DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JULI-AUGUSTUS-SEPTEMBER 2007 NAVB. Bundel Nr 115. Isolatiewerken aan industriële installaties

D R I E M A A N D E L I J K S E

U I T G A V E

-

J U L I - A U G U S T U S - S E P T E M B E R

2 0 0 7

NAVB Bundel Nr 115

Isolatiewerken aan industriële installaties

navbdossier

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Derde trimester 2007 Bundel Nr 115


Leidingisolatie in de industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 De risico’s van het isoleren van leidingen in de chemische en petrochemische nijverheid . . . . . . . 3 De reglementering betreffende chemische agentia en isolatiewerkzaamheden . . . . . . 4 Contact met chemische agentia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 R- en S-zinnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Toolboxmeetings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 De verschillende soorten isolatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Minerale vezels: glaswol en steenwol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Vuurvaste keramische vezels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Cellulair glas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Polyurethaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Synthetisch schuimrubber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Veiligheidsorganisatie voor onderaannemers in de chemische en petrochemische nijverheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Informatie door de opdrachtgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 De uitvoerders van isolatiewerkzaamheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Categorieën van werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Veiligheidsbewustzijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Overname toegestaan mits toelating van het NAVB. Deze bundels worden in het Frans gepubliceerd onder de titel “CNAC dossier”. De raadgevingen gepubliceerd door het NAVB binden enkel het Actiecomité, rekening houdend met de huidige stand van de wetgeving en de techniek, en onttrekken de lezer niet aan de verplichting om informatie in te winnen en de geldende wetgeving na te leven.

Veiligheids- en gezondheidsrisico’s tijdens het isoleren en monteren van plaatwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Transport van materiaal en materieel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werken op steigers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moeilijk te bereiken plaatsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Brandwonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belasting van spieren en pezen bij het plaatsen van plaatwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Preventiemaatregelen tijdens het isoleren en monteren van plaatwerk . . . . . . . . . . . . . . . Handschoenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gehoorbescherming. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ademhalingsbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het belang van kniebescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bescherming tegen verbranding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adviezen van de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Een dynamisch preventiebeleid en risicobeheersingssysteem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Verschijnt 4 maal per jaar. • Bestellingen en tarieven: zie www.navb.be of achteraan in NAVB info. • Gratis downloadbaar op www.navb.be In dezelfde reeks zijn nog andere dossiers beschikbaar (vroeger “Veiligheidsnota’s”).

De hiërarchische lijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opleiding van nieuwe werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Risicoanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het belang van een risicoanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Risicoanalysesystemen en de wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De risico-evaluatie volgens de methode van Kinney . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het doel en de middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Risicoanalyses voor het isoleren van leidingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorbeeld van een risicoanalyse: isoleren met wolschalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 13 13 13 13 15 15 15 16 16 16 17 17 17 17 18 18 18 18 18 19 19 20

Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijlage 1: MSDS-fiche (NaOH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Bijlage 2: Risico-evaluatie met de methode van Kinney . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

NAVB Colofon NAVB dossier is een driemaandelijks informatieblad van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (ook beschikbaar in het Frans onder de titel “CNAC dossier”).

Verantwoordelijke uitgever : Carl Heyrman - Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel Inschrijvingsnummer bij de Koninklijke Bibliotheek (wettelijk depot) 2515. Het redactiecomité van NAVB dossier streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Het kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld. De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding.

Informatie en abonnement : NAVB – Sint-Jansstraat 4 – 1000 Brussel Tel.: 02/552.05.00 - Fax: 02/552.05.05 E-mail: [email protected] - Website: www.navb.be

Redactie: Raymond Brems, Christian Depue, Carl Heyrman, Véronique le Paige, Arlette Moonens, Christelle Schmitz, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Nicolaas Van Leeuwen

Opmaak en drukwerk : www.mwp.be

© NAVB-CNAC 2007

2


navbdossier

Inleiding Leidingisolatie in de industrie Het isoleren van leidingen op grootschalig en industrieel niveau is in België stilaan doorgedrongen in de tweede helft van de vorige eeuw. In die periode zijn chemische bedrijven vestigingen beginnen opstarten in België. Vanaf het einde van de jaren 1950 tot het begin van de jaren 1980 isoleerden veel bedrijven hun leidingen met “gips”, dat zowel weer- als warmtebestendig was. Tot op vandaag treft men deze oude leidingen nog aan. Het verwijderen van deze isolatie is een werk dat gepaard gaat met speciale maatregelen, omdat ze meestal asbest bevat. Asbest werd voornamelijk gebruikt omdat het goedkoop is, sterk, slijtvast, hittebestendig, isolerend en bestand tegen zuren en basen. Over het verwijderen en het behandelen van asbest werd in de loop van de laatste 25 jaar een strenge reglementering ontwikkeld die in dit dossier niet verder wordt behandeld1. Voor de gezondheid en het welzijn van de werknemer en zijn omgeving is het vooral van belang dat er een voorafgaande analyse van het isolatiemateriaal gebeurt indien er een vermoeden bestaat dat het om asbesthoudend isolatiemateriaal gaat. Dit analyserapport wordt opgesteld door een bevoegd persoon op basis van een onderzoek in een erkend laboratorium.

De risico’s van het isoleren van leidingen in de chemische en petrochemische nijverheid Het gebruik van isolatie in de chemie, petrochemie en raffinaderijen is een evidentie. Niemand twijfelt eraan dat een leiding die te warm of te koud wordt, geïsoleerd dient te worden om het product dat in de leiding zit te beschermen tegen afkoeling of opwarming. Ook de veiligheid en de gezondheid van de omgeving en van wie zich daarin bevindt, worden door isolatie gevrijwaard. De risico’s die ontstaan door opwarming van leidingen kunnen vrij aanzienlijk zijn. Zo kan je soms ernstige brandwonden oplopen door de leidingen toevallig aan te raken. De temperatuur van leidingen en van de producten die in de leidingen zitten, situeert zich normaal tussen min tweehonderd en plus driehonderd graden Celsius. Isolatie aanbrengen is een risicovolle activiteit. Werken op hoogte, moeilijke houdingen aannemen en de blootstelling aan isolatiestof dat vrijkomt bij het verwerken en plaatsen van de isolatie zijn risico’s die de isoleerder niet mag onderschatten. Ook dient het materiaal ter plaatse gebracht te worden, wat dikwijls zeer belastend is voor de werknemer. Heffen en tillen op de juiste manier zou vele werknemers op oudere en ook op jonge leeftijd rugklachten besparen. Het is verbazingwekkend hoeveel jonge isoleerders last hebben van hun rug. Sommigen moeten na vijftien jaar arbeid de sector al verlaten. En er zijn dertigers die al een noodzakelijke rugoperatie hebben ondergaan… Ook het aanbrengen van het plaatwerk ter bescherming van de isolatie is een arbeidsintensieve en dikwijls moeilijke en zware taak. De werknemers worden ook hier geconfronteerd met werken op hoogte, moeilijke werkhoudingen, het tillen van isolatieplaten en in mindere mate het vrijkomen van isolatiestof. Niet zelden worden de isoleerders geconfronteerd met de risico’s van leidingen die nog in dienst zijn en waaraan zij toch moeten werken. In de mate van het mogelijke wordt er rekening gehouden met het uitvoeren van de werken door de isoleerders om de start van productieprocessen uit te stellen, maar soms wordt de installatie onder tijdsdruk of om andere redenen niet stilgelegd of wordt ze reeds opgestart voordat de isolatie is aangebracht. Bij werken aan hete leidingen ontstaat er ook een risico op eerste- en tweedegraadsbrandwonden. Vooral de polsen en de onderarmen zijn zeer kwetsbaar. Polsbescherming dragen is een goede oplossing, maar deze bescherming wordt in de praktijk eerder weinig gebruikt. Dit dossier biedt inzicht in de werken die een isoleerder uitvoert en in de maatregelen die nodig zijn om het werk op een veilige en gezonde manier te verrichten.

1 KB van 16 maart 2006 betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan asbest

KB van 28 maart 2007 betreffende de erkenning van ondernemingen en werkgevers die sloop- of verwijderingswerkzaamheden uitvoeren waarbij belangrijke hoeveelheden asbest kunnen vrijkomen

© NAVB-CNAC 2007


3

navbdossier

De reglementering betreffende chemische agentia en isolatiewerkzaamheden Contact met chemische agentia Een isoleerder staat bloot aan andere risico’s dan een doorsneebouwvakker. Vergelijkbare risico’s zijn werken op hoogte en de blootstelling aan isolatiestof. Een risico waarmee een doorsneebouwvakker evenwel veel minder wordt geconfronteerd, is werken in de omgeving van chemische installaties en werken in die installaties wanneer ze in werking zijn. Informatie verstrekken over producten en stoffen waarmee men in aanraking kan komen is hier onmisbaar. In elk bedrijf worden tijdens het productieproces verschillende chemische producten gebruikt. Men gaat ervan uit dat een isoleerder weinig of geen contact heeft met chemische producten in de installatie. De praktijk leert echter dat bij een storing in het productieproces of bij slijtage van een leiding, een dichting of een onderdeel, de isoleerders toch in contact kunnen komen met de chemische producten. Die kunnen in gasvorm, in vloeibare of in vaste vorm zijn. De isoleerder is vaak de eerste die een productlek opmerkt en meldt. Daarom is het noodzakelijk dat de werknemers een basiskennis hebben van de risico’s in geval van contact met sommige producten en van de te nemen preventiemaatregelen.

R- en S-zinnen Zo is er bijvoorbeeld het product NaOH (natriumhydroxide) dat in veel processen gebruikt wordt om onder meer leidingen te reinigen. De risico’s van dit product, waarmee men op diverse plaatsen in contact kan komen, dienen door iedereen gekend te zijn. Dat kan op een eenvoudige manier, namelijk door de veiligheidsfiche te bespreken, ook bekend als de MSDS-fiche2. Aan de hand van deze fiche dient de verantwoordelijke uit te leggen welke risico- en veiligheidszinnen3 bij dit product horen. Deze zinnen of eigenschappen vindt men ook op verpakkingen van chemische producten. De vermelding R of S, gevolgd door een cijfer, verwijst naar een tabel met verklaringen per aangegeven nummer. Informatie over de voorkomende chemische producten moet worden meegedeeld tijdens een startwerkvergadering waarop elke isoleerder die zich in een chemische vestiging of ‘plant’ begeeft, aanwezig is. Elke werknemer die in de chemische nijverheid werkt, dient herhaaldelijk geïnformeerd te worden over de chemische risico’s van producten, indien hij ermee in aanraking kan komen. Dat kan door toolboxmeetings te geven.

