Economische Berichten
• nr. 46 • 17 december 2015
UPDATE VOORUITZICHTEN WERELDECONOMIE Wereldconjunctuur eindigt 2015 op positieve noot De dichotomie tussen de ontwikkelde economieën enerzijds en de opkomende markten anderzijds zette zich ook de voorbije maand voort. Terwijl de arbeidsmarkt in de VS al tekenen van krapte begint te vertonen, bevindt ook de werkloosheidsgraad in de eurozone zich in een neerwaartse trend. De allicht voorlopig laatste beleidsversoepeling door de ECB was veel beperkter dan door de financiële markten verwacht. De recente sterke arbeidsmarktrapporten in de VS zetten voor de Fed het licht op groen om een einde te maken aan haar nulrentebeleid. Tegelijkertijd maakte ze duidelijk dat de komende verkrappingscyclus geleidelijker zal verlopen dan vorige cycli. De lage olie- en grondstoffenprijzen oefenen een neerwaartse druk uit op de headline-inflatie en obligatierentes en geven de Fed daardoor voorlopig de nodige ruimte voor een geleidelijk beleid. In 2016 staat de Fed voor de uitdaging om haar ingezette exit-strategie geordend voort te zetten. Bovendien krijgen de opkomende markten af te rekenen met de Chinese groeivertraging, de lage grondstoffen- en energieprijzen en de Amerikaanse renteverhogingen. Dat zal het conjunctuurherstel in Europa en de VS echter niet in het gedrang brengen.
Veerkrachtig De conjunctuur in de ontwikkelde economieën sluit 2015 veerkrachtig af. De perikelen van de zomermaanden omtrent de zwakte van de opkomende markten, en China in het bijzonder, lijken voorlopig van de baan. Dat kwam onder meer tot uiting in de herwonnen kracht van de jongste twee arbeidsmarktrapporten in de VS, met een netto-banencreatie van respectievelijk 211 000 en 298 000 in oktober en november. Daardoor daalde de werkloosheidsgraad tot 5,0% (grafiek 1). Dat peil komt in de buurt van volledige werkgelegenheid en eerste tekenen van een versnellende nominale loongroei worden zichtbaar. Als gevolg hiervan blijft de particuliere consumptie de belangrijkste groeimotor in de VS, naast de groei van de bedrijfsinvesteringen en een licht stimulerend budgettair beleid. Ook in de eurozone klaart de arbeidsmarkt verder op. Volgens
de recentste data daalde de werkloosheidsgraad er tot 10,7%. De onderliggende groei van de werkgelegenheid zorgde er samen met de groei van de reële lonen voor dat de particuliere consumptie ook in de eurozone een belangrijke drijfveer van de groei blijft. De zelfvoedende positieve dynamiek op de arbeidsmarkt betekent bovendien dat de consumptiegroei niet enkel gedreven wordt door de recente daling van de energieprijzen, die de koopkracht van gezinnen ondersteunt, maar dus ook na het uitdoven van dit stimulerend effect zal blijven aanhouden.
Olieprijs in vrije val De voorbije maand zette de olieprijs een nieuwe neerwaartse beweging in. De aanleiding was de teleurstellende uitkomst van de OPEC-vergadering op 4 december, die er niet in slaagde om effectief prijsondersteunende quota-afspraken te maken. Ook de aangekondigde heropname van Indonesië, een netto1
Economische Berichten
Grafiek 2 - Olieprijs neemt verdere duik na vruchteloze OPEC-top
Grafiek 1 - Dalende werkloosheidsgraden (in % van de beroepsbevolking)
(USD per vat Brentolie)
14
160
12
140 120
10
100
8
80 6
60
4
40
2 0
20 2000
02
04
06
08
10
12
0 2004
14
06
08
10
12
14
VS Eurozone Eurozone VS
importeur van olie, als actief lid van de OPEC was niet van aard om de olieprijs te ondersteunen. Als gevolg van deze toenemende irrelevantie van de OPEC als prijszettende organisatie daalde de olieprijs midden december tot duidelijk onder de 40 USD per vat Brentolie (grafiek 2).
is het de zwakke vraag die de prijs van bijvoorbeeld de industriële metalen onder een aanhoudende neerwaartse druk zet (grafiek 3).
