- eis
Dr. Johan Eliza de Vrij Apotheker en Kinoloog 1813 - 1898 "Suum cuique"
PROEFSCHRIFT . ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Rijksuniversiteit te Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr. L. Leertouwer, hoogleraar in de faculteit der Godgeleerdheid, volgens besluit van het College van Dekanen te verdedigen op woensdag 18 mei 1994 te klokke 15.15 uur door Margaretha Anna Wilhelmina Algera-van der Schaaf geboren te St. Laurens, thans gemeente Middelburg, in 1933
Canaletto Alphen aan den Rijn 1994
INHOUDSOPGAVE
Lijst van afbeeldingen Gebruikte afkortingen
XIV XV
INLEIDING De aanleiding tot onderzoek De uitwerking
1 3
DEELI - LEVENSLOOP Inleiding
7
Hoofdstuk 1 - APOTHEKER DE VRU De opleiding tot apotheker De apotheek De vertaling van het 'Handboek der analytische Scheikunde' van Heinrich Rose Korte beschouwing over het 'Handboek der analytische Scheikunde' Het proefschrift Inleiding Overzicht van de inhoud van het proefschrift Kritieken op het proefschrift Lector aan de Klinische School Inleiding Lector De Vrij De lessen van De Vrij Diverse activiteiten in het kader van het lectoraat aan de Klinische School Maatschappelijke functies van De Vrij Voorzitter van het Departement Rotterdam van de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering der Pharmacie Inleiding Departementsvoorzitter De Vrij Lid van het Hoofdbestuur van de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering der Pharmacie
VII
9 10 10 11 12 12 13 14 15 15 17 19 21 26 26 26 26 29
Overige maatschappelijke functies Contacten en activiteiten in het buitenland Het congres van natuuronderzoekers te Bonn in 1835 Buitenlandse reizen Correspondentie 'The Hanbury Letters', brieven van Daniel Hanbury aan De Vrij Uitwisseling van informatie Bemiddeling bij de verspreiding van wetenschappelijke gegevens Hanburys reactie op persoonlijke mededelingen van De Vrij Nabeschouwing Brieven aan F.A. Flückiger Wetenschappelijke mededelingen van De Vrij die Flückiger in zijn publicaties gebruikt heeft Andere wetenschappelijke mededelingen Bemiddeling van De Vrij Diverse en persoonlijke gegevens Nabeschouwing Hoofdstuk 2 - KINOLOOG DE VRIJ Overzicht van de kinologie tot 1853 Inleiding De kinologen tot halverwege de negentiende eeuw Verschillende soorten kinabast; herkomst en beoordeling De ontdekking van kinine en andere kina-alkaloïden De stand van zaken in 1853 De voordracht van Pasteur De Vrijs intrede in de kinologie Inleiding De Vrijs eerste bijdragen aan de kinologie Kina naar Nederlands Oost-Indië De aanleiding tot Nederlandse activiteiten Het overbrengen van de kinaplant naar Nederlands Oost-Indië De 'Inspecteur belast met Scheikundige Onderzoekingen in Nederlandsch Indië' De benoeming De activiteiten van De Vrij Junghuhn en De Vrij VIII
30 31 31 32 34 34 35 37 39 41 42 43 44 45 47 48
49 49 49 51 54 55 55 57 57 57 59 59 60 61 61 62 63
De Vrijs terugreis via Ceylon, Brits-Indië en Wenen De verlofperiode Het standpunt van Miquel Met pensioen Het Laboratorium voor Kina-onderzoek Intermezzo De Pharmacopee-Commissie voor de 'Pharmacopoea Neerlandica', editio altera De invloed van De Vrij in Brits-Indië De Internationale Tuinbouw Tentoonstelling in 1877 De zaak 'De Ooievaar' Eerbetoon aan Pelletier en Caventou De Amsterdamsche Chininefabriek Inleiding " De Vrij en de Amsterdamsche Chininefabriek Sulfas chinini purissimus A.Ch.F. Epiloog -
68 69 70 72 72 73 73 75 77 78 81 82 82 82 84 86
Hoofdstuk 3 - DE VEREENIGING VOOR LIJKVERBRANDING Inleiding 89 De activiteiten van De Vrij binnen de Vereeniging voor Lijkverbranding 89 De laatste reis van De Vrij 92
DEEL II - HET WETENSCHAPPELIJK WERK Inleiding
97
Hoofdstuk 4 - PUBLICATIES met uitzondering van kinologische onderwerpen Inleiding De tijdschriften waarin De Vrij publiceerde Nederlandse tijdschriften Buitenlandse tijdschriften De publicaties Nederlandse publicaties 'Natuur- en Scheikundig Archief 'Chemisch-Pharmaceutisch Archief IX
98 98 98 101 102 102 102 104
'Algemeene Konst- en Letterbode' 'De Berigten van de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering der Pharmacie' 'Tijdschrift voor Wetenschappelijke Pharmacie' [Haaxmans Tijdschrift II] 'Nieuw Tijdschrift voor de Pharmacie in Nederland' f Haaxmans Tijdschrift HIJ 'Nederlandsch Weekblad voor Geneeskundigen' 'Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde' Buitenlandse publicaties 'Annalen der Chemie und Pharmacie' [Liebigs Annalen] 'Comptes Rendus de 1'Académie des Sciences' 'Journal de Pharmacie et de Chimie' 'Pharmaceutical Journal and Tfansactions' - Farmacognostisch onderzoek van de flora op Java Nabeschouwing • De betekenis van de publicaties in Nederland Erkenning in het buitenland Het farmacognostisch onderzoek