Toolboxmeetings Toolboxmeetings zijn goed voorbereide besprekingen over de veiligheids- en gezondheidsaspecten die betrekking hebben op de werknemer. Ze dienen op regelmatige basis gegeven te worden. Een goede voorbereiding en opzoekingswerk betreffende de eigenschappen van de producten zijn voorafgaande stappen die deel moeten uitmaken van het preventiebeleid van de aannemer. Aan de hand van een verklarende lijst dienen de R- en S-zinnen verduidelijkt te worden aan de werknemers. In geval van een productlek of een onvoorzien contact met het product, dienen de werknemers spontaan te weten wat ze zelf eerst dienen te doen. Aansluitend brengen ze onmiddellijk het bedrijf waar ze tewerkgesteld zijn op de hoogte van het incident of ongeval, overeenkomstig de veiligheidsprocedure in dat bedrijf. De uitvoering van dit onderdeel van het preventiebeleid vraagt om een zeer belangrijk engagement van de onderneming op het vlak van informatie tegenover de contractor, zijn werknemers en hun preventiedienst. De preventieadviseur van de contractor dient op zijn beurt, in samenwerking met de hiërarchische lijn, de informatie verder te kanaliseren.

2

MSDS = Material Safety Data Sheet. Zie bijlage: MSDS-fiche NaOH

3

Risico- en veiligheidszinnen = R- en S-zinnen (< Engels: Risk, Safety)

© NAVB-CNAC 2007

4


navbdossier

De verschillende soorten isolatie Minerale vezels: glaswol en steenwol Samenstelling en productie In de sector industriële isolatie wordt met verschillende isolatiematerialen gewerkt. Het meest bekende is glaswol. De basisgrondstof van deze isolatie is glas, hetgeen de recuperatie van de grondstof zeer gemakkelijk maakt. Glaswol wordt gebruikt in de woningbouw om daken en muren te isoleren. In de industriële isolatie is ze in de loop van de laatste veertig jaar echter meer en meer vervangen door minerale steenwol. Steenwol, ook wel minerale wol of rotswol genoemd, wordt vervaardigd uit diabaas of basalt, een vulkanisch gesteente. Deze steenmassa wordt gesmolten en bij 1400 graden Celsius weggeslingerd door een zogenaamde spinner. Hierdoor stolt de vloeistof weer tot draden. Samen met een bindmiddel wordt dit in een verhardingsoven na verdere bewerking tot een mat of een isolatieschaal gemaakt.

Isolatiematten worden op een rol geleverd in verschillende dikten, van 30 tot 120 millimeter. De matten worden bij elkaar gehouden door een verweving van aan de ene kant een soort kippengaas en aan de andere kant een metalen draad die de mat vastmaakt aan het gaas. Deze isolatiematten op rol zijn verkrijgbaar in een breedte vanaf 500 millimeter. Isolatieschalen kunnen besteld worden in verschillende diameters en isolatiedikten. De dichtheid of densiteit wordt bepaald aan de hand van het toegevoegde bindmiddel en de persing van de vezels. Zo krijgt men harde en zachte isolatieschalen, afhankelijk van de gewenste toepassing. Het gebruik van isolatieschalen is een grote verbetering voor de gezondheid en het comfort van de werknemer. De schalen worden geleverd in dozen of in plastic verpakking en kunnen na het versnijden of verzagen op de gewenste lengte onmiddellijk aangebracht worden op de leidingen.

© NAVB-CNAC 2007


5

navbdossier Preventiemaatregelen bij werken met minerale vezels

De delen van het lichaam die het meest gevoelig zijn voor de schadelijke effecten van minerale vezels

Vezels met een diameter kleiner dan of gelijk aan 3 micrometer of micron (3µ) zijn schadelijk voor de gezondheid omdat ze diep in de longen kunnen doordringen. De isolatievezels die men voelt tijdens het werken zijn vezels die bij inademing worden gestopt en die niet in de longen worden opgenomen. De kleinste vezels voelt men niet, maar die zijn wel veel gevaarlijker. De belangrijkste preventiemaatregelen tegen isolatiestof in gesloten ruimten zijn een goede verluchting, ademhalingsbescherming en kleding die regelmatig wordt vervangen. Ook voor werkzaamheden in open lucht is ademhalingsbescherming en het regelmatig vervangen van arbeidskleding aanbevolen. Tijdens het verwerken van dit isolatiemateriaal is het van groot belang om de bewerking te doen volgens een methode die zo weinig mogelijk vezels laat vrijkomen. De meest voorkomende en meest doeltreffende systemen om wolschalen te verwerken, zijn snijden met een mes en zagen met een handzaag. Bij zagen komt er meer stof vrij dan bij snijden. Bij grote diameters is het echter niet mogelijk om de isolatie met een mes op maat te brengen en daarom wordt daarvoor de handzaag gebruikt. Het is belangrijk om niet met het gezicht in de wind te gaan staan tijdens het bewerken van het materiaal, om te vermijden dat het vrijkomende stof wordt ingeademd. Zorg sowieso altijd voor persoonlijke bescherming tegen het stof dat vrijkomt bij bewerking van nieuwe isolatie. Hiervoor is het gebruik van een stofmasker de beste oplossing. Het type FFP3 met ademventiel geeft in de praktijk aanvaardbare resultaten qua bescherming en draagcomfort. Vandaag zijn er echter maar weinig isoleerders die zich beschermen met een masker tegen het stof dat vrijkomt bij het bewerken van nieuwe isolatie. Werken met nieuwe isolatie wordt ervaren als onschadelijk omdat de vezels niet onmiddellijk waarneembaar zijn met het blote oog. Men staat niet stil bij de mogelijke gevolgen op lange termijn en geeft de voorkeur aan werken zonder stofmasker omdat werken met ademhalingsbescherming als oncomfortabel wordt ervaren. Bij afbraakwerkzaamheden zijn de meesten het er wél over eens dat een stofmasker nodig is. Door het grote aantal vezels zijn de stofconcentraties die daarbij vrijkomen zeer duidelijk zichtbaar en men wil zich daartegen beschermen. Het bindmiddel dat de vezels bij elkaar houdt, is in sommige extreme gevallen volledig verdwenen als gevolg van de blootstelling aan hoge temperaturen.

Vuurvaste keramische vezels Samenstelling en productie Keramische vezels worden geproduceerd door gecalcificeerde kaolienklei te smelten op een temperatuur van 2000°C. Daaraan kunnen oxides worden toegevoegd, zoals zirkonium, ijzeroxide en magnesiumoxide. Het smeltproduct wordt geblazen of gedraaid tot vezels. Voor toepassing in de isolatiesector wordt dit materiaal geproduceerd in de vorm van isolatiematten, net zoals bij rotswol. Bij keramische vezels is er geen verweving met ijzerdraad zoals dat bij rotswol wel het geval is. Deze isolatie is bestand tegen zeer hoge temperaturen (tot 1600°C) en wordt vaak gebruikt als eerste laag bij het isoleren van bijvoorbeeld leidingen of reactoren van kraakinstallaties. Hoofdbestanddelen zijn aluminiumoxide en siliciumdioxide. Deze vezels zijn minder snel afbreekbaar door het menselijke organisme dan minerale wol, maar worden wel sneller afgevoerd dan asbestvezels.

Preventiemaatregelen bij werken met keramische vezels Net zoals bij de meeste isolatievezels is ook hier de beschikbare medische informatie ontoereikend om te beoordelen of deze vezels gevaarlijk zijn. Op basis van de Europese classificatie brengt men de keramische vezel onder in categorie 2. In deze categorie zitten de stoffen waarvan er een sterk vermoeden bestaat dat ze kankerverwekkend zijn. Voor de Europese Unie dienen deze stoffen dan ook gelijkgesteld te worden met kankerverwekkende stoffen voor de mens4. Het heeft in België echter tot 1998 geduurd voordat de industrie, onder druk van een Europese richtlijn, de stof ook als mogelijk kankerverwekkend is gaan behandelen. Bij het verwijderen van isolatiemateriaal met keramische vezels wordt op dit moment de asbestprocedure gevolgd. Het mineraal cristobaliet is een vorm van kwarts, SiO2. In Nederland staat het op de lijst met kankerverwekkende stoffen van het Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid. In België is de grenswaarde voor cristobaliet in de vorm van inadembaar kwartsstof 0,050 mg/m³ (maximale blootstelling van 8 uur per dag). Cristobaliet komt onder meer voor in zand en beton. Met name in de bouw zijn er grote risico’s op klachten indien er geen maatregelen worden getroffen5. Deze vorm van kwarts komt voor in keramische vezels die hebben blootgestaan aan hoge temperaturen. In de MSDS-fiche van keramische wol staat dat langdurige blootstelling van dit product aan temperaturen boven 900°C leidt tot de vorming van cristobaliet. Inademing kan leiden tot silicose (stoflong)6. Er wordt echter niet gezegd of cristobaliet kankerverwekkend is. In de MSDS-fiche 4

http://nl.wikipedia.org/wiki/Keramische_vezel

5

http://nl.wikipedia.org/wiki/Cristobaliet

6

Bron: MSDS Keramische wol: Keramab

© NAVB-CNAC 2007

6


navbdossier staat bij de samenstelling wel dat de R-zin 40 van toepassing is op keramische vezel, dat dus als mogelijk kankerverwekkend wordt beschouwd. Gezien het vermoeden van schadelijkheid blijven de isolatieproducenten zoeken naar producten die bestand zijn tegen hoge temperaturen en die tevens onschadelijk zijn voor de mens. Het blijkt echter een moeilijke combinatie te zijn. Tot nader order kunnen we stellen dat deze isolatiematerialen behandeld dienen te worden met de nodige voorzorg. Daarom zijn ademhalingsbescherming en bescherming tegen blootstelling aan de vezels aangewezen. Algemeen wordt aangenomen dat wanneer de vezeldiameter kleiner dan of gelijk aan 3 micrometer (3µ) is, er een gevaar is voor de mens. Vezels met een kleinere diameter dringen de longen binnen en moeten door het lichaam worden afgebroken.

