DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JULI - AUGUSTUS - SEPTEMBER 2010 NAVB. Bundel Nr 127. Veilig ontwerpen van een eengezinswoning. Goede praktijkvoorbeelden

D R I E M A A N D E L I J K S E

U I T G A V E

-

J U L I

-

A U G U S T U S

-

S E P T E M B E R

2 0 1 0

NAVB Bundel Nr 127

Veilig ontwerpen van een eengezinswoning

Goede praktijkvoorbeelden

navbdossier

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Regelgeving voor een bouwproject < 500 m². . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Omschrijving van het bouwproject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Derde trimester 2010 Bundel Nr 127

Veilig ontwerpen van een eengezinswoning Goede praktijkvoorbeelden

Opdracht van de architect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Terreinbeschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Het concept . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 De voorziene werkzaamheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Studiefase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Specifieke administratieve formaliteiten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Verdere uitwerking studiefase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Vastleggen van de risicoposten tijdens het ontwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Risicoanalyse en integratie van de preventiemaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Coactiviteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Bespreking van de specifieke knelpunten voor het project. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Verplichte documenten coördinatie ontwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Het veiligheids- en gezondheidsplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Het coördinatiedagboek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Het postinterventiedossier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Praktische uitwerkingvan art. 30 van het KB TMB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Overname toegestaan mits toelating van het NAVB. Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel “CNAC dossier”. De raadgevingen gepubliceerd door het NAVB binden enkel het Actiecomité, rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek, en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven.

Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Controlelijsten toegepast op het ontwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bestek Veiligheid – een voorbeeld van inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventiefiches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Specifiek veiligheids- en gezondheidsplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bouwplaatsreglement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44 50 50 51 56

Bibliografie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

• Verschijnt 4 maal per jaar. • Bestellingen en tarieven: zie www.navb.be of achteraan in NAVB info. • Gratis downloadbaar op www.navb.be In dezelfde reeks zijn nog andere dossiers beschikbaar (vroeger “Veiligheidsnota’s”).

Verantwoordelijke uitgever:

NAVB

Carl Heyrman - Koningsstraat 132/4 - 1000 Brussel Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) 2515. Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding.

Colofon NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel “CNAC dossier”).

Redactie: Luc Christiaens, Christian Depue, Veerle De Saedeleer, Carl Heyrman, Véronique le Paige, Isabelle Lootens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Arlette Vandenhoute, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck.

Informatie en abonnement: NAVB - Koningsstraat 132/4 - 1000 Brussel Tel.: 02/552.05.00 - Fax: 02/552.05.05 E-mail: [email protected] - Website: www.navb.be

Opmaak en drukwerk: www.mwp.be

© NAVB-CNAC 2010

2

Veilig ontwerpen van een eengezinswoning - Goede praktijkvoorbeelden

navbdossier

Inleiding Uit studies van de Europese Unie blijkt dat veel ongevallen op bouwplaatsen het gevolg zijn van een gebrek aan aandacht, van tekortkomingen of van verkeerde keuzes tijdens de uitwerking van het ontwerp. Daarom is een meer diepgaande studie van de veiligheidsaspecten tijdens het ontwerp een absolute noodzaak, ook bij de bouw van een woning. In de periode daarna, bij het gebruik en het onderhoud van de woning, kunnen de bewoners en de personen die instaan voor het onderhoud ook blootgesteld worden aan gevaren, die ongevallen of ziektes kunnen veroorzaken. Er wordt niet altijd bij stilgestaan, maar de meeste ongevallen tijdens het privéleven doen zich voor in en rond de eigen woning. Het KB van 25.01.01 betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen (KB TMB) zet de Europese richtlijn om in Belgische regelgeving en organiseert de tenuitvoerlegging van de begrippen en verplichtingen in verband met veiligheid en gezondheid op de bouwplaatsen. Dat uitvoeringsbesluit is gebaseerd op hoofdstuk V van de Welzijnswet van 04.08.96, die op haar beurt de Europese kaderrichtlijn betreffende de maatregelen ter verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk heeft omgezet in Belgisch recht. Het KB van 25.01.01 is van toepassing op de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, namelijk de bouwplaatsen waar bouwwerken of werken van burgerlijke bouwkunde worden uitgevoerd: graafwerken, grondwerken, metselwerken, schilderwerken, … De bepalingen in verband met de coördinatie op de bouwplaats en de instrumenten bij de coördinatie (veiligheids- en gezondheidsplan, coördinatiedagboek en postinterventiedossier) zijn van toepassing op de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen waar werken worden uitgevoerd door ten minste twee verschillende aannemers, die tegelijkertijd of achtereenvolgens tussenkomen. Elk bouwproject doorloopt verschillende fasen, namelijk het voorontwerp, het ontwerp, de uitwerking van het ontwerp, de verwezenlijking, het gebruik en het onderhoud. Bij elk bouwproject zijn heel wat partijen betrokken: de opdrachtgever, de bouwdirectie-ontwerp (architect), bouwdirectieuitvoering (hoofdaannemer), bouwdirectie-controle (architect), aannemers, onderaannemers, zelfstandigen, werknemers… en last but not least de coördinator-ontwerp en de coördinatorverwezenlijking. Hoewel er een onderscheid gemaakt moet worden tussen het ontwerp van een project en de uitvoering van de werken, stellen we toch vast dat de veiligheidscoördinatie in de ontwerpfase meestal dode letter blijft, zeker bij kleinere projecten. Daarom hebben de sociale partners van het NAVB het nuttig geacht om, in navolging van NAVB dossier 104 “Veilig ontwerpen – Integratie van preventiemaatregelen bij het ontwerpen van een woning”, een nieuw dossier te maken over het belang van het veilig ontwerpen van een eengezinswoning.

Regelgeving voor een bouwproject < 500 m² De coördinatie van het onderzoek van alle veiligheidsaspecten gebeurt tijdens de ontwerpfase van het bouwproject door een veiligheidscoördinator-ontwerp. Volgens het KB moet voor een project < 500 m² de bouwdirectie belast met het ontwerp - dit is de architect - een coördinator-ontwerp aanstellen en de verplichtingen vervullen die eruit voortvloeien, zoals de verplichting om toezicht te houden op de werkzaamheden van de coördinator, en ervoor zorgen dat de verschillende partijen hun medewerking verlenen. De coördinator-ontwerp moet worden aangesteld zodra wordt gestart met de studiefase. De architect mag de functie van coördinator-ontwerp zelf opnemen of een andere persoon ermee belasten, op voorwaarde dat hijzelf of de aangestelde persoon beantwoordt aan het vereiste profiel. De persoon die belast is met de aanstelling, in casu de architect, moet met de coördinator-ontwerp een schriftelijke overeenkomst sluiten. Als de functie van coördinator-ontwerp wordt uitgeoefend door een personeelslid van de architect, wordt deze overeenkomst vervangen door een document waarin de taken en bevoegdheden van dit personeelslid duidelijk worden omschreven. Als de architect zelf of één van zijn personeelsleden de functie van coördinator-ontwerp uitoefent, moet de aanstellingsovereenkomst niet afgesloten worden, maar wordt een clausule opgenomen in de architectuurovereenkomst. De ontwerpfase kan opgesplitst worden in drie deelfases: 1. ontwerpfase: schetsontwerpfase en eerste ramingen van de omvang van het project 2. studiefase: voorontwerpfase 3. uitwerkingsfase: opmaak van het bouwaanvraagdossier Volgens het KB is het niet verplicht om de coördinator-ontwerp al in het begin van het ontwerp aan te stellen. Hij kan op een later tijdstip worden aangesteld, zonder echter te vergeten dat hij ten laatste voor aanvang van de uitwerkingsfase van het ontwerp aangesteld moet zijn. © NAVB-CNAC 2010


3

navbdossier De bouwheer heeft er alle belang bij dat de coördinator zo vroeg mogelijk wordt betrokken bij het ontwerp en bij de studie, zodat er al in de studiefase voldoende aandacht wordt besteed aan de onderhoudsvriendelijkheid en de gebruiksveiligheid van de woning. Hierdoor kunnen foute keuzes vermeden worden, die anders kunnen leiden tot erg dure aanpassingen achteraf. Het NAVB vindt dat men er alle belang bij heeft om de aanstelling zo vroeg mogelijk tijdens het ontwerp, of zelfs ervoor, te doen, zodat de architect een maximaal nut kan halen uit de bijstand en de adviezen van de coördinator-ontwerp. In de dagelijkse praktijk stellen we vast dat er dikwijls veel te lang wordt gewacht met de aanstelling van de coördinator (bv. tot net voor de aanvang van de uitwerkingsfase van het ontwerp), waardoor men verplicht is om een deel van het studiewerk over te doen om het aan de adviezen van de coördinator-ontwerp aan te passen. Dit gebeurt zelden, wat dan ook tot de nodige discussies en problemen leidt bij de uitvoering van de werken. De architect kan zelf de functie van coördinator-ontwerp uitoefenen, maar soms heeft het toch voordelen dat een aparte, onafhankelijke persoon de taak van veiligheidscoördinator op zich neemt. Deze wordt niet geconfronteerd met de keuze tussen esthetiek en veiligheid. Een woning moet niet alleen mooi zijn, maar moet ook veilig zijn voor de bewoners en voor de personen die aan het huis werken of zullen werken. De voornaamste taak van de coördinator-ontwerp is erop toezien dat de architect bij het bouwontwerp rekening houdt met de algemene preventiebeginselen van de Welzijnswet (risico’s voorkomen, evaluatie van risico’s die niet kunnen worden voorkomen, bestrijding van de risico’s bij de bron, vervanging van wat gevaarlijk is door wat niet gevaarlijk of minder gevaarlijk is, voorrang aan maatregelen inzake collectieve bescherming boven maatregelen inzake individuele bescherming, …), wat kan leiden tot meer veiligheid bij de uitvoering van de werken of op het ogenblik van de latere uitvoering van werken (onderhoud, herstelling,…). Concreet houdt deze taak een aantal handelingen in (technische informatie, voorstellen tot aanpassing, herziening van plannen, …) waarmee de coördinator de preventiebeginselen tracht te integreren in het bouwwerk bij elke stap van de ontwerpfase. Als preventie-instituut van de bouw heeft het NAVB al meermaals gesteld dat het meer dan tijd is om de nodige aandacht te besteden aan “het wegontwerpen van de risico’s”. Met dit dossier over het veilig ontwerpen van een eengezinswoning wil het NAVB daar een bijdrage aan leveren.

Omschrijving van het bouwproject Opdracht van de architect In dit dossier worden een aantal aspecten beschreven die de veiligheidscoördinator-ontwerp tijdens zijn opdracht kan onderzoeken. Hiervoor schetsen we een fictieve situatie waarop we het voorbeeld verder kunnen uitwerken. Situatieschets opdracht Het gezin bestaat uit een vader, een moeder en twee kinderen. Ze willen graag een grotere woning dan die waarin ze vandaag wonen. Ze wensen een aparte keuken, een ruime leefruimte. Verder willen ze een slaapkamer voor de ouders en een aparte slaapkamer voor elk kind. Ze hebben ook een badkamer en een toilet nodig. Omdat de moeder thuis werkt, is er ook nood aan een aparte werkruimte of bureau. De vader is een vrijetijdsklusser en motorfanaat en vraagt een aparte ruimte om te knutselen en te sleutelen aan zijn motorfiets. Daarnaast moet er ook een garage voorzien worden om de auto en de motorfiets te plaatsen. De tuin moet worden aangelegd zodat de kinderen kunnen spelen, maar er moet ook een tuinafsluiting komen. Daarnaast wenst het gezin ook een tuinhuis en een zwembad. Zodra de kinderen het huis hebben verlaten, zal het zwembad waarschijnlijk omgevormd worden tot een siervijver met een aanliggend terras. Ten slotte wenst de opdrachtgever het huis zo energiezuinig mogelijk te maken.

Terreinbeschrijving Plaatsbeschrijving De plaatselijke omstandigheden zullen de eventuele risico’s die optreden bij de uitvoering van de werken beïnvloeden. In ons voorbeeld gaan we uit van de situatie hieronder.

© NAVB-CNAC 2010

4


navbdossier Situatieschets plaatsbeschrijving Het gezin beschikt over een langwerpig terrein dat 16 meter breed en 38 meter lang is. Het bouwterrein is gelegen in een residentiële buurt. Er zijn geen grote invalswegen of andere verkeersinfrastructuur in de onmiddellijke nabijheid. Naast het bouwterrein is er een tehuis voor gehandicapten, waarvan het hoofdgebouw aan de kant van het bouwterrein ligt en ongeveer 12 meter hoog is. Ook de toegangsweg naar het achtergelegen gebouw loopt langs het bouwterrein. Op het terrein staan enkele vervallen gebouwen: een onbewoonbaar verklaarde woning met achterliggende bijgebouwen en een afgedankte waterput. In de bestaande onbewoonbare woning is een aansluiting op het elektriciteitsnet aanwezig en ook een aansluiting op de waterdistributie. Er is geen aansluiting op de riolering, gasdistributie, kabel, … Het terrein loopt omhoog van de straat naar achteren en verFiguur 1: Bestaande toestand van de bouwplaats toont een hoogteverschil van iets minder dan een meter. De straat kent ook een aflopend profiel langs de voorgevel van links naar rechts. Er staan enkele hoge bomen, waarvan er één te dicht bij de linkerlimiet van het terrein staat en de toegangsweg van het naastliggende tehuis kan beschadigen. Verder staan er wat struiken en zijn er hier en daar drassige plekken.

Nutsleidingen De aanwezigheid of de afwezigheid van de aansluiting op de nutsleidingen heeft in de praktijk al vaak aanleiding gegeven tot problemen. In ons voorbeeld gaan we uit van de situatie hieronder. Situatieschets nutsleidingen In de straat zijn de volgende nutsleidingen beschikbaar: • water • gas • telefonie en kabel … • elektriciteit • riolering: deze ligt 1,5 meter onder het straatniveau en volgt het lengteprofiel van de straat. De gescheiden afvoer van regenwater en huishoudelijk afvalwater is nog niet operationeel, maar de verplichting om een gescheiden afvoer te voorzien voor eventuele latere aansluitingen, bestaat wel. Er is geen verplichting voor het plaatsen van een regenwaterput.

Randinformatie en bouwvoorschriften De bouwvoorschriften, plaatselijke politiereglementen, … kunnen de beschikbare vrije ruimte voor het uitvoeren van de werken sterk beperken. Het is dus belangrijk dat tijdens de ontwerpfase al rekening wordt gehouden met deze beperkingen om te vermijden dat er gekozen wordt voor een bouwmethode die achteraf niet haalbaar blijkt. In ons voorbeeld gaan we uit van de situatie hieronder. Situatieschets randinformatie en bouwvoorschriften Volgens de bouwvoorschriften moet er een strook van 3 meter vrij blijven aan de perceelsgrenzen links en rechts en een strook van 6 meter vanaf de rooilijn. Het bodemattest is beschikbaar. Er is geen asbest aanwezig op de bouwplaats. Al het bouwafval moet van het terrein verwijderd worden en het terrein moet proper opgeleverd worden als de tuinaannemer moet beginnen. In geen enkel geval mag bouwafval in de grond gestopt worden of gebruikt worden voor aanvulling van uitgravingen. Tijdens de werken moet de toegang tot de achterliggende gebouwen van het tehuis voor gehandicapten te allen tijde vrij blijven.

Figuur 2: Bouwvoorschriften

© NAVB-CNAC 2010


5

navbdossier Het concept Omdat de opdrachtgever een energiezuinig gebouw wenst, stelt de architect voor om een compacte woning te ontwerpen. Op de benedenverdieping voorziet hij de woonfuncties, zoals leefruimte, keuken en bureau. De bovenverdieping wordt ingericht als slaapverdieping en ook de badkamer is daar gepland. Het terrein is lang en smal en is enkel langs de straatzijde toegankelijk. Daardoor is een garage naast het gebouw niet mogelijk. Om te profiteren van het hoogteverschil van het terrein stelt de architect voor om de kelder en de garage gedeeltelijk onder het straatniveau te voorzien. Vermits de straat afloopt van links naar rechts, kan de garage het best aan de rechterkant geplaatst worden, zodat er gemakkelijker een toegang kan worden voorzien. Er is immers een kleinere helling nodig omdat het niveau van de straat daar lager ligt. De aansluiting op de riolering wordt ook aan de rechterkant voorzien om de afwatering van de kelder mogelijk te maken. De rioleringen zitten immers op een niveau van - 1,5 m en het vloerniveau van de kelder is -1,1 m ten opzichte van de straat. Ook het regenwater van de inrit kan rechtstreeks afgevoerd worden zonder te moeten pompen.

Figuur 3: Ontwerp benedenverdieping

De voorziene werkzaamheden Het betreft een bouwproject van minder dan 500 m², maar in het kader van het voorbeeld gaan we ervan uit dat de uitvoeringstijd meer dan 500 mandagen zal bedragen. De belangrijkste uit te voeren werken zijn: • De bestaande bebouwing afbreken. Het betreft de vervallen woning en de bijbehorende bijgebouwen en schuren. • Het terrein bouwrijp maken. Hiervoor moet de grond geëgaliseerd worden en moeten ook bomen gerooid worden. • De bouwplaats inrichten en voorbereiden op de werken. • De grondwerken uitvoeren en de funderingen plaatsen. Een draineerbuis rond de voet van de fundering plaatsen. • De kelder uitvoeren. • Drainage. • Riolering en regenafvoerputten. • De kelder, waterdichting en isolatie. • De ruwbouwwerken uitvoeren. Dit zijn de metselwerken (binnen- en buitenspouwblad), de isolatiewerken en het plaatsen van de vloerelementen. • De dakstructuur en de dakbedekking aanbrengen.

© NAVB-CNAC 2010

6


navbdossier • Het buitenschrijnwerk plaatsen. • De binnenafwerking uitvoeren, bv. pleisterwerken, schilderwerken, betegeling, vloeren plaatsen, … • De woning uitrusten met technieken zoals verwarming en ventilatie, sanitair en domotica. • Het binnenschrijnwerk aanbrengen, bv. ingemaakte kasten, afwerking van de trap, … • De omgeving aanleggen. Hieronder vallen o.a. de aanleg van de oprit en het terras, tuinbeplanting aanbrengen, een tuinhuis en een zwembad …

Figuur 4: Ontwerp bovenverdieping

Studiefase Zelfs bij de bouw van een eengezinswoning zijn er heel wat risicoposten. Het is dus zeer belangrijk dat ze tijdens het ontwerp al vastgesteld, onderzocht en indien mogelijk vermeden worden. Enerzijds zijn er de risico’s die optreden tijdens het gebruik en het onderhoud van de woning, dus de risico’s die de bewoners zelf ondergaan. Anderzijds zijn er de risico’s die optreden tijdens de bouwfase of tijdens de eventuele herstellings- of aanpassingswerken achteraf, dus de risico’s waaraan de uitvoerders van de werken worden blootgesteld. Om voor de vastgestelde risico’s de geschikte preventiemaatregelen voor te stellen moet een risicoanalyse uitgevoerd worden. Dit laat ook toe om de voor- en nadelen van bepaalde voorgestelde oplossingen met elkaar te vergelijken. Het is belangrijk dat er tijdens het ontwerp al getracht wordt om maatregelen in het concept te integreren. Tijdens de studiefase kan de veiligheidscoördinator ook de opvolging van enkele administratieve formaliteiten begeleiden. Hieronder een overzicht.

Specifieke administratieve formaliteiten Terrein • Navraag doen via www.klim-cicc.be of www.klip.be inzake ligging van gasleidingen, hoogspanningskabels en nutsleidingen • Werd er een bodemattest afgeleverd? • Werd er een sondering uitgevoerd? • Plaatsbeschrijving van het terrein • Plaatsbeschrijving van de aanpalende eigendommen. Vaststellen van zichtbare schade die eventueel onterecht op de bouwheer of de aannemer verhaald zou kunnen worden of schade die aangeeft dat specifieke veiligheidsmaatregelen of alternatieve uitvoeringsmethodes nodig zijn (bijvoorbeeld in geval van bronbemaling, diepe uitgravingen, …)

© NAVB-CNAC 2010


7

navbdossier Bestaande bebouwing • Er moet een plaatsbeschrijving gebeuren van de bestaande woning, met aanduiding van de aanwezigheid van ondergrondse constructies die eventueel problemen kunnen veroorzaken tijdens de afbraakwerken, bij het plaatsen van hef- en hijswerktuigen, … • Nagaan of er asbest aanwezig is, eventueel een asbestinventaris maken

Mobiliteit Er moet een mobiliteitsplan opgesteld worden om de interactie van de bouwactiviteiten met de omgeving te onderzoeken: • Onderzoek van de invloed van de werf op het verkeer: - De veiligheid van het doorgaand verkeer, de voetgangers, fietsers … - De signalisatie - Eventueel invoeren van een parkeerverbod Æ inlichtingen vragen aan de bevoegde politie • Onderzoek van de invloed van het verkeer op de uitvoering van de werken: - Parkeerverbod over de volledige breedte van de werf tijdens de uitvoering, voor de aanvoer van materialen - Levering van bouwmaterialen buiten de spitsuren en niet op drukke momenten van de dag - Mogelijkheid tot plaatsen van containers, bouwkraan, … op de openbare weg Situatieschets mobiliteit en terrein Het betreft een rustige straat zonder druk verkeer. In geval van nood kan één rijstrook afgesloten worden en kan er alternerend verkeer worden georganiseerd. De toegang tot het tehuis voor gehandicapten moet vrij blijven. Een speciaal aandachtspunt is dat de straat schoon moet blijven voor de rolstoelgebruikers.

Verdere uitwerking studiefase Detailtekeningen maken Zeker bij de opdeling van de werken in verschillende deelopdrachten is het belangrijk om duidelijke uitvoeringsplannen te hebben met een duidelijke aflijning van de uit te voeren werken. Dit voorkomt discussies achteraf over bijkomende (onvoorziene) werken. • De opmaak van detailtekeningen is noodzakelijk om VOOR de aanvang van de werken eventuele uitvoeringsproblemen en problemen van toegankelijkheid te kunnen vaststellen: - De aansluitingen van structuurelementen - De dakopbouw en aansluitingen op muren, schouwen, dakuitsteken, dakkapellen - De vloeropbouw, de gevel- en wandopbouw, rekening houdend met de plaatsing van leidingen, buizen, …

Planning opstellen Figuur 5a & 5b: Zichten op de woning

• Een realistische planning qua tijd en kosten opstellen, rekening houdend met: - Bodemgesteldheid, transport op de bouwplaats, begaanbaarheid van de werkplek, inzetbaarheid van materieel, funderingsconstructie (prefab, palen, …), aanpak van de ruwbouw, afbouw en installatie, … - Het vermijden van coactiviteit van de werken. Meer bepaald moet vermeden worden dat te veel arbeiders op eenzelfde werkplaats gelijktijdig aan het werk zijn. Dit voorkomt dat arbeiders in elkaars weg lopen en elkaar blootstellen aan ongezonde situaties, zoals schadelijke stoffen, lawaai, trillingen, vallende voorwerpen, … • Rekening houden met de seizoensgebonden weersomstandigheden: - Een volgorde opstellen voor de uitvoering van werkzaamheden, rekening houdend met het tijdige wind- en waterdicht maken van het gebouw.

