Inhoud. Woord Vooraf 13. De normale stem 15

Inhoud

Woord Vooraf

13

Hoofdstuk 1

De normale stem

15

1. Anatomie en fysiologie

15

Macroscopische anatomie van de larynx

15

–– Het larynxskelet

15

–– De larynxmembranen

15

–– De larynxspieren

19

–– De innervatie van de larynxspieren

22

–– Laryngale vascularisatie

27

Indeling van de stemplooien

27

Microscopische anatomie (histologie) van de stemplooien

28

Laryngale functies

37

Fysiologie 41 –– Frequentieregulatie 44 –– Intensiteitsregulatie 46

6 Inhoud 2. De ontwikkeling van de stem door het leven heen

50

De ontwikkeling van de larynx en de stem

50

–– Eerste levensjaren

51

–– Kinderjaren 52 –– Adolescentie 56 –– Volwassenheid 57 –– De ouder wordende stem

57

De ontwikkeling van de lengte en de structuur van de stemplooien

62

De ontwikkeling van de fundamentele frequentie

62

De ontwikkeling van de vitale capaciteit

64

De ontwikkeling van de maximale fonatietijd

65

3. Beschrijving en typering van de normale stem

66

Inleiding 66 Een normale stem

67

Spreekstem en zangstem

68

Stemclassificatie en registers

69

4. Classificatie van stemgebruikers

70

5. Stembelasting en belastbaarheid

71

Inleiding

71

Wat is stembelasting?

71

–– Wat bepaalt de stembelasting? –– Persoonsgebonden factoren –– Niet-persoonsgebonden factoren

72 72 73

Hoe potentiële belastbaarheid inschatten?

74

Kan stembelastbaarheid verbeterd worden?

75

Besluit

76

Inhoud 7

Hoofdstuk 2

Diagnostiek van stemstoornissen

77

1. Een multidisciplinaire benadering

78

2. Anamnese

79

Aspecten van de anamnese

79

Anamneseformulier voor professionele stemgebruikers

86

3. Klinisch NKO-onderzoek

Instrumenteel onderzoek

89 91

–– Keelspiegel 91 –– Rigiede laryngostroboscopie

93

–– Transnasale flexibele laryngoscopie (TFL)

98

–– Directe laryngoscopie

110

–– Bijkomende onderzoeken 112 –– Elektroglottografie 112 –– Kymografie en hoge snelheid videolaryngoscopie 112 –– Laryngale electromyografie (LEMG) 112 4. Het logopedisch stemonderzoek

115

De perceptuele beoordeling van de stem

115

–– De perceptie van de stem

115

–– Soorten schalen

116

–– Gebruik van ankers en training –– Methodes van perceptuele evaluatie –– De GRBAS-schaal –– De ontwikkeling van de GRBAS-schaal –– De GRBAS-schaal: actuele vorm –– Uitbreiding GRBAS tot GRBASI –– Concensus Auditory-Perceptual Evaluation of Voice (Cape-V)

117 117 117 117 118 119 119

Lichaamshouding en -spanning

121

Ademhaling 121 –– Het ademvolume

121

8 Inhoud

–– Het ademtype

122

–– De adembeheersing –– Maximale fonatietijd (MFT) –– Fonatiequotiënt (FQ) –– S/Z ratio –– Instrumentele aërodynamische metingen

123 123 124 125 126

Fonetografie: stemomvang uitgedrukt in frequenties, intensiteiten en morfologie

127

–– Inleiding 127 –– Afname 127 –– Analyse van de resultaten

129

–– Normfonetogrammen 131 –– Fonetografie en stemclassificatie

131

Akoestische metingen

131

Vrije software

138

Stemkwaliteitsindexen 143 –– De Dysphonia Severity Index, een objectieve maat voor stemkwaliteit

