Nieuwsbrief van de Vereniging van Jonge Apothekers | 19e jaargang 2013 nr. 3
De Jonge Apotheker Patiëntendag 2013: Whocares? | Even voorstellen: Reco’s Rotterdam | VJA-VAZA-fietstoertocht | VJA 2025, de apotheker als geneesmiddelencoach voor de patiënt
GENE MIDDE ES KOST LEN VERSPEN EN ILLING
Geneesmiddelenkosten en verspilling
Floor van Calandt apotheker en moeder van twee
Ik heb liever positieve chemie dan een negatieve balans ADFIZ
Speciaal voor Floor: met een arbeidsongeschiktheidsverzekering van Movir loopt zij hoog risico op een gezonde balans tussen privé en werk. Wij denken graag met Floor en haar collega’s mee. Daarom sponsoren wij bijvoorbeeld apothekers, die vernieuwing brengen in de farmaceutische patiëntenzorg. KNMP-leden profiteren bovendien van een aantrekkelijke premiekorting. Startende apothekers krijgen bovendien tot vijf jaar starterskorting. Kijk op www.movir.nl of vraag ernaar bij uw adviseur.
een vrij beroep een zeker bestaan
VOORWOORD voorzitter
Beste leden van de VJA, Voor je ligt een geheel vernieuwde versie van de Jonge Apotheker. De JA-redactie heeft ervoor gekozen om in plaats van een farmacotherapeutisch onderwerp nu een maatschappelijk onderwerp te belichten. Mijn complimenten voor deze keuze! Geneesmiddelenkosten en verspilling zijn momenteel een actueel item. Op 23 mei werd door onze minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) een landelijk meldpunt ‘Verspilling in de zorg’ geopend. Dit meldpunt is een initiatief van Minister Schippers. Zij zegt hierover: ‘Om ervoor te zorgen dat iedereen toegang blijft houden tot de beste zorg, is het belangrijk dat we zorgvuldig omgaan met de middelen en het geld dat we hebben. Om zo de premie betaalbaar te houden voor iedereen’. Half juli waren reeds 15.000 meldingen gedaan. Bijna een kwart van de meldingen gaat over het roekeloos en nutteloos besteden van geneesmiddelen. Er wordt onder meer geklaagd over het feit dat ongebruikte geneesmiddelen niet worden hergebruikt. In september komt de minister met een uitge-
breide analyse van de meldingen. Als jullie dit lezen, is dat rapport waarschijnlijk net ter perse gegaan. Ik ben heel benieuwd naar de oplossingen die de minister aandraagt. Zien jullie jezelf al in de grote ton grabbelen om de geneesmiddelen die je nog kunt hergebruiken, uit te zoeken? Het feit dat apothekers graag willen meewerken aan het terugdringen van verspilling, maar dat de manier waarop wel haalbaar en kostenefficiënt moet zijn, is één van de onderwerpen die op de ‘Public Affairs’ (PA)-agenda van Romy de Groot en mijzelf staan. In het najaar zullen wij weer op bezoek gaan bij een aantal kamerleden, het ministerie van VWS en zorgverzekeraars. Het aanknopingspunt hiervoor is ons visiedocument ‘Cure, Coach & Care 2025’. Dit visiedocument is geschreven door jonge artsen en apothekers. We schetsen een toekomstbeeld van de zorg met als achterliggende gedachte: hoe we de gezondheidszorg in de toekomst zowel betaalbaar, toegankelijk als ook kwalitatief hoogstaand kunnen houden, waarbij kwaliteit van zorg voor de patiënt centraal blijft staan. Belangrijke pijlers voor deze toekomst zijn ‘e-health’, zelfredzaamheid, samenwerking en preventie.
Op dinsdagavond 8 oktober zullen we ons visiedocument aan minister Schippers aanbieden. Bij deze de oproep aan jullie allen om hierbij aanwezig te zijn! Lijkt het jou ook interessant om op bezoek te gaan bij kamerleden en zorgverzekeraars, mee te denken over de toekomst van de farmacie en het specialisme openbaar apotheker, aan de wieg te staan van de farmacieopleiding in Leiden en je in te zetten voor de farmacie in algemene zin? Dat komt dan mooi uit! De functies van voorzitter, lid politieke en maatschappelijke zaken, lid specialisme en lid communicatie zijn vacant. In maart 2014 leggen wij na twee jaar besturen onze functie neer. Het bestuur hoopt dat deze functies door vier enthousiaste nieuwe bestuursleden worden ingevuld. Heb je interesse of wil je meer weten over de werkzaamheden van VJA-bestuursleden, dan kun je op maandag 30 september speeddaten met het VJA-bestuur. Je kunt je opgeven via
[email protected]. < Kirsten Lubbers Voorzitter VJA
De Jonge Apotheker|18e jaargang 2013 nr. 1-3
GENE MIDD ES KOST ELEN VERSPEN EN ILLING
Meldpunt verspilling in de zorg REDACTIONEEL Tijdens de studie farmacie leren we alles over farmacokinetiek, farmacodynamiek, interacties, contra-indicaties, ‘evidence based medicine‘, enzovoort. Natuurlijk heeft een ieder met bepaalde aspecten meer ‘feeling’ dan met andere. Al het genoemde kenmerkt zich echter door een sterk vakinhoudelijk karakter. Zodra je als (openbaar) apotheker aan de slag gaat, ontdek je dat de kennis uit de studie een goede basis is. Je komt echter ook al snel in aanraking met andere onderdelen van het vak, waaronder het financiële gedeelte. Ons spreekt dit minder aan. Als we van administratie of financieën ons beroep hadden willen maken, hadden we wel een andere studie gekozen. Op de momenten dat je ermee in aanraking komt, is het toch wel handig als je er een beetje verstand van hebt. In de afgelopen jaren is er veel veranderd: benzodiazepinen worden nog slechts bij enkele indicaties vergoed, het eigen risico van de patiënt stijgt ieder jaar, maagzuurremmers worden alleen vergoed bij chronisch gebruik en verbandmaterialen worden alleen vergoed bij langdurige wondzorg. In deze editie van de Jonge Apotheker willen we aandacht besteden aan geneesmiddelenkosten en een methode om deze kosten te drukken: het terugdringen van verspilling in de zorg. Als je toch echt niets hebt met de financiële kant van het vak, is er nog genoeg ‘afleiding’: verslagen van de VJA-VAZA fietstocht en de vaste rubrieken Apo & Auto en ApoPro. Veel leesplezier! Bart, Esther en Kenny Redactie Jonge Apotheker 4 - De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3
In de Van Dale wordt ‘verspillen’ omschreven als ‘het op een nutteloze manier verbruiken’. Helaas komt het in de praktijk nogal eens voor dat geneesmiddelen en verpakkingen zelfs ongebruikt worden verkwist. Als geneesmiddelen bij de apotheek worden teruggebracht en de houdbaarheid en bruikbaarheid kunnen niet meer worden gegarandeerd, bijvoorbeeld vanwege bijzondere bewaarcondities, kun je als apotheker niet veel anders dan deze te laten vernietigen. Zo worden elke dag in de zorg euro’s weggegooid. Dat is zonde natuurlijk! En wat te denken van verpakkingen met 90 tabletten: is een verpakking van 30 tabletten niet geschikter, zodat het risico op ongebruikte tabletten wordt geminimaliseerd? Op initiatief van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) is in mei van dit jaar hiervoor een meldpunt geopend: Meldpunt verspilling in de zorg. Er wordt een oproep gedaan aan zorgverleners, onder meer artsen, apothekers en verpleegkundigen, en patiënten om verspilling te melden en suggesties voor oplossingen aan te dragen. Ook de zorgverzekeraars en producenten worden gevraagd om mee te denken over deze kwestie. Thans zijn meer dan 15.000 meldingen geregistreerd. Na een uitvoerige analyse van deze meldingen zal een rapport met aanbevelingen worden opgesteld.De VJA juicht dit initiatief toe. Bij deze ook een oproep aan de jonge apothekers om je actief in te zetten om verspilling tegen te gaan. Neem jij verspilling waar, in de apotheek of in de zorg in het algemeen, meld dit dan via onderstaande website:
www.verspillingindezorg.nl
Patiëntendag 2013: Whocares? Leren van de patiënt! Zaterdag 16 november in het Postillion Hotel in Bunnik.
