DE
GEWELDIGE BEER
jekino EDUCATIE
DE
GEWELDIGE BEER Film en educatie… ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.
Doelgroep DE GEWELDIGE BEER: vanaf 8 jaar
P2
jekino EDUCATIE
www.jekino.be www.opendoek.be www.lesseninhetdonker.be
ONLINE FILMFICHE! Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinformatie.
INHOUDSOPGAVE FILMFICHE _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Synopsis Technische kaart Voor je naar de film vertrekt: Verwachtingen WIE DE FILM MAAKTE_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ De regisseur NA DE FILM: BESPREKING _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Eerste reacties Korte verhaalbespreking VERHAALLIJN & PERSONAGES _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Het verhaal Personages Thematische bespreking: Natuur versus cultuur Thematische bespreking: Broer en zus BEELDTAAL: FOCUS OP GELUID_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Voorgeschiedenis van het geluid in film Verschillende soorten geluid in film Effecten van geluid in combinatie met beeld TEKENINGEN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Artwork Storyboards FICHE VOOR DE LEERLINGEN_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ BIJLAGEN _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4
7 9
13
27
37
42 44
Filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.
P3
Filmfiche
De filmmaker schetst heel eerlijk de genadeloosheid tussen broer en zus. Dat geeft ouders de kans om na de film een gesprek aan te gaan en – wie weet – ook zelf conflicten op te lossen.
Jonathan is 11 en brengt zijn vakanties door bij opa, die aan de rand van een reusachtig bos woont. Dit jaar mag kleine zus Sophie mee. Jonathan houdt haar liefst zo ver mogelijk uit de buurt. Tot Sophie wordt meegenomen door een wonderlijk beest: een gigantische, 1000 jaar oude beer. Jonathan moet diep doordringen in het hart van het woud om zijn zus te bevrijden. Hij sluit een pact met een gemene jager, die hoopt dat de beer zijn grootste jachttrofee aller tijden zal worden.
DE GEWELDIGE BEER Originele titel: Den kæmpestore bjørn Denemarken, 2011, 75 minuten
(L’ Express)
Met de stemmen van: Machiel Verbeek: Jonathan Lotte Kuijt: Sophie Ivan Pecknik: De jager Jan Nonhof: Opa
Regie: Esben Toft Jacobsen Scenario: Jannik Tai Mosholt en Esben Toft Jacobsen
P4
Een heel mooi idee. Een moreel sprookje over een leerproces waarin een kind dat zijn fouten heeft ingezien, een pact sluit met een beer tegen een vreselijke jager. (Le Monde)
Synopsis
Technische kaart
Citaten uit de pers
Nederlands gesproken Distributie: Jekino
DE GEWELDIGE BEER is niet voor doetjes: berenkwijl en – snot, gapende kogelwonden, jagers met harige ledematen,... dieren worden in deze film niet gepolijst en gestroomlijnd op mensenmaat. Mens en dier springen niet zachtzinnig met elkaar om, maar leven in een haat-liefde verhouding van jager en prooi. De ecologische boodschap is gestoeld op respect, niet op vertedering. (Generiek, maart 2012)
Voor je naar de film vertrekt: Verwachtingen Je kan de leerlingen enkele aandachtspunten meegeven zodat ze voorbereid zijn en gericht kunnen kijken. Neem even de tijd voor een korte inleiding. Daarvoor kan je gebruik maken van de filmfiche. Laat hen noteren wat ze van de film verwachten. Dat kan achteraf leuk zijn om te herlezen. Laat hen eventueel de filmaffiche (in bijlage) of een fotostill van de film zien en stel er enkele vragen bij, bv: - Wat voor soort film is het? - Lijkt dit een vrolijke film? Een spannende film? Een droevige film? - Wie is ‘de goede’? Wie is ‘de slechte?’ Waarom denk je dat? Zijn personages in een film altijd goed of slecht? Kunnen ze ook ‘een beetje van allebei’ zijn? - In wat voor omgeving denk je dat de film zich afspeelt? - Wat is een genre? Welk genre film zou dit zijn? - Waarom zou de film zo heten? - Kom je iets te weten over de beer uit de titel? Wat? -… P5
WIE DE FILM MAAKTE De regisseur Esben Toft Jacobsen werd geboren in 1977. Na zijn studies als animatiefilmmaker werkte hij mee aan het ontwerp van computergames en draaide hij zijn kortfilm ‘Having a Brother’ (eervolle vermelding op het Berlinale Filmfestival, 2006). DE GEWELDIGE BEER is zijn eerste lange animatiefilm. Hij zegt daarover: “Het is voor mij belangrijk om onder de huid van mijn personages te kruipen. Zo kom ik te weten wie ze zijn, waarom ze dingen doen en wat daarvan de gevolgen zijn. Hun menselijkheid boeit me. Je kan zowel de angst als de blijdschap van Jonathan duidelijk voelen. 3D-
films ogen vaak nogal gepolijst. Daarom stond de tastbaarheid van de personages en de achtergronden centraal. De visuele expressie creëert het gevoel dat de film in zijn eigen wereld leeft, waarvan het publiek deel mag uitmaken.”
