DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - OKTOBER-NOVEMBER-DECEMBER 2008 NAVB. Bundel Nr 120. De risico s van kwartsstof

D R I E M A A N D E L I J K S E

U I T G A V E

-

O K T O B E R - N O V E M B E R - D E C E M B E R

2 0 0 8

NAVB Bundel Nr 120

De risico’s van kwartsstof

navbdossier

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Gezondheidseffecten van kwartsstof. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Vierde trimester 2008 Bundel Nr 120


Aandoeningen veroorzaakt door kwarts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Silicose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Statistieken van beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Regelgeving met betrekking tot kwartsstof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Aanpak: het “5-W Stappenplan” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Inventarisatie van de problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Bouwmaterialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Bouwberoepen waar kwartsstof een probleem is. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Metingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Checklist kwartsstof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Preventiemaatregelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Overname toegestaan mits toelating van het NAVB. Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel “CNAC dossier”. De raadgevingen gepubliceerd door het NAVB binden enkel het Actiecomité, rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek, en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven. • Verschijnt 4 maal per jaar. • Bestellingen en tarieven: zie www.navb.be of achteraan in NAVB info. • Gratis downloadbaar op www.navb.be

Hiërarchie van de preventiemaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Collectieve beschermingsmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisatorische preventiemaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belemmerende en bevorderende factoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventiemaatregelen voor de algemene taken uit de bouwsector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Preventiemaatregelen per beroep

11 12 12 14 14 14 15

.........................................................................

16

Asfaltwegenwerker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Betonbewerker (boren, zagen, slijpen, …). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dekvloerlegger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metselaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plafond- en wandmonteerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sloper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16 16 16 17 18 18

Tegelzetter/vloerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Goedepraktijkvoorbeeld: vloeren droog schuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Bibliografie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

In dezelfde reeks zijn nog andere dossiers beschikbaar (vroeger “Veiligheidsnota’s”).

NAVB Colofon NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel “CNAC dossier”).

Verantwoordelijke uitgever: Carl Heyrman - Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) 2515. Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding.

Informatie en abonnement: NAVB – Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel Tel.: 02/552.05.00 - Fax: 02/552.05.05 E-mail: [email protected] - Website: www.navb.be

Redactie: Raymond Brems, Rudy De Buyser, Christian Depue, Carl Heyrman, Véronique le Paige, Arlette Moonens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Nicolaas Van Leeuwen

Opmaak en drukwerk : www.mwp.be

© NAVB-CNAC 2008

2


navbdossier

Inleiding Kwarts, of siliciumdioxide, bestaat uit de chemische elementen silicium en zuurstof. Het is één van de meest voorkomende stoffen op aarde. De best gekende vorm is zand, dat bijna zuiver kwarts is. Ook de meeste natuurlijke gesteenten, waaronder dus veel bouwmaterialen, bevatten kwarts. Het kwartsgehalte verschilt per soort (natuur)steen of samengesteld bouwmateriaal. We noemen materiaal kwartshoudend als het voor meer dan 1,5% uit kwarts bestaat, vanaf minder dan 1 % kwarts spreekt men van “kwartsvrij”. Door steenachtige materialen te frezen, zagen, boren of slijpen komt respirabel (inadembaar) kwartsstof vrij. Vooral bij werken in slecht geventileerde binnenruimten kan de kwartsstofconcentratie hoog oplopen. Daarnaast wordt de hoeveelheid vrijkomende kwartsstof beïnvloed door de samenstelling en de aard van het materiaal. Bij het mechanisch bewerken van harde materialen komt bijvoorbeeld meer stof vrij dan bij zachte materialen. Kwartsstof is heel fijn stof, dat niet of nauwelijks zichtbaar is. Het bestaat uit uiterst kleine onoplosbare stofdeeltjes, die bij onvoldoende bescherming diep doordringen in de longen. Daardoor raakt het longweefsel beschadigd en ontstaan kortademigheid en een gevoel van benauwdheid. Andere symptomen zijn hoesten en pijn in de borst. Ook longkanker kan een gevolg zijn van blootstelling aan kwarts. Niet alle stofdeeltjes hebben echter dezelfde eigenschappen. Regelmatig horen we in de media berichten over fijn stof in de lucht. In dat geval gaat het voornamelijk om roetdeeltjes, onder andere afkomstig van dieselmotoren. Het gevaar van roetdeeltjes bestaat er vooral in dat bepaalde giftige producten zich erop kunnen vastzetten en zo via de longblaasjes in de bloedsomloop kunnen terechtkomen. Het gevaar verbonden aan kwartsstof is zo mogelijk nog groter. Doordat kwartsstof tot in de longblaasjes kan doordringen, vermindert de elasticiteit van het longweefsel. Bovendien kunnen de kwartsstofdeeltjes zich in het weefsel verplaatsen. Dit kan een ‘stoflong’ veroorzaken, zelfs jaren nadat de blootstelling gestopt is.

In de bouwsector heeft bijna iedereen te maken met stof: bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal stof vrij. Het inademen van stof is onaangenaam, maar het inademen van kwartsstof is ronduit schadelijk voor de gezondheid.

Gezondheidseffecten van kwartsstof Stofvorming in de bouwsector brengt gezondheidsrisico’s met zich mee. Stof irriteert zowel de huid als de ogen en ingeademd stof kan, onder andere, zelfs blijvende schade toebrengen aan de longen. De effecten variëren van betrekkelijk onschuldig, zoals forse niesbuien, tot zeer ernstig, bijvoorbeeld blijvende ernstige kortademigheid. Kwartsstof kan zelfs silicose en longkanker veroorzaken. Vooral wegenwerkers, metselaars, betonbewerkers, natuursteenbewerkers, slopers, vloerders, voegers,… hebben een grote kans om aan kwarts blootgesteld te worden.

Aandoeningen veroorzaakt door kwarts • Irritatie van de luchtwegen: Inademing van kwartsstof kan kortademigheid veroorzaken, waardoor irritaties aan de luchtwegen ontstaan. • Longaandoeningen: Door kwartsstof in te ademen, kan men stoflong of silicose krijgen, een ongeneeslijke ziekte waardoor het longweefsel minder elastisch wordt. Bij inspanningen ontstaan dan kortademigheid en benauwdheid. Andere symptomen zijn hoesten en pijn in de borst. Die schade is onherstelbaar. • Kanker: Kwarts is kankerverwekkend. Bij langdurige blootstelling (10–20 jaar) kan longkanker ontstaan. Bij longfibrose of stoflong vormen kwartsstofdeeltjes diep in de longen bindweefsel, waardoor het longweefsel minder zuurstof kan opnemen en minder elastisch wordt. Dat kan betekenen dat een patiënt bij inspanning kortademig wordt, het benauwd krijgt, gaat hoesten en last krijgt van pijn in de borst. Hoe meer stof iemand ingeademd heeft, hoe meer schade er ontstaat. Die schade is bovendien onherstelbaar. De beschadiging van de longen gaat namelijk door, want het kwarts blijft aanwezig in de longen, ook al wordt men er niet meer aan blootgesteld. Het verraderlijke is dat de meeste mensen er in eerste instantie niet eens zoveel van merken en er pas op latere leeftijd echt last van krijgen. Stoflong is ongeneeslijk. Afwijkingen in de longen kunnen nog twee tot vijf jaar lang blijven verergeren nadat iemand aan kwartsstof blootgesteld is en nadat hij gestopt is met werken. Als de blootstelling aan kwartsstof ophoudt in een vroeg stadium van de ziekte, bestaat de kans wel dat deze niet erger wordt. Door de longbeschadiging moet ook het hart extra inspanningen leveren, met hartfalen als mogelijk gevolg. Mensen met stoflong hebben verder een verhoogde kans op tuberculose en longkanker. Het inademen van kwarts en andere vormen van fijn mineraal stof (door roken bijvoorbeeld) verhoogt ook de kans op chronische luchtwegvernauwing. © NAVB-CNAC 2008


3

navbdossier Door met asbest of kwarts verontreinigde talk in te ademen, kan talcose ontstaan, een soort stoflong. Dit komt ook voor bij stukadoors.