De zorg verandert. Meer dan ooit zijn het apotheekteam en de patiënt op zoek naar een passende relatie. Wordt dit in de vorm van een partnerschap? Hoe belangrijk wordt zelfmanagement en moet de patiënt dienen als informatiedrager? Welke waarde moeten we hechten aan de groeiende rol van sociale media? Hoe kan de apotheker zich zichtbaarder maken als zorgverlener?
Voor een kleine bijdrage (€12,50) wordt de hele dag voor je verzorgd. Accreditatie is aangevraagd. <
Whocares? Leren van de patiënt!
Programma
Op de Patiëntendag van de VJA komt de patiënt niet naar de apotheek, maar komt het apotheekteam naar de patiënt. Tien ervaringsdeskundigen, afkomstig van tien patientenorganisaties, over hun ervaring met de zorg die door het apotheekteam wordt geleverd. Ze vertellen over nieuwe technieken, medicatie of onderzoek dat te maken heeft met hun aandoening. Daarnaast delen zij hun visie over hoe de zorg er in het ideale geval uitziet. Aanwezig zullen onder andere zijn: de Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging Nederland (CCUVN), de Parkinson Vereniging, de Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN), de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten, de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) en nog veel meer andere verenigingen!
09.30 – 10.30 inschrijving en koffie
De dag zal om 10.30 uur worden geopend door onze dagvoorzitter. Traditioneel vinden er hierna drie workshops plaats van ongeveer één uur, waarbij het apotheekteam in kleine groepjes in gesprek gaat met een ervaringsdeskundige. Dit zijn interactieve workshops waarbij er ruimte is voor vragen en discussie. De workshops vinden plaats onder begeleiding van een jonge apotheker. Tijdens de dagafsluiting zal de dagvoorzitter een samenvatting geven van de belangrijkste bevindingen uit de verschillende workshops. Aan het einde van de dag kan er onder het genot van een hapje en drankje worden nagepraat over alles wat men heeft geleerd.
vanaf 16.30 borrel
Inschrijven kan via www.vja.nu. Ga naar de website, klik op ‘Activiteiten’ en vervolgens ‘Patiëntendag’ in de menubalk, en kies voor ‘Inschrijven’.
10.30 – 11.15 plenaire opening door VJA / dagvoorzitter 11.15 – 12.15 workshop ronde 1 12.15 – 13.15 lunch 13.15 – 14.15 workshop ronde 2 14.15 – 14.45 theepauze 14.45 – 15.45 workshop ronde 3 15.45 – 16.45 samenvatting en conclusies van de workshops door de dagvoor zitter (plenair)
Leerdoelen • inzicht krijgen in hoe je als apotheekteam zichtbare zorg kunt leveren aan verschillende patiëntenpopulaties. • inzicht krijgen in het patiëntperspectief • uitwisselen van ervaringen tussen patiënt en apotheekteam. • praktische tips ontvangen over aandoeningen of specifieke patiëntkenmerken. • inzicht krijgen in ontwikkelingen, nieuwe technieken en/of geneesmiddelen bij de behandeling van diverse aandoeningen.
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 5
Geneesmiddelenkosten
GENE MIDD ES KOSTEELEN VERSP N EN ILLING
In 2012 zijn de uitgaven aan pakketge-
geneesmiddelenprijzen een belangrijke
farmaceutische zorg in 2013 nog verder
neesmiddelen sterk gedaald (zie fig.
rol. Met name het patentverloop van
zullen dalen, met name door de over-
1). De Nederlandse openbare apothe-
atorvastatine in mei 2012 had een grote
heveling van orale oncolytica en groei-
ken verstrekten in 2012 voor bijna 4,5
invloed. Waar in 2011 nog 136 miljoen
hormonen naar het ziekenhuisbudget
miljoen euro aan pakketgeneesmid-
euro werd uitgegeven aan atorvastatine,
per 1 januari 2013. In 2012 bedroegen de
delen, een daling van 12% ten opzichte
is dit in 2012 gedaald tot 64 miljoen
kosten van deze middelen via openbare
van 2011. De daling kwam voor de helft
euro. Tot slot leverde ook de daling van
apotheken nog 181 miljoen euro. De
voort uit de overheveling van de TNF-
de tariefinkomsten voor apotheken een
totale uitgaven zullen daarmee naar
α-remmers naar het ziekenhuisbudget
bijdrage aan de lagere uitgaven.
verwachting uitkomen op een bedrag van bijna 4.2 miljard euro.
per 1 januari 2012. De omzet van deze overgehevelde middelen bedroeg nog
Prognose 2013
373 miljoen euro in 2011. Daarnaast
De Stichting Farmaceutische Kengetal-
speelden ook de gemiddeld lagere
len (SFK) verwacht dat de uitgaven aan
<
De overdraagbaren
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 7
Zomeractiviteit 17 augustus Scheveningen Op een zonnige en winderige zaterdagmiddag begaf een groep jonge apothekers zich, samen met de VNA, vol enthousiasme naar het Scheveningse strand.
