leerlingendossier bij een film voor leerlingen vanaf het 3de leerjaar
voor de film Een afgelegen kustdorpje in het noorden van IJsland, bijna 300 jaar geleden. Boaz, het 11-jarige zoontje van de dominee, merkt op een dag een vreemd harig wezen op in de verte, waggelend over de sneeuwvlakte. De mensen uit het dorp denken dat ze weten wat het is: een boze geest, nee een ijsbeer, nee een zeemonster! Of misschien wel de duivel? Samen gaan ze op jacht om het verschrikkelijke monster te vangen. Alleen Boaz gelooft niet in al die praatjes en ontdekt wie de vreemdeling is…
Ikingut IJsland 2000 '87 regie: Gisli Snaer Erlingsson scenario: Jon Steinar Ragnarsson camera: Sigurdur Sverrir Palsson muziek: Kjartan Kjartansson productie: Hrönn Kristinsdottir Voor Icelandic Film Corporation co-producenten: Filmhuset (Noorwegen) Zentropa Productions (Denemarken) hoofdrolspelers: Hjalti Rúnar Jónsson (Boaz) - Hans Tittus Nakinge (Ikingut) - Pálmi Gestsson (Thorkell) - Magnus Ragnarsson (vader) - Freydis Kristofersdottir (Asa) - Finnus Gudmundsson (Illugi)
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
1
na de film
Wist je dat het woord 'Eskimo's' eigenlijk een scheldwoord is? Eskimo's betekent rauwvleeseters. Daarom kan je beter spreken van ‘Inuït’ ik vond de film…
ik vond het tof dat…
ik onthoud zeker…
bah, even saai als…
er kwamen bijna tranen toen…
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
2
Het verhaal speelt zich ongeveer 300 jaar geleden af. Dat kan je wel merken aan de kledij en aan de manier waarop de mensen leefden. Je krijgt dus niet het leven van nu te zien. Heb je een idee hoe Inuït uit Groenland nú leven? Waaraan denk je bij het woord ‘Inuït’? Kan je hiervan een tekening maken?
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
3
Wist je dat het woord 'iglo' huis betekent en dat wat wij een iglo noemen eigenlijk een 'igluigaq' is? De Inuït wonen niet in een 'iglo' Ze bouwen zo'n sneeuwhut enkel als ze dagen na elkaar op jacht gaan. Op minder dan 1 uur tijd hebben ze een igolo in elkaar gestoken. Inuït wonen net als wij in een huis. Meestal is het huis bij hen wel van hout, net als in heel wat andere delen van de wereld (bv in de VSA).
Wist je dat er altijd sneeuw ligt in Groenland? Soms kan het er tot –50°C zijn. Elke winter is de zee tussen Groenland en IJsland bevroren. In de zomer wordt het in Groenland nooit echt donker en in de winter is het dan weer maar ongeveer 3 uur per dag licht.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
4
wie zijn ze? 'Ikingut' gaat over bang zijn voor mensen die er anders uitzien dan jezelf. Alleen Boaz wil immers vriend worden met Ikingut. De mensen van het dorp denken dat Ikingut slecht is omdat hij een andere huidskleur heeft dan zij en omdat hij een andere taal spreekt. Dit zijn vooroordelen. Boaz en Angutteraque, zoals Ikingut eigenlijk heet, zijn dus verschillend van elkaar. Maar tegelijkertijd hebben ze ook heel wat gelijkenissen. Kan je enkele verschillen en gelijkenissen noemen?
Ikingut
Boaz verschillen
*
*
*
*
*
* gelijkenissen * * * *
Zijn de verschillen tussen Boaz en Angutteraque vooral uiterlijk of zijn de twee jongens helemaal anders van karakter?
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
5
geloof jij er ook in? Het verhaal speelt zich 300 jaar geleden af en toen was de wereld helemaal anders dan nu. Zowel in IJsland als hier bij ons. Want hoe was het hier 300 jaar geleden? Waarvan waren de mensen bang? Waaraan hechtten zij geloof? Kan je de situatie vergelijken met het IJsland uit de film of helemaal niet? Herken je nog enkele van die zaken in je eigen leven?
Wist je dat het heel moeilijk is om een film te maken in de sneeuw? Als een opname mislukt moeten alle sporen worden weggewist of moet de scène verplaatst worden. Natuurlijk is het ook heel koud in de sneeuw en moet je goed opletten dat de camera niet bevriest.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
6
kikkers & vogels: machtsverhoudingen 'Ikingut' vertelt het verhaal van een kleine jongen die het opneemt tegen enkele volwassenen in het dorp. Thorkell is een machtig man, Boaz is nog maar een kind; de ene mag zelfs in de kerk roepen, de ander moet zijn mond houden. Dit verschil heeft de regisseur op een speciale manier gefilmd. Wanneer iemand zich klein voelt of zwak is krijg je die persoon van boven af te zien. Dat noemen ze 'vogelperspectief'. Is iemand sterk en heeft hij veel macht dan wordt hij van beneden uit gefilmd. Dat noemen ze dan weer 'kikkerperspectief'. Kan jij bij de volgende foto's schrijven hoe het gefilmd is? En kan je er ook het juiste onderschrift bij plaatsen?
1. Thorkell is machtig; hij is een belangrijk man.
2. In de gevangenis voel je je machteloos.
3. De Inuït is groot en indrukwekkend.
4. Van deze bezoeker is zelfs Thorkell bang.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
7
leerkrachtendossier bij een film voor leerlingen van het 3de leerjaar en ouder
voor de film
over de film Zelden zag je zo’n ‘witte’ film. En zelden toonde een film de kleur wit in zoveel schakeringen en verschijningsvormen. Het decor van alom aanwezige sneeuw en ijs drukt overweldigend z’n stempel op de film, net zoals het dat doet op het leven van de kustbewoners: witte sneeuw met hier en daar een donkere rotsmassa, dat is het kleurenpalet van 'Ikingut'. Verder is alles grijs, zelfs de kledij van de mensen die compleet opgaan in het decor. Niet toevallig: de machtige natuur herleidt de mens inderdaad tot een nietig stukje decor. Ook het kerkje en de verspreid staande huisjes zijn nietige stipjes, terwijl op de klankband voortdurend het suizende geluid te horen is van de wind die jaagt over het ijs. Regisseur Gislis Snaer Erlingsson: "De film speelt zich af in een kleine, gesloten gemeenschap, omringd
door de overweldigende natuur. Het is een plek waar iedereen leeft met eb en vloed, met leven en dood en met de natuur die hard en onverbiddelijk is. De natuur is eigenlijk één van de hoofdpersonages in mijn verhaal."