Silicose Chronische silicose ontstaat door gedurende lange periodes (20 jaar of meer) geringe hoeveelheden kwartsstof in te ademen en wordt gekenmerkt door chronische ontstekingen, littekenweefsel en lymfeknopen in de longen. De symptomen zijn chronische hoest en extreme kortademigheid (vooral in combinatie met longfibrose). Versnelde silicose ontstaat door gedurende kortere periodes (5 tot 15 jaar) grotere hoeveelheden kwartsstof in te ademen. De symptomen zijn dezelfde als bij chronische silicose, maar dan met een versneld ziektebeeld. Acute silicose ontstaat door een korte blootstelling aan zeer grote hoeveelheden kwartsstof en wordt gekenmerkt door een zware ontsteking van het longweefsel. Daarbij kunnen de longen zich vullen met vloeistof, wat het ademhalen ernstig bemoeilijkt. Bij silicose kunnen ernstige complicaties ontstaan: Longfibrose kan bij alle vormen van silicose optreden, maar komt het vaakst voor bij versnelde silicose. Hierbij zorgen littekens voor grote hoeveelheden bindweefsel in het longweefsel, waardoor de structuur van de longen aangetast wordt en de ademhaling ernstig bemoeilijkt wordt. Alle patiënten met silicose hebben een verhoogde kans op longkanker en tuberculose. Vermoedelijk verlaagt kwarts de immuunrespons tegen de tuberkelbacil. Rokers hebben een verhoogde kans op deze ziekte.

Statistieken van beroepsziekten Aantal erkenningen van nieuwe gevallen van beroepsziekten ten gevolge van silicose 400 350 300 250 200 150 100 50 0 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

© NAVB-CNAC 2008

4


navbdossier

Regelgeving met betrekking tot kwartsstof De werkgever moet ervoor zorgen dat de blootstelling aan schadelijk stof, zoals kwartsstof, onder een vastgestelde hoeveelheid blijft. In de wet zijn daarvoor grenswaarden (gerekend over 8 uur) vastgelegd. • voor kwartsstof is dat 0,100 mg/m³1. • voor cristobaliet is het zelfs 0,05mg/m³. In het kader van een harmonisering op Europees vlak is er sprake van deze grenswaarde te verlagen tot 0,075 mg/m³. Nu is de grenswaarde voor kwartsstof in Nederland 0,075 mg/m³, terwijl ze in Frankrijk, net als in ons land, 0,100 mg/m³ bedraagt.

Grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling2 De vaststelling van de grenswaarden gebeurt in verhouding tot een bepaalde referentieperiode. Deze bedraagt 8 uur tenzij anders is bepaald. Als de arbeidsduur minder dan acht uur bedraagt, wordt dit de referentieperiode. Voor bepaalde agentia kan, bij kortstondige blootstelling, een referentieperiode van 15 minuten worden vastgesteld. In dit geval wordt de grenswaarde “kortetijdswaarde” genoemd. Als er een kortetijdswaarde is vastgesteld, mogen blootstellingen boven de getalwaarde van de over acht uur gemeten grenswaarde slechts viermaal per dag voorkomen, telkens gedurende een periode van maximaal vijftien minuten. Tussen deze perioden met verhoogde blootstelling moeten minstens zestig minuten verlopen. Voor sommige agentia kunnen grenswaarden worden vastgesteld met een referentieperiode waarvan de duur verschilt van de hierboven vermelde. Deze referentieperiodes zijn dan expliciet vermeld in bijlage I van het KB van 11 maart 2002. Voor controlemetingen wordt in dat geval verwezen naar de over die referentieperiode gewogen concentratie. Wanneer werknemers worden blootgesteld volgens een patroon dat duidelijk afwijkt van het normale (zoals een werkdag van meer dan 8 uur, een werkweek van meer dan 40 uur of een arbeidsweek van meer dan 5 dagen), formuleert de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer een gemotiveerd voorstel voor de in dat geval te hanteren grenswaarde. Dit voorstel wordt ter advies voorgelegd aan het Comité van de betrokken onderneming en gemeld aan de directie van de Medische Arbeidsinspectie van dat gebied.

Aanpak: het “5-W Stappenplan” Om problemen met kwartsstof te voorkomen of op te lossen, is het belangrijk om aan de hand van de volgende stappen na te gaan wat er aan de hand is: Willen: De productie van kwartsstof willen verminderen. Weten: Nagaan en inventariseren waar de problemen van kwartsstofproductie zich precies situeren. Zie p. 6: Inventarisatie van de problemen. Wegen: Meten welke werkwijzes het meeste kwartsstof doen vrijkomen (en waar ze worden toegepast), en bepalen waar de oplossingen het eerst moeten worden geïmplementeerd. Zie p. 6: Metingen. Werken: Afspraken maken om de problemen op te lossen. Hierbij is het belangrijk dat iemand verantwoordelijk is en dat er een tijdsschema wordt opgesteld dat het probleem oplost. Waken Zie p. 11: Preventiemaatregelen. Bijsturing Waken: Nagaan of de problemen ook werkelijk worden opgelost, en of er aanvullende maatregelen nodig zijn.

Willen Intentieverklaring

Weten Risico-inventarisatie

Wegen Risico-evaluatie

Werken Preventiemaatregelen plannen en uitvoeren

1 Zie Titel V van de CODEX: Chemische, Kankerverwekende, Mutagene en Biologische Agentia : Koninklijk besluit van 11 maart 2002

(B.S.14.03.2002 Ed.2) betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de risico's van chemische agentia op het werk 2 art. 47 van het KB van 11 maart 2002

© NAVB-CNAC 2008


5

navbdossier

Inventarisatie van de problemen Bouwmaterialen Enkele voorbeelden van materialen met een hoog kwartsgehalte zijn: Materiaal Zandsteen

Voorbeeld

% kwartsstof

Balegemse zandsteen, greskasseien

50% tot 90%

Kalkzandsteen

30% tot 83%

Natuursteen

Piramiden, historische monumenten, kathedralen, …

Machinale steen

Beter bekend als silicaatsteen

Beton, specie

25% tot 70%

Betonsteen

23% tot 40%

Marmer

2%

Baksteen

Tot 30%

Graniet

20% tot 30%

Cellenbeton

12-44%

Kalkzandsteen kan, behalve natuurlijk ontgonnen, ook machinaal gefabriceerd worden. Aan het eind van de 19e eeuw bleek de natuurlijke winning te traag om de toenmalige bouwsnelheden bij te houden en is men op zoek gegaan naar een methode om de verharding van kalkzandsteen fabrieksmatig te versnellen. Momenteel is deze machinale productie zo ver geëvolueerd dat er ook stenen ontwikkeld worden die geschikt zijn om tot 14 lagen hoog te bouwen.

Bouwberoepen waar kwartsstof een probleem is In de bouwsector heeft bijna iedereen te maken met stof: bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal stof vrij. Niet alleen wie zelf met kwartshoudend materiaal werkt, maar ook hun directe omgeving kan aan kwartsstof blootgesteld worden. Een aantal beroepsgroepen hebben dagelijks met kwartsstof te maken, onder meer: • Stratenmakers (leggers van klinkers, boordstenen) en asfaltwerkers • Metselaars • Wand- en plafondmonteurs • Tegelzetters, vloerders •…

Activiteiten Aantal keer dat de grenswaarde aan kwartsstof vrijkomt bij enkele bewerkingen van steenachtig materiaal: Activiteit

Kwartsstof in de lucht (mg/m3) gedurende de werkzaamheid

Zagen

Tot ca. 15 (= 150 x te veel!)

Frezen (sleuven)


Frezen (vlakken)


Boren

Tot ca. 2,5 (= 25 x te veel!)