105 106 108 112 112 115 117 117 119 119 120 122 125 125 126 126
Hoofdstuk 5 - DE KINOLOGISCHE STUDIËN Inleiding De onderwerpen van de Kinologische Studiën Het onderzoekschema Het onderzoek van de Kinologische Studiën 1. C. pahudiana How. 2. Alkaloïdbepalingen 3. Hybridisatie 4. Naamgeving van de alkaloïden 5. Kinoïdine 6. Kwaliteitseisen aan de analyse 7. Farmaceutische basten en fabrieksbasten 8. Kinamine en kinazuur 9. Quinetum 10. Extracten uit kinabasten 11. De zuiverheid van kininesulfaat 12. Veranderingen van het alkaloïdgehalte van kinabasten
129 130 131 132 132 135 139 141 142 144 145 147 148 157 162 167
13. De chromaatproef 14. Kininetannaat Overzicht van de onderzoeksresultaten De invloed van de Kinologische Studiën Werkmethoden en richtlijnen Wijzigingen in de verschillende Nederlandse farmacopees Preparaten opgenomen in het 'Supplement op de derde uitgave van de Nederlandsche Pharmacopee' en de 'Codex Medicamentorum Nederlandicus' Controversiële standpunten Financiële aangelegenheden Tijdelijke en blijvende resultaten Nabeschouwing
Inleiding
DEEL III - EVALUATIE , -
Hoofdstuk 6 - DE INVLOED VAN DE VRIJ De invloed van De Vrij op zijn leerlingen Inleiding De leerlingen van De Vrij De kettingreactie Voorbeelden van de invloed van De Vrij op werk van anderen Voortzetting van het onderzoek van de flora op Java Studies over kinologische onderwerpen in de twintigste eeuw Extractum Chinae liq. Analysemethode van de kina-alkaloïden De zuiverheid van kininesulfaat De biosynthese van de kina-alkaloïden Kina-alkaloïden nu: Verkenningen voor de toekomst Inleiding Malaria Malariapreventie Twee behandelwijzen Ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog De eigenschappen van de kina-alkaloïden XI
168 172 174 178 178 179
180 181 182 183 184
187
188 188 189 190 192 196 197 197 198 200 201 205 205 205 206 207 208 209
Quinoline-alkaloïden Indol-alkaloïden De produktie van kinine Biosynthese Nabeschouwing
211 213 214 214 215
Hoofdstuk 7 - TOETSSTEEN Inleiding Het oordeel van G.J. Mulder Tijdgenoten geven hun zienswijze Opinies van auteurs uit de twintigste eeuw Nationale en internationale lidmaatschappen en eerbewijzen Nabeschouwing
217 217 219 228 231 232
Hoofdstuk 8 - SLOTBESCHOUWING
234
SAMENVATTING Deel I - Levensloop Deel II - Het wetenschappelijk werk Deel III - Evaluatie
237 240 241
SUMMARY Part I - Biography Part II - The scientific work Part III - Evaluation
244 247 248
AANHANGSEL I. Personalia Familiegegevens van J.E. de Vrij Het ouderlijk huis Het huwelijk met Magdalena Wilhelmina Cornelia Obreen De levensomstandigheden van De Vrij De gezondheidstoestand van De Vrij II. Overzicht van de geschiedenis van kina als geneesmiddel III. De tot 1873 op Java gekweekte kinasoorten IV. Reorganisatie van de kinacultuur door Dr. K.W. van Gorkom V. De in 1898 bekende bestanddelen van Cinchona cortex
252 252 253 254 254 255 256 260 265 267
XII
BIJLAGEN - Band II
269
I. De publicaties van De Vrij II. Tabellen 1. Brieven aan F.A. Flückiger 2. De ontdekking en enkele kenmerken van de belangrijkste quinoline-alkaloïden en kinoïdine 3. Belangrijke publicaties tussen 1842 en 1857 4. Tussen 1858 en 1863 door De Vrij op Java onderzochte planten met het jaartal van publicatie 5. De Kinologische Studiën ingedeeld naar onderwerp 6. Overzicht van de resultaten van het kinologisch onderzoek door De Vrij 7. Overzicht van publicaties van leerlingen van De Vrij 8. Overzicht van de moderne antimalariamiddelen 9. Chronologische lijst van publicaties over het leven, het werk en de persoon van De Vrij 10. Nationale en internationale lidmaatschappen en eerbewijzen 11. Tijdschaal 12. Overzicht van de tot 1873 gekweekte kinasoorten op Java III. Geraadpleegde literatuur IV. Register van personen V. Noten VI. Curriculum vitae Stellingen
271
XIII
Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
285
Hoofdstuk 4
286 287
Hoofdstuk 5
288 289 291
Hoofdstuk 6 292 296 Hoofdstuk 7 297
Samenvatting Aanhangsel
299 300 302 303 315 319 441