Even voorstellen... Reco’s Rotterdam: Alexandra Babajeff en Myrre Buikema
Aldaar werd er in kleine groepjes een masterclass vliegeren gegeven. De vliegerinstructeur haalde al snel de (natuur)talenten eruit, evenals de mindere goden en godinnen. De laatstgenoemden kregen zodoende na een tijdje hulp en instructies van de talenten, zodat uiteindelijk bijna iedereen wel een looping kon maken. Na neerstortende vliegers en vallende vliegeraars, per geraakt persoon 100 punten en veel gelach tot besluit, toog iedereen na een ruim uur naar de relaxte terrasstoelen om een biertje te nuttigen.
Afgelopen juli hebben wij, Myrre en Alexandra, met veel plezier de Reco-taken van Samorah en Cheryl overgenomen. Tijdens onze studie in Utrecht hebben wij elkaar leren kennen en hebben we al veel samen gedaan. Van stages tot aan gezellige etentjes en zelfs onze onderzoeksstage hebben we samen gevolgd. Tegenwoordig werken we beiden in Rotterdam. Myrre werkt bij Apotheek Ramleh in Kralingen en Alexandra aan de andere kant van de brug bij apotheek IJsselmonde. Tevens zijn we allebei begonnen met de opleiding tot openbaar apotheker specialist. In onze vrije uurtjes spenderen we aardig wat tijd aan hardlopen in het Kralingse bos, shoppen en heerlijke etentjes met vrienden. Leuke reizen en vakanties zijn ook wel aan ons besteed! We kijken ernaar uit om in de regio Rotterdam leuke en leerzame nascholingen/borrels te organiseren. Mochten jullie nog tips of ideeën hebben, laat het ons dan vooral weten! Alexandra en Myrre
8 - De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3
De barbecue die op deze intensieve middag volgde, was een welkome (warme) beloning. Een Haagse kok, die vooral goed om zichzelf kon lachen en in de tussentijd bezig was met het draaien aan de shaslicks, saté en garnalenprikkers, heeft ons goed verzorgd. Ondertussen kon de bediening het tempo waarop de bierpitchers moesten worden bijgevuld niet optimaal meer bijhouden. Verderop in de avond vond in Scheveningen het vuurwerkfestival plaats. In de zee bevond zich een platform waarop vuurwerk uit Oostenrijk en China stond. Het
strand stroomde langzaam steeds voller en het schijnt zelfs dat er die avond 80.000 mensen hebben gekeken naar het knalfeest.
Dat dat aantal wel eens kan kloppen, bleek toen de delegatie ‘Utrecht’ haar weg naar huis probeerde te vinden. Na een tijdje wachten bij de trams, met een flink aantal andere reizigers, vonden we eindelijk een tram die naar Den Haag Holland Spoor ging. Beetje jammer dat deze tram toch niet langs Centraal kwam, maar de scene uit de actiefilm die op deze inschattingsfout volgde, was bewonderenswaardig. Taxichauffeurs die door de straten van Den Haag scheurden, aanwijzingen van ons opvolgend, geld dat bijna naar de chauffeur werd gegooid, dichtslaande portieren, sprintjes achter elkaar aan op het station, snel inchecken, verkeerde perron en uiteindelijk met nog een halve minuut op de klok, de laatste trein naar Utrecht gehaald. Kortom, een heerlijk dagje strand! Met de wind in je haar en een flinke dosis adrenaline! Wij willen de VNA bedanken voor het mogelijk maken van deze fantastische dag! < Renske Hebing
APOpro Registratieproject Indicatie op recept Door een wijziging in de Geneesmiddelenwet zijn artsen per 1 januari 2012 verplicht om in bepaalde gevallen de reden van voorschrijven op het recept te vermelden. Vertegenwoordigers van de KNMP en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) hebben een lijst van 39 geneesmiddelen opgesteld waarvoor het vermelden van de indicatie op het recept verplicht is. De indicatiestelling wordt door artsen tegenwoordig gedaan op basis van de internationaal geaccepteerde standaard voor coderen en classificeren van eerstelijnszorg (ICPC-code). Dit vormde de aanleiding voor het registratieproject dat ik samen met Jasmina Buljubasic, Lilian Engelbertink, Mariska van Grinsven en Michiel Verhulst heb uitgevoerd onder supervisie van prof. dr. Marcel Bouvy. In de ontwerpfase kregen we echter te maken met een onverwachtse tegenvaller. Toen het project begon, was het nog niet met alle apotheekinformatiesystemen (AIS) mogelijk om ICPC-codes op het recept te vermelden. Pharmacom was als enige AIS in staat om ICPCcodes op het recept te vermelden. Daardoor hebben wij ons projectplan moeten aanpassen, want tweevijfde van onze registratiegroep werkte met Pharmacom. Daarom besloten we om in twee groepen te gaan werken. De ene groep, bestaande uit de Pharmacomgebruikers, gebruikte de ICPC-codes direct, en de tweede groep zocht achteraf de ICPC-codes in het huisartseninformatiesysteem. In de huidige situatie vindt controle van het recept plaats op basis van de voorgeschreven dosering en eventuele comedicatie, een afgeleide indicatie. Bekendheid met de reden van voorschrijven impliceert logischerwijs een andere benadering, namelijk controle van het recept vanuit de indicatie. De resultaten van ons onderzoek laten zien dat deze benadering mogelijk de farmacotherapie kan verbeteren en de patiëntveiligheid kan vergroten. Het bekend zijn met de reden van voorschrijven kan daarnaast een bijdrage leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van de medicatiebewaking, doordat (geverifieerde) contra-indicaties
in het AIS kunnen worden vastgelegd. Ook kan meer patiëntgerichte informatie worden verstrekt, zoals bij geneesmiddelen met verschillende geregistreerde indicaties zoals amitriptyline en gabapentine.
Het onderwerp is actueel, want welke apotheek in Nederland werkt momenteel met de verkregen ICPC-codes? En hoe wordt de verkregen informatie gecontroleerd op juistheid?