Schuren/slijpen van vlakken


Vegen


Metingen Op vaste posten in productiewerkplaatsen voor bouwmaterialen werden al heel wat metingen verricht. Voor bouwplaatsen daarentegen beschikken we in België over zeer weinig meetresultaten. Eén van de meetcampagnes die in de loop van 2007 werden uitgevoerd, was erop gericht de blootstelling aan kwartsstof bij infrastructuurwerken te bepalen, meer bepaald bij de aanleg van voetpaden met betonklinkers en arduinsteen. Deze campagne leverde de volgende opmerkelijke resultaten op: © NAVB-CNAC 2008

6


navbdossier Activiteit/arbeidssituatie Deeltijds droog zagen en betonklinkers plaatsen

Concentratie aan kwarts (mg/m³) 3955

Deeltijds droog zagen en arduinsteen plaatsen

32

Betonklinkers leggen in de nabijheid van elektrisch droogzagen

921

Betonklinkers uitsluitend nat zagen

118

Betonklinkers occasioneel droog zagen en leggen

661

Betonklinkers leggen in de nabijheid van droog zagen

25

Deze meetresultaten zijn in meer dan één opzicht opmerkelijk. In de allereerste plaats is er de catastrofale overschrijding met een factor 40 van de grenswaarde tijdens het droog zagen van klinkers. Bovendien is er zelfs bij het nat zagen van klinkers nog een overschrijding met 18%. Verder is het opvallend dat ook werknemers in de nabijheid van plaatsen waar betonklinkers droog verzaagd worden, in hoge mate blootgesteld worden. De grenswaarde wordt in dit geval met een factor 10 overschreden. Het nat verzagen van betonklinkers op zich is dus duidelijk onvoldoende als beschermingsmaatregel. Zelfs bij het verzagen met watertoevoer moet een P2-stofmasker gedragen worden.

Checklist kwartsstof Vragenlijst voor werkgevers Vragen over kwartsstof ❒ ❒

1.

Kent u de gevaren van kwartsstof?

Ja, ik denk het wel Nee, ik denk het niet

2.

Kunt u aangeven welke van de volgende gezond- ❒ heidseffecten kwartsstof volgens u kan veroorza- ❒ ken? (meerdere antwoorden mogelijk) ❒ ❒ ❒

3.

Gebruikt uw bedrijf kwartsstofbeperkende apparatuur?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Nee Ja, er is een stofzuiger aangesloten op het gereedschap Ja, iemand houdt er een losse stofzuiger bij Ja, we gebruiken watertoevoer voor koeling Ja, we gebruiken watertoevoer om stof te binden Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

4.

Welke persoonlijke beschermingsmiddelen worden gebruikt om de effecten van kwartsstof tegen te gaan?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

P1-wegwerpmasker P2-wegwerpmasker P3-wegwerpmasker Halfgelaatsmasker Volgelaatsmasker Aangeblazen kap of helm Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

5.

Hebben uw werknemers voorlichting of instructies ❒ ontvangen over stofvrij of stofarm werken? ❒

Kanker Allergie Kortademigheid Infecties aan de luchtwegen Ik weet het niet

Ja Nee

Vragen over de toepassing van stofbeperkende maatregelen en mogelijke belemmerende en bevorderende factoren 6.

Welke organisatorische maatregelen neemt uw bedrijf om kwartsstof te beperken?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Materialen aanschaffen die weinig kwarts bevatten Materialen zoveel mogelijk op maat laten aanleveren, zodat die zo weinig mogelijk verzaagd moeten worden Taakroulatie Ventilatie Coactiviteit vermijden

© NAVB-CNAC 2008


7

navbdossier 7.

Wat zijn volgens u de belangrijkste belemmeringen ❒ voor het toepassen van stofbeperkende maatrege- ❒ len? ❒ ❒ ❒

Hogere kosten Lastig in voorbereiding Lagere kwaliteit van werk Werknemers vinden het lastig Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

8.

Wat zijn eventuele belemmeringen voor het toepas- ❒ sen van stofbeperkende maatregelen in de uitvoeringsfase van uw werk? ❒

Technisch (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………... Organisatorisch (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………... Financieel (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

❒

9.

Kan de opdrachtgever volgens u eventuele belem- ❒ Ja meringen voor het toepassen van stofbeperkende ❒ Nee maatregelen geheel of gedeeltelijk wegnemen? Zo ja, kunt u daar voorbeelden van geven? ……………………………………………………… ………………………………………………………

Vragen over gereedschappen 10. Als uw medewerkers niet of niet altijd watertoevoer ❒ op gereedschap gebruiken, wat is volgens u dan de ❒ reden daarvoor? (meerdere antwoorden mogelijk) ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

❒ ❒ ❒

11. Denkt u dat uw medewerkers watertoevoer zouden gebruiken als de bezwaren wegvallen?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

12. Als uw medewerkers niet of niet altijd afzuiging ❒ op gereedschap gebruiken, wat is dan volgens u de ❒ reden daarvoor? (meerdere antwoorden mogelijk) ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

❒

Het helpt niet voldoende tegen stof Ik stel het niet ter beschikking De omgeving wordt te nat Er is geen wateraansluiting in de buurt De waterslangen zijn vaak te kort De klant wil het niet Het werk wordt vertraagd door: ❒ het aansluiten ❒ het gebruik ❒ de droogtijd ❒ het opruimen De watertoevoer is te snel kapot of verstopt De watertoevoer is moeilijk te regelen Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………... Ja, altijd Bijna altijd Soms Bijna nooit Nee, nooit Het helpt niet voldoende tegen stof Ik stel het niet ter beschikking De stofzuiger is te zwaar De stofzuiger en/of de slangen gaan te snel stuk De stofzak zit te snel vol De stofzak scheurt gemakkelijk De aansluiting tussen stofzuiger en gereedschap past niet De aansluiting tussen stofzuiger en gereedschap schiet te snel los Het lawaai van de stofzuiger hindert hen Het lawaai van de stofzuiger hindert anderen Het werk wordt vertraagd door: ❒ het tevoorschijn halen en aansluiten van de stofzuiger ❒ het steeds verplaatsen van de stofzuiger ❒ het legen en onderhouden van de stofzuiger Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

© NAVB-CNAC 2008

8


navbdossier 13. Denkt u dat uw medewerkers afzuiging zouden gebruiken als de bezwaren wegvallen?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Ja, altijd Bijna altijd Soms Bijna nooit Nee, nooit

Vragenlijst voor werknemers Vragen over kwartsstof ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

WAT IS UW BEROEP? Betonbewerker (boren, zagen, slijpen, …) Dekvloerlegger Glaszetter Interieurbouwer Metselaars Plafond- en wandmonteerder Sloper Stukadoor Tegelzetter/Vloerder Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

1.

Kent u de gevaren van kwartsstof?

❒ ❒

Ja, ik denk het wel Nee, ik denk het niet

2.

Kunt u aangeven welke van de volgende gezondheidseffecten kwartsstof volgens u kan veroorzaken? (meerdere antwoorden mogelijk)

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Kanker Allergie Kortademigheid Infecties aan de luchtwegen Ik weet het niet

3.

Hoe vaak doet u werk waarbij stof vrij kan komen, zoals boren, zagen, schuren, slijpen?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Nooit Maximaal 8 uur per week 8 tot 16 uur per week 16 tot 24 uur per week 24 tot 36 uur per week Bijna altijd

4.

Kent u de apparatuur om de schadelijke effecten van kwartsstof voor de gezondheid te beperken?

❒ ❒

Ja Nee

5.

Wordt deze stofbeperkende apparatuur in het bedrijf gebruikt?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Nee Ja, er is een stofzuiger aangesloten op het gereedschap Ja, iemand houdt er een losse stofzuiger bij Ja, we gebruiken watertoevoer voor koeling Ja, we gebruiken watertoevoer om stof te binden Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

6.

Wanneer gebruikt u stofbeperkende apparatuur?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Altijd Als ik het werk erg stoffig vind Als de klant het vraagt Als waterkoeling op het gereedschap nodig is Als ik instructies krijg om dat te doen Nooit

7.

Hoe vaak gebruikt u stofbeperkende apparatuur?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Nooit Soms Meestal Bijna altijd Altijd

© NAVB-CNAC 2008


9

navbdossier 8.

Welke persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikt u om de effecten van kwartsstof tegen te gaan?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

P1-wegwerpmasker P2-wegwerpmasker P3-wegwerpmasker Halfgelaatsmasker Volgelaatsmasker Aangeblazen kap of helm Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

9.

