Inhoud
Woord vooraf
13
Over de auteur
15
Redactionele verantwoording
17
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.4.1 1.5
Zorg voor de kwetsbare oudere Vergrijzing en dubbele vergrijzing Verschil kalenderleeftijd en biologische leeftijd Normale veroudering Geriatrische problemen Kwetsbaarheid Multidisciplinaire samenwerking Meer lezen?
21 21 21 22 23 25 26 27
2 2.1 2.2 2.2.1 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7 2.4.8 2.5
Ondervoeding, een gewichtig probleem 28 Inleiding 28 Ondervoeding, hoe komt het? 29 Veranderingen door het ouder worden 30 Verschillende methoden om ondervoeding vast te stellen 33 Wat te doen aan ondervoeding? 35 Multidisciplinaire aanpak 35 Wegen en meten 35 Bijhouden van een vocht-voedingslijst 36 Optimaliseren van de medische behandeling 36 Het eten zelf 36 Hulp en voorzieningen 37 Rust en gezelligheid, hulpmiddelen en zithouding 37 De conditie van de mond 38 Tot slot: geef jezelf niet op de kop 39 Meer lezen? 40
6
Zorg voor de kwetsbare oudere
3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.4 3.5
Uitdroging, bij warm weer nog gevaarlijker Inleiding Hoe ontstaat uitdroging? Inleiding Oorzaken van uitdroging Herkennen en voorkomen van uitdroging Herkennen van uitdroging Voorkomen van uitdroging Maatregelen bij verslikken Maatregelen bij koorts, braken, diarree, speekselvloed Mondhygiëne en huidverzorging Let ook op obstipatie Behandeling van ernstige uitdroging: hypodermoclyse Maatregelen bij warm weer en in de vakantieperiode Meer lezen?
41 41 42 42 42 44 44 46 46 47 48 48 48 48 50
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2 4.6
Overloopincontinentie: mis het niet! Inleiding Overloopincontinentie Wat is het? Hoe komt het? Gevolgen en risico’s van overloopincontinentie Blaasontsteking Delier Huidproblemen, smetten en incontinentieletsel Sociale afzondering Overloopincontinentie, wat is er aan te doen? Blaaskatheters, alleen als het niet anders kan Gevaren van blaaskatheters Wanneer wel een katheter? Alternatieven voor blaaskatheters Meer lezen?
52 52 53 53 54 54 54 55 56 56 57 61 61 62 63 64
5 5.1 5.2 5.3 5.3.1 5.4 5.4.1 5.4.2 5.5
Hartfalen, herken de symptomen Inleiding Hartfalen: oorzaken en gevolgen Herkennen van hartfalen Oedeem Zorgmaatregelen bij hartfalen Stel de arts op de hoogte Hulp en ondersteuning Bijkomende klachten en zorgmaatregelen Meer lezen?
65 65 66 67 67 70 70 70 71 74
7
Inhoud
6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.3 6.3.1 6.4 6.5 6.6 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.7.5 6.7.6 6.7.7 6.7.8 6.7.9 6.7.10 6.8 6.8.1 6.8.2 6.8.3
7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.3 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3
Duizeligheid en flauwvallen, een kwestie van evenwicht Inleiding Oorzaken van duizeligheid en flauwvallen Informatieoverdracht naar de hersenen Problemen met het evenwichtsorgaan Bloeddruk en pompkracht van het hart Orthostatische hypotensie Hoe kun je orthostase vaststellen? Bloeddrukdaling bij het opstaan Bloeddrukdaling na de maaltijd Kenmerken Wat te doen bij duizeligheid en flauwvallen? Leefregels bij orthostase Bij houdingsverandering van liggen naar staan of zitten Vochtinname Lichamelijke conditie Omgeving Duizeligheidsklachten buitenshuis Ergotherapie Elastische kousen Hoofdeinde hoger Gezichtsvermogen en gehoor Bloedsuiker Leefregels bij bloeddrukdaling na de maaltijd Voeding Rusten na het eten Blijven genieten Meer lezen?