De transitie van de Chinese economie naar een meer consumptiegedreven groeimodel gaat gepaard met een onvermijdelijke Ook de nakende terugkeer van Iran als exporteur op de oliegroeivertraging en een dalende vraag naar grondstoffen. In die markt blijft op de oliemarkt wegen. zin zijn de dalende grondstoffenprijzen Wanneer de handelsbeperkingen Als gevolg van deze toenemende dus geen onverwacht fenomeen als tegen Iran begin 2016 effectief wor- irrelevantie van de OPEC als prijszetvoorbode van een plotse crisis in de den opgeheven, zal het land vrijwel tende organisatie daalde de olieprijs opkomende markten, zoals gevreesd zeker een groot deel van zijn opge- midden december tot duidelijk onder in de zomermaanden. Het is echter wel bouwde voorraad snel naar de markt de 40 USD per vat Brentolie. zo dat de lage grondstoffenprijzen in brengen en zo alvast een deel van zijn combinatie met de daling van de oliepresanctie-marktaandeel proberen te prijs op hun beurt andere opkomende herwinnen. Op korte termijn is er dus een risico dat de oliemarkten onder druk zetten. Vooral Latijns-Amerika en Rusland, prijs nog verder zal dalen. Wanneer dat kortetermijneffect is maar ook vele Arabische landen worden hierdoor getroffen. uitgewerkt, verwachten we echter dat de structurele aanboddynamiek van de oliemarkt opnieuw de bovenhand krijgt. Heel Grafiek 3 - Zwakte opkomende economieën zet wat Amerikaanse schalieolieproducenten zijn immers aan de grondstoffenprijzen onder druk huidige lage prijzen niet meer rendabel en gaan aan de zijlijn (index in USD, januari 2010 = 100) van de oliemarkt staan. De aanbodbeperking die hiermee in de 160 loop van de eerste jaarhelft van 2016 gepaard zal gaan, zal de olieprijs ondersteunen en opnieuw licht doen stijgen tot naar 140 onze verwachting 60 USD per vat Brentolie eind 2016. Zoals we al eerder hebben toegelicht, zal de oliemarkt de komende 120 jaren allicht gekenmerkt blijven door een dergelijke ‘varkenscyclus’. Concreet betekent dit dat we verwachten dat de olieprijs 100 op middellange termijn zal blijven schommelen in een relatief nauwe band tussen circa 40 en 60 USD per vat Brentolie. 80
Dalende grondstoffenprijzen door zwakke vraag Niet alleen de olieprijs daalde, maar ook de prijzen van andere grondstoffen zetten hun neerwaartse trend voort. Terwijl de lage olieprijs vooral wordt veroorzaakt door de aanbodkant,
60 2010 11 12 13 Industriële metalen Voeding en landbouwproducten Industriële metalen
2
14
15
Voeding en landbouwproducten
Economische Berichten
De al sinds geruime tijd zichtbare tweedeling van de dynamiek van de wereldeconomie in enerzijds de relatief robuuste conjunctuurontwikkeling in westerse ontwikkelde economieën en anderzijds de eerder slabakkende opkomende markten, zette zich bijgevolg ook de voorbije maand voort.
Lage inflatieomgeving houdt obligatierentes laag De verdere daling van de olie- en grondstoffenprijzen bleef uiteraard niet zonder gevolgen voor de wereldwijde headlineinflatie. Terwijl de zogenoemde kerninflatie in de VS en de eurozone in november stegen of ruwweg stabiel bleven (op 2,0% en 0,9% respectievelijk), bleef de headline-inflatie in beide economieën rond de 0% schommelen. Tegen die achtergrond van schijnbaar afwezige inflatie bleven ook de rentes op de belangrijkste overheidsobligaties laag. Zo schommelde de Duitse en Amerikaanse tienjaarsrentes de voorbije weken rond 0,50% en 2,15%.
Einde versoepelingsmodus ECB?
doorging, doet ons verwachten dat de versoepelingscyclus voorlopig zijn einde heeft bereikt en dat de meerderheid van de ECB-beleidsmakers nu eerst de volledige impact van de al genomen maatregelen wil afwachten.