Heeft u bij uw huidige werkgever voorlichting of instructies ontvangen over stofvrij of stofarm werken? Zo ja, in welk kader (gelegenheid) gebeurde dat? (meerdere antwoorden mogelijk)

❒ ❒

Ja Nee

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Werkoverleg Een toolbox-meeting Een speciale voorlichtingsbijeenkomst Een andere personeelsbijeenkomst Een opleiding Via de arbeidsgeneesheer Met schriftelijk voorlichtingsmateriaal Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

10. Als u apparatuur met afzuiging of watertoevoer gebruikt, wat is dan de reden daarvoor?(meerdere antwoorden mogelijk)

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Beter zicht op het werk, betere kwaliteit van werken Water is nodig voor koeling diamantgereedschap Minder stof in haar en in ogen Minder klachten van mijn collega’s over stof Minder klachten van de klant Omdat het goed is voor mijn gezondheid Omdat ik achteraf minder afval moet opruimen Ik krijg de opdracht van mijn baas om het te gebruiken Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

11. Als u niet of niet altijd watertoevoer op gereedschap gebruikt, wat is volgens u dan de reden daarvoor? (meerdere antwoorden mogelijk)

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Het helpt niet voldoende tegen stof Mijn werkgever stelt het niet ter beschikking De omgeving wordt te nat Ik word zelf te nat Er is geen wateraansluiting in de buurt De waterslangen zijn vaak te kort De klant wil het niet Het werk wordt vertraagd door: ❒ het aansluiten ❒ het gebruik ❒ de droogtijd ❒ het opruimen De watertoevoer is te snel kapot of verstopt De watertoevoer is moeilijk te regelen Het geeft te veel smurrie Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………...

❒ ❒ ❒ ❒

12. Zou u watertoevoer gebruiken als de bezwaren wegvallen?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Ja, altijd Bijna altijd Soms Bijna nooit Nee, nooit

© NAVB-CNAC 2008

10


navbdossier 13. Als u niet of niet altijd afzuiging op gereedschap gebruikt, wat is dan volgens u de reden daarvoor? (meerdere antwoorden mogelijk)

❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒ ❒

❒

14. Zou u afzuiging gebruiken als de bezwaren wegvallen?

❒ ❒ ❒ ❒ ❒

Het helpt niet voldoende tegen stof Mijn werkgever stelt het niet ter beschikking De stofzuiger is te zwaar De stofzuiger en/of de slangen gaan te snel stuk De stofzak zit te snel vol De stofzak scheurt gemakkelijk De aansluiting tussen stofzuiger en gereedschap past niet De aansluiting tussen stofzuiger en gereedschap schiet te snel los Het lawaai van de stofzuiger hindert mij Het lawaai van de stofzuiger hindert anderen Het werk wordt vertraagd door: ❒ het tevoorschijn halen en aansluiten van de stofzuiger ❒ het steeds verplaatsen van de stofzuiger ❒ het legen en onderhouden van de stofzuiger Andere (vul aan): ……………………………………………… ……………………………………………... Ja, altijd Bijna altijd Soms Bijna nooit Nee, nooit

Preventiemaatregelen Hiërarchie van de preventiemaatregelen Het kwartsstofprobleem is niet eenvoudig op te lossen. Kwartshoudende materialen worden immers veel gebruikt in de bouwnijverheid. Daarbij komt dat de grenswaarde voor blootstelling erg laag is en dus al snel wordt overschreden. Bovendien komt bij een groot aantal bewerkingsmethodes stof vrij. Er bestaan echter verschillende maatregelen om de blootstelling aan kwartsstof te beperken.

Maatregelen om de blootstelling aan kwartsstof te beperken • Allereerst het vrijkomen en de verspreiding van kwartsstof beperken. Dat kan door een ander materiaal te kiezen, bijvoorbeeld gipsblokken in plaats van cellenbeton of kwartsvrije i.p.v. kwartshoudende natuursteen. Er kan ook gekozen worden voor een andere werkmethode, bijvoorbeeld blokken knippen en niet zagen, zodat er minder stof vrijkomt. • Als het vrijkomen en de verspreiding van kwartsstof niet voorkomen kan worden: - moet gereedschap worden gebruikt met afzuiging en/of watertoevoer. De afzuiging moet goed aansluiten op het werkvlak. - moet er voldoende ventilatie zijn en moet de werkruimte grondig en regelmatig schoongemaakt worden. • Als de voorgaande maatregelen niet het gewenste effect hebben, moeten het aantal blootgestelde werknemers en de blootstellingsduur beperkt worden: - De werkzaamheden waarbij stof vrijkomt, moeten zoveel mogelijk in een aparte ruimte gebeuren, zodat anderen er geen last van hebben. - De blootstelling aan stof per persoon kan verlaagd worden door een taakrotatie in te voeren. • In laatste instantie, als de bovenstaande maatregelen onvoldoende resultaat opleveren, moeten persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking worden gesteld van de werknemers: - in principe ademhalingsbescherming met P3-filter. - in combinatie met afzuiging of nat werken, is een P2-masker doorgaans voldoende.

© NAVB-CNAC 2008


11

navbdossier Ontwerp Beperking van kwartsstof in het bouwproces door oordeelkundig ontwerp: • Vormgeving • Keuze van materialen en uitvoeringen & beschrijving in lastenboek • Maatvoering en detaillering

In het algemeen gelden bij het voorkomen van kwartsstof in de ontwerpfase onder meer de volgende aandachtspunten: De veiligheidscoördinator-ontwerp moet aan het begin van de bestekfase betrokken worden, want op dat moment vallen alle belangrijke beslissingen die een grote invloed hebben op het vrijkomen van kwartsstof. Hij kan ook advies geven over de materiaalkeuze. Er moet meer aandacht besteed worden aan geïntegreerd ontwerpen. Door slecht op elkaar afgestemde deelontwerpen (bijvoorbeeld bouwkunde vs. installatietechniek) moeten bouwplaatsmedewerkers improviseren, wat niet zelden gepaard gaat met onvoorzien hakken, boren en zagen in steenachtige materialen waarbij kwartsstof vrijkomt.

Vormgeving • Vermijd schuine hoeken zo veel mogelijk of ‘standaardiseer’ ze, zodat het rendabel is om ze te laten prefabriceren of om speciaal gemaakte vormstenen te laten produceren. • Voorzie ruime verdiepingshoogten. • Plan de plaatsing van technische installaties op voorhand, zodat uitsparingen al in de ruwbouw voorzien kunnen worden. • Voorzie eenvoudige dakvormen, in het bijzonder als er dakpannen gebruikt worden. Bij elkaar in een schuine hoek snijdende dakvlakken, wolfseinden, kilgoten,… moeten immers veel dakpannen verzaagd worden. • Maak bij een verbouwing zo veel mogelijk gebruik van de bestaande constructie.

Keuze van materialen en uitvoeringen In de ontwerpfase moeten de voor- en nadelen van verschillende constructiemethoden en -materialen zorgvuldig afgewogen worden. • Vervang waar mogelijk kwartshoudende door niet-kwartshoudende materialen. • Als u kwartshoudende materialen gebruikt, moeten in het lastenboek uitvoeringstechnieken voorgeschreven worden die de productie van kwartsstof tot een minimum beperken. • Overweeg uitvoeringswijzen waarbij weinig of geen kwartsstof vrijkomt: - prefabelementen - houtskeletbouw - staalstructuur - plaatmateriaal voor binnenwanden op een houten roostering of ‘metal studs’ • Schrijf leidingstenen voor voor de leidingen en gebruik waar mogelijk opbouwsystemen voor leidingen (technische ruimtes,…).

Maatvoering en detaillering • Stem waar mogelijk de maatvoering af op standaardmaten van steenachtige materialen, zodat het verzagen van die materialen beperkt wordt: - Stem de maatvoering van de muren, openingen,… af op de blokken- of koppenmaat van stenen. - Laat paselementen fabrieksmatig produceren. - Stem voor dakpannen de dakdoorbrekingen (dakramen, dakkapellen) af op de pannenmaat. Dat voorkomt stofproductie en is ook kwalitatief beter (bv. om waterinsijpeling en vogelnesten te vermijden). Ook de esthetische aanblik wint erbij. • Vermijd ingewikkelde details en profileringen in steenachtige materialen. Pas de detaillering ervan zo veel mogelijk aan de standaardmaten aan. • Schrijf in het lastenboek precieze uitvoeringen voor, bijvoorbeeld bij uitsparingen, oppervlakafwerking,…, want: - Uitsparingen die niet voldoende op elkaar passen, zorgen voor bijkomende slijpwerkzaamheden. - Als de oppervlakken niet precies genoeg uitgevoerd zijn, komt er bij het vlakschuren meer stof vrij.