In ons registratieproject hebben wij ook enkele aanbevelingen gedaan om de apotheekzorg naar een hoger plan te tillen. De aanbevelingen zijn gericht aan de softwarehuizen en beroepenorganisaties. Allereerst dient de elektronische uitwisseling van de reden van voorschrijven tussen huisarts en apotheker softwaretechnisch mogelijk te worden gemaakt. Ten tweede moeten apothekers en apothekersassistentes te worden geschoold op het gebied van werken met en interpreteren
van de reden van voorschrijven. Ten slotte dienen huisartsen de voorschriften waar mogelijk te koppelen aan ICPC-codes door via het formularium voor te schrijven. Ondanks dat de opzet van ons project moest worden aangepast, denken wij dat ons registratieproject is geslaagd en veel nieuwe inzichten heeft vergaard. Wij zijn verheugd dat in navolging van Pharmacom thans ook in andere AIS de ICPCcodes kunnen worden weergeven op het recept. Het onderwerp is actueel, want welke apotheek in Nederland werkt momenteel met de verkregen ICPCcodes? En hoe wordt de verkregen informatie gecontroleerd op juistheid? Immers werkt de huisarts veelal met een waarschijnlijkheidsdiagnose. Kunnen de apothekers assistentes werken met ICPC-codes? En gaan wij apothekers ons nu direct bemoeien met het voorschrijfbeleid van de huisarts? Dat zijn allemaal vragen die wij ons moeten stellen. Het kan ons vak als apotheker meer inhoud en wellicht in de toekomst een dominantere rol als dossierhouder geven. < Klaas Kooistra
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 9
Op vrijdag 6 september 2013 gaan ruim twintig Service Apothekers, op de fiets, de 2.758 meter hoge Alpenreus ‘de Stelvio’ beklimmen voor KiKa.
Wilt u ook bijdragen aan dit initiatief? Deponeer dan uw bijdrage in de donatiebus.
Hartelijk dank namens KiKa
10-De Jonge Apotheker|18e jaargang 2013 nr. 2
VJA-VAZA-fietstoertocht
Tijdens het VJA-VAZA-symposium ontstond het idee om een sportieve activiteit te organiseren voor de jonge (ziekenhuis)apothekers. Omdat wielrennen zo in trek is onder de leden, besloten we een VJA-VAZA-fietstoertocht te organiseren. Terwijl de renners in de Tour de France zich opmaakten voor de laatste etappe naar Parijs, klommen wij met z’n allen op de fiets om de Utrechtse Heuvelrug te trotseren. De leden konden kiezen uit een toertocht van 80 km en een toertocht van 120 km. Omdat niemand wilde onderdoen voor zijn of haar collega’s, gingen de meesten de uitdaging van de langste afstand aan.
Het weer was werkelijk perfect! Het klimmetje in de Kaapse bossen was een mooie opwarmer, maar de Amerongse berg liet toch iets meer gaten vallen in het peloton. Vervolgens werd er koers gezet richting Wageningen en Doorwerth. De energie uit het appelgebakje van de bakkerij in Doorwerth was zeer welkom om vervolgens de Italiaanseweg in Doorwerth op te kunnen fietsen. Dit was zeker het hoogtepunt van deze route. De kortere route keerde weer om bij Rhenen. De dames werden af en toe in het ootje genomen door de voorrijder, waardoor zij toch ook een behoorlijke afstand hebben afgelegd. Gelukkig waren zij wel eerder terug in Driebergen!
Hier konden we genieten van relaxbanken, het zonnetje, kroketten en een heerlijk witbiertje! Ik wil Service Apotheek bedanken voor het mogelijk maken van deze dag. Alle deelnemers hebben een bijdrage geleverd aan het goede doel: Service Apotheek Sport voor KiKa. Het enthousiasme van de leden maakt dit initiatief zeker voor herhaling vatbaar. Blijf dus lekker doortrainen! < Francien Paalhaar
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 11
VvAA hufenfedap
Financiering in de gezondheidszorg Hoe lopen de financieringsstromen in de
uit dat hiertoe geen bereidheid is. Om
lager zijn dan die van de concurrent.
gezondheidszorg en welke invloed heeft
draagvlak te houden voor de basisge-
Oftewel, je verhoogt de productiviteit
de toenemende en veranderende zorg-
dachte, zorg voor iedereen, zal er dus
door zaken slimmer te doen. In tijden
vraag op de toekomst van de openbare
iets moeten veranderen.
van crisis gaan vele bedrijven failliet,
farmacie?
Om te kunnen inschatten welke kant
maar blijven er ook genoeg bestaan.
het op gaat zullen we in de huid moeten
Zij doen het vaak beter dan de rest.
Laten we bij het begin beginnen. Wij
kruipen van onze bestuurders en beleids-
Daarnaast zul je de bestaande patiënten
hebben in Nederland een zorgmarkt op
makers, zowel bij de politiek en de over-
aan je moeten binden en nieuwe patiën-
basis van ‘gereguleerde marktwerking’.
heid als bij de zorgverzekeraars.
ten voor je moeten winnen. Voor een apotheker geldt hiervoor het bekende
In tegenstelling tot ‘normale marktwerking’ worden aanbod en prijs groten-
Op korte termijn zal gekozen worden
recept: uitstekende contacten met huis-
deels gereguleerd. De basisgedachte is
voor kostenbesparende maatregelen,
artsen en uitstekende service richting
dat iedereen over dezelfde zorg moet
door vergoedingen aan zorgverleners
patiënten. Om hieraan te voldoen moet
kunnen beschikken en dat iedereen,
te verlagen, of gelijk te houden bij toe-
je dus weten wat de behoefte is van de
die een zorgbehoefte heeft, deze ook
nemend zorgaanbod, en mensen meer
huisartsen en patiënten. Dat zal geen
krijgt. Daarnaast is iedereen verplicht
zelf te laten betalen. De laatste optie
uniforme behoefte zijn. De ene patiënt
verzekerd.
wordt nu al jaarlijks toegepast door bij-
vindt het belangrijk om zijn medicijnen
voorbeeld het eigen risico te verhogen,
elk moment van de dag op te kunnen
Wie bepaalt dan het aanbod en de
maar hiermee blijft het probleem, dat
halen en een ander hecht meer aan
prijs? Voor veel disciplines in de zorg
de koopkracht van iedereen afneemt, in
een praatje aan de balie. Kortom, je
wordt door de NZa vastgesteld tegen
stand. Zo komt het solidariteitsprincipe
zult anders moeten denken en anders
welke maximale prijs zorg geleverd mag
onder druk te staan.
