Duitse Seniorenbüros bieden ouderen Zeifontplooiing

ISAB- Institut für Sozialwissenschaftliche Analysen und Beratung Overstolzenstr. 15, 50677 Köln, T: 02 21. 41 20 94, F: 02 21. 41 70 15, [email protected]

Duitse Seniorenbüros bieden ouderen Zeifontplooiing Laagdrempelige lokatie kweekt actieve ouderen Artikel in "Ouderenzorg" 7/8 1998 Astrid van de Weijenberg Nederland kan op het gebied van ouderenbeleid leren van Dultsland. Dat is de mening van de Nederlandse overheid. Daarom moet er een uitwisseling van ervaringen plaats-vinden. Vilftien vertegenwoordigers uit het ouderen-werk maakten een reisje langs de Rijn en gingen een kijkje nemen bij Duitse Seniorenbüros. Laagdrempelige ruimten waar de mensen naartoe gaan om koff le te drinken, hun senlorenpas te halen of een cursus te doen. 'Het contact begint dikwijls passief, maar wordt later actief.' Het ministerie van VWS vindt het Duitse initiatief tot de oprichting van een groot aantal Seniorenbü-ro's belangrijk en wil weten of er aanleiding is om ook in Nederland dergelijke bureaus op te zetten. De Stichting Realiseer uit Utrecht (binnenkort gefuseerd met organisatie-adviesbureau Diemen en Van Gestel tot R&D Advies & Training) organiseerde in het kader van een Nederlands-Duitse samenwer-kingsovereenkomst een studiereis naar twee Seniorenbüro's van het eerste uur. Realiseer houdt zich onder meer bezig met de ontwikkeling van internationale samenwerking op het terrein van ouderenbeleid en ondersteunt organisaties bij de invoering van nieuw beleid. De Duitse Seniorenbüros zijn in 1992 door het Bundesministerium für Familie, Senioren, Frau-en und Jugend in het leven geroepen 'omdat de feitelijke maatschappelijke activiteit van ou-deren op geen enkele wijze strookt met de mogelijkheden die deze bevolkingsgroep ver-tegenwoordigt'. Het doel van de bureaus is het bevorderen van sociaal engagement. Ze willen met andere woorden jongere ouderen stimuleren om na een betaalde baan vrijwilli-gerswerk te zoeken. Ze willen het ontstaan van zelfhulpgroepen aanmoedigen en zorgen dat ouderen beter integreren in hun woonomgeving, zodat ze een nieuw netwerk opbou-wen voordat hun mobiliteit zo ver is ingeperkt dat dat onmogelijk is geworden. Inmiddels zijn er in Duitsland (in oude en nieuwe Bundeslän-der) bijna lweehonderd Seniorenbüros. Vijftien Hollandischer Fachkräfte, zoals we tijdens onze bezoeken steeds geintroduceerd werden, lieten zich in een hobbelende bus vervoeren naar Keulen om bij het Institut für Soziaiwissenschaftliche Analysen und Beratung (ISAB) de achtergronden van het project te ver-nemen. 'Ouderen vertegenwoordi-gen rijkdom aan ervaring en tiid', zegt hoofd van ISAB, Joachim Braun. 'Die moeten wij benutten. En niet alleen om de lege plekken in de maatschappij in te vul-len. Het is ook in het belang van de ouderen zelf om een actief en erkend lid van de maat-schappij te blijven en zelf aan de kwaliteit van hun leven te werken. Daarnaast ontstaat er op deze manier een positiever beeld over ouder worden, want nog steeds denkt de samenle-ving dat ouderen verzorgd en betutteld moeten worden. Toch is slechts vijftien

