Inhoud
Woord vooraf
13
Situering van het gebied en de uitgangspunten
15
1. Inleiding 2. 2.1. 2.2. 2.3.
Uitgangspunten Eenheid geest-lichaam Leer van het menselijke zich bewegen Interactie tussen het kind en de omgeving
17 17 18 20
Tot slot
23
Deel 1: Normale motorische ontwikkeling
25
1. Term ontwikkeling 2. 2.1. 2.2. 2.3.
27
Visies op ontwikkeling, theoretische en praktische implicaties Nativistische oriëntatie Empiristische oriëntatie Organismische oriëntatie
29 29 30 31
Tot slot
33
3. Motorische ontwikkeling gedurende de eerste levensjaren 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.2. 4.2.1. 4.2.2.
15
35
Basismotorische vaardigheden Locomotorische vaardigheden Lopen Springen Objectcontrole Werpbeweging Vangen
45 45 45 46 47 48 49
Tot slot
50
66 IInhoud Inhoud
1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2.
Deel 2: Psychomotorische diagnostiek
53
Inleiding
53
Hoofdstuk 1 : Psychomotorische diagnostiek bij kinderen
55
Motorisch domein Motorische ontwikkeling Begripsomschrijving Meetinstrumenten A. Ontwikkelingstests • Bayley Scales of Infant Development • Peabody Developmental Scales B. Basismotorische tests • Clinical Observations of Motor and Postural Skills • Test of Gross Motor Development C. Perceptueel motorische tests • Lincoln Oseretsky Test Kurzform 18 • Bruininks-Oseretsky test of Motor Proficiency • Movement Assessment Battery for Children • Motoriktest für vier- bis sechsjährige Kinder • Maastrichtse Motoriek Test • Checklist motorischer Verhaltensweisen • Developmental Coordination Disorder Questionnaire
55 55 55 57 57 57 59 61 61 63 65 67 68 71 74 76 78 79
Tot slot
81
1.2. Coördinatie 1.2.1. Begripsomschrijving 1.2.2. Meetmethoden • Körper-Koordinationstest für Kinder • Hamm Marburger Körper-Koordinationstest für Kinder • Trampolin Körperkoordinationstest Tot slot 1.3. Lateralisatie 1.3.1. Begripsomschrijving A. Theorieën B. Belang van een duidelijke lateralisatie 1.3.2. Meetmethoden A. Vragenlijsten B. Demonstraties zonder concreet materiaal C. Concrete opdrachten • Lateralisatieproef van Vallaey • Hand Dominanz Test Tot slot
83 83 84 84 86 87 88 89 89 89 90 91 91 92 92 92 93 95
I
Inhoud 7 7 Inhoud
1.4. Handvaardigheid 1.4.1. Begripsomschrijving A. Indeling van Fleishman B. Indeling van Guilford C. Indeling van Baedke 1.4.2. Meetmethoden • Epreuve de pointillage • Gibson Spiral Maze Test • Purdue Pegboard • Wide Range Assessment of Visual Motor Ability • Kent Visual Perceptual Test • Beery-Buktenica Developmental Test of Visual-Motor Integration Tot slot 1.5. 1.5.1. 1.5.2. 1.5.3.
Schrijven Begripsomschrijving Schrijfvoorwaarden Ontwikkeling van de schrijfmotoriek A. Schrijfbewegingen B. Pengreep C. Schrijfhouding D. Ontwikkelingsstadia van het schrijven 1.5.4. Schrijfstoornissen 1.5.5. Meetmethoden A. Productevaluatie • Graphomotorische Testbatterie • Beknopte beoordelingsmethode voor kinderhandschriften • Test of Handwriting Skills • Detailed Assessment of Speed of Handwriting B. Procesevaluatie C. Evaluatie van de schrijfhouding • Beoordeling van de schrijfhouding en schrijfbeweging • Observatie van pengrepen Tot slot 1.6. Lichaamsschema 1.6.1. Begripsomschrijving 1.6.2. Meetmethoden A. Lichaamsplan en lichaamsbesef • Vingergnosieproef • Test d’imitations des gestes • Tonen en benoemen van lichaamsdelen • Test du Schéma corporel
96 96 96 100 101 103 103 104 106 107 108 110 112 112 112 113 113 113 114 115 115 116 117 118 118 119 121 123 125 126 126 126 128 129 129 131 131 131 133 134 135
88 IInhoud Inhoud
1.7. 1.7.1. 1.7.2.
2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2.
2.2. 2.3. 2.4. 3. 3.1. 3.2. 3.2.1. 3.2.2.
