DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2009 NAVB. Bundel Nr 121. Welzijn van oudere werknemers in de bouw

D R I E M A A N D E L I J K S E

U I T G A V E

-

J A N U A R I - F E B R U A R I - M A A R T

2 0 0 9

NAVB Bundel Nr 121

Welzijn van oudere werknemers in de bouw

navbdossier

Inhoud Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 De realiteit in de bouwsector: de tewerkstellingsgraad bij oudere werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Waarom stappen 45-plussers “uit het arbeidscircuit”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Problemen waar oudere bouwvakarbeiders mee kampen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Overzicht van de gezondheidsproblemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Gezondheidsproblematiek per beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Beroepsziekten in de bouwsector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Knelpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Focus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Eerste trimester 2009 Bundel Nr 121


Mogelijke oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Mogelijke verbeteringen op het vlak van gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Verbeteringsprojecten met betrekking tot gezondheidsklachten voor de bouw . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Het Ervaringsfonds en de realisatie van verbeteringsprojecten voor oudere bouwvakkers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Doelstelling van het Ervaringsfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Acties die in aanmerking komen voor een toelage van het Ervaringsfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werkbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe dient u een aanvraag in bij het Ervaringsfonds? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelageberekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Overname toegestaan mits toelating van het NAVB. Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel “CNAC dossier”. De raadgevingen gepubliceerd door het NAVB binden enkel het Actiecomité, rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek, en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven. • Verschijnt 4 maal per jaar. • Bestellingen en tarieven: zie www.navb.be of achteraan in NAVB info. • Gratis downloadbaar op www.navb.be In dezelfde reeks zijn nog andere dossiers beschikbaar (vroeger “Veiligheidsnota’s”).

14 14 15 16 18

Voorbeelden van goede praktijk voor het Ervaringsfonds. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Stappenplan verbeteringsproject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Een diagnose stellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Een verbeteringsproject beschrijven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Andere financieringsmogelijkheden voor de aanpassing van werkposten . . . . . . . . . . . . . 33 Campagne voor mensen met rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Preventieprogramma voor mensen met rugpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Voorbeelden van ergonomische interventies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Bibliografie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Dankwoord Deze publicatie kwam mee tot stand dankzij de medewerking van het Ervaringsfonds, het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (FVB) en het Fonds voor Bestaanszekerheid van de werklieden uit het Bouwbedrijf (FBZ Bouw). We danken hen voor hun deskundig advies en hun medewerking aan de teksten. We danken in het bijzonder IDEWE voor het verzorgen van een voorbeeld van een diagnose met behulp van de Déparismethode en Group Eribel nv voor het ter beschikking stellen van een uitgewerkt aanvraagdossier. Ten slotte danken we ook alle firma’s die ons beknopte informatie bezorgden over hun aanvraagdossier (met name MATEXI, ROSIERE PIETTE, SEGHERS).

NAVB Colofon NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel “CNAC dossier”).

Verantwoordelijke uitgever : Carl Heyrman - Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) 2515. Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding.

Informatie en abonnement : NAVB – Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel Tel.: 02/552.05.00 - Fax: 02/552.05.05 E-mail: [email protected] - Website: www.navb.be

Redactie: Raymond Brems, Rudy De Buyser, Christian Depue, Carl Heyrman, Véronique le Paige, Arlette Moonens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck.

Opmaak en drukwerk : www.mwp.be

© NAVB-CNAC 2009

2


navbdossier

Situering Door de stijgende levensverwachting en het dalende geboortecijfer worden we geconfronteerd met een toenemende vergrijzing van de bevolking. Daarenboven daalt de actieve bevolking ook door vervroegd uittreden uit de arbeidsmarkt. De mogelijkheid om op brugpensioen te gaan is daar wellicht niet vreemd aan. Door de hogere levensverwachting zal er in de toekomst steeds meer nood zijn aan gezondheidszorg en daardoor zullen de socialezekerheidsuitgaven stijgen. Dat zorgt voor een steeds grotere druk op ons socialezekerheidsstelsel, waardoor het hele systeem in gevaar komt. Om deze trend om te buigen wil België de gemiddelde leeftijd waarop men de arbeidsmarkt verlaat, optrekken. In België werkt men gemiddeld immers minder lang dan in de rest van Europa. De overheid wil de gemiddelde leeftijd waarop de Belg stopt met werken, optrekken van 58 tot 60 jaar en de werkgelegenheidsgraad van de 55-plussers verhogen van 30% naar 50%. Ook in de bouwsector worden we geconfronteerd met werknemers die de arbeidsmarkt vervroegd verlaten. Er zijn veel bouwvakkers die de sector verlaten op 56 of 58 jaar doordat ze met brugpensioen kunnen gaan. De oorzaken zijn de zware fysieke belasting, gezondheidsproblemen, problemen door hoge werkdruk, een gebrek aan waardering,… Hoe ouder de bouwvakker wordt, hoe meer impact deze factoren krijgen en hoe meer gezondheidsklachten ze veroorzaken. Deze uiten zich in fysieke klachten. Dit dossier biedt een overzicht van de gezondheidsklachten bij oudere bouwvakkers. Er wordt nader ingegaan op de gezondheidsproblemen bij de verschillende bouwberoepen in de wegenbouw. Daar vinden we immers het hoogste percentage bouwvakkers dat de sector verlaat door brugpensioen. De keuze van deze beroepen sluit ook aan bij de doelgroepgerichte campagne Wegenwerken die het NAVB in 2007-2008 gevoerd heeft. Als we de werkgelegenheidsgraad in de bouwsector willen verhogen, moeten er vooral ergonomische en organisatorische verbeteringen worden doorgevoerd. In dit dossier zijn hiertoe een aantal goedepraktijkvoorbeelden opgenomen, waarbij ook wordt ingegaan op de financieringsmogelijkheden. Het Ervaringsfonds vormt een belangrijke financieringsbron voor verbeteringsprojecten betreffende ergonomie, arbeidsomstandigheden en -organisatie en opleidingen voor 45-plussers. Daarnaast kan ook het Fonds voor Beroepsziekten aanpassingen aan de werkposten financieren om de werkhervatting van werknemers met lagerugpijn te bevorderen. Ook hier komen mogelijke oplossingen voor de bouwsector aan bod. Hieromtrent was al meer informatie te vinden in NAVB dossier 107, “Preventie van rugklachten in de bouwsector”.

De realiteit in de bouwsector: de tewerkstellingsgraad bij oudere werknemers Bouwvakkers in de leeftijdscategorie 45-65 jaar Om een betere kijk te krijgen op de situatie in de bouwsector, bekijken we eerst enkele cijfergegevens uit de Hermesstudie over de bouwvakkerspopulatie die het FVB in 2006 uitvoerde. Daarnaast verschaffen we ook enkele cijfers uit de privésector als geheel. De tabellen tonen aan dat de 45-plussers een derde uitmaken van alle bouwvakkers. De helft van deze 45-plussers werkt in bedrijven met minder dan 20 werknemers. Hoe groter een bedrijf is, hoe meer 45-plussers er verhoudingsgewijs werken. 60-plussers blijven het langst werken in kleine tot middelgrote ondernemingen (KMO’s). Leeftijd

Aantal 05/06

%

15-19

834

0,53%

20-24

17.498

11,20%

25-29

21.341

13,66%

30-34

20.041

12,82%

35-39

22.116

14,15%

40-44

22.797

14,59%

45-49

20.282

12,98%

50-54

16.956

10,85%

55-59

10.774

6,89%

60-65

3.628

2,32%

Totaal

156.267

100%

Tabel 1: Leeftijdsverdeling van de bouwvakkers in de bedrijven - Bron: FVB, Hermesstudie 2006

© NAVB-CNAC 2009


3

navbdossier Leeftijdsklasse

Grootte bedrijf a. <6

b. 6-19

c. 20-49

d. 50-99

15-19

3,6%

2,1%

1,4%

20-24

15,3%

12,1%

10,1%

25-29

14,1%

13,6%

11,6%

30-34

14,9%

14,7%

14,4%

35-39

14,4%

15,4%

15,5%

40-44

12,7%

14,1%

45-49

11,0%

12,6%

50-54

8,0%

55-59

4,8%

60-65 Totaal

e. 100249

1,3%

f. 250499

g. 500+

1,1%

0,9%

1,9%

9,6%

8,0%

7,5%

11,0%

11,0%

10,1%

9,0%

12,4%

13,8%

13,4%

12,5%

14,3%

15,2%

14,6%

14,8%

14,0%

15,7%

15,4%

15,7%

15,8%

13,5%

13,7%

14,2%

15,3%

16,4%

14,2%

9,1%

10,4%

11,4%

13,0%

14,2%

11,9%

5,1%

6,0%

6,5%

7,5%

7,4%

6,0%

1,3%

1,2%

1,2%

1,5%

1,3%

1,6%

0,8%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

100,0%

Tabel 2: Overzicht per bedrijfsgrootte van de leeftijdsverdeling van de bouwvakkers die er werken - Bron: Hermes 2006

Leeftijdsklasse

Grootte bedrijf a. <6

b. 6-19 c. 20-49

d. 50-99

e. 100249

f. 250499

g. 500+

Totaal

15-19

44,3%

27,2%

13,9%

6,1%

4,6%

2,0%

1,9%

100%

20-24

33,8%

29,1%

18,0%

8,2%

5,9%

3,0%

2,0%

100%

25-29

29,1%

30,5%

19,4%

8,7%

6,9%

3,4%

2,1%

100%

30-34

26,7%

28,7%

20,9%

9,5%

7,9%

4,1%

2,1%

100%

35-39

24,8%

28,7%

21,6%

10,0%

8,3%

4,6%

2,0%

100%

40-44

22,8%

27,4%

22,7%

10,6%

9,3%

5,1%

2,0%

100%

45-49

21,8%

27,0%

22,1%

10,8%

10,0%

5,9%

2,3%

100%

50-54

20,7%

25,5%

21,9%

11,4%

11,2%

6,7%

2,6%

100%

55-59

21,8%

25,3%

22,0%

11,3%

11,3%

6,1%

2,3%

100%

60-65

25,8%

25,7%

20,3%

11,7%

9,1%

6,1%

1,3%

100%

Totaal

25,8%

28,0%

20,9%

9,9%

8,5%

4,7%

2,1%

100%

Tabel 3: Overzicht per leeftijdsgroep van het percentage bouwvakkers dat in een bedrijf van een bepaalde grootte werkt Bron: Hermes 2006

Uitstroom in de bouwsector 14,00%

13,00%

12,00% 12,50%

9,95%

10,00% 9,56% 8,00% 6,00% 5,70%

5,69%

4,00% 1,95%

2,00% 0,00%

1,25% 45-49

50-54

55-59

60-64 en ouder

privé totaal

12,50%

9,56%

5,70%

1,95%

bouwsector arbeiders

13,00%

9,95%

5,69%

1,25%

Grafiek 1: Vergelijking percentage 45-plussers in de bouwsector en de privésector - Bron: Hermes 2006 & Tabellen RSZ, maart 2006

© NAVB-CNAC 2009

4


navbdossier Deze grafiek, waarin de vergelijking wordt gemaakt met de uitstroom van de totale werkende bevolking in de privésector, toont aan dat er meer 45- tot 55-jarigen werken in de bouwsector dan in andere sectoren, maar ook dat bouwvakkers vanaf 50 jaar hun sector sneller verlaten dan werknemers in andere sectoren. Rond 58 jaar is de sterkere vertegenwoordiging van 45- tot 50-jarigen in de bouw verdwenen. Het aantal 60- tot 65-jarigen in de bouw ligt wat lager dan in andere sectoren. 20

30

40

4,5%

50

45

60

De zwarte lijn toont het percentage bouwvakkers per leeftijd.

4,0% 3,5%

De oranje lijn toont voor elke leeftijd het percentage bouwvakkers dat overstapt naar een andere werkgever in de bouwsector.

3,0% 2,5% 2,0% 1,5%

De rode lijn toont de uitstroom: voor elke leeftijd wordt het percentage bouwvakkers weergegeven dat volledig uit de bouwsector stapt.