De opnames gebeurden nabij Reykjavik aan het Kleifarvatnmeer en in het skigebied van Hveradalir. 'Ikingut' slaagt erin om een handicap (de eentonigheid van het decor) aan te wenden als een pluspunt: een unieke introductie in een visueel heel bijzondere wereld. De opnames van 'Ikingut' verliepen in extreme koude: de strengste winter van de eeuw in IJsland (december 1999 - april 2000). G. S. Erlingsson: "Al het slechte weer dat je in de film ziet, was écht. Soms was de toestand zo kritiek
dat we de opnames moesten stoppen. Maar dat betekende geen extra rust: we hadden elke helpende hand nodig om ons materiaal te beschermen tegen de storm, hopend dat we onze 'nederzetting' (4 hutten) veilig en wel zouden terugvinden wanneer de wind ging liggen. Tevergeefs: het huis van de ‘sheriff’ werd tot 4 maal toe door de wind tot sprokkelhout herleid. Gelukkig vielen er onder de crew geen slachtoffers, al was het soms op het nippertje."
Filmen in sneeuw en ijs is sowieso geen pretje. De koude bemoeilijkt het werk en kan het filmmateriaal beschadigen. Voor de acteurs betekent filmen vaak 'lang wachten', en dat doe je natuurlijk liever in een lekker comfortabele omgeving. En in de sneeuw laat je ook sporen na. Als een scène niet van de eerste keer op-en-top is (en meestal maakt men van één scène toch verschillende 'take's'), moet je al die sporen weer uitwissen, of de hele set enkele meters verplaatsen. Gelukkig heeft een regisseur ook hulpmiddelen om de omstandigheden naar z'n hand te zetten. Trucages zijn tegenwoordig vaak het werk van computers, maar voor 'Ikingut' bediende men zich van meer klassieke middelen.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
8
G.S. Erlingsson: "Met 'Ikingut' wou ik een echte ouderwetse film maken. Ik vond het dus niet erg om
terug te vallen op ouderwetse trucage-technieken. Zo namen we de sneeuwlawine op in een maquette. In die scène gebruikten we geen echte sneeuw, maar een mengsel van bloem en zout. Terwijl we het zout uitgestort zagen over die polyester poppenhuisjes leek het ons hoogst onwaarschijnlijk dat dit zou lijken op een echte lawine. Maar toch: het resultaat mag gezien worden."
Een ander probleem was de samenwerking met Hans Tittus Nakinge, die de rol van Ikingut speelt. G.S. Erlingsson: "Hans Tittus woont aan de oostkust van Groenland. We kwamen hem op het spoor
dankzij de leraar drama aan de plaatselijke school. Hij werd op de set begeleid door zijn vader en door een tolk om het taalprobleem te beperken: Hans spreekt enkel een plaatselijke taal die slechts door 8.000 mensen in deze wereld gesproken wordt."
'Ikingut' vertelt een rechtlijnig verhaal, dat zonder veel omwegen of tijdsprongen naar de ontknoping leidt. Het is (zeker in jeugdfilms) een gekend verhalend procédé: 2 individuele personages vinden elkaar, tasten elkaar (figuurlijk) af, verbreden door het onderlinge contact elkanders horizon en nemen tenslotte afscheid. Slechts op zeldzame momenten wordt die strakke verhaallijn doorbroken, b.v. door een misleidende droomscène (Ikingut verschijnt als een monsterlijke ijsduivel aan de slapende Thorkell) en door het verrassende einde (ook wij weten niet wat er met Boaz en Ikingut gebeurd is; we komen het samen met de dorpelingen te weten wanneer het schip met de beide jongens aan boord aanlegt in het dorp).
over de regisseur en de acteurs Regisseur Gisli Snaer Erlingsson is een bescheiden man op de achtergrond, maar ook een bekwaam cineast die de stiel leerde bij de IJslandse Openbare Omroep IBS. Na zijn langspeelfilmdebuut 'Behind Schedule' (1993) trekt hij de aandacht met 'Benjamin Dove' (1996). In 'Ikingut', zijn 3de film, komt zijn talent tot volle ontplooiing. Daarnaast regisseerde hij diverse documentaires, kortfilms en tv-series. Hoofdacteur Hjalti Runar Jonsson (Boaz) was bij de opnames 11 jaar oud. Hij woont in Reykjavik maar trekt in de zomer graag naar zijn vaders boerderij in het noorden, de ideale pleisterplaats voor een jongen die gek is op het ruwe boerderijwerk, op dieren en op paardrijden. Hjalti Runar Jonsson: "Mijn moeder is actrice en regisseuse. Op zoek naar een 9-jarige hoofdacteur
vroegen ze haar of ik auditie wilde doen. Ik stond al op de planken van een theater, maar nog nooit voor de camera. Moeder had me gewaarschuwd. Als ik toezegde, zou ik de gevolgen moeten dragen: een lange tijd weg van huis en lange, koude werkdagen. Ze had gelijk: het was heel zwaar. Veel buitenopnames, dat betekende: uren wachten, vaak in de ijzige kou. Gelukkig schoot ik goed op met mijn tegenspeler Hans Tittus Nakinge. We zijn goede vrienden geworden en hebben veel samen gespeeld, hoewel we elkanders taal niet spreken."
En heb je de smaak van het acteren nu voorgoed te pakken? Hjalti: "Na 'Ikingut' speelde ik nog een kleine rol in een film van mijn moeder en ik deed mee in een
tv-serie. Daardoor ben ik nu zo’n beetje een bekend IJslands gezicht; kinderen spreken me aan op straat. Maar IJsland is Hollywood niet: iedereen doet hier nog heel normaal. En hoe leuk ik acteren ook vind, toch zou ik nog heel graag boer worden, net als mijn grootvader." Bronvermelding: WereldKIDS en het Regus London Filmfestival
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
9
over IJsland IJsland is het op één na grootste eiland van Europa en ruim drie keer zo groot als België. Het ligt in het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan, net ten zuiden van de poolcirkel. 300km ten westen van IJsland ligt Groenland en 1000km ten oosten van IJsland ligt Noorwegen. geschiedenis Hoewel er Romeinse munten op IJsland gevonden zijn is dit geen sluitend bewijs voor de theorie dat Grieken of Romeinen het land ontdekt hebben. Wat wel zeker is, is dat de allereerste bewoners van IJsland Ierse monniken waren die zich aan het einde van de 8ste eeuw op het eiland vestigden. De monniken werden rond 874 door de Vikingen verdreven. In 1000 werd het christendom als nieuwe godsdienst aanvaard. Door onderlinge twisten van de adellijke families raakte IJsland in 1262 onder Noorwegen. Door de Unie van Kalmar (1397) kwam het samen met Noorwegen onder Deens bestuur. Nadat het lutheranisme in Denemarken staatsgodsdienst werd, werden ook de IJslanders verplicht over te stappen op het lutherse geloof. In 1602 besloot Denemarken tot een handelsmonopolie, waardoor alleen Deense kooplui handel mochten drijven met de IJslanders. De IJslandse producten werden echter slecht betaald. De 18de eeuw werd het dieptepunt uit de IJslandse geschiedenis. Een pestepidemie, aardbevingen, vulkaanuitbarstingen en het mislukken van de oogsten maakten vele duizenden slachtoffers. De 19e eeuw bracht een ommekeer. In 1854 werd het Deense handelsmonopolie opgeheven en in 1874 kwam Denemarken aan het verlangen naar autonomie tegemoet en kreeg IJsland een eigen grondwet. Ook daarna moesten de Denen steeds meer rechten prijsgeven, totdat IJsland in 1918 een zelfstandig koninkrijk werd. Alleen de bescherming van de territoriale wateren en veel buitenlandse zaken werden door de Denen behartigd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren het dan weer de Engelsen en Amerikanen die het eiland - uit