doen zijn ook de mannen begonnen met regelmatig oudere leden bij elkaar te brengen. Wie niet kan autorijden wordt opgehaald. Men komt samen om bijvoorbeeld met elkaar ergens iets te drinken. Zo blijven contacten bestaan en bestaat er ook de mogelijkheid om eventuele problemen te signaleren. Meer informatie bij a.middag at scarlet.be.
15