1,0% 0,5% 0,0% 15

19

23

27

31

35

39

43

47

51

55

59

63

Grafiek 2: Uitstroom in de bouwsector

Uit de zwarte lijn op de grafiek blijkt dat arbeiders tussen 30 en 40 jaar het best vertegenwoordigd zijn in de bouwsector (telkens meer dan 3%). Dat percentage vermindert vanaf 40 jaar, en na 45 neemt het steeds verder af (2,8% van de bouwvakkers is 45 jaar, 1,8% is 55). De rode lijn toont een sterke daling van de uitstroom in de bouwsector tussen 30 en 55 jaar. Na 55 jaar zijn er twee pieken in de curve van de uitstroom. In de bouw is het namelijk mogelijk om op 56 of op 58 jaar met brugpensioen te gaan. Volgens het Hermesrapport van 2006 is brugpensioen de belangrijkste reden voor de uitstroom, naast werknemers die overstappen naar een andere sector. Vooral de wegenbouw kent een hoog percentage aan uitstroom door brugpensioen. Het Hermesrapport stelt ook dat er zeer waarschijnlijk meer bouwvakarbeiders – mensen met bouwervaring – uitstromen dan dat er geschoolde bouwvakkers instromen. De problemen laten zich het scherpst voelen bij de volgende beroepen (top 10): 1. Wegenwerker 2. Chauffeur 3. Bekister 4. Bouwplaatsmachinist 5. Dakafdichter 6. IJzervlechter 7. Interieurbouwer 8. Bestuurder mobiele kraan/verreiker 9. Industrieel isolatiewerker 10. Prefabmonteerder

© NAVB-CNAC 2009


5

navbdossier Waarom stappen 45-plussers “uit het arbeidscircuit”? Uit een studie van Luc Sels over de redenen waarom bouwvakkers van 45 jaar en ouder vertrekken, komen de volgende conclusies naar voren: Reden van vertrek

18-32 jaar

33-44 jaar

45 of ouder

2,5

4,0

7,3

Vrijwillig vertrek

74,8

69,5

41,7

Gedwongen vertrek

22,6

26,5

51,0

Vertrek wegens ziekte

Tabel 4: Reden van vertrek per leeftijdsgroep (kolom %)

Vertrek wegens ziekte en gedwongen vertrek komen vaker voor bij bouwvakarbeiders ouder dan 45 jaar dan bij de jongere leeftijdscategorieën. Vrijwillig vertrek daarentegen komt minder vaak voor bij 45-plussers. Vertrek wegens ziekte Ongeveer 4% van het verloop binnen deze categorie vindt zijn oorsprong in langdurig ziekteverlof. De verdeling van deze groep personen over de drie leeftijdsgroepen is de volgende: 20% behoort tot de jongste leeftijdsgroep (18-32 jaar), 45% tot de middengroep (33-44 jaar) en 35% tot de oudste groep (45 jaar of ouder). Gedwongen vertrek Wanneer er ontslagen vallen door een herstructurering, delen de oudere leeftijdsgroepen aanzienlijk meer in de klappen dan hun collega’s van de jongste leeftijdsgroep. Contracten van bepaalde duur worden minder vaak verlengd bij de jongste bouwvakkers dan bij de oudere groepen, maar oudere werknemers zijn vaker het slachtoffer van een stopzetting of faillissement. Vrijwillig vertrek Nog belangrijker dan het gedwongen vertrek is het vrijwillige vertrek, want hierop kunnen we invloed uitoefenen. Als we de achterliggende oorzaken aanpakken, kunnen we er misschien voor zorgen dat bouwvakkers langer aan de slag willen blijven. In de volgende tabel worden de redenen van vrijwillig vertrek bij oudere bouwvakarbeiders in volgorde van belangrijkheid weergegeven. Reden van vrijwillig vertrek 1.

Geen waardering voor het werk

2.

Een zeer aantrekkelijke werkaanbieding elders

3.

Te veel tijdverlies in de verplaatsing naar en van de werf

4.

Minder goede werksfeer

5.

Hoge werkdruk

6.

Fysiek zwaar en belastend werk

7.

Stress

8.

Onvoldoende veiligheidsmaatregelen

9.

Geen beloning buiten de wettelijk verplichte

10.

Onvoldoende hygiëne op de werf of werkplaats

Tabel 5: De 10 belangrijkste redenen voor 45-plussers om vrijwillig te vertrekken

In vergelijking met de algemene resultaten (redenen van vertrek voor alle vrijwillig vertrokken bouwvakarbeiders) is vooral de fysieke aard van het werk (zwaar en belastend) voor oudere arbeiders een belangrijke reden om de werkgever te verlaten. Voor het geheel van vrijwillig vertrekkende bouwvakarbeiders bekleedt deze reden de tiende plaats, bij oudere bouwvakarbeiders staat ze op plaats 6. Daarnaast stellen we vast dat oudere arbeiders ook de onvoldoende veiligheidsmaatregelen, het feit dat ze geen beloning krijgen buiten de wettelijk verplichte en de onvoldoende hygiëne op de werf of werkplaats aanhalen als reden om te vertrekken. Deze redenen staan niet in de top tien van vertrekredenen bij jongere bouwvakkers.

Problemen waar oudere bouwvakarbeiders mee kampen Overzicht van de gezondheidsproblemen Bij vrijwillig vertrek zien we dat de problematiek van fysieke en psychosociale (lange verplaatsingen, minder goede werksfeer, hoge werkdruk, stress,…) belasting een rol speelt. Zoals al vermeld, is fysieke belasting een belangrijkere reden voor 45-plussers dan voor jongere bouwvakkers. © NAVB-CNAC 2009

6


navbdossier Deze belasting manifesteert zich in de vorm van gezondheidsproblemen bij bouwvakkers ouder dan 45. Daarenboven hebben beide soorten van belasting invloed op elkaar. Hieronder vindt u een overzicht van de gezondheidsproblemen waarmee oudere bouwvakkers te kampen hebben. Gezondheidsklachten

Mogelijke oorzaken

rugklachten (gewrichtsklachten en stijfheid/pijn in de onderof bovenrug)

langdurig staand, zittend of in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren, manueel zware lasten hanteren, werken met/op machines en met gereedschappen die trillingen veroorzaken,…

nekklachten

langdurig zittend of in gebogen houding werken, trillingen,…

gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (schouder, elleboog, pols, vingers)

graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt

gewrichtsklachten in de onderste ledematen (heup, knie, enkel)

werken met/op machines die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken

pijn in de bovenste ledematen (bovenarm, onderarm, hand)

graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, zware lasten manueel hanteren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt

pijn in de onderste ledematen (bovenbeen, onderbeen, voet)

werken met machines/gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken

nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid

geestelijk inspannend werk verrichten, werken onder tijdsdruk, lichamelijk inspannend werk verrichten, onregelmatige uren

maagklachten

langdurig in gebogen houding werken, onder tijdsdruk werken, contact met chemische en biologische agentia

gehoorklachten

lawaai

allergie van de luchtwegen en verstopte neus

aanwezigheid van uitlaatgassen, stof, contact met gevaarlijke stoffen

allergie, irritatie van de huid of ogen

contact met gevaarlijke stoffen

hoesten

aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met (bouw)stof, contact met gevaarlijke stoffen

hoofdpijn

aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met gevaarlijke stoffen

duizeligheid

contact met chemische en biologische agentia

oogletsels: tijdelijke blindheid, oogbeschadiging

laswerkzaamheden

Tabel 6: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken in de bouwsector

De belangrijkste gezondheidsklachten zijn overbelastingsletsels door trillingen, zware lasten,… Deze overbelastingsletsels komen in de bouwsector merkbaar meer voor dan het Europese gemiddelde. De helft van de werknemers in de sector lijdt aan rugpijn. Meer dan een derde heeft last van nek- en schouderpijn, terwijl net geen 30% lijdt aan spierproblemen van de bovenste ledematen. (Zie NAVB dossier 107 – Preventie van rugklachten in de bouwsector.)

Gezondheidsproblematiek per beroep Aangezien het NAVB in 2007-2008 een campagne voert voor de sector wegenwerken en hier een groter percentage werknemers uitstroomt door brugpensioen, zijn de beroepen die wegwerkzaamheden uitvoeren als voorbeeld opgenomen in dit dossier. In de volgende tabellen zijn de gezondheidsklachten, de waarschijnlijkheid dat ze zich voordoen en de mogelijke oorzaken ervan opgenomen voor de typerende activiteiten. De waarschijnlijkheid wordt aangegeven met een cijfer van 1 tot 5 (1 = minst frequent voorkomend; 5 = meest frequent voorkomend1). Wegenwerkers klagen vaker over slaperigheid of sufheid, wat verband kan houden met hun onregelmatige werktijden en/of nachtwerk. Ook maagklachten, rugklachten en klachten over duizeligheid komen vaker voor bij wegenwerkers dan bij andere bouwvakkers. Uit een studie over verzuim uitgevoerd door Arbouw, het Nederlandse preventie-instituut voor de bouw, blijkt dat het verzuimpercentage bij de 45-plussers onder de wegenwerkers hoger ligt dan bij de jongere populatie. De gezondheidsproblematiek bij 45-plussers met een ander beroep zal in een latere fase geleidelijk aan worden opgenomen op de website van het NAVB. Verder in het dossier worden algemene oplossingen voor deze gezondheidsproblemen besproken.

1 Gebaseerd op een studie van ARBOUW: Werk en gezondheid in de bouwsector, een beroepenoverzicht

© NAVB-CNAC 2009


7

navbdossier ASFALTEERDER-BETONNEERDER TYPERENDE ACTIVITEITEN

Wegbedekking aanbrengen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen,…) - bestaande verhardingen verwijderen (wegfrezen, manueel verwijderen,…) - wegbedekking verspreiden - wegbedekking inwalsen - wegbedekking afwerken - werf opruimen (signalisatie wegnemen)

GEZONDHEIDSKLACHTEN

WAARSCHIJNLIJKHEID (1 Ã 5)

MOGELIJKE OORZAKEN

rugklachten (stijfheid/pijn in de rug)

4

lichamelijk inspannend werk verrichten, veel bukken, langdurig in dezelfde houding werken, staand werken, werken met machines die trillingen veroorzaken (zitten op asfalteermachines, scrapers, aandammers,…)

gewrichtsklachten in de onderste ledematen (heup, knie)

3

veel bukken, langdurig in dezelfde houding werken, staand werken, werken met machines die trillingen veroorzaken (zitten op asfalteermachines, scrapers, aandammers,…)

gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (nek, schouder)

3

zware lasten hanteren, werken met machines die trillingen veroorzaken (belasting van de armen door het hanteren van trilboor, trilstamper, aandammer,…)

oververmoeidheid, nerveuze klachten, hoofdpijn

3

onregelmatige werkuren, werkdruk

gehoorklachten

2

geluidshinder door werken met lawaaierige toestellen, omgevingslawaai

maagklachten

2

langdurig in gebogen houding werken, onregelmatige werkuren

duizeligheid, hoofdpijn

2

onregelmatige werkuren, werkdruk, werken met gevaarlijke producten

allergie van luchtwegen

2

werken met gevaarlijke stoffen

allergie van huid

2

werken met gevaarlijke stoffen

oogletsels

2

contact met rondvliegende deeltjes, contact met irriterende stoffen

oververmoeidheid

1

onregelmatige uren

Tabel 7: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de asfalteerder-betonneerder

PLAATSER VAN NUTSVOORZIENINGEN TYPERENDE ACTIVITEITEN

Nutsleidingen plaatsen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen,…) - wegdek openbreken - proefsleuven uitgraven - sleuven uitgraven - beschoeiingselementen plaatsen - leidingen en kabels leggen - verhardingen aanbrengen - sleuf aanvullen en verdichten - werf opruimen (signalisatie wegnemen)

GEZONDHEIDSKLACHTEN


MOGELIJKE OORZAKEN

rugklachten

3

langdurig in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren

klachten in het bewegingsapparaat (bovenste ledematen)

3

graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, trillingen

nerveuze klachten, oververmoeidheid, hoofdpijn

3

geestelijk inspannend werk verrichten, onder tijdsdruk werken

klachten in het bewegingsapparaat (heup en onderste ledematen)

2

trillingen, langdurig in gebogen houding werken

spierklachten

2

graafwerkzaamheden manueel uitvoeren

gehoorklachten

2


allergie van de luchtwegen, verstopte neus, hoesten

1

aanwezigheid van uitlaatgassen

oogletsels

1

contact met rondvliegende deeltjes

Tabel 8: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de plaatser van nutsvoorzieningen

© NAVB-CNAC 2009

8


navbdossier RIOOLLEGGER TYPERENDE ACTIVITEITEN

Rioleringen aanbrengen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen,…) - wegdek openbreken - proefsleuven uitgraven - rioolsleuven uitgraven - beschoeiingselementen plaatsen - bemaling aanbrengen - rioolelementen aanbrengen - rioolputten afwerken - rioolputten waterdicht maken (rubberringen, koudlassen) - sleuf aanvullen en verdichten - werf opruimen (signalisatie wegnemen)

GEZONDHEIDSKLACHTEN


MOGELIJKE OORZAKEN

rugklachten

3

langdurig in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren

gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (schouder, nek, elleboog, pols)

3

graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, trillingen

nerveuze klachten, oververmoeidheid, hoofdpijn

3

geestelijk inspannend werk verrichten, onder tijdsdruk werken

gewrichtsklachten in de heup en knie, pijn in de onderste ledematen (boven- en onderbeen)

2

trillingen, langdurig in gebogen houding werken

pijn in de bovenste ledematen (bovenarm)

2


pijn in de onderste ledematen (boven- en onderbeen)

2

langdurig in gebogen houding werken

spierklachten

2


gehoorklachten

2


allergie van de luchtwegen, verstopte neus, hoesten

1

aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met chemische en biologische agentia uit riolen

hoofdpijn, duizeligheid

1

contact met chemische en biologische agentia uit riolen

allergie van de huid

1

contact met chemische en biologische agentia uit riolen

oogletsels

1


Tabel 9: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de rioollegger

STRATENMAKER TYPERENDE ACTIVITEITEN

Straten aanleggen met klinkers en kasseien: - werf inrichten (signalisatie plaatsen,…) - wegen/kantstroken uitzetten - baanbed ophogen - baanbed stabiliseren - egalisatielagen aanbrengen - straatlaag aanbrengen (klinkers, kasseien,…) - boordstenen plaatsen - greppels en riooldeksels plaatsen - uitzettingsvoegen dichtgieten - werf opruimen (signalisatie wegnemen)

GEZONDHEIDSKLACHTEN


MOGELIJKE OORZAKEN

rugklachten, pijn in de onderof bovenrug

4

lichamelijk inspannend werk verrichten, langdurig in dezelfde gebogen houding werken, zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen

klachten in de bovenste ledematen (stijfheid en pijn in de nek, schouder, bovenarm, pols, hand, ...)