P7
NA DE FILM: BESPREKING
Eerste reacties Het is belangrijk dat de leerlingen even kunnen ontladen na de film. Het is niet de bedoeling dat ze een lange redevoering houden maar snel even reflecteren over wat zich in de film afspeelde. Laat ze daarom hun eerste reactie kort opschrijven. Je kan ook met een videocamera aan de slag. Laat de leerlingen elkaar om de beurt
filmen (close-up) terwijl ze in een paar zinnen hun mening over de film geven. Zo oefenen ze tegelijk ook op het kadreren met de camera (= in het beeldkader vatten). Bijt zelf de spits af om een voorbeeld te geven. Probeer te vermijden dat ze elkaar gaan imiteren.
P9
Korte verhaalbespreking Je kan het verhaal kort samenvatten door een antwoord te geven op de 5 W-vragen: - Over WIE gaat het verhaal? (Jonathan en zijn zus) - WAAR speelt het verhaal zich af? (ergens in een bos in het hoge noorden) - WANNEER speelt het verhaal zich af? (onze tijd) - Over WAT gaat het verhaal? (Jonathan wil zijn zus redden uit de klauwen van een gigantische beer, maar komt tot inkeer en zal de beer redden van de jager).
- WAAROM krijgt het verhaal een bepaalde wending (of waardoor)? (de eerste plotwending gebeurt als Sophie en de beer elkaar ontmoeten. Dit zorgt ervoor dat Jonathan zijn reddingstocht onderneemt en de jager ontmoet. De twee plotwending is wanneer Jonathan beseft dat de beer niet de vijand is en zich tegen de jager keert.) Je kan de letter W op het bord schrijven en de kinderen aan de hand daarvan zelf de vraagwoorden laten zoeken. Eventueel kan een voorbeeld hen hierbij op weg helpen. Laat de kinderen vervolgens de vragen beantwoorden. Zo brengen ze alle belangrijke informatie uit de film overzichtelijk samen.
VERHAALLIJN & PERSONAGES
Het verhaal Broer en zus Wanneer de zomervakantie aanbreekt mag Jonathan, die in de stad woont, bij opa gaan logeren in zijn huis aan de rand van het woud. Maar zijn zus Sophie zeurt zo hard dat ze ook mee mag. Dat is niet naar Jonathans zin, en dat laat hij duidelijk merken.
Sophie ontdekt een klein poortje in de tuinmuur. Wanneer ze het opent, vindt ze een kikker. Het lijkt wel alsof het gaat regenen als je hem laat kwaken. Verwonderd ondervraagt ze opa over de dieren in het bos. Zo komt ze te weten dat er een grote beer leeft in het woud, dat lang geleden bewoond was. Jonathan kan het niet laten om haar wijs te maken dat de beer alle mensen in het bos heeft opgegeten…
P 13
De geweldige beer De volgende ochtend wil Sophie haar broer een handje helpen bij het opknappen van de jachthut. Maar het loopt fout en de hut én Jonathan storten naar beneden. Achtervolgd door haar razende broer kan Sophie niet anders dan opa’s waarschuwing negeren en door het poortje de tuin uitvluchten. Jonathan gooit het poortje achter haar dicht, en hoe hard ze ook roept en schopt, hij geeft geen krimp. Tot het plots muisstil wordt… Als Jonathan een kijkje gaat nemen, is zijn zus verdwe-
P 14
nen. Ongerust gaat hij naar haar op zoek in het bos. Al snel vindt hij een laarsje en haar knuffelbeer Fridtjof. Maar geen Sophie. Wanneer de nacht valt, doet hij een ontdekking die hem met verstomming slaat: Sophie is ontvoerd door een enorme beer, een mastodont zo groot dat er bomen op zijn rug groeien. Bovendien is ze blijkbaar vriendjes geworden met de beer. Wat nu? Hij moet Sophie toch redden? Opgejaagd door een kudde mini-elanden sukkelt hij in een val, een diepe kuil gegraven door mensenhanden. Zijn er dan nog mensen in dit bos?