© NAVB-CNAC 2010

8


navbdossier Werfinrichtingsplan opmaken • Er dient een werfinrichtingsplan opgemaakt te worden, met aandacht voor : - de toegang tot werfwegen en parkeerruimte - de plaatsing van een werfbureau - de plaatsing van sociale voorzieningen en een EHBO-kit/EHBO-voorzieningen - ruimte voor intern transport op de werf - de opslag van materialen, afval, … - de plaatsing van hefwerktuigen - plaats voor het lossen van vrachtwagens bij de aanvoer van bouwmaterialen • In alle bouwfasen moet rekening worden gehouden met de bereikbaarheid van sociale & EHBOvoorzieningen, opslagplaatsen voor materiaal/materieel, … • Kan tijdens de uitvoeringsfase al gebruik gemaakt worden van de definitieve aansluitingen? - Aansluiting elektriciteitsnet - Aansluiting waterdistributienet - Aansluiting gas - Aansluiting kabel en telefoon - Aansluiting regenwaterafvoer - Aansluiting huishoudelijk afvalwater Situatieschets werfinrichtingsplan

Figuur 6: De te voorziene aansluitingen van de nutsleidingen en aansluitputten

Gespecialiseerde studies uitvoeren De veiligheidscoördinator moet ook zijn advies geven over de vraag welke gespecialiseerde studies al dan niet noodzakelijk zijn. Dit zijn onder meer: • Een grondsondering en de vergelijking ervan met eventueel eerder uitgevoerde sonderingen • Een stabiliteitsberekening van het project • De EPB-verslaggeving (EPB = EnergiePrestatie Binnenklimaat) • Een speciale studie over de brandveiligheid

© NAVB-CNAC 2010


9

navbdossier Vastleggen van de risicoposten tijdens het ontwerp In een eerste fase moeten de verschillende punten worden vastgelegd waarmee de architect al vanaf het ontwerp rekening moet houden: • de omgeving van het bouwterrein • het bouwprincipe • de uitvoeringswijzen van de ruwbouwwerken • de materiaalkeuze bij de afwerking • voorzieningen voor het onderhoud van de woning • de gebruikte materialen •… De voorgestelde veiligheidsprincipes moeten worden opgenomen in het bestek. De risico’s van de verschillende fasen van het ontwerp zijn hieronder beschreven. Ze werden vastgesteld met behulp van een tabel die als bijlage bij dit dossier opgenomen is. De ‘specifieke veiligheidsaspecten eigen aan dit project’ werden opgesplitst volgens: • de bouwplaats en de omgeving • de bestekbepalingen en fasering • de vormgeving en het bouwprincipe • het materiaalgebruik, de detaillering en de definitieve afwerking • de onderhoudsfase van het bouwwerk • de gebruiksfase Er wordt een overzicht gegeven van de elementaire problemen en/of risico’s en de hierbij te nemen preventiemaatregelen en/of -voorzieningen. De tabel bevat een schematische weergave, zodat een snelle identificatie en opvolging mogelijk is. Het is mogelijk dat deze inventarisatie tijdens de uitvoering van de werken wordt aangevuld naargelang de voorziene uitvoeringsmethode wijzigt. In dat geval moet de betreffende aannemer de veiligheidscoördinator-verwezenlijking tijdig de nodige informatie bezorgen. De aannemers moeten in hun offerte rekening houden met de ‘specifieke opmerkingen - preventiemaatregelen’ geformuleerd in de onderstaande tabel ‘specifieke veiligheidsaspecten eigen aan dit project’. • De wederzijdse inwerking van alle installaties of alle andere activiteiten op of in de nabijheid van de site waar de tijdelijke of mobiele bouwplaats is gevestigd, inzonderheid het openbaar of privaat goederen- of personenvervoer, het aanvatten of de voortzetting van het gebruik van een gebouw of de voortzetting van eender welke exploitatie; • De uitvoering van mogelijke latere werkzaamheden aan het gebouw, zoals onderhoud, aanpassingen, verbouwing, uitbreiding.

Bouwplaats en omgeving Omgevingsfactoren en de inplanting van de bouwmassa op het bouwterrein kunnen eveneens invloed hebben op het welzijn (de veiligheid en de gezondheid) bij de opbouw, het gebruik en het onderhoud van een woning. Al van in de ontwerpfase moet men nagaan met welke factoren van buiten de bouwmassa zowel tijdens de uitvoeringsfase als tijdens het gebruik en het onderhoud rekening gehouden dient te worden. De inplanting van de bouwmassa op het bouwterrein is één van de meest doorslaggevende beslissingen die in de ontwerpfase wordt genomen. Situatieschets bouwplaats en omgeving In ons voorbeeld betreft het een open bebouwing waarbij een vrije ruimte van 3 m moet worden voorzien langs de beide zijden van de perceelsgrens. Aangezien het bouwterrein slechts 16 m breed is, blijft er een maximale bouwbreedte over van 10 m, die de architect maximaal wenst te benutten. De vrije ruimte voor de inrichting van de bouwplaats is dan ook beperkt. We denken dan vooral aan de aanen afvoer van groot materieel, de ruimtebehoefte voor het opstellen van de werfinstallaties, werkposten, materiaal- en afvalopslag. De keuze van de opslagplaats en de aanvoer van de materialen moet ook bestudeerd worden. De bereikbaarheid van deze opslag, zowel voor de vrachtwagens als voor de torenkraan, mag zeker niet uit het oog verloren worden. Tijdens de uitvoering van de inrit naar de ondergrondse garage moeten de nodige voorzieningen getroffen worden om te vermijden dat bij een eventuele zware regenbui het regenwater van de straat naar de garage loopt.

Figuur 7: Oprit naar de ondergrondse garage

© NAVB-CNAC 2010

10


navbdossier Ook tijdens het gebruik en het onderhoud van een woning blijft de invloed van de omgeving belangrijk. Tijdens de infrastructuurwerken en de aanleg van de groenbeplanting moet er rekening worden gehouden met de zichtbaarheid aan de in- en uitrit. De bereikbaarheid van de te onderhouden gedeelten, zoals ramen, daken, aflopen, enz., is zeer belangrijk voor het latere onderhoud. Aan de hand van een aantal sleutelvragen kunnen we in de eerste plaats nagaan welke van deze factoren een invloed kunnen hebben: Zijn er beperkingen als gevolg van de geologische gesteldheid van de bodem? Kan men in contact komen met bodem- of waterverontreinigingen? Moet er rekening gehouden worden met de grondwaterstand? Is er instortingsgevaar (werken in de diepte)? Is er rekening gehouden met de waterhuishouding (grondwaterpeil, hoogste waterstand, waterlopen, getijden,…)? Zijn er beperkingen ten gevolge van installaties die op en rond de bouwplaats in bedrijf worden gehouden (elektrische leidingen, spoorwegverbindingen, wegen, industriële installaties in bedrijf, ondergrondse leidingen, productie-eenheden, enz.)? Kan men met elektrische leidingen/installaties in contact komen die op en rond de bouwplaats in bedrijf gehouden worden? Zijn er beperkingen i.v.m. de toegang tot de bouwplaats: maximale toegangsprofielen (gabarit), maximale belasting op de toegangswegen,…? Is er nood aan bouwplaatssignalisatie overdag? En ’s nachts? Kan het afvalwater worden afgevoerd? Kan men vallen/struikelen/uitglijden op de werkpost of op weg naar de werkpost? Kan men naar beneden vallen? Kunnen er voorwerpen/materialen naar beneden vallen? Is er kans op brand of explosie? Kan men met gevaarlijke producten in contact komen? Kan men zich verbranden? Kan men met straling in contact komen? Kan men letsels oplopen door te moeten werken in een moeilijke houding? Zijn er specifieke bouwplaatsvoorschriften vanwege de bouwheer? Is er verdrinkingsgevaar? Is er verstikkingsgevaar? Zijn er beperkingen i.v.m. het gebruik van bepaalde zones voor materiaalopslag? Is er gevaar door externe activiteiten/transport? Zijn alle bouwonderdelen die regelmatig onderhouden moeten worden, goed en veilig bereikbaar? … Het overlopen van deze punten zal een lijst van aandachtspunten opleveren waarvoor al tijdens de ontwerpfase preventiemaatregelen bestudeerd kunnen worden. De voorgestelde preventiemaatregelen houden verband met de volgende punten: • De uitvoering van het bouwproject • Het gebruik van de woning • Het onderhoud van de woning • Eventuele latere verbouwingen en/of aanpassingen Een voorbeeld van een niet-limitatieve controlelijst staat achteraan dit dossier.

De ligging van de bouwplaats De ligging van de werf moet geanalyseerd worden. Op die manier kan nagegaan worden of extra maatregelen nodig zijn op het vlak van verkeersontsluiting, signalisatie, … Dit is het geval als de werf in de nabijheid ligt van publieke centra zoals winkels, scholen, fabrieken, ziekenhuizen, … Wanneer er een noodzaak is om gedeeltes van de openbare weg of van een private weg in te nemen (zoals voetpad, parkeerzones, weggedeelte, …), moet de veiligheidscoördinator dit aanhalen en zorgen dat er afspraken gemaakt worden met de politie, de lokale wegbeheerder, … Er moet ook vastgelegd worden wie dit gaat doen: de bouwheer, de aannemer of de veiligheidscoördinator.

Figuur 8: 3D-zicht achterzijde

© NAVB-CNAC 2010


11

navbdossier Situatieschets bouwplaatsligging In ons voorbeeld is de bouwplaats gelegen naast een tehuis voor gehandicapten. De toegang moet dus te allen tijde gevrijwaard blijven, zowel voor het vervoer van de gehandicapten als voor de hulpdiensten en de bezoekers. Aangezien er geregeld bezoekers zijn, moet de werfafsluiting degelijk verzorgd worden en moet het parkeerverbod ter hoogte van de werf duidelijk gesignaleerd worden. Bij het rooien van de boom langs de toegangsweg van het tehuis moet erover gewaakt worden dat de wegverharding niet wordt beschadigd. Bij het uitgraven van de stronk moeten de nodige afsluitingen en signalisatie worden geplaatst. Er moeten ook afspraken gemaakt worden met de directie van het tehuis om op dat moment het verkeer via deze toegangsweg tijdelijk te onderbreken.

Impact van de omgeving Allereerst moeten de bodemgesteldheid en de grondwaterstand nagegaan worden via een sondering. Hieruit kan de ingenieur zijn informatie halen voor het ontwerpen van de fundering. De ligging van de ondergrondse en bovengrondse leidingen moet bepaald worden. Deze ligging moet nagevraagd worden bij de netbeheerder. Indien er hoogspanningsleidingen en/of gasleidingen onder middelhoge of hoge druk aanwezig zijn in de buurt, moeten in overleg met de netbeheerder extra veiligheidsmaatregelen worden genomen. Een bodemanalyserapport moet eventuele vervuilingen aan het licht brengen. In sommige streken kunnen in de bodem nog explosieven worden aangetroffen (onder meer de Westhoek). De omgeving en bodemgesteldheid zijn ook van belang bij de keuze van de opstelling van groot materieel en werfinstallaties. De (bedrijfs-)activiteiten in de omgeving beïnvloeden eveneens de keuze van de opslag van brandbare en explosieve materialen. Verder moet ook de aanwezigheid van de volgende bijzondere objecten in de onmiddellijke omgeving van de bouwlocatie in kaart worden gebracht: • Bovengrondse en ondergrondse hoogspanningslijnen en gaslijnen onder hoge druk, allerlei ondergrondse leidingen • Aanwezigheid van spoorbanen in de omgeving, andere grote invalswegen, … • Opslag van gevaarlijke stoffen op het terrein of op aanpalende terreinen • Stabiliteit van de bestaande gebouwen • Hoogstammige bomen in de nabijheid van werken met een kraan • Waterlopen, beken, waterpoelen…

Figuur 9: Bestaande elektravoorzieningen

Situatieschets omgevingsimpact In het specifieke voorbeeld zijn de volgende punten van toepassing: • Aanwezigheid van leidingen: - Op het publieke domein: alle nutsleidingen zijn beschikbaar - Op het privéterrein: elektriciteit en waterleiding zijn aangesloten • Geen grote verkeersinvalswegen, spoorbanen, waterlopen • Hoogstammige bomen in de nabijheid • Het terreinprofiel kent een verloop in de beide richtingen De aanwezigheid van leidingen is in het specifieke voorbeeld een bijkomend aandachtspunt op het vlak van veiligheid. Er zijn twee mogelijkheden: Optie 1: De bestaande elektrische leiding wordt behouden. Tijdens de voorbereidingswerken moet de ligging ervan geverifieerd worden. De ligging moet duidelijk afgebakend worden om te verhinderen dat de leiding tijdens de grondwerken beschadigd wordt. De aansluiting kan tijdens de werken gebruikt worden om de werfinstallatie aan te sluiten. Optie 2: De aansluiting wordt afgesloten tijdens de werken. De nieuwe aansluitputten en leidingen kunnen dan in de loop van de werken uitgevoerd worden. De opdrachtgever zal opnieuw een aansluiting moeten aanvragen en betalen. Hetzelfde geldt voor de bestaande aansluiting met de waterleiding.

De toegankelijkheid van de bouwplaats De toegankelijkheid van de werf is ook een aandachtspunt. Een eerste belangrijke risicofactor vormen de in- en uitritten en de parkeermogelijkheden. Hierbij moet niet enkel rekening worden gehouden met de mogelijkheden tot aanvoer, laden, lossen en verplaatsen van (zwaar) materieel, maar ook met de eventuele tussenkomst van hulpdiensten. Toegankelijkheid betekent ook een degelijke afsluiting van de werf, die derden verhindert om op de werf te komen. Toegankelijkheid wordt ook beïnvloed door de aanwezigheid van taluds en keerwanden. Ook de gesteldheid van het terrein en de bodem, die beïnvloed wordt door o.a. het grondniveau (drassig, droog-stoffig, …), waterlopen, ondergrondse bronnen… Hier moet een sondering de nodige informatie geven. © NAVB-CNAC 2010

12


navbdossier Situatieschets toegankelijkheid In het specifieke voorbeeld gelden de volgende beperkingen: • Toegang van de werf: enkel mogelijk via de straatzijde. • De toegang tot aanliggende panden mag niet verhinderd worden. Meer bepaald moet de toegang tot het naastliggende home voor gehandicapten verzekerd blijven. • De werfwagens kunnen gedeeltelijk worden geparkeerd aan de voorzijde en op straat in de parkeerzone. • Afspraken maken om deze parkeerstrook vrij te houden voor de levering van de bouwmaterialen. • Er bestaat geen werfomheining, dus die moet voorzien worden door de aannemer. • Er moet extra aandacht worden besteed aan het transport en de opslag van de bouwmaterialen op de werf. Er wordt voorgesteld om de fijnere steenfracties, die voortkomen uit de afbraak van het bestaande gebouw, te gebruiken voor de aanleg van de opslagplaats, de fundering van de kraan of de fundering van de inrit naar de ondergrondse garage.

Bestek Bestekbepalingen In het bestek moeten algemene veiligheids- en gezondheidsmaatregelen opgenomen worden. De architect moet immers het integrale veiligheids- en gezondheidsplan toevoegen aan zijn bestek, samen met een planning. Verder moeten ook specifieke veiligheidsmaatregelen toegevoegd worden, zoals bepaald in artikel 30 van het KB Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen (verder meer hierover). Ten behoeve van het voorbeeld wordt ervan uitgegaan dat het project meer dan 500 mandagen beslaat. Enkele voorbeelden van specifieke maatregelen: • De collectieve beveiligingsmiddelen moeten tot op het einde blijven staan. • Installaties worden niet in gebruik genomen vooraleer alle aanwezigen op de werf hierover geïnformeerd zijn en de nodige specifieke veiligheidsmaatregelen voor deze installaties getroffen zijn. Met behulp van deze rubriek kan een opvolging en evaluatie gebeuren van de specifiek toegepaste preventieprincipes. Daarenboven moet ook voorzien worden dat de installaties/machines pas in gebruik mogen worden genomen als voldaan is aan de volgende eisen: 1. Ze moeten, indien van toepassing, de nodige controle/keuring ondergaan. 2. De nodige documenten, zoals keuringsattesten, plannen, schema’s, enz., moeten afgeleverd worden vóór de indienststelling. 3. Alle aanwezigen op de bouwplaats moeten de nodige informatie en veiligheidsinstructies krijgen. Dit kan wel worden opgelegd in het kader van de verplichtingen van de werkgever, zoals bepaald in de Welzijnswet van 1996. 4. De gebruikte machines moeten voldoen aan de machinerichtlijn en voorzien zijn van de nodige attesten en in voorkomend geval van de CE-markering.

Keuze van type aanneming Er zijn meerdere opties: 1. Allemaal verschillende aannemers 2. Een algemene aannemer die werkt met onderaannemers 3. Een algemene aannemer (bouwdirectie uitvoering) om het gebouw regendicht te maken en een specifieke aannemer voor de installaties (verwarming, ventilatie, elektriciteit, domotica). De rest van de werken wordt uitgevoerd door verschillende aannemers. Vanuit het oogpunt van de veiligheidscoördinator kan ervoor geopteerd worden om zoveel mogelijk werk te groeperen bij één aannemer. Hoe minder aanspreekpunten er zijn, hoe gemakkelijker het is om de veiligheid te organiseren en te coördineren. Vanuit het oogpunt van de bouwheer is dit niet altijd de beste (goedkoopste) oplossing. Door de concurrentie tussen de potentiële uitvoerders van de deelaannemingen te laten spelen, kan de bouwheer een serieuze besparing maken. Het voornaamste probleem dat zich dan stelt, is de coördinatie tussen de aannemers, zowel voor de uitvoering van de werken zelf als voor de coördinatie van de preventiemaatregelen in het kader van de veiligheid. Daarom wordt soms toch geopteerd om bepaalde werken samen te voegen, ondanks een mogelijk prijsverschil. De veiligheidscoördinator moet de bouwheer bijstaan om een goede keuze te maken.

© NAVB-CNAC 2010


13

navbdossier Situatieschets keuze type aanneming In het voorbeeld wordt ervoor gekozen om een prijsvraag te organiseren waarbij het project wordt opgedeeld in de volgende stukken: • de ruwbouw, inclusief de afbraakwerken, metselwerken, vloeren, muurisolatie en pleisterwerken • de dakwerken, inclusief isolatiewerken en dakvensters • het buitenschrijnwerk • de uitvoering van de technische installaties: - elektriciteit, domotica, kabelaansluitingen, telefoon, … - verwarming - ventilatie • de afwerking: keuken, sanitair, binnenschrijnwerk, … • vloeren, … • schilderen en behangen • de aanleg van de tuin, inclusief: - het rooien van de bomen - de aanleg van het terras, de buitentrappen en de verhardingen - het plaatsen van de omheiningen • de aanleg van het zwembad en tuinhuis, inclusief: - elektriciteit - aanvoer van water - afvoer van vervuild water, … De ruwbouwaannemer kan ook werken met onderaannemers voor o.a. de afbraakwerken, de grondwerken, de uitvoering van de kelder, het buitenschrijnwerk, de dakwerken, … Een belangrijke taak voor de veiligheidscoördinator is om na te gaan in welke mate bepaalde arbeidsmiddelen voor werken op hoogte, zoals stellingen en hijsmaterieel, eventueel gemeenschappelijk gebruikt kunnen worden door verschillende aannemers. In het gekozen voorbeeld kan onderzocht worden welke oplossing het meest aangewezen is: Optie 1: De ruwbouwaannemer plaatst een torenkraan en demonteert die pas als de dakwerken en het buitenschrijnwerk voltooid zijn. De aannemers die deze werken uitvoeren, maken gebruik van deze torenkraan. Optie 2: De ruwbouwaannemer plaatst de torenkraan en demonteert die na het afwerken van de ruwbouw. De aannemers voor de dakwerken en het buitenschrijnwerk zorgen zelf voor de nodige hef- en hijswerktuigen om hun werken uit te voeren, bv. een mobiele telescoopkraan. Bij de prijsvraag kan hiervoor specifiek prijs worden gevraagd. Artikel 30 van het KB van 25.01.2001 voorziet dat voor de veiligheidsvoorzieningen een prijsraming moet worden gemaakt. Enerzijds kan dit gebruikt worden door de veiligheidscoördinator om na te gaan of de aangeboden veiligheidsvoorzieningen ook degelijk zijn. Anderzijds kan dit gebruikt worden om verschillende aangeboden oplossingen met elkaar te vergelijken. Op basis van de offerteprijzen kan de meest gunstige oplossing gekozen worden, op voorwaarde dat die niet méér risico’s inhoudt.

© NAVB-CNAC 2010

14


navbdossier

Figuur 10: Verdeling in deelaannemingen

Keuze van de vormgeving en het bouwprincipe Keuze bouwprincipe versus planning In eerste instantie moet er een planning van de werkzaamheden opgesteld worden. Bij de planning moet er rekening gehouden worden met heel wat zaken. In eerste instantie speelt de bodemgesteldheid een rol. De draagkracht van de grond bepaalt het soort funderingen dat gekozen moet worden en dus ook de tijd die daarvoor uitgetrokken moet worden. Is een funderingssleuf uit funderingsmetselwerk voldoende of moet er gekozen worden voor een algemene funderingsplaat? Deze laatste heeft een uithardingstijd nodig. De aanwezigheid van water kan ook bepalend zijn. Zo kan het zelfs noodzakelijk zijn om te bemalen. Bij afbraakwerkzaamheden zijn er mogelijk gevaarlijke stoffen (bv. asbest) of bodemverontreinigingen aanwezig. Er kunnen ook archeologische overblijfselen op de site te vinden zijn. Dit heeft een invloed op de uitvoeringstermijn en -kosten. Bij de ruwbouwwerken van een eengezinswoning zal voornamelijk de uitvoeringswijze van de vloeren een rol spelen voor de duurtijd van het project. De muren worden immers meestal in metselwerk uitgevoerd. Bij de vloeren is er keuze tussen meerdere mogelijkheden: breedplaatvloeren, welfsels, houten balken en plankenvloeren, metalen liggers, … De grootte van en de circulatie op het bouwterrein en de bereikbaarheid van de verschillende zijden van het gebouw spelen ook een rol bij de snelheid van uitvoering. De mogelijkheden op het vlak van transport naar het bouwterrein en ruimte op de werf voor verplaatsing van materiaal, materieel en mensen beïnvloeden ook de snelheid van uitvoering. Dit bepaalt ook in welke mate groot materieel ingezet kan worden.