3

lichamelijk inspannend werk verrichten, zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen

klachten in de onderste ledematen (stijfheid en pijn in de heup, knie)

3

lichamelijk inspannend werk verrichten, langdurig in dezelfde gebogen houding werken, trillingen

spierklachten

3

lichamelijk inspannend werk verrichten, zware klinkers/kasseien hanteren

oververmoeidheid

3

lichamelijk inspannend werk verrichten

gehoorklachten

3

lawaai van machines en van handgereedschap, omgevingslawaai

nerveuze klachten

2

geestelijk inspannend werk verrichten

huidallergieën

2

contact met irriterende stoffen (cement,…)

maagklachten

2

langdurig in dezelfde gebogen houding werken

oogletsels

2


Tabel 10: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de stratenmaker

© NAVB-CNAC 2009


9

navbdossier WEGMARKEERDER TYPERENDE ACTIVITEITEN

Wegmarkeringen aanbrengen: - werf inrichten (signalisatie plaatsen,…) - markeringen uitzetten - wegenverf machinaal aanbrengen - thermoplastmarkeringen aanbrengen - markeringen aanbrengen met tweecomponentproducten - signalisatie wegnemen - materieel reinigen

GEZONDHEIDSKLACHTEN


MOGELIJKE OORZAKEN

rugklachten, pijn in de onderof bovenrug

4

lichamelijk inspannend werk verrichten, langdurig in dezelfde gebogen houding werken, zware klinkers/kasseien hanteren, trillingen

allergieën, irritatie van de huid

3

contact met irriterende stoffen (thermoplasten, wegenverf,…)

oogletsels

3

contact met irriterende stoffen (thermoplasten, wegenverf,…)

irritatie van de luchtwegen

3

contact met irriterende stoffen (thermoplasten, wegenverf,…), uitlaatgassen inademen

maagklachten

2

langdurig in dezelfde gebogen houding werken

nerveuze klachten

2

geestelijk inspannend werk verrichten

gehoorklachten

2

omgevingslawaai

duizeligheid, hoofdpijn

2

onregelmatige werkuren, werkdruk, met gevaarlijke producten werken

oververmoeidheid

1

onregelmatige uren

Tabel 11: Gezondheidsklachten en mogelijke oorzaken bij de wegmarkeerder

Beroepsziekten in de bouwsector In de periode van 2000 tot 2006 werden in de bouwsector 2.514 gevallen van beroepsziekten met blijvende arbeidsongeschiktheid erkend. De volgende grafiek geeft de belangrijkste beroepsziekten in de bouwsector weer met hun oorzaken. Ze toont aan dat trillingen de belangrijkste oorzaak zijn van beroepsziekten in de bouwsector. Ze veroorzaken nl. twee derde van de erkende beroepsziekten. Mechanische trillingen veroorzaken been- en gewrichtsziekten van de bovenste ledematen, rugletsels en aandoeningen van de wervelkolom ter hoogte van de lendenen met voortijdig optredende degeneratieve afwijkingen.

26%

Been- en gewrichtsziekten veroorzaakt door mechanische trillingen: rugletsels Been- en gewrichtsaandoeningen van de bovenste ledematen veroorzaakt door mechanische trillingen Hypoacousie of doofheid ten gevolge van het lawaai Been- en gewrichtsziekten veroorzaakt door mechanische trillingen: bovenste ledematen + rugletsels

26%

Andere 24%

14%

10%

Grafiek 3: de belangrijkste erkende beroepsziekten in de bouwsector

Er bestaan geen specifieke cijfers voor 45-plussers, maar we mogen ervan uitgaan dat de belangrijkste klachten (nl. been- en gewrichtsziekten) zich het sterkst manifesteren op latere leeftijd. We kunnen besluiten dat deze been- en gewrichtsziekten, voornamelijk rugletsels, het vaakst voorkomen bij de 45-plussers in de bouwsector. Uit de redenen van vertrek blijkt dat toch 7% de sector verlaat wegens ziekte (zie tabel 4).

© NAVB-CNAC 2009

10


navbdossier Knelpunten De gezondheidsproblemen van oudere bouwvakkers tonen aan dat er nood is aan verbeteringen op het gebied van ergonomie, veiligheid en competenties, aan ondersteuning van deeltijds werken, aan verandering van de arbeidsomstandigheden en aan functiewijzigingen (zware taken in tijd verminderen en lichtere taken voorzien). Dit zijn de belangrijkste knelpunten die voor een verhoogd risico zorgen op het vlak van arbeidsbelasting: ❒ Lasten handmatig verplaatsen ❒ De romp buigen en draaien ❒ Zwaar fysiek belastend werk uitvoeren ❒ Blootgesteld worden aan lichaamstrillingen ❒ Regelmatig gewichten tillen van meer dan 10 kg Andere knelpunten op het vlak van arbeidsbelasting zijn: ❒ Repetitieve bewegingen ❒ Langdurig in statische houdingen werken ❒ Mentale belasting ❒ Hoog werktempo ❒ Geringe ontplooiingsmogelijkheden

Focus Onze acties moeten gericht zijn op de hele sector (PC 124), want alle bouwberoepen zijn knelpuntberoepen. In de toekomst worden nog meer problemen verwacht door een te grote uitstroom in vergelijking met de instroom. De sector moet trachten om de uitstroom te verminderen en de ervaring in de bedrijven te houden. We focussen vooral op de leeftijdsgroep van 45 tot 49, om te voorkomen dat de relatief lage uitstroom in deze leeftijdsgroep (in vergelijking met andere sectoren) sterk gaat toenemen wanneer deze personen de vijftig voorbij zijn. Op die manier willen we ervoor zorgen dat er in de toekomst niet meer 50-plussers afvloeien in de bouw dan in andere privésectoren. Hoe vroeger de sensibilisering voor betere arbeidsomstandigheden begint, hoe betere resultaten ze in de toekomst zal opleveren. Het is belangrijk dat alle bedrijven uit de bouwsector deelnemen, vooral de kleinere. Bijna de helft van de 45-plussers werkt immers in bedrijven met minder dan 20 werknemers. Uit de redenen van vertrek leiden we af dat de voorstellen voor goede praktijken gericht moeten zijn op de vermindering van de fysieke belasting en de werkstress, op de verbetering van de veiligheidsmaatregelen en de sociale voorzieningen en ten slotte op de verhoging van de waardering voor het werk.

Mogelijke oplossingen Mogelijke verbeteringen op het vlak van gezondheid Enkele voorbeelden van ergonomische verbeteringen • trillingsarme machines of gereedschappen • mechanische hefen tilmiddelen • graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren • goed afgeveerde stoelen voor werfvoertuigen • allerlei hulpmiddelen om de werkplaats beter te kunnen bereiken • kabels mechanisch afrollen • mortelpomp • geluidsarme toestellen • op maat gemaakte geluidsbescherming • aangepaste stofafzuiging • slijp-/zaagwerktuigen op basis van water • op maat gemaakte oogbescherming (eventueel met gezichtscorrectie) •…

© NAVB-CNAC 2009


11

navbdossier Voor de preventie van rugklachten gaf het NAVB vroeger al een dossier uit (NAVB dossier 107 – Preventie van rugklachten in de bouwsector). De daarin beschreven aanpak kan uiteraard ook worden toegepast voor 45-plussers. Dit wordt verder in dit dossier verder uitgewerkt.

Enkele voorbeelden van aangepaste opleidingen • opleidingen voor het aanleren van speciale werktechnieken, ergonomische werktechnieken,… • opleidingen voor de toepassing van organisatorische oplossingen of naar aanleiding van de wijziging van arbeidsomstandigheden

Enkele voorbeelden van wijzigingen op het gebied van organisatie (functie, arbeidsomstandigheden) • taakrotaties • afwisselend werk • wijziging van de taakinhoud • aanpassing van de reis- en werktijden • gebruik van andere werkmethodes (met minder gevaarlijke producten werken)

Verbeteringsprojecten met betrekking tot gezondheidsklachten voor de bouw De onderstaande tabel geeft een overzicht van welke verbeteringsprojecten een oplossing kunnen bieden bij welke gezondheidsklachten. Ook worden hier mogelijkheden gegeven voor de drie soorten verbeteringsprojecten: • ergonomische verbeteringsprojecten • verbeteringsprojecten van organisatorische aard (functiewijzigingen, wijzigingen van arbeidsomstandigheden) • mogelijke opleidingen, hetzij rechtstreeks ter verbetering van de arbeidsomstandigheden, hetzij ter ondersteuning van de vorige twee soorten verbeteringsprojecten

Daarenboven worden ook een aantal beroepen opgesomd waarop die klachten van toepassing zijn. Deze lijst is niet limitatief, er worden enkel een paar voorbeelden gegeven van beroepen waarop de gezondheidsklachten van toepassing zijn en waarbij de aangegeven verbeteringsprojecten een oplossing kunnen bieden. Algemeen kunnen we stellen dat overbelastingsletsels die zich manifesteren via gewrichtsklachten en pijn in de onderste en bovenste ledematen bij alle bouwberoepen voorkomen. Meer specifieke klachten zoals nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid, maagklachten, gehoorklachten, allergieën, hoofdpijn, duizeligheid, oogletsels,… komen ook voor bij veel bouwberoepen, maar zijn toch afhankelijker van het soort beroep.

© NAVB-CNAC 2009

12


navbdossier Gezondheidsklachten

Mogelijke oorzaken

Oplossingen (enkele voorbeelden) Ergonomie

Opleidingen

werken met trillingsarme machines of gereedschappen, mechanische hefen tilmiddelen gebruiken, graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren, goed afgeveerde stoelen gebruiken voor werfvoertuigen

opleiding tillen en heffen, training werktechniek, ergonomie, manueel hanteren van lasten,…

taakrotaties, afwisselend werk

werken met trillingsarme machines of gereedschappen

trainingen werktechniek, ergonomie,…


werken met trillingsarme machines of gereedschappen, mechanische hefen tilmiddelen gebruiken, graafwerkzaamheden mechanisch uitvoeren



alle bouwberoepen


training werktechniek, ergonomie,…


alle bouwberoepen

werken met trillingsarme machines of gereedschappen, mechanische hefen tilmiddelen gebruiken




training werktechniek, ergonomie,…


rugklachten (gewrichtsklachten, stijfheid, pijn in de onderof bovenrug)

alle bouwberoepen langdurig staand, zittend of in gebogen houding werken, zware inspanningen leveren, zware lasten manueel hanteren, werken met/ op machines en met gereedschappen die trillingen veroorzaken,…

nekklachten (pijn of stijfheid in de nek)

langdurig zittend of in gebogen houding werken, trillingen,…

gewrichtsklachten in de bovenste ledematen (schouder, elleboog, pols, vingers)

alle bouwberoepen graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, gereedschap hanteren dat trillingen veroorzaakt

werken met/op gewrichtsklachten in de onderste ledematen (heup, machines die trillingen veroorzaken, langdurig knie, enkel) staand of in gebogen houding werken

2

Beroepen waarop de klachten van toepassing zijn2

alle bouwberoepen

pijn in de bovenste ledematen (bovenarm, onderarm, hand)

graafwerkzaamheden manueel uitvoeren, zware lasten manueel hanteren, werken met gereedschap dat trillingen veroorzaakt

pijn in de onderste ledematen (bovenbeen, onderbeen, voet)

alle bouwberoepen werken met machines/ gereedschappen die trillingen veroorzaken, langdurig staand of in gebogen houding werken

nerveuze klachten, overspannenheid, oververmoeidheid

geestelijk inspannend werk verrichten, werken onder tijdsdruk, lichamelijk inspannend werk verrichten, onregelmatige uren

wegenwerker, interieurbouwer, stellingbouwer,…

maagklachten

langdurig in gebogen houding werken, werken onder tijdsdruk, contact met chemische & biologische agentia

tegelzetter, dakdekker, dakafdichter, bekister/ijzervlechter, schilder-decorateur, metselaar,…

gehoorklachten

lawaai

bouwplaatsmachigeluidsarme nist, wegenwerker,… toestellen, op maat gemaakte geluidsbescherming, geluidsarme cabines in werfvoertuigen

Wijziging van de organisatie: functie, arbeidsomstandigheden


training werktechniek,…



Niet-limitatief overzicht

© NAVB-CNAC 2009


13

navbdossier Gezondheidsklachten

Mogelijke oorzaken

Beroepen waarop de klachten van toepassing zijn2

Oplossingen (enkele voorbeelden) Ergonomie

Opleidingen

Wijziging van de organisatie: functie, arbeidsomstandigheden

allergie van de luchtwegen, verstopte neus

aanwezigheid van uitlaatgassen, stof, contact met gevaarlijke stoffen

bouwplaatsmachinist, dekvloerlegger, schilder-decorateur, interieurbouwer, schrijnwerker, timmerman, tegelzetter, wegenwerker,…

adembescherming / omgaan met gevaarlijke stoffen


allergie, irritatie van de huid of ogen

contact met gevaarlijke stoffen

dakdekker, dakafdichter, dekvloerlegger, metselaar, schilder-decorateur, tegelzetter, wegenwerker,…



hoesten

aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met (bouw)stof, contact met gevaarlijke stoffen

bouwplaatsmachinist, dekvloerlegger, interieurbouwer, schrijnwerker, timmerman, wegenwerker,…



hoofdpijn

aanwezigheid van uitlaatgassen, contact met gevaarlijke stoffen

bouwplaatsmachinist, interieurbouwer, schilder-decorateur, wegenwerker,…



duizeligheid

contact met chemische & schilder-decorateur, biologische agentia wegenwerker,…



oogletsels: tijdelijke blindheid, oogbeschadiging

laswerkzaamheden, contact met rondvliegende deeltjes

bekister/ijzervlechter, interieurbouwer, metselaar, sanitair installateur, monteur HVAC,…

op maat gemaakte oogbescherming (eventueel met gezichtscorrectie)


Tabel 12: Oplossingen voor gezondheidklachten in de bouwsector volgens de beroepen waarop de klachten van toepassing zijn

Het Ervaringsfonds en de realisatie van verbeteringsprojecten voor oudere bouwvakkers Wetgeving: In het Belgisch Staatsblad van 01.08.2006 werd het KB van 01.07.2006 (+ bijlagen) tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers in het kader van het Ervaringsfonds gepubliceerd.