Cellulair glas Samenstelling en productie Cellulair glas is een van de beste maar ook een van de duurste isolatiematerialen die bestaan. De uitzonderlijke eigenschappen van dit materiaal zijn te danken aan de samenstelling en de structuur van het cellulair glas. Het bestaat uit miljoenen hermetisch gesloten glascelletjes. Elk celletje bevat zijn eigen isolerende gasvolume. Het gas dat zich in de cellen bevindt is koolstofdioxide. Deze isolatie is stijf, licht, onbrandbaar, waterdicht, waterdampdicht, bestand tegen de meeste gassen en heeft een zeer hoge drukweerstand (zonder indrukking). Cellulair glas is stabiel qua afmetingen, bestand tegen zuren, knaagdieren en insecten en kan uiterst precies worden versneden. Het is zwart van kleur en korrelig van structuur. Het productieproces bestaat uit vier stappen: • glas smelten • het afgekoeld glas malen in kogelmolens en koolstof toevoegen • sinteren, schuimen en afkoelen van cellulair glas in blokken • de blokken versnijden tot het eindproduct Cellulair glas wordt gezaagd in platte platen van 450 x 600 millimeter. De dikte van deze platen varieert van 25 tot maximaal 160 mm. Na het verzagen worden deze platen verpakt in pakken van ongeveer 20 kilogram. Nadat de blokken gezaagd zijn, kunnen ze ook nog verder bewerkt worden tot schalen, bochten en segmenten. Voor grote diameters, vanaf 400 mm, worden er segmenten gemaakt. De standaardlengte per schaal of per segment is 600 millimeter. Voor apparaten of reactoren worden koppen en bodems uit één of uit meerdere stukken gemaakt. Ook voor afsluiters kunnen geprefabriceerde vormstukken gemaakt worden. Dit zijn de voornaamste toepassingen: • isolatie van industriële installaties • leidingen en apparatuur voor uiteenlopende temperaturen • ondergrondse leidingen en apparatuur • opslagtanks voor vloeibaar gas • schoorstenen • leidingen voor diepgekoelde producten

Preventiemaatregelen bij werken met cellulair glas Het voornaamste risico bij de verwerking van cellulair glas is de blootstelling aan het glasstof (siliciumdioxide) dat vrijkomt. Ook hier is het dragen van een degelijke ademhalingsbescherming in de vorm van een stofmasker van het type P3 een belangrijke preventiemaatregel om op lange termijn problemen met de ademhalingswegen (stoflong) te voorkomen. De isoleerders beschermen zich in de praktijk wel tegen de scherpe fracties die in de ogen kunnen vliegen tijdens het bewerken van het cellulair glas, maar zijn niet snel geneigd zich te beschermen tegen het stof dat daarbij vrijkomt. Nochtans is het zeker dat dit stof nadelige gevolgen heeft voor de longen en kan het bij veelvuldige blootstelling de longfunctie schade toebrengen. Ook hier is nog een belangrijke weg af te leggen om de werknemers te overtuigen ademhalingsbescherming te dragen om longinsufficiëntie op lange termijn te voorkomen.

© NAVB-CNAC 2007


7

navbdossier Polyurethaan Samenstelling en productie

Vorming van polyurethaan: de reactie in opeenvolgende fases

Een derde belangrijk isolatiemateriaal is polyurethaan. Deze stof is een puur chemische isolatie, die wordt gevormd door een chemische reactie tussen twee componenten. Die componenten worden geproduceerd door de chemische nijverheid. Component B is polyether, ook wel polyol genoemd, en heeft als hoofdbestanddeel gewone witte suiker. Component A is het product isocyanaat. Tijdens een exotherme reactie7 van deze twee componenten ontstaat een nieuwe stof, het zogenaamde polyurethaan of afgekort PUR. Deze stof bestaat ook weer uit een massa gesloten cellen met in elke cel een hoeveelheid droge lucht. Aangezien stilstaande droge lucht de best denkbare isolatie is, spreekt het voor zich dat ook polyurethaan één van de beste isolatieproducten is die op dit ogenblik op de markt zijn.

Risico voor de gezondheid bij het reageren van polyurethaan Bij de reactie tussen de twee basisstoffen neemt PUR een volume aan dat verscheidene malen groter is dan het volume van de twee componenten samen. Tijdens dat proces komt CO2 vrij. Dit gas is op zich niet echt schadelijk. Het gehalte mag echter niet boven de toegelaten waarde komen. Afgezien van het feit dat koolstofdioxide een essentiële buffer vormt in het menselijk lichaam, heeft het ook effecten op de gezondheid wanneer de concentratie een bepaalde grens overschrijdt. Het voornaamste onmiddellijke gevaar is verstikking. Door koolstofdioxide uit te stoten in een afgesloten en niet-geventileerde ruimte kan de zuurstofconcentratie verlagen tot een niveau dat gevaarlijk is voor het normale functioneren van het menselijk lichaam. Een ander gevaar voor de gezondheid tijdens het reageren van het polyurethaanschuim is het vrijkomen van isocyanaten. Op MSDS-fiches vinden we de volgende gevaren terug voor de gezondheid van de mens bij blootstelling aan isocyanaten: Gevaarcategorie • Xi: irriterend • Xn: schadelijk Risicozinnen • R20: schadelijk bij inademing • R36/37/38: irriterend voor de ogen, de ademhalingswegen en de huid • R42: kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing

Toepassing van polyurethaan In de industrie vinden we twee grote toepassingen terug van polyurethaan of PUR. Voor de isoleerder is de meest voorkomende toepassing de schalen en de bochten die op maat worden besteld. Mits enkele aanpassingen aan de lengte en de uitsparingen van deze PUR-schalen tijdens de montage, kunnen ze worden aangebracht door de isoleerder. Om de uitsparingen in de isolatie te maken, wordt een mes of een zaagblad van een ijzerzaag gebruikt. De isolatie op lengte brengen kan met een gewone handzaag. De schalen worden ofwel droog aangebracht of indien nodig met tweecomponentenlijm aan elkaar gekleefd. Indien gewenst worden PUR-schalen bedekt met een folie geleverd, zodat er mits een bijkomende afplakfolie een maximale afscherming van de buitenlucht wordt verkregen. Dit noemt men het dampscherm. Deze isolatie wordt hoofdzakelijk gebruikt voor leidingen of apparaten die diepgekoelde producten bevatten, zoals ethyleen en ammoniak. Mits een isometrische tekening kan de leverancier ook vormstukken maken voor apparaten en afsluiters. De isoleerder moet dan enkel nog ter plaatse enkele aanpassingen doen om de vormstukken te monteren.

Preventiemaatregelen bij werken met voorgevormd polyurethaan Tijdens het aanpassen staat de isoleerder bloot aan het stof dat vrijkomt bij het bewerken van het isolatiemateriaal. Ook hier wordt in de praktijk weinig gebruik gemaakt van ademhalingsbescherming. Er is nog veel werk om de isoleerders op het terrein te informeren en te motiveren om zichzelf te beschermen tegen stof dat vrijkomt bij de bewerking van de isolatieproducten. Eén van de problemen daarbij is de onwetendheid van de werknemers over de mogelijk schadelijke gevolgen van blootstelling aan polyurethaanstof tijdens het isoleren.

Preventiemaatregelen bij het spuiten of ‘schuimen’ van polyurethaan Een tweede toepassing van polyurethaan is de productie van het isolatiemateriaal ‘in situ’ (ter plaatse). In dit geval is het de ‘schuimer’, zoals hij in het jargon genoemd wordt, die ter plaatse met een schuiminstallatie het PUR komt aanbrengen. Aangezien het aanbrengen van PUR in situ lichamelijk zware, belastende arbeid is, wordt de schuimer dikwijls geholpen door een tweede persoon.

7

Een exotherme reactie is een reactie waarbij warmte vrijkomt

© NAVB-CNAC 2007

8


navbdossier Het is van groot belang dat zowel de schuimer als zijn helper goed op de hoogte zijn van de risico’s die verbonden zijn aan het aanbrengen van PUR in situ. Tijdens het reageren van de twee componenten komt er isocyanaat en koolstofdioxide vrij. Het is dan ook belangrijk dat de werknemers de nodige kennis van zaken hebben en de nodige instructies krijgen, om te vermijden dat er situaties ontstaan die schadelijk zijn voor de gezondheid. Een goede verluchting van de werkplek is zeer belangrijk. Indien dat niet mogelijk is, dienen de werknemers uitgerust te worden met ademhalingsbescherming in de vorm van een autonoom volgelaatsmasker (met perslucht). De schuimer moet degelijk opgeleid worden om de werken vakkundig te kunnen uitvoeren. Hiervoor bestaan gespecialiseerde opleidingscentra. De helper dient op voorhand ingelicht te worden over alle risico’s die de werkzaamheden meebrengen.

Risico’s bij het injecteren van leidingisolatie Het schuim kan geïnjecteerd worden in de op voorhand met plaatwerk beklede leiding. Er worden gaten geboord in de isolatieplaat waarna de schuimer de kop van het spuitpistool in het geboorde gat steekt en een aantal seconden injecteert. Hierna wacht hij nog een aantal seconden terwijl het schuim reageert. Van zodra hij met het oog kan waarnemen dat het reagerende schuim bijna aan het geboorde gat komt, duwt hij er een afsluitstop in. Het risico bestaat dat het reagerende schuim uit het geboorde gat spuit doordat er te veel schuim geïnjecteerd werd. Schuim dat niet uitgereageerd is, vormt een kleverige substantie die zeer moeilijk te verwijderen is. De minimale preventiemaatregelen hier zijn een goede en juiste bescherming van ogen, handen en huid. Van groot belang is de bescherming van de luchtwegen door middel van een autonoom volgelaatsmasker (met perslucht).

Tankwanden schuimen Een andere manier van schuimen is het vullen van de isolatieruimte tussen bijvoorbeeld een opslagtank en de isolatieplaat via de open bovenkant van de beplating. De schuimer zal het schuim dan systematisch spuiten en na reactie van de componenten een volgende laag aanbrengen. Op deze manier worden opbouwend isolatie en isolatieplaat aangebracht tot de tankwand volledig geïsoleerd is. Ook hier wordt stikstofdioxide en isocyanaat gevormd en dienen de nodige voorzorgen genomen te worden. Het aanbrengen van polyurethaan uit spuitbussen vraagt om dezelfde preventiemaatregelen van de gebruikers. Vooral bescherming van huid, ogen en ademhaling dienen in acht te worden genomen.