© NAVB-CNAC 2010


15

navbdossier Situatieschets keuze van de hefwerktuigen In ons voorbeeld kan de interferentie tussen verschillende werkzaamheden de keuze van de in te zetten arbeidsmiddelen en de volgorde van de uitvoering bepalen. Bij de keuze van de torenkraan moet rekening worden gehouden met: • De nodige reikwijdte en de beschikbare vrije ruimte (draaicirkel). • Het gewicht van de te heffen lasten. • De ruimte die nodig is voor de montage, demontage, aanvoer en afvoer van de kraan. • De ruimte die nodig is voor de stabilisatoren en de draaicirkel van het tegengewicht. Bij het bepalen van de plaats van de kraan moet rekening gehouden worden met: • De afstand tot de uitgravingen en de draagkracht van de ondergrond: Figuur 11: Draaicirkel van de kraan. Bij het kiezen van de opstellingsplaats voor de kraan moet rekening gehouden - De uitgraving rond de woning voor het realiseren van de kelderwanden. worden met de demontage en afvoer na het optrekken van de woning. - De uitgraving voor de inrit naar de ondergrondse garage. - De uitgevoerde aanvullingen (uitgegraven boomstronken, waterput, …). • De aanwezigheid van ondergrondse constructies (bestaande aansluitingen en bezoekschouwen van de nutsleidingen, …). • De afstand tot naburige gebouwen, bomen, … • De aanwezigheid van luchtleidingen, … • De mogelijkheid om de kraan op het openbare domein te plaatsen. Bij de keuze van de uitvoeringsmethode van de kelder zullen ook de keuze en de inplanting van de kraan een bepalende rol spelen.

Figuur 12a

Situatieschets uitvoeringsmethode voor de kelder In ons voorbeeld zal de beperkte beschikbare vrije ruimte ook de keuzemogelijkheden voor de uitvoeringsmethode beperken. Een aantal opties kunnen onderzocht worden: Optie 1: De kelder wordt uitgevoerd in metselwerk met een waterdichte cementering aan de buitenkant. Bij het plaatsen van de kraan moet een voldoende veiligheidsafstand tot de uitgravingen in acht genomen worden. Optie 2: De kelder en de keermuren van de inrit van de garage worden uitgevoerd door een gespecialiseerde aannemer en de kraan wordt pas geplaatst nadat de aanvullingen uitgevoerd zijn. Optie 3: Er wordt gewerkt met dubbelwandige breedplaatwanden. De voordelen van de uitvoering met dubbelwandige breedplaten zijn: • De uitgravingen kunnen beperkt worden, omdat er aan de buitenkant geen werken uitgevoerd moeten worden, zoals het aanbrengen van een waterdichting bij gemetselde keldermuren. • De aanvullingen kunnen sneller gebeuren omdat de stabiliteit verzekerd is. • De veiligheidsafstand voor belastingen (steunpoten van de kraan) mag kleiner zijn dan bij gemetselde keldermuren, … De nadelen zijn: • Deze prefabwanden vormen het grootste gewicht dat er tijdens de bouwwerken moet getild worden, en tevens over de grootste afstand vanaf de straat. Ze zijn dus doorslaggevend bij de bepaling van het hefvermogen van de kraan. Er wordt gekozen voor optie 3. Bij de plaatsing van de prefabwanden zal een mobiele kraan worden gebruikt. Opmerking: Indien nodig kan bij de prefabricatie rekening worden gehouden met de beperkingen van de kraan en kunnen de maten van de wanden beperkt worden. Figuur 12a: Plaatsing van de kraan: optie 1. De plaatsing van de kraan gebeurt na de aanvulling van de uitgraving rond de kelder. In dit geval is er geen inname van de openbare weg, maar mag de giek niet langer zijn dan 18 m.

Figuur 12b

Figuur 12b: Plaatsing van de kraan: optie 2. Bij de plaatsing van de kraan is rekening gehouden met de veiligheidsafstand ten opzichte van de uitgravingen. Dit betekent dat er een inname van de openbare weg voorzien moet worden en dat de gieklengte minimaal 25 m moet bedragen.

© NAVB-CNAC 2010

16


navbdossier Wanneer een planning is opgemaakt, moet de veiligheidscoördinator deze bekijken en de coactiviteiten opsporen. Hij moet de architect wijzen op activiteiten die risico’s opleveren voor andere aannemers en waarvan de gelijktijdige uitvoering dus het best kan worden vermeden. Dit gaat bijvoorbeeld om aanbrengen van materialen tijdens allerlei werken, werken op verschillende hoogtes tegelijkertijd en om omgevingswerken (aan het zwembad en de tuin), installatie van technieken… In voorkomend voorbeeld zijn er o.a. coactiviteiten tijdens dakwerken, het aanbrengen van materiaal met de kraan enerzijds en uitvoering van de kuip voor het zwembad anderzijds.

Keuze bouwprincipe versus risico De risico’s van bepaalde bouwwijzen moeten Een oordeelkundig ontwerp op het gebied vooraf nagegaan worden. Sommige werkwijzen van veiligheid situeert zich op verschilkunnen immers allerlei gevaren met zich meebrenlende niveaus: gen, zoals trillingen, stofontwikkeling en zelfs vrijkomen van gevaarlijke stoffen (asbest) en gevaar • Vormgeving voor explosie (vrijkomen van gassen), electrocutie, • Keuze van materialen en uitvoeringen brand, overstroming, … & beschrijving in lastenboek Ook vereisen sommige bouwprincipes de inzet van • Maatvoering en detaillering zwaar materiaal, zoals bouwkranen. Er moet dan rekening gehouden worden met de reikwijdte van de bouwkranen en er moet ook nagegaan worden of de inzet van dit materiaal effectief mogelijk is in de omgeving. In bepaalde omgevingen, zoals bosrijke omgevingen en stadsomgevingen, kan deze inzet bemoeilijkt worden. Voor de plaatsing van steigers en hefwerktuigen moet in een stadsomgeving vaak gebruik gemaakt worden van de openbare ruimte. Hiervoor moet toestemming gevraagd worden bij de plaatselijke politie. Een stadsomgeving kan ook de aanvoer van grote (prefab) bouwonderdelen beïnvloeden. Verder moet het bouwprincipe nagekeken worden door een stabiliteitsingenieur. Hij moet de stabiliteit nakijken en de structurele elementen dimensioneren of de door de architect voorgestelde dimensionering nakijken. In geval van uitbreiding moet(en) ook de bestaande structuur(elementen) nagekeken worden in functie van het bij te bouwen gedeelte. Zo nodig moeten verstevigingen aangebracht worden in het bestaande gedeelte of moet het nieuwe gedeelte onafhankelijk opgetrokken worden met eigen steunelementen. Situatieschets bouwprincipe voor de kelder Voor de uitvoering van de kelder stelde de architect een gemetselde kelder voor, maar de sondering wees op een minder goede ondergrond en aanwezigheid van grondwater. Bij gemetselde kelders moet ook een waterdichte cementeringslaag geplaatst worden en moet de buitenkant nog eens geteerd worden. Dit zijn twee arbeidsintensieve jobs en bovendien is teer een gevaarlijk product. Daarom werd uiteindelijk gekozen voor een keldermuur in gewapend beton. Deze muur wordt uitgevoerd met dubbelbreedplaatwanden als bekisting. Tussen de twee platen wordt beton gestort. Hier moet geen cementlaag en ook geen teerlaag aan de buitenkant komen. Langs de binnenzijde moet deze bovendien niet meer afgewerkt worden. Wat oorspronkelijk duurder was op het vlak van materialen, bleek dus op het vlak van plaatsing en veiligheid een betere oplossing. Bij het betonneren moeten speciale preventiemaatregelen in acht genomen worden om vallen van personen te vermijden. De aannemer moet hiermee rekening houden in zijn specifiek veiligheids- en gezondheidsplan. Hij moet bijvoorbeeld een leuning voorzien aan de plaats van waaruit gebetonneerd wordt. Figuur 13b: Voorbeeld van dubbelbreedplaatwanden als bekisting voor kelderwand

Keuze vormgeving versus risico De keuzes inzake de vormgeving hebben een grote invloed op de bereikbaarheid van de bouwonderdelen. Dit is zowel van belang tijdens de uitvoerings- als de onderhoudsfase. Bij specifieke vormgevingen kan niet altijd gebruik gemaakt worden van een stelling, maar moet men soms hoogwerkers inzetten. Hier moet eveneens rekening mee gehouden worden bij de bepaling van de uitvoeringstermijn en de kosten. In de volgende punten wordt vooral op de invloed in de onderhoudsfase ingegaan.

© NAVB-CNAC 2010


17

navbdossier Situatieschets betreffende risico’s door keuzes voor vormgeving De volgende risico’s werden door de vormgeving gedetecteerd: • De architect wenst in de topgevel een afwerking in hout, zoals in chaletstijl. Dit wordt verder besproken in het punt Materiaalkeuze, detaillering en definitieve afwerking. • De woning staat op een hellend terrein. Dit wordt verder besproken in het punt Onderhoudsfase. • De woning is uitgevoerd met een kelderverdieping (zie eerder in dit dossier). • De woning heeft een balkon op de eerste verdieping. Ook dit wordt verder besproken in het punt Materiaalkeuze, detaillering en definitieve afwerking.

Figuur 14: De helling van het terrein

Materiaalkeuze, detaillering en definitieve afwerking Materiaalkeuze Bij de keuze van materialen moet rekening worden gehouden met het welzijn van zowel de gebruikers als de uitvoerders van de werken. Voor de bouwsector gelden de CAO’s en/of de richtlijnen betreffende gewicht, afmetingen, ruwheid, giftigheid, … van de gebruikte bouwproducten. Deze CAO’s en richtlijnen zijn voornamelijk gericht op de bescherming van de werknemers die blootgesteld worden aan schadelijke stoffen of gevaarlijke situaties. Ze zijn niet tegenstelbaar aan de opdrachtgever of aan de architect, maar het is toch aangewezen dat er bij de keuze van de bouwmaterialen rekening mee wordt gehouden. Bij de specificatie van de bouwmaterialen moet dus aandacht besteed worden aan de schadelijkheid (giftigheid), maar ook aan de stofen geluidsproductie, de fysieke belasting en de trillingen die vrijkomen bij de plaatsing. De materiaalkeuze is zeer belangrijk bij de preventie van het vrijkomen van kwartsstof tijdens het bouwproces. De preventie moet zo vroeg mogelijk starten, met andere woorden al tijdens het ontwerp. De coördinator-ontwerp speelt hierin een belangrijke rol. Er moet meer nadruk gelegd worden op het geïntegreerd ontwerpen. Slecht afgestemde deelontwerpen zorgen ervoor dat bouwplaatsmedewerkers moeten corrigeren en improviseren. Uitsparingen voorzien in vloeren en muren vermijdt dat er achteraf opnieuw gaten moeten worden geboord. Wachtbuizen of leidingen inwerken vermijdt dat er achteraf opnieuw sleuven moeten worden uitgeslepen … Deze onvoorziene werkzaamheden gaan bijvoorbeeld gepaard met onvoorzien hakken, boren en zagen in steenachtige materialen, waarbij (kwarts)stof vrijkomt. Wanneer deze werken op een zekere hoogte moeten worden uitgevoerd, wordt ook vaak geïmproviseerd om deze plekken te bereiken. De veiligheidscoördinator-ontwerp moet dan ook een advies geven over de te gebruiken bouwmaterialen. In NAVB dossier 120 “De risico’s van kwartsstof” werd al uitgebreid ingegaan op mogelijke adviezen betreffende materiaalkeuze en het vrijkomen van kwartsstof via de drie thema’s vormgeving; materiaalkeuze (en beschrijving in het lastenboek); maatvoering en detaillering. In andere dossiers werd al aandacht besteed aan het verminderen van rugbelasting en trillingen.

De keuze van materialen moet zo veel mogelijk gestuurd worden in functie van gebruiks- en onderhoudsgemak en veiligheid: • verfproducten kiezen met de minste risico’s • voor binnenwerk: oplosmiddelvrije of -arme verfproducten gebruiken • materialen met grote rookontwikkeling vermijden • weerstand tegen brand: omwille van brandveiligheid de dragende staalstructuren beschermen tegen grote hitte

Dakafwerking Voor de dakafwerking van een hellend dak wordt bij voorkeur gekozen voor dakelementen (sandwichelementen) die geplaatst kunnen worden op een gordingendak. Deze elementen kunnen worden voorzien van panlatten en ladderhaken voor ze op het dak geplaatst worden. Dit vermijdt werkzaamheden op een hellend dak. Bijkomende voordelen zijn ook de snelle plaatsing en het vermijden van contact met isolatievezels. Wanneer er niet gekozen wordt of kan worden voor een gordingendak, is de keuze voor geprefabriceerde houten spanten de meest aangewezen uitvoeringsmethode op het gebied van veiligheid. Voor de schoorsteenafwerking kan het best gekozen worden voor een geprefabriceerd schoorsteenkanaal, waardoor risicovolle metselwerken vermeden kunnen worden. Voor de afwerking van de dakoversteken kan gekozen worden voor composietmateriaal, dat eruitziet zoals hout, maar minder onderhoud vraagt. Om te vermijden dat dakafvoerkanalen verstopt raken, kunnen bolroosters voorzien worden aan de afvoertappen.

© NAVB-CNAC 2010

18


navbdossier Balkon De architect stelt voor om een mooie aluminium afsluiting te plaatsen. Dit is zeer elegant en weinig opvallend, maar in werkelijkheid is dit niet zo veilig in het gebruik. Er kunnen allerlei voorwerpen naar beneden vallen tussen de fijne aluminium draden. Zie uitzicht vanuit de slaapkamer op de onderstaande foto.

De veiligheidscoördinator stelt voor om hier een volledig dichte afsluiting te plaatsen. Om de continuïteit van het zicht naar buiten te bewaren wordt voorgesteld om een borstwering in glas te plaatsen. Volgens de nieuwe glasnorm (zie hieronder) moet dit een veiligheidsbeglazing zijn.

Figuur 15a: Balkon: optie 1

Figuur 15b: Balkon: optie 2

Ramen – keuze beglazing In april 2007 is de nieuwe glasnorm in voege getreden. Deze norm bepaalt de vereisten voor veiligheidsbeglazing die personen moet beschermen. De richtlijnen in de norm zijn verstrekkend: iedereen zal ermee geconfronteerd worden. Een schuifraam, een glazen of beglaasde deur, een raam tot op de grond,… moeten volgens de norm allemaal worden voorzien van veiligheidsglas. De norm geeft een erg concrete opsomming van de menselijke activiteitenzones en definieert de eisen voor de beglazing. De activiteitenzones worden ingedeeld in negen toepassingsdomeinen, van wanden tot gevelbekleding en stadsmeubilair. De richtlijnen in de norm zijn van toepassing op alle werkzaamheden waar glas voorkomt in de bouw: particuliere woningen, kantoren, openbare gebouwen, wanden, daken, … Voor een goed begrip: de nieuwe glasnorm NBN S 23-002 is een norm en wordt dus niet wettelijk afgedwongen. De norm schrijft de code van goede praktijk voor. Het komt er dus op neer dat wanneer de norm niet is nageleefd, de betrokkenen (voorschrijver, plaatser, opdrachtgever) aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de gevolgschade bij een ongeval. Toepassingsdomeinen Zoals aangegeven zijn er negen verschillende architecturale toepassingsdomeinen in de norm omschreven. Hierbij een overzicht van mogelijke toepassingen in een eengezinswoning. Domein 1 & 2 – lage borstwering De eerste twee domeinen omschrijven glazen borstweringen waarvan de bovenrand zich op minder dan 90 cm van de vloer bevindt. In particuliere woningen (eengezinswoningen) wordt hier zowel gehard als gelaagd glas aanvaard voor toepassingen met enkel glas. Voor toepassingen met dubbel glas kan floatglas worden gecombineerd met gelaagd glas. Domein 3 – hoge borstwering Wanneer de borstwering zich op een hoogte van 90 cm of meer van de vloer bevindt, is er zowel bij enkel als bij dubbel glas een vrije keuze in het glastype. Domein 4 – aanpalende activiteitenzones Het vierde toepassingsdomein is een stuk complexer en omschrijft glazen wanden langs of boven een menselijke activiteitenzone. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van isolerende beglazing of dubbele ramen, moeten de personen in de menselijke activiteitenzone aan de andere zijde van de schok beschermd worden tegen glasbreuk. Bij een eengezinswoning gaat het bijvoorbeeld om een verdiepingshoog raam dat grenst aan een voetpad. Wanneer veiligheidsglas niet vereist is aan de inslagzijde, is er ook geen veiligheidsglas vereist aan de andere zijde. Wanneer veiligheidsglas vereist is aan de inslagzijde en het glas aan de andere zijde langs of boven een menselijke activiteitenzone (bijvoorbeeld een gang) ligt, moet het glas aan deze andere zijde een veiligheidsbeglazing zijn. Voor glastypes wordt een onderscheid gemaakt tussen verticale en hellende wanden. Domein 5 – deuren Ook beglazing in deuren moet in sommige gevallen van het veiligheidstype zijn. Wanneer het glasoppervlak in een deur groter is dan 0,5 m², moet gehard glas of gelaagd glas met één folie worden gebruikt. © NAVB-CNAC 2010


19

navbdossier In het erg specifieke geval waarbij de deur uitkomt op een overloop die korter is dan 1 meter en waarbij de valhoogte dieper is dan 1 meter en de onderste rand van de deurbeglazing lager is dan 1,4 meter boven de grond, moet de beglazing uitgevoerd zijn in gelaagd glas met minimaal twee PVB-folies. Domein 6 – daken Voor beglazing in daken moet één van de glasbladen gelaagd glas met twee folies zijn. Domein 7 – plafonds Voor glas dat gebruikt wordt in plafonds is er de keuze tussen gehard glas of gelaagd glas. Domein 8 – wandbekleding Glas dat wordt gebruikt als wandbekleding, moet van het geharde of gelaagde type zijn wanneer het oppervlak groter is dan 1 m² en de onderste rand zich op minder dan 1,5 meter van de afgewerkte vloer bevindt. Een andere optie is floatglas voorzien van een veiligheidsfilm of floatglas gebruiken dat op een veilige manier tegen de wand gekleefd is. Domein 9 – andere toepassingen In dit domein worden enkele toepassingen binnenshuis omschreven. Zo moeten douchewanden en deuren uit gehard glas of gelaagd glas met minimaal twee folies zijn opgevat. Een balkonafscheiding zonder niveauverschil moet uit gehard glas zijn.

Onderhoudsfase Bereikbaarheid en toegankelijkheid Bij het onderhouden van de woning staan de bereikbaarheid en de toegankelijkheid van bouwonderdelen centraal. Dit probleem van bereikbaarheid en toegankelijkheid voor het onderhoud wordt vaak vergeten of onderschat bij het ontwerp van een woning. Dit geldt voor het onderhoud van: • ramen of gevelbekledingen • rioleringen, aansluitputten • rookkanalen en schoorstenen • verwarmingsinstallaties (ketel, leidingen, …) • opslagtanks voor gasolie •… Vandaar dat er al van bij het ontwerp rekening gehouden moet worden met de toegankelijkheid van de technische ruimten, gevels, vensters, daken, afvoerbuizen, … Naast de bereikbaarheid en toegankelijkheid is ook voldoende bewegingsruimte een belangrijk aandachtspunt. Zo moet er altijd voldoende ruimte voorzien worden rond bijvoorbeeld een centrale verwarmingsketel om de mogelijkheid te behouden hem te installeren, te bedienen, te onderhouden en eventueel te herstellen. Kruipruimtes zijn niet aan te raden, omdat deze ruimtes moeilijk toegankelijk zijn en besloten ruimtes zijn, waar extra maatregelen getroffen moeten worden wanneer er werkzaamheden uitgevoerd worden. In het kader van het latere onderhoud moet niet alleen gedacht worden aan onderhoudsvriendelijke materialen, maar kan ook nagedacht worden over de plaatsing van bevestigingsmogelijkheden voor eventuele veiligheidsvoorzieningen tijdens de gebruiksfase, dit in het kader van onderhoud en restauratie. Enkele voorbeelden zijn bevestigingsmogelijkheden voor vangnetten en/of persoonlijke valbeschermingsmiddelen. Een concreet voorbeeld is het integreren van een borstwering bij de uitvoering van een plat dak. De gemakkelijkste manieren hiervoor zijn de dakrand hoger optrekken of een definitieve leuning plaatsen. Eventeel kunnen verankeringspunten geïntegreerd worden in de dakafwerking om een individuele valbeveiliging aan vast te haken. Situatieschets bereikbaarheid In het gekozen voorbeeld ligt de woning op een hellend terrein. Om de ramen op een eenvoudige en veilige manier te kunnen wassen stelt de veiligheidscoördinator voor om een paadje rondom rond de woning te voorzien. Achter de woning is een terras voorzien. Dit verbetert zowel de toegankelijkheid als de onderhoudsvriendelijkheid van de woning. Ook bij latere onderhoudswerken kan gemakkelijk een stelling geplaatst worden.

Figuur 16: Voetpad langs woning. Langs de woning wordt een voetpad voorzien. Dit vergemakkelijkt het plaatsen van een ladder of steiger.

© NAVB-CNAC 2010

20


navbdossier Onderhoudsvriendelijke materialen Een andere belangrijk punt is de onderhoudsvriendelijkheid van materialen. In elk ontwerp zitten wel punten die moeilijker bereikbaar zijn dan andere. Een oplossing is dan om te kiezen voor onderhoudsvriendelijke materialen. Een voorbeeld hiervoor werd al gegeven: er kan gekozen worden voor composietmaterialen ter vervanging van een houten afwerking voor dakoversteken.

Gevel Voor het onderhoud van de gevel kan rondom het gebouw het best een verharding (ca. 1,5 m breed) voorzien worden waarop een (rol)steiger of hoogwerker kan worden geplaatst voor onderhoud. Gevelafwerking – onderhoudsvriendelijkheid – veiligheid Om voor wat variatie te zorgen in de gevelafwerking kiest een architect soms voor een materiaal dat onderhoud vergt. Het onderhoud kan voor de particulier op lange termijn duur worden, zeker als hij dat onderhoud in sommige gevallen niet zelf kan uitvoeren omdat de plaats moeilijk bereikbaar is of hij er het materiaal niet voor heeft. Het is dan de taak van de veiligheidscoördinator-ontwerp om een alternatief voor te stellen dat geen ouderhoud nodig heeft of gemakkelijker te onderhouden is en streeft naar hetzelfde effect. Dat alternatief zal dus op lange termijn niet alleen veiliger, maar ook goedkoper zijn voor de particulier. Er worden namelijk dure onderhoudswerken door een specialist vermeden. Als een gedeelte van de gevel in metselwerk en een gedeelte in pleisterwerken (crépi) uitgevoerd wordt, moet vastgesteld worden dat een gevelafwerking in crépi toch niet zo goed scoort op het gebied van ouderhoudsvriendelijkheid. Na een tijdje wordt crépi vuil en moet het gereinigd en eventueel zelfs geschilderd worden. Dit is niet evident als de gevelpartijen over de volledige hoogte van de gevel lopen. Voor hoogtes van meer dan 2 m is het als particulier niet eenvoudig om deze werken zelf uit te voeren. Dit soort werken met een ladder uitvoeren is immers gevaarlijk. Er moet een beroep voor gedaan worden op een specialist.

De meest onderhoudsvriendelijke methode om het effect van een effen gevel te verkrijgen, is om gebruik te maken van steensoorten (met een specifieke kleur) en te kiezen voor een gekleurd voegsel.