75 75 76 76 76 76 76 77 78 79 80 80 81 81 82 82 82 83 83 83 83 84 85 85 85 86 86 86
Vallen, de zwaartekracht te lijf Inleiding Oorzaken van plotseling vallen Lichamelijke en psychische gezondheid Medicijn- en alcoholgebruik Omgevingsfactoren Valgevaar in ziekenhuizen en zorginstellingen Manieren om het valrisico te verkleinen Als een oudere is gevallen Arts waarschuwen Letsel door de val Hulp na het vallen Meer weten?
87 87 88 89 90 90 90 91 94 95 95 95 97
8
Zorg voor de kwetsbare oudere
8 8.1 8.2 8.2.1 8.3
Vermoeidheid, tot niets meer kunnen komen Inleiding Vermoeidheid, hoe uit zich dat? Verschijnselen van vermoeidheid Verschil tussen lichamelijke en psychische vermoeidheid Bedrust bij vermoeidheid, wat zijn de gevolgen? Vermoeidheid, wat is er aan te doen? Oorzaak opsporen Behandelen van de oorzaak De problemen voorblijven Zo veel mogelijk uit bed komen Meer lezen?
100 101 103 103 104 104 104 105
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.4.1 9.5 9.6 9.6.1 9.6.2 9.6.3 9.6.4 9.7 9.7.1 9.7.2 9.7.3 9.7.4 9.7.5
Pijn, begrijp het goed Inleiding Ouderen en pijn Redenen om niet over pijn te beginnen Wat is er aan pijn te doen? Multidisciplinaire aanpak van pijn Non-verbale pijnsignalen Medicijnen tegen pijn Paracetamol Ontstekingsremmers Opiaten Antidepressiva Niet-medische interventies Fit blijven Slimme indeling van de dag Leuke dingen blijven doen en stress voorkomen Helpen ontspannen Acceptatie Meer lezen?
106 106 107 108 110 110 111 112 112 113 113 114 114 114 115 115 115 116 117
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6
Delier, hoe de psyche ontspoort Inleiding Hoe ontstaat een delier? Kenmerken van een delier Soorten delier en duur Verwarring delier en dementie Vaststellen van een delier: hulpmiddelen
118 118 119 120 121 122 123
8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4
98 98 99 99
9
Inhoud
10.7 10.7.1 10.7.2 10.7.3 10.7.4 10.7.5 10.7.6 10.7.7 10.7.8 10.7.9
Wat is er aan te doen? Arts waarschuwen Medicijnen Prikkelverwerking en oriëntatie Uitleg en optimale omgevingsfactoren Comfort en herkenning Dagelijkse dingen, goede basiszorg Benadering Maatregelen bij hallucinaties, onrust en agressie Gesprek achteraf Meer lezen?
123 123 124 124 125 125 125 126 127 128 128
11 11.1 11.1.1 11.1.2 11.2 11.2.1 11.3 11.3.1 11.3.2 11.3.3 11.3.4 11.3.5 11.4 11.4.1 11.4.2 11.4.3 11.4.4 11.4.5 11.4.6 11.5 11.6 11.6.1 11.6.2 11.6.3 11.6.4 11.7
Dementie, omgaan met onvoorspelbaarheid Inleiding Eén op de drie mensen krijgt met dementie te maken Alzheimer komt het vaakst voor Wanneer is er sprake van dementie? Vroege diagnose van dementie is waardevol Kenmerken van de belangrijkste vormen van dementie De ziekte van Alzheimer Vasculaire dementie Lewy body-dementie Frontotemporale dementie (FTD) Ook jongeren krijgen dementie Dementie, wat is er aan te doen? Vroege diagnostiek van wezenlijk belang Wetenschappelijk onderzoek Medicatie Basiszorg Beweging Benadering Realiteitsoriëntatiebegeleiding (ROB) Overgang van ROB naar belevingsgericht Validation Snoezelen Dementia care mapping (DCM) Veiligheid Ondersteuning van de mantelzorg Meer lezen?