moeten handelen. Zoals Albert Einstein ooit zei: “Insanity is doing the same
worden. Voor apothekers gelden in principe vrije tarieven, maar de zorgverzeke-
Op de lange termijn zullen er fundamen-
thing over and over again and expecting
raar bepaalt door contracteringin hoge
tele veranderingen nodig zijn. In ons
different results”.
mate het tarief. Onze minister bepaalt
huidige marktdenken ligt de financiële
welke basiszorg (verplicht) verzekerd
prikkel bij zorgverleners op de hande-
Om aan alle wensen te kunnen
is en vergoed wordt. Een zorgverzeke-
ling. Hiermee heeft deze zorgverlener
ring dient te worden afgesloten bij een
financieel belang bij het verlenen van
voldoen ontkom je soms niet aan
private zorgverzekeraar. Iedereen moet
de zorg. Het valt dus te verwachten
dus een verzekering afsluiten bij een van
dat er meer zal worden toegewerkt
kun je door samenwerking van
deze verzekeraars. Zij hebben vervolgens
naar modellen, waarbij niet zozeer de
elkaars kennis en kwaliteiten gebruik
de plicht om de gemaakte zorgkosten
verrichting vergoed wordt, maar veel
maken. Uiteraard betekent dit verlies
te vergoeden. Verreweg de meeste
meer het beperkten van de zorgvraag. Dit is natuurlijk makkelijker gezegd dan
aan autonomie, maar tegelijkertijd
verzekerden sluiten een zogenaamde ‘naturapolis’ af, waarbij er sturing is door
gedaan.
de verzekeraars naar de zorgverleners met wie zij een overeenkomst hebben
Een bekend verhaal, maar wat kun je
gesloten. Hiervoor ontvangen zij geld
hiermee als je zorgverlener bent?
van verzekerden, direct via premie en
samenwerking met collega’s. Vaak
word je minder afhankelijk van onze beleidsmakers. Op 26 september aanstaande organiseren wij een bijeenkomst op het hoofd-
indirect via belastingen. Elk jaar stijgt
Tegen een machtige zorgverzekeraar, die
kantoor van VvAA te Utrecht. Wij willen
de zorgbehoefte harder door innovatie
de meeste van jouw patiënten verte-
die avond ideeën met jullie delen en
en vergrijzing dan het hiervoor beschik-
genwoordigt, kun je bij machtsmisbruik
bespreken hoe wij de toekomst van de
bare geld. Nu al betaalt een volwassene
via juridische procedures proberen jouw
gezondheidszorg zien en specifiek die
zo’n € 5.000,- per jaar aan zorg, omge-
gelijk te halen. Mogelijk met behulp van
van de openbare farmacie. Ben jij geïnte-
rekend al gauw een werkdag per week
de beroepsvereniging. Maar helaas blijkt
resseerd in dit onderwerp? Meld je dan
op basis van een modaal inkomen. Als
in de praktijk dat dergelijke procedures
aan via de VJA!
de zorgkosten net zo hard stijgen als de
de zorgverlener veel tijd, energie en geld
afgelopen tien jaren, zal een doorsnee
kosten en over het algemeen weinig
gezin in 2040 maar liefst de helft van
opleveren.
zijn inkomen aan zorg besteden, oftewel
Als zorgverlener kun je er bijvoorbeeld
een halve werkweek. Wij gaan ervan
voor zorgen dat de kosten die jij maakt
12 - De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3
Lennard Werner
<
Column Positief Midden in het vakantieseizoen is er ook voor de jonge apotheker (in opleiding) een moment van bezinning en rust aangebroken. Eindelijk loopt de receptenstroom wat terug, is die ene huisarts met die rare recepten voor drie weken uit beeld, komt er voor de aanstaande collega's een deadline- en tentamenluwte en kunnen we met een beetje geluk zelf ook met vakantie. Zelf ben ik op het moment van schrijven alweer aan het werk na mijn vakantie (acht dagen met vrouw- en zoonlief op cruise naar Noorwegen) en is het vakantieritme van luieren en spelen weer omgeslagen in het werkritme van controleren en paraferen, telefoontjes beantwoorden, overleggen met artsen en je verbazen over de onverklaarbare (grote) afwijkingen in je voorraadsysteem. Van vakantie kom ik altijd terug met het idee alsof alle vakkennis is weggelekt uit mijn hoofd, alsof ik eigenlijk per 1 september weer de collegebanken in zou kunnen. Iedere keer verwonder ik me er dan ook over hoe snel het ‘vakantieeffect’ verdwijnt. Enkele dagen, langer duurt het niet en laten we eerlijk zijn, dat zou ook niet heel erg verantwoord zijn in ons vak. Wat dan blijft is de nieuwe voorraad energie, positieve energie welteverstaan. En een beetje positief denken is in ‘deze tijden van crisis’ helemaal niet zo vanzelfsprekend. Het is dan ook mijn insteek om in deze eerste column zoveel mogelijk naar de zonnige kanten van het farmaceutisch bestaan te kijken. Immers, er zijn al genoeg criticasters die van de zijlijn staan te roepen dat de overheid, KNMP, NZa, ZN en bepalende figuren in politiek en zorgverlenend Nederland het vak om zeep helpen.
In mijn ogen veel geblaat en weinig wol, de beste stuurlui staan aan wal. Eén positief punt past wel goed bij de tijdsgeest. Het vak ‘farmacie’ is nog nooit zo populair geweest. Dat begreep ik althans van de Universiteit Utrecht. In artikelen in het PW lees ik dat het bij de Rijksuniversiteit Groningen niet anders is. Aankomende collega’s zijn niet bang werkeloos te raken, en waarom zouden ze ook? Er is meer werk dan ooit te voren voor apothekers. Bovendien is een niet onaanzienlijk deel de komende tien jaar hard op hun pensioen aan het afstevenen. De overheid wil de zorg gecentraliseerd in de buurt en ook dat biedt weer unieke kansen.