Synthetisch schuimrubber Samenstelling en productie Synthetisch schuimrubber komt iets minder vaak voor als isolatie. Dit schuimrubber op basis van synthetisch rubber wordt gebruikt in diverse nijverheden, waaronder ook de chemische nijverheid. Het heeft eveneens een gesloten celstructuur, waardoor het een goede isolatie vormt, zowel voor koude- als voor warmte-isolatie. Bijkomend voordeel is dat het zeer flexibel is en daardoor op moeilijke plaatsen gebruikt kan worden voor de isolatie van leidingen, apparaten en moeilijke vormstukken. Deze isolatie is verkrijgbaar in de vorm van slangen, platen op rol of vlakke platen. Hiervan kan de isoleerder zelf bochten, leidingisolatie met een grote diameter of vormstukken maken.

Preventiemaatregelen bij werken met synthetisch schuimrubber Deze isolatie wordt aangebracht met behulp van contactlijm om de naden aan elkaar te kleven. Er is ook een reiniger om het materieel regelmatig schoon te maken, zodat het werk vlot kan worden uitgevoerd. Het is voor de isoleerder belangrijk dat hij op de hoogte is van de gevaren en de eigenschappen van de producten waarmee hij werkt. Daarvoor kan hij zich baseren op de producten veiligheidsfiches van lijm en reiniger en op het opschrift op de verpakking. Informatie over R- en S-zinnen is ook hier onontbeerlijk. Naast een goede verluchting is het van belang dat de werknemer een goede hygiëne aan de dag legt door bij het einde van het werk en telkens hij een pauze neemt de handen te wassen, om te vermijden dat hij lijm of reiniger inneemt via de mond. Bij de plaatsing en verwerking van dit soort isolatie komt geen stof vrij zoals bij de andere materialen. Er is echter wel een risico op snijwonden. Mes en slijpsteen zijn namelijk de belangrijkste instrumenten bij het bewerken. Door de structuur van deze isolatie wordt het mes zeer vlug bot. Dat betekent dat de isoleerder er permanent moet voor zorgen dat zijn mes geslepen is. Hij werkt dus constant met een vlijmscherp werktuig en moet er steeds op letten niet in zijn vingers te snijden. Snijbestendige handschoenen vormen hier dan ook een elementair preventiemiddel.

© NAVB-CNAC 2007


9

navbdossier

Veiligheidsorganisatie voor onderaannemers in de chemische en petrochemische nijverheid Wetgeving Wanneer een groot petrochemisch bedrijf bepaalde onderhoudswerkzaamheden uitbesteedt, moet het de onderhoudsfirma de nodige informatie geven over de risico's van de petrochemie. Op die manier kan de onderhoudsfirma de juiste keuzes maken om de risico’s eigen aan het onderhoud te beperken en om geen risico’s te creëren voor de werknemers die in het petrochemisch bedrijf werken. Hier komt het veeleer aan de opdrachtgever toe te waken over de risicobeheersing. Nochtans blijft de aannemer zelf volledig verantwoordelijk voor zijn eigen risico's. De Welzijnswet van 1996 behandelt op een geïntegreerde wijze de “werkzaamheden van ondernemingen van buitenaf” (werken met derden). Enerzijds regelt de Welzijnswet de informatie-uitwisseling, de samenwerking en de coördinatie tussen de verschillende betrokken partijen, en anderzijds legt ze een systeem vast waardoor de werkgever in wiens inrichting werken worden uitgevoerd, de wetgeving daadwerkelijk kan laten toepassen door de aannemers. Door de wet van 03.06.07 houdende diverse arbeidsbepalingen, werd o.a. hoofdstuk IV, afdeling 1, “werkzaamheden van ondernemingen van buitenaf” van de Welzijnswet gewijzigd. Daardoor worden de verplichtingen van een werkgever-opdrachtgever ten opzichte van elke werkgever of zelfstandige van buitenaf die in zijn inrichting werken komt uitvoeren, voortaan beperkt: • De werkgever-opdrachtgever die werken laat uitvoeren, heeft enkel nog verplichtingen tegenover ondernemingen van buitenaf met wie hij rechtstreeks een overeenkomst heeft om werkzaamheden uit te voeren of te laten uitvoeren. • De aannemer die werkt met onderaannemers voor de uitvoering van zijn overeenkomst met de werkgever-opdrachtgever, heeft tegenover die onderaannemers dezelfde verplichtingen als de werkgeveropdrachtgever tegenover hem heeft. Dezelfde verplichtingen gelden ook voor elke onderaannemer t.a.v. zijn onderaannemers, ongeacht de graad van onderaanneming. Met het invoeren van de begrippen “aannemer” en “onderaannemer” beantwoordt de regelgeving beter aan de realiteit, waarbij er vaak een watervalsysteem wordt toegepast om opdrachten toe te vertrouwen aan onderaannemers.

Informatie door de opdrachtgever Vergunningen Correcte communicatie over de uit te voeren werken is zeer belangrijk. Om te vermijden dat door misverstanden of door een gebrek aan communicatie werken uitgevoerd worden in een onveilige omgeving, schrijft de opdrachtgever vergunningen uit. Werken in chemische en petrochemische plants en in raffinaderijen behoren tot de werken waarbij verkeerde handelingen tot grote catastrofes kunnen leiden. De betrokken opdrachtgevers zijn zich zeer goed bewust van dit risico en zetten alle middelen in om ongevallen te voorkomen. Zij verwachten dan ook terecht van hun contractoren dat die hun werknemers blijvend opvolgen en passende instructies geven. De veiligheid van de eigen medewerkers en van de contractoren komt op de eerste plaats. Een belangrijk aandachtspunt in deze hele procedure is een goede communicatie tussen de verantwoordelijke voor de isolatiewerken en de uitvoerders. De isolatiesector telt, procentueel gezien, veel allochtone werknemers. Velen onder hen hebben het zeer moeilijk om de Nederlandse taal voldoende te beheersen, ook als ze al meerdere jaren in België wonen. Dat vereist van de verantwoordelijke een aparte ervaring en speciale aandacht. Hij moet goed en duidelijk kunnen communiceren en vervolgens kunnen achterhalen of de werknemers effectief begrepen hebben wat er gezegd is. Het opdrachtgevende bedrijf gaat er immers van uit dat deze communicatie duidelijk verloopt, zonder misverstanden. De manier van werken en van denken is voor de opdrachtgevers van het grootste belang. Daarom proberen zij via alle mogelijke wegen het personeel van de contractors te betrekken bij veiligheidscampagnes en geven ze hen extra informatie om het veiligheidsbewustzijn aan te wakkeren. De contractoren op hun beurt moeten er alles aan doen om hun eigen werknemers te motiveren de werken veilig uit te voeren. © NAVB-CNAC 2007

10


navbdossier Bij contractbesprekingen is ook het veiligheidsresultaat van een bedrijf een onderhandelingspunt. Slechte veiligheidscijfers kunnen er op termijn toe leiden dat een onderhoudscontract niet wordt verlengd of dat een bepaald project wordt toegewezen aan een concurrent. Op die manier wordt de contractor onder druk gezet om ervoor te zorgen dat zijn mensen voldoende opgeleid zijn en veilig te werk gaan. Uiteraard hebben contractors met verantwoordelijkheidszin dit drukmiddel niet nodig als motivatie om, in het belang van hun werknemers, de Welzijnswet toe te passen. Hieronder vindt u meer informatie over de voornaamste vergunningen waarmee isoleerders geconfronteerd kunnen worden.

Vuurvergunning Voor isoleerders heeft deze vergunning vooral betrekking op het gebruik van de boormachine in explosiegevaarlijke zones, EX-zones genoemd. De boormachines van isoleerders zijn hoofdzakelijk accuboormachines. Omdat deze niet beveiligd zijn tegen explosies, dient er een vuurvergunning geschreven te worden om in EX-zones te mogen werken. Hierop staat welke meting gebeurde in de omgeving van de uit te voeren werken en het resultaat van die meting. Indien de isoleerder tijdens de werkzaamheden een gasdetectietoestel dient te dragen, wordt dat ook vermeld op deze vergunning. Op de vergunning staan instructies om de werkzaamheden te stoppen indien de meetapparatuur alarm geeft.

Elektravergunning

Gasdetectietoestel

Deze vergunning is hoofdzakelijk bedoeld voor mensen die werkzaamheden uitvoeren aan delen van een installatie die onder elektrische spanning kunnen staan. De isoleerder heeft hier eveneens mee te maken. Sommige leidingen hebben een elektrische begeleidingsverwarming die onder een spanning van 220 volt staat. Deze leidingen zijn, als ze geïsoleerd zijn, voorzien van een pictogram dat aangeeft dat er elektrische spanning aanwezig kan zijn. Het is de bedoeling dat de isoleerder enkel werken uitvoert aan leidingen waarvan de elektrische begeleidingsverwarming uitgeschakeld is. De isoleerder vraagt aan de controlekamer om de elektrische begeleidingsverwarming uit te schakelen alvorens aan de leiding te werken. Op de vergunning vermeldt en ondertekent hij de datum van het begin van de werken. Nadat de werken uitgevoerd zijn, vermeldt en ondertekent de isoleerder op de vergunning ook de datum van het einde van de werken. Indien er een langere tijd verstrijkt tussen het verwijderen van de oude isolatie en het aanbrengen van de nieuwe (in het jargon: ‘af- en aanisoleren’), zal het bedrijf de isoleerder eerst contacteren om de elektravergunning terug af te tekenen. Het bedrijf kan de elektrische verwarming daarna terug inschakelen.

Betredingsvergunning Deze vergunning komt bij isolatiewerken weinig voor, aangezien het hier vooral gaat over het betreden van besloten ruimten, waar weinig of geen isolatiewerken worden uitgevoerd. Qua inhoud komt deze vergunning gedeeltelijk overeen met de werkvergunning. Toch dient elke isoleerder alert te zijn en te weten dat hij geen besloten ruimte mag betreden zonder een vergunning die dat toelaat. Informatie over het betreden van besloten ruimten wordt standaard gegeven tijdens de eerste veiligheidsintroductie die men krijgt voordat men op het bedrijf komt werken.

De uitvoerders van isolatiewerkzaamheden Categorieën van werknemers In de isolatiewereld zijn er twee grote categorieën van werknemers die de isolatiewerken uitvoeren: de helpers en de monteurs. Net zoals in elk bouwbedrijf heeft men de structuur van werfleider, meestergast, ploegbaas, voorman en uitvoerder van de werken, in casu de isoleerder. De verhouding geschoolde/ongeschoolde arbeiders varieert van bedrijf tot bedrijf. De helpers zijn gespecialiseerd in het aanbrengen van isolatiematerialen en het voorbereiden van het werk voor de monteurs. De monteurs zijn bedreven in het monteren van plaatwerk voor leidingen en apparaten. Na verloop van tijd krijgen de helpers de kans om zich door praktijkervaring en opleiding te bekwamen in het aanbrengen van isolatieplaatwerk en zelf monteur te worden.