Collectieve beschermingsmiddelen Er bestaan twee mogelijke collectieve beschermingsmiddelen: enerzijds kunnen materialen nat verzaagd worden en anderzijds kan een installatie voor stofafzuiging gebruikt worden. Beide mogelijkheden hebben hun voordelen en vooral hun beperkingen in het gebruik. Zo kunnen kwartshoudende materialen niet altijd nat verzaagd worden. Als natte en droge materialen door elkaar gebruikt worden, kunnen er scheuren ontstaan tijdens het uitdrogen van de constructie. In heel wat lastenboeken wordt trouwens geëist dat alle materialen droog verzaagd worden. © NAVB-CNAC 2008

12


navbdossier Zaagmachines met watertoevoer vergen ook heel wat meer onderhoud dan machines voor droog zagen. Het vrijgekomen stof komt namelijk in het water terecht, waardoor de waterafvoer snel verstopt raakt. Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat de drie belangrijkste redenen waarom niet altijd gereedschap met watertoevoer gebruikt wordt, de volgende zijn: • de omgeving wordt te nat (volgens 25% van de werkgevers en 16% van de arbeiders) • er is geen wateraansluiting in de buurt (volgens 17% van de werkgevers en 7% van de arbeiders) • de machines vergen te veel onderhoud (volgens 11% van de werkgevers en 7% van de arbeiders).

Sommige werkgevers en arbeiders wijzen ook op het risico voor legionella-infecties als materialen nat verzaagd worden tijdens warme zomerdagen (meer dan 25°C). Hieraan moet onmiddellijk worden toegevoegd dat het risico op legionella-infecties in dit geval zeer klein is. Door het intensieve gebruik worden de leidingen immers goed gespoeld, waardoor de kans dat er een voldoende grote kolonie legionellabacteriën gevormd wordt in de leidingen, zeer klein is. Voor draagbare machines, zoals een haakse slijpschijf, is een installatie voor stofafzuiging zeer goed bruikbaar, maar op grote machines is een dergelijke installatie veel moeilijker aan te brengen. Een van de belangrijkste oorzaken hiervoor is dat de aanzuigsnelheid vermindert naarmate de afstand tot de afzuigopening groter wordt. Rond de afzuigopening bevinden zich een aantal punten waar de toevoersnelheid naar de opening dezelfde is. In de figuur hiernaast zijn deze plaatsen met elkaar verbonden. Op deze manier ontstaan gebogen oppervlakken met dezelfde toevoersnelheid. De snelheid van de deeltjes neemt toe naarmate ze zich dichter bij de afzuigopening bevinden. Op deze figuur zijn ook de stroomlijnen die de deeltjes volgen, aangegeven. De figuur toont duidelijk aan dat slechts 7,5% van de deeltjes die zich op een afstand gelijk aan de diameter van de afzuigopening bevinden, in de afzuigopening terechtkomen. Dit betekent dat de aanzuigsnelheid terugvalt tot minder dan 10% als de aanzuigafstand groter is dan de diameter van de afzuigopening. Bij de bespreking van de meetresultaten is ook al gebleken dat het niet volstaat collectieve beschermingsmiddelen te gebruiken bij het verzagen van kwartshoudende materialen. Ook persoonlijke ademhalingsbeschermingsmiddelen blijven meestal noodzakelijk. Ten slotte mogen ook de andere risico’s niet uit het oog verloren worden. Een pomp voor de watercirculatie of een afzuiginstallatie verhoogt het geluidsniveau van de machine, wat een aangepaste gehoorbescherming noodzakelijk maakt.

Stofvrije of stofarme werkmethode • Verzaag stenen nat: voor grote, vast opgestelde machines is nat werken vaak de enige oplossing, aangezien er zeer weinig van deze machines met stofafzuiging op de markt zijn. • Gebruik gereedschap met de juiste afzuiging, zodat die afzuiging goed aansluit op het werkvlak. ⇒ Haal de hulpstukken voor stofbestrijding niet van de machine, ook al maken ze het werken lastiger! • Knip blokken kalkzandsteen en silicaatsteen in plaats van ze te zagen. Zo komt er minder of geen kwartsstof vrij. • Zorg voor voldoende ventilatie en maak de werkruimte regelmatig en grondig schoon. • Voer werkzaamheden waarbij stof vrijkomt zo veel mogelijk in een aparte ruimte uit, zodat anderen er geen last van hebben. © NAVB-CNAC 2008


13

navbdossier Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) Bescherm jezelf Ademhaling • Ademhalingsbescherming met P3-filter; • In combinatie met afzuiging of nat werken, is een P2-masker meestal goed genoeg. Gehoor • Otoplastieken

Zet altijd een stofmasker met een P2- of P3-filter op, ook als er stofafzuiging aanwezig is. Controleer regelmatig of de filter niet beschadigd en de vervaldatum niet overschreden is. Vervang de filter zo vaak als de leverancier aanraadt. Een stofmasker met twee filters maakt het ademen een stuk gemakkelijker. Ga na of de rubberen rand van het masker goed om je gezicht sluit. Omdat sommige mensen huidirritatie krijgen van rubber, zijn er ook stofmaskers waarbij de rand van kunststof is. Bewaar de filters stofvrij.

Door uren aan een stuk vlakbij een draaiende machine te staan kan men gemakkelijk gehoorschade oplopen. Een beschadigd gehoor is niet meer te genezen. Gebruik daarom altijd gehoorbescherming. U kunt het beste kiezen voor ‘otoplastieken’, op maat gemaakte dempertjes uit kunststof of rubber die het schadelijke geluid dempen. Het voordeel ervan is dat u uw collega’s nog goed kunt verstaan.

Organisatorische preventiemaatregelen Uit de Nederlandse enquête blijkt duidelijk dat het organiseren van het werk, o.a. de zaagmachine opstellen waar de andere arbeiders er geen last van hebben, veruit de meest gebruikte preventiemaatregel is. Enkele tips: • Gebruik bij voorkeur materialen die weinig kwarts bevatten. • Laat materialen zoveel mogelijk op maat aanleveren, zodat er zo weinig mogelijk verzaagd moet worden. • Hou de werkplek schoon. Ruim koelwater en kwartsbevattend gruis onmiddellijk op, zodat het niet kan opdrogen en opnieuw opwaaien. Gebruik hiervoor een industriële stofzuiger. Bezems en perslucht verspreiden het stof immers opnieuw. • Open ramen en deuren voor een goede ventilatie. • Zorg voor taakroulatie bij stoffige activiteiten. • Probeer werkzaamheden waarbij stof vrijkomt zo veel mogelijk in een aparte ruimte uit te voeren, zodat anderen er geen last van hebben.

Belemmerende en bevorderende factoren Tot slot werd in het Nederlandse onderzoek gepeild naar de factoren die werkgevers en werknemers als belemmerend of net als bevorderend beschouwen voor het gebruik van machines met watertoevoer of stofafzuiging. De belangrijkste bevorderende factor voor werkgevers is dat de werkplek aantrekkelijker is. Verder stellen ze ook minder ziekteverzuim vast als er stofbeperkende maatregelen genomen worden. Als belangrijkste belemmering worden vooral technische beperkingen aangehaald (31%) (o.a. de beperkte mogelijkheden voor stofafzuiginstallaties op grotere machines), maar ook de slechte regelgeving en het gebrek aan financiële aanmoediging scoren hoog (26%).