Doelstelling van het Ervaringsfonds Om de werkgelegenheidsgraad van de werknemers boven 45 jaar te bewerkstelligen, ondersteunt het Ervaringsfonds acties tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers (werknemers van minstens 45 jaar). De minister kan daarom, binnen de grenzen van de beschikbare financiële middelen, aan een werkgever die hiertoe een aanvraag indient, een toelage toekennen ter ondersteuning van de acties ten voordele van oudere werknemers.

Acties die in aanmerking komen voor een toelage van het Ervaringsfonds De volgende acties van een werkgever komen hiervoor in aanmerking: • het meten van de “werkbaarheid” van de oudere werknemer en/of • het diagnosticeren van de werkomgeving, met het oog op het ontdekken van de factoren die verbeterd kunnen worden, om zo verbeteringsvoorstellen te kunnen formuleren

© NAVB-CNAC 2009

14


navbdossier en/of • het doorvoeren van concrete verbeteringsprojecten die de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden en/of de organisatie van de arbeid verbeteren

Werkbaarheid “Werkbaarheid” slaat op het evenwicht tussen “MENS” en “WERK”. In het hiernavolgend schema ziet u welke elementen er onder “mens” worden verstaan en welke onder “werk”.

Werk

a. Psychosociale belasting b. Fysieke belasting c. Arbeidsveiligheid d. Functie-eisen Relatie (heeft invloed op)

Mens

e. Gezondheid f. Self-efficacy3 g. Blijfintentie h. Kennis en vaardigheden

De werkbaarheid meten met behulp van “meetinstrumenten” Door de “werkbaarheid” van hun werknemers te meten kunnen bedrijven hier meer inzicht in krijgen. Deze meting is een eerste mogelijke stap naar het starten van een Ervaringsfondsproject. Om in aanmerking te komen voor een toelage van het Ervaringsfonds moet het project een betrouwbare bevraging van de werkbaarheid door de fungerende arbeidsgeneesheer bevatten. Daarvoor bestaan vragenlijsten en instrumenten. Bestaande instrumenten kunnen voldoen aan het minimumcriterium, nl. het meten van de invloed van de psychosociale arbeidsbelasting op de gezondheid, maar soms moeten ze aangevuld worden. Daarom kunt u het instrument dat u gaat gebruiken voor de meting het best eerst voorleggen aan het Ervaringsfonds. Zo weet u op voorhand of het aan de criteria voldoet.

Gebruik van de diagnosemethode Het diagnose-instrument (uit het KB) of de “omgevingsdiagnosemethode” heeft als bedoeling de factoren uit de werkomgeving (“WERK” uit de Werkbaarheid) te detecteren die verbeterd kunnen worden.

Werk

a. Psychosociale belasting b. Fysieke belasting c. Arbeidsveiligheid d. Functie-eisen

Om goedgekeurd te worden voor een Ervaringsfondstoelage moet een diagnose minimaal twee elementen uit het WERK-gedeelte van het bovenvermeld schema meten. De omgevingsdiagnose moet duidelijk maken welke punten aan de WERK-kant aangepakt of verbeterd moeten worden. Omdat de werkelijkheid op de werkvloer een complex geheel is, moet in de eerste plaats duidelijk worden wat de huidige situatie van de werkzaamheden is, waar de eventuele knelpunten liggen of van welke aard de (toekomstige) problemen zijn. De omgevingsdiagnose-methode moet systematisch en gestructureerd zijn met bv. een beschrijving hoe de omgevingsdiagnose-methode ontstaan is: • Welke bronnen werden geraadpleegd? • Welke controles op de eigen situaties werden doorgevoerd? • Welke testen werden uitgevoerd? • Werden er testen uitgevoerd op de afneembaarheid van het eigen personeel? •… Er moet beschreven worden hoe de omgevingsdiagnose-methode doorgevoerd zal worden: wie doet wat, wanneer en hoe. Dit moet steeds gebeuren onder supervisie van de arbeidsgeneesheer. Door de aard van het onderwerp moet de werknemer zelf actief betrokken worden via de participatieve methode. Zijn mening/input moet een fundamenteel onderdeel uitmaken van de achteraf te bestuderen data. Een voorbeeld van een aanvaarde omgevingsdiagnosemethode is Déparis.

3

Self-efficacy: de mate waarin de werknemer van zichzelf vindt dat hij zijn werk aankan

© NAVB-CNAC 2009


15

navbdossier PR

EV

Expertise

Analysis

Observation

Déparis

EN

TI

ON

De Déparismethode De Déparismethode voor participatieve risico-opsporing sluit naadloos aan bij de Sobane-strategie. De methode is zo ontworpen dat personen op de werkvloer hun dagelijkse arbeidssituatie op een objectieve manier kunnen inschatten. De methode maakt gebruik van 18 algemene rubrieken die elk één bepaald aspect van de arbeidssituatie behandelen. In tabel 13 worden de rubrieken opgesomd voor de bouwsector en worden de bijbehorende diagnosethema’s aangegeven. Uit de vorige hoofdstukken had u al begrepen dat het voor het Ervaringsfonds aangewezen is om de fysieke belasting, de gezondheid en de psychologische belasting te onderzoeken. Participatieve opsporingsmethode van risico's (Déparis IV): de "bouw"sector (1)

Diagnosethema’s

1. Werkzones (2)

Veiligheid

2. Technische organisatie tussen werkposten

Veiligheid en functiewijziging

3. Risico’s op vallen

Veiligheid

4. Heffen en vervoer van materialen en personen

Veiligheid

5. Arbeidsongevallen

Veiligheid

6. Elektrische risico’s en brandgevaar

Veiligheid

7. Bedieningsmiddelen en signalen

Veiligheid

8. Materieel, handgereedschap, machines

Fysieke belasting

9. Werkhoudingen

Fysieke belasting

10. Krachtinspanningen en goederenbehandeling

Fysieke belasting

11. Verlichting, lawaai en thermische omgevingsfactoren

Fysieke belasting en gezondheid

12. Trillingen

Fysieke belasting en gezondheid

13. Luchthygiëne

Gezondheid

14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden

Psychosociale belasting, functieeisen en functiewijziging

15. Inhoud van het werk

Psychosociale belasting

16. Tijdsdruk


17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn Psychosociale belasting 18. Psychologische omgeving


(1) De algemene rubrieken zijn aangepast aan de specifieke kenmerken van de bouwsector. (2) Bij werkzones kan er voor het optionele punt arbeidsveiligheid gekozen worden om voor de specifieke activiteiten de aparte rubrieken voor Grondwerken, Timmermannen, Metselaars en Schilderwerken te gebruiken.

Tabel 13: Déparismethode toegepast voor de bouwsector

De rubrieken in verband met veiligheid zijn belangrijk, maar niet absoluut noodzakelijk bij een omgevingsdiagnosemethode voor het Ervaringsfonds. Omwille van het risicovolle karakter van de bouwsector wordt aangeraden alle achttien rubrieken te doorlopen. Een risico-opsporing aan de hand van de Déparismethode omvat idealiter de volgende stappen: 1. Informeren van de werknemers en de hiërarchische lijn (door de directie) 2. Aflijnen van alle arbeidssituaties zodat elke situatie een coherent geheel van werkposten vormt 3. Aanduiden van een coördinator 4. Voorbereiden van zijn rol van moderator in de diverse vergaderingen (door de coördinator) 5. Samenstellen van overleggroepen die bestaan uit vertegenwoordigers van de betrokkenen en eventueel technisch omkaderingspersoneel 6. Organiseren van een vergadering van de overleggroep, dicht bij de arbeidsplaats 7. Maken van een synthese van de vergadering (door de coördinator) 8. Voorleggen van de synthese aan de directie 9. Bepalen en uitvoeren van de actieplannen op korte en middellange termijn 10. Periodiek herhalen van dit proces

Hoe dient u een aanvraag in bij het Ervaringsfonds? Werkwijze Het Ervaringsfonds geeft een toelage om 45-plussers langer aan de slag te houden. Daarvoor komen verschillende soorten projecten in aanmerking. © NAVB-CNAC 2009

16


navbdossier Meting van de werkbaarheid Toelage van het Ervaringsfonds De bedoeling van een meetinstrument is om de werkbaarheid van de Hoogte van de toelage voor de werkgevers: oudere werknemers te meten met het oog op het behoud of de verhoging • Bij gebruik van een meetinstrument of een diagnosemethode: ervan (zie supra). 70% van de bewezen kosten, met een maximum van 12,00 In de aanvraag voor een betoelaging van de meting moet vermeld woreuro/werknemer den welk goedgekeurd meetinstrument de arbeidsgeneesheer zal gebrui• Bij een verbeteringsproject (art. 3,3°): 50% van de bewezen ken. Vervolgens moet aangegeven worden voor hoeveel 45-plussers de kosten met een maximum van 500,00 euro/betrokken werknemeting gebeurt en welke arbeidsgeneesheer ze zal uitvoeren (naam en mer/maand functie). • Bij een verbeteringsproject gekoppeld aan het gebruik van Tot slot moet de aanvraag een stappenplan bevatten met de belangeen meetinstrument of een diagnosemethode: 70% van de rijkste data (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte eindbewezen kosten met een maximum van 750,00 euro/betrokken datum) van de meting door de arbeidsgeneesheer. werknemer/maand Diagnose van de werkomgeving De bedoeling van een diagnosemethode (complementair aan een meetinstrument) is om de omgevingsfactoren die verbeterd kunnen worden, te detecteren. De verkregen resultaten moeten ervoor zorgen dat verbeteringsvoorstellen gerichter geformuleerd kunnen worden. In de aanvraag voor een betoelaging van een goedgekeurde diagnosemethode moet vermeld worden welk instrument gebruikt zal worden. Vervolgens moet aangegeven worden voor hoeveel 45-plussers de diagnose gebeurt en wie (naam en functie) ze zal uitvoeren onder toezicht van de arbeidsgeneesheer. Tot slot moet de aanvraag een stappenplan bevatten met de belangrijkste data van de diagnose Indien u een (nog) niet goedgekeurd(e) (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum) door de arbeidsgeneesheer. instrument of diagnosemethode wenst te gebruiken, kunt u dit het best eerst Verbeteringsproject aan het Ervaringsfonds voorleggen. Een verbeteringsproject kan van toepassing zijn op een individuele werknemer of op een groep werknemers. Het moet in elk geval betrekking hebben op een problematiek (klachten of knelpunten) waarmee 45-plussers binnen de organisatie te kampen hebben. Het kan gaan om gezondheidsklachten van de 45-plusser, waarom hij overweegt vervroegd te stoppen met werken, waarom de werkgever hem vervroegd wil laten afvloeien, waarom hij niet meer meekan of meewil met jongere collega’s, ... Die problematiek kan het best in kaart gebracht worden via een meting of een diagnose die zijn klachten belicht. In de aanvraag wordt dan een verslag van de bevindingen genoteerd. Daarbij moet de voorgestelde oplossing concreet beschreven worden en moet aangetoond worden dat de voorgestelde verbetering van de arbeidsomstandigheden tot het behoud en de verlengde tewerkstelling van de 45-plusser zal leiden. Er moet dus duidelijk beschreven worden dat de werknemer van een situatie A met voor hem moeilijke werkomstandigheden overgaat naar een situatie B met verbeterde werkomstandigheden. Die beschrijving moet zo concreet mogelijk zijn, op basis van de concrete bedrijfsomstandigheden. Verder moet de aanvraag een stappenplan bevatten dat de belangrijkste data van het project weergeeft (begindatum, belangrijkste tussendata, verwachte einddatum). Tot slot moet er een lijst met de betrokken werknemers bij de aanvraag gevoegd worden, waarop enkel de 45-plussers staan voor wie de verbetering van de arbeidsomstandigheden bedoeld is. Er kunnen meerdere projecten worden ingediend. Bijkomende projecten moeten echter innoverend te zijn: de projectinhoud en de werknemers mogen niet steeds dezelfde zijn. Wat moet vermeld worden in de beschrijving van een verbeteringsproject? 1. Leeftijdsgebonden problematiek Beschrijving van de problemen waarmee de 45-plussers geconfronteerd (zullen) worden. Voorbeeld: gezondheidsklachten, stressklachten, jongere collega’s niet meer kunnen volgen,… Hier moeten ook de resultaten van de meting of de diagnose worden vermeld.