Figuur 17: Vuile vochtvlekken op de gevel in crépi

Eenzelfde probleem van ouderhoud bestaat ook als gekozen wordt voor een afwerking met houten shingles. Deze shingles moeten periodiek worden geschilderd. Een particulier heeft in de meeste gevallen alleen een ladder ter beschikking. Schilderen op een ladder is helemaal niet eenvoudig doordat de ladder vaak verplaatst moet worden. Bovendien is het helemaal niet veilig als het op een hoogte van meer dan 2 m is. Dus moet er opnieuw een beroep gedaan worden op een specialist.

Figuur 18: Bakstenen gevel met gekleurd voegsel

Als vervanging kan ook hier gekozen worden voor composietmateriaal dat niet geschilderd moet worden. Ook decoratief metselwerk is een mogelijke oplossing.

Figuur 19: Gevel met houtafwerking

Figuur 20: Topgevel uitgevoerd in siermetselwerk

Situatieschets wassen van de ramen Bij het bepalen van de raamindeling moet rekening gehouden worden met het onderhoud van de ramen. Voor ramen op een verdieping kan voorgesteld worden om ramen te kiezen waarvan minstens één raamvlak open kan. Zo kan ook het andere deel gereinigd worden. Dit werd dan ook voorgesteld. Verder is er een pad rondom de woning, zodat de gevel onderhouden kan worden vanaf een stelling. In het specifieke voorbeeld zijn er dakvlakvensters in het dak. Er werd voorgesteld een type te kiezen waarbij het mogelijk om ze van binnenuit te reinigen.

Dak

Figuur 21: Opengaand raam

Een belangrijk aandachtspunt bij het ontwerpen van een hellend dak is dat er voorzieningen worden ingebouwd die toelaten om de dakvlakken, de dakgoten en de schoorsteen op een veilige manier te onderhouden en indien nodig te herstellen. © NAVB-CNAC 2010


21

navbdossier Enkele mogelijkheden: - Dakhaken voorzien om loopvlakken aan te bevestigen. - Treden inwerken in het dakvlak. - Veiligheidsbanden plaatsen op het onderdak. Deze veiligheidsbanden worden onder de dakpannen aangebracht en zijn voorzien van een klem waarop ladders of zelfs werkplatformen kunnen worden vastgemaakt. Wanneer werkzaamheden uitgevoerd moeten worden, moet slechts een beperkt aantal dakpannen worden weggeschoven en kan de ladder of het werkplatform aan de klem worden bevestigd. - Een permanente randbeveiliging of eventueel verankeringspunten voorzien om een harnas aan te bevestigen (volgens de Welzijnswet zijn collectieve maatregelen te verkiezen boven individuele beschermingsmiddelen). Hellend dak Voor een hellend dak worden dakhaken aangeraden waaraan bij de onderhoudsfase dakplatformen, leuningen en ladders vastgemaakt kunnen worden. De situering van de ladderhaken moet zo gekozen worden dat de meest kwetsbare en de te onderhouden delen van het dak bereikbaar zijn (bv. verluchtings- en schouwdoorvoeren, dakkapellen, dakbalkons, …). De toegang tot het dak kan verzekerd worden met behulp van dakramen, dakbalkons, dakvlakvensters… Zo kunnen bijvoorbeeld langs één zijde van het dakvlakvenster verankeringspunten worden voorzien waaraan een veiligheidsharnas en een ladder kunnen worden bevestigd. Zo kan het dak geïnspecteerd worden. Zinken goten zijn te verkiezen, want ze bieden voldoende stevigheid om borstweringen deels aan te verankeren. Tijdens de bouwfase is het echter aan te raden om de stelling te laten staan en te voorzien als opvangvloer. Borstweringen kunnen gebruikt worden bij renovatiewerken. Situatieschets onderhoud rookafvoerkanalen In het geval van een woning mag niet vergeten worden dat het nu wettelijk verplicht is dat de rookafvoerkanalen jaarlijks onderhouden en gecontroleerd worden. Het is dus geen overbodige luxe om voorzieningen te treffen om deze werken op een veilige manier te kunnen uitvoeren. Een prijsvraag voor de beide alternatieven (een collectieve permanente randbeveiliging en een ankerpunt voor individuele valbescherming) zal wel duidelijk maken dat voor een eengezinswoning in de meeste gevallen enkel de individuele valbescherming een haalbare oplossing is. Ook de toegang tot het dak mag niet vergeten worden in het ontwerp of bij de keuze van de dakvensters. In ons voorbeeld werd gekozen voor een bakgoot met een verstevigde rand, zodat die kan dienen om een dakladder in te plaatsen.

Gebruiksfase Trappen Voor trappen kan met het oog op de veiligheid in de uitvoeringsfase het best gekozen worden voor een prefabtrap die gelijktijdig met de bouw van de verdieping geplaatst wordt. Dit heeft als grote voordeel dat de trap ook kan worden gebruikt door de arbeiders om zich te verplaatsen. Bovendien kunnen het best traptreden met antislipneuzen voorzien worden. Tegenwoordig wordt dit al voorzien tijdens de prefabricatie. Wanneer een andere afwerking gewenst wordt, kan dat ook verwerkt worden samen met tegels of mozaïek. Bij een houten afwerking houdt een geoliede of geboende afwerking meer risico’s in voor uitglijden dan een gevernist tredevlak. Voor leuningen bestaan er specifieke voorschriften, nl. STS 54 Borstweringen en TV 198 Trappen. Als algemene regel geldt dat een trapleuning door haar sterkte en geometrie de veiligheid van personen moet verzekeren en een val moet verhinderen. Een trapleuning is 90 cm hoog. Aanbevelingen toegankelijkheid van trappen Het is altijd belangrijk om vanaf het ontwerp voldoende rekening te houden met het gebruikscomfort, de veiligheid en de aanpasbaarheid van de trap. • Trappenhuizen moeten goed verlicht worden. • Een rechte steektrap verdient de voorkeur. • De trap moet voldoende breed zijn (85 tot 90 cm) en voorzien zijn van stootborden. • De optreden (1) zouden overal even hoog (max. 18 cm) en de aantreden (2) even diep (min. 22 cm tot ongeveer 28 cm) moeten zijn. De berekening kan gebeuren via de bepaling van de stapmodulus (M).

© NAVB-CNAC 2010

22


navbdossier Stapmodulus (M): 2H+A=M waarbij: M = 60 cm voor een normale mens H = optrede (1) A = aantrede (2) Wanneer er bijvoorbeeld 17 cm gekozen wordt voor een optrede, zou de aantrede 26 cm moeten zijn. Figuur 22 Trap. Bron: WTCB, WTCB Contact 4e trimester 2004, Toegankelijkheid van trappen, J. Desmyter, ir., en C. Decaesstecker, ir.

• Het aantal treden in een traparm moet beperkt worden (12 tot 17 treden). • Overstekende trapneuzen (3) zijn afgeraden (een schuin tredeprofiel is beter). De trapneus kan het best voorzien worden van een contrasterende, voelbare en brede strip (± 5,5 cm) (4). • De trap moet aan beide zijden uitgerust worden met continue leuningen en handgrepen, die aan elke overloop verlengd worden. De trapleuning zou idealiter de traphelling (5) moeten volgen. Verder moet er voldoende afstand voorzien worden tussen de handgreep, de wand en de leuningdrager. • Naast de hoofdleuning (op een hoogte van 90 tot 100 cm) moet ook een bijleuning voorzien worden (op een hoogte van 60 tot 75 cm). • Brede trappen moeten door tussenliggende leuningen in kanalen onderverdeeld worden. • Het trapoppervlak moet slipvrij zijn. Tactiele markering en kleurcontrast kunnen aangewend worden om de trap, de treden, de leuning en de handgreep te laten opvallen. Situatieschets keuze trap In het voorbeeld werd eerst een verdreven trap voorgesteld. Na een bespreking werd deze trap vervangen door een rechte trap met een bordes. Het opdelen van een lange trap in twee kortere delen is veiliger voor de gebruiker. Het horizontale bordes maakt het onderhoud van de traphal gemakkelijker en veiliger. Er werd ook gekozen voor een betonnen trap, die ter plaatse gegoten wordt, gelijktijdig met het optrekken van de ruwbouw, en voor aanvang van de werkzaamheden op de eerste verdieping.

Figuur 23: Rechte trap

Verwarming Do’s-and-don’ts verwarming Hoewel het bekijken van de verwarming, isolatie en ventilatie de taak is van de EPB-verslaggever (EPB = EnergiePrestatieRegelgeving), is het toch nuttig dat de veiligheidscoördinator de verwarming ook bekijkt. Het is belangrijk om op voorhand te bepalen wat de aanwezigheids- of gebruiksintensiteit van de woning is. Dit speelt een rol bij de keuze voor vloerverwarming of verwarming met radiatoren. Vooral deze keuze is van belang voor de kostprijs van het gebruik. De voorkeur gaat uit naar een verwarmingsinstallatie van het gesloten type (geen atmosferische ketel). In tegenstelling tot open systemen maken gesloten systemen geen verbinding tussen het buiten- en het binnenklimaat. Ze halen de nodige verbrandingslucht buiten het lokaal waarin ze zijn opgesteld. De schouw bestaat meestal uit een dubbelwandige buis. Via de buitenste buis wordt de lucht aangezogen die nodig is voor de verbranding. De binnenste buis leidt de verbrandingsgassen naar buiten. Voorbeelden van gesloten verwarmingsinstallaties zijn gevelkachels en gesloten centrale verwarmingsketels (zoals condensatieketels). Zowel een gevel- als een dakdoorvoer zijn mogelijk. Gesloten systemen hebben een aantal voordelen: • Er zijn minder convectieverliezen bij stilstand dan bij open systemen. Convectieverliezen komen voor als de warme schoorsteen koude lucht aanzuigt, waardoor de ketel afkoelt. • Gesloten systemen veroorzaken geen tocht omdat ze geen verbrandingslucht uit het lokaal aanzuigen. • Bij open gaskachels kan je de wind horen waaien in de schouw en de kachel. Dit veroorzaakt warmteverliezen en tocht. Bij gesloten systemen gebeurt dit niet. Dit toestel is dus niet afhankelijk van de ruimte waarin het opgesteld is. Elektrisch verwarmen is een absolute don’t. Het gebruik van hoofdzakelijk fossiele brandstoffen bij de elektriciteitsproductie en het lage productierendement vormen eigenlijk voldoende reden om niet voor elektrische verwarming te kiezen. Elektrische verwarmers zijn goedkoop in aanschaf, maar duur in gebruik. Eén kWh elektriciteit kost immers 3 tot 5 keer zo veel als één kWh gas. De © NAVB-CNAC 2010


23

navbdossier

Figuur 24: Gesloten systeem

lage investeringskost wordt op termijn dus volledig tenietgedaan door de gebruikskost. Om deze redenen kunnen we elektrisch verwarmen moeilijk verdedigen. Er zijn ook boetes voorzien als men zijn huis niet milieuvriendelijk verwarmt. Bij elektrisch verwarmen kunnen deze boetes hoog oplopen: tot € 1.000 en meer! Het verhaal verandert natuurlijk wanneer iemand voor zijn verwarming een beroep kan doen op groene elektriciteit die afkomstig is van een windmolen, al dan niet in combinatie met afzonderlijke fotovoltaïsche cellen of andere systemen. Nog belangrijker dan het advies inzake het soort verwarming is de toegankelijkheid van de verwarmingstoestellen. Rond de verwarmingsketel moet voldoende ruimte voorzien worden voor onderhoud. Ook een goede bereikbaarheid van de gaskraan is noodzakelijk. In het bestek moet opgenomen worden dat de plaatsing van de gasinstallatie conform de geldende Belgische reglementering moet gebeuren (BN D51-003 of 51-004). Verder moet inzake de plaatsing het volgende voorgeschreven worden: • Als de gasmeter in dezelfde kast wordt opgehangen als de elektriciteitsmeter, moet deze uit twee gasdichte, gescheiden vlakken bestaan. • Als ze onder elkaar worden geplaatst, moet de gasmeter aan de bovenkant gehangen worden.

Ventilatie De verschillende EPB-eisen voor woongebouwen in verschillende regio’s EPB-eisen

Woongebouwen Vlaanderen

Wallonië

Brussel

Thermische isolatie

K45 en Umax

K45 en Umax

K40 en Umax

Binnenklimaat

Residentiële ventilatie en beperking risico op oververhitting



Energieprestatie

E80 vanaf januari 2010

E100 vanaf mei 2010 E80 vanaf november 2011

E90 vanaf juli 2009 E70 vanaf juli 2011

Figuur 25: Vochtige ruimte. In een vochtige ruimte gebeurt de extractie.

Bron: www.renson.be

De ventilatiesystemen Als een woning geïsoleerd wordt, moet die ook geventileerd worden. Er zijn 4 systemen vastgesteld: Systeem

Principe

Kostprijs

Opmerking

(richtprijs 2010)

SYSTEEM A

natuurlijke ventilatie

SYSTEEM B

enkel mechanische toevoer

SYSTEEM C

enkel mechanische afvoer

± € 2.000 Weinig toegepast in de praktijk Systeem C: ± € 2.000

Zelfregelende natuurlijke toevoer + mechanische afvoer

Systeem C met afvoer Zelfregelende natuurlijke toevoer en vraaggestuurde afvoer gedeeltelijk vraaggestuurd: » Een vermindering van 10 tot 12 E-peilpunten ± € 2.500 - € 3.000

SYSTEEM D

mechanische toeen afvoer, met warmterecuperatie

Systeem C met afvoer vraaggestuurd en aanwezigheidsdetectie: ± € 3.000 - € 3.500

Zelfregelende natuurlijke toevoer en vraaggestuurde afvoer + extra aanwezigheidsdetectie

Systeem D: ± € 5.000 € 8.000

Gezond en energiezuinig ventileren op basis van mechanische toevoer en mechanische afvoer via een centraal ventilatiesysteem met warmteterugwinning (WTW).

» Een vermindering van 15 tot 17 E-peilpunten

» Een vermindering van 18 tot 20 E-peilpunten

Systeem D geniet de voorkeur, maar is ook het duurste. Het is een systeem van gebalanceerde woonhuisventilatie met warmterecuperatie. Dat heeft de volgende voordelen: 1. Het waarborgt een gezond en comfortabel binnenklimaat. 2. Het is dé oplossing om te voldoen aan het EnergiePrestatieBesluit (EPB). 3. Het geeft uw woning een enorme meerwaarde op de eventuele verhuur- of verkoopmarkt. 4. Het beschermt uw woning tegen waardeverlies door schimmels en vochtproblemen. © NAVB-CNAC 2010

24


navbdossier 5. Het sluit onprettige en vochtige lucht uit. De warmterecuperatie: De WarmteTerugWin-unit zorgt ervoor dat de vers aangezogen lucht opgewarmd wordt door de lucht die binnen wordt afgevoerd, dit met een rendement van maar liefst 95% en meer.

VALBEVEILIGING op verschillende plaatsen

De bypass: Er is een bypass aanwezig die tijdens hete zomernachten koude lucht aanzuigt en de warme binnenlucht verwijdert. Bij vorst: Het toestel is voorzien van een vorstbeveiliging die in werking treedt bij temperaturen onder -10 °C. De bediening: Het toestel werkt volautomatisch, met vooraf ingestelde parameters en uurschema’s. Er kan een afstandsbediening bijgeplaatst worden, zodat de ventilatie vanop afstand kan worden bediend.

Figuur 26: Inrit en garage. Aan de inrit is het aangewezen om een bescherming te plaatsen om het valgevaar te beperken.

De filters: Het toestel is voorzien van filters, zodat de aangevoerd lucht altijd zuiver is.

Valbeveiliging rondom het huis Er is een hellingsverschil op het terrein en er zijn ook ondergrondse verdiepingen. Dit zorgt ervoor dat er aan de inrit, het terras en het pad rondom het huis hier en daar valgevaar is. Daarom werd op sommige plaatsen een muur doorgetrokken of opgetrokken. Bijkomend is op bepaalde plaatsen een omheining geplaatst. In de tuin is een zwembad voorzien. Ook hier is valgevaar. Aangezien er kinderen zijn in het gezin, werd toch voorgesteld om een omheining rond het zwembad te plaatsen. Zo kunnen de kinderen niet in het water vallen tijdens het spel. Er is dus een zone voor spel en een afgebakende zone rond het zwembad.

Brandbeveiliging Eenvoudige brandpreventiemaatregelen helpen een brand voorkomen in een woning. In de ontwerpfase moet al gedacht worden aan het voorzien van rookmelders en blusmiddelen. Daarnaast kan een vluchtplan ook heel nuttig zijn. Rookmelders Een brand kan snel worden ontdekt door een rookmelder. Maar voor de goede werking ervan moeten toch een aantal zaken in aanmerking genomen worden. • Kies voor een rookmelder waarvan het signaal goed hoorbaar is op de plaats waar nodig. • Deze melders werken vaak op batterijen. Kies voor een exemplaar dat een signaal geeft wanneer de batterij bijna leeg is. • Zet de melders op weldoordachte plaatsen, bijvoorbeeld niet in de buurt van een fornuis of andere toestellen die rook produceren. • Voorzie voldoende melders. Blustoestellen Blustoestellen zijn het eerste hulpmiddel voor het blussen van een brand in een beginstadium. Het blusmiddel moet geschikt zijn om het type brand dat men verwacht, te kunnen blussen. Er zijn in hoofdzaak vier ‘brandklassen’ vastgesteld: • brandklasse A: branden van vaste stoffen zoals hout, papier, textiel • brandklasse B: branden van vloeistoffen zoals benzine, olie, spiritus, aceton • brandklasse C: branden van gassen zoals aardgas, LPG, propaan, butaan • brandklasse D: branden van lichte metalen zoals natrium, magnesium, titanium Een blusapparaat geschikt voor woningen is een blustoestel van brandklasse A. De lettercodering is ook op het etiket van blustoestellen terug te vinden. Zo weet men voor welk type brand het blustoestel geschikt is. Enkele aandachtspunten: - Het toestel moet voorzien zijn van een keurmerk. - Maak een keuze voor een gemakkelijk hanteerbaar toestel. - Het toestel moet navulbaar en controleerbaar zijn. - Voorzie een toestel van 6 à 9 kg. Anders is het bluseffect te gering. - … Vluchtplan In het ontwerp moet toch in acht genomen worden dat er een tweede evacuatiemogelijkheid is voor de verdieping, naast de trap.

Figuur 27: Valbeveiliging aan de hellingen van de voorzijde

Figuur 28: Afscherming terras. De muur is doorgetrokken ter hoogte van het terras om valgevaar ter hoogte van het trapje te verhinderen.

Figuur 29: Zwembad: valbeveiliging

© NAVB-CNAC 2010


25

navbdossier In ons voorbeeld is er een terras voorzien langs waar de bewoners naar buiten kunnen. Mits voorafgaande afspraken kan er hier gezorgd worden voor extra evacuatiemiddelen. Hier is bijvoorbeeld een ladder voorzien in de buurt van het terras.

Risicoanalyse en integratie van de preventiemaatregelen De aannemer zal de risicoanalyses en preventiemaatregelen van deze werkzaamheden en van de bijkomende werkzaamheden of bouwactiviteiten die hij moet uitvoeren, inlassen in zijn specifiek veiligheids- en gezondheidsplan. De onderstaande tabel duidt de aandachtspunten aan voor de bouwdirectie ontwerp en is algemeen geldig.

Acties bouwdirectie ontwerp Door de bouwdirectie ontwerp uit te voeren acties Te bekijken onderwerpen Administratie

Uit te voeren acties

Risico’s

Preventiemaatregelen

Coördinator-ontwerp aanstellen Stedenbouwkundige voorschriften consulteren Plannen nutsleidingen opvragen Algemene veiligheidsaspecten m.b.t. bereikbaarheid van bepaalde centra, openbaar vervoer, … controleren

Omgeving/milieu

Ondergrond

Planning opmaken

Krappe uitvoeringstermijn

Rekening houden met reële uitvoeringstermijn en materiaal (checken met de verschillende aannemers) Rekening houden met bodemgesteldheid, bouwprincipe, … In de mate van het mogelijke de negatieve invloed van het weer incalculeren

Rijweg afsluiten

Verkeershinder, aanrijding

Opstellen signalisatieplan in overleg met politiediensten Zorgen voor signalisatiemateriaal

Milieuhinder onderzoeken

Geluidsoverlast omwonenden

Eventueel voorzien van geluidswerende wanden Geen werken uitvoeren voor 7 u en na 20 u

Aanwezigheid asbestasbestcement controleren

Gezondheidsrisico arbeiders

Consultatie plannen en eventueel asbestinventaris. Zoniet verificatie ter plaatse en eventueel opzetten van meting en detectieprogramma Eventueel asbestverwijderaar inschakelen

Aanwezigheid ondergrondse constructies en leidingen controleren

Brand, explosie, elektrocutie

Consultatie van plannen

Aanwezigheid bovengrondse constructies en leidingen controleren

Brand, explosie, elektrocutie

Contact opnemen met netbeheerder

Aanwezigheid springstoffen in Explosie de bodem controleren Nagaan oorlogsverleden site

Nagaan oorlogsverleden site

Contact opnemen met technische dienst lokaal bestuur Bodemgesteldheid

Instorting van de uitgraving vermijden

Bedelving van arbeiders

Grondwaterpeil controleren (normaal, minimaal, maximaal) Contact met verontreinigde grond onderzoeken

Af te graven helling berekenen en aangeven op uitvoeringsplannen Uitvoeren sonderingen Eventueel plaatsen heipalen

Gezondheidsrisico arbeiders

Consultatie bodemattest Eventueel staalname

© NAVB-CNAC 2010

26


navbdossier Door de bouwdirectie ontwerp uit te voeren acties Te bekijken onderwerpen Circulatie

Werken op hoogte

Coactiviteit van werken

Gebruik

Latere onderhoudswerken

Uit te voeren acties

Risico’s


Circulatie op de werf bekijken

* Vallen/struikelen * Bedelving van arbeiders

Doorgangen voorzien

Circulatie in het gebouw bekijken

Vallen van hoogte

Trappen met de verdieping mee

Vormgeving gebouw bestuderen

Vallen van hoogte

Moeilijk toegankelijke uitsprongen, vormen in het algemeen vermijden Prefabelementen voorzien

Stellingbouw

Onvoldoende ruimte

Ruimte reserveren voor opbouw van stelling

Voortijdig verwijderen

Afspraken maken over wie voor de voorziening van stelling zorgt en hoe lang deze moet blijven staan

Moeilijk bereikbare zones vastleggen

Val van personen, toegankelijkheid

Onderhoudsvriendelijke materialen

Verschillende gelijktijdige activiteiten vaststellen

Interventie van verschillende activiteiten

Planning opmaken en activiteiten die negatieve invloed hebben op elkaar niet tegelijkertijd laten plaatsvinden (bijvoorbeeld werken op verschillende hoogtes tegelijkertijd)

Toegang tot de werf bekijken

Verkeershinder

Voorzien laad- en losplaatsen op de werf

Afscherming trappen controleren

Val van personen

Voorzien van verticale spijlen met tussenafstand van 12,3 cm

Afscherming balkons controleren

Val van personen

Gebruik van veiligheidsglas of verticale spijlen

Val van voorwerpen

Plaatsing opkant

Keuze soort vloerafwerking / trapbekleding bekijken

Uitglijden

Vloerafwerking die mogelijkheid tot uitglijden vermindert Antislipstrips op hoogteverschillen & traptredes

Gekozen materialen nagaan

Gevaren bij gebuik

Gladde oppervlakken vermijden bij afwerking Onderhoudsvriendelijke materialen kiezen Ongezonde materialen weren

Voorzieningen voor werken op Val van personen hoogte treffen

Voorzien toegang tot het dak Voorzien van dakhaken Gebruik dakramen

Moeilijke plaatsen bereikbaar maken

Vermijden van houten glaswerk op moeilijk bereikbare plaatsen Voorzien van voldoende ruimte rond technische installatie

Knelgevaar & kwetsuren Vallen van hoogte

Tabel 4-1: De belangrijkste acties inzake het veiligheids- en gezondheidsplan, uit te voeren door de bouwdirectie ontwerp

Algemene risico’s en preventiemaatregelen Algemeen Ladders, stellingen en steigers Bij werken op hoogte moeten de ladders en steigers voldoen aan de bepalingen uit het Koninklijk Besluit van 31 augustus 2005 betreffende werken op hoogte (zie NAVB dossiers 125 en 126). Machines De machines die gebruikt worden, moeten voldoen aan de voorschriften van de machinerichtlijn. Voor elke tussenkomst aan een machine moet eerst de elektrische voeding losgekoppeld worden, moet de machine geïsoleerd worden van elke energiebron en moeten de eventuele bijkomende vergrendelingapparatuur en noodstops aangebracht worden. Als er sprake is van een keuringsattest, moet dit kunnen worden voorgelegd aan de veiligheidscoördinator-verwezenlijking vóór de ingebruikname.