strategische overwegingen - bezetten. Op 17 juni 1944 werd, na een volksstemming, uiteindelijk de republiek uitgeroepen. Ondertussen laait regelmatig een 'kabeljauwoorlog' op tussen IJsland en GrootBrittannië. taal De officiële taal is het IJslands, een verbastering van het Oud-Noors. Het IJslands is een Germaanse taal die in de loop der eeuwen nauwelijks veranderd is. Hoewel er wel buitenlandse invloeden te merken zijn, zijn de schrijftaal en de grammatica grotendeels hetzelfde gebleven. De geïsoleerde ligging en het kleine aantal inwoners zijn natuurlijk van groot belang hierbij. Het enige wat wel sterk veranderd is, is de taalklank. Opmerkelijk is verder dat in het IJslandse alfabet nog letters voorkomen die elders in Europa allang verdwenen zijn. natuur Vulkaanuitbarstingen, lavastromen en aardbevingen geven IJsland nog steeds een ander aanzien. De laatste aardbevingen met een kracht van 6.5 op de schaal van Richter dateren van juni 2000. Driekwart van het land bestaat uit zand- en grindwoestijnen, gletsjers, rotsen en lavavelden. Dat houdt in dat slechts een kwart van IJsland blijvend begroeid is. Door de zware regenval en het water van de vele smeltende gletsjers is IJsland rijk aan rivieren en meren. Door de snelle stroming zijn de rivieren echter niet bevaarbaar. Ondanks de noordelijke ligging zijn de korte zomers koel en de lange winters relatief zacht. Dit is een gevolg van de invloed van de golfstroom en de iets koelere Groenlandstroom. Wolken, mist en neerslag komen het hele jaar door voor. De gemiddelde jaartemperatuur in Reykjavik, de hoofdstad van IJsland, is 4,3°C. Door de noordelijke ligging wordt het 's zomers nauwelijks of niet donker. In november, december en januari is het daarentegen maar enkele uren per dag licht. Toen de eerste bewoners zich op IJsland vestigden waren grote delen (20%) van IJsland bebost. Wat nu direct opvalt is het bijna geheel ontbreken van bossen door o.a. het kappen van bomen en begrazing door schapen. Om verdere ontbossing en erosie tegen te gaan is men op verschillende plaatsen begonnen met het aanplanten van nieuwe bossen. De dierenwereld is niet erg rijk aan soorten. Dit komt vooral door de noordelijke ligging en door het feit dat de dierenwereld nog niet zo oud is (geologisch gezien is IJsland nog maar twintig miljoen jaar
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 10
oud terwijl de oudste gesteenten op aarde 4600 miljoen jaar oud zijn). Reptielen, amfibieën en dagvlinders komen b.v. niet voor. Maar ook stekende insecten als bijen, wespen en horzels kan je niet vinden in IJsland. Bijna alle landzoogdieren zijn met opzet of per ongeluk ingevoerd. Alleen de poolvos is altijd aanwezig geweest. Van grote waarde voor het IJslandse volk zijn de IJslandse pony en het IJslandse schaap (het paard als transportmiddel en het schaap voor zijn vlees en zijn vacht). Zonder deze dieren zou IJsland onbewoond zijn geweest. In het oosten van het land komen grote kuddes rendieren voor. In de wateren rond IJsland laten zich twee soorten zeehonden en ook dolfijnen en walvissen zien. Verder zwemt er overvloedig kabeljauw, koolvis, heilbot en haring. Er komen ongeveer 300 vogelsoorten voor, waarvan het grootste deel trekvogel is.
over de Inuït en Groenland De Inuït wonen in een paar van de meest onherbergzame landen ter wereld. Het grootste deel van het jaar zijn de zeeën er bevroren en is het land bedekt met sneeuw. Het gaat om een volk van ongeveer 100.000 mensen, die leven in het poolgebied van Siberië, Alaska, Canada en Groenland. De Inuït kunnen in twee hoofdtaalgroepen verdeeld worden: de Yupik, die in Siberië en in het westen van Alaska wonen en de Inupiaq die in het oosten van Alaska, in Canada en in Groenland leven. Ikingut is één van hen. Hij komt uit Groenland. In 1977 besloot men op de Noordpoolconferentie van de Inuït om het woord 'Inuït' te gebruiken voor elke groep Eskimo's, ook al hadden ze plaatselijk andere namen. De naam 'Eskimo's' kreeg het volk van de Algonkin-indianen en betekent 'rauwvleeseters'. De Inuït eten namelijk veel van hun voedsel rauw. Aangezien het woord Eskimo niet echt een positieve betekenis heeft werd de voorkeur gegeven aan Inuït, wat 'volk' of 'mensen' betekent. Het enkelvoud van Inuït is Inuk. Omdat het in het verre noorden erg koud is, kunnen de Inuït geen gewassen verbouwen en moeten ze het hebben van het vlees van de dieren waar ze op kunnen jagen, zowel op zee als op het land (vissen, zeehonden, ijsberen, walrussen, kariboes, muskusossen,...). Natuurlijk kunnen Inuït ook naar de winkel gaan om eten te kopen maar de voeding is er erg duur. Alles moet immers vanuit het zuiden per schip of per vliegtuig worden aangevoerd. Het grootste deel van het jaar moeten ze het stellen zonder groenten en fruit maar dat is geen enkel probleem. De huid van een walvis en de lever van een zeehond bevatten net zoveel vitamine C als sinaasappels en grapefruit. En blijkbaar leven de Inuït op deze manier heel gezond want medisch onderzoek wees uit dat er onder hen weinig zijn met kanker, diabetes of hartkwalen. geschiedenis De Inuït, de oerbewoners van Groenland, kwamen uit Alaska. Ongeveer 5000 jaar geleden maakten zij de overtocht tijdens een klimatologisch warme periode. Ongeveer 1000 jaar voor Christus kwam een ander volk aan in Groenland. Zij brachten als eersten honden mee die gebruikt werden als lastdieren. De twee volkeren versmolten en vestigden zich wat zuidelijker. Nog eens 900 jaar later kwam een groep inwoners van Canada aan op Groenland. Zij introduceerden de harpoen en de eerste sneeuwhutten die wij iglo's noemen. In 1261 werd Groenland geannexeerd door Noorwegen en er werd een handelsmonopolie afgekondigd. Eind 13de eeuw werd het weer kouder op Groenland waardoor de gletsjers oprukten. Rond 1400 was er geen enkel contact meer mogelijk met Groenland en na de verovering door Denemarken van Noorwegen in 1380 duurde het een hele tijd voordat geprobeerd werd om van Groenland weer een kolonie te maken. Hoewel de Deense koning Christian IV Groenland al in 1605 claimde, duurde het tot 1721 voordat er terug een handelspost en een zendingspost gevestigd werden. In 1776 riepen de Denen een handelsmonopolie uit waardoor alleen Deense schepen handel mochten drijven met Groenland. Dit handelsmonopolie zou uiteindelijk duren tot 1950. In 1953 werd Groenland officieel een provincie van Denemarken en werden de Groenlanders volwaardige Deense staatsburgers. Twintig jaar later wou de bevolking van Groenland echter meer zeggenschap hebben, vooral over binnenlandse aangelegenheden. In 1979 sprak de Groenlandse bevolking zich in een volksstemming uit voor gedeeltelijke autonomie. Groenland heeft wel dezelfde onderwijsstructuur als Denemarken. Middelbaar onderwijs wordt vaak op kostscholen gegeven in de steden. De hoofdstad Nuuk is het onderwijscentrum van het land. De Universiteit van Groenland is hier gevestigd (ca. 100 studenten) en verder een leraren- en een verpleegstersopleiding.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut'
11