Eén positief punt past wel goed bij de tijdsgeest. Het vak ‘farmacie’ is nog nooit zo populair geweest
Ik hoop vooral dat we steeds meer en meer betrokken raken bij de eerstelijnszorg en dat traject is al in gang gezet sinds ik voor het eerst het F.A.F.C. Went-gebouw betrad. Natuurlijk wordt de apotheker niet van de ene op de andere dag medebehandelaar en volwaardig lid van een multidisciplinair team, maar de stijgende lijn is er echt wel. Ook wat betreft het preferentiebeleid moet het keerpunt daar zijn. Het heeft immers zijn werk gedaan. De logistiek kan haast niet goedkoper en de specialitéreuzen van weleer zijn generiek beschikbaar met bijbehorende prijsdaling. Natuurlijk zijn er
allerlei aanvullende eisen gekomen van de zorgverzekeraars, bijvoorbeeld voor de levering van incontinentie- en, verbandmaterialen. Als je die processen daaromtrent echter goed bekijkt en aanpast, kan je met minimaal tijdsverbruik voldoen aan de door de zorgverzekeraars gestelde eisen. En dan houd je nog tijd over voor datgene waar we voor zijn opgeleid en waar we naar toe (moeten) willen: zorg verlenen. De mooie dingen uit dit vak blijven, want de kennis over geneesmiddelen blijft onverminderd het vakgebied van de apotheker. De jongere generatie (huis)artsen heeft het ook door. Draag dat uit en je maakt jezelf onmisbaar. Dat je daarnaast ook bekwaam bent in het kritisch kijken naar je (eigen) onderneming en je blijft ontwikkelen, is natuurlijk essentieel. En het mooie van dit vak is dat je er dan altijd wat bij kan doen of laten. Ik doe dat met mijn gezin, hobby’s en sinds vandaag met schrijven. Wat doe jij? < Ralph de Backer
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 13
VJA-bestuur zoekt vier nieuwe bestuursleden Het VJA-bestuur is op zoek naar nieuwe bestuursleden. Het bestuur bestaat uit zeven leden. Elk jaar worden er drie of vier leden gewisseld. Voor de aankomende bestuurswissel zijn we op zoek naar vier nieuwe leden: een voorzitter, een lid politieke en maatschappelijke zaken, een lid communicatie en een lid specialisme. De wissel vindt plaats in maart 2014. Vanaf januari 2014 zul je worden ingewerkt. Zoektocht naar nieuwe bestuurs leden: speeddaten De afgelopen jaren deden we een oproep in de Jonge Apotheker om je aan te melden als nieuw bestuurslid. De respons op deze advertentie was helaas vaak matig. Om die reden hebben we nu besloten om het anders aan te pakken: Op maandag 30 september kun je speeddaten met het VJA-bestuur. Zie hiernaast de contactadvertenties: In een informele omgeving kun je al je vragen kwijt. Vraag ons bijvoorbeeld naar de inhoud van de functie, de tijdsbesteding, hoe werkgevers tegenover een bestuursfunctie staan, wat de functie jou oplevert, hoe het inwerken gaat, en welke competenties van belang zijn. Uiteraard kun je ook kennismaken met de bestuursleden die niet worden gewisseld. Mocht je besluiten dat je graag zitting wilt nemen in het bestuur, dan wordt deze avond ook gebruikt als een ‘sollicitatie’. Wij willen graag weten wat jouw visie op de farmacie is, waar je werkt en wat je ideeën 14 - De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3
E-farling: daten voor farmaceuten Gezocht: bestuurslid politieke en maatschappelijke zaken (m/v) Jij bent standvastig, hebt een visie en praat graag over de farm. zorg, politiek en overheid. Ben jij communicatief en hou je van netwerken? Kijk jij verder dan de vier muren van de apotheek? Dan zoek ik jou! Neem contact op via
[email protected] als je interesse hebt!
Gezocht: bestuurslid specialisme (m/v) Ben jij kwaliteitgericht, ondernemend en communicatief vaardig? Wil jij je ged. 2 jr. inzetten voor vervolgopl. en aansluiting univ -beroep? Functie biedt mogelijkh. voor pers. ontwikkeling, waardevolle aanvulling op dg. werkzaamh. Geïnteresseerd? Mail mij:
[email protected].
zijn bij de bestuursfunctie die je ambieert. Mocht je geïnteresseerd zijn in een van de bestuursfuncties, maar kun je 30 september niet aanwezig zijn, < laat dit dan ook even weten.
Gezocht: voorzitter VJA (m/v) voor max. 2 jr. Kernwoorden: enthousiast, gedreven. Ben jij <7 jr. apotheker, én bereid vaak naar Den Haag te reizen? Praat jij graag over je visie op farmacie en houd je van media? Reacties naar:
[email protected].
Gezocht: bestuurslid communicatie (m/v) 2 jr. Nog met specialisme bezig of net klaar? Ben jij sociaal, enthousiast en vind jij het leuk om voor/met jouw jonge collega’s activiteiten te organiseren? Uitstekend te comb. met dg. werkzaamh. Ik ontmoet jou graag op de speeddate!
Waar? Utrecht (exacte locatie nog nader te bepalen) Tijd? 19.00 uur: ontvangst met broodjes 19.30-22.00 uur: speeddaten en borrelen Opgeven?
[email protected]
Visiedocument: VJA 2025, de apotheker als geneesmiddelcoach voor de patiënt Een duidelijke toekomstvisie is belangrijk voor de jonge apotheker. Met het bestuur van de VJA hebben onder begeleiding van strategieconsultant Berenschot een visiedocument opgesteld. Strategie Wat is strategie precies? Er zijn hiervoor verschillende definities (zie kader hieronder).