© NAVB-CNAC 2010


27

navbdossier Montage van geprefabriceerde stukken/welfsels Preventiemaatregelen voor de valbeveiliging van werknemers: • Individuele antivalbeveiligingen moeten worden vermeden. Er moet worden gekozen voor collectieve beveiligingen die als het ware een passieve veiligheid bieden. • Het ruw geleiden van stukken moet gebeuren vanaf de grond, met behulp van koorden. • Het precies geleiden en het juist plaatsen in de drie dimensies gebeurt echter door personen die zich onvermijdelijk bij de opleg- of opzetpunten moeten bevinden. Er moeten dus preventiemaatregelen voorzien worden, maar de keuze is afhankelijk van de omstandigheden en er moet rekening gehouden worden met het grondbeginsel dat collectieve beveiligingen de voorkeur genieten boven individuele beschermingsmiddelen. Men kan bijvoorbeeld stellingen voorzien die zo opgesteld zijn dat de plaatsing van het stuk mogelijk blijft en dat de stelling of de leuningen van het stuk niet meegetrokken kunnen worden door het zwaaien ervan. Hijsen en manipuleren van de stukken • Het materiaal moet te allen tijde stabiel hangen. • Voor het aanhaken van de stukken moeten middelen gekozen worden die gemakkelijk losgemaakt kunnen worden. • De plaatsen moeten zo gekozen worden dat ze veilig bereikbaar zijn om het stuk aan te slaan voor het opnemen en om de kraanhaken los te maken zodra het stuk gemonteerd en afgeschoord is.

Metselwerk • Wanneer bij metselwerken een gevaar op een val van 2,00 m hoogte of meer bestaat, moet de aannemer de nodige collectieve beveiliging voorzien en moeten de metselwerken vanaf een stelling uitgevoerd worden (conform het ARAB). • De toevoer en de tussenstockage van materieel en materiaal moeten op voorhand worden vastgelegd om: - overbelasting van de vloeren (zowel van het gebouw als van de metselaarsstellingen) te vermijden; - een rechtlijnige en voldoende brede vrije doorgang te behouden op de werkvloer. • Valbeveiliging is noodzakelijk: - bij werken rond (halfvoltooide) constructies; - bij metselwerken rond schachten, waarbij het metselwerk tot 1 m hoogte wordt opgetrokken. Als dat niet mogelijk is, moet een leuning geplaatst worden; - zodat de leidingen nog in de schacht kunnen worden geschoven, maar er een borstwering aanwezig is.

Installatiewerkzaamheden • Verlengkabels moeten geordend worden, zodat ze geen obstakel vormen of struikelgevaar opleveren in de doorgangen en op de werkposten. • Als er gaten geboord worden door wanden of vloeren, gebeurt dat in overleg met de andere aannemers. • Bij gaten in vloeren moet onder de vloeren het nodige gedaan worden, zodat niemand gehinderd of gekwetst kan worden door vallend gesteente of stof. • Als er met water geboord wordt, moet een opvang of een hinderloze afleiding van het water voorzien worden. • Als het voor de uitvoering van het werk nodig is om collectieve beveiligingen weg te nemen, moeten de werknemers individueel beveiligd worden. • De installaties moeten zo opgebouwd worden dat latere onderhouds- en herstellingswerken op een veilige en ergonomisch verantwoorde manier kunnen gebeuren. • Van alle installaties moeten de handleidingen, plannen en schema’s aan de veiligheidscoördinator overhandigd worden. • Bij lassen, branden of slijpen moeten de nodige schermen oordeelkundig aangebracht worden om geen andere werfdeelnemers te hinderen. De verspreidingsoppervlakte van de gensters, vonken of intense lichtstraling moet tot een minimum beperkt worden. De hoofdaannemer is ook verantwoordelijk voor het deskundig en tijdig uitwerken van de risicoanalyses door zijn onderaannemers.

© NAVB-CNAC 2010

28


navbdossier Risicoanalyse per fase De onderstaande tabellen voor risicoanalyse zijn algemeen geldig en zijn ingedeeld per bouwfase. Per fase is opgenomen wie wat moet doen. 0. Algemeenheden Te bekijken onderwerpen

Te ondernemen acties

Uitvoering door

Administratie

Opstarten werf melden via portaalsite www.sociale-zekerheid.be

Bouwdirectie uitvoering

Werfinrichting

EHBO-voorzieningen

Opslag bouwmaterialen

Opslag gevaarlijke stoffen

Plaatsen werfkeet, hygiënische voorzieningen


Plaatsen silo’s


Plaatsen werfafsluiting


Voorzien werfaansluiting water en elektriciteit


Verplaatsen bouwplaatsuitrusting volgens bouwfase


Voorzien parkeerplaats voor werknemers


Voorzien werfwegen


Voorzien voldoende brede doorgangen


Opmaken plan werfinrichting

Coördinator-ontwerp

Afschermen werfaansluiting water en elektriciteit


Voorzien minstens één hulpverlener


Voorzien post voor hulpverlening


Uithangen noodnummers in werfkeet


Beperken opslaghoeveelheid

Alle aannnemers

Gebruiken stapelrekken en -bakken

Alle aannnemers

Plaatsen afgesloten en geventileerde container


Gescheiden opslaan volle en lege gasflessen


Opslaan gasflessen afgeschermd van de zon


Voorzien voldoende en geschikte blusmiddelen


Opstellen signalisatieplan bij plaatsing op openbare weg


Opstellen inplantingsplan bij gebruik van meerdere heftoestellen (bv. plaatsen hoekbegrenzers op kranen)


Evacuatie

Aanpassen evacuatiewegen volgens bouwfase


Werforganisatie

Opstellen werforganigram - vastleggen verantwoordelijkheden


Opstellen werfreglement

Coördinator-verwezenlijking

Plaatsing hefwerktuigen

Motivatie betrokkenen

Houden veiligheidsvergadering bij aanvang werf


Werken met onderaannemers

Opstellen werfreglement


Afbraakmateriaal

Voorzien containers voor het sorteren van de afvalfracties


Tabel 4-2: Opsporing van de belangrijkste veiligheids- en gezondheidsrisico’s die kunnen worden verholpen - fase van de werfvoorbereiding

© NAVB-CNAC 2010


29

navbdossier 1. Omgeving Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Aanwezigheid bovengrondse elektriciteitsleidingen

Elektrocutie, stroompanne

Contact opnemen met netbeheerder; veiligheidsgabarit aanbrengen; eventueel bouwkranen uitrusten met hoekbegrenzers

Bouwdirectie uitvoering ruwbouwwerken

Bereikbaarheid handelszaken

Belemmering toegang

Aanleggen voorlopige verhardingen


Bereikbaarheid fabrieken, kantoren, openbare instellingen

Belemmering toegang

Opstellen signalisatieplan in overleg met politiediensten


Bereikbaarheid privé-eigendom buurtbewoners

Belemmering toegang

Aanleggen voorlopige verhardingen


Bereikbaarheid tankstations

Belemmering toegang

Opstellen signalisatieplan in overleg met politiediensten


Hijsen zware lasten boven openbare weg

Val van voorwerpen

Wegsignalisatie aanpassen in overleg met politiediensten


Overdekken voetgangerszones


Aanwezigheid reclamepanelen, verlichtings- en elektriciteitspalen, bomen

Beschadiging belendende infrastructuur

Plaatsen veiligheidsgabarit


Aanwezigheid ondergrondse tanks

Milieuschade

Consultatie postinterventiedossier of plannen voorgaande werken op de site

Bouwdirectie ontwerp

Geluidsoverlast omwonenden

Milieuhinder

Gebruik geluidsgedempte arbeidsmiddelen

Bouwdirecties uitvoering ruwbouwwerken & hun OA’s1


Valrisico

Looppad (breedte: 2 m) voor het plaatsen van stellingen langs de kant van de tuin


Beperking aantal inspringende gevelgedeelten


2. Sloopwerken Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Aanwezigheid ondergrondse constructies en leidingen

Brand - explosie

Consultatie plannen, markering eventuele leidingen, manueel graven van controlesleuf

Bouwdirectie uitvoering ruwbouwwerken & OA sloopwerken

Elektrocutie


Milieurisico

Verwijderen brandstoftanks

OA sloopwerken

Aanwezigheid niet-afgesloten leidingen

Brand - explosie

Controle ter plaatse


Aanwezigheid bovengrondse constructies en leidingen

Elektrocutie

Contact opnemen met netbeheerder


Milieurisico

Verwijderen brandstoftanks

OA sloopwerken

Vallende voorwerpen

Afscherming werkzone

OA sloopwerken

Plaatsing stortkokers

OA sloopwerken

Gebruik collectieve en persoonlijke valbeveiliging

Bouwdirectie uitvoering ruwbouwwerken & OA’s

Sloopwerk verdiepingen

Elektrocutie

Valrisico arbeiders

1

OA = onderaannemer

© NAVB-CNAC 2010

30


navbdossier 2. Sloopwerken Te bekijken onderwerpen Gebruik arbeidsmiddelen

Risico’s


Uitvoering door

2

Contact met bewegende voorwerpen (wegvliegende delen, afbraakmaterialen)

Gebruik PBM’s


Geluidshinder arbeiders

Geluidsgedempte arbeidsmiddelen inzetten


Geluidshinder buurtbewoners Geluidsgedempte arbeidsmiddelen inzetten

OA sloopwerken

Tillen zware lasten

Overbelasting rug

Instructies tiltechnieken, toolboxmeeting

OA sloopwerken

Aanwezigheid afbraakmateriaal

Struikelrisico

Orde en netheid op de werf, regelmatig opruimen

OA sloopwerken

Milieuschade

Sortering afvalfracties


3. Bouwrijp maken van het terrein Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Afgraven van teelaarde

Zie rubriek 4 ‘Uitgraving’

zie rubriek 4 ‘Uitgraving’

Rooien van de bomen

Val van takken/boomstammen

Uitvoering door OA grondwerken OA sloopwerken

Egaliseren

OA grondwerken

4. Uitgraving Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Aanwezigheid ondergrondse Elektrocutie, brand, explosie elektriciteits-, water- of gasleidingen

OA grondwerken Contact met nutsmaatschappijen markering leidingen - manueel graven controlesleuf

Grondverzakkingen

Markering veiligheidsafstand tot uitgraving

Valrisico

OA grondwerken

Bedelving van arbeiders

OA grondwerken

Graafmachines

Kantelrisico bij uitgraving zwembad

Voorzien van voldoende ruimte OA grondwerken rond de machine - werkverbod binnen de actieradius van de machine

Afsluiting voetpad / rijweg voor aansluiting riolering en nutsleidingen

Verkeershinder

Voorzien van signalisatie contact met politie


Leggen aardingslus

Instorting sleuf

Eventueel beschoeien

OA grondwerken

Rugbelasting

Gebruik aangepast handgereedschap

OA grondwerken

Vallen in de uitgraving

Orde en netheid rond de uitgraving

OA grondwerken

Aanvullingen met zand en zandcement

5. Ruwbouwwerken Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Levering van materialen

Aanrijdingen

Voorzien in uitvoeringsplanning Bouwdirectie uitvoering ruwbouwwerken

Verkeershinder

Uitvoering door

Contact met politie


Geprefabriceerde stukken op jukken laten leveren


Afzetten rijweg - signalisatie volgens opgemaakt plan


2

PBM = persoonlijk beschermingsmiddel

© NAVB-CNAC 2010


31

navbdossier 5. Ruwbouwwerken Te bekijken onderwerpen

Funderingszolen en vloerplaat

Risico’s


Uitvoering door

Vallen van voorwerpen, materialen

Afbakenen werkzone - geen verplaatsing van lasten boven voetgangers en voorbijrijdend verkeer


Val van personen

Uitvoering zo snel mogelijk aanvullen na gieten vloerplaat


Afschermen wachtbewapening


Opslag materialen

Val van voorwerpen

Niet hoger stapelen dan 2 m


Plaatsen dubbelbreedplaatwanden

Val van voorwerpen

Niet onder de lasten lopen

OA kelderwerken

Val van personen

Voorzien van afgeschermde werk-loopzones

OA kelderwerken

Val van personen

Voorzien van afgeschermde werk-loopzones. Gebruik van verrijdbare stellingen en betonneerladders

OA kelderwerken

Snijwonden

Gebruik van beschermhulzen wachtstaven


Val van personen

Afgeschermde werkplatformen


Instorting metselwerk

Schoren van het metselwerk


Rugklachten

Gebruik van aangepaste schragen


Val van voorwerpen

Gebruik van gekeurde hefwerktuigen en aanslagmaterieel


Tillen van lasten

Rugklachten

Voorzien hefwerktuigen


Evacuatie tijdens de uitvoering van de werken

Brand

Eventueel voorzien van bijkomende vluchtwegen (bv. bouwtrappen)


Waterdicht maken van de ondergrondse constructies (kelders, zwembaden)


Betonneren kelder

Metselwerk


6. Dakwerken Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Plaatsen van houten dakstructuur

Val van personen

Voorzien persoonlijke valbeveiliging

Aannemer dakwerken

Voorzien dakrandbeveiliging en stellling conform EN 13374


Voorzien afscherming zijkant dak conform EN 13374


Val van voorwerpen

Gekeurde hefwerktuigen - geen werkzone onder de lasten

Aannemer dakwerken

Rugbelasting

Gebruik van hef- en transportwerktuigen

Aannemer dakwerken

© NAVB-CNAC 2010

32


navbdossier 6. Dakwerken Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Afwerking van hellend dak

Val van personen


Aannemer dakwerken





Val van voorwerpen


Aannemer dakwerken

Rugbelasting


Aannemer dakwerken

Gewrichtsklachten - statische belasting

Gebruik dakstellingen

Aannemer dakwerken


Aannemer dakwerken





Val van voorwerpen


Aannemer dakwerken

Rugbelasting


Aannemer dakwerken

Gewrichtsklachten - statische belasting

Gebruik dakstellingen

Aannemer dakwerken

Brand door dichtingswerken

Voorzien blustoestellen

Aannemer dakwerken

Geen ontvlambare producten in de buurt van dichtingswerken

Aannemer dakwerken Coördinator-verwezenlijking

Val van personen



Val van voorwerpen


Aannemer dakwerken

Rugbelasting


Aannemer dakwerken

Val van personen

Voorzieningen treffen voor veilig uitvoeren van onderhoudswerken aan het dak

Aannemer dakwerken

Dakdoorvoeren, dakvlakvensters, … Val van personen

Afwerking dakoversteken


7. Afwerking Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Plaatsen buitenschrijnwerk

Val van personen bij afwerking dakoversteken

Gebruik van afgeschermde werkplatformen

OA schrijnwerken

Val van personen

Eventueel voorzien van tijdelijke leuning

OA schrijnwerken

Plaatsing binnenschrijnwerk en Rugklachten plaatsing keuken

Voorzien van mechanische tilwerktuigen

OA schrijnwerken OA keuken

Elektriciteitswerken, installatie Val van personen domotica

Voorzien van afgeschermde werkplatformen

Bouwdirectie uitvoering installatie

Gebruik PBM’s

Alle aannemers

Gezondheidsrisico door stof

© NAVB-CNAC 2010


33

navbdossier 7. Afwerking Te bekijken onderwerpen

Risico’s


Uitvoering door

Loodgieterij, sanitair

Brand bij laswerken

Voorzien blusmiddelen


Geen ontvlambare producten in de buurt van laswerken


Gezondheidsrisico door stof

Gebruik PBM’s

Alle aannemers

Val van personen

Overloop in traphal


Gebruik van afgeschermde en aangepaste werkplatformen

Bouwdirectie uitvoering ruwbouwwerken OA pleisterwerken

Gezondheidsrisico door contact met kalk

Dragen PBM’s

OA pleisterwerken

Gezondheidsrisico’s

Gebruik van verven met waterige oplossing

OA schilderwerken

Voorzien van verluchting

OA schilderwerken

Overloop in traphal


Gebruik van afgeschermde en aangepaste werkplatformen

Bouwdirectie uitvoering ruwbouwwerken OA schilderwerken

Val van personen

Gebruik van afgeschermde werkplatformen

OA voegwerken

Gezondheidsklachten door contact met stof en gevaarlijke stoffen

Dragen van PBM’s (ademhalingsen handbescherming)

OA voegwerken

Rug- en gewrichtsklachten

Rugsparende hulpmiddelen voorzien

OA vloeren

Tilhulpmiddelen

OA vloeren



Alle aanemers



OA keuken, badkamer

Tilhulpmiddelen

OA keuken, badkamer



Alle aanemers



OA verwarming, ventilatie

Tilhulpmiddelen

OA verwarming, ventilatie


Alle aanemers

Bepleistering

Schilderwerken

Val van personen

Voegwerken

Vloeren, betegeling

Plaatsing keuken, badkamer

Verwarming /ventilatie


© NAVB-CNAC 2010

34


navbdossier 8. Omgevingsaanleg Te bekijken onderwerpen

Risico’s

Ondergrondse installaties (waterput), private nutsleidingen, zwembadkuip

Val personen van hoger vlak : val in Toegang tot en verlaten van de uitgegraven put of diepe sleuven sleuf met behulp van een ladder


Grondverzakking: afkalven van uitgegraven put of sleuf

Uitgraven in talud Adequate beschoeiing van de sleuf


Aansluiting nutsleidingen

Val van personen van hoger gelegen vlak

Uitgravingen afschermen, afbakenen


Gevaar van vallende voorwerpen voor de arbeiders in de bouwput

Gebruik van PBM’s (o.a. helm)

Aannemer omgevingswerken

Contact warmte – koude: gevaar van explosie bij het beschadigen van ondergrondse leidingen

Opvragen van de plannen met ondergrondse leidingen Detecteren en aanduiden van de ondergrondse ligging


Blootstelling aan elektrische stroom: bij het beschadigen van ondergrondse kabels



Grondverzakking: bv. bij hellende terreinen

Werken met talud of versteviging van de afgravingen


Val van voorwerpen bij behandeling: vallen van materialen van kranen, bulldozers

Dragen van PBM’s (o.a. helm en Aannemer omgevingswerken handschoenen) in de nabijheid van machines

Contact beweeglijke voorwerpen

De machines niet aanraken terwijl ze in werking zijn

Val van personen op begane grond tijdens verplaatsing over modderig of hinderlijk terrein

Onmiddellijk opruimen en afvoeren Aannemer omgevingswerken van alle puin en hindernissen

Contact warmte – koude: gevaar van explosie bij het beschadigen van ondergrondse leidingen






Opruimen & nivelleren

Tuin + beplanting

Omheining aanbrengen

Oprit


Val van voorwerpen bij behandeling

Uitvoering door



Contact beweeglijke voorwerpen: losschieten van de draad

Respecteren van de voorschriften Aannemer omgevingswerken en de instructies van de leverancier

Op voorwerpen trappen: aanwezigheid van hinderlijke voorwerpen op het terrein

Onmiddellijk opruimen en afvoeren Aannemer omgevingswerken van alle puin en hindernissen

Contact warmte - koude : gevaar van explosie bij het beschadigen van ondergrondse leidingen






© NAVB-CNAC 2010


35

navbdossier 8. Omgevingsaanleg Te bekijken onderwerpen

Risico’s

Betegelingen aanbrengen (terras, pad, zwembad, …)

Werken uitvoeren vanaf Val van personen van hoger gelegen vlak bij betegeling van het een stelling met de nodige valbeveiliging zwembad


Val van personen van hoger gelegen vlak bij uitvoeren vloer errond

Valbeveiliging aanbrengen aan de rand van het zwembad

Aannemer zwembad/ omgevingwerken




Werken uitvoeren vanaf een aangepaste stelling


Tilhulpmiddelen




Gezondheidsklachten door contact met stof en gevaarlijke stoffen Toebehoren Speeltuigen voor kinderen

Uitvoering door Aannemer zwembad

Aannemer omgevingswerken Val personen van hoger vlak: als toestel hoger dan 2 m is


Val voorwerpen bij behandeling Val van een onderdeel


Tabel 4-3: Opsporing van de belangrijkste veiligheids- en gezondheidsrisico’s die kunnen worden verholpen - ontwerpfase

Coactiviteit Bij de werkzaamheden zullen altijd verschillende activiteiten gelijktijdig uitgevoerd worden. De bedoeling van het aanstellen van een veiligheidscoördinator is vermijden dat er werken worden uitgevoerd waarbij de ene aannemer de werknemers van de andere aannemers blootstelt aan risico’s waarvan ze zich niet bewust zijn en waarvoor ze de preventiemaatregelen niet kennen. We denken aan: • het vrijkomen van gevaarlijke stoffen (kwartsstof, oplosmiddelen, …); • brandgevaar; • vallende voorwerpen; • werken op hoogte en val van personen; • lawaai en trillingen (afbraakwerken, slijpen van sleuven, boren van gaten, …). Ook activiteiten die in combinatie met elkaar risico’s opleveren, moeten behandeld worden, zoals bijvoorbeeld: • slijpwerk of laswerk terwijl andere werknemers met ontvlambare producten werken; • werken aan gemetselde of betonnen constructies die door een andere aannemer gemaakt zijn en waarvan men niet weet of ze een voldoende hardingstijd en dus voldoende stabiliteit of sterkte hebben. Door een goed bestudeerde planning van de werken kunnen deze risico’s beperkt worden. Een voorbeeld van planning wordt in de onderstaande figuur gegeven. De punten die aangeduid zijn als ‘specifieke veiligheidsvoorzieningen’, zijn punten die gemeenschappelijk zijn voor meerdere aannemers. Het is dan ook zeer belangrijk om vast te leggen welke aannemer deze punten moet uitvoeren, om er een goede tijdsraming voor op te maken en om duidelijke afspraken te maken over de planning en de aanvangdata of einddata van de verschillende deelaannemingen.