Vijfhonderd Groenlandse studenten studeren per jaar in Denemarken en keren vooral terug als ingenieur, arts of psycholoog. De meeste leraren bij het voortgezet onderwijs op Groenland zijn Denen. taal De gemeenschappelijke stamtaal van de Inuït uit Groenland, Canada en Alaska vormt het Inukitut. De Groenlandse variant heeft veel Deense leenwoorden en heeft nog steeds geen officiële spelling zodat bijvoorbeeld de schrijfwijze van plaatsnamen kan verschillen. Het Groenlands is een polisynthetische taal waarin gedachten en zinnen uitgedrukt worden in één woord waaraan voor- en achtervoegsels toegevoegd worden. De tweede taal die bijna iedereen spreekt is het Deens. Een klein aantal Groenlanders spreekt Engels. Getallen gaan in het Groenlands niet verder dan twaalf. Alles meer dan twaalf wordt 'veel' genoemd. Wil men toch verder tellen dan gaat men verder met Deense getallen. natuur Groenland (Kalaallit Nunaat) is het grootste eiland ter wereld. Geografisch gezien behoort het tot het Noord-Amerikaanse continent. Groenland heeft het oudste landschap ter wereld (ongeveer 3,7 miljard jaar oud) Ongeveer 2 miljoen km2 (ca. 82%) van Groenland is bedekt met een pak landijs van gemiddeld 1600 meter dik en er zijn stukken die meer dan 3.000 meter dik zijn. De oppervlakte van deze enorme ijsvlakte is net zo groot als de oppervlakte van Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje samen. Alleen een toendragebied in het noorden (Pearyland) en een 250 km brede kuststrook zijn ijsvrij. Door het gewicht van het ijs is de bodem van het binnenland op sommige plaatsen gezakt tot 360 meter onder zeeniveau. Het landijs op Groenland is verdeeld in een noord- en zuidkap en kan gezien worden als een soort gletsjer. Aan de rand van het landijs bevinden zich gletsjertongen die in de zee afdalen. De brokken ijs die in de zee schuiven zijn ijsbergen. Eén daarvan werd de Titanic fataal. Deze ijsbergen kunnen wel 100 meter boven het water uitsteken. Onder water bevindt zich het grootste gedeelte van de ijsberg, 6/10 tot 9/10 deel. Door de bevriezing van de zeespiegel ontstaat in het noorden en noordoosten het zee-ijs, ook wel pakijs genoemd als het aan alle kanten vast en onbeweeglijk ligt. Tot nu toe is het geen enkel schip gelukt om helemaal om Groenland heen te varen. Langs de westkust loopt de golfstroom waardoor de temperatuur ’s zomers gemiddeld tussen de 5 en 18°C ligt, zowel in het noorden als in het zuiden. In de zon loopt de temperatuur tot boven de 20°C op. Op het landijs wordt het gemiddeld niet warmer dan –11°C. De temperatuurverschillen zijn ’s winters veel groter. In het noorden kan de temperatuur tot –50°C dalen en in het zuiden tot –20°C. In 1954 werd de laagste temperatuur ooit gemeten, -70°C. Sommige mensen menen dat het poolgebied het land ten noorden van de poolcirkel is. Anderen vinden dan weer dat het juister is om te zeggen dat het het gebied is waar de grond tot 1 meter diepte nooit ontdooit (dit noemt men permafrost). Dit gebied is te herkennen aan de boomgrens. Groenland, het land waar Ikingut van afkomstig is bevindt zich in het poolgebied. In het poolgebied is het verschrikkelijk koud en in de winter is het er ook heel lang donker. In sommige gebieden gaat de zon aan het eind van oktober onder en komt ze begin februari pas weer op. In de zomer is het aan één stuk door licht. Dat komt omdat de as van de aarde schuin naar de zon is toegekeerd, terwijl hij om de zon draait. Dit alles zorgt ervoor dat in het noorden van Groenland twee bijzondere natuurverschijnselen waar te nemen zijn: de middernachtzon en het noorderlicht. Hoe verder men in de richting van de Noordpool gaat, hoe hoger de zon aan de hemel staat en hoe langer de zon achter elkaar blijft schijnen. De poolcirkel, die door het noorden van Groenland loopt, is de breedtegraad waarop de zon in de nacht van 21 op 22 juni net boven de horizon blijft staan. De middernachtzon is ook in zuidelijker delen van Groenland waar te nemen. Hartje zomer kan men dan zonder veel problemen ’s nachts op straat de krant nog lezen. Omgekeerd blijft de zon ’s winters op de poolcirkel onder de horizon staan en op de noordpool heerst dan de poolnacht. In het uiterste noorden is de zon in de winter maar maximaal drie uur per dag te zien. Het noorderlicht of poollicht is in heldere, koude winternachten te zien. Uit zonnevlekken worden richting aarde elektrische deeltjes weggeschoten die door het magnetisch veld om de aarde naar de hogere luchtlagen gestuwd worden en daar beginnen te gloeien. Er ontstaan dan schitterende kleurschakeringen in bogen en stralen. Het allermooiste is de noorderlichtkroon als al die bogen en stralen als een kroon boven de pool lijken te hangen. Het noorderlicht is gedurende het hele jaar door te zien boven Groenland.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 12
uitdieping leerlingendossier
na de film Je kan de leerlingen individueel de (vereenvoudigde) vragen in hun dossier laten invullen. Toch is het aan te raden de leerlingen in groep te laten zoeken naar mogelijke verklaringen. Als leerkracht kan je misschien enkele opvallende antwoorden noteren die later het vertrekpunt van een groepsgesprek kunnen vormen. Hou er ook rekening mee dat het niet de bedoeling is dat de leerlingen de dieper liggende betekenis achter een aantal zaken gaan vinden. De verklaringen bij de vragen zijn enkel ter duiding. Je kan ze aan de leerlingen meegeven indien er behoefte aan is. Verder is het opzet van dit dossier de leerlingen te doen stilstaan bij een aantal waarden en hun kritisch denken hierover te stimuleren. Je gaat met hen dus niet op zoek naar sluitende antwoorden op vragen, het is eerder het uiten van een eigen standpunt of mening. tips voor het leiden van een groepsgesprek - Voor je aan een groepsgesprek begint is het belangrijk eerst jezelf, bij wijze van voorbereiding, te bevragen. Door zelf eerst na te denken over het onderwerp krijg je er voeling mee en kom je niet zo snel voor verrassingen te staan. Praat er eventueel over met een collega. - Zet jezelf bij het bord en noteer toonaangevende opmerkingen. Op deze manier blijft iedereen een overzicht houden en kan ernaar terug verwezen worden in de loop van het gesprek. - Zorg dat iedereen mekaar kan zien, bv door de stoelen in een kring te zetten. - Bewaak het tempo. Zorg dat niet te snel heen en weer gesproken wordt want dan gaat de helft van de opmerkingen verloren. Dit kan je doen door het stellen van tussenvraagjes als: - Wat bedoel je precies? - Herhaal dat nog eens? - Vat dat eens kort samen. - Zeg dat eens in 1 of 2 woorden. - Bedoel je dit: …? - Als gespreksleider doe je zelf niet mee aan de discussie. Zorg wel dat je betrokken bent en benoem je rol. - Je hoeft natuurlijk niet alle vragen de revue te laten passeren. Je kan er ook vooraf enkele uitpikken waarover je met de leerlingen wil praten of kies er samen met je klas enkele uit. Probeer in dit geval wel het onderwerp te bewaken, m.a.w., wijk niet af van de vraag. - Hou in elk geval de klok in de gaten. Na 45 minuten babbelen heeft het gesprek waarschijnlijk het beste gehad. Rond de discussie af met een eventuele conclusie. Let wel, je bent met je groep niet op zoek naar een sluitend antwoord!