Fed slaat bladzijde om Nu het beleid van de ECB de komende kwartalen allicht ongewijzigd zal blijven, zijn alle ogen op de Amerikaanse Fed gericht. Na lange aarzeling (een eerste renteverhoging werd oorspronkelijk door de financiële markten al in juni verwacht) verhoogde de Fed op 16 december voor de eerste keer sinds bijna tien jaar haar beleidsrente met 25 basispunten. De twee jongste arbeidsmarktrapporten namen de laatste twijfel weg of de VS-conjunctuur zo’n (uiterst lichte) renteverhoging wel kon verteren. Uit voorzorg gaf de Fed meteen al aan dat deze verkrappingscyclus geleidelijker zal verlopen dan dat vroeger het geval was. Met de renteverhoging maakte de Fed een einde aan zeven jaar van nulrentebeleid, nadat ze eerder al het gebruik van de beleidsinnovaties van forward guidance en kwantitatieve versoepeling had stopgezet. In die zin bevindt het Amerikaanse monetair beleid zich opnieuw in orthodox vaarwater. Niettemin lijkt een beleidsrente tussen 25 en 50 basispunten op het eerste gezicht nog altijd extreem laag voor een economie die vrijwel volledige werkgelegenheid kent, boven haar potentieel tempo groeit en een kerninflatie heeft die in november volledig in lijn lag met de beleidsdoelstelling van de centrale bank.
Het uitzonderlijk lage peil van de Duitse tienjaarsrente werd mee bepaald door de anticipatie van een bijkomende monetaire versoepeling door de ECB op haar decembervergadering. In tegenstelling tot de Fed hecht de ECB traditioneel een groter belang aan de headline-inflatie en is zij minder geneigd om tijdelijke effecten die bijvoorbeeld veroorzaakt worden door olieprijsfluctuaties te negeren. Daarom kondigde de ECB na haar beleidsvergadering in oktober aan dat ze in december haar beleidshouding zou herevalueren en dat alle mogelijke 2016 wordt overgangsjaar beleidsinstrumenten ter beschikking staan op de headlineinflatie op te krikken. Op de financiële markten leidde dat tot Het nieuwe jaar zal het antwoord brengen op enkele cruciale de verwachting dat het huidige kwantitatief versoepelingsvragen over de gezondheidstoestand van de wereldeconomie programma ten belope van 60 miljard na de financiële crisis. De vraag met euro fors zou worden uitgebreid en dat De versoepelingscyclus van de ECB de grootste relevantie voor de obligaook de depositorente nog negatiever heeft allicht voorlopig zijn einde tiemarkten wereldwijd is hoe gradueel zou worden gemaakt. Als gevolg van bereikt. het ‘gradueel’ verkrappingspad van de die verwachting bereikte de Duitse Fed werkelijk zal zijn. Indien dat signifitienjaarsrente eind oktober een dieptecant sneller zal verlopen dan de finanpunt van 44 basispunten en verzwakte de euro tot 1,06 USD ciële markten nu anticiperen, kan dat tot abrupte (opwaartse) per EUR. bewegingen op de rentemarkten leiden. Onder meer de ECB heeft er al voor gewaarschuwd dat de liquiditeit op de secunDe beslissing van de beleidsvergadering van december liep daire obligatiemarkten aan het afnemen is. De vraag is dus of echter af op een sisser. Weliswaar werd, kort samengevat, de de Fed er effectief in slaagt haar ingezette exit-strategie geordepositorente (de facto de nieuwe beleidsrente van de ECB) dend te laten verlopen. Dat betekent dat ze de markten ervan verlaagd tot -0,30%, maar de financiële markten kregen niet kan blijven overtuigen dat ze enerzijds geen nieuwe recessie zal de verhoopte bijkomende maandelijkse liquiditeitsinjectie. Als uitlokken maar anderzijds de prijsstabiliteit wel geloofwaardig gevolg daarvan steeg de Duitse tienjaarsrente tot circa 55 kan verdedigen. basispunten en apprecieerde de euro licht tot in de buurt van 1,09 USD per EUR. De tweede vraag betreft het toekomstig pad van de olieprijs. Volgens ons basisscenario zal die in 2016 geleidelijk stijgen en Het feit dat ECB-voorzitter Draghi in oktober zo nadrukkelijk in op zijn minst geen bijkomend desinflatoir effect uitoefenen. zijn gekende ‘alles wat nodig is’-stijl een nakende substantiële Indien dat echter wel het geval zou zijn, zou dat, alleszins voor bijkomende versoepeling aankondigde, die dan uiteindelijk niet Europa en de VS, een nieuwe positieve aanbodschok bete-
3
Economische Berichten
kenen. Die leidt tot een hoger dan verwachte groei en lager Ten slotte is er de vraag of de opkomende markten het trio van dan verwachte headline-inflatie. Het zou de uitvoering van uitdagingen (de Chinese groeivertraging, de lage grondstoffende exit-strategie van de Fed vergemakkelijken. De ECB daaren energieprijzen en het aanzuigeffect van internationaal kapientegen zou in zo’n scenario in een lastig parket komen. Wil taal door de Fed-verkrappingen) aankunnen zonder noemensze haar focus op de headline-inflatie waardige accidenten. De divergentie trouw blijven, dan zou ze bijkomend Slaagt de Fed er effectief in haar tussen de ontwikkelde economieën en moeten versoepelen. De meerderheid ingezette exit-strategie geordend te de opkomende markten zal in 2016 van de ECB-gouverneurs heeft echter laten verlopen? vrijwel zeker nog worin december duidelijk gemaakt dat ze den geaccentueerd. daar voorlopig niet happig op zijn. De De waarschijnlijkheid verdeeldheid tussen de ECB-beleidsmakers dreigt in zo’n scedat die het herstel van de wereldeconomie als nario toe te nemen. geheel in 2016 in het gedrang zou brengen, Dieter Guffens lijkt ons echter beperkt.