© NAVB-CNAC 2007


11

navbdossier Veiligheidsbewustzijn Ongeacht de vakkennis wordt van elke werknemer een doorgedreven engagement verwacht op het vlak van veiligheidsbewustzijn. De problemen waarmee men te maken kan krijgen, zowel ten gevolge van het werk zelf als door de omgeving, zijn zeer verscheiden. Elke werknemer moet voortdurend alert zijn en onmiddellijk juist kunnen reageren. Indien de uitvoerder vermoedt dat er in zijn arbeidssituatie een chemisch risico optreedt in de vorm van een productlek (bv. een gaslek), moet hij de werken onmiddellijk stopzetten en de controlekamer contacteren. Bij elke melding onderneemt iemand van de controlekamer actie om na te gaan of de ongewone situatie een gevaar kan betekenen.

Veiligheids- en gezondheidsrisico’s tijdens het isoleren en monteren van plaatwerk Transport van materiaal en materieel Het transport van de isolatiematerialen buiten de productie-unit gebeurt met een motorvoertuig. Om de plant te mogen binnenrijden met een motorvoertuig, dient men te beschikken over een inrijdvergunning die door het bedrijf wordt uitgeschreven. Buiten de EX-zone is verkeer met motorvoertuigen toegestaan mits een vergunning. Binnen de EX-zone dient het vervoer van de materialen met niet-gemotoriseerde voertuigen te gebeuren. Voor het niet-gemotoriseerd vervoer wordt meestal een handkar of een palletwagen gebruikt. Aangezien een unit meestal bestaat uit een gebouw met meerdere verdiepingen, vormt het transport naar deze verdiepingen een bijkomend probleem. Niet elk gebouw beschikt over een goederenlift maar ook niet elke plaats is gemakkelijk te bereiken via de lift. Dat maakt dat isoleerders vaak gebruik dienen te maken van koorden om het materiaal ter plaatse te krijgen. Het gebruik van koorden is een praktische maar ook een zeer belastende oplossing. Niet zelden dienen wolschalen of andere isolatiematerialen tien tot vijftig meter omhoog te worden getrokken. Als het niet mogelijk is een lift of een koord te gebruiken, wordt het materiaal met de hand naar boven gedragen. Dat dit vermoeiend werk is, behoeft geen uitleg. Ideaal voor de werknemer is een heftruck. Meer en meer isolatiefirma’s gebruiken een verreiker. Toch beschikken niet alle firma’s uit de branche over dit arbeidsmiddel. Om de materialen tot op de juiste plaats in de installatie te krijgen, blijft vaak manueel transport nodig. Indien men de materialen tot vlakbij kan brengen, betekent dat voor de werknemers een grote hulp en voor de firma een grote tijdwinst. Gewicht en vorm van het materiaal dat getransporteerd dient te worden, variëren nogal (voor het gewicht: tussen 5 en 25 kilogram). Het aanleren van een goede tiltechniek is een must in elk isolatiebedrijf. Het aantal werknemers met rugklachten is groot en daarom moet dit een aandachtspunt zijn voor de preventiedienst van elk bedrijf in de sector. Nadat de isolatie en de beplating op de juiste plaats zijn gebracht, kunnen de isoleerders met het eigenlijke werk beginnen. Niet zelden dienen de isolatiewerken uitgevoerd te worden op een bordes (platform ter hoogte van een mangat of pompen) of op een andere moeilijk te bereiken plaats. Het transporteren van het individuele materieel vormt een bijkomend risico. De isoleerder moet vaak langs een loodrechte toegangstrap omhoog klimmen en heeft zelden een gemakkelijk transporteerbare materieelkoffer. Hij maakt dikwijls gebruik van een gewone emmer waarin zijn materieel steekt. Doordat hij zo maar één hand vrij heeft, creëert hij een risico voor zichzelf. De ideale oplossing voor dit probleem is een stevige, lichte en kleine afsluitbare materieelkoffer die de isoleerder aan een riem schuin over de borst kan dragen. Deze koffer moet groot genoeg zijn om al het materieel in te stoppen. Ervaring leert dat een koffertje van 35 x 20 x 15 centimeter volstaat om het voornaamste materieel in op te bergen. Bij het beklimmen of afdalen van een verticale ladder kan men deze koffer aan de voorkant van het lichaam dragen. Op die manier heeft de isoleerder de handen vrij. Tijdens het klimmen kan hij indien nodig met de rug tegen de beveiligingskooi leunen. Zo kan de isoleerder de ladders van de apparaten en de opslagtanks veilig beklimmen of afdalen. Voor de boormachine bestaat een draagriem met holster om het transport te vergemakkelijken.

© NAVB-CNAC 2007

12


navbdossier Werken op steigers Om de leidingen te kunnen bereiken, zorgt de opdrachtgever over het algemeen voor een steiger. De controle vóór gebruik van deze steigers is onderworpen aan een strenge procedure. De bevoegde persoon montage, gewoonlijk iemand die werkzaam is in de steigerbouwfirma, geeft de steiger vrij “voor gebruik en betreding”. Tot op dat moment hangt de kaart omgedraaid in de houder met de vermelding “Steiger niet betreden”. Het gebeurt meermaals dat de opdrachtgever bijkomende aanpassingen eist omdat hij bij de controle oordeelt dat de steiger niet voldoet aan de veiligheidseisen. Het KB van 31.08.2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte betekent voor isolatiebedrijven dat zij hun isoleerders en monteurs moeten opleiden om steigers te gebruiken. Deze vorming is ondertussen opgenomen in de aangepaste opleiding VCA Basisveiligheid voor werknemers.

Moeilijk te bereiken plaatsen Ondanks het gebruik van steigers komt het soms voor dat stukken van leidingen moeilijker bereikbaar zijn. Omdat isoleerders de materialen aaneensluitend plaatsen om waterindringing te vermijden, proberen ze altijd om alle delen ineens mee te isoleren. Dat kan als gevolg hebben dat ze op een bepaald moment toch een stuk van een leiding in een risicosituatie willen isoleren. Het veiligste is om de steiger te laten aanpassen. Dat is echter niet altijd mogelijk en in dat geval is het belangrijk dat de werknemer goede instructies heeft gekregen. Indien de collectieve bescherming niet toereikend is, dient de werknemer zich bijkomend individueel te beveiligen. De overtuiging dat veilig werken belangrijk is, houdt de meeste mensen niet tegen om af en toe te denken: “Ik zal het gauw even zó doen”. Als een stuk leiding moeilijk bereikbaar is van op een steiger, is een gekeurd veiligheidsharnas met valdemper het juiste middel om het werk uit te voeren. Er moeten ook instructies gegeven worden wat betreft de verankeringspunten en het dragen van het veiligheidsharnas. De reflex om een veiligheidsharnas met toebehoren bij te hebben of te gaan halen, effectief te dragen en aan een stevig punt vast te maken, is vandaag nog onvoldoende aanwezig. De preventiedienst dient deze veiligheidsgedachte herhaaldelijk mee te geven, want hoewel iedereen wordt verondersteld veilig te denken en te werken, wordt het risico soms foutief ingeschat.

Brandwonden Werken aan leidingen die in dienst zijn en daardoor hoge of lage temperaturen kunnen hebben, is één van de regelmatig voorkomende rechtstreekse risico’s. Het is van belang om op voorhand contact op te nemen met de controlekamer om te weten te komen of een leiding uit dienst genomen kan worden vóór de isolatiewerkzaamheden. Dat is niet altijd mogelijk, maar de verantwoordelijke voor de uitvoering moet de vraag wel stellen. Bij begeleidverwarming is het dikwijls mogelijk om de warmwaterkring of de stoomleiding uit te schakelen, zodat de isoleerder kan werken zonder gevaar voor brandwonden. Kan de verwarming om technische of andere redenen niet uit dienst worden genomen, dan dient de isoleerder vooraf ingelicht te worden en moet hij zich beschermen door bij voorkeur de hete delen af te dekken, bijvoorbeeld met een isolatiemat. Als dat niet mogelijk is, dient de isoleerder individuele hittebestendige bescherming te dragen. Vooral de polsen en de onderarmen lopen gevaar. Met de uitvoerders van het werk dienen goede afspraken te worden gemaakt om brandwonden onmiddellijk en juist te behandelen. Deze procedure volgt de principes van een normaal preventiebeleid: eerst proberen het risico te verwijderen; als dat niet kan, collectieve bescherming aanbrengen en pas in laatste instantie individuele bescherming ter beschikking stellen en laten dragen. De allerlaatste stap bestaat erin de gevolgen van een eventueel ongeval te beperken door goede afspraken te maken i.v.m. verzorging. Ook deze fase dient gekend te zijn door iedereen die de werken uitvoert.

Belasting van spieren en pezen bij het plaatsen van plaatwerk De accuboormachine en de schroevendraaier De laatste tien jaar heeft de accuboormachine in de isolatiesector de plaats ingenomen van de handboormachine met een elektrisch snoer. Een belangrijke stap voorwaarts, zowel wat betreft productie en rendement als wat betreft lichamelijke belasting.

© NAVB-CNAC 2007


13

navbdossier Daar waar de isoleerder vroeger alle gaatjes diende te boren met een 220V-handboormachine, heeft hij vandaag een handige accuboormachine. Hij kan er gaatjes mee boren, maar ook zelftappende schroeven, zogenoemde parkerschroeven, mee in- en uitdraaien. Dit alles was vroeger pure handenarbeid, waarbij spieren en pezen constant werden belast. De accumachines vormen dan ook een echte vooruitgang op het vlak van belasting van spieren en pezen bij het boren en schroeven. De schroevendraaier is echter nooit ver weg. Daar waar de accuboormachine niet gebruikt kan of mag worden, worden de schroevendraaier en de handboormachine bovengehaald. Ook de piccolo, een korte schroevendraaier, komt eraan te pas om parkerschroeven te verwijderen of in te draaien op moeilijk te bereiken plaatsen. Deze schroevendraaier is ongeveer vijf centimeter lang en kan in de meeste moeilijke situaties worden gebruikt. Het nadeel van een piccolo is dat het niet altijd gemakkelijk is om er kracht mee te zetten, vanwege de positie van de schroevendraaier en het korte handvat.