2. Acties Beschrijving van de voorgestelde preventiemaatregelen. Dit omvat een beschrijving van het doel van de maatregelen, van de toegepaste strategie of methodiek en van het daarbij gebruikte aangepaste materieel, de werkmethodes, de noodzakelijke opleidingen,…

3. Stappenplan Uitvoeringsplan met de timing van de verschillende stappen in het project.

4. Beoogd resultaat Beschrijving van de beoogde betere werkomstandigheden voor de 45-plusser(s), waardoor deze langer aan het werk blijft/blijven. Tabel 14: Items die in de beschrijving van het verbeteringsproject opgenomen moeten worden

© NAVB-CNAC 2009


17

navbdossier Voorbeelden van verbeteringsprojecten Ervaringsfondsaanvragen betreffen meestal een verbetering op het gebied van ergonomie, veiligheid en competenties; arbeidsorganisatie (bv. evolutie naar deeltijds werken) of de introductie van functiewijzigingen (zware taken in tijd verminderen en lichtere taken voorzien). Er wordt vanuit gegaan dat dergelijke aanpassingen ertoe kunnen bijdragen dat oudere werknemers langer aan het werk blijven. Afhankelijk van de beschreven situatie kunnen de volgende verbeteringsvoorstellen in aanmerking komen voor een toelage:

• functieontwikkeling, functiewijziging en jobrotatie • omscholing tot coach of mentor (deeltijds of voltijds) • kennisoverdracht, eventueel met kennisborgingssystemen • aanpassing van de arbeidsorganisatie • verbetering van de ergonomie (automatisering van het productieapparaat, verschaffen van hulpmiddelen) • vermindering van de psychosociale belasting (burn-outpreventie, stresspreventie, ...) • verbetering van de veiligheid en gezondheid (*) • vorming: omscholing, competentieverbeteringen, jobinhoudelijke opleidingen, veranderingsprocessen, informaticabijscholingen, motivatie, coaching, stressbestendigheid, ergonomie,… (*) LET WEL! DE WETTELIJKE MINIMUMVEREISTEN WORDEN NIET GESUBSIDIEERD.

Toekenningsvoorwaarden Voorafgaandelijk moet het advies over de totstandkoming en uitvoering van de acties ingewonnen worden bij de Ondernemingsraad. Indien er geen Ondernemingsraad is in het bedrijf, gebeurt dat bij het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk. Indien dat er ook niet is, geeft de syndicale afvaardiging het advies. Bij afwezigheid daarvan zijn het de werknemers zelf die het advies geven. De werknemer(s) die voor de acties in aanmerking komt/komen, moet(en) individueel of in groep betrokken worden bij de totstandkoming en de uitvoering van de actie(s). Verder moet de interne of externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk een gemotiveerd gunstig advies geven over de totstandkoming en uitvoering van de actie(s). LET WEL! T Dien uw toelage-aanvraag in voor u met uw project start. Kosten die gemaakt worden voor de indiening van het project, worden niet in rekening gebracht. T De toelage wordt uitbetaald nadat de maatregelen daadwerkelijk genomen werden. Na afloop van het project moet u een aanvraag tot uitbetaling indienen.

Procedure U kunt uw aanvraag elektronisch of via een aangetekend schrijven aan de administratie bezorgen d.m.v. bijlage 1 van het KB van 01.07.2006 tot bevordering van de arbeidsmogelijkheden, de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden of de organisatie van de arbeid van oudere werknemers in het kader van het Ervaringsfonds. De aanvraag moet alle nodige gegevens bevatten, met eventueel bijkomende gegevens in het geval van een aanvraag voor een verbeteringsproject. De administratie zal de aanvraag onderzoeken en binnen de 3 maanden op grond van een volledig dossier een advies geven aan de minister. De minister beslist dan over de aanvraag binnen een termijn van 2 maanden.

Toelageberekening Bepalingen voor de toelageberekening Basis toelageberekening

Betrokken werknemers voor de meet- en verbeteringsprojecten: in loondienst en ouder dan 45 jaar

Kosten meetinstrument

70% van de aangetoonde kosten met een plafondbedrag van 12 euro per oudere werknemer

Kosten diagnose-instrument

70 % van de aangetoonde kosten met een plafondbedrag van 12 euro per oudere werknemer

Kosten verbeteringsproject

50 % van de kosten met een plafondbedrag van 500 euro per betrokken oudere werknemer per maand

Verbeteringsproject met gebruik van instrument(en)

70 % van de kosten met een plafondbedrag van 750 euro per betrokken oudere werknemer per maand

Maximale duurtijd die in rekening 24 maanden genomen wordt voor het project

© NAVB-CNAC 2009

18


navbdossier Toelageberekening bij aankoop van materieel

Maximaal 12 maanden afschrijvingkosten

Toepassing van afschrijvingsregels

Bij aankoop van materieel wordt 50% of 70% van één jaar afschrijving in rekening genomen. De afschrijvingsperiodes zijn als volgt: • Software: maximaal 24 maanden (dus 1/2) • Hardware: maximaal 36 maanden (dus 1/3) • Machines en rollend materiaal: maximaal 60 maanden (dus 1/5) • Meubilair: maximaal 120 maanden (dus 1/10) • Inrichtingskosten: maximaal 120 maanden (dus 1/10)

Toelageberekening bij "overhead" loonkosten

Interne loonkosten van "niet-betrokken" medewerkers: projectbegeleiders, directie, collega's,… Maximaal 500 euro Bij verbeteringsproject in combinatie met meetinstrument: maximaal 750 euro

Wanneer is er geen toelage mogelijk? Enkele voorbeelden. Het project betreft de wettelijke minimumvereisten (o.a. Welzijnswet). Het is bedoeld om in orde te zijn met sociale, fiscale en wettelijke verplichtingen. Voor aanwervingen. De betrokken werknemer kan niet minimaal 12 maanden langer in dienst blijven. Het project is al begonnen voor de toelageaanvraag. Het project is identiek aan een vorig project. Het is het tweede project voor dezelfde persoon binnen de 12 maanden. Het bedrijf ontvangt andere toelagen voor hetzelfde project. Tabel 15: Toelageberekening voor een Ervaringsfondsproject

Voorbeelden van de berekening van de basistoelage 1. Bedrijf A past een diagnosemethode toe voor 60 oudere werknemers (45-plussers). De werkgever toont aan dat dit hem 800 euro kost. Eerst wordt het plafondbedrag berekend: dit is maximum 60 x 12 euro of 720 euro. Vervolgens wordt het percentage van de kost berekend: dit is 70% van 800 euro of 560 euro. Dit percentage is minder dan het plafondbedrag. De werkgever zal dus een toelage krijgen van 560 euro. 2. Bedrijf B dient een aanvraag tot toelage in voor een verbeteringsproject voor 6 oudere werknemers (45-plussers). Het project duurt 30 maanden en heeft een totale kostenraming van 120.000 euro. Voor de bepaling van het plafondbedrag voor een project voor 6 oudere werknemers wordt gerekend met 24 maanden (maximum in acht genomen duur van een project): 6 x 24 maanden x 500 euro = 72.000 euro. Bij een verbeteringsproject zonder voorafgaande meet- of diagnosemethode worden de geraamde kosten voor 50% vergoed. Dit geeft 0,5 x 120.000 euro = 60.000 euro. Ook hier is het percentage lager dan het plafondbedrag. De werkgever krijgt hier aldus een toelage van 60.000 euro. 3. Bedrijf C zal zowel de werkbaarheid voor 100 van zijn werknemers meten als een verbeteringsproject uitvoeren. Dit alles wordt samen in één aanvraag ingediend bij het Ervaringsfonds. De kost van het meten van de werkbaarheid wordt geraamd op 2.000 euro. Het verbeteringsproject is van toepassing op 20 mensen en zal 12 maanden duren. De kost wordt geraamd op 100.000 euro. Het plafondbedrag voor het meten van de werkbaarheid bedraagt 12 x 100 of 1.200 euro. Het percentage bedraagt 70% van 2.000 euro of 1.400 euro. Dit bedrag is echter hoger dan het plafondbedrag, dus de werkgever ontvangt hiervoor 1.200 euro. Het plafondbedrag voor het verbeteringsproject wordt berekend op 20 werknemers x 12 maanden x 750 euro = 180.000 euro. Het percentage mag nu gerekend worden op 70% door de combinatie van meten en verbeteren en bedraagt 0,7 x 100.000 euro = 70.000 euro. Gezien het plafondbedrag hoger is dan het percentage, krijgt de werkgever het laagste bedrag of 70.000 euro. In totaal krijgt de werkgever dus een toelage van 71.200 euro. Een toelageaanvraag moet aangetekend verzonden worden voor de start van het project. Voor meer informatie kunt u steeds contact opnemen met de adviseur van het NAVB van uw regio of met het Ervaringsfonds. De contactgegevens van de NAVB-adviseurs vindt u via de website www.navb.be > Advies > Adviseurs. Het Ervaringsfonds vindt u op www.ervaringsfonds.be.

© NAVB-CNAC 2009


19

navbdossier

Voorbeelden van goede praktijk voor het Ervaringsfonds Stappenplan verbeteringsproject Uit te voeren stappen Probleem bij 45+er(s) constateren en/of anticiperen

Lijst met betrokken werknemers

Stappenplan opmaken voor meten en analyseren

Concreet stappenplan

Meten en analyseren

Déparis-methode

Verbeteringsproject vastleggen

Verbeteringsproject beschrijven

Beoogd resultaat bepalen

Formulier Gedetailleerde beschrijving

Tijdsplanning opmaken voor het verbeteringsproject

Advies van dienst preventie en bescherming vragen

Formulier Ervaringsfonds

Aanvraagdossier voor toelage opmaken

Aanvraagformulier voor toelage

Aanvraagdossier overmaken aan het Ervaringsfonds

© NAVB-CNAC 2009

20


navbdossier Een diagnose stellen Zoals al eerder vermeld werd, is het belangrijk de werkomgeving te analyseren alvorens een verbetering door te voeren. Deze analyse kan het best uitgevoerd worden aan de hand van een diagnosemethode. Zo kunnen voorstellen tot verbetering van de werksituatie van de oudere werknemer(s) nauwkeuriger geformuleerd worden. Een diagnosemethode die door de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeidsomstandigheden en Sociaal Overleg (FOD WASO) erkend wordt voor het Ervaringsfonds, is de Déparismethode. Aan de hand van de achttien eerder vermelde rubrieken worden de knelpunten van de werksituatie voor de (oudere) werknemer opgespoord. Het is aan te raden de diagnose uit te voeren voor het hele bedrijf, maar enkel de kosten verbonden aan de 45-plussers worden in rekening gebracht voor een Ervaringsfondstoelage.

Hoe wordt de Déparismethode toegepast? Voor iedere rubriek geeft Déparis een aantal aspecten weer die meer in detail bestudeerd moeten worden en voor elk van deze aspecten wordt de gewenste situatie kort beschreven. De vetgedrukte woorden dienen om de discussie te leiden, terwijl de kleingedrukte aanbevelingen helpen bij het zoeken naar de meest concrete en geschikte verbeteringsacties. Naast deze beschrijving voorziet de rubriek een plaats waar de Déparis-coördinator kan noteren wat er concreet gedaan kan worden om de situatie te verbeteren. Rubriek Te bespreken

Wie kan concreet wat doen en wanneer?

Meer in detail te bestuderen aspecten

. /

Tabel 16: Opmaak tabel van de Déparismethode

Tegelijk moet uit de discussie blijken: ❒ wie deze maatregelen tot verbetering (wat) het best kan concretiseren en binnen welke termijn dit gerealiseerd kan worden (wanneer). ❒ wat de financiële gevolgen van deze maatregelen zijn. Hoewel dit moeilijk is en niet altijd betrouwbaar, worden de deelnemers uitgenodigd na te denken over de kostprijs van de maatregelen die ze overwegen en over de impact die deze kunnen hebben op de kwaliteit van het product en de productiviteit. Daartoe wordt hen gevraagd vlug een oordeel te geven op basis van drie criteria: de rechtstreekse kostprijs, de kwaliteit van het werk en de productiviteit, dit in termen van: - nihil (0): de maatregelen kunnen onmiddellijk genomen worden. - laag (€): met de huidige budgetten moeten de maatregelen in een nabije toekomst geconcretiseerd kunnen worden. - matig duur (€€): er zal een speciaal budget voorzien moeten worden en er zou op middellange termijn in de maatregelen voorzien kunnen worden. - zeer duur (€€€): de maatregelen vragen investeringen die enkel op lange termijn toegekend kunnen worden. In het derde vak van iedere rubriek besluit de Déparis-coördinator voor welke aspecten een diepgaandere studie (op observatieniveau) nodig is om de tijdens de discussies voorgestelde oplossingen bij te sturen. Bijvoorbeeld: Veel rugklachten als gevolg van veelvuldige flexie van de rug. Hulpmiddelen zoeken om dit te verbeteren. Niet vergeten dat drie van de vijf medewerkers tijdens het laatste jaar uitvielen. De algemene indeling van de werkposten herzien, alsook de werkhoudingen (bv. de hoogte van de werkzone aanpassen). Ten slotte zal de groep die de studie leidt, de prioriteiten van de uit te voeren veranderingen globaal beoordelen (eindindicator). Die beoordeling gebeurt aan de hand van een intuïtief figuratief systeem met kleuren en smileys.

Déparismethode: een voorbeeld Hieronder vindt u een voorbeeld van een diagnose in een bouwbedrijf aan de hand van twee rubrieken uit de Déparis-screeninglijst Bouw. Er werd een vergadering gehouden met vijf medewerkers, waaronder drie 45-plussers. De diagnose werd opgesteld en er werd beslist om verbeteringen aan te brengen in de werkergonomie van de oudere werknemers met rugklachten.