143

–– AVQI

145

–– De Voice Handicap Index of de bevindingen van de patiënt

147

5. Klinische classificatie van stemstoornissen

149

6. Prevalentie van stemstoornissen

152

7. Stemevaluatieprotocol

156

Hoofdstuk 3

De behandeling van stemstoornissen 1. Inleiding

161 161

Stemtraining en stemtherapie

161

Multidisciplinair karakter

161

De therapeutische relatie

162

Inhoud 9

Duur en frequentie van therapie

162

Indirecte en directe therapie

163

Preventie 163 2. Historische beschouwingen

164

3. Medische benadering

166

Geneesmiddelen en hun effecten op de stem

167

–– Autonoom zenuwstelsel

167

–– Ademhalingsysteem en secreties

168

–– Overzicht medicatie

169

Botulinum toxine injecties

180

–– Laryngale dystonieën en behandeling met behulp van BTX

183

–– Intralaryngale BTX-injecties

186

–– Andere indicaties voor het gebruik van BTX in de laryngofarynx

192

Laryngopharyngeale reflux

194

Fonochirurgie 211 –– Fonochirurgie: algemene concepten, pre- en postoperatieve fase

211

–– Fonomicrochirurgie 216 –– Laryngeal framework surgery

233

Laryngectomie en (chemo-)radiotherapie

243

4. Logopedische behandeling

244

Inleiding

244

Indirecte stemtherapie

246

–– Kennis en inzicht in eigen probleem

246

–– Stemrust 248 –– Persoonsgerelateerde factoren

248

–– Omgevingsgerelateerde factoren

249

–– Stemhygiëne 249 –– Stemopvoeding 254 Directe therapie

254

10 Inhoud

–– Houding 254 –– Relaxatie 256 –– Respiratie 257 –– Fonatie 260 –– Articulatie 263 –– Resonantie 264 –– Prosodie 266 Specifieke therapieën

268

–– Resonant Voice Therapy (RVT)

268

–– Vocal Function Exercices (VFE)

269

–– Confidential VoiceTherapy (CVT)

271

–– Accentmethode 272 –– Lee Silverman Voice Treatment

273

–– Laryngale manipulatie (LM)

274

–– Facilitatietechnieken 257 –– Cognitieve gedragstherapie

277

–– Biofeedback training

278

–– Nasaleren 280 –– Counseling 281 Specifieke populaties

282

–– Kinderdysfonie 282 –– Mutatiestoornissen 287 –– Presbyfonie 288 –– Laryngectomie 290 –– Stemtraining voor transsexuelen

292

–– Zangers 293 –– Acteurs 303 Stemversterkers 308 Software bij de behandeling van stemstoornissen

310

–– Vrije software

311

–– Commerciële software

312

Inhoud 11

Hoofdstuk 4

Kliniek van stemstoornissen 1. Niet organische stoornissen

313 315

MTD (Muscle Tension Dysphonia)

315

Ventriculaire fonatie

317

Psychogene dysfonie

318

Genderdysfonie 320 Mutatiestoornissen 322 Presbyfonie 325 Paradoxale stemplooibeweging 2. Organische stemstoornissen

327 329

Laryngaal web

329

Sulcus glottidis

331

Laryngitis 335 Stemplooinoduli 339 Stemplooipoliep 345 Stemplooicyste 349 Stemplooioedeem 353 Oedeem van Reinke

357

Contactulcus/granuloom 361 Laryngaal papilloma

363

Hyperkeratose/leukoplakie 365 Stemplooitumor 367 Stemplooiparalyse in abductie

369

Stemplooiparalyse in adductie

373

Nervus Laryngeus Superior paralyse

374

Laryngale dystonie

377

12 Inhoud

Stemtremor 379 Centraal Neurologische stoornissen

380

Vasculaire letsels/stemplooibloeding

383

Laryngaal trauma

387

Littekenvorming op de stemplooien

389

D ysfonie na radiotherapie

390

HOOFDSTUK 5

Actuele thema’s stemstoornissen

393

Deel 1: Richtlijnen Heesheid (Dysfonie)

394

Deel 2: Toepassing van de ICF bij stemstoornissen

402

Deel 3: Evidentie, effect en efficiëntie van stemtherapie: een stand van zaken

407

Referenties 421 Glossarium 463 Afkortingen 483 Appendix 489 Trefwoordenlijst 495 Stem in beeld