Ik vond de film … Ik vond het tof dat … Ik onthoud zeker … Bah, even saai als… Er kwamen bijna tranen toen…
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 13
Het verhaal speelt zich ongeveer 300 jaar geleden af. Dan kan je wel merken aan de kledij en aan de levensomstandigheden. Je krijgt dus niet het hedendaagse leven van Inuït en IJslanders te zien. Het is belangrijk om dit aan de kinderen te vertellen. Waarschijnlijk zitten zij met de vraag hoe het er nu is en hoe de Inuït nu leven. Voorgaande achtergrondinfo kan een antwoord vormen op hun vragen. De stereotiepe denkbeelden over Inuït kunnen op deze manier doorbroken worden. Natuurlijk hoeft dit geen saaie droge boterham te zijn. Aan de hand van onderstaande voorstellen kan je de leerlingen laten kennismaken met een boeiende en waarschijnlijk weinig bekende wereld. Telkens vind je bij de vragen extra duidende informatie. Je kan er die opdrachten uitpikken die jou en je klas het meeste liggen.
tekenen Je kan de leerlingen individueel of in groep aan de slag laten gaan. Wat je nodig hebt zijn stiften, kleurpotloden, tekenpapier of een grote flap als je in groep werkt. De leerlingen tekenen dingen waar ze aan denken, uit hun eigen voorkennis en uit de film. Daarna worden de tekeningen besproken. De flappen worden op het bord gehangen en de leerlingen vertellen wat ze getekend hebben en waarom. Het beeld dat in de film gegeven wordt, is niet meer van deze tijd. Je kan als leerkracht vertellen hoe de Inuït nu leven en er eventueel prenten van tonen. (boekentip: zie bibliografie p22) De leerlingen mogen hun tekeningen aanvullen met de nieuwe informatie.
mogelijke vragen Waaraan denken jullie bij het woord ‘Inuït’? Kan je hiervan een tekening maken? Eskimo betekent ‘rauwvleeseter’ en wordt aangevoeld als een scheldwoord. De meeste Inuït-gezinnen lijken op de onze, met een moeder, een vader en kinderen die in een huis wonen. Soms wonen er nog oudere familieleden bij het gezin. Tegenwoordig trouwen veel Inuïtmeisjes liever met een man die een baan in de stad heeft. Het leven van een jagersvrouw is heel zwaar. De Inuït hebben in tegenstelling tot vroeger, contant geld nodig voor het kopen van brandstof, koffie, suiker, kleding,... Daarom is het leven voor een Inuk met een baan makkelijker omdat hij daarmee geld verdient. Vroeger verkochten de jagers zeehonden- en vossenhuiden maar er is geen markt meer voor deze bontsoorten zodat veel gezinnen het zwaar hebben. Het woord dat de Inuït voor 'huis' gebruiken is 'iglu'. Wat wij een iglo noemen is voor hen een igluigaq of sneeuwhut. In het verleden woonden er in de winter maar een paar groepen Inuït in iglo's. Dat waren vooral de jagers die rondtrokken en overal waar zij tijdelijk verbleven een sneeuwhut bouwden. Zij hebben amper een uur de tijd nodig om een volledig sneeuwhut te maken. De meeste Inuït leefden in kleine huizen van turf die makkelijk warm te houden waren. Tegenwoordig wonen veel Inuït in dorpen, in huizen die gemaakt zijn van hout dat per schip uit het zuiden wordt aangevoerd. Bij de Inuït groeien immers geen bomen. De huizen worden op palen gebouwd om ze van de permafrost te scheiden. Tegenwoordig kopen de Inuït hun kleding in de winkel. Kleren gemaakt uit door de mens vervaardigde stoffen zijn makkelijk schoon te houden en minder lastig in onderhoud dan bont. Toch geven vele Inuït de voorkeur aan bont als ze tijdens de winter op pad gaan. IJsbergen zijn voor sommige groepen Inuït de belangrijkste bron van water. Vaak liggen de ijsbergen een flink eind buiten het dorp zodat ijs halen hele wat tijd in beslag kan nemen. De Inuït die op de traditionele manier leven verdelen hun dag niet in werktijd en vrije tijd. Het is in het poolgebied onmogelijk om van negen tot vijf te werken omdat alles afhankelijk is van het weer. Een spreekwoord zegt: "De wind brengt slaap met zich mee", omdat iedereen bij slecht weer binnen in slaap doezelt totdat de bui over is. In de zomer, als het mooi weer is en de zon niet ondergaat, heeft iedereen het te druk om veel slaap te krijgen.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 14
Het beeld dat je in de film ziet klopt dus niet meer met hoe de mensen in IJsland en Groenland nu leven. Maar ja, ook bij ons was het helemaal anders 300 jaar geleden. De veranderingen bij de Inuït zijn er vooral gekomen door landen uit het zuiden (Amerika, Europa…). Denk je dat het goed is dat er veel veranderd is? Hoezo? Voordat er scholen waren trokken de kinderen met hun ouders van het ene naar het andere kamp. Toen de Canadese regering de Inuït wilden aanmoedigen om in dorpen te gaan wonen, boden ze hen huizen en medische voorzieningen. Het is immers makkelijker om een volk te 'besturen' als ze in groep bij mekaar leven. Het was echter pas toen de kinderen gedwongen werden om naar school te gaan dat hun ouders uiteindelijk in de dorpen gingen