‘De plannen van het topmanagement die moeten leiden tot resultaten die passen bij de missie en doelen van de organisatie’ [Henri Mintzberg] ‘Het bepalen welke positie de organisatie wil innemen in de markt en voor welke klant hij welke behoeften wil bevredigen’ [Michael Porter] ‘Het bepalen van langetermijndoelen van een onderneming plus het vaststellen va nde manieren waarop en het toewijzen van de middelen die benoidigd zijn voor het bereiken van die doelen’ [Alfred Chandler]
Strategie betreft altijd een langere termijn. Voor de VJA heeft het bestuur gekeken naar 2025: onze toekomst! Graag nemen we je mee in de achtergrond van onze visie. We hebben hiervoor een scenarioplanning uitgevoerd. Een scenarioplanning is een middel om met onzekerheden om te gaan en strategische opties te genereren. Kernvraag Bij het opstellen van een scenarioplanning hebben we een kernvraag geformuleerd, namelijk: welke rol heeft de apotheker in 2025 voor de patiënt? Externe analyse: trends en onzekerheden Voor het bepalen van de strategie zijn we begonnen met een externe analyse van trends en onzekerheden. Hieronder staat een greep uit de verschillende onzekerheden die we nu zien in het farmaceutische zorgveld. Elke onzekerheid heeft een uitkomsten die tegenover elkaar staan: uitersten. Onzekerheden De belangrijkste onderzekerheden zijn te beoordelen aan de hand van de mate van impact en onvoorspelbaar
trends en onzekerheden
uitersten
1
kostenbesparing
lange termijn
korte termijn
2
centralisering
lokaal
centraal
3
rol apotheker
geneesmiddelenbegeleider
distributie
4
zorgverzekering
vergoeding
eigen bijdrage
5
zorg
kwaliteit
kwantiteit
6
samenwerking zorgverleners
ketenzorg
alleen
7
bedrijfsvorm
ketenapotheek
zelfstandige apotheek
8
invulling apotheek
generalist
specialist
9
marktwerking
regulering
deregulering
10
overheveling
alle geneesmiddelen in eerste lijn
alle geneesmiddelen in tweede lijn
heid. Bij impact stellen we de vraag: wat is de invloed van het antwoord op de kernvraag? Bij onvoorspelbaarheid vragen we ons af: in hoeverre zijn de uitersten even waarschijnlijk? Wanneer we genoemde onzekerheden plotten op een assenstelsel komen we tot het volgende resultaat:
10 1
9
2 5
Centralisering 3
Rol apotheker
6 8 7 4
Onvoorspelbaarheid
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 15
De onzekerheden die rechtsboven in de figuur staan, hebben de grootste impact op de rol van de apotheker en zijn tevens het meest onvoorspelbaar. Deze onzekerheden zijn daarom bepalend voor het opstellen van de verschillende scenario’s. Scenario’s 1. centralisering van de zorg - de farmaceutische zorg blijft dichtbij huis: de apo theek is in de buurt van de patiënt. Geneesmidde lenbegeleiding vindt plaats vanuit een centraal punt en geneesmiddelen worden lokaal klaargemaakt en geleverd. Of: - de farmaceutische zorg wordt gecentraliseerd. Geneesmiddelen worden centraal klaargemaakt en geleverd, en geneesmiddelenbegeleiding vindt plaats in de buurt van de patiënt.
Scenarioanalyse De hierboven geschetste scenario’s zijn niet zozeer een voorspelling van de toekomst, maar een voorstelling van mogelijke scenario’s in 2025. In theorie hebben de vier scenario’s even veel kans om realiteit te worden, de assen hebben namelijk de hoogste mate van onvoorspelbaarheid. Visie VJA Als VJA hebben we wel een voorkeur binnen de verschillende scenario’s. Als jonge apothekers zien we de rol van de apotheker voor de patient als geneesmiddelencoach:
De (jonge) apotheker heeft professionele autonomie en functioneert binnen een wereld van geïntegreerde zorg die lokaal beschikbaar is voor de patiënt. Het is de rol en de verantwoordelijkheid van de apotheker om farmaceutische zorg
2. rol van de apotheker - de apotheker heeft uitsluitend de rol van genees middelenleverancier, waarbij deze de veiligheid voor de patiënt waarborgt (minimale geneesmiddelbe waking). Of: - de apotheker levert medicatie en is tevens genees middelencoach voor de patiënt. Hij bepaalt de opti male geneesmiddelenkeuzen, evalueert het effect van geneesmiddelengebruik en bevordert proactief het juiste gebruik van geneesmiddelen in farmaceu‑ tische consulten met de patiënt.
te leveren, waarbij hij de farmacotherapeutische therapie samenstelt op basis van een diagnose en het patiëntenprofiel, teneinde het behandeldoel, gebaseerd op richtlijnen en een individueel zorgplan, te behalen. Zowel het geven van geneesmiddelenbegeleiding ten behoeve van juist gebruik geneesmiddelen als het distribueren van het product behoren tot de kerntaken van de apotheker.
Lokaal aanwezig
• Uitsluitend distributie van geneesmiddelen • Uitsluitend minimale medicatiebewaking • Veel uitgiftepunten medicatie • Farmaceutische zorg is niet ingekocht door zorgverzekeraar
• Apotheker medebehandelaar FBP • Geneesmiddelcoach patiënt • Geïntegreerde samenwerking 1e lijn • • • • •
Supermarktapotheek
Geneesmiddelencoach
Distributie • • • • • • •
Digitale ondersteuning gnm-begeleiding Zorg in de buurt, laagdrempelig Kostenbesparing door kwalitatieve farmaceutische zorg MDO Uitwisseling patiënt gegevens digitaal dossier
Geneesmiddelbegeleider
Uitsluitend distributie geneesmiddelen Kostenbesparing logistiek Verstrekking per post/locker Uitsluitend minimale medicatiebewaking Bereiding en distributie centraal geregeld Apotheek is ver weg voor patiënt Minder apotheken en apothekers
• Zorg op afstand • Centrale apotheken • Weinig persoonlijk contact rondom geneesmiddelbegeleiding • Minder apotheken en apothekers
Centrale zorg
Centrale distributie
Centraal 16 - De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3
Huisarts
Specialist
Diagnose
RX Kiezen
RX ophalen Medicijncoach
RX ophalen Medicijncoach
3 mnd
Overleg met apotheker over geschikte geneesmiddel conform labwaarden, comedicatie en aandoeningen APOTHEEK
Apotheker
RV interventie
9 mnd
Medicatie review 12 mnd
- Controle medicatie veilig en juist ------------------------------------ Uitleg werking geneesmiddel - Uitleg inname geneesmiddel - Coaching patiënt hoe in te passen in dagelijks leven - Rx gebruik binnen IZP
- Coaching patiënt hoe in te passen in dagelijks leven - Evaluatie medicatie t.a.v. klinische waarden en IZP - Rx gebruik binnen IZP - Interventie bij suboptimaal effect of gebruik
APOTHEEK
APOTHEEK
Patiëntendossier: inzichtelijk voor patiënt en alle zorgverleners Digitale ondersteuning: e-health / zelfmanagement programma's
Praktijk? De rol van de apotheker is naast het leveren van de geneesmiddelen voornamelijk het intensief begeleiden van de patiënt bij het juist gebruiken van geneesmiddelen. Hiermee wordt een optimaal effect van het geneesmiddel behaald. Als apotheker kies je op basis van de diagnose van de (huis)arts het geneesmiddel aan de hand van de co-medicatie, klinische gegevens en het individuele profiel van de patiënt. Periodiek voer je coachingsgesprekken met de patient en evalueer je het effect en het gebruik van het geneesmiddel. Eventuele aanpassingen of interventies overleg je indien nodig met de arts. Jaarlijks krijgen kwetsbare patiënten een medicatiebeoordeling (review) in samenwerking met de voorschrijver. Ook kunnen hierbij mantelzorgers of de thuiszorg worden betrokken. Essentieel hierbij is een individueel zorgplan voor de patiënt waarin de patiënt zijn of haar eigen doelen stelt, de hoofdbehandelaar is vastgesteld en de patiënt en zorgverleners hun bevindingen in vastleggen.