129 129 130 130 131 131 132 132 133 133 134 134 134 134 134 135 135 136 136 137 138 139 139 139 140 145 145
10
Zorg voor de kwetsbare oudere
12 12.1 12.2 12.2.1 12.2.2 12.2.3 12.3 12.3.1 12.3.2 12.3.3 12.3.4 12.3.5 12.3.6 12.3.7 12.4 12.4.1 12.4.2 12.5 12.5.1 12.5.2 12.5.3 12.5.4 12.6 12.6.1 12.6.2 12.6.3 12.6.4 12.6.5 12.6.6 12.6.7 12.6.8
13 13.1 13.2 13.2.1
Depressie, zon achter heel veel wolken Inleiding Depressie, bij wie komt het voor? Vooral ook onder ouderen Hoog sterftecijfer Somberheid hoeft geen depressie te zijn Depressie, wat is het precies? De diagnose depressie Gevoeligheid voor depressie Hoe uit depressie zich? Het doolhof van oorzaak en gevolg Ziekten die de aanzet tot een depressie kunnen geven Lichamelijke klachten waar geen duidelijke oorzaak voor is Sociale en economische omstandigheden Medicijnen en alcohol Depressie, hoe stel je het vast? Lichamelijk onderzoek Screening en observatie Behandeling en begeleiding van de depressieve oudere Depressie is meestal succesvol te behandelen Medicijnen Psychotherapie Elektroconvulsietherapie (ECT) Wat kunnen verzorgenden doen? Contact blijven houden en merkbaar in de relatie blijven geloven Hulp en steun Stap vooruit: prettige dingen doen Stap terug: stress Stimuleren en motiveren Actieve foto’s Dagstructuur Wat nog meer? Meer lezen?
146 146 147 147 148 148 148 149 149 150 150 151 151 151 152 152 152 152 153 153 154 154 154 154 155 155 156 156 156 156 157 158
Probleemgedrag, vroege herkenning biedt de meeste kans op herstel 159 Inleiding 159 Hoe ontstaat probleemgedrag? 160 Gedrag is een poging om evenwicht te bewaren 161
11
Inhoud
13.3 13.3.1 13.3.2 13.3.3 13.3.4 13.3.5 13.3.6 13.3.7 13.4
14 14.1 14.2 14.2.1 14.2.2 14.2.3 14.2.4 14.3 14.3.1 14.4 14.4.1 14.4.2 14.4.3 14.4.4 14.4.5 14.4.6 14.4.7 14.5 14.5.1 14.5.2 14.5.3 14.6 14.6.1 14.7 14.8
Wat kun je eraan doen? Samenwerking is cruciaal Vroege herkenning van probleemgedrag Ziekten en medicijnen Omgeving Respectvolle omgang, levensgeschiedenis en autonomie Aangeven van grenzen Beroep op gezond gedrag Haalbare doelen stellen Meer lezen?
162 163 163 164 165
Vrijheidsbeperking: alleen in uiterste gevallen Inleiding Vrijheidsbeperkende maatregelen Afzondering Fixatie Medicijnen toedienen zonder toestemming Gedwongen toediening van vocht en/of voeding Waarom vrijheidsbeperkende maatregelen? Bij wie is vrijheidsbeperking nodig? Wetgeving en vrijheidsbeperking Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ) Wilsonbekwaamheid De BOPZ-arts Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) Wettelijk vertegenwoordigers Kwaliteitsindicator Inbewaringstelling (IBS) of rechterlijke machtiging (RM) Wat moet de verzorgende ermee? Verantwoordelijkheid van de verzorgende bij opname Dwangbehandeling als acuut gevaar dreigt Middelen en maatregelen werken vaak averechts! Hoe fixatie terug te dringen? Cultuurverandering en iedereen op de hoogte brengen De sfeer op de afdeling en de bouwkundige staat Multidisciplinaire inzet
171 171 172 172 172 174 174 174 175 175
166 168 169 169 170
175 176 176 176 177 177 179 180 180 180 181 182 182 184 185
12
Zorg voor de kwetsbare oudere
14.9
Hulpmiddelen Bewegingssensoren en -detectie Matras op de grond of bed op vloerniveau Meer lezen?
187 187 187 188
Geraadpleegde literatuur
190
Register
193