wonen om dicht bij hun kinderen te zijn. De kinderen leerden in de scholen hoe men in het zuiden leeft maar ze leerden niet de traditionele vaardigheden van hun ouders. Theo Ikummaq, een Inuk, zegt het volgende: "De laatste 30 jaar zijn we van de steentijd naar de Middeleeuwen en naar het ruimtetijdperk gegaan. Nu komen jongeren al vroeg met het schoolsysteem in aanraking. Dat is goed, maar ze hebben niet hetzelfde gevoel voor onze cultuur als mijn eigen generatie en er zullen steeds minder jonge mensen zijn die zich erom bekommeren. Zo gaan beschavingen ten onder." De inmenging van het Zuiden heeft op bepaalde vlakken dus vooruitgang gebracht bij de Inuït. Toch gaat deze vooruitgang gepaard met heel wat negatieve gevolgen. Hoewel wij ver weg wonen van de noordpool hebben de gebeurtenissen en beslissingen die in onze landen genomen werden het leven van de Inuït ernstig getroffen. De vervuiling door onze fabrieken is met de wind en de stromingen van de oceaan naar het noorden gebracht. Gevolg hiervan is dat sommige jachtgronden van de Inuït vergiftigd werden. Sinds het begin van de jaren zeventig is er ondermeer veel onderzoek gedaan bij ijsberen. Hieruit blijkt dat er een toenemende hoeveelheid milieuverontreinigende stoffen terug te vinden is in het lichaam van de ijsberen. Het is zelfs zo erg dat in 2005 de ijsberen net zo giftig zullen zijn als giftige afvalproducten. Ook de beslissing om de handel in zeehondenhuiden te verbieden heeft de bloei van de Inuïtnederzettingen teniet gedaan. We vinden het allemaal erg dat baby-zeehonden worden gedood omwille van hun mooie witte pels en het is maar goed ook dat de jacht op hen verboden is. Feit is wel dat Inuït nooit jaagden op baby-zeehondjes. Het waren eerder de andere bevolkingsgroepen die dit deden uit winstbejag. En door het volledige verbod op zeehondenjacht worden nu de Inuït getroffen. Zij hebben het vlees en de vacht nodig om te overleven. Het leven in de nederzettingen is zwaar en duur omdat voedsel moet ingevoerd worden. Een baan vinden is dan ook heel belangrijk voor de bevolking. Maar werk is schaars, ondanks het feit dat er een grote olie-installatie gebouwd werd in Alaska. Slechts een handjevol Inuït heeft hier werk gekregen en dan nog de slechtst betaalde jobs. De andere mensen komen uit het zuiden. Dus eigenlijk kan je stellen dat de Inuït enkel de nadelige gevolgen van deze installatie in hun schoot geworpen krijgen. Toch is er stilaan verandering aan het komen in het poolgebied en hebben de Inuït wat meer te vertellen over hun eigen land. Er is een eigen televisie- en radiostation gekomen en ze krijgen inspraak in onderwijs, beleid met betrekking tot het beheer van dieren in het wild en de manier waarop ze hun land willen gebruiken. Toch is er nog een lange weg te gaan vooraleer je kan spreken van een echt gelijkwaardige behandeling. Het verhaal tekent langs de neus weg ook de machtsverhoudingen in het toenmalige IJsland: enkele dorpsbewoners zuchten in de gevangenis van de hoogmoedige Deense bezettingsmacht. Deze wordt vertegenwoordigd door een zelfingenomen ambtenaar bij wie de bange vissers om steun aankloppen. Over de werkelijke politieke toestand krijgen we geen concrete informatie, maar iedereen begrijpt dat de redding van Ikingut eigenlijk ook een overwinning op de bezetter betekent.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 15
het poollandschap Het is niet vanzelfsprekend om het eenzijdige decor van een film als 'Ikingut' op een zwierige en gevarieerde manier in beeld te brengen. Toch lukt dat; er is immers veel variatie in de verschijningsvormen van: - sneeuw & ijs: Voor ons is sneeuw gewoon sneeuw, maar de taal van de Inuït heeft meer dan 200 woorden om de verschillende verschijningsvormen van sneeuw aan te geven. Er bestaat dus wel degelijk een onderscheid. - de lucht: Heel mooi zijn de verschillende kleurschakeringen in de hemel, die dan weer dreigend grijs, dan weer helder blauw is. Soms lijkt de ijskoude nevel bijna 'inadembaar' aanwezig op het scherm. Deze variatie van tinten komt heel mooi tot uiting in de spannende ontsnappingsscène uit de gevangenis, wanneer de nacht een blauwe schijn werpt over het tafereel en stuifsneeuw het zicht belemmert. Vraag hoe de leerlingen zich de sneeuw herinneren en onder welke vormen. Vraag naar beschrijvingen, naar zoveel mogelijk verschillende verschijningsvormen. Kunnen ze ook de kleur beschrijven? (de vlakte met drijfijs, het sneeuwhol waarin Ikingut verblijft, stuifsneeuw die wordt opgejaagd door de wind, de ongerepte ijsvlakte, de lawine, de ijsblokken waarmee de iglo wordt gebouwd, gletsjers en rotspieken, sporen in de sneeuw, sneeuw die wordt weggeschept tussen de huizen,…). Daarna kan je van start gaan met het knutselen van een poollandschap. Je kan de leerlingen in groepjes laten werken en daarna de verschillende groepswerken in mekaar passen.