Opleiding Dit toekomstbeeld heeft implicaties voor de opleiding, zowel binnen de studie farmacie als de opleiding tot specialist openbaar apotheker. Om de rol als geneesmiddelencoach optimaal te kunnen invullen, is een competentie als communicatie, denk aan ‘motivational interviewing’, zeer belangrijk. Tevens werk je als apotheker nauw samen met verschillende zorgverleners. Om optimaal te kunnen samenwerken, verdient het aanbeveling om al in de opleiding met verschillende zorgverleners samen te werken en samen te worden opgeleid. Geneeskunde- en farmaciestudenten in één opleiding is daarom niet ondenkbaar. Hierdoor ervaar je reeds in de opleiding de toegevoegde waarde van de andere discipline en weet je later in je loopbaan elkaar ook beter te vinden. < Romy de Groot Lid politieke en maatschappelijke zaken
Digitale ondersteuning zoals een elektronisch patiëntedossier (EPD) wordt onmisbaar om deze gegevens met elkaar te delen. ‘E-health’-programma’s kan zelfmanagement door de patiënt ondersteunen en bevorderen.
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 17
Apo & Auto Een rubriek waarin automobielen met karakter voorbij komen. Mocht je een karakteristieke auto hebben of iemand kennen die er een heeft, stuur dan de redactie een bericht.
Paul van Bakel Volkswagen Polo
1. Wat was je eerste auto? Volkswagen Golf. 2. Welke auto zou je rijden als je hem gratis mocht uitzoeken? BMW M6 of een CLS 65 AMG, beiden in het zwart. De auto op de foto is een beetje in de trant van de BMW6 maar nu nog even niet.
18 - De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3
3. Wat was jouw leukste ervaring in de auto? Tijdens de heenreis op wintersportvakantie via de Autobahn, wo alles unbegrenzt ist. 4. Wat vind je de lelijkste auto die er rondrijdt? Voor zo ver die nog rondrijdt, is dat de Fiat Multipla.
5. Laat één vraag vervallen en bedenk zelf een nieuwe. Ik wil de vragen graag zo houden. <
Regiocoördinatoren Amsterdam Matthijs van der Kraats Loek Rappange Lotte Westerink
[email protected] Delft/Leiden/Den Haag Elaine ten Berge Renée Kollen
[email protected]
GRONINGEN
FRIESLAND
Drenthe/Overijssel Lilian Engelbertink Miriam Idskes
[email protected]
DRENTHE NOORDHOLLAND Haarlem
Flevoland Zie Amsterdam of Utrecht Gelderland Patrick Dantuma Marloes Lucas
[email protected]
Amsterdam
ZUIDHOLLAND
Limburg Susanne de Vaal
[email protected]
UTRECHT
GELDERLAND
Delft/Leiden/ Den Haag
Groningen/Friesland Hariëtte Koop Sylvia Oosting-Eleveld
[email protected] Haarlem Myrte Sondervan
[email protected]
OVERIJSSEL
FLEVOLAND
Rotterdam
NOORD-BRABANT ZEELAND
LIMBURG
Noord-Brabant Nadine van Heesch Anke Loeffen
[email protected] Utrecht Iris Beerthuis Heleen Eijsbroek
[email protected] Zeeland en Rotterdam Alexandra Babajeff Myrre Buikema
[email protected]
De Jonge Apotheker | 19e jaargang 2013 nr. 3 - 19
Agenda Landelijke activiteiten
Regioactiviteiten
Gelderland, Overijssel/Drenthe
26 sep 2013
VJA-VVAA-informatieavond:
10 okt 2013
financiering in de zorg
30 sep 2013
Speeddaten met het bestuur
8 okt 2013
Lancering visiedocument
Jonge Zorgverleners Symposium
8 okt 2013
KNMP congres
26 okt 2013
KNPSV activiteit Patiëntendag VJA
Nascholing Vitamine D
Groningen Friesland 15 okt 2013
Nascholing jicht
Utrecht 14 okt 2013
Pubquizborrel (bij Mick O'Connels)
16 nov 2013
19 nov 2013
Nascholing antibioticabeleid
28 nov 2013 ZorgSamen Event Jong Nefarma Voor een actuele agenda verwijzen wij jullie naar de VJA-website: www.vja.nu
Colofon Redactie
Bestuur VJA
[email protected]
Kirsten Lubbers | Voorzitter tel. 06-17946928 e-mail
[email protected]
Kenny van Deventer tel. 0346-563535 e-mail
[email protected] Esther Kuipers tel. 073-6444680 e-mail
[email protected] Bart Kremers tel. 0486-416111 e-mail
[email protected]
Redactieadres: Apotheek Ravenstein, Marktstraat 10, 5371 AD Ravenstein
Vormgeving en opmaak Zwartlicht | www.zwartlicht.nl
Deadline kopij 15 november 2013
Algemeen adres VJA Postbus 9272501 CX Den Haag e-mail
[email protected] internet www.vja.nu
Adreswijziging doorgeven? Door in te loggen op www.vja.nu kun je jouw adreswijziging doorgeven.
Lid worden? Neem contact op met de secretaris voor een aanmeldingsformulier of ga naar onze website www.vja.nu en vul daar het formulier in.
Madelinde Boot | Secretaris tel. 06-52386652 e-mail
[email protected] Evert Liem | Penningmeester tel. 06-24947694 e-mail
[email protected] Paul van Bakel | Lid Algemene Zaken tel. 06-19476257 e-mail
[email protected] Jan Baltink | Lid Specialisme tel. 06-14437599 e-mail
[email protected] Romy de Groot | Lid Maatschappelijke en Politieke Zaken tel. 06-46311037 e-mail
[email protected] Francien Paalhaar | Lid Communicatie tel. 06-28789016 e-mail
[email protected]
Klankbordgroep VJA Thomas Kanis
[email protected] Maartje van Leeuwen
[email protected] Toine Seesing
[email protected]