© NAVB-CNAC 2009


21

navbdossier De eindindicator geeft een algemeen overzicht van de werksituatie. Eindindicator: Arbeidssituatie: 1.Lokalen en werkzones

- . /

2.Technische organisatie tussen werkposten

- . /

3.Risico’s op vallen

- . /

4.Heffen en vervoer van materialen en personen

- . /

5.Arbeidsongevallen

- . /

6.Elektrische risico’s en brandgevaar

- . /

7.Bedieningsmiddelen en signalen

- . /

8.Materiaal, handgereedschap, machines

- . /

9.Werkhoudingen

- . /

10.Krachtinspanningen en goederenbehandeling

- . /

11.Verlichting, lawaai en thermische omgevingsfactoren

- . /

12.Trillingen

- . /

13.Luchthygiëne

- . /

14.Autonomie en individuele verantwoordelijkheden

- . /

15.Inhoud van het werk

- . /

16.Tijdsdruk

- . /

17.Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn

- . /

18.Psychologische omgeving

- . /

Tabel 17: Eindindicator van een analyse aan de hand van de Déparismethode

Uitleg bij de gebruikte symbolen: / rode smiley: onbevredigende situatie, moet verbeterd worden . oranje smiley: middelmatige, gewone situatie, moet indien mogelijk verbeterd worden - groene smiley: geheel bevredigende situatie

© NAVB-CNAC 2009

22


navbdossier Tabel 18 en tabel 19 (uittreksels uit Déparis) geven mogelijke resultaten van de vergadering met de werknemers weer. 9. Werkhoudingen Te bespreken


Repetitieve bewegingen: niet continu Werkhoudingen: comfortabel • Indien mogelijk: zittend op een stabiele, comfortabele stoel van goede kwaliteit • Rechte rug: geen flexie- of torsiebewegingen • Recht hoofd: geen flexie, extensie of rotatie • Ontspannen schouders: niet opgetrokken • Armen langs het lichaam: niet zijwaarts of geheven • Normale positionering van de handen: niet gebogen • Beide voeten op de grond of op een voetsteun • Niet geknield of gehurkt • Ongunstige houdingen worden niet frequent aangenomen

Er is geen mogelijkheid op de werkplaats om te zitten tijdens het werk, de werknemers staan voortdurend recht. Aanbevelingen geven hoe vermoeidheid door langdurig recht te staan tegengegaan kan worden en dit op poster/folder zetten. Veelvuldige flexie van de rug of van de knieën, bv. om stenen onder kniehoogte te plaatsen, leidt tot rugklachten. Hulpmiddelen zoeken om dit te verbeteren. Niet vergeten dat drie van de vijf medewerkers tijdens het laatste jaar uitvielen door rugklachten.

Werkhoogte: • Tafels, rekken, machines, gereedschap, zagen,… • Stabiele werkvlakken • Laat een comfortabele en stabiele houding toe

Het zou handig zijn om een tafel te gebruiken voor het voorbereidende werk (een draagbare opvouwbare werkbank?)

Rechtstaand werken: • Geen hinder bij het bewegen • Steun voor de dijen en/of voorarmen op oppervlakten die op de goede hoogte ingesteld zijn Meer in detail te bestuderen aspecten: hulpmiddelen nagaan + poster/folder maken?

/ . -

Tabel 18: Rubriek 9 van de Déparismethode: werkhoudingen

10. Krachtinspanningen en goederenbehandeling Te bespreken


Bewegingen en krachtinspanningen: • Niet bruusk of belangrijk • Geen snelle verplaatsingen of repetitieve bewegingen

OK

OK Inspanningen van de handen: • Gematigd en geen torsie van de polsen, nooit slagbewegingen met de handpalm Lasten: recent OK: zakken van 50 kg werden vervangen door zakken van 25 kg. • Licht en uitgebalanceerd < 25 kg (vloeistof, grootte van lasten) • Comfortabel vast te grijpen: goede handvatten, geen snijdende randen, geen glad materiaal,… • Worden slechts uitzonderlijk behandeld • Op de goede hoogte: grijpen en plaatsen op riemhoogte Verschillende initiatieven genomen om de lasten op hoogte te plaatsen, zodat niet meer fel voorovergebogen moet worden. • Geen torsie of buiging van de romp • Enkel gedragen over korte afstanden Mechanische hulpmiddelen: aangepast • Takels, rolwagens die geduwd kunnen worden (en niet getrokken) voor zware en/of onstabiele lasten • Drijfriemen, transportbanden,… voor veelvuldige transporten • Goede kwaliteit, goed geplaatst, eenvoudig en snel in gebruik

Niet OK: er moeten nog regelmatig stenen heen en weer gedragen worden: kunnen de bakstenen niet in een bak geplaatst worden die met een heftruck tot op de goede plaats gebracht kan worden? Of verrijdbare kar?

Opleiding: opleiding manueel hanteren van lasten, aangepast aan de werkpost Vermoeidheid: aanvaardbaar op het einde van de werkdag Meer in detail te bestuderen aspecten: mogelijkheid om een hulpmiddel in te lassen voor het transport van stenen

/ . -

Tabel 19: Rubriek 10 van de Déparismethode: krachtinspanningen en goederenbehandeling

© NAVB-CNAC 2009


23

navbdossier Inventaris van de verbeteringen Hieronder vindt u een lijst van de voorgestelde verbeteringen en de bijkomende studies die uitgevoerd moeten worden. Daarin wordt ook vermeld wie de acties moet ondernemen en vooral tegen wanneer. Wie en wanneer moeten in samenwerking met de hiërarchische lijn worden bepaald. Wanneer? N°

Wie?

Doet wat en hoe?

Kost

Voorziene datum

Datum van uitvoering

9

JAN

Eigen poster ontwerpen rond goede werkhoudingen (informatie halen bij Jos)

0

Nov 2008

…/…/…

9/10

JOS

Inventaris en advies mogelijke hulpmiddelen (draagbare werkbank, kniebescherming, ...)

€€

Dec 2008

…/…/…

Tabel 20: Inventaris, datum en uitvoeringstermijn van de verbeteringen

Stappenplan voor analyse en preventie van rugklachten in de bouwsector STAP 1: Risicosituaties opsporen en analyseren

Checklist rugklachten

STAP 2: Verbeteringsprojecten zoeken

Checklist: controle van de toegepaste preventiemaatregelen

STAP 3: Verbeteringsprojecten uitvoeren

In het voorgaande voorbeeld is de belangrijkste diagnose ‘rugklachten’. Zoals al aangegeven werd, is dit een vaak voorkomend probleem. Daarom werd een stappenplan opgesteld dat een leidraad biedt om tot oplossingen te komen. Dit stappenplan is een uitbreiding op de Déparismethode om rugklachten verder te evalueren en oplossingen te bieden om ze te voorkomen.

© NAVB-CNAC 2009

24


navbdossier STAP 1: Risicosituaties voor rugklachten bij 45-plussers opsporen en analyseren Checklist rugklachten4 - risicosituaties opsporen (aanvinken indien van toepassing)

Behandeling van lasten

Houdingen

Trillingen

Stress

Individuele factoren

Moeten de werknemers ouder dan 45 regelmatig lasten tillen?

❏

Is het gewicht van de last groter dan 25 kg (mannen)/ 15 kg (vrouwen)?

❏

Is de last omvangrijk?

❏

Zijn er handvatten of inkepingen om het vastnemen te vergemakkelijken?

❏

Weten de werknemers ouder dan 45 hoe ze correct lasten moeten tillen?

❏

Werken de werknemers ouder dan 45 vaak voorovergebogen?

❏

Werken de werknemers ouder dan 45 vaak met gedraaide rug?

❏

Werken de werknemers ouder dan 45 vaak met de armen boven het hoofd?

❏

Werken de werknemers ouder dan 45 vaak met uitgestrekte armen?

❏

Gebruiken de werknemers ouder dan 45 bouwplaatsmachines op de werf?

❏

Worden deze bouwplaatsmachines correct onderhouden?

❏

Zijn de bouwplaatsmachines voorzien van een vering?

❏

Kan de stoel worden afgesteld?

❏

Staan de werknemers ouder dan 45 vaak onder tijdsdruk?

❏

Kunnen de werknemers ouder dan 45 hun werk zelf organiseren?

❏

Moeten de werknemers ouder dan 45 het werk alleen uitvoeren?

❏

Kunnen de werknemers ouder dan 45 rekenen op de steun van hun bazen, collega’s, ondergeschikten?

❏

Maken de werknemers ouder dan 45 voor het eerst kennis met dit werk, of waren ze lange tijd afwezig?

❏

Zijn er bijzondere factoren, zoals een bepaalde ongeschiktheid of ziekte, die invloed kunnen hebben op de goede uitvoering van de taak?

❏

Ondervinden de werknemers ouder dan 45 hinder van hun leeftijd bij de uitvoering van hun taak?

❏

Hinderen de kleren of persoonlijke beschermingsmiddelen de werknemers ouder dan 45 niet in hun bewegingen?

❏

STAP 2: Mogelijke verbeterpunten aan de arbeidsomstandigheden van de 45-plussers detecteren Checklist rugklachten5 - risicosituaties voor 45- plussers opsporen Ergonomie

Behandeling van lasten

Houdingen

Trillingen

4

5

JA

Verbetering mogelijk?

Wordt de werkplanning voor de werknemers ouder dan 45 zo opgemaakt dat overbodige taken vermeden worden? (opslag nabij de werkplaats, mechanisering van de taak,…)

❏

❏

Zijn er hulpmiddelen voor de behandeling van lasten voor de werknemers ouder dan 45?

❏

❏

Zijn er aangepaste hijsbakken voor de werknemers ouder dan 45?

❏

❏

Wordt het gewicht van de last verminderd voor de werknemers ouder dan 45?

❏

❏

Zijn de verticale transporten gemechaniseerd (liften, goederenliften) ten voordele van de werknemers ouder dan 45?

❏

❏

Probeert men bij de werkplanning belastende werkhoudingen te vermijden voor de werknemers ouder dan 45 (veelvuldig werken met gebogen rug, armen boven het hoofd, torsie van de romp,…)?

❏

❏

Beschikken de werknemers ouder dan 45 over verhogingen, schragen, steunen,…?

❏

❏

Wordt er bij de aankoop voldoende aandacht besteed aan de trillingen van de machine/het gereedschap?

❏

❏

Heeft men gedacht aan het invoegen van een veersysteem?

❏

❏

Worden de de werknemers ouder dan 45 geïnformeerd over het belang van de regeling van de stoelen en van een correcte positie bij het rijden met werfvoertuigen?

❏

❏

Gebaseerd op de checklist in bijlage 2 van NAVB dossier 107 (Preventie van rugklachten in de bouwsector) en uitgebreid voor het toepassen op 45-plussers Gebaseerd op de checklist in bijlage 2 van NAVB dossier 107 (Preventie van rugklachten in de bouwsector) en uitgebreid voor het toepassen op 45-plussers

© NAVB-CNAC 2009


25

navbdossier Arbeidsorganisatie

Vorming

Denkt men eraan de materialen aan te brengen naar de plaats waar ze worden gebruikt?

❏

❏

Denkt men eraan om variatie te brengen in de activiteiten van de werknemers ouder dan 45, om taakrotatie toe te passen?

❏

❏

Worden er rustpauzes voorzien voor de werknemers ouder dan 45?

❏

❏

Werden de werknemers ouder dan 45 en de hiërarchische lijn gesensibiliseerd voor de preventie van rugklachten?

❏

❏

Kregen de werknemers ouder dan 45 een opleiding van het type ‘rugschool’?

❏

❏

Kregen de werknemers ouder dan 45 een opleiding tillen en heffen/ manueel hanteren van lasten?

❏

❏

Kregen de werknemers ouder dan 45 een training werktechniek en ergonomie?

❏

❏

STAP 3: De werkpost(en) en de arbeidsomstandigheden verbeteren In de vorige stap werd aangegeven op welke punten verbetering mogelijk is. Hieronder zijn vooral voorbeelden opgenomen ter preventie van vaak voorkomende rugklachten.