De plaatschaar Er zijn ‘linkse’ en ‘rechtse’ plaatscharen, waarbij de bek van de schaar naar de linkse of naar de rechtse kant draait. Dat is nodig om uitsnijdingen in linkse of rechtse richting te maken. Een goede plaatschaar is een belangrijk arbeidsmiddel voor elke isoleerder of monteur. Er bestaat echter heel wat verschil in kwaliteit. Het arbeidsmiddel dient aangepast te zijn aan het soort materiaal dat bewerkt moet worden. Besparen op de kwaliteit van de schaar beperkt rechtstreeks het comfort en ook het rendement van de isoleerder. In zijn loopbaan moet deze arbeider immers kilometers plaat doorknippen. Een goede plaatschaar zorgt ervoor dat zijn spieren en pezen minder worden belast. Een versleten schaar moet vervangen worden door een nieuwe schaar van goede kwaliteit. Afhankelijk van de hardheid en de dikte van de plaat zal de schaar sneller verslijten. Roestvrij staal is een van de hardste plaatsoorten, aluminium een van de zachtste. De pezen mogen niet nog meer belast worden door versleten scharen te gebruiken. Daarenboven zijn de uitsnijdingen en de randen van uitsnijdingen dan minder mooi en scherper, doordat je met slechte en versleten scharen bramen maakt. Dat vormt een bijkomend gevaar voor kwetsuren. Het is aanbevolen dat de werkgever dit arbeidsmiddel samen met de hiërarchische lijn regelmatig bespreekt, en evalueert of de gebruikte scharen voldoen aan de gevraagde eisen. Hij dient een beroep te doen op het advies van de preventiedienst en van het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk, dat de werknemers vertegenwoordigt.

De els De els (ook wel ‘het pinnetje’ genoemd) is gekend in heel de sector van de industriële isolatie. Het is niet overbodig om even stil te staan bij de gevaren die aan dit werkinstrument verbonden zijn. Een els is een puntig stuk gereedschap dat vaak gebruikt wordt om kracht te zetten op de plaat om deze met de hand dicht te spannen of om twee gaatjes boven elkaar te krijgen, zodat de parkerschroef erin kan worden gedraaid. Met dit stuk gereedschap kan de werknemer zichzelf verwonden als hij plots uitschuift terwijl hij kracht zet. Op die manier kan hij met een els een steekwonde oplopen. Het vergt extra aandacht om met dit arbeidsmiddel veilig te werken. Het is aan te raden een els enkel te gebruiken voor lichte spanwerkzaamheden. Als er veel kracht gezet moet worden op het plaatwerk, is het veiliger om de handspanner met spanband te gebruiken. Eveneens belangrijk is dat de werknemer eraan denkt om geen kracht te zetten in de richting van zijn lichaam. Helaas is het niet altijd mogelijk om de kracht uit te oefenen weg van het lichaam. Vakmanschap en veiligheid moeten hand in hand gaan om het werk veilig uit te voeren.

Overige gereedschappen Verder gebruikt een isoleerder ook nog een spanner om met behulp van een metalen spanband de plaat dicht te spannen alvorens ze te doorboren en vast te schroeven. Blijven nog als overig materieel de hamer, het isolatiemes, de passer, de zaag (ijzerzaag en houtzaag), de kniptang, de mattenschaar, de poptang, de grijptang en het siliconenpistool.

© NAVB-CNAC 2007

14


navbdossier Het spreekt voor zich dat al dit materieel in goede staat dient te zijn om comfortabel en veilig te kunnen werken. Enkel met degelijk materieel is het mogelijk om op een veilige manier kwaliteit en rendement te leveren. Dat dient besproken te worden tijdens de vergadering van het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (CPBW), dat wordt voorgezeten door de werkgever.

Werkgever

EDPB

IDPB

Hiërarchische lijn

CPBW

Werknemer

Preventiemaatregelen tijdens het isoleren en monteren van plaatwerk Handschoenen Werkkleding, veiligheidsschoenen, veiligheidsbril en veiligheidshelm dragen vinden isoleerders normaal. De aandacht voor de bescherming van de handen is de laatste jaren ook verbeterd. De isoleerder moet handschoenen dragen die aangepast zijn aan het werk; vooral handschoenen met een verhoogde bescherming tegen snijden zijn noodzakelijk. Het komt regelmatig voor dat de isoleerder zich snijdt aan plaatwerk en uitsnijdingen; dit probleem verdient dan ook extra aandacht. Deze persoonlijke beschermingsmiddelen dienen eveneens besproken te worden door de werkgever en zijn hiërarchische lijn. Daarbij moet het advies gevraagd worden van de preventiediensten en het Comité.

Gehoorbescherming Doordat de isoleerder zich tijdens de onderhoudswerkzaamheden in installaties begeeft die meestal in werking zijn, staat hij bloot aan de invloeden van geluid, trillingen en lawaai. Pompen en ook vloeistoffen en gassen die door de installatie gestuwd worden, maken soms veel lawaai. Op sommige plaatsen worden meerdere elementen gecombineerd die lawaai produceren. Zo produceert een vacuümunit gecombineerd met een afvoerleiding voor het weggezogen gas, die zich bovendien in een gesloten ruimte bevindt, ettelijke decibels meer dan 80 dB(A). Vanaf 80 dB(A) moet er gehoorbescherming worden gedragen. Aan de hand van de risicoanalyse dient bepaald te worden welk type en soort gehoorbescherming de werknemers voldoende bescherming biedt. Wanneer in een bepaalde zone (zowel binnen als buiten) een pictogram aangeeft dat gehoorbescherming dragen verplicht is, dient dat ook te gebeuren. De praktijk leert echter dat werknemers zich niet altijd beschermen tegen dit risico. Zij ervaren lawaai niet als een gezondheidsrisico. Ook hier is het aan de hiërarchische lijn om de werknemers te blijven motiveren en hen op regelmatige tijdstippen uit te leggen waarom ze zich dienen te beschermen tegen lawaai. Aan de ingang van deze zones hangt meestal een dispenser met oordopjes, maar de werknemers dienen er voortdurend op gewezen te worden deze bescherming te dragen. Gehoorschade is onomkeerbaar en dat kan niet vaak genoeg gezegd worden. Het dragen en motiveren tot het dragen van gehoorbescherming kan best permanent in het jaaractieplan blijven staan totdat iedereen overtuigd is en de bescherming ook werkelijk draagt. Ook bij de opleiding van nieuwe werknemers dient hieraan extra aandacht te worden besteed. De normale veiligheidsvoorschriften worden goed in de verf gezet, maar dit dient ook te gebeuren voor gehoorbescherming. Iedereen weet wel dat geen bescherming dragen bij blootstelling aan lawaai schadelijk is voor het gehoor, maar omdat de meeste problemen niet onmiddellijk opduiken, zijn veel mensen geneigd om zich niet te beschermen.

© NAVB-CNAC 2007


15

navbdossier Ademhalingsbescherming Stof dat zich in de installaties bevindt In installaties die niet of slechts beperkt blootgesteld worden aan de weerselementen, ontstaan na verloop van tijd ophopingen van stof (zand, vuil), ook op de leidingen. Wanneer de isoleerder leidingen moet verwijderen of opnieuw isoleren, moet hij dikwijls over andere leidingen kruipen om overal aan te kunnen. Door het vuil en stof dat erop ligt, wordt de werkkleding zeer snel vuil. Een handige oplossing is een wegwerpoverall en aangepaste handschoenen. De wegwerpoverall kan gedurende de dag meermaals aan- en uitgetrokken worden, zodat de isoleerder zijn boterhammen niet moet opeten met bevuilde kleding. Indien het stof ingeademd kan worden, is ook een stofmasker aan te bevelen.

Stof dat vrijkomt tijdens de productie Wat betreft het stof afkomstig van de productie, is het van belang dat de isoleerder ingelicht wordt over het risico dat dit stof meebrengt. Meestal biedt het dragen van een aangepast stofmasker, handschoenen en een wegwerpoverall voldoende bescherming. De verantwoordelijke voor de isolatie van de aannemer dient vooraf informatie in te winnen bij het bedrijf waar de werken uitgevoerd dienen te worden. Hij zal de werknemer inlichten over de risico’s van het stof en met hem afspreken welke preventiemaatregelen genomen moeten worden. De isoleerder kan niet van alle stof weten of het gevaarlijk is. Zo ziet het witte poeder dat gevormd wordt door opgedroogd natriumhydroxide er onschuldig uit. Het effect voor de huid, de ogen en de luchtwegen is echter zeer schadelijk. Ook andere, minder agressieve stoffen kunnen op lange termijn en bij regelmatige blootstelling nadelig zijn voor de gezondheid. Hier is informatie aan de hand van producten veiligheidsfiches een noodzaak.

Stof afkomstig van isolatie Over de schadelijkheid van stof afkomstig van isolatie bestaat nog heel wat onenigheid. Het beste advies is zorgen voor bescherming zolang je niet 100% zeker weet dat het stof niet schadelijk is voor de gezondheid. Een FFP3-stofmasker en een wegwerpoverall bieden een goede bescherming. Regelmatige informatie voor de werknemers aan de hand van de stand van de wetgeving en van de resultaten van onderzoeken zijn hier zeker op hun plaats.

Bescherming tegen gassen en dampen Een probleem dat regelmatig voorkomt, is dat de isoleerder moet werken in de omgeving van producten die dampen of gassen afgeven. Indien het probleem gekend is, word je als werknemer altijd geïnformeerd over welke beschermingsmiddelen je dient te gebruiken. Het bedrijf stelt de juiste ademhalingsbescherming en werkpakken ter beschikking om contact met het product en de dampen of gassen te vermijden. Het is aan de werknemer om een abnormale situatie te melden. Het bedrijf zal de juiste oplossing voorstellen en deze voorschrijven op een nieuwe werkvergunning. Soms moet de isoleerder wel alert blijven en deze toepassing afdwingen. Het gebeurt ook dat de bescherming voor werknemers van eigen bedrijven consequent toegepast wordt, terwijl voor de onderaannemer, afhankelijk van de perceptie van de ploegleider, de lat niet altijd even hoog wordt gelegd.