© NAVB-CNAC 2010

36


navbdossier Schematische voorstelling van de planning van het project Terrein bouwrijp maken rooien van de bomen afbraakwerken uitgraven en aanvullen van de waterput Aansluiting van de nutsleidingen voorbereiding (wachtbuizen, aansluitputten …) wachtleiding naar woning en tuinhuis

1 = tuinaannemer 2 = grondwerken en afbraakwerken 3 = algemeen aannemer 4 = dakwerker 5 = ramen en deuren 6 = installateur technieken 7 = pleisterwerken 8 = vloerder 9 = schrijnwerker 10 = schilder - behanger 11 = aannemer zwembad 12 = EDTC en distributiebedrijven

1 2 2

Ruwbouw - kelder uitgraven van de kelder bouwen van de kelder en inrit garage plaatsen van drainage en aarding aanvullen uitgraving rond de kelder

3 3

2 3 3 2

Ruwbouw - gelijkvloers en verdiepingen metselwerk, plaatsing vloerplaten, isolatie … schoonmaken van het terrein

3 3

Dakwerken Buitenschrijnwerk

4 5

Binneninrichting elektriciteit, verwarming, ventilatie, sanitair, keuring installaties en aansluiting op het net pleisterwerken vloeren ... keuken en binnenschrijnwerk… schilderen en behangen

6

6 12

7 8 9 10

Tuinaanleg nivelleren van het terrein aanleg van terras, buitentrappen en verhardingen plaatsen van omheiningen aanleg tuinverlichting Zwembad en tuinhuis uitgraving van de kuip funderingen plaatsen van de zwembadkuip aanvullen uitgraving rond het zwembad plaatsen van het tuinhuis elektriciteit, aanen afvoer water …

6

2 1 1 6

2 3 11 2 11 6

Specifieke veiligheidsvoorzieningen plaatsen van de kraan werfomheining en signalisatie onderhoud van de openbare weg onderhoud elektrische installatie plaatsing en onderhoud bureel en sanitaire voorzieningen

Figuur 30: Planning

Bespreking van de specifieke knelpunten voor het project Kritieke fasen De kritieke fasen zijn: • kritieke fase 1 : de afbraak van de bestaande bebouwing; • kritieke fase 2 : het opstellen van een kraan voor het aanbrengen; • kritieke fase 3 : het gieten van de algemene funderingsplaat met verstevingsbalken; • kritieke fase 4 : het plaatsen van de dubbelbreedplaatwanden; • kritieke fase 5 : het plaatsen van vloerelementen en een geprefabriceerde trap; • kritieke fase 6 : het plaatsen van dakspanten; • kritieke fase 7 : het maken van een zwembadkuip; • kritieke fase 8 : de coactiviteit tijdens installatiewerkzaamheden; • kritieke fase 9 : het werken tijdens slechte weersomstandigheden, zoals slechte zichtbaarheid (door mist, hevige regen…), hoge windsnelheden…

Risico’s ten gevolge van de uitvoering van het werk De aannemer moet de risico’s ten gevolge van de uitvoering van het werk inventariseren. De risico’s die optreden als gevolg van de uitvoering van het werk zelf en die verband houden met de toegepaste arbeidsmiddelen (gereedschappen, machines, andere hulpmiddelen), moeten door de uitvoerende (onder)aannemer(s) geëvalueerd worden. Zodra ze hun contract hebben ondertekend, moeten de (onder)aannemers voor elk van hun activiteiten een specifieke risicoanalyse uitwerken, detailleren en vooral de preventieve maatregelen eenduidig beschrijven. Deze risicoanalyse moet voor aanvang van de betreffende werkzaamheden ter goedkeuring worden voorgelegd aan de veiligheidscoördinator-verwezenlijking.

Knelpunten in de uitvoeringsfase vermijden in de ontwerpfase De adviseurs van het NAVB stellen tijdens hun werfbezoeken regelmatig dezelfde knelpunten vast. Hierbij stellen we een aantal maatregelen voor die al in de ontwerpfase kunnen worden voorzien ter voorkoming ervan. © NAVB-CNAC 2010


37

navbdossier Afbraak Voor manuele afbraakwerken wordt dikwijls vanaf de binnenzijde van het gebouw gewerkt. Met valgevaar naar de buitenzijde wordt slechts zelden rekening gehouden. Het advies aan slopers is om houten balken langs de buitenzijde van het gebouw door de gevel te monteren. Tijdens de afbraak kan daar dan een leuning tegen worden aangebracht naargelang de werken vorderen. Een mogelijkheid om kosten te besparen is het afbraakmateriaal gebruiken voor de aanleg van de opslagplaats en de werfwegen.

Figuur 31: Geïmproviseerde stelling

Situatieschets afbraak In het uitgewerkte voorbeeld is er slechts 3 m beschikbaar tussen de woning en de perceelgrenzen. Deze 3 m is nodig om : • een veilige taludhelling te creëren bij de uitgraving van de kelder; • de doorgang naar het achterliggende terrein te verzekeren (voor de bouw van het zwembad en de aanleg van de tuin,…). Het is niet rendabel om het afbraakmateriaal te gebruiken voor de aanleg van de opslagplaatsen. Eventueel kan het gebruikt worden als funderingsmateriaal voor de inrit naar de garage en voor de opvulling van de waterput. Hierbij moet wel aandacht besteed worden aan de grootte van de brokstukken. Als ze te groot zijn, riskeert men een slechte opvulling of verdichting en verzakkingen achteraf.

Werken op hoogte – stellingen

Figuur 32: Dakwerken uitvoeren vanaf stelling

Op bouwplaatsen wordt regelmatig vastgesteld dat een stelling geplaatst wordt voor het metselen van het buitenspouwblad. Doordat deze stelling kort bij de gevel opgesteld staat, moet ze gedemonteerd worden om het buitenschrijnwerk te kunnen plaatsen. Ze is meestal ook niet geschikt als opvangvloer bij dakwerken of als werkvloer door de opstelling onder een goot of oversteek. Een goed alternatief is hier het gebruik van een stelling met consoles aan de muurzijde. Bij het metselen wordt de console mee naar boven opgebouwd; voor het plaatsen van het buitenschrijnwerk wordt ze van bovenuit gedemonteerd na de plaatsing van de ramen en bij de dakwerken zorgt de bovenste console voor een volledig gesloten vloer. Als al bij het ontwerp duidelijk beschreven zou staan welk type stelling op welke plaats en voor welke activiteiten geschikt moet zijn, zou het opmaken van de prijsofferte veel eenvoudiger zijn voor de aannemer, maar zouden ook bepaalde problemen al vanaf de bouwvergunning opgevangen kunnen worden (inname openbare weg, voetpad voor stelling…).

Werken op hoogte – daken Voor werken op platte daken moet in de ontwerpfase rekening gehouden worden met de valbeveiliging voor de dakrandafwerking. Daarvoor worden nu zeer vaak leuningen weggenomen. Ook hier is een stelling een goede oplossing. Voor hellende daken moet al bij het ontwerp worden verwezen naar het type leuning dat moet worden gebruikt om de werken uit te voeren. Hierbij moet rekening worden gehouden met de bepalingen van de norm EN 13374 volgens de helling en werkhoogte van het dakvlak. Er moet ook gekozen worden voor een arbeidsmiddel waarmee alle werken kunnen worden uitgevoerd en dat niet moet worden weggenomen om bv. de goot af te werken. Ook hier is het besluit dat het enige bruikbare en veilig te monteren en te demonteren arbeidsmiddel een stelling is.

Ramen

Figuur 33: Verdiepingshoge ramen

Verdiepingshoge ramen, hoge ramen of openingen in de gevel zorgen dikwijls voor problemen bij het plaatsen van de ramen. Het plaatsen van de ramen gebeurt van binnenuit voordat er glas in de kaders geplaatst is. Bij de ontwerpfase en zeker ook bij de bestelling van het buitenschrijnwerk moet dus rekening gehouden worden met de te nemen preventiemaatregelen. Een stelling met consoles of consoles die in de gevel verankerd zitten, kunnen hiervoor een oplossing bieden. Voor deze ramen is het ook opportuun om in de ontwerpfase te voorzien dat er ramen gebruikt worden die op slot kunnen of dat er onmiddellijk na de plaatsing van de ramen leuningen aan de buitenzijde voorzien worden. Dat is ook het geval voor verdiepingshoge ramen op het ogenblik dat een stelling of een andere collectieve valbeveiliging aan de buitenzijde wordt weggenomen en er nog geen definitieve leuning geplaatst is.

Balustrades/leuningen Om beschadigingen te voorkomen verbieden architecten regelmatig dat er leuningen op architectonisch beton (terrassen, gevelelementen, …) geklemd worden. Toch is dat niet noodzakelijk. Er moet voorgeschreven worden dat de fabrikant een anker vooraf instort voor de montage van de voorlopige en eventueel de definitieve valbeveiliging. Zo worden beschadigingen vermeden. Langs trappen of bordessen worden in de ruwbouwfase meestal leuningtypes gebruikt die over de betonplaat klemmen. Wanneer de dekvloerlegger of vloerder komt, staan ook deze leuningen in de weg voor het plaatsen van de randbekisting of afwerking. Ook hier kan een ingestort anker soelaas bieden voor de montage van voorlopige en definitieve leuningen, maar ook voor de bevestiging van de randbekisting. © NAVB-CNAC 2010

38


navbdossier

Verplichte documenten coördinatie ontwerp Allereerst volgt hierna een overzicht van de taken van de coördinator-ontwerp: • het veiligheids- en gezondheidsplan opstellen en er de keuzes en de kritieke fases voor de veiligheid en gezondheid, waarbij de coördinator-verwezenlijking minstens op de bouwplaats aanwezig moet zijn, in opnemen • het veiligheids- en gezondheidsplan aanpassen aan elke wijziging die werd aangebracht aan het ontwerp • de elementen uit het veiligheids- en gezondheidsplan overmaken aan de tussenkomende partijen, voor zover deze elementen hen betreffen • ervoor zorgen dat de betrokkenen schriftelijk in kennis worden gesteld van hun eventuele gedragingen, handelingen, keuzes of nalatigheden die in strijd zijn met de algemene preventieprincipes; daartoe mag hij ook een coördinatiedagboek gebruiken • de opdrachtgever adviseren inzake de overeenstemming van het bij de offertes gevoegde document met het veiligheids- en gezondheidsplan en hem in kennis stellen van eventuele nietovereenstemmingen • het postinterventiedossier openen, bijhouden en aanvullen • het veiligheids- en gezondheidsplan, het eventuele coördinatiedagboek en het postinterventiedossier overdragen aan de opdrachtgever en die overdracht en het einde van het ontwerp van het bouwwerk schriftelijk vaststellen De opdracht van de coördinator-ontwerp eindigt met de overdracht van de coördinatiedocumenten aan de persoon die de hem aangesteld heeft.

Figuur 34: Collectieve randbescherming prefab

Het veiligheids- en gezondheidsplan Het veiligheids- en gezondheidsplan is het belangrijkste coördinatie-instrument. Het bevat de preventiemaatregelen ter voorkoming van de risico’s die kunnen ontstaan door de wederzijdse inwerking en de opeenvolging van activiteiten van de verschillende tussenkomende partijen op de bouwplaats. Er moet een veiligheidsplan worden bijgehouden voor elke bouwplaats waar coördinatie vereist is. Het plan is vooral praktisch van aard en specifiek voor elke bouwplaats. Het bevat zowel technische gegevens (risicoanalyse, preventiemaatregelen, beschrijving van het bouwwerk, instructies voor de tussenkomende partijen,…) als administratieve inlichtingen. Belangrijk is dat de opdrachtgever de nodige maatregelen moet nemen om ervoor te zorgen dat het veiligheids- en gezondheidsplan deel uitmaakt van het bestek, de prijsaanvraag of de contractuele documenten en dat het daarin wordt opgenomen als een afzonderlijk deel met als titel ‘Veiligheids- en gezondheidsplan’. Om te verzekeren dat de maatregelen uit het veiligheids- en gezondheidsplan daadwerkelijk toegepast kunnen worden bij de uitvoering van de werken, zorgt de opdrachtgever ervoor dat: 1. de kandidaten bij hun offertes een document voegen dat verwijst naar het veiligheids- en gezondheidsplan en waarin ze beschrijven op welke manier ze bij het uitvoeren van het bouwwerk rekening zullen houden met dit plan. 2. de kandidaten bij hun offertes een afzonderlijke prijsberekening voegen in verband met de preventiemaatregelen en -middelen die in het veiligheids- en gezondheidsplan bepaald worden, met inbegrip van de buitengewone individuele beschermingsmaatregelen en -middelen. De kosten die daarbij in aanmerking worden genomen, zijn de kosten van de geïntegreerde veiligheidsmaatregelen die genomen moeten worden om het bouwwerk te realiseren (bv. de kosten van een stelling, een collectieve valbeveiliging, een kraan, een omheining, …). 3. de coördinator-ontwerp zijn taak kan volbrengen.

Figuur 35: Prefabtrap met voorziening voor valbeveiliging

Het coördinatiedagboek Het coördinatiedagboek is het document dat tijdens de uitvoering van de werken door de veiligheidscoördinator wordt bijgehouden en dat de gegevens en aantekeningen in verband met de veiligheidscoördinatie bevat. Het start op basis van de risicoanalyses die werden uitgevoerd tijdens de ontwerpfase en de preventiemaatregelen die hiervoor werden vastgelegd (VGP) en wordt tijdens de uitvoering van de werken systematisch aangevuld met hoe er rekening gehouden wordt of moet worden met de onvoorziene risico’s op de bouwplaats. In het coördinatiedagboek worden ook alle incidenten en ongevallen genoteerd.

© NAVB-CNAC 2010


39

navbdossier Het postinterventiedossier Het postinterventiedossier is bedoeld om een hoger veiligheidsniveau te waarborgen bij de uitvoering van latere verbouwings-, onderhouds- of herstellingswerken. Dit dossier moet worden bijgehouden voor alle bouwplaatsen en ter beschikking worden gesteld van de ontwerpers die nieuwe projecten moeten bestuderen en van de aannemer(s) die latere werken zullen uitvoeren. Het bevat alle informatie die nuttig of nodig is bij het uitvoeren van latere werkzaamheden, zoals: • het onderhoud van de woning (schilderen van de ramen, onderhoud van het buitenschrijnwerk, …) • het aanpassen van de woning, de herbestemming van lokalen (bv. aanpassing van de zolder tot hobbyruimte met aangepaste elektrische voorzieningen, verwarming, …) • het uitbreiden van de constructie, het verbouwen van de woning, … (bv. omvorming van een bestaande woning tot kangoeroewoning, …) •… Het bevat dus alle nuttige informatie over : • de gebruikte materialen en hun technische kenmerken • de beschrijving van de dragende constructie, de richting van de welfsels, draagbalken, … • de maatregelen in verband met brandpreventie • de maatregelen in verband met inbraakpreventie • de ligging van de leidingen (elektriciteit, water, verwarming, gas, kabel, …) • de EPB (EnergiePrestatieBerekening) of het EPC (EnergiePrestatieCertificaat) • de uitgevoerde studies (grondsondering, stabiliteitsstudie, …)

Praktische uitwerking van art. 30 van het KB TMB Artikel 30 van het KB TMB van 25/01/2001 bepaalt het volgende : Art 30 De opdrachtgever neemt de nodige maatregelen opdat het veiligheids- en gezondheidsplan deel zou uitmaken van, al naargelang het geval, het bijzonder bestek, de prijsaanvraag of de contractuele documenten en daarin als een afzonderlijk en als dusdanig betiteld deel wordt opgenomen. Opdat de maatregelen vastgesteld in het veiligheids- en gezondheidsplan daadwerkelijk zouden kunnen toegepast worden bij de uitvoering van de werken, zorgt hij ervoor dat: 1° de kandidaten bij hun offertes een document voegen dat verwijst naar het veiligheids- en gezondheidsplan en waarin zij beschrijven op welke wijze zij het bouwwerk zullen uitvoeren om rekening te houden met dit veiligheids- en gezondheidsplan; 2° de kandidaten bij hun offertes een afzonderlijke prijsberekening voegen in verband met de door het veiligheids- en gezondheidsplan bepaalde preventiemaatregelen en -middelen, inbegrepen de buitengewone individuele beschermingsmaatregelen en -middelen; 3° de coördinator-ontwerp zijn taak, bedoeld in de artikelen 4sexies, 5°, en 11, 4° kan volbrengen. De opdrachtgevers van de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen waarop de bepalingen van artikel 29 van toepassing zijn, zijn van de toepassing van dit artikel vrijgesteld. Om dit op een eenvoudige manier toe te passen bij de bouw van een woning is het aangewezen dat de architect (= bouwdirectie belast met het ontwerp) de nodige clausules opneemt in de meetstaat om zo rekening te houden met de punten die de veiligheidscoördinator-ontwerp heeft aangeduid als aandachtspunten.

© NAVB-CNAC 2010

40


navbdossier Lijst van aandachtspunten in het geschetste voorbeeld: • De toegang tot het tehuis voor gehandicapten moet vrij blijven. Speciale aandacht is nodig om de straat schoon te houden voor de rolstoelgebruikers. Idem bij het plaatsen van de hekken en signalisatie, omleiding van het verkeer, … • Tijdens de uitvoering van de inrit naar de ondergrondse garage moeten de nodige voorzieningen getroffen worden om te vermijden dat het regenwater bij een eventuele zware regenbui van de straat naar de garage loopt. • Bij het rooien van de boom langs de toegangsweg van het tehuis moet ervoor gezorgd worden dat de wegverharding niet beschadigd wordt. Bij het uitgraven van de stronk moeten de nodige signalisatieborden en afsluitingen geplaatst worden. Er moeten ook afspraken gemaakt worden met de directie van het tehuis om het verkeer via deze toegangsweg tijdelijk te onderbreken op dat moment. • De bestaande elektriciteitsleiding wordt behouden. Tijdens de voorbereidingswerken moet de ligging ervan gecontroleerd en duidelijk afgebakend worden. Idem voor de bestaande aansluiting met de waterleiding. • Er bestaat geen werfomheining, dus die moet voorzien worden door de aannemer, zowel aan de straatzijde als aan de linkerperceelsgrens (tehuis gehandicapten). • Bij de uitvoering van de kelder met dubbelwandige breedplaten moet een kraan met een hijscapaciteit van 2.000 kg voorzien worden op 25 m. • De bakgoot moet voorzien worden van een verstevigde rand die kan dienen om een dakladder in te plaatsen (een alternatieve oplossing kan voorgesteld worden). Om een prijsvergelijking te kunnen maken kunnen detailprijzen gevraagd worden voor: • de kosten voor de inname van het voetpad en de openbare weg • de kosten voor het plaatsen en onderhouden van 38 m hekken voor de afscheiding tussen de bouwplaats en het tehuis voor gehandicapten • de kosten voor de huur (plaatsing en onderhoud) van een elektrogroep ten opzichte van de kosten voor een tijdelijke aansluiting op het net • de kosten van de kraan : - alternatief : torenkraan / mobiele kraan - huurprijs per dag/maand – montage-/demontagekosten - alternatief: kraan met gieklengte > 25 m of kraan met gieklengte < 18 m + tijdelijke mobiele kraan • de uitvoering van de kelder : - door een gespecialiseerde aannemer (ter plaatse bekist en gestort beton) - met dubbelwandige breedplaten • de valbeveiliging voor dakwerken: - permanente randbeveiliging - een ankerpunt voor individuele valbescherming Het is ook zeer belangrijk om schriftelijk vast te leggen dat, als de aannemer in gebreke blijft om deze veiligheidsvoorzieningen uit te voeren, de opdrachtgever het recht heeft om ze te laten uitvoeren door een derde en de kosten te verhalen op de aannemer die in gebreke is gebleven. Dit illustreert nogmaals hoe belangrijk het is om al deze aandachtpunten duidelijk te specificeren in de prijsvraag en in de aannemingsovereenkomst en duidelijk overeen te komen wie deze punten moet uitvoeren. Het is niet nodig om alle wettelijk verplichte preventiemaatregelen en alle maatregelen die elke aannemer bij de uitvoering van zijn werken moet nemen, op te nemen in het veiligheids- en gezondheidsplan. De kosten die nodig zijn om de wettelijk voorziene veiligheidsmaatregelen aan te brengen en om de werken in veilige omstandigheden uit te voeren, moeten inbegrepen zijn in de inschrijvingsprijs en kunnen nadien niet verhaald worden op de bouwheer.

© NAVB-CNAC 2010


41

navbdossier Situatieschets: Voorbeeld veiligheidheidsmeetstaat met prijsberekening ACTIVITEIT

RISICO

PREVENTIEMAATREGEL

KOSTPRIJS

Toegankelijkheid gehandicapten

toegang schoonhouden … …, …€ hekken en signalisatie plaatsen, omleiding van het verkeer

Opstapelen van afval, moeilijke circulatie

werf opruimen bouwafval verwijderen

… …, …€

Geen of slechte communicatie

planning opstellen

… …, …€

2 Werfafbakening

Indringing van derden op de werf

omheining aanbrengen op de plaatsen waar … …, …€ afsluiting onbestaande is (straatzijde & kant tehuis)

3 Rooien van bomen langs zijde tehuis

Beschadiging rijweg

voorzieningen om de wegverharding niet te beschadigen

… …, …€

Valgevaar bij weghalen stronken

specifieke afsluiting en signalisatie plaatsen

… …, …€

Alternatief 1: Behoud van bestaande elektriciteitsleiding

de veiligheid ervan controlen (bij onvoldoende veiligheid Æ alternatief 2) de ligging controleren de ligging afbakenen

… …, …€

Alternatief 2: De bestaande installatie is onvoldoende veilig

aansluiten op het net

… …, …€

Verzakking en bedelving bij graafwerken

uitgraving uitvoeren in talud

… …, …€

1 Alle werkzaamheden

4 Voorbereidingswerken

5 Graafwerken

6 Uitvoeren van kelder

Beschadiging van de plannen van de bestaande toestand ondergrondse leidingen & kabels opvragen bij alle instanties ligging controleren en afbakenen

… …, …€

Hijsen van zware elementen

… …, …€

een kraan met voldoende hijscapaciteit voorzien Æ (bij keuze dubbelwandige breedplaatvloeren) hijscapaciteit van 2.000 kg op 25 m.