Mogelijke verbeterpunten Participatieve opsporingsmethode van risico's (Déparis voor de bouwsector)

Mogelijke verbeterpunten T

Verwijzing naar voorbeeld Voorbeelden 1 – 2 – 3

T

De toegang tot de werkpost en de werf vergemakkelijken, de arbeidstaak vergemakkelijken Voldoende ruimte voorzien voor werkzones,… Vaste of variabele verhogingen gebruiken voor het plaatsen of bewerken van materialen De personeelsvoorzieningen verbeteren

2. Technische organisatie tussen werkposten

T T T T T

De werkorganisatie verbeteren De bevoorrading van de werkposten verbeteren Tijdelijke opslag voorzien Overbodige manuele behandelingen vermijden De planning verbeteren, rustpauzes inlassen

Voorbeelden 4 – 5 – 7

3. Risico’s op vallen

T

Het transport van personen op de werf van en naar de werkplek op grote hoogte mechaniseren Dakstellingen gebruiken bij grote dakoppervlaktes

Voorbeeld 3

Aangepaste transportsystemen gebruiken Het gewicht en volume van de te hanteren lasten beperken Overbodige manuele behandelingen van materiaal vermijden Opleiding tillen en heffen, rugschool


1. Werkzones

T T

T 4. Heffen en vervoer van materialen en personen

T T T T

5. Arbeidsongevallen

T T

Werknemers opleiden Het materiaaltransport optimaliseren door aangepaste hijsmiddelen


6. Elektrische risico’s en brandgevaar

T T

Werknemers opleiden Contact met elektrische en explosieve leidingen vermijden

Voorbeeld 7

7. Bedieningsmiddelen en signalen

T T

Het aflezen van apparatuur verbeteren Ergonomische bedieningsknoppen plaatsen

8. Materiaal, handgereedschap, machines

T

Het vastnemen van de last verbeteren (handvatten voorzien of bouwmateriaal gebruiken dat het gemakkelijk vastnemen bevordert) Overbodige manuele behandelingen van materiaal vermijden Meer ergonomisch handgereedschap en machines aanschaffen

T T


© NAVB-CNAC 2009

26


navbdossier Participatieve opsporingsmethode van risico's (Déparis voor de bouwsector) 9.Werkhoudingen

Mogelijke verbeterpunten T T

T 10.Krachtinspanning en goederenbehandeling

T T T

Verwijzing naar voorbeeld

De inrichting van de werkpost verbeteren Gereedschap en persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken waarmee een comfortabele houding aangenomen kan worden die goed is voor de rug Activiteiten en houdingen afwisselen

Voorbeelden 1 – 2 – 3 – 6

Voorbeelden 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 12

T

Hulpmiddelen gebruiken bij het tillen van lasten Overschakelen op prefabricatie van elementen Overschakelen op uitrusting in lichtere materialen (bv. steigers uit aluminium) Overbodige manuele behandelingen van materiaal vermijden Taken mechaniseren (bv. mengsilo’s gebruiken)

11.Verlichting, lawaai, thermische omgevingsfactoren

T T T

Homogene verlichting voorzien Gehoorbescherming optimaliseren Aangepaste uurregeling winter/zomer

12.Trillingen

T T

Trillingen beperken aan de bron Veersysteem gebruiken in werfvoertuigen

Voorbeeld 8

13.Luchthygiëne

T T

Ventilatie voorzien bij binnenactiviteiten Contact met gevaarlijke stoffen en biologische agentia vermijden

Voorbeeld 8

Coachingprogramma’s opstarten Bijscholing en omscholing organiseren

Voorbeelden 9 – 10

T

14.Autonomie en individuele verantwoordelijkheden T T 15.Inhoud van het werk

T T

Mogelijkheid tot initiatief Taakrotatie

Voorbeelden 9 –10 – 11

16.Tijdsdruk

T T

Dienstregeling aanpassen Verplaatsingen van en naar het werk beperken: werknemers in eigen regio,…

Voorbeeld 11

17.Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn

T T T

Isolement vermijden Communicatiesystemen verbeteren Evaluatiesysteem invoeren

Voorbeeld 10

18.Psychologische omgeving

T

Afwisselende taken, afwisseling tussen momenten van concentratie en momenten waarop minder aandacht vereist is,…

Voorbeeld 11

Een verbeteringsproject beschrijven Ergonomische verbeteringsprojecten: ergonomische werkplek Voorbeeld 1: Steiger in lichte materialen De leeftijdsgebonden problematiek bestaat erin dat bouwvakkers vaak op wisselende plaatsen op hoogte moeten werken. Daarvoor moet de bestaande stelling – die weliswaar aan de wettelijke voorschriften voldoet – voortdurend verplaatst en heropgebouwd worden. Door het veelvuldig opstellen en afbreken van de huidige zware stelling krijgen werknemers rugklachten. Een verbeteringsproject in een dergelijke situatie is de aankoop van een lichte stelling uit aluminium. Daardoor verbetert de werksituatie van de betrokken arbeiders aanzienlijk: het verplaatsen en heropbouwen wordt gemakkelijker. Dit is een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: werkzones, werkhoudingen, krachtinspanningen en goederenbehandeling. Het project verbetert de werkomstandigheden voor de beoogde 45-plussers. Zij moeten immers minder zware fysieke inspanningen leveren, wat een aangenamere werksituatie tot resultaat heeft. Dit kan ze motiveren om langer aan de slag te blijven. LET WEL: Een project dat een bestaande wettelijk correcte en veilige toestand verbetert, kan wel worden gesubsidieerd! Een project dat dient om aan de minimumeisen van de welzijnswetgeving te voldoen, wordt niet gesubsidieerd!

© NAVB-CNAC 2009


27

navbdossier Voorbeeld 2: Metselsteiger - Verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de oudere metselaars De leeftijdsgebonden problematiek: als metselaars vanop een gewone stelling een muur metselen, buigen ze veelvuldig voorover om stenen en mortel te nemen, aangezien de stenen en de mortelbak op de vloer van de stelling staan. Daardoor krijgen ze rug-, nek- en gewrichtsklachten. Verder kunnen ze ook maagklachten krijgen doordat hun maag veelvuldig gespannen zit. Een verbeteringsproject in een dergelijke situatie is het voorzien van een vaste steun op hoogte, zodat de materialen en gereedschappen niet langer op de vloer liggen. Dit is een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: werkzones, werkhoudingen, krachtinspanningen en goederenbehandeling. Een mogelijke verbetering is de metselsteiger. Het systeem zorgt ervoor dat de metselaar alle materialen (gevelstenen, bakstenen, mortel,…) bij de hand heeft. De hoogte kan aangepast worden zonder de stellingbalken weg te nemen, wat het aantal manuele handelingen vermindert. Door de steiger met twee niveaus kan de metselaar zich op het ene niveau verplaatsen en op het andere niveau metselblokken, mortelemmers en gereedschap leggen. Zo moet hij zijn romp niet te veel vooroverbuigen. Ook het hanteren en heffen van lasten wordt zo minder zwaar, waardoor de rug minder belast wordt. Het project verbetert de werkomstandigheden voor de beoogde 45-plussers. Zij moeten immers minder zware fysieke inspanningen leveren, wat een aangenamere werksituatie tot resultaat heeft. Dit kan ze motiveren om langer aan de slag te blijven.

Voorbeeld 3: Daksteiger - Verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de oudere dakdekker Dakdekkers hebben duidelijk zeer belastende werkhoudingen. Naarmate ze ouder worden, heeft dit steeds meer impact op het gestel. Het jarenlange gebogen werken kan leiden tot pijn in de rug, de nek en de gewrichten en tot maagklachten. De leeftijdsgebonden problematiek is hier overduidelijk. Bijkomend is er ook het risico op ongevallen door vallen van hoogte (zie item ‘risico’s op vallen’ van de Déparismethode). Een degelijk verbeteringsproject kan hier de volgende items van de Déparismethode verbeteren: werkzones, werkhoudingen, krachtinspanningen en goederenbehandeling en risico’s op vallen. Een recente ontwikkeling is een daksteiger met een verplaatsbaar werkplatform in plaats van de vaste daksteiger. Het mechanisme wordt aangedreven door een elektromotor die van op het werkplatform bediend wordt. Deze steiger vermindert aanzienlijk de fysieke belasting voor de dakwerkers doordat ze zittend werken. Bovendien wordt het risico op vallen verminderd omdat ze niet langs een ladder van het dak moeten afdalen om het werkplatform naar omhoog of omlaag te verplaatsen. De helling van de geleiders waarlangs het platform verplaatst wordt, volgt perfect de variaties van de helling van het dak. Het platform zelf wordt door een stalen kabel naar boven of naar beneden getrokken. Een terugvalbeveiliging op de sporten van de geleiders zorgt ervoor dat het werkplatform bij een kabelbreuk niet naar beneden valt. Het systeem wordt volledig op de grond gemonteerd en nadien met een kraan op het dak geplaatst. Zo wordt het systeem in alle veiligheid gemonteerd en bovendien wordt de fysieke belasting fel verminderd doordat dakwerkers niet langs een ladder naar boven moeten met zware stukken op hun schouder. Samengevat heeft het gebruik van een dergelijk mobiel werkplatform een grote verbetering van de arbeidsomstandigheden van dakwerkers tot resultaat. Het vermindert de moeilijke werkhoudingen, het manueel hanteren van lasten en de kans op ongevallen.

© NAVB-CNAC 2009

28


navbdossier Ergonomische verbeteringsprojecten: het hanteren van materiaal Voorbeeld 4: Installeren van rollenbanen, vacuümliften, heftafels, ... Installeren van rollenbanen, vacuümliften, heftafels,… 1.Leeftijdsgebonden problematiek Op twee werkposten wordt ziekteverzuim vastgesteld. Uit gesprekken met de betrokken oudere werknemers blijkt dat ze vervroegd wensen uit te stappen: de werkpost aan de vertikale freesmachine in de machinezaal en de werkpost voor het afmonteren van deurbladen ter voorbereiding van de plaatsing zijn zeer belastend. Werkposten met veel manueel hefen tilwerk zijn vooral voor oudere werknemers met veel anciënniteit erg belastend. Hun zware fysieke inspanningen leiden o.a. tot rugklachten. 2. Acties Er wordt een degelijke analyse op de werkvloer uitgevoerd. Er worden rollenbanen, vacuümliften en heftafels geïnstalleerd, waardoor de werkposten ergonomischer worden en de (oudere) werknemers ontlast worden. Er worden regelmatig gesprekken gevoerd met de oudere werknemers om te peilen naar de “werkbaarheid” en om eventueel (kleine) verbeteringen uit te voeren op de werkvloer. Het verbeteringsproject houdt in dat de fysieke inspanningen van de oudere werknemers verminderd worden, zodat ze de job langer kunnen volhouden. Zo wordt het absenteïsme wegens ziekte verminderd en de vroegtijdige uitstroom vermeden. Het welzijn van de oudere werknemers op de werkvloer neemt toe, net als hun motivatie. 3.Uitvoeringsplan 1. Analyse van de werkvloer Op de productievloer worden de arbeidsposten in samenspraak met de productieverantwoordelijke geanalyseerd wat betreft fysieke belasting (til- en hefwerk) en ergonomische opbouw. De interne en externe dienst voor preventie en bescherming op het werk stelt een risico-analyse op voor oudere werknemers. De nadruk ligt op de behandeling van zware stukken. 2. Inventarisatie van mogelijke hulpmiddelen Er wordt gekeken welke installaties op de markt zijn om de werkpost aan te passen. 3. Keuze en aankoop van hulpmiddelen Op basis van de inschakelbaarheid in het productieproces en de kostprijs/het budget wordt een keuze gemaakt in overleg met de productieverantwoordelijke. De werknemers die bij de veranderingen betrokken zijn, worden hierover geïnformeerd en geraadpleegd. 4. Implementatie Er wordt gekeken welke begeleidende opleidingsinitiatieven genomen moeten worden om de oudere werknemers te leren omgaan met de nieuwe werkprocedures en machines. 5. Ontwikkeling van opleidingsprogramma's voor oudere werknemers Een verandering aan de werkpost kan voor oudere werknemers een bedreiging inhouden en tot hun vroegtijdige uitstap leiden. Om dat te voorkomen worden voor hen opleidingen op de werkvloer voorzien. Er worden eigen opleidingsmethoden ontwikkeld. 6. Regelmatige follow-upgesprekken Om dit alles op te volgen, worden er zesmaandelijkse gesprekken gevoerd met de betrokken oudere werknemers. Tijdens deze gesprekken wordt voortdurend getoetst welke elementen nog verbeterd kunnen worden om hun uitstap uit het bedrijf zo langzaam en zo vlot mogelijk te laten verlopen. Opmerking: In dit uitvoeringsplan zijn enkel de verschillende stappen opgenomen. Voor een effectieve aanvraag moet een timing aan deze stappen worden gekoppeld! 4.Beoogde resultaat Het verwachte resultaat is dat de werknemers langer in dienst blijven en minder vaak afwezig zijn door rugklachten of andere fysieke klachten. Dit project houdt een verbetering in van de volgende items van de Déparismethode: a. technische organisatie tussen de werkposten b. heffen en vervoer van materialen en personen c. materiaal, handgereedschap, machines d. krachtinspanningen en goederenbehandeling

Voorbeeld: aankoop van een autolaadkraan Dit verbeteringsproject werd gecombineerd met een functiewijziging en wordt later in dit dossier besproken.

© NAVB-CNAC 2009


29

navbdossier Ergonomische verbeteringsprojecten afbouw: Rug- en kniesparende hulpmiddelen voor een tegelzetter De leeftijdsgebonden problematiek bij tegelzetters bestaat o.a. uit rug- en knieklachten als gevolg van langdurig op de knieën werken.

Voorbeeld 5: Cementlijmverdeler en tegelzetterszitje Het verbeteringsproject bestaat uit een combinatie van 2 hulpmiddelen: • de cementlijmverdeler • het tegelzetterszitje Samen bieden deze hulpmiddelen een oplossing voor knie- en rugproblemen. Door ze te gebruiken moeten tegelzetters namelijk niet meer langdurig op hun knieën werken en gebogen staan. Dit project vormt een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: materiaal, handgereedschap, machines en werkhoudingen. Cementlijmverdeler De cementlijmverdeler is een ergonomische oplossing voor het aanbrengen van cementlijm. Dankzij dit hulpmiddel kan de cementlijm al staande aangebracht worden, waardoor rug- en knieklachten vermeden worden. De verdeler bestaat uit een bak voor de cementlijm en een trekarm. Nadat hij de cementlijm in de bak gebracht heeft, kan de tegelzetter de verdeler met behulp van de trekarm staand wegtrekken. Het resultaat is kwalitatief goed, er is geen extra afwerking nodig en de tegel kan zonder niveauaanpassing gezet worden. De lijm is volkomen regelmatig verdeeld en precies in de maat van de te zetten tegel. Tegelzetterszitje Het tegelzetterszitje zorgt voor een comfortabele houding, gesteund op drie punten: de twee knieën en het onderlichaam. Het lichaamsgewicht steunt dus niet langer alleen op de knieën. Bovendien zijn de drie steunpunten verzachtend gestoffeerd. De tegelzetter verplaatst zich eenvoudig en doelgericht met zijn voeten. Dankzij de mobiliteit van de stoel moet hij niet opstaan en weer gaan zitten, wat hem energie uitspaart. Deze hulpmiddelen worden vooral ingezet bij grote oppervlaktes. Gecombineerd gebruikt hebben ze een comfortabele en ergonomische werkhouding tot resultaat. Dit verbetert de volgende items van de Déparismethode: materiaal, handgereedschap, machines, werkhoudingen en krachtinspanningen en goederenbehandeling.