Het belang van kniebescherming Tijdens de montage van isolatie en plaatwerk zitten werknemers vaak geknield op hun werkpost, dikwijls op metalen roosters of betonnen vloeren. Regelmatige belasting kan ontsteking van de slijmbeurs en gewrichtsaandoeningen veroorzaken en op lange termijn voor ernstige ongemakken zorgen. Middelen om de knieën degelijk te beschermen zijn hier dan ook zeer aangewezen. De beste oplossing is kniebescherming die in de werkkleding ingewerkt is. Toch zijn er nog veel isoleerders die hun knieën eenvoudigweg niet beschermen. Het is aan de werkgever om een goed preventiebeleid te voeren, dat de arbeiders motiveert om de beschermkleding ook effectief te dragen, wat trouwens een wettelijke verplichting is.

Bescherming tegen verbranding Indien er werken uitgevoerd dienen te worden aan hete delen, moet de werkgever ervoor zorgen dat de werknemer beschikt over de juiste bescherming van onderarmen en polsen. Rechtstreeks contact tussen de huid en bijvoorbeeld een stoomleiding, veroorzaakt onmiddellijk een tweedegraadsverbranding. Om dat te vermijden, dient de werknemer over brandbeschermende polsbanden te beschikken. Het zijn vooral de polsen en de lage onderarm die gevaar lopen voor brandwonden.

© NAVB-CNAC 2007

16


navbdossier Adviezen van de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer De rol van de arbeidsgeneesheer is van groot belang voor het preventief toezicht op de gezondheid van de werknemer. In uitvoering van de Welzijnswet van 4 augustus 1996 werd het koninklijk besluit van 13 juni 2005 opgesteld. De thematische toelichting van 7 september 2005 van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg bevat hierover belangrijke informatie voor de werkgever en de preventieadviseurs8.

Versterkte reglementaire bepalingen De rol van de preventieadviseur werd uitgebreid. Volgende tabel illustreert de wijzigingen.

Preventieadviseur

Beoordeling van het te kopen PBM

Gebruiksomstandigheden van het PBM

Preventieadviseur deskundig op het vlak van veiligheid

Schriftelijk advies

Schriftelijk advies

Neemt deel aan het opstellen

Opstellen

Aanvullen indien nodig

Preventieadviseur-arbeidsgeneesheer

Schriftelijk advies

Schriftelijk advies

Neemt deel aan het opstellen

Schriftelijk advies

Aanvullen indien nodig

Preventieadviseur belast met de leiding van de interne dienst, of in voorkomend geval van de sectie van de interne dienst

Opstellen van de bestelbon

Visa

Verslag van indienststelling

Algemene informatienota en instructienota

Visa

Een dynamisch preventiebeleid en risicobeheersingssysteem De hiërarchische lijn De werkgever kan uiteraard niet alle verplichtingen op het gebied van welzijn op het werk alleen uitvoeren. Hij kan een deel van zijn bevoegdheden overdragen aan de leidinggevenden, maar moet er zich wel zelf van vergewissen dat alle leidinggevenden de hen opgedragen taken ook uitvoeren. Op die manier blijft de werkgever de eindverantwoordelijke voor het welzijn binnen zijn onderneming. De leidinggevenden, van hun kant, moeten de maatregelen uitvoeren die de werkgever heeft genomen, naargelang van de bevoegdheden en verantwoordelijkheden die ze van hem hebben gekregen. Meer in het bijzonder bedeelt de wetgever de volgende taken toe aan de leidinggevenden: • Incidenten en bijna-ongevallen onderzoeken en maatregelen nemen of voorstellen om risico’s te voorkomen • Controleren of de taken veilig worden uitgevoerd, in overeenstemming met de gegeven opleiding en informatie • Waken over de naleving van de instructies • Zich ervan vergewissen dat de werknemers de inlichtingen begrepen hebben en ze toepassen in de praktijk • Controle uitoefenen op de arbeidsmiddelen en uitrustingen en vastgestelde gebreken melden

Opleiding van nieuwe werknemers Peterschap Een goede opleiding door een ervaren vakman kan een nieuweling in de isolatie veel moeite en leed (bv. rugklachten) besparen. Door hem goede werkmethodes en juiste uitvoeringstechnieken bij te brengen, wordt het werk eenvoudiger en aantrekkelijker. Ook hier is het belangrijk dat de werkgever, zijn hiërarchische lijn, het Comité en de preventiedienst nauw samenwerken en al vóór het onthaal van nieuwe werknemers afspraken maken om ervoor te zorgen dat ze bij de juiste personen worden gezet. In de bouwsector heeft zich de afgelopen jaren een peterschapsregeling ontwikkeld. De bedoeling ervan is om nieuwe kandidaat-bouwvakkers aan te moedigen binnen de sector te blijven. Vroeger 8

Bron: www.werk.belgie.be

© NAVB-CNAC 2007


17

navbdossier lieten sommigen al na enkele weken de moed zakken en kwamen ze niet meer werken. Dit peterschap wordt aangemoedigd van werknemers- en van werkgeverszijde. Niet elke ervaren, vakbekwame isoleerder is geneigd om een nieuweling op te leiden, maar van een nieuwe werknemer mag ook niet altijd automatisch verwacht worden dat hij een goede leerling is. Daarom is het heel belangrijk een duidelijk doel voorop te stellen en goede afspraken te maken.

Veiligheid door opleiding Door een goede opleiding zal ook een nieuwe werknemer zich sneller kunnen bekwamen in het beroep en, mits een goede begeleiding, op korte tijd een grote zelfverzekerdheid ontwikkelen. Zelfverzekerdheid is ook voor de veiligheid een belangrijke meerwaarde. Als hij niet goed ‘meekan’ met de anderen of de gevraagde prestaties niet kan leveren, bestaat de kans dat de nieuwe werknemer zich onveilig gaat gedragen en risico’s begint te nemen om toch maar aan de voorwaarden te voldoen, met een ongeval als mogelijk gevolg. Door de nieuweling een goede opleiding te geven en hem goede werkmethodes en doeltreffende systemen aan te leren, maak je hem zelfzekerder en verkleint de kans op ongevallen. Dat is niet alleen een opdracht voor de opleider, maar voor de hele groep waarin de nieuwe werknemer terechtkomt. Het is wel belangrijk om ook de opleiders een zekere vorm van opleiding te geven, een zogenoemde train-the-trainer-opleiding. Een goede stielman is immers niet automatisch een goede leraar.

Risicoanalyse Het belang van een risicoanalyse In heel het preventiegebeuren is het belangrijk om de uitvoering van de werken te analyseren en preventiemaatregelen voor te stellen. De risicoanalyse is hierbij de laatste decennia één van de belangrijkste hulpmiddelen voor elke werkgever en preventieadviseur geworden. Zo’n risicoanalyse kunnen opstellen is dan ook een must om de risico’s en de preventiemaatregelen op een efficiënte wijze weer te geven. De bedoeling van de risicoanalyse is de werknemer op de hoogte te brengen van het risico en hem tevens de middelen of de methode aan te reiken waarmee hij het risico kan vermijden of bestrijden. Voor een goede risicoanalyse is het van belang alle risicotaken te kennen. Het is aan de analist om de taak op te splitsen in deeltaken. Daarna kan hij de risico’s per deeltaak bekijken en waar nodig preventiemaatregelen voorstellen. De risicoanalyse is één van de onderdelen van het dynamisch risicobeheersingssysteem. Ze mag niet enkel een administratieve verplichting zijn, maar moet een hulpmiddel zijn voor iedereen die met het risico te maken krijgt. Het uiteindelijke doel is om ongevallen te vermijden en de gezondheid te vrijwaren. Op basis van de risicoanalyse kan de werkgever zijn dynamische risicobeheersing permanent bijsturen via het globaal preventieplan en het jaaractieplan.

Risicoanalysesystemen en de wetgeving Er zijn verschillende manieren om risico’s te bepalen en weer te geven. De wetgever heeft geen voorkeur voor een bepaald systeem, maar bepaalt in de toelichting wel zeer duidelijk de inhoud van de risicoanalyse. De risicoanalyse is een zeer breed systeem. Aan de basis ligt het identificeren, vaststellen en evalueren van de risico’s waaraan de werknemers tijdens het werk worden blootgesteld. In deze analyse worden ook de preventiemaatregelen bepaald, die tot doel hebben risico’s en schade te voorkomen en te beperken9.

De risico-evaluatie volgens de methode van Kinney Eén van de meest voorkomende methoden is die van Kinney10. Op basis van deze benadering hebben al heel wat veiligheidsverantwoordelijken vergelijkbare analysesystemen ontwikkeld. Deze systemen hebben meestal met elkaar gemeen dat het risico gekwantificeerd kan worden. Daarbij staat een hoog getal meestal voor een hoog risico. Vanwege het subjectieve karakter van deze methode is het aan te bevelen dat de analyse gebeurt in overleg met meerdere personen.

Het doel en de middelen Het doel van de preventiemaatregelen is om dit risicogetal te doen dalen dankzij haalbare en realistische voorstellen. Heel belangrijk is dat de personen die met deze maatregelen te maken krijgen, in casu de werknemers en de werfverantwoordelijken, deze oplossingen ook willen toepassen. Daarom moeten de uitvoerders betrokken worden bij het voorstellen van preventiemaatregelen. 9

Bron: Codex over het welzijn op het werk, afdeling II, artikel 8 en artikel 9

10

Zie bijlage: Methode van Kinney

© NAVB-CNAC 2007

18


navbdossier De werkplek bezoeken en de preventiemaatregelen bespreken heeft meer effect dan een risicoanalyse op papier zetten zonder raadpleging van diegenen die ze zullen moeten toepassen. Het is aan de werkgever, in samenspraak met de preventiedienst, om een goede communicatie te voeren met de hiërarchische lijn en met de werknemers. Een groot deel van de kennis om risico’s te vermijden en te beperken bevindt zich op de werkvloer. Een enquête bij de werknemers, in samenspraak met de leidinggevenden, is hier zeker op zijn plaats. Dat zal de motivatie om de maatregelen toe te passen ten goede komen. Er is ook een communicatiekanaal nodig om situaties te melden die aanleiding kunnen geven tot ongevallen of die vatbaar zijn voor verbetering. Dat kan een formulier zijn dat de werknemers kunnen invullen. Indien het gevaar onmiddellijke actie vereist, hebben zij de instructie om daar onmiddellijk - al dan niet zelf - wat aan te doen. Ook als de situatie opgelost is, wordt best een dergelijk formulier ingevuld. Dit formulier wordt liefst zo eenvoudig mogelijk gehouden. Het kan de volgende elementen bevatten: • plaats, datum en uur van de vaststelling • naam van de vaststeller • omschrijving van het risico of de opmerking • maatregelen die genomen zijn om het onmiddellijke gevaar af te wenden • voorstel om de ongewenste situatie in de toekomst te vermijden Aan de hand van deze gegevens kunnen de hiërarchische lijn en de interne preventiedienst al dan niet onmiddellijk actie ondernemen. De werknemers laten participeren in de opsporing van risico’s is een grote hulp in het dynamisch risicobeheersingssysteem van de werkgever en leidt tot een veiligere werkomgeving. Het grootste probleem voor de werkgever bestaat erin de werknemers en de hiërarchische lijn in beweging te krijgen om hier effectief aan mee te werken. Voor de werknemers is het probleem dat ze niet altijd positieve feedback krijgen. Om mensen te laten participeren in een systeem, is het noodzakelijk dat ze merken dat hun inspanning gewaardeerd wordt. Het is aan de werfleider om iedereen te laten meedoen en te motiveren om onveilige situaties te melden.