7a Aanvoeren van materiaal

Plaatsing van de kraan binnen gebruik : bouwterrein of op openbare weg - torenkraan - mobiele kraan voorzien huurprijs per dag/maand – montage-/ demontagekosten

7b Plaatsen van hijstoestel

8 Uitvoeren van dakwerken

… …, …€ … …, …€

Interactie met verkeer: Mogelijkheid 1 : Plaatsing op openbare weg

gebruik kraan met gieklengte > 25 m afbakening op de openbare weg

… …, …€

Mogelijkheid 2: Plaatsing op bouwterrein

gebruik kraan met gieklengte < 18 m na uitvoering kelder + mobiele kraan na uitvoering kelder

… …, …€

Valgevaar bij dakwerken/ onderhoudswerken

voorzien van permanente randbeveiliging

… …, …€

voorzien van ankerpunten voor individuele … …, …€ valbescherming ALTERNATIEF 3: voorzien van stevige bakgoot en traphaken voor plaatsing van ladder voor onderhoud

9 Uitvoeren van inrit

… …, …€ … …, …€

Indringing van water

10 Uitvoeren van latere werken Postinterventiedossier – risico’s & onderhoudswerken voor latere werken

… …, …€

voorzieningen voor afvoeren regenwater

… …, …€

de nodige documenten, technische fiches en “as built”-plannen eigen aan de uitgevoerde werken, de gebruikte materialen en de geplaatste toestellen verschaffen

… …, …€

© NAVB-CNAC 2010

42


navbdossier

Besluit In de praktijk stellen we vast dat het belang van de veiligheidscoördinator-ontwerp vaak wordt onderschat en wordt ervaren als een nutteloze administratieve verplichting die door de wetgever is opgelegd. Nochtans heeft het tijdig aanstellen van deze coördinator onmiskenbare voordelen. Hij moet de opdrachtgever en de architect bijstaan om de juiste keuzes te maken, zodat de woning een aangename, veilige en gezonde woning zal zijn. Door zijn specifieke kennis en ervaring kan hij vermijden dat er in de ontwerpfase verkeerde keuzes worden gemaakt, die pas zichtbaar worden tijdens het bouwen of als de woning al in gebruik is genomen. Een diepgaandere studie kan enorm veel zorgen en kosten vermijden. Daarom is het volgende spreekwoord hier zeker van toepassing: bezint eer ge begint.

© NAVB-CNAC 2010


43

navbdossier

Bijlagen Controlelijsten toegepast op het ontwerp Controlepunten in verband met de omgeving van het bouwwerk ONDERWERP: omgeving

JA

Beperkingen t.g.v. bodemgesteldheid

x

Hoogte grondwaterstand

x

Liggen en/of hangen er hoogspanningslijnen in de onmiddellijke omgeving van de bouwplaats?

NEE

N.V.T.3

Bestekpost

Preventiemaatregelen Draagkracht laten checken Æ sondering

x

Zijn er ondergrondse leidingen?

x

Plaats is gekend Ligging aanduiden

Is er sprake van bodemverontreiniging ? • al onderzocht (rapport beschikbaar) • contaminatie mogelijk

x

Bodem laten onderzoeken

Zijn er bedrijven met verhoogde risico’s in de onmiddellijke omgeving?

x

Ligt de bouwplaats op de oever van een waterloop?

x

Ligt de bouwplaats in de omgeving van scholen, opvangcentra?

x

Er is een home voor gehandicapten naast de bouwplaats.

Is de bouwplaats goed bereikbaar? • hoogte belemmeringen (viaducten, poorten, etc.) • belemmeringen t.o.v. maximale gewichten (max. wielasdruk) • belemmeringen t.o.v. max. lengte transporten

x

Gezien de te transporteren bouwmaterialen is bereikbaarheid geen probleem.

Moet men rekening houden met een aantal verkeersmaatregelen? • te volgen transportroute • afspraken met verkeerspolitie • afspraken met wegbeheerder • aan te brengen voorzieningen i.v.m. verkeersveiligheid • parkeermogelijkheden • bereikbaarheid ambulance, brandweer, …

x

De bereikbaarheid voor ambulances en brandweer moet verzekerd worden omwille van het naastliggende home voor gehandicapten.

Zijn er risico’s voor omwonenden en/of publiek? • aanwezigheid van publiekstrekkers zoals scholen, openbare gebouwen, winkelcentra, … • rechtstreekse buren • recht van doorgang • afspraken met kopers, huurders, …

x

Er is een home voor gehandicapten naast de bouwplaats.

Zijn er beperkende maatregelen i.v.m.: • geluid • parkeren • vervuiling • werktijden

x

Zijn er bijzondere activiteiten in de directe omgeving van de bouwlocatie? • andere aannemers • activiteiten van nutsbedrijven • infrastructuurwerken

x

3

N.V.T.: niet van toepassing

© NAVB-CNAC 2010

44


navbdossier ONDERWERP: omgeving

JA

NEE

N.V.T.3

Bestekpost


Zijn er bijzondere objecten in de directe omgeving van de bouwlocatie? • bovengrondse hoogspanningslijnen • ondergrondse leidingen • spoorbanen • opslag gevaarlijke stoffen • stabiliteit bestaande gebouwen • bomen, openbaar groen • waterlopen

x

Ondergrondse leidingen aanwezig

Zijn alle nutsvoorzieningen aanwezig en bereikbaar? • telefoon, kabeltelevisie • gas • riolering • water • elektriciteit •…

x

Ondergrondse leidingen aanwezig

Moeten er maatregelen genomen worden met betrekking tot de toegankelijkheid van de bouwlocatie? • afsluitbaarheid van de bouwplaats - verboden toegang voor onbevoegden - toegangsregeling - aanwezigheidsregistratie - bewaking -… • in- en uitritten • terreingesteldheid - beloopbaarheid - stabiliteit materieel - vervuiling -… • grondwaterstand - drainage, bemaling - pompen, noodaggregaat - grachten, waterloop -… • taluds • keerwanden • bouwwegen Is er voldoende ruimte voor werfinstallaties en tijdelijke opslag? • toegang werfwegen en parkeerruimte • sociale voorzieningen • werfburelen • EHBO-post • werkplaatsen • opslagruimte • tijdelijke opslag grond • materiaal • afval •…

Speciale aandacht voor sloop bestaande gebouw en bijgebouwen x

x x

x

© NAVB-CNAC 2010


45

navbdossier ONDERWERP: omgeving Is er rekening gehouden met aanen afvoerroutes van groot materieel? • heistelling • bouwkraan • transport heipalen/stelplaten/prefab •…

JA

NEE

N.V.T.3

Bestekpost


x

Is er sprake van beperkingen m.b.t.: • bouwplaatsafbakening • wegafzettingen •…

x

Is er rekening gehouden met te nemen verkeersmaatregelen?

x

Is er sprake van recht van doorgang tijdens de werkzaamheden?

x

Controlepunten in verband met de bouwtechnische aard van het bouwwerk ONDERWERP: bouwtechnische aard

Ja

Nee

Is er rekening gehouden met inzet, situering en reikwijdte van bouwkranen of ander zwaar materieel?

N.V.T.

Bestekpost


X

Is er rekening gehouden met intern transport (voldoende brede doorgangen)?

X

Is er ruimte voorzien voor de opstelling van: • steigers • liften •…

X

Is er in alle bouwfasen rekening gehouden met de bereikbaarheid van: • gezondheidsinrichtingen • EHBO-voorzieningen • opslagplaatsen/materiaalketen • vluchtwegen •…

X

EHBO-kit

Controlepunten in verband met de impact van de bouwonderdelen op het bouwproject ONDERWERP: bouwonderdelen

Ja

Nee

N.V.T.

X

Zijn de verschillende bouwonderdelen zoals gevel en dak goed bereikbaar tijdens bouwen onderhoudswerkzaamheden? Kruipruimte/technische kokers: is de werkhoogte voldoende (min. 80 cm)?

Bestekpost

Preventiemaatregelen Als toegang tot het dak moet een stelling worden opgesteld.

X

Zijn de afmetingen van de opstellingsruimten voor CV en luchtbehandelingsinstallaties aangepast?

X

Zijn de installatie en bouwdelen voor onderhoudswerkzaamheden goed bereikbaar?

X

© NAVB-CNAC 2010

46


navbdossier Controlepunten in verband met de impact van het bouwprincipe ONDERWERP: bouwprincipe Is er sprake van: • afbraakwerken • verwijderen van gevaarlijke materialen • bodemverontreiniging •… Zo ja, is er rekening gehouden met eventuele gevolgen voor de uitvoeringstermijn en uitvoeringskosten?

Ja

Nee

Bestekpost

Preventiemaatregelen De bestaande woning moet worden afgebroken. Maatregelen te treffen ter voorkoming van stofen geluidshinder Kijken of er asbest aanwezig is in de bestaande woning

X X

X X

Wordt er bij het opstellen van de uitvoeringstermijn rekening gehouden met: • afbraakwerken • verwijderen van gevaarlijke materialen • bodemverontreiniging •…

X X

Wordt er een realistische planning in tijd en kosten opgesteld, rekening houdend met: • bodemgesteldheid • transport op bouwplaats • begaanbaarheid werkplek • inzetbaarheid van materieel • funderingsconstructie (algemene vloerplaat prefab, palen,…) • aanpak ruwbouw, afbouw en installatie •…

X X X X X

X

X X

Werd een volgorde voor de uitvoering van de werken opgesteld, rekening houdend met het vroegtijdig wind- en waterdicht maken van het gebouw? Is er gedacht aan het op tijd plaatsen en gebruiken van definitieve trappen?

N.V.T.

Een trappentoren zal worden opgesteld.

X

Controlepunten in verband met materiaalgebruik en -detaillering ONDERWERP: materiaalgebruik en detail Is er rekening gehouden met de voor de bouwnijverheid geldende C.A.O.’s en/of richtlijnen m.b.t. gewicht/ afmetingen/ruwheid/giftigheid e.d. van de gebruikte bouwproducten?

Ja

Wordt er gedacht aan een arbeids-, gebruiks- en onderhoudsvriendelijke oplossing voor de afwerking van vloeren (bv. gebruik maken van gietvloeren)?

N.V.T.

Bestekpost


X

Is bij werkzaamheden in kruipruimtes rekening gehouden met: • bodemgesteldheid • bereikbaarheid • veilige verlichting • ventilatie •… Wordt er bij de specificatie van de bouwmaterialen gedacht aan: • gebruik van schadelijke hulpstoffen • stofen geluidsproductie • trillingen • fysieke belasting •…

Nee

X

X X X X

X

© NAVB-CNAC 2010


47

navbdossier Is er bij bodemsaneringswerken rekening gehouden met de te treffen voorzieningen?

X

Is er bij installatieonderdelen rekening gehouden met een minimale vrije ruimte rondom toestellen, zodat het installeren, bedienen, onderhouden en eventueel herstellen op een verantwoorde, veilige en ergonomische wijze kan gebeuren? X Zijn er bevestigingpunten voor transport op de bouwplaats voorzien? Zijn er tijdelijke of permanente bevestigingsmogelijkheden voor veiligheidsvoorzieningen tijdens de bouwen gebruiksfase? • vangnetten • vluchtwegen • noodtrappen • brandblusinstallatie • bevestigingspunten voor persoonlijke beschermingsmiddelen tegen het vallen,… •…

X

X X X X X

Controlepunten in verband met fasering en bouwmethoden ONDERWERP: fasering en bouwmethoden Risico’s als gevolg van eventuele samengaande activiteiten op de bouwplaats: • explosiegevaar • stofen geluidsproductie • trillingen •…

Ja

Nee

N.V.T.

Bestekpost


N.V.T.

Bestekpost


X X X

Controlepunten in verband met de definitieve afwerking ONDERWERP: definitieve afwerking

Ja

Nee

Is er bij de definitieve keuze van afwerkingsmaterialen rekening gehouden met wettelijke normen en/of met de voor de bouwnijverheid opgestelde regels van goede praktijk? • verfproducten kiezen met de minste risico’s • voor binnenwerk: oplosmiddelvrije of -arme verfproducten gebruiken • geen asbest- en teerhoudende producten gebruiken • verfproducten aanbrengen onder geconditioneerde omstandigheden, bv. in daartoe ingerichte werkplaatsen •…

X

X X X

© NAVB-CNAC 2010

48


navbdossier Controlepunten in verband met de bestekbepalingen ONDERWERP: bestek

Ja

Nee

Is bij het bestek een planning of schema gevoegd voor het leveren van werktekeningen, zodat deze op het werk beschikbaar zijn? Is bij het bestek een analyse gevoegd met betrekking tot veiligheids- en gezondheidsrisico’s?

N.V.T.

Bestekpost


X Zie voorbeeld in bijlage

X Zie voorbeeld in bijlage

Is het voorzien dat de aannemer vóór de gunning een goedgekeurd veiligheids- en gezondheidsplan moet voorleggen?

X

Is de opvolging en de evaluatie van de toegepaste preventieprincipes geregeld?

X

Zie voorbeeld in bijlage

Is het voorzien dat installaties niet eerder in gebruik genomen worden dan nadat alle aanwezigen op de bouwplaats zijn geïnformeerd en de nodige veiligheidsmaatregelen zijn getroffen? X

Controlepunten in verband met de onderhoudsfase van het bouwwerk ONDERWERP: onderhoudsfase

Ja

Nee

N.V.T.

Bestekpost


Is er rekening gehouden met de vorm van het gebouw voor een eventueel later onderhoud?

• Kan er rond het gebouw een looppad voorzien worden (bv. 1,5 m. breed) waarop een rolstelling kan worden geplaatst?

X

• Lopen de waterpartijen niet tot aan de gevel en is er nog voldoende ruimte tussen de waterpartij en het gebouw?

X

• Zijn er niet te veel uitspringende geveldelen, zodat een stelling normaal opgebouwd kan worden?

X

• Zijn er niet te veel inspringende geveldelen?

X

• Kunnen overhangende glas- of geveldelen met een hoogwerker bereikt worden?

X

• Zijn er niet te veel hellende glasvlakken?

X

• Vormen eventuele lichtreclames en vlaggenmasten geen obstructie voor het onderhoud van het gebouw?

X

• Zijn balkons en richels voor het zemen van de ramen uitgerust met verankeringssystemen voor persoonlijke valbeveiliging of gelijkwaardige beveiligingen tegen het vallen?

X

• Is het dak makkelijk bereikbaar?

X

• Is er watervoorziening op het dak?

X

• Is het dak rondom voorzien van een leuning?

X

Zijn er hulpmiddelen op of aan het gebouw voorzien die gebruikt kunnen worden tijdens de onderhoudsfase?

X

Keuze tussen dakvlakhaken + stevige dakgoot Bevestigingspunten voor individuele valbeveiliging

© NAVB-CNAC 2010


49

navbdossier Opmerking: De inhoud van de bijgevoegde tabel beantwoordt aan de bepalingen uit artikel 3, 6° van het KB Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen, waarin gesteld wordt dat het veiligheids- en gezondheidsplan de preventiemaatregelen moet bevatten ter voorkoming van de risico’s waaraan werknemers kunnen blootgesteld worden als gevolg van o.a.: • de aard van het bouwwerk; • de wederzijdse inwerking van activiteiten van de diverse tussenkomende partijen die tegelijkertijd op de tijdelijke of mobiele bouwplaats aanwezig zijn; • de opeenvolging van de activiteiten van de diverse tussenkomende partijen op een tijdelijke of mobiele bouwplaats wanneer een tussenkomst, na het beëindigen ervan, risico’s laat bestaan voor de andere tussenkomende partijen die later zullen tussenkomen.

Bestek Veiligheid – een voorbeeld van inhoud WELZIJN OP HET WERK In deze rubriek worden de voorschriften opgenomen die van toepassing zijn. WERKWIJZE VAN DE DOSSIERS VEILIGHEID Er zijn drie documenten van toepassing, namelijk: - het veiligheids- en gezondheidsplan - het coördinatiedagboek - het postinterventiedossier Voor elk van deze drie punten worden de wettelijke verplichtingen die voortvloeien uit het KB TMB meegedeeld. Verder worden de inhoud, het gebruik en de bewaring vastgelegd. AANLEVERING VAN DE DOCUMENTEN Hierin wordt bepaald welke documenten bij de verschillende fasen moeten worden aangeleverd: • bij de inschrijving: - o.a. planning, intentieverklaring, specifiek veiligheids- en gezondheidsplan met risicoanalyse, aparte meetstaat inzake veiligheidsmaatregelen (conform artikel 30 van het KB TMB) • tijdens de werken : - technische fiches, keuringsverslagen, update van gegevens van de onderaannemers, MSDSfiches, berekeningsnota’s, … • bij de voorlopige oplevering : - “as built”-dossier architectuur, samengesteld uit “as built”-plannen, een genummerde lijst met schetsen en details, stabiliteitsplannen, … - genummerde lijst met technische fiches (per lot), inclusief de Butgb-attesten. Op het voorblad van de technische fiches moet verwezen worden naar het artikel van het bestek. - handleidingen voor het gebruik en het onderhoud - CE-attesten - keuringsverslag - waarborgen, o.a. tienjarige garantie op de waterdichtheid van de daken - … COÖRDINATIE, WERFORGANISATIE EN PLANNING Hierin worden algemene afspraken en specifieke afspraken inzake taalgebruik, werfinrichting, … opgenomen. WERFBEZOEKEN COÖRDINATOR Hier worden de afspraken met betrekking tot de werfbezoeken van de veiligheidscoördinator verwezenlijking opgenomen. MEETSTAAT – ARTIKEL 30 KB TMB VAN 25/01/2001 Als laatste worden de eisen inzake artikel 30 overlopen.

Preventiefiches Een reeks voorbeelden van fiches met ontwerptips, die gebruikt kunnen worden tijdens de ontwerpfase, zijn al opgenomen in NAVB dossier 104 “Veilig ontwerpen – Integratie van preventiemaatregelen bij het ontwerpen van een woning”.

© NAVB-CNAC 2010

50


navbdossier Verder verwijzen we naar onze website navb.constructiv.be om nog extra voorbeelden van deze preventiefiches te vinden. Je kan ze vinden in de rubriek Welzijnsinfo > In de praktijk > Organisatie (vanaf 16/10/10).

Specifiek veiligheids- en gezondheidsplan Onder specifiek veiligheids- en gezondheidsplan wordt verstaan: een document dat de aannemer moet maken en dat verwijst naar het veiligheids- en gezondheidsplan ontwerp en waarin de betrokken aannemer beschrijft op welke wijze hij het bouwwerk zal uitvoeren om rekening te houden met het desbetreffende plan. Hieronder wordt een voorbeeld gegeven van een specifiek veiligheids- en gezondheidsplan dat in het kader van art. 30 van het KB Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen door de aannemer moet worden opgesteld. Het voorbeeld heeft betrekking op de installatie van sanitair en centrale verwarming.

Voorbeeld: Specifiek veiligheids- en gezondheidsplan aannemer Aannemer Naam:

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Adres:

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tel/GSM/Fax:

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

E-mail: ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Contactpersoon:

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Identificatie Bouwheer:

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Adres project:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Beschrijving van het project Algemene beschrijving uit te voeren werken: ___________________________________________________________________________________________ [Beschrijving uit te voeren werken: zie beschrijving in het VGP] Aanvang & duur werkzaamheden:

________________________________________________________________________________________________________________

Aantal personen op de werf (gemiddeld):

__________________________________________________________________________________________________

Algemene informatie: Preventieadviseur: ___________________________________________________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Arbeidsgeneesheer : __________________________________________________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Externe dienst Preventie & Bescherming:____________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Verzekeraar B.A. Ongevallen: __________________________________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bouwplaatsgerichte informatie: Aangeduide projectverantwoordelijke: _________________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Aangeduide werfverantwoordelijke: ______________________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Aangeduide veiligheidsverantwoordelijke op de werf :______________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Aangeduide EHBO-hulpverlener op de werf:________________________________________________________________________________________________ Tel/GSM: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ © NAVB-CNAC 2010


51

navbdossier Omschrijving van de uit te voeren werken & risico’s Activiteit: installatie van sanitair en verwarming Risicoanalyse van de activiteiten van de aannemer Werkfase

Activiteiten

Installatie van Installeren van de sanitair en rookkanalen verwarming

Monteren van het expansievat

Installeren van de leidingen

Risico’s Vallen van personen van hoogte Oplopen van snijwonden tijdens aanpassingswerken aan de rookkanalen Letsel door contact beweeglijke voorwerpen (boren, slijpen) Vallen van personen van hoogte tijdens de montage op hoogte > 2 m Vallende voorwerpen tijdens de montage van het vat (vat, gereedschap,...) Inspanning, verkeerde beweging tijdens de montage van het vat op moeilijk te bereiken plaatsen en het aanbrengen van de verbindingsstukken Oplopen van brandwonden tijdens laswerkzaamheden of tijdens het opstarten (contact met het opgewarmde water t.g.v. lek) Letsel door trappen op voorwerpen (oplopen van verstuikingen door achtergebleven buizen of materiaal) Oplopen van vingerletsel / snijwonden Inspanning, verkeerde beweging tijdens het verplaatsen van de snijtafel of het aanbrengen van te lange, omvangrijke buizen Brandgevaar tijdens laswerkzaamheden Oplopen van brandwonden tijdens het braseren van de leidingen of laswerkzaamheden Opname van gevaarlijke stoffen door inademen van lasdampen - tijdens het aanbrengen van verbindingen - tijdens het aanbrengen van oplosmiddel of contactlijm

Verwijderen van de isolatie

Risicoanalyse A.R.4 R.R.5

Collectieve afscherming d.m.v. leuningen (indien hoogte > 2 m) Dragen PBM's (veiligheidshandschoenen)

X X

Dragen PBM's (veiligheidsbril)

X

Gebruik van schragensteiger met aangepaste CBM's6 Gereedschapskoffer of -gordel gebruiken

X X

Ergonomische tiltechnieken en werkhoudingen X Dragen PBM's (schort, veiligheidshandschoenen, -scherm, -bril)

X

X X X

X

X

Oplopen van snijwonden aan de vingers tijdens het op maat snijden van de elementen

Irritatie van de ogen en huid

X

Vallen van personen op begane grond tijdens het aanbrengen van de verwarmingselementen Inspanning, verkeerde beweging tijdens het monteren

Gebruik van een afvalbak in de nabijheid van de montageplek Orde en netheid Dragen PBM's (veiligheidshandschoenen) Gebruik van stabiel opgestelde steunen Orde en netheid ABC-brandblustoestel (6 kg) binnen handbereik houden Dragen PBM's (veiligheidshandschoenen en -bril, -schort, -schoenen)

X

X

Plaatsen van de verwarmingselementen


X

X

Collectieve beschermingsmiddelen plaatselijke afzuiging of een degelijke verluchting van de werkplek Dragen PBM's (veiligheidshandschoenen en ademhalingsbescherming) Het gebruik van een stabiel opgestelde snijtafel met opspaninrichting Het optimaal gebruik van op maat voorgesneden lengten Dragen PBM's (veiligheidshandschoenen) Gebruik van isolatiemateriaal voorzien van een beschermende aluminiumlaag of van een gekartonneerde afdeklaag Dragen PBM's tijdens het aanbrengen van glas- en/of rotswol (ademhalingsbescherming met fijnstoffilter P2; veiligheidshandschoenen, -bril en goed passende werkkledij) Orde en netheid Hulp inroepen van werkmakker bij te volumineuze afmetingen Ergonomische tiltechnieken en houdingen Orde en netheid Voldoende verlichting op de werkplek Hulp van werkmakker indien te volumineus

4 A.R.: aanwezig risico 5 R.R.: restrisico 6 CBM = collectief beschermingsmiddel

© NAVB-CNAC 2010

52


navbdossier Werkfase

Activiteiten Plaatsen van een boiler of warmwatertoestel

Risico’s

Risicoanalyse 4

A.R.