1


procent van de ouderen zorgbehoevend. Tachtig procent is fit en actief. De vraag is nu hoe je die groep kunt motiveren.' Veel ouderen willen zich niet meer aansluiten bij de bestaande maatschappelijke organisaties, is Brauns mening. 'Ouderen willen best actief zijn, maar laten zich niet meer door anderen zeggen wat ze moeten doen. Ze willen uitgaan van hun eigen interesses.' De Seniorenbüros werken volgens dat principe. Het ISAB maakte een modelprogramma en het ministerie selecteerde in 1992 uit de 650 aanvragen 32 Duitse steden die aan de proef mee zouden doen. Een van de criteria daarbij was dat het project breed gedragen moest worden door de gemeenschap, door bijvoor-beeld welzijnsinstellingen, ouderenorganisa-ties en kerken. Daarnaast keek het ministerie naar een goede regionale spreiding. In detweede fase van het experi-ment werden nog eens elf an-dere steden uitgezocht. Seniorenbüro's informeren, ad-viseren en bemiddelen. Hier komt informatie over alle mogelijke activiteiten in de regio samen. De oudere kan er ko-men om samen met een beroepskracht of vrijwilliger uit te vinden wat zijn behoeften zijn. In een Seniorenbüro wordt het nieuwe 'levensontwerp' dat ouderen willen maken, ondersteund. Ouderen komen er niet alleen om een baan als vrijwilli-ger te zoeken. Want hoewel er op dit terrein veel mogelijkhe-den zijn, vindt niet iedereen wat van zijn gading. Sommige ouderen komen omdat ze contacten zoeken. Volgens Braun moet het Seniorenbüro daarom laagdrempelig zijn. 'Er moet ruimte zijn voor ontmoeting, om een kop koffie te drinken. Mensen halen er bijvoorbeeld de seniorenpas af of komen informeren naar reisaanbiedingen of cursussen. Het contact begint dikwijls pas-sief, maar wordt later actief.' In het project is dertig miljoen mark geinves-teerd, verteit Braun. Voor dat bedrag konden zestig beroepskrachten aan het werk. Zij worden op de bureaus ondersteund door vijf ä tien vrijwiliigers. We verraten het ISAB in Keulen en gaan op weg naar Speyer. Al ziin de volgende ochtend som-mige reisgenoten de vermoeiende busreis naar Rheiniand-Pfalz en de Pfalz-wijn nog nauwe-lijks te boven, er moet vroeg aangetreden wor-den. We gaan een kijkje nemen in de praktijk van een Seniorenbüro. 'Je zult in Speyer zien waarom mensen naar een Seniorenbüro willen komen', heeft Joachim Braun ons beloofd op de vraag hoe je mensen binnenhaalt. En dat zien we. In een lichte ruimte is een grote tafel feestelijk gedekt, met koffie en zelfgebakken Kuchen en met de in Speyer beroemde Spret-zei. Ria Krampitz, de beroepskracht van Seniorenbüro Speyer, ontvangt ons samen met vier oudere dames en een jonge pr-medewerkster. Speyer heeft 50.000 inwoners. Een groeiend percentage daarvan is ouder dan zestig jaar, ruim twintig procent. De gemeente heeft samen met de plaatselijke hogeschool eeri onder-zoek gedaan naar ouderen in Speyer. In twee dikke