[email protected]
4
Economische Berichten
Grafieken
Economische activiteit in de OESO
Vertrouwen G4
(kwartaalwijziging op jaarbasis in %)
(standaardafwijking van het LT-gemiddelde)
6
8
4
6
2
0
0
-2
-2
-4
-4
0 -1 -2
-6
-6
-8
-8
1
4
2
-10 2009
2
-3
-10 10
11
12
13
14
15
Bbp (reëel, linkse schaal) Voorlopende indicator (rechtse schaal) BBP (reëel) Voorlopende indicator
-12
-4 2009
10
11
12
13
14
15
Ondernemers Consumenten Ondernemers Consumenten
Inflatie
Grondstoffenprijzen
(consumptieprijsindex, jaarwijziging in %)
(januari 2009 = 100)
5
325
4
300 275
3
250
2
225
1
200
0
175 150
-1
125
-2 -3 2009
100 10
11
12
13
14
VS Eurozone
OESO VS
EMU
75 2009
15
OESO
10
Renteverloop VS 4,5
4
4
3,5
3,5
3
3
2,5
2,5
2
2
1,5
1,5
1
1
0,5
0,5
11
12
13
13
14
15
(in %)
4,5
10
12
Renteverloop eurozone
(in %)
0 2009
11
Olie (Brent, dollar per vat) Industriële metalen Olie (Economist) (brent, dollar per vat) Landbouw en voeding (S&P GSCI) (S&P GSCI) Industriële metalen Landbouw en voeding (S&P GSCI)
14
Obligatierente (10-jaar) Beleidsrente Fed
0
15
2009
10
11
12
13
14
15
Duitse obligatierente (10-jaar) Beleidsrente ECB
Obligatierente (10-jaar) Beleidsrente Obligatierente (10-jaar) Beleidsrente
5
Economische Berichten
Reële bbp-groei 2015
VS Eurozone België Duitsland Ierland VK Zweden Noorwegen Zwitserland Slowakije Polen Tsjechië Hongarije Bulgarije Rusland Turkije Japan China Australië NIeuw-Zeeland Canada Wereld
2,5 1,6 1,3 1,6 7,2 2,7 2,5 1,6 0,6 3,2 3,5 4,3 3,0 2,7 -4,0 2,9 0,5 6,8 2,3 2,2 1,2 2,9
2016
2,5 1,8 1,6 1,8 4,5 2,4 2,6 2,1 1,1 3,2 3,7 2,5 2,4 2,4 0,3 3,1 1,3 6,5 2,6 2,4 2,2 3,3
Tabellen
Inflatie 2015
0,1 0,1 0,6 0,2 0,0 0,1 0,2 2,1 -1,1 -0,2 -0,8 0,4 0,2 -0,7 15,0 7,4 0,7 1,5 1,8 0,5 1,1 -
Beleidsrentes
2016
2,1 1,3 1,5 1,6 1,0 1,4 1,4 2,3 -0,2 0,5 1,0 1,5 2,1 1,0 8,0 7,2 1,3 2,1 2,5 1,8 2,1 -
17-12-2015
VS Eurozone VK Zweden Noorwegen Zwitserland Polen Tsjechië Hongarije Roemenië Rusland Turkije Japan China Australië Nieuw-Zeeland Canada
0,50 0,05 0,50 -0,35 0,75 -0,25 1,50 0,05 1,35 1,75 11,00 7,50 0,10 4,35 2,00 2,50 0,50
+3m
+6m
+12m
0,50 0,05 0,50 -0,35 0,50 -0,25 1,25 0,05 1,35 1,75 10,00 7,75 0,10 4,35 2,00 2,50 0,50
0,75 0,05 0,75 -0,35 0,50 -0,25 1,00 0,05 1,35 1,75 9,00 8,00 0,10 4,35 2,00 2,50 0,50
1,25 0,05 1,00 -0,35 0,50 -0,25 1,00 0,05 1,35 1,75 9,00 8,25 0,10 4,35 2,00 2,50 0,75
Wisselkoersen 17-12-2015
+3m
+6m
+12m
USD per EUR
1,09
1,03
1,03
1,07