© NAVB-CNAC 2008

14


navbdossier Preventiemaatregelen voor de algemene taken uit de bouwsector Taken die contact met kwartsstof inhouden

PREVENTIEMAATREGELEN Ontwerp

CBM’s

Slijpen

❒ ❒ ❒

Uitsparingen voorzien Installaties groeperen Profilering vermijden

❒ ❒

Nat slijpen Stofafzuiging

Schuren

❒

Coactiviteit vermijden

❒ ❒

Nat schuren Stofafzuiging

(Ver)zagen

❒

Maatgeving aanpassen aan de standaardafmetingen, Complexe (dak-) vormen vermijden

❒

Nat verzagen

Maatgeving aanpassen aan de standaardafmetingen, Complexe vormen vermijden

❒

Blokken knippen

Maatgeving aanpassen aan de standaardafmetingen, Complexe vormen vermijden

❒

Stationaire zaagmachine met watertoevoer en afscherming Handzaagmachine met zaagkap, watertoevoer en -opvang

Installaties zoneren Coactiviteit vermijden

❒

Droog boren met afzuiging op de boormachine

❒

Nat boren

❒

Droog boren met afzuiging op de boormachine

❒ Cellenbeton- en kalkzandsteenblokken (ver)zagen

❒ ❒

Kwartshoudende materialen zagen

❒ ❒

❒

Organisatie & orde en netheid ❒ ❒

❒ ❒

Taakroulatie Werkvloer rein houden: ❒ Stof afvoeren, indien mogelijk met behulp van water (om opvliegend stof te vermijden) ❒ Water vermengd met stof ook onmiddellijk afvoeren, niet wachten tot het opgedroogd is Ventilatie voorzien Aantal toestellen dat gelijktijdig kwartsstof produceert, beperken

PBM’s ❒ ❒

Stoffilter Gehoorbescherming

In harde materialen boren: ❒

gaten < 50 mm

❒

gaten > 50 mm

❒ ❒

In zachte materialen boren: ❒

gaten < 100 mm

❒ ❒

Installaties zoneren Coactiviteit vermijden

❒

❒

Nat boren

Sleuven frezen in keramische materialen, cellenbeton, kalkzandsteen

gaten > 100 mm ❒ ❒

Uitsparingen voorzien Installaties groeperen

❒ ❒

Nat frezen Freesmachine met afzuiging

Sleuven frezen in harde materialen: beton, klinkers

❒ ❒

Uitsparingen voorzien Installaties groeperen

❒

Nat frezen met freesmachine met dubbele zaagbladen en afscherming

Vloer opruwen

❒


❒

Stofafzuiging

Polijsten

❒


❒

Nat polijsten

Slopen

❒


❒ ❒

Container waarin de stortkoker uitmondt afdekken Slooprobot

Stof opruimen na bouwof sloopactiviteiten

❒


❒

Industriële stofzuiger

Puinruimen na sloopactiviteiten

❒


❒

Bobcat met overdrukfilter Industriële stofzuiger Vernevelen en handmatig verwijderen

❒ ❒

© NAVB-CNAC 2008


15

navbdossier

Preventiemaatregelen per beroep Asfaltwegenwerker Onder andere bij het frezen, breken en aanbrengen van asfalt komt kwartsstof vrij. Bij een deel van het werk kan de grenswaarde voor kwartsstof overschreden worden.

Maatregelen voor de werkgever • Zorg voor stofbeperkende voorzieningen op de freesmachines of breekinstallaties. • Gebruik gewassen of vooromhulde granulaatkorrels. • Zorg bij stoffig werk voor een bouwplaatsmachine met een overdrukcabine. • Laat funderingen of onverharde wegen met een waterwagen sproeien om de stofvorming te beperken. • Stel ademhalingsbescherming ter beschikking. Meestal volstaat een halfgelaatsmasker met filtertype P2, voorzien van een uitademventiel. Geef uw werknemers bij hoge stofconcentraties of langdurige blootstelling een beschermingsmiddel met aanblaasfilter (type 2 of 3).

Maatregelen voor de werknemer • Voer boorof zaagwerkzaamheden altijd uit met watertoevoer. Zorg ervoor dat er water aanwezig is op de werkplek. • Gebruik de ademhalingsbescherming die ter beschikking wordt gesteld.

Betonbewerker (boren, zagen, slijpen,…) Bij boren of zagen zonder watertoevoer kan de grenswaarde voor kwartsstof ver worden overschreden. Vooral bij droog boren, hakken of slijpen komt veel (kwarts)stof vrij. Daarom moet bij het bewerken van beton watertoevoer of afzuiging gebruikt worden, afhankelijk van de werkmethode of de mogelijkheid om bronmaatregelen te nemen. Bij het boren in beton wordt vaak gewerkt met machines met geïntegreerde stofafzuiging of waterkoeling. Geïntegreerde waterkoeling veronderstelt zowel watervoorziening als wateropvang. Op die manier wordt het stof grotendeels weggespoeld of afgezogen. Als het niet voldoende weggespoeld of afgezogen wordt, is aanvullende ademhalingsbescherming noodzakelijk.

Maatregelen voor de werkgever • Voer stoffige werkzaamheden waar mogelijk uit met watertoevoer of afzuiging. Gebruik een boorof zaagmachine voorzien van afzuiging of watertoevoer en/of hulpstukken voor stofafzuiging. • Vervang het droog stralen door nat stralen of stralen met een zuigkop. • Kies apparatuur en werkmethodes met een zo laag mogelijke stofproductie. Houd bij de keuze ook rekening met de fysieke belasting en de blootstelling aan trillingen en lawaai. • Gebruik kwartsarme mortel voor het betonspuiten. • Zorg voor een goede industriestofzuiger, voorzien van een absoluutfilter om stof op te ruimen. • Zorg tijdens het werk voor voldoende ventilatie of indien nodig voor aanvullende kunstmatige ventilatie. • Verstrek ademhalingsbescherming. Meestal volstaat een halfgelaatsmasker met filtertype P2 en voorzien van een uitademventiel (als er watertoevoer of stofafzuiging gebruikt wordt).

Maatregelen voor de werknemer • Zorg altijd voor watertoevoer of stofafzuiging bij het bewerken (boren, slijpen, zagen,…) van beton, gasbeton en kalkzandsteen. Dit is verplicht. • Ruim stof en gruis op met een stofzuiger. Gebruik geen bezem of perslucht. • Open ramen en deuren voor voldoende ventilatie, als het weer het toelaat. • Werk zo kort mogelijk in stoffige ruimtes. Houd ook rekening met collega's. • Gebruik de ademhalingsbescherming die ter beschikking wordt gesteld.

Dekvloerlegger Dekvloerleggers hebben regelmatig met stof te maken. Hoeveel stof vrijkomt, hangt af van de werkmethode. Cementstof komt vrij wanneer de cementzakken geleegd worden en cement uitgespreid wordt bij het vlinderen van de vloer. Ook bij het aanvegen en opruimen komt stof vrij. Dat wordt samen met de specie/het luchtmengsel via de pot naar buiten geblazen. Bij droog schuren en droog slijpen komt veel (kwarts)stof vrij. Bij enkele werkzaamheden wordt de grenswaarde voor hinderlijk stof voor korte tijd overschreden. Ook de grenswaarde voor kwartsstof kan overschreden worden. Het is niet bekend of ook de grenswaarde voor blootstelling gedurende een volledige werkdag overschreden wordt. © NAVB-CNAC 2008

16


navbdossier Maatregelen voor de werkgever • Gebruik apparatuur voorzien van afzuiging of watertoevoer. • Zorg voor een goede industriestofzuiger om stof op te ruimen. • Zorg voor voldoende ventilatie. • Zorg voor ademhalingsbescherming. Meestal is een halfgelaatsmasker met filtertype P2 en voorzien van een uitademventiel voldoende, bij schuren zonder afzuiging is een P3-masker nodig.

Maatregelen voor de werknemer • Ruim stof en gruis op met een stofzuiger, niet met een bezem. • Open ramen en deuren voor voldoende ventilatie. • Gebruik een cementpapje tijdens het vlinderen. Strooi het cement niet droog uit. • Gebruik de ademhalingsbescherming die door de werkgever ter beschikking wordt gesteld.

Metselaar Metselaars worden blootgesteld aan kwartsstof wanneer ze kalkzandsteen zagen, frezen, schuren of slijpen. De stofvorming kan beperkt worden door de steen nat te bewerken en/of afzuiging te gebruiken. Anders wordt de grenswaarde voor kwartsstof ver overschreden. Ook bij renovatie- en onderhoudswerken krijgen metselaars te maken met (kwarts-)stof, vooral bij methodes als hakken, boren of slijpen. Wanneer ze specie aanmaken, stuclagen, muren en plafonds slopen en stenen, tegels of blokken (droog) zagen of doorslijpen, komen grote hoeveelheden (kwarts-)stof vrij. Het kwartsgehalte is afhankelijk van het bewerkte materiaal. Onder andere in kalkzandsteen zit veel kwarts. Als er geen maatregelen getroffen worden, kan de grenswaarde voor kwartsstof overschreden worden.