B. Lichaamsidee • Physical Self Description Questionnaire Tot slot Ruimtelijke oriëntatie Begripsomschrijving Meetmethoden • Test van Piaget-Head • Ayres Space Test Tot slot Motorisch-cognitief domein Visuele perceptie Begripsomschrijving Meetmethoden • Spatial Orientation Memory Test • Test of Visual Perceptual Skills • Development Test of Visual Perception Auditieve perceptie • Ritmeproef van Stambak Het probleem oplossend vermogen • Thinking Creatively in Action and Movement Motorische leerstijl Tot slot Sociaal-affectief domein Bilder Angst Test Zelfconcept Inleiding Meetmethoden • Zelfperceptieschalen van Harter • Self Perception Profile for Adolescents • Self Description Questionnaire I • Self Description Questionnaire II Tot slot
137 138 140 140 140 143 143 145 146 147 147 147 147 147 148 151 153 153 155 155 157 158 159 159 161 161 166 166 167 169 174 178
Hoofdstuk 2 : Psychomotorische diagnostiek bij volwassenen
179 179 179 179 180 181 182 182
1. Kwantitatieve observaties 1.1. Individuele tests • Minnesota Rate of Manipulation Test • Minnesota Spatial Relations Test • Purdue Pegboard • Wiener Determinationgerät Tot slot
I
Inhoud 9 9 Inhoud
1.2. Lichaamsbeleving en zelfbelevingsvragenlijsten 1.2.1. Inleiding 1.2.2. Meetmethoden • Body-Cathexis en de Self-Cathexis schaal (BC en SC) • LichaamsAttitude Vragenlijst (LAV) • Frankfurter Körperkonzeptskalen (FKKS) • Self Description Questionnaire III • Physical Self Perception Profile Tot slot 1.3. Groepstests 1.3.1. Observatiemethode van Van Roozendaal • Ontwikkeling • Structuur van de test A. Huidig bewegen B. Bewegingsniveau C. Berekening van het niveau en de niveaulijn • Psychometrische kwaliteiten van de test • Diagnostische mogelijkheden van de test Tot slot 1.3.2. Leuvense Observatieschalen voor gebruik in de psychomotorische therapie (LOVIPT) • Ontwikkeling • Structuur van de test • Psychometrische kwaliteiten van de test • Diagnostische mogelijkheden van de test Tot slot 2. Kwalitatieve observaties 2.1. Bewegingsuitdrukkingskenmerken bij psychisch gestoorde volwassenen
183 183 184 184 185 189 192 194 197 198 198 198 198 198 200 202 202 203 203 204 204 206 208 209 210 210 210
Tot slot
216
Deel 3: Therapeutische doelstellingen
223
1. 1.1. 1.2. 1.3.
Situering van de problematiek Formuleringsproblematiek Inventarisatieproblematiek Classificatieproblematiek
225 225 225 226
2. 2.1. 2.2. 2.3.
Doelstellingen bij kinderen Wenselijke doelstellingen Actueel geldende doelstellingen Feitelijke doelstellingen
227 227 228 230
10 I Inhoud Inhoud 3. 3.1. 3.2. 3.3.
Doelstellingen bij volwassenen psychisch gestoorden Wenselijke doelstellingen Actueel geldende doelstellingen Feitelijke geldende doelstellingen
231 231 232 234
Tot slot
234
Deel 4: Psychomotorische opvoeding en psychomotorische 235 therapie 1. Technieken van PM-opvoeding en therapie 1.1. Inleiding 1.2. Algemene beschouwingen betreffende technieken in de psychomotorische opvoeding en therapie 1.3. Een oneindig aantal variatiemogelijkheden 2. 2.1. 2.2. 2.2.1.
2.2.2. 2.3. 2.3.1.
2.3.2.
2.3.3.
Psychomotorische opvoeding Basiselementen van de psychomotorische opvoeding Psychomotorisch leren Denkstimulerende technieken • Zelfinstructiemethode van Meichenbaum • Instrumental Enrichment Program van Feuerstein • Cognet van Greenberg Technieken vanuit motorisch leren Didactiek van het leren schrijven Bewegingsgrammatica • Rotatierichting • Principes bij het trekken van lijnen • Regels bij het tekenen van geometrische figuren Cursief versus blokschrift • Continue en discontinue bewegingspatronen • Kenmerken van het cursief schrift • Kenmerken van het blokschrift • Evaluatie van het cursief- en blokschrift • Lettervormen op basis van inzichten in de psychomotoriek Bewegingsleerprocessen • ‘Tracing’ versus ‘copying’ • Oriënteringen van Pantina • Inzichten vanuit de psychomotoriek
3. Bewegingspedagogiek volgens Sherborne Tot slot
237 237 237 238 242 242 243 243 244 245 248 248 250 250 251 251 252 252 252 254 254 254 255 256 256 256 257 259 261
I
Inhoud 11 Inhoud
4. Psychomotorische therapie 4.1. Functietraining 4.2. Psychomotorische psychotherapie 5. 5.1. 5.2. 5.3. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.3.1. 6.3.2. 7. 7.1. 7.1.1. 7.1.2. 7.1.3. 7.1.4. 7.1.5. 7.2.
262 263 266
Tot slot
269
Houding van de therapeut ‘Joining’ als invoeging ‘Joining’ als conditio-sine-qua-non voor herstructurering ‘Joining’ in zijn praktische toepassing
270 270 271 271
Tot slot
274
‘Evidence based’ psychomotorische diagnostiek en therapie Inleiding Hoe informatie verzamelen? ‘Evidence based’: waarnaar op zoek? Reviews Meta-analyse
275 275 275 276 278 278
Tot slot
279
Resultaten van wetenschappelijk onderzoek Bij kinderen en jeugdigen ‘Evidence based’-onderzoek in verband met onderzoeksinstrumenten ‘Evidence based’-onderzoek in verband met effecten van therapie Motoriek Motorisch cognitief Psychomotorische psychotherapie Bij volwassenen
280 280 280 282 283 284 286 288
Tot slot
290
Referentielijst
291
Register
315