2


boekwerken zijn zij in kaart gebracht. Krampitz laat ons iets van de uitkomsten zien. De hogeschool heeft bij duizend ondervraagde ouderen ook hun interesse naar Seniorenbüros gepeild. De adressen werden doorgegeven aan Krampitz en haar medewerkers. Ook Ria Krampitz is zich bewust van de vooroordelen over ouderen die nog steeds in de Duitse maatschappij leven. 'Wij hebben aan leerlingen uit de tiende klas gevraagd waar ze bij ouderen als eerste aan denken. De associaties hadden allemaai te maken met ziek zijn en doodgaan. Om dat beeld te doorbreken, is het belangrijk dat ouderen zelf initiatieven blijven ontplooien. ik zorg met het Seniorenbüro voor de kaders waarbinnen dat mogelijk is.' 'Frau Krampitz heeft de gave om mensen die hier binnenkomen ervan te overtuigen dat ze iets kunnen', zegt een van de dames. Ze vertelt enthousiast over de activiteiten die de ouderen op eigen initiatief in het Seniorenbüro organiseren. Dat loopt van Engelse conversatie, een fietsclub tot het zeer succesvolle Erzählcafé. Zo'n 25 tot soms wel 60 ouderen komen daar bij elkaar om te praten over het verleden. Een gespreksleider hoeft slechts wat steekwoorden te geven en het gesprek loopt. De thema's variüren van lichtvoetige onderwerpen als 'hoe deden we vroeger de was' tot meer controversise als 'joodse fa-milies in Speyer'. Daarvoor kwam zelfs een voormalige inwoner uit Speyer uit Ameri-ka over. Een Duits/joodse vrouw uit Amsterdam zette op zijn initiatief haar herinneringen aan Speyer op papier In het Frans weliswaar, want in het Duits schrijft ze niet meer De deelnemers aan de Franse les hebben het werk vertaald en binnenkort komt de Amsterdamse naar Speyer voor de overhandiging van het eerste exemplaar. Voor het eerst in meer dan vijftig jaar. In het verlengde van dit project ligt Zeitzeugen in Schulen. Ouderen geven daarbij hun kennis en ervaring door aan jongeren. Een van de andere aanwezige dames vertelt dat ze altijd gedacht had dat zij niet zo iets als een Seniorenbüro nodig zou hebben; ze zou zichzelf wel kunnen redden. 'Toch merk je op een bepaald moment dat je niet meer gevraagd wordt, je praat niet meer mee. Door mijn contacten met het Seniorenbüro voel ik me weer serieus genomen. lk heb nieuwe aanspreekpunten gevonden en de gemeenschap heeft daar ook profijt van.' 'Fange nie an auf zu hören und höre nie auf an zu fangen' is dan ook het motto van Ria Krampitz. De volgende pleisterplaats is de veel grotere stad Trier (1 5o.ooo inwoners). Joachim Braun heeft ons al gewaar-schuwd dat we in Trier een andere situatie aan zullen treffen dan in Speyer. Dat heeft, volgens Braun, vooral ook met de financiering te ma-ken In Speyer financiert de gemeente het project en het heeft daardoor een stevige grondslag. In Trier zijn de geldschieters maatschappelijke organisaties en welzijnsinstellingen. Braun: 'Zij hebben vaak het idee dat het Seniorenbüro de vrijwilligers wegneemt die zij zo hard nodig hebben. We hebben dat onderzocht, maar 78 procent van de mensen die het Seniorenbüro bezocht, was voorheen niet actief.' Overigens was ook een van de eerste ac-tiepunten van Krampitz in Speyer om andere organisaties duidelijk te maken dat het Senio-renbüro geen concurrent is, maar hen zelfs ondersteuning kan bieden. Diverse organisaties hebben daar in Speyer

3


gebruik van gemaakt. Volgens Ingrid Mau, de projectleider in Trier, ligt het zwaartepunt voor haar Seniorenbüro bij hulp aan ouderen (met name doorverwijzi-ging naar diverse instanties op het gebied van huisvesting, pensioenvoorziening etc.) en bemiddeling bij vrijwilligerswerk. Trier heeft een soort vacaturebank voor vrijwilligerswerk. Werner Adrian, een van de aanwezige vrijwil-ligers, vertelt over zijn werk als 'sprookjesopa' op kleuterscholen. De voormalige boekhandelaar heeft een missie. Hij ziet de vertelkunst verdwijnen en is bang dat kinderen alleen nog met 'de elektronische speen' (de televisie) zoet gehouden worden. inmiddels heeft hij een groot aantal sprookjesomas om zich heen verzameld. Hij geeft hen eerst allemaal les in vooriezen. Het project is zo'n succes dat het aanbod van vertellers de vraag van de kleuterscholen niet bij kan houden. Ingrid Mau vertelt na de enthousiaste interruptie van Adrian verder over de Seniorenvertrauenspersonen die op diverse plaatsen in de stad ondersteuning bieden en de Seniorenexpertendienst, be-staande uit voormalige artsen, juristen, ban-kiers die ouderen met specialistische vragen helpen. Maar hoe overtuigend ze haar verhaal ook probeert te verteilen, de schaduw van een dreigende sluiting van het Seniorenbüro blijft erboven hangen. De financiering voor het vol-gende jaar is namelijk nog niet rond. Wie wel in een nieuwe benadering, een nieu-we elan, blijft geloven is Franz Josef Euteneuer. Hij is de beheerder van het Haus Franziskus waar het Seniorenbüro tijdelijk onderdak heeft gevonden. Hij maakt van de gelegenheid ge-bruik om ons te verteilen hoe je naar zijn mening mensen motiveert. In een niet te stuiten, gloedvol betoog veegt hij de vloer aan met alle therapiegroepen die deelnemers een kanten-klaar-menu voorschotelen. Pas je niet in het programma, dan moet je maar gaan, dan hoor je er niet, is daarbij de achterliggende gedachte. Euteneuer ziet meer in een buffet waarbij je kunt kiezen wat je aanspreekt en waar je zowei kok kunt zijn als eter. Je moet mensen ver-rücken, begeistern is zijn visie. 'je moet hen geloof geven in een ander leven. En je moet luisteren naar wat ze willen, tussen de regels doorlezen, anders heeft al je inspanning geen zin.' Hij noemt dat het principe van 'minder-structurering'. 'Dan pas ontdek je ook het po-tentieel dat er bij de mensen is.' Alle sociale in-stellingen moeten deze grondhouding hebben, besluit Euteneuer zijn pleidooi voor het Chaordentliche. En met deze wervelwind in ons hoofd verraten wij Trier en maken wij ons op voor de terugreis. Vooral klantgerichte benadering interessant De deelnemers aan de studiereis kwamen uit diverse hoeken van het ouderenwerk. Er waren vertegenwoordi-gers van gemeenten (Apeldoorn en Leiden), de ouderenbonden (PCOB, KBO en Anbo), van de Amsterdamse Se-niorenraad, het NIZW, het Provinciaal Opbouw lnstituut Noord-Brabant (PON), het Nederlands Platform Oude-ren en Europa (NPOE) en een aantal adviseurs op het gebied van ouderenzorg. Enkele reäcties.