Maatregelen voor de werkgever • Laat kalkzandsteenblokken op maat leveren. Dit voorkomt of beperkt de stofvorming. • Laat werknemers werken met een zaag-, frees- of schuurmachine voorzien van afzuiging of watertoevoer. • Stel een knipschaar ter beschikking om de stenen op maat te knippen. • Zorg voor een freesmachine met watertoevoer en waterafzuiging bij het frezen in zachtere soorten kalkzandsteen. Aanvullende ademhalingsbescherming (volgelaatsmasker met P3-filter) is verplicht. • Zorg bij het frezen in hardere soorten kalkzandsteen voor een freesmachine met dubbele zaagbladen, watertoevoer en een scharnierende beschermkap. Hierbij is geen aanvullende ademhalingsbescherming nodig. • Kies apparatuur en werkmethodes met een zo gering mogelijke stofproductie (bv. knipschaar). Houd bij de keuze ook rekening met de fysieke belasting en de blootstelling aan trillingen en lawaai. • Zorg voor een goede industriestofzuiger om stof op te ruimen. • Beperk bij het bewerken van steen de stofvorming door apparatuur met watertoevoer en bronafzuiging ter beschikking van uw werknemers te stellen. • Zorg ervoor dat er ademhalingsbescherming aanwezig is en ook gebruikt wordt. Meestal is een halfgelaatsmasker met filtertype P2, voorzien van een uitademventiel, voldoende. Laat uw werknemers bij erg stoffig of langdurend werk ademhalingsbescherming dragen met een aanblaasfilter (een kap, helm of masker met filtertype 2 of 3).

Maatregelen voor de werknemer • Gebruik bij zagen en frezen in kalkzandsteen altijd watertoevoer of stofafzuiging. • Gebruik altijd watertoevoer bij het zagen of doorslijpen van beton, steen en tegels. • Plaats de blokken zo dat schuren niet nodig is. Haal lijmresten onmiddellijk weg. • Verknip de stenen met een knipschaar in plaats van ze te slijpen. • Gebruik versterkte ademhalingsbescherming (volgelaatsmasker) met P3-filter bij het bewerken (zagen of frezen) van kwartshoudende materialen of bij andere werkzaamheden waarbij kwartsstof vrijkomt. • Haal de hulpstukken voor stofbestrijding niet van het gereedschap, ook al hinderen ze het werk. • Ruim kwartshoudend gruis en stof onmiddellijk op. Gebruik hiervoor een stofzuiger of water, geen borstel. • Ventileer de werkplek door de ramen of deuren te openen. Voer stoffig werk zo veel mogelijk buiten uit.

© NAVB-CNAC 2008


17

navbdossier Plafond- en wandmonteerder Bij het plafondboren komt kwartsstof vrij. Het kwartsgehalte is afhankelijk van het bewerkte materiaal; meestal gaat het om beton. Als er geen maatregelen getroffen worden, kan de grenswaarde voor kwartsstof overschreden worden.

Maatregelen voor de werkgever • Beperk bij het boren de stofvorming door bronafzuiging toe te passen. Verstrek een boormachine met afzuiging die bij voorkeur vast op de machine bevestigd is. • Zorg ervoor dat uw monteurs een goede industriestofzuiger gebruiken. • Zorg ervoor dat er ademhalingsbescherming aanwezig is en ook wordt gebruikt. Meestal is een halfgelaatsmasker met filtertype P2 en voorzien van een uitademventiel, voldoende. Geef de werknemers bij erg stoffig en/of langdurend werk ademhalingsbescherming (een kap, helm of masker) die voorzien is van een aanblaasfilter (type 2 of 3).

Maatregelen voor de werknemer • Let erop dat het hulpstuk voor de afzuiging goed aansluit op het plafond. Laat het hulpstuk indien nodig vervangen. • Ruim stof en gruis op met een industriële stofzuiger, niet door te vegen. • Zorg voor voldoende ventilatie door de ramen of deuren te openen of voer stoffige werkzaamheden in een andere ruimte uit. • Gebruik de ademhalingsbescherming die door de werkgever ter beschikking wordt gesteld.

Sloper Heel wat slopers hebben gezondheidsklachten ten gevolge van blootstelling aan kwartsstof. Hoeveel kwartsstof vrijkomt, hangt af van de ondergrond en de bewerkingsmethode. Bij het bewerken van steen, beton en kalkzandsteen komt veel kwartsstof vrij. De stofvorming kan beperkt worden door de steen nat te bewerken en/of door afzuiging te voorzien. Anders wordt de grenswaarde voor kwartsstof ver overschreden. Dat geldt voor buitenwerk, maar vooral voor binnenwerk. Te veel kwartsstof inademen kan uiteindelijk leiden tot ernstige gezondheidsklachten, zoals silicose (stoflong) en longkanker.

Maatregelen voor de werkgever • Voer sloopwerk waar mogelijk machinaal uit, met materiaal dat voorzien is van een overdrukcabine met toevoer van gefilterde lucht. • Gebruik gereedschap voorzien van stofafzuiging of watertoevoer. • Wanneer afzuiging of watertoevoer bij de geplande werkmethode niet mogelijk is, kies dan een ander type gereedschap of een werkmethode waarbij dit wel kan. Houd bij de keuze ook rekening met de fysieke belasting en de productie van trillingen en lawaai. • Zorg voor een goede industriestofzuiger om stof op te ruimen. • Als er binnen wordt gewerkt, zorg dan voor voldoende ventilatie of indien nodig voor aanvullende kunstmatige ventilatie. • Zorg voor ademhalingsbescherming, bijvoorbeeld een helm met gelaatsscherm (of een volgelaatmasker) voorzien van een aanblaasfilter (type 2 of 3) of een ander beschermingsmiddel dat een vergelijkbare bescherming biedt. Middelen waarbij de werknemers zelf de lucht door de filter moeten zuigen, zijn door de duur en de inspanning die het werk vergt, niet geschikt.

Maatregelen voor de werknemer • Gebruik waar mogelijk altijd watertoevoer of stofafzuiging. • Ruim stof en gruis op met een stofzuiger, niet met een borstel of perslucht. • Open ramen en deuren voor voldoende ventilatie. • Gebruik de ademhalingsbescherming die door de werkgever ter beschikking wordt gesteld.

Tegelzetter/vloerder Tegelzetters hebben regelmatig met stof te maken, vooral wanneer ze oude tegellagen verwijderen, de ondergrond voorbehandelen, zakken lijm of mortel legen en mengen. Bij het droog doorslijpen of zagen van kwartshoudende tegels valt blootstelling aan kwartsstof te verwachten. De grenswaarde voor hinderlijk stof en kwartsstof kan tijdelijk overschreden worden. In combinatie met sloopwerken en/of regelmatig tegels doorslijpen of zagen, kan de grenswaarde voor blootstelling aan kwartsstof gedurende een volledige werkdag overschreden worden. Sommige soorten mortel zijn agressief of reactief en kunnen bij contact (in droge of natte vorm) huid- of oogirritatie veroorzaken.

© NAVB-CNAC 2008

18


navbdossier Maatregelen voor de werkgever • Breng bij renovatie de tegels aan op de oude tegellaag. • Gebruik geen kwarts(meel) als toeslagstof in lijm of mortel. • Laat tegels op maat snijden, niet slijpen. Laat werknemers indien nodig een zaag gebruiken met watertoevoer. • Laat de lijm of specie in een andere, beter geventileerde ruimte aanmaken. Gebruik eventueel een mengkuip op wielen. • Zorg voor een goede industriële stofzuiger om stof op te ruimen. • Zorg tijdens het werk voor voldoende ventilatie. • Stel ademhalingsbescherming ter beschikking: een halfgelaatsmasker met filtertype P3, voorzien van een uitademventiel.