wat heb je nodig? - kippengaas - kranten - behanglijm - piepschuim - saté-stokjes - hout van sigarenkistjes - houtlijm - watten - witte, zwarte en blauwe verf - penselen - water hoe ga je tewerk? 1. vorm met het kippengaas een berglandschap 2. scheur de kranten in stroken. Doe behanglijm op de stroken en plak deze op het kippengaas zodat dit helemaal bedekt is 3. knutsel met het piepschuim iglo's 4. maak van het hout van de sigarenkistjes kleine huizen 5. versier het landschap met het overige materiaal Het landschap kan nog mooier worden door het maken van mannetjes met saté-stokjes en foto's van de leerlingen. 1. breek een satéstokje in twee 2. maak een kruis met de stokjes en bind ze met een touwtje vast. 3. rijg watjes aan de stokjes zodat ze bedekt zijn 4. maak een randje met watten rond de pasfoto 5. kleef de pasfoto als hoofdje op het lijfje 6. prik het mannetje in het landschap
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 16
wie zijn ze? 'Ikingut' vertelt over vooroordelen en hoe die door angst en onwetendheid gevoed worden. In de volgende opdracht wordt Boaz vergeleken met Angutteraque (Ikingut). De leerlingen kunnen de verschillen en de gelijkenissen tussen de twee personen invullen in hun leerlingenboekje. * Zijn de verschillen tussen Boaz en Angutteraque vooral uiterlijk of zijn de twee jongens helemaal anders van karakter? * Boaz, 11 jaar oud, is de 'held' van dit verhaal. Hij is een eerlijke en oprechte jongen met een levendige fantasie. Zijn vader Jón is predikant (IJsland is protestants: in die godsdienst mogen ook priesters een gezin hebben). Een vroom man met een sterk rechtvaardigheidsgevoel, maar ontmoedigd door zijn parochianen, die noch hun gekibbel, noch hun bijgeloof kunnen opgeven. Hij is een strenge vader, maar hij probeert wel te communiceren met zijn kinderen en kan aan hen ook zijn ongelijk toegeven. Als domineeszoon moet Boaz een voorbeeld stellen voor de parochie ("Wat zullen de mensen zeggen als de zoon van de dominee zich gedraagt als een heiden?"), maar hij is ook een heel gewone jongen die liever speelt en ravot dan z'n tijd in de kerk door te brengen. * Ikingut, ongeveer even oud als zijn kompaan, heeft nog nooit zijn thuisland verlaten en bekijkt de omgeving waarin hij terecht is gekomen met het grootste wantrouwen. Hij leerde om te overleven in de natuur. Hij kent alle jacht- en vistechnieken (vissen in het ijs, een speer werpen, vuur maken, een iglo bouwen,...) en leert deze ook aan zijn nieuwe vriend. Erlingsson: "Ikinguts vader is een jager op de Groenlandse ijsvlakte. Daar worden jassen gemaakt van ijsberenvacht. De jas die de jongen in de film draagt is van poolvossenbont. Vreselijk warm, dat kan ik je wel vertellen." De kleine Inuït is de motor van het verhaal, hoewel zijn rol aanvankelijk passief blijft: een opgejaagde, mysterieuze schim. We maken pas in levende lijve kennis met hem wanneer hij in actie komt en Boaz redt uit de sneeuwlawine. De vertederende verschijning in spierwitte ijsberenvacht wordt door Boaz’ familie warm onthaald ("Oh, wat is hij mooi!» - «Nee, hij is zo lelijk als een meerman."). Ikinguts donkere huidskleur – zelfs in bad gaat de kleur er niet af – misleidt iedereen: "Hij is pikzwart en zijn ogen gloeien als die van een zeehond. Volgens mij heeft
hij al jaren geen bad meer gezien." Zijn echte naam is niet 'Ikingut' (wat betekent 'vriend' in zijn moedertaal), maar 'Angutteraque'.
De verschillen zijn vooral terug te vinden op uiterlijk vlak. Wat hun karakter betreft vertonen de twee heel wat gelijkenissen. Daarom kunnen ze het ook zo goed met elkaar vinden. De film ontleent zijn dynamiek aan de magie die er hangt tussen beide hoofdfiguren. De kracht van vriendschap! Ondanks de taalbarrière gaan de jongens samen aan de slag. Ze leren van elkaar. Ikingut traint Boaz in het speerwerpen, vissen en iglo’s bouwen. «Ikingut is de beste vriend die ik ooit had.» Maar... in deze tijd van hongersnood is zo’n extra vriend aan tafel niet echt welkom. Het barre klimaat regelt immers het bestaan van de personages in dit verhaal, zeker met alweer een strenge winter voor de deur ("Het zou wel eens onze laatste fatsoenlijke maaltijd in lange tijd kunnen zijn". Het ijs maakt het voor de vissers onmogelijk om hun brood te verdienen (we zien de silhouetten van hun boten aan wal liggen). Zelfs het hout is bevroren en kan moeilijk gestookt worden. Dit zorgt er mee voor dat Angutteraque niet zomaar aanvaard wordt.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 17
mogelijke stellingen voor een discussiemoment - Vrienden kies je op hun uiterlijk. - Boaz en Ikingut kunnen wel vrienden zijn, want ze hebben veel gelijkenissen. - Voor vrienden ga je door het vuur. - Iemand met een andere huidskleur kan ook je vriend worden. - Op reis kan ik geen vriend worden van iemand die een andere taal spreekt. - Boaz en Ikingut begrijpen elkaar niet zo goed. Misschien zijn er onder de leerlingen die een anderstalige (vakantie)vriend hebben of heeft één van hun vrienden een andere huidskleur. Wie wil kan hierover iets vertellen.
Regisseur Erlingsson: "Hoewel 'Ikingut' een historische film is, behandelt hij heel actuele thema's zoals
'onwetenheid' en 'angst voor het onbekende' en geeft dus een boodschap mee die niet vaak genoeg herhaald kan worden in deze tijd van multiculturele samenlevingen. En de manier waarop deze thema's behandeld worden is helder en eenvoudig, zodat ze ook begrijpelijk zijn voor een jong publiek."
een geheime vriend Boaz en Angutteraque worden dikke vrienden. Ze doen veel voor elkaar en zien het goede in mekaar. Vooral Boaz zet al zijn vooroordelen en angsten opzij. Hij gelooft de praatjes van de dorpsbewoners niet, als zou Angutteraque een monstertje zijn of de boze geesten naar het dorp lokken. Hij gaat op zoek naar wie Angutteraque écht is. In de klas zijn er ongetwijfeld leerlingen die dikke maatjes zijn en anderen die mekaar niet echt liggen. Dat is normaal. Maar heel vaak is het zo dat gekibbel en ongenoegen gebaseerd zijn op vooroordelen, praatjes, zelfs angst om het onbekende. Wanneer je iemand écht leer kennen ontdek je vaak heel wat gelijkenissen en krijg je meer voeling met mekaar. Daarom kan je het volgende uitproberen: Iedereen trekt de naam van een leerling uit zijn klas en legt deze persoon gedurende een week stiekem in de watten. Een geheime vriend dus, die ongemerkt voor de ander zorgt.
mogelijke ideeën - Alle leerlingen brengen een muts mee van thuis (je kan ook een mutsje maken of van een doosje een brievenbus knutselen). De muts komt aan hun bank te hangen en dient als brievenbus voor post. Probeer er als leerkracht wel op te letten dat er geen kwetsende berichtjes gepost worden. - De leerlingen schrijven een briefje naar de getrokken persoon. Ze schrijven wat die persoon goed kan, waarom ze deze graag hebben, een goeie eigenschap van hem/haar, … en stoppen het ongezien in de muts van de ander. - Je kan voor iemand zorgen door * een balpen op te rapen die net gevallen is * iemand te troosten bij klein verdriet * je koek te delen * samen een spelletje te doen *…
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 18
een persoonlijke schat Aan het eind van de week kan je elke leerling iets laten meebrengen uit zijn/haar 'persoonlijke verzameling'. Heel veel kinderen verzamelen immers mooie stenen en andere kleine kosteloze schatten die ze her en der vinden. Ter afronding van de 'troetelweek' schenkt elk kind zo'n kleinood aan de vriend voor wie hij/zij moest zorgen. Het is uiteraard niet de bedoeling dat ze voor elkaar een cadeautje kopen wel dat ze elkaar iets persoonlijks schenken.
mogelijke vragen - Wie heeft er deze week voor jou gezorgd, denk je? - Hoe heb je dat gemerkt? - Wat vond je het leukst deze week? - Waar hield je niet zo van?