Risicoanalyses voor het isoleren van leidingen Een risicoanalyse begint bij het analyseren van de verschillende handelingen van de werknemers. Aan de hand van deze taken dient de analist vast te stellen welke risico’s de werknemers kunnen ondervinden. De preventiemaatregelen dienen het risico aanvaardbaar te maken, zodat het werk veilig en gezond kan worden uitgevoerd. Bij wijze van voorbeeld maken we een risicoanalyse van het isoleren met wolschalen. Deze analyse is zo volledig mogelijk, maar moet nog vervolledigd worden op basis van de specifieke kenmerken van de werkpost.

Voorbeeld van een risicoanalyse: isoleren met wolschalen Als voorbeeld maken we een risicoanalyse van het isoleren van een stoomleiding. Het gaat om een 33/40-leiding die geïsoleerd dient te worden met mineraalwolschalen. Die zitten per 9 verpakt in een kartonnen doos die 12 kg weegt (schalen inbegrepen). De plaat is dan weer verpakt per 4 strekkende meter en weegt 15 kg. De bochten en passtukken zijn verpakt in een plastic zak. Het gedeelte van de leiding dat geïsoleerd dient te worden, bevindt zich op de derde verdieping van de installatie. De volledige leiding begint op 0 meter en eindigt op 24 meter. Het gebouw van de plant is niet afgesloten van de buitenlucht. De leiding komt binnen op de derde verdieping langs de vloer en verlaat de verdieping na enkele bochten via de vloer van de vierde verdieping. Op deze verdieping is ze 14 meter lang. Elke verdieping is 4 meter hoog, dus er is een steiger nodig. Aangezien er geen obstakels zijn, kan er een rolsteiger worden gebruikt. De werken worden overdag uitgevoerd door een isoleerder/monteur met één jaar ervaring, die daarbij de hulp krijgt van een nieuwe werknemer zonder ervaring. Er zijn geen andere werknemers aanwezig tijdens de werkzaamheden. De preventieadviseur heeft de risico’s geanalyseerd in samenspraak met de werfleider en de ploegbaas en heeft ook de werknemers gehoord in verband met de uit te voeren werken. Hieronder volgt een opsomming van de opeenvolgende acties en taken voor de verschillende actoren.

© NAVB-CNAC 2007


19

navbdossier 1. De hiërarchische lijn Voorbereidingen treffen - vergunningen aanvragen (arbeids- en vuurvergunning) - een rolsteiger laten plaatsen door een steigerbouwfirma - nazien of de steiger gekeurd is na plaatsing (vrijgave steiger vóór de isolatiewerken) - de uit te voeren werken bespreken met de werknemers, met toelichting van de specifieke risico’s eigen aan de installatie en de preventiemaatregelen die toegepast dienen te worden 2. De arbeiders Materiaal en materieel transporteren en opslaan - wolschalen en isolatieplaat (meters en bochten) transporteren naar de derde verdieping - de isolatie en het plaatwerk transporteren op de verdieping - het materieel transporteren - het materiaal tijdelijk opslaan De isolatie aanbrengen op de leiding - de isolatie uit de verpakking halen - de isolatieschalen aanbrengen op de leiding, horizontaal (liggende leidingen) of verticaal (stijgende leidingen) - afval van de wolschalen verzamelen in een plastic zak - de wolschalen vastmaken met binddraad en kniptang (rechte meters) - een passtuk in wolschaal snijden (rechte meters) - schaalsegmenten snijden voor de bochten (per bocht) - schaalsegmenten voor de bochten vastmaken met binddraad Montage van het plaatwerk op de leiding - het juiste plaatwerk aan de juiste bochten leggen - de in elkaar geschoven meters uit elkaar halen - de juiste overlap aftekenen - de plaat rond de rechte geïsoleerde meters plaatsen - waterafdichting aanbrengen op de overlap tussen de liggende meters - de isolatieplaat aanspannen (rechte meters) - gaatjes boren in de plaat om parkerschroeven te kunnen inschroeven (rechte meters) - de spanband wegnemen van het plaatwerk (rechte meters) - ter plaatse het passtuk voor de rechte meters snijden (uit plaatwerk) - het passtuk monteren - het plaatwerk plaatsen (bochten) - waterafdichting aanbrengen op de overlap tussen bochten en rechte stukken - bochtsegment aanspannen - gaten doen overeenkomen m.b.v. els - parkerschroeven indraaien in bochtsegmenten - spanband wegnemen van bochtsegment - inwaterende uitsnijdingen afkitten - afval en overschotten opruimen en plaatafval verzamelen in aparte plastic zak (andere dan die van wolafval) - werkpost netjes achterlaten (afval meenemen uit gebouw en naar centraal verzamelpunt brengen)

Besluit Industriële isolatiewerkers werken vooral in de grootindustrie en in het bijzonder in petrochemische bedrijven. Dat betekent dat zij naast de ‘eigen risico’s’ van het vak ook geconfronteerd worden met de risico’s verbonden aan de specifieke omgeving waarin ze werken. Het is bijgevolg essentieel dat de reglementering betreffende werken met derden zeer strikt wordt toegepast. Bovendien bestaan de isolatiematerialen waarmee gewerkt wordt vaak uit fijne vezels en stof. Stof kan aanleiding geven tot irritatie van de luchtwegen, van de ogen… Kankerverwekkende stoffen zoals asbest werden ondertussen uit zowat alle industriële installaties weggehaald, maar isolatiematerialen uit keramische vezels vergen toch bijzondere aandacht. Als de gepaste preventiemaatregelen genomen worden, zijn deze risico’s echter perfect beheersbaar, zoals dit dossier aantoont.

© NAVB-CNAC 2007

20


navbdossier Bijlage 1: MSDS-fiche (NaOH)

Bron: http://www.cdc.gov/niosh/ipcsndut/ndut0360.html © NAVB-CNAC 2007


21

navbdossier Bijlage 2: Risico-evaluatie met de methode van Kinney De grootte van een risico kan worden geraamd met complexe methoden, maar er bestaan ook eenvoudige en gebruiksvriendelijke methoden, zoals een gewone quotering onder de vorm van getallen of kruisjes of de meer objectieve kwantificeringsmethode van Kinney. De methode van de mathematische risicobehandeling werd uitgewerkt door Kenneth, Graham en Kinney. Vervolgens heeft Fine deze methode toegepast op een gewijzigde manier.

De risico-index De mathematische behandeling van het risico bepaalt de risicograad, ook risico-index genoemd. Om de risico-index te bepalen, kent men aan de waarschijnlijkheid van het risico, aan de duur van de blootstelling aan het risico en aan de omvang van de schade - naargelang de methode - arbitrair gekozen waarden toe. Op die manier bekomt men de drie factoren W, B en E: • De waarschijnlijkheidsfactor W is de wiskundige kans dat een risico zich voordoet. De factor geeft de verwachting weer en krijgt een referentiecijfer van 1 tot 10 toegekend. • De blootstellingsfactor B is het idee van de blootstellingsduur aan het risico. De waardeschaal van de blootstellingsfactor gaat van 0,5 tot 10. • De ernstfactor of het effect E, is een aanduiding van de mogelijke schade en gevolgen wanneer het risico zich voordoet. De schaal is arbitrair opgesteld van 1 tot 100. Het product van deze drie factoren geeft de risico-index: R = W x B x E. De berekende waarde van de risico-index wordt geassocieerd met risico’s, waargenomen in actuele situaties, zoals bepaald in de aangewende methode. De indeling van deze factoren met hun variabelen is te vinden in de tabel hieronder.

Waarschijnlijkheid W 0,1 bijna niet denkbaar 0,2 praktisch onmogelijk 0,5 denkbaar maar onwaarschijnlijk

Blootstellingsfrequentie B

Ernst of effect E

0,5 zeer zelden (minder dan 1 maal per jaar) 1 zelden (jaarlijks)

1 gering (letsel zonder werkverlet) 3 belangrijk (letsel met werkverlet)

2 soms (maandelijks)

1 onwaarschijnlijk, maar mogelijk in grensgevallen 3 ongewoon 6 zeer goed mogelijk 10 te verwachten

3 af en toe (wekelijks)

7 ernstig (irreversibel letsel) 15 zeer ernstig (1 dode)

6 regelmatig (dagelijks) 10 voortdurend

40 ramp (meerdere doden)

De waardenschalen voor de berekening van de risico-index

Risico-index R R<20

zeer beperkt risico (aanvaardbaar)

20
aandacht vereist

70
maatregelen vereist (niet onmiddellijk)

200
onmiddellijke maatregelen vereist

R>400

werkzaamheden stoppen

De betekenis van de bekomen risico-indexwaarden Fine zocht een zo objectief mogelijke methode om prioriteiten te bepalen. Wanneer men - door inspectie of onderzoek - een groot aantal risico’s ontdekt, kan het gebeuren dat de nodige maatregelen niet alle tegelijk kunnen worden genomen. Door een prioriteitensysteem kan men de beschikbare tijd en middelen eerst besteden aan de grootste risico’s. Bij de risico-evaluatie wordt een risico-index lager dan 20 algemeen erkend als aanvaardbaar zonder verdere maatregelen. Dit criterium is niet wettelijk bepaald of vastgesteld in een norm, maar mag gelden als een vuistregel. © NAVB-CNAC 2007

22


navbdossier

© NAVB-CNAC 2007


23

Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf Sint-Jansstraat 4 1000 Brussel

Tel.: 02/552 05 00 Fax: 02/552 05 05

E-mail: [email protected] Website: www.navb.be

DRIEMAANDELIJKSE UITGAVE - JULI-AUGUSTUS-SEPTEMBER 2007 NAVB. Bundel Nr 115. Isolatiewerken aan industriële installaties

Recommend Documents