Maatregelen voor de werknemer • Maak de lijm en specie in een goed geventileerde ruimte aan. Gebruik eventueel een mengkuip op wielen. • Snij de tegels op maat, slijp ze niet. Gebruik indien nodig een zaag met watertoevoer. • Maak indien mogelijk gaten met een hamertje en een drevel of maak gebruik van een boor met watertoevoer. • Vermijd onnodig stof bij het legen van de zakken. • Ruim stof en gruis op met een stofzuiger, niet door te vegen. • Open ramen of deuren voor voldoende ventilatie. • Gebruik de ademhalingsbescherming die door de werkgever ter beschikking wordt gesteld.

Goedepraktijkvoorbeeld: vloeren droog schuren Hieronder vindt u een aantal preventiemaatregelen om tijdens het droog schuren van vloeren het vrijkomen van stof te beperken. Heel wat van deze maatregelen zijn echter ook bruikbaar bij andere activiteiten waarbij stof vrijkomt, zoals boren, slijpen en frezen.

Waar moet je op letten? • Gebruik bij droog schuren altijd een schuurmachine die één geheel vormt met de stofafzuiging. • Ga na of de stofzuigerslang goed vastzit aan de schuurmachine en of de aansluiting niet lekt. • Houd de afstand tussen het te bewerken oppervlak en de afzuigkap van de slijpmachine zo klein mogelijk. • Werk met een zo laag mogelijk toerental. Hierdoor komt minder stof vrij en is de afzuiging effectiever. • Zorg dat u een stofmasker draagt bij het vervangen van een volle stofzak. Schakel alle apparatuur uit. Klop op de mantel van de afscheider, zodat er geen stof achterblijft aan de binnenkant. Verwijder de afsluitband. Knijp de opening van de stofzak dicht voordat u de zak van het mondstuk haalt. Knoop de zak goed dicht, bijvoorbeeld met binddraad. Werp de volle zak in de afvalcontainer. Plaats een nieuwe zak in de voorafscheider en sluit deze af met de afsluitband.

Wat is een voorafscheider? Een voorafscheider is een cilindervormig apparaat op wielen, dat gebruikt wordt om het grove materiaal in aangezogen stof op te vangen voordat het in de stofzuiger terechtkomt. Voorafscheiders worden gebruikt voor stofafzuiging bij werkzaamheden met schuur-, boor-, zaag- en slijpmachines. Er zijn verschillende voorafscheiders voor specifieke toepassingen, zowel voor natte als voor droge bewerkingen.

Afzuiging bij randbewerking Werk met een geïntegreerde stofkap. Die vormt één geheel met de machine. Bij bewerking van randen sluit de stofkap minder goed af en wordt 'valse lucht' aangezogen. Er blijft wel voldoende zuigkracht over om het stof af te zuigen. Gebruik alleen een losse stofzuiger (externe afzuiging) als het niet anders kan. Let er dan op dat de zuigmond van de losse stofzuigerslang zo dicht mogelijk bij de plaats waar het stof vrijkomt, wordt gehouden. Zuig na de randbewerking het omringende oppervlak schoon of gebruik een wisser.

Bescherm uzelf Zet altijd een stofmasker op met een P3-filter als er geen stofafzuiging is, en met minimum een P2-filter als er wel stofafzuiging is. Naast ademhalingsbescherming is het noodzakelijk om gehoorbescherming te dragen. U werkt immers in de buurt van een draaiende machine, waardoor u gemakkelijk gehoorschade kunt oplopen. © NAVB-CNAC 2008


19

navbdossier Tips • Hoe weet u of u een geschikte schuurmachine heeft? - Bij de betere schuurmachine kunt u het toerental variëren. De stofkap sluit goed aan rond de schuurschijf. - Een te hoge sluitring kan eenvoudig aangepast worden door er rondom een stukje af te snijden. - De stofzuigerslang past perfect op de stofkap. Ze heeft dezelfde diameter als het mondstuk van de stofkap of er is een passend verloopstuk bij te krijgen. • Een goede industriële stofzuiger herkent u aan deze eigenschappen: - Hij heeft voldoende zuigcapaciteit (150 à 300 m³/uur effectief) - Er zit een slang aan die lang genoeg is om dicht bij het werk te komen zonder dat de stofzuiger in de weg staat. Als de slang niet lang genoeg is, kan deze vaak worden verlengd. Houd er wel rekening mee dat de zuigkracht in dat geval kan afnemen. Bedenk ook dat, als u meerdere slangen samenvoegt tot één hoofdslang, de diameter van deze hoofdslang groter moet zijn. Laat u dus goed informeren door de leverancier. - Zorg voor een antistatische stofzuigerslang, die vermijdt dat u tijdens het werk last krijgt van statische elektriciteit. - Een stofzuiger met een zelfreinigende filter is gemakkelijker schoon te houden. Koop daarom bij voorkeur een stofzuiger met een drietrapssysteem (cycloon, fijnfilter, HEPA-filter). Dit reinigt voor bijna 100%.

© NAVB-CNAC 2008

20


navbdossier

Bibliografie Samen Beter: Kwartsstof te lijf – Samen werkt ’t beter - Werknemersfolder – Amsterdam: Arboconvenant Afbouw en onderhoud, Zonder datum – 4 p. – http://www.samenbeter.info/import/bestanden/pdf/kwartsstof-te-lijf-werknemers.pdf Samen Beter: Kwartsstof te lijf – Samen werkt ’t beter - Werkgeversfolder – Amsterdam: Arboconvenant Afbouw en onderhoud, Zonder datum – 2 p. – http://www.samenbeter.info/import/ bestanden/pdf/kwartsstof-te-lijf-werkgevers.pdf Samen Beter: Kwartsstof in de ontwerpfase – Amsterdam: Arboconvenant Afbouw en onderhoud, Zonder datum – 36 p. – http://www.samenbeter.info/import/bestanden/pdf/onderzoeksrapportkwartsstof-in-de-ontwerpfase.pdf Nulmeting in het kader van het Arboconvenant kwarts in de afbouwsector – T. Onos, P.L.T. Hoonakker, Dr. T. Spee – Amsterdam: Arboconvenant Afbouw en onderhoud, 2003 – 67 p. – http:// www.samenbeter.info/import/bestanden/pdf/nulmeting-kwartsstof.pdf Gids voor Goede Praktijken voor de bescherming van de gezondheid van werknemers door de goede behandeling en gebruik van kristallijn silica en producten die het bevatten – Bijlage 1 van het Akkoord over de bescherming van de gezondheid van de werknemers door correct hanteren en juist gebruik van kristallijn silica en producten die kristallijn silica bevatten (2006/C 279/02 – Publicatieblad van de Europese Unie van 17.11.2006) – 164 p. – http://www.nepsi.eu/ good-practice-guide.aspx Kwarts – Abomafoon 6.23 – Ede: Aboma – Keboma, 2008 – 4 p. – http://www.abomafoon.nl/GAST/ foon6/Abomafoon%206.23.pdf Kwarts - International Chemical Safety Card – IPCS/Europese Commissie, 2002 – 1 p. – http:// www.cdc.gov/niosh/ipcsndut/ndut0808.html Isolatiewerken aan industriële installaties, NAVB dossier nr. 115 – Brussel: NAVB, 2007 – 24 p. – http://www.navb.be/NAVB/nl/Publicaties/NAVB_dossiers/default.htm Keramische vezels – refractaire keramische vezels (Présentation Powerpoint par A. Blyweert BASF Antwerpen 07.06.2007 – PRENNE) Stofbeheersing in de afbouw- en onderhoudsector – Amsterdam: Arbouw, 2003 – 23 p. – http:// www.arbouw.nl/pdf/specials/special-stofbeh-afbouw-onder.pdf Kwartsstofblootstelling en beheersmaatregelen voor tegelzetten en stukadoren – een literatuuronderzoek – T. Onos, Dr. T. Spee, J. West - Amsterdam: Arbouw, 2008 – 48 p.

© NAVB-CNAC 2008


21

navbdossier

Aantekeningen

© NAVB-CNAC 2008

22


navbdossier

Aantekeningen

© NAVB-CNAC 2008


23

Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf Sint-Jansstraat 4 1000 Brussel

Tel.: 02/552 05 00 Fax: 02/552 05 05

E-mail: [email protected] Website: www.navb.be

DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - OKTOBER-NOVEMBER-DECEMBER 2008 NAVB. Bundel Nr 120. De risico s van kwartsstof

Recommend Documents