Ergonomische verbeteringsprojecten: werken in sleuven Werken in sleuven gebeurt: • met gebogen rug • in vochtige omstandigheden • met arbeidsmiddelen die trillingen veroorzaken • met gevaar voor ontploffing, brand, elektrocutie en bedwelming • in nauwe ruimtes (bv. in stadscentra, in smalle sleuven tussen de vele bestaande leidingen) Dit heeft o.a. nek-, rug-, gewrichts- en maagklachten tot gevolg. De leeftijdsgebonden problematiek is duidelijk: vaak in sleuven werken verhoogt het risico op de bovenvermelde gezondheidsklachten en op arbeidsongevallen.

Voorbeeld 6: Sleufloos werken Een mogelijke oplossing is sleufloos werken. Dit houdt een verbetering in van de volgende items van de Déparismethode: werkzones, arbeidsongevallen, elektrische risico’s en brandgevaar, krachtinspanningen en goederenbehandeling, trillingen en luchthygiëne. Er zijn vele mogelijkheden om zonder sleuven te graven en kabels of buizen te leggen, zowel kabels en buizen voor een stadsomgeving als grotere buizen. Vaak wordt er bij deze systemen een mantelbuis aangebracht, waardoor later ook nieuwe kabels getrokken kunnen worden. Dit zijn de mogelijkheden: • horizontaal gestuurde boorinstallaties (boren met behulp van een radiodetectiesysteem voor de juiste richting) • grondboorsysteem (tot 30 m): geschikt voor het leggen van kabels en buizen onder tuinen, wegen, kruispunten, dijken,… • perslucht-raketboorsysteem: twee putten graven en vervolgens van put naar put boren • betonnen buizen persen met hydraulische vijzelpersen (ondersteuning met laserapparatuur voor de juiste diepte/richting). © NAVB-CNAC 2009

30


navbdossier Voorbeeld 7: Verdichtingswiel Een belangrijke leeftijdsgebonden problematiek bij werkzaamheden in sleuven is de blootstelling aan trillingen, vooral bij het verdichten van sleuven. Hoe ouder de werknemer wordt, hoe meer klachten hij hiervan ondervindt, vooral rug- en nekklachten en gewrichtsklachten aan de bovenste ledematen. Er werd een hulpmiddel ontwikkeld voor een trillingsvrije verdichting, zodat arbeiders niet langer hinder ondervinden van de trillingen. Door dat hulpmiddel moeten er ook niet langer arbeiders in de sleuf aanwezig zijn om de grond aan te vullen en te verdichten, waardoor bedelvingsgevaar vermeden wordt. Voor het aanvullen en verdichten is enkel de machinist nodig. Bovendien moet niet gewerkt worden met een aandammer die veel trillingen veroorzaakt. Het verdichtingswiel verbetert dus de volgende items van de Déparismethode: trillingen en arbeidsongevallen.

Verbeteringsprojecten: functiewijziging Voorbeeld 8: Omscholing naar een andere functie Het project heeft tot doel een 45-plusser om te scholen van metselaar tot ploegbaas en hem zo een lichtere taak te geven. De betrokken werknemer wordt opgeleid door de ondernemer, die hem door zijn ervaring en kennis de kneepjes van het vak kan bijbrengen. Tijdens het project zal de metselaar hiertoe met hem samenwerken om zo de verschillende taken van een ploegbaas aan te leren. Doordat hij een knelpuntberoep invult, wordt de werknemer in kwestie gestimuleerd nog enkele jaren aan de slag te blijven. Na zijn opleiding kan de nieuwe ploegbaas op zijn beurt arbeiders opleiden. Het project streeft een verbetering na van de volgende items van de Déparismethode: autonomie en individuele verantwoordelijkheden en inhoud van het werk.

Voorbeeld 9: Ervaring doorgeven aan jongeren Doordat de firma in kwestie over verschillende locaties verspreid is, verloopt de uitwisseling van ervaring moeilijk. Dit heeft een versnippering van ervaring in de verschillende entiteiten van de firma tot gevolg. Daarom werd het idee vooropgesteld om de bestaande ervaring via de oudere werknemers over de verschillende locaties te verspreiden en uit te wisselen. Zo zouden oudere, ervaren werknemers ingeschakeld worden om “best practices” uit te wisselen. Om deze oudere werknemers niet onder extra tijdsdruk te zetten, werd het plan ontwikkeld om tegelijkertijd nieuwe mensen (jonge, pas afgestudeerde ingenieurs) aan te werven en op te leiden. Dit resulteerde in twee initiatieven, waarvan één Ervaringsfondsproject. Enerzijds is er een startbaaninitiatief voor de inwerking van jonge, pas afgestudeerde ingenieurs, anderzijds een Ervaringsfondsproject waarbij bouwvakarbeiders ouder dan 45 ingezet worden om deze ingenieurs te begeleiden. Naast het verspreiden van ervaring in de firma, nemen deze oudere werknemers ook het peterschap op van de nieuwe werknemers en geven ze “on the job training”, waardoor de starters op zes maanden inzetbaar moeten worden. Het project zorgt ervoor dat de ervaring niet verloren gaat. Verder wil het de communicatie en de samenwerking tussen jongere en oudere werknemers verbeteren. Het project beoogt een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: technische organisatie tussen werkposten, autonomie en individuele verantwoordelijkheden, inhoud van het werk, arbeidsverhoudingen tussen de werknemers en de hiërarchische lijn (door een communicatieen evaluatiesysteem) en psychologische omgeving.

© NAVB-CNAC 2009


31

navbdossier Functiewijzigingen gecombineerd met een opleidings- of een ergonomisch project Voorbeeld 10: Functiewijziging en opleiding Levenslang leren… ook voor oudere werknemers 1. Leeftijdsgebonden problematiek Het bouwbedrijf in kwestie heeft werven over het hele land. Bovendien zijn bepaalde oudere werknemers door hun ervaring sterk gespecialiseerd in enkele welbepaalde taken. Daardoor moeten zij grote afstanden afleggen naar hun werkplek, omdat ze vaak de enigen zijn die bepaalde taken kunnen uitvoeren. Naast de stress van de verre verplaatsingen (files, lange reistijden,…) zorgt dit ook voor eentonigheid: de oudere werknemer zit gevangen in een patroon van “blijven doen waar hij goed in is”. 2. Acties Het project wil een opleidingsprogramma opzetten voor oudere werknemers die zich in meerdere taken willen bijscholen of specialiseren. Door hun ervaring kunnen ze gemakkelijk een bijkomende taak aanleren. Het project bestaat uit meerdere fasen. In een eerste fase wordt nagegaan wie welke bijkomende taak kan uitoefenen. Er wordt gepeild naar de interesses en fysieke mogelijkheden van de betrokken werknemers. Aan de hand hiervan wordt bepaald welke taak/taken de oudere werknemers kunnen en willen aanleren. In deze fase wordt ook nagegaan wie in de derde fase welke competenties wil begeleiden bij collega’s. In de tweede fase worden de oudere werknemers in kwestie in een erkend opleidingscentrum opgeleid voor de uitvoering van de bijkomende taak. De derde fase is bedoeld om de oudere werknemers hun praktische ervaring te laten uitwisselen met elkaar. Door deze bijkomende uitwisseling van oude en nieuwe kennis kunnen de betrokken werknemers zich goed inwerken in de nieuwe discipline. 3. Stappenplan 1. Bevraging van de oudere werknemers naar hun interesses, gezondheidstoestand en eigen wil om competenties te delen 2. Keuze van de bijkomende specialisatie door de betrokken oudere werknemers in samenspraak met hun hiërarchische lijn en op basis van hun interesses en lichamelijke conditie 3. Opleiding bij een erkend opleidingscentrum 4. Praktische ervaringsuitwisseling tussen de oudere werknemers, elk inzake hun specifieke vakgebied 4. Beoogde resultaat Het is de bedoeling het werk minder eentonig te maken, de verantwoordelijkheden te verhogen en de verplaatsingstijden te verminderen. Het betreft een verbetering van de volgende items van de Déparismethode: technische organisatie tussen werkposten, autonomie en individuele verantwoordelijkheden, inhoud van het werk, tijdsdruk en psychologische omgeving. Doordat meerdere werknemers meerdere specialisaties zullen hebben, kunnen ze gemakkelijker dichter bij huis werken en worden hun verplaatsingen verminderd.

Voorbeeld 11: Aankoop van een autolaadkraan Uit een analyse in het bedrijf is gebleken dat twee oudere meestergasten steeds moeilijker zware lasten konden tillen. Om de kwaliteit van het werk te verbeteren werd een ergonomisch verbeteringsproject gecombineerd met een functiewijziging. Als oplossing werd gekozen voor de aankoop van een autolaadkraan, een mechanisch hulpmiddel voor het tillen van zware lasten. De meestergasten worden zo ontlast van de zware taken en zullen ingeschakeld worden bij het opleiden van jongere, lager gekwalificeerde arbeiders tot meestergast. Beide veranderingen samen zorgen voor een verbetering van de volgende punten van de Déparismethode: heffen en vervoer van materialen, krachtinspanningen en goederenbehandeling, autonomie en individuele verantwoordelijkheden en inhoud van het werk. Hopelijk kunnen de twee 45-plussers nog enkele jaren werk verrichten dat aangepast is aan hun mogelijkheden.

© NAVB-CNAC 2009

32


navbdossier

Andere financieringsmogelijkheden voor de aanpassing van werkposten Campagne voor mensen met rugpijn Het Fonds voor de beroepsziekten (FBZ) geeft het startschot om via een campagne en een actieplan iets te ondernemen tegen de groeiende problematiek van mensen met lagerugpijn. Vroeg of laat krijgt negentig procent van de algemene bevolking te maken met een acuut rugprobleem. In sommige beroepssectoren, zoals de verzorging (ziekenhuizen, rusthuizen), de metaalnijverheid en zeker de bouwsector kan dit evolueren naar chronische rugpijn. Rugklachten doen dus veel bouwvakarbeiders afhaken. Om dit te verhelpen, zal de federale overheid in de komende maanden via een campagne ruchtbaarheid geven aan een nieuw project waarbij alle loontrekkenden met rugproblemen – onder bepaalde voorwaarden – bijna kosteloos een revalidatieprogramma kunnen volgen. Het gaat om mensen die al enige tijd arbeidsongeschikt zijn én rugbelastend werk uitvoeren, zoals zware lasten tillen of blootgesteld worden aan mechanische trillingen. Het succes van deze actie is vorig jaar al gebleken tijdens een pilootproject, waarbij een honderdtal mensen uit de verzorgingssector het programma konden volgen. De deelnemers waren erg lovend over het programma en de geboekte resultaten, die gewoonweg verbluffend waren. Meer informatie over deze campagne kunt u bekomen bij het Fonds voor de beroepsziekten of via hun website: www.fmp-fbz.fgov.be > Rugpreventie.

Preventieprogramma voor mensen met rugpijn Het preventieprogramma van het FBZ bestaat uit een medisch gedeelte en een ergonomische interventie. Dat laatste kan een analyse van de werkomstandigheden zijn of een opleiding op de werkvloer die erop gericht is de door lagerugklachten arbeidsongeschikte werknemer het werk in optimale omstandigheden te laten hervatten.

Voorbeelden van ergonomische interventies In NAVB dossier 107 “Preventie van Rugklachten in de bouw” vindt u allerlei voorbeelden van verbeteringen en hulpmiddelen ter preventie van rugpijn. Ook de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg heeft heel wat brochures ter preventie van rugpijn bij bouwberoepen ter beschikking. In beide bronnen vindt u voorbeelden van verbeteringsprojecten voor het Ervaringsfonds en van aanvragen naar aanleiding van de campagne bij het FBZ.

© NAVB-CNAC 2009


33

navbdossier

Bibliografie • Rapport van de Hermesstudie - Onderzoek naar het personeelsverloop in de bouwsector, FVB, 2006, Brussel • Reden van vertrek voor bouwvakarbeiders & de motieven van “uit het arbeidscircuit te stappen” voor de 45-plusser, studie van Luc Sels • www.ervaringsfonds.be • Werk en Gezondheid in de bouwnijverheid, beroepenoverzicht, Stichting ARBOUW, Amsterdam • www.sobane.be • Goedepraktijkvoorbeelden voor toelage-aanvraag Ervaringsfonds, Vernibouw-Campens, Matexi, Rosière Piette, Seghers • www.giovanni-system.com • NAVB DOSSIER 107 - Preventie van rugklachten in de bouwsector, editie juli-augustus-september 2005

© NAVB-CNAC 2009

34


navbdossier

© NAVB-CNAC 2009


35

In samenwerking met: Ervaringsfonds www.ervaringsfonds.be

Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf Sint-Jansstraat 4 1000 Brussel

Tel.: 02/552 05 00 Fax: 02/552 05 05

E-mail: [email protected] Website: www.navb.be

DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JANUARI-FEBRUARI-MAART 2009 NAVB. Bundel Nr 121. Welzijn van oudere werknemers in de bouw

Recommend Documents