GBP per EUR SEK per EUR NOK per EUR CHF per EUR PLN per EUR CZK per EUR HUF per EUR RON per EUR BGN per EUR RUB per EUR TRY per EUR JPY per EUR RMB per USD USD per AUD USD per NZD CAD per USD
0,73 9,28 9,43 1,08 4,30 27,02 315,60 4,50 1,96 76,86 3,19 132,89 6,48 0,72 0,67 1,38
0,70 9,20 9,23 1,08 4,50 27,00 315,00 4,50 1,96 71,75 3,13 127,10 6,45 0,70 0,64 1,37
0,69 9,15 9,00 1,08 4,30 27,00 314,00 4,50 1,96 71,75 3,23 127,10 6,50 0,68 0,62 1,37
0,68 9,05 8,75 1,08 4,20 27,00 312,00 4,50 1,96 74,90 3,42 133,75 6,55 0,67 0,61 1,38
Onze webstek www.kbceconomics.be houdt u op de hoogte van alle analyses en vooruitzichten van de KBC-economisten.
Tienjaarsrentes 17-12-2015
VS Duitsland België Ierland VK Zweden Noorwegen Zwitserland Slowakije Polen Tsjechië Hongarije Bulgarije Rusland Turkije Japan China Australië Nieuw-Zeeland Canada
2,24 0,60 0,92 1,10 1,88 1,23 1,52 -0,15 0,85 3,01 0,62 3,71 2,62 9,98 10,51 0,30 3,03 2,85 3,65 1,47
+3m
+6m
+12m
2,50 0,90 1,15 1,35 2,17 1,23 1,80 0,06 1,10 3,35 0,90 3,80 2,85 12,00 10,40 0,50 3,20 3,15 3,85 1,80
2,65 1,05 1,30 1,50 2,36 1,38 1,95 0,22 1,20 3,25 1,05 3,85 2,95 12,00 10,90 0,55 3,20 3,30 4,00 1,95
2,80 1,20 1,40 1,65 2,60 1,53 2,10 0,38 1,35 3,20 1,20 3,80 3,00 12,00 11,40 0,60 3,20 3,45 4,15 2,10
Voor vragen i.v.m. de inhoud van deze publicatie kunt u terecht bij: Dieter Guffens (32) (0)2 429.62.87 E-mail:
[email protected] Verantwoordelijke uitgever: Dieter Guffens, Havenlaan 2, B-1080 Brussel Correspondentieadres & abonnementenbeheer: KBC Groep NV, STE, Havenlaan 2, 1080 Brussel, E-mail:
[email protected] Deze publicatie komt tot stand op de strategie-afdeling van KBC Groep. Noch de mate waarin de voorgestelde scenario’s, risico’s en prognoses de marktverwachtingen weerspiegelen, noch de mate waarin zij in de realiteit zullen tot uiting komen, kunnen worden gewaarborgd. De prognoses zijn indicatief. De gegevens in deze publicatie zijn algemeen en louter informatief. Ze mogen niet worden beschouwd als beleggingsadvies conform de Wet van 6 april 1995 inzake secundaire markten, het statuut van en het toezicht op beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en beleggingsadviseurs. KBC kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de juistheid of de volledigheid ervan. Alle historische koersen, statistieken en grafieken zijn actueel tot en met 17 december 2015, tenzij anders vermeld. De beschreven meningen en vooruitzichten zijn die zoals ze gelden op 16 december 2015.