4


Margriet Marie Govaart van het NIZW sprak vooral de klantgerichte benadering van de Seniorenbüros aan. 'In Nederland wordt nog te veel gedacht vanuit de behoefte, van bijvoorbeeld de zorgsector, aan vrijwilligers. Hier in Duitsland kijk men meer naar de behoefte van de ouderen die hun talenten willen ontplooien.' Jan Datema van de PCOB ziet het Seniorenbüro als een transferplek in een gemeente. Hoe een Seniorenbüro eruit ziet, wordt vooral bepaald door wat er in de gemeente al aan voorzieningen is. Hij herkent de soms moei-lijke positie van de ouderenbonden ten opzichte van de Seniorenbüros. Die is vergelijkbaar met de soms ambi-valente positie van de bonden tegenover bijvoorbeeld Stichtingen Welzijn Ouderen. Ouderenadviseur Boudewijn Siager is vooral opgevallen dat, welke wetenschappelijke basis er ook aan een pro-ject ten grondslag ligt, het valt of staat met het enthousiasme van de uitvoerende personen. Kai Grabenhorst van het NPOE en Realiseer-direc-teur Jan Jaap Berkhout vinden vooral het intergenerationele karakter van de activiteiten van het Seniorenbüro interessant. Cor Gillhaus van de KBO volgt de Seniorenbüro's al sinds hij erover hoorde op een congres in Aken. 'lk denk dat al hun activiteiten in Nederland al lang plaatsvinden, alleen niet onder @än koepel. Maar dat moet je ook niet willen. Je moet het decentraal houden.'Voor Gillhaus ligt de waarde van het project in de verandering van de beeldvorming over ouderen. 'lk zie daarin een positieve ontwikkeling.' Francine Kruitbosch en Inge Spee van de gemeente Apeldoorn zien er wel wat in om ook in hun stad een soort inloopruimte te crec-ren waar nieuwe activiteiten ontwikkeld kunnen worden afhankelijk van de behoefte. Apeldoorn is al druk bezig met het oprichten van eän loket waar ouderen terecht kunnen met vragen op het gebied van zorg en welzijn. Josd Miltenburg van de gemeente Leiden vindt een van de sterke punten van de Seniorenbüro's dat je 55-plus-sers bereikt die eerder niet actief waren. 'Door een laagdrempelige lokatie maak je van een passieve een actieve deeinemer.' Haar vraagtekens zet ze bij het feit dat er in iedere stad slechts een lokatie is. 'Dat lijkt me te wei-nig. lk denk eerder aan een bureau in iedere wijk.' Een week na de reis organiseerde Realiseer een evaluatiebijeenkomst. De aanwezigen concludeerden dat de methodiek van de Seniorenbüro's aan het Nederlandse ouderenbeleid iets kan toevoegen. De activiteiten zijn over het algemeen bekend. Men pleitte voor een landelijk raamwerk met plaatselijke invulling dat aansluit bij het bestaande welzijns- en ouderenwerk en uitgaat van de individuelle behoeften van ouderen. Het NIZW, het PON en Realiseer zullen onderzoeken of er financiöle mogelijkheden zijn om het concept uit te werken voor de Nederlandse situatie.

5

Duitse Seniorenbüros bieden ouderen Zeifontplooiing

Recommend Documents