Vallen van personen op begane grond tijdens de montage van het toestel / de ketel. Loskomen van toestel / ketel bij onvoldoende verankering tijdens de montagewerkzaamheden

R.R. X

X

Explosie t.g.v. het veroorzaken van een lek in een gasleiding bij montage

Preventiemaatregelen Gebruik van specifiek hulpgereedschap en/of ankerbouten met voldoende draagkracht Dragen PBM's (veiligheidsschoenen) Gebruik van specifiek gekeurd hefgereedschap Ergonomische filmtechniek en werkhouding Hulp van collega

X

Inspanning, verkeerde beweging tijdens het verankeren van het toestel op de muur of tijdens het aanvoeren.

Elektrocutie t.g.v. slechte isolatie

5

X

Uitvoeren door een erkend technicus / vakman Onder spanning staande delen uitschakelen en vergrendelen Dragen PBM's (isolerende schoenen, isolerende mat)

X

Voor akkoord,

Bedrijfsleider

© NAVB-CNAC 2010


53

navbdossier Identificatie PBM’s, gevaarlijke stoffen en arbeidsmiddelen JA

NEEN

1. Veiligheidshelm

PBM’S

■

❏

2. Veiligheidsschoenen

■

❏

3. Veiligheidsbril

■

❏

4. Veiligheidshandschoenen

■

❏

5. Gehoorbescherming

■

❏

6. Lasbril

■

❏

OPMERKING

Gevaarlijke producten Schatting nodige hoeveelheid

Product

Plaats van gebruik van product

Voorziene beschermingsmaatregel

Gevaarsymbolen op verpakking

Gebruikte hefwerktuigen en toebehoren

JA

NEEN

1. Hefwerktuigen samen met hun toebehoren gekeurd door een erkend organisme

■

❏

2. Gebruikte heftoestellen

■

❏

- Heftruck

■

❏

- Ladderlift

■

❏

❏

❏

JA

NEEN

■

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏

❏ OPMERKING

Keuringsverslag in bijlage toevoegen

(specifieer)

Gebruikte stellingen 1. Schragen

OPMERKING

Berekeningsnota: zie bijlage

❏

❏

❏

❏

(specifieer)

(specifieer)

© NAVB-CNAC 2010

54


navbdossier Enkele bouwplaatsmachines en handgereepschap

JA

NEEN

Boorhamers/boormachines

■

❏

Slijpschijfmachines

■

❏

PBM’s & stofafzuiging voorzien

Schiethamers

■

❏

Hand- en oogbescherming

Tafelzaagmachines

■

❏

PBM’s & watertoevoer

Elektrisch lastoestel

■

❏

PBM’s

Kernboren

■

❏

PBM’s

❏

❏

(specifieer)

OPMERKING

Veiligheidsmaatregelen tijdens kritieke fase 10: de coactiviteit tijdens installatiewerkzaamheden: • planning opmaken in functie van de bestaande planning en voorleggen aan de architect en veiligheidscoördinator om gevaarlijke coactiviteiten te vermijden • afspraken vermijden ter plaatse met eventueel andere aanwezige aannemers

Veiligheidheidsmeetstaat met prijsberekening ACTIVITEIT 1

Alle werkzaamheden

RISICO

PREVENTIEMAATREGEL

KOSTPRIJS

Toegankelijkheid gehandicapten

- toegang schoonhouden - hekken en signalisatie plaatsen, omleiding van het verkeer

… …, …€

Opstapelen van afval, moeilijke circulatie

- werf opruimen - bouwafval verwijderen

… …, …€

Geen of slechte communicatie

- planning opstellen

… …, …€

10

Uitvoeren van latere werken & onderhoudswerken

Postinterventiedossier – risico’s voor De nodige documenten, technische latere werken fiches en “as built”-plannen eigen aan de uitgevoerde werken, de gebruikte materialen en de geplaatste toestellen, verschaffen

… …, …€

…

…

…

…

…

© NAVB-CNAC 2010


55

navbdossier Bouwplaatsreglement Definities • Opdrachtgever: - Iedere natuurlijke of rechtspersoon voor wiens rekening een bouwwerk wordt verwezenlijkt. • Bouwdirectie belast met het ontwerp: - Iedere natuurlijke of rechtspersoon die voor rekening van de opdrachtgever zorg draagt voor het ontwerp van het bouwwerk. • Bouwdirectie belast met de uitvoering: - Iedere natuurlijke of rechtspersoon die voor rekening van de opdrachtgever zorg draagt voor de uitvoering van het bouwwerk. • Bouwdirectie belast met de controle op uitvoering: - Iedere natuurlijke of rechtspersoon die voor rekening van de opdrachtgever zorg draagt voor het toezicht op de uitvoering van het bouwwerk. • Aannemer: - Iedere natuurlijke of rechtspersoon die activiteiten verricht tijdens de uitvoeringsfase van de verwezenlijking van het bouwwerk, ongeacht of hij werkgever of zelfstandige is of een werkgever die samen met zijn werknemers werkt op de bouwplaats. • Veiligheids- en gezondheidscoördinator-ontwerp: - Iedere persoon die door de opdrachtgever of de bouwdirectie belast met het ontwerp, belast is om zorg te dragen voor de coördinatie betreffende veiligheid en gezondheid tijdens de uitwerkingsfase van het ontwerp van het bouwwerk. • Veiligheids- en gezondheidscoördinator-verwezenlijking: - Iedere persoon die door de opdrachtgever, de bouwdirectie belast met de uitvoering of de bouwdirectie belast met de controle op de uitvoering, belast is om zorg te dragen voor de coördinatie betreffende veiligheid en gezondheid tijdens de verwezenlijking van het bouwwerk. • Veiligheidsdossier: - de synthese van alle documenten i.v.m. welzijn op het werk, samengebracht door alle tussenkomende partijen: opdrachtgever, architect, studiebureau, coördinator-ontwerp, coördinatorverwezenlijking, de bouwdirecties uitvoering, aannemers, zelfstandigen… • Bouwplaatsreglement: - een schriftelijk document dat wettelijk niet verplicht is, maar dat het geheel van gedragsregels omvat die alle tussenkomende partijen op de bouwplaats dienen na te leven; het bouwplaatsreglement is als bijlage opgenomen bij het veiligheids- en gezondheidsplan. • Collectief beschermingsmiddel (C.B.M.): - Een uitrustingsstuk of -middel dat alle blootgestelde personen collectief beschermt tegen bedreigingen van de gezondheid of veiligheid. • Persoonlijk beschermingsmiddel (P.B.M.): - Iedere uitrusting die bestemd is om door de werknemer gedragen of vastgehouden te worden teneinde hem te beschermen tegen één of meer risico’s die zijn veiligheid of gezondheid op het werk kunnen bedreigen, alsmede alle aanvullingen of accessoires die daartoe kunnen bijdragen. • Arbeidsmiddelen: - Alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, apparaten, gereedschappen en installaties.

© NAVB-CNAC 2010

56


navbdossier Organisatie van de preventie en bescherming • Onverminderd de verplichtingen volgend uit de welzijns- en milieuwetgeving moeten elke bouwdirectie uitvoering en elke aannemer die op de bouwplaats werken uitvoert en/of laat uitvoeren en iedere persoon die op de bouwplaats aanwezig is, dit bouwplaatsreglement naleven. • De bouwdirectie uitvoering of de coördinator verwezenlijking zit de coördinatievergadering met betrekking tot de welzijnsaspecten voor het geheel van de werkzaamheden voor. De onderlinge overeenkomsten tussen verschillende aannemers i.v.m. veiligheid en gezondheid op de bouwplaats moeten worden voorgelegd. • Elke aannemer moet, vooraleer met de werken te starten, de bouwdirectie uitvoering een document bezorgen waarin zijn werkmethoden en de specifieke preventiemaatregelen duidelijk vermeld staan. • De tussenkomende partijen verbinden zich ertoe aanwezig te zijn op het coördinatieoverleg ‘welzijn’ gehouden door de coördinator-verwezenlijking of de bouwdirectie uitvoering als zij hiertoe worden uitgenodigd. • Elke aannemer aan wie een werk wordt toegewezen, is verplicht een aangestelde, die de streektaal machtig is, aan te duiden die gedurende de werkzaamheden op de bouwplaats aanwezig is. • Elke bouwdirectie uitvoering en elke aannemer voorziet in het houden van werkplekgebonden opleidingen op de bouwplaats, met al zijn personeel, waarbij specifieke veiligheidsonderwerpen periodiek worden besproken. Hij overhandigt een kopie van het verslag aan de bouwdirectie uitvoering. • Elke bouwdirectie uitvoering en elke aannemer verklaart dat de werknemers de nodige opleiding/ beroepservaring en lichamelijke geschiktheid bezitten om de hen opgelegde taken (incl. het uitvoeren van een veiligheidsfunctie of een functie met verhoogde waakzaamheid) uit te voeren en het bijhorend materieel te gebruiken en te bedienen op volstrekt veilige wijze. Op vraag van de bouwdirectie uitvoering legt hij de nodige stukken ter staving voor. • De werknemers mogen slechts worden aangetroffen op de voor hen voorziene werkplaatsen en de wegen die naar deze werkplekken leiden. • Indien een werkvergunning (graafvergunning, vuurvergunning, koudwerkvergunning) vereist is, zal de aannemer deze aanvragen bij de bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde. • In geval van inbreuk op de veiligheidsregels door een specifiek persoon, kan deze de toegang tot de bouwplaats worden ontzegd door de bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde.

Bouwplaatsinrichting • Het inplantingsplan zit ter inzage in het veiligheidsdossier op de bouwplaats. De bouwplaatsinrichting kan de volgende gegevens bevatten: - ligging van nutsleidingen (H.S.7, L.S.8, telefoon, water, gas…) - toegangen, wegen, rijrichting en parkings - zones voor sociale voorzieningen, opslaan van materieel, werkplaatsen… - inplanting hijstoestellen en draaicirkel (nummering van de toestellen en inplanting draaistellen) - opgestelde elektrische verdeelborden - laad- en loszones - EHBO-post - opslag van brandbare en explosieve stoffen - brandbestrijdingsmiddelen • Elke bouwdirectie uitvoering en elke aannemer is verplicht voor de eigen werknemers de wettelijk voorziene sociale voorzieningen ter beschikking te stellen en deze dagelijks te onderhouden. Maaltijden mogen enkel in de daartoe voorziene inrichtingen worden gebruikt. • Het gebruik van de installaties en voorzieningen van andere bouwdirecties is in principe verboden voor derden, tenzij onderling schriftelijk overeengekomen. • Het opstellen van werfburelen, sociale voorzieningen, opslagplaatsen, … mag enkel conform het werfinrichtingsplan en in overleg met de veiligheidscoördinator, bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde gebeuren. • Het gebruik van alcoholhoudende dranken en/of drugs op de bouwplaats is verboden. Bij het gebruik hiervan door een bepaalde persoon, kan aan deze laatste de toegang tot de bouwplaats worden ontzegd door de bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde.

7 H.S. = hoogspanning 8 L.S. = laagspanning

© NAVB-CNAC 2010


57

navbdossier Collectieve beschermingsmiddelen (C.B.M.) • Het plaatsen en/of wegnemen van C.B.M.'s wordt geregeld in samenspraak met de bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde. Geplaatste C.B.M.'s mogen NOOIT verwijderd worden zonder dat vervangende of definitieve beschermingen worden aangebracht. • Elke bouwdirectie uitvoering en elke aannemer geeft de voorkeur aan het gebruik van collectieve beschermingen boven persoonlijke beschermingsmiddelen. • Elke op de bouwplaats vastgestelde gevaarlijke of ongezonde situatie moet onmiddellijk aan de bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde gemeld worden.

Persoonlijke beschermingsmiddelen (P.B.M.) • Het dragen van aangepaste P.B.M.'s conform de geldende wetgeving en de werfgebonden risico’s is op de bouwplaats voor IEDEREEN verplicht. • Elke aannemer stelt gratis P.B.M.'s ter beschikking van zijn personeel en/of bezoekers. Hij moet eveneens toezien op het gebruik ervan. Tevens zorgt hij op zijn kosten voor het onderhoud, reinigen, ontsmetten, herstellen en tijdig vervangen van de P.B.M.'s • Indien een aannemer niet ingaat op de verplichting tot het ter beschikking stellen van de nodige P.B.M.'s, zullen deze ter beschikking worden gesteld door de bouwdirectie uitvoering en dit op kosten van de in gebreke blijvende aannemer. De werknemers zijn verplicht de ter beschikking gestelde P.B.M.'s te gebruiken volgens de gegeven instructies en ze na gebruik op te bergen.

Orde en netheid • Elke aannemer moet ten minste dagelijks zijn werkposten opruimen en het afval afvoeren. De opdrachtgever en/of de bouwdirectie uitvoering kan, op kosten van de aannemer die in gebreke blijft, de opdracht geven aan derden de werkposten op te ruimen. • De wegen, doorgangen en trappen moeten steeds vrij zijn van obstakels en hindernissen. Leidingen en kabels mogen de doorgang niet belemmeren. Kruisen zij een doorgang, dan moeten ze duidelijk zichtbaar zijn en/of beschermd worden tegen beschadiging. • Bouwmaterialen en materieel moeten ordelijk en stabiel in de voorziene zones worden gestapeld. • Voertuigen en rijdend materieel worden afgesloten achtergelaten op de voorziene plaatsen.

Elektrische installatie • Voor afspraken in verband met stroomvoorziening moet de aannemer zich vooraf richten tot de bouwdirectie uitvoering. • De elektrische installatie moet door een externe dienst voor technische controle (EDTC) gekeurd worden conform het A.R.E.I. Elk ernstig defect en elk effect met risico’s voor derden moet onmiddellijk aan de coördinator-verwezenlijking en aan de bouwdirectie uitvoering worden gemeld. Elke elektrische installatie of een onderdeel ervan is vergezeld van een geldig verslag van een EDTC zonder opmerkingen. • Verdeelkasten moeten steeds gesloten blijven. Het aansluiten kan enkel met aangepaste stekkers. Alle verbindingen (stekker/stopcontact) moeten geschikt zijn voor gebruik in vochtige omstandigheden (een minimale beschermingsgraad IP44). Verlengkabels moeten als minimumdoorsnede 2,5 mm² hebben. • Kabels moeten steeds opgehangen en/of afgeschermd worden tegen mogelijke beschadiging. • Elke aannemer staat zelf in voor de verlichting van haar werkposten. De bouwdirectie uitvoering staat in voor de algemene verlichting en de noodverlichting. Deze laatste moet worden uitgevoerd volgens de geldende wetgeving.

Arbeidsmiddelen en toebehoren • Algemene richtlijnen - Enkel arbeidsmiddelen conform de vigerende regelgeving mogen op de bouwplaats aanwezig zijn - Elke aannemer moet zijn arbeidsmiddelen identificeren en in dienst stellen - Een gebruiksinstructie moet beschikbaar zijn in de taal van de gebruiker - De arbeidsmiddelen moeten geschikt zijn voor het uit te voeren werk en regelmatig gekeurd worden door een bevoegd persoon, zodat bij het gebruik de veiligheid en gezondheid steeds gewaarborgd zijn. - Bij ongevraagd gebruik van arbeidsmiddelen van derden is de gebruiker verantwoordelijk voor de veiligheid.

© NAVB-CNAC 2010

58


navbdossier • Hef- en hijstoestellen Bij het gebruik van heftoestellen gelden de volgende specifieke bepalingen: - Alle heftoestellen en hijstoebehoren, evenals toestellen die sporadisch als hijstoestel worden gebruikt, die op de bouwplaats binnengebracht worden, moeten voorzien zijn van een geldig keuringsattest. - Het keuringsattest is op de werf ter beschikking. Bij ontstentenis heeft de bouwdirectieuitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde het recht het gebruik van de toestellen of de accessoires te verbieden. - Bij het gebruik van meerdere heftoestellen met overlappend werkbereik moet, in overleg met de coördinator-verwezenlijking, een gebruiksprocedure opgesteld worden. • Ladders - Ladders zijn steeds in goede staat (zonder beschadigingen en stabiel) en uitgerust met aangepaste antislipvoorzieningen. Zij worden opgesteld op een goede, stevige ondergrond. Zij worden steeds vastgemaakt, tenzij dit in de werkmethode anders wordt vermeld. • Steigers Bij het gebruik van stellingen gelden de volgende specifieke bepalingen: - Elke stelling vanaf 2 meter hoog moet voorzien zijn van leuningen, tussenleuningen en plinten. De werkvloer moet aaneensluitend zijn, d.w.z. zonder gevaarlijke ruimten tussen de planken en de plint en voldoende stevig, rekening houdend met de belasting. - De toegang tot de werkvloeren van een hogergelegen niveau gebeurt door middel van trappen of ladders. - Voor de ingebruikname en minstens één maal per week en na elk incident wordt de stelling nagekeken door een bevoegd persoon van de gebruikende aannemer. - Voor stellingen hoger dan 8 meter of voor stellingen blootgesteld aan buitengewone krachten moeten de nodige berekeningsnota’s of referenties aan de norm voorgelegd worden aan de coördinator-verwezenlijking.

Gevaarlijke producten • Alle producten op de bouwplaats moeten reglementaire etiketten hebben of krijgen. Het gebruik van brandbare, toxische of andere gevaarlijke producten moet in de werkmethode van de aannemer vermeld staan en tijdig gemeld worden aan de veiligheidscoördinator. • Een kopie van het veiligheidsinformatieblad (chemische fiche of M.S.D.S.-fiche) van de gevaarlijke producten moet op de werf ter beschikking zijn en wordt indien relevant opgenomen in het Postinterventiedossier. • De veiligheidsinstructies van de fabricant/leverancier moeten strikt opgevolgd worden. • Het opslaan van producten en verwijderen van de verpakking dient volgens de geldende wetgeving en in samenspraak met de bouwdirectie uitvoering, de opdrachtgever of zijn aangestelde te gebeuren. • Indien werken worden uitgevoerd waarbij schadelijke of hinderlijke dampen/gassen vrijkomen, moet dit worden gemeld aan de veiligheidscoördinator, de bouwdirectie uitvoering en de opdrachtgever of zijn aangestelde.

Werken met open vlam • Het behandelen van gasflessen gebeurt met de grootste zorg. Lege gasflessen en gasflessen die niet worden gebruikt, worden in een goed verluchte ruimte, rechtop opgeslagen, vastgemaakt en voorzien van de beschermkap en beschermd tegen de zon. • De zuurstof- en brandgasflessen worden bij gebruik verticaal of schuin onder een hoek van minimum 35° geplaatst. Op het einde van de dagtaak worden de gaskranen dichtgedraaid en de slangen en manometers ontspannen. • Bij werken met open vlam hoort een ABC-blusapparaat van minimaal 6 kg.

Milieu • Het verbranden van elk afval op de bouwplaats is steeds verboden. • Het verwijderen van afval en/of verpakkingen gebeurt volgens de aanwijzingen van de bouwdirectie uitvoering en conform de veiligheidsinstructies van de leverancier/fabrikant. • Er moeten maatregelen worden genomen tegen bodem-, lucht- en watervervuiling, alsook tegen geluidshinder.

© NAVB-CNAC 2010


59

navbdossier Noodprocedures • Elke aannemer zal de procedures inzake EHBO en (ernstige) arbeidsongevallen, opgesteld door de coördinator-ontwerp, respecteren. • Elke aannemer rust zijn lokalen uit met de wettelijke voorzieningen inzake brandblussers en EHBO-materiaal. • De bouwdirectie uitvoering zorgt ervoor dat ten minste één EHBO-hulpverlener permanent aanwezig is. • Elke aannemer moet over voldoende, aangepaste en conforme brandbestrijdingsmiddelen beschikken. • De brandevacuatieprocedure moet worden opgemaakt door de coördinator verwezenlijking in samenspraak met de bouwdirectie uitvoering en de opdrachtgever of zijn aangestelde. Deze procedure moet door elke aannemer worden opgevolgd. • Elk (ernstig) arbeidsongeval, incident of schadegeval moet de dag van het voorval worden vermeld in het coördinatiedagboek door de werkgever van de betrokken werknemer. Voor de arbeidsongevallen moet daarenboven een arbeidsongevallenrelaas aan de bouwdirectie-uitvoering worden overhandigd en besproken op het eerstvolgende coördinatieoverleg. • De bouwdirectie uitvoering doet aan de inzake arbeidsveiligheid bevoegde ambtenaar een kennisgeving van elk ernstig arbeidsongeval overkomen aan een aannemer die op de bouwplaats een beroepsactiviteit uitoefent. Deze kennisgeving wordt gedaan binnen de 15 kalenderdagen na de dag van het ongeval. • In geval van een zeer ernstig arbeidsongeval moet de werkgever onmiddellijk de arbeidsinspectie verwitigen.

© NAVB-CNAC 2010

60


navbdossier

Bibliografie • Veilig ontwerpen - Integratie van preventiemaatregelen bij het ontwerpen van een woning – NAVB dossier nr. 104, December 2004 – 67 p. – Brussel: NAVB – www.navb.be (publicaties) • Welzijnsadviezen voor de bouw – NAVB dossier nr. 118, Juni 2008 – 34 p. – Brussel: NAVB – www.navb.be (publicaties) • De veiligheids- en gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwprojecten Toelichting bij de regelgeving – NAVB Vademecum, 2007 – 142 p. - Brussel: NAVB – www.navb.be (publicaties) • Projectwerk van Kris Adriaanssens voor de opleiding “Veiligheidscoördinator Niveau B”, georganiseerd door VEKMO en NAVB – 2010 – 46 p. • STS 54 Borstweringen – 1994 – 46 p. – Brussel: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie • Cursus planning & planningstechnieken – 2005 – Brussel: WTCB • Toegankelijkheid van trappen. Randbemerkingen bij § 2.4.2 van TV 198 – J. Desmyter, C. Decaesstecker – WTCB dossiers, Katern nr. 6 – 4de trimester 2004 – 14 p. – Brussel: WTCB – http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=bbri-contact&pag=Contact4& art=54&lang=nl • Houten trappen – Technische voorlichting nr. 198 – 1995 – 108 p. – Brussel: WTCB – www.wtcb.be • Buitenschrijnwerk en de veiligheid van personen – E. Dupont, V. Detremmerie – WTCB dossiers, Katern nr. 8 – 3de trimester 2008 – 12 p. – Brussel: WTCB – www.wtcb.be • Wat houdt de nieuwe glasnorm in? (Habitos): http://www.habitos.be/bouwen/item.asp?item_id=1925 • Verwarmingstoestellen (Milieuadvieswinkel): http://www.milieuadvieswinkel.be/downloads/downloads/Verwarmingstoestellen.pdf

© NAVB-CNAC 2010


61

navbdossier

AANTEKENINGEN ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

© NAVB-CNAC 2010

62


navbdossier

AANTEKENINGEN ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

© NAVB-CNAC 2010


63

Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf Koningsstraat 132/4 1000 Brussel

Tel.: 02/552 05 00 Fax: 02/552 05 05

E-mail: [email protected] Website: www.navb.be

DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JULI - AUGUSTUS - SEPTEMBER 2010 NAVB. Bundel Nr 127. Veilig ontwerpen van een eengezinswoning. Goede praktijkvoorbeelden

Recommend Documents