geloof jij er ook in? Bijgeloof is van alle tijden en armoede en ontbering zijn daarvoor een vruchtbare voedingsbodem. Het leven is hard in deze streek die door God en iedereen vergeten lijkt. Alle middelen om te overleven zijn goed en als God geen redding brengt, zijn er misschien wel andere oeroude krachten die het leven kunnen verlichten. De dominee waarschuwt daar uitdrukkelijk voor in de kerk: "Harde tijden doen de mensen God de rug toekeren", beweert hij. Zelfs als zoon van de dominee ontsnapt Boaz niet aan de invloed van dit volksgeloof. We zien hem spelen met een stok, behangen met fetisjen. En ook hij beweert aanvankelijk een monster gezien te hebben op de ijsvlakte, wat hij - brullend en grauwend - beschrijft met de nodige overdrijving. Het verhaal speelt zich 300 jaar geleden af en toen was de wereld helemaal anders dan nu. Zowel in IJsland als hier bij ons. Want hoe was het hier 300 jaar geleden. Wie was hier toen de baas? (geschiedkundige info: www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=148&BELGIË) Welke kleding droegen ze? Waaraan hechtten zij geloof? Waarvan waren de mensen bang? Kan je de situatie vergelijken met het IJsland uit de film of helemaal niet? Herken je nog enkele van die zaken in je eigen leven? In het dorp van Boaz geloven de mensen in geesten, heksen, duivels, meermannen, monsters en schedels van vogels verjagen de slechte geesten. De visser Thorkell wordt ons hoogst onaangenaam geïntroduceerd. Hij gaat in de kerk in discussie met de dominee en haalt snerend uit naar de jonge organist Illugi ("Goddank dat hij niet méér vingers heeft. We willen niet nog meer valse noten horen."). Maar op de andere dorpelingen heeft hij veel invloed; hij spreekt met gezag en naar hem wordt geluisterd. De norse Thorkell is een specialist inzake bijgeloof. Dat zit hem in het bloed: zijn vader stierf - zo kunnen we uit de twistgesprekken opmaken - op de brandstapel vanwege zijn tovenarij en werd niet in gewijde grond begraven. Voor Thorkell gaat het hier dus niet enkel om een geloofskwestie, maar ook om een persoonlijke vete tussen hem en de Kerk. Hij goochelt met zijn kennis: "Misschien was het een
meerman. Ik weet er alles over. Half mens, half dier. Jullie zullen niet lachen wanneer de kwade geest uit de lucht komt en jullie hoofden er afrukt zoals doppen van een fles." De bange dorpelingen slurpen gretig zijn woorden op. Maar ook bij ons hechtte men zo'n 300 jaar geleden geloof in heksen, boze geesten, weerwolven, spoken,… die je kon verjagen met een kruis of knoflook. In deze tijd wordt nog steeds gezegd dat vrijdag de dertiende een ongeluksdag is, dat je niet onder een ladder mag doorlopen, dat een zwarte kat die je pad kruist ongeluk brengt, net als scherven van een spiegel. Ook horoscopen en geluksbrengers (bij een vallende ster een wens doen) doen het nog altijd goed. Wat je te zien krijgt in de film is dus minder vreemd dan je op het eerste zicht zou denken.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 19
kikkers & vogels: machtsverhoudingen 'Ikingut' vertelt het verhaal van een kleine jongen die het opneemt tegen enkele volwassenen in het dorp. Thorkell is een machtig man, Boaz is nog maar een kind; de ene mag zelfs in de kerk zijn stem verheffen, de ander wordt verondersteld zijn mond te houden. Dergelijke machtsverhoudingen kunnen ook in beelden uitgedrukt worden. Het gebruik van kikker- en vogelperspectief is daarvoor het klassieke middel. Dit kan proefondervindelijk aan de leerlingen geïllustreerd worden: De leerlingen krijgen enkele filmfoto's te zien (zie leerlingendossier). Welke zijn in kikkerperspectief/vogelperspectief? Welk onderschrift hoort bij welke foto? * Onderschrift 1: De Inuït is groot en indrukwekkend - kikkerperspectief * Onderschrift 2: Van deze bezoeker zou zelfs Thorkell bang zijn - vogelperspectief * Onderschrift 3: Thorkell is machtig; hij is een belangrijk man - kikkerperspectief * Onderschrift 4: In de gevangenis voel je je machteloos - vogelperspectief Nu is het de beurt aan de leerlingen. Eén van hen staat/knielt op de grond; de ander gaat boven op een bank staan. De leerlingen verwoorden hoe ze zich voelen als ze naar de ander kijken, vermoedelijk: de eerste klein en onderdanig, de ander groot en machtig. Vraag hen om dat gevoel te vergelijken met de afbeeldingen op de foto's.
Close-up We herinneren ons 'Ikingut' vooral als een film met weidse, eindeloze landschappen. Maar om een verhaal te vertellen moet je ook aandacht geven aan kleine dingen, aan details: een beeldje van een ijsbeer, een sleutel van de gevangenisdeur,... Naast de panoramische opnames gebruikt 'Ikingut' dus ook close-ups (opnames van heel nabij) om ons doorheen het verhaal te loodsen. Een detail kan je veel beter bekijken als je het los ziet van zijn omgeving; als je alle andere voorwerpen en elementen uit een beeld weghaalt, wordt de aandacht gericht naar het detail dat overblijft. Dat kan je aan de leerlingen duidelijk maken door het gebruik van een 'kijkcirkel'. Alle leerlingen krijgen: - een foto uit de film (zie volgende pagina) - een kijkcirkel (een wit blad waarin een cirkel is uitgesneden van ongeveer 2 cm doorsnee) De leerlingen leggen de kijkcirkel op de foto en bewegen deze in het rond, eventueel in een richting die je als leerkracht aangeeft. Zo komen er in de kijkcirkel verschillende details te voorschijn. De details krijgen meer aandacht wanneer je ze op deze manier bekijkt, dan wanneer je de hele foto toont en ze misschien verloren gaan in het geheel.
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 20
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 21
bibliografie
- Van Inuït tot Pueblo, Jeugd en vrede, uitgeverij De Weerd, 1999 - Eskimojongen, Bryan & Cherry Alexander, uitgeverij Het wereldvenster, 1981 - Indian summer, A.F. Martin, D. Van der Broucke en M. Van de Elst, uitgeverij Tempora, 1999 - Het dagelijks leven van de Inuït, Bryan en Cherry Alexander, uitgeverij Corona, 1995 - Verkenningsreizen naar de poolgebieden, D. Rootes, uitgeverij Scribendi, 1998 - W.O. leerplan, uitgeverij Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs, 1998 - www.mrqe.com - www.landenweb.com
interessante adressen Alfa vzw Koning Albertstraat 15 2300 Turnhout 014/41.94.39
[email protected] www.alfavzw.be Jekino Paleizenstraat 12 1030 Brussel 02/242.54.09
[email protected] www.jekino.be Open Doek Warandestraat 42 2300 Turnhout 014/41.94.94
[email protected] www.opendoek.be
dit dossier is een productie van Alfa vzw en Jekino, ism KHK H. Graf dep. lerarenopleiding, Turnhout, iov Open Doek, gefinancierd door DGIS
Open Doek - Jekino
‘Ikingut' 22