De jacht op de beer Weldra ontmoet hij de persoon die valkuil heeft gemaakt: een jager op stap met twee honden. Hij neemt Jonathan mee naar zijn huis in een verlaten, verwoeste nederzetting en vertelt zijn verhaal: hij is de laatste bewoner van dit dorp, alle anderen zijn gevlucht. Jaren geleden bouwden ze het dorp, zonder te beseffen dat in de ondergrond een geweldige beer zijn winterslaap hield. Toen de beer ontwaakte, werd het dorp tot op z’n grondvesten vernield. Sindsdien heeft
de jager gezworen om wraak te nemen. Jonathan ziet in hem de redder die Sophie uit de klauwen van het monster kan bevrijden, maar begrijpt niet hoezeer de jager door haat verblind is. Jonathan vindt de beer en dankzij Sophie kan hij het vertrouwen van het dier winnen. Ze mogen zelfs meereizen op z’n rug. Maar Jonathans intenties zijn niet oprecht. Hij heeft beloofd om de beer naar een afgesproken plaats te lokken en Sophie en haar harige vriend beseffen niet wat hen te wachten staat…
P 15
Jager wordt prooi Een waardevolle bondgenoot Onderweg begint Jonathans geweten te knagen. Hij probeert de beer nog te waarschuwen, maar… te laat. De jager verwondt het dier met een schot. Wanneer de beer de kans ziet om te vluchten, lijken de kansen plots gekeerd: de jager ontvoert Sophie en belooft haar vrijheid enkel in ruil voor de beer. Nu moeten Jonathan en de beer hun wantrouwen voor elkaar overwinnen, want ze heb-
P 16
ben een gemeenschappelijk doel: het redden van Sophie. Wanneer Jonathan het vertrouwen van de beer wint door zijn wonde te verzorgen, lijkt het alsof het hele bos en al z’n vreemde bewoners zich achter hem scharen. De natuur die zich aanvankelijk tegen hem leek te keren, is nu een waardevolle bondgenoot geworden.
Jonathan bedenkt een plan om, samen met de bosdieren, de jager en zijn honden te misleiden. Maar wanneer hij samen met de beer Sophie bevrijdt, verwoest de beer nogmaals (onopzettelijk) het huis van de jager. De man wordt razend. Hij heeft nu niets meer te verliezen en besluit definitief met de beer af te rekenen. Kost wat kost! Sophie en Jonathan keren terug naar huis; hun missie lijkt volbracht. Maar dat is buiten de jager gerekend. Zonder acht te slaan op de andere bosbewoners, sticht hij een brand om de beer in een val te lokken. Eenmaal het dier in het nauw gedreven, legt hij aan… Dit
wordt het genadeschot. Jonathan wilt tussenbeide komen, maar krijgt een klap. Dat maakt de beer zo razend dat hij zich losrukt uit zijn benarde positie. De rollen zijn nu omgekeerd: de jager wordt de prooi. Terwijl Sophie en Jonathan dankzij talloze regenkikkers de brand kunnen doven, hangt het leven van de jager aan een zijden draadje. Wanneer Jonathan de beer tot bedaren kan brengen, lost de jager toch z’n fatale schot. De geweldige beer stort levenloos neer. Maar de knal veroorzaakt een steenlawine die de jager bedelft. En net wanneer alle hoop voor de beer verloren lijkt, komen de bosbewoners en de magie van de natuur hem ter hulp gesneld. Want het grote bos geeft en het grote bos neemt…
P 17
Personages JONATHAN is 12 jaar. Hij is nogal op zichzelf en is graag alleen, maar wordt gedwongen om veel tijd met zijn jongere zus door te brengen. Dat leidt tot heel wat ergernis. Als hij bij opa gaat logeren, moet zus ook mee. Maar hij zou veel liever zonder haar gaan.
SOPHIE is 6 jaar. Ze is de zus van Jonathan en kijkt erg naar hem op. Ze vindt het geweldig om tijd met hem door te brengen. In tegenstelling tot haar meer gesloten broer, bekijkt zij de wereld heel openhartig.
P 18
De BEER is een beest van gigantische afmetingen. Waar hij vandaan komt, lijkt niemand te weten. Hij maakt letterlijk en figuurlijk deel uit van het woud, dat zelfs op zijn rug is verder gegroeid. Sophie noemt hem ‘grote Fridtjof’, naar haar popje dat ‘kleine Fridtjof’ heet.
Hoe kan je zo’n geweldig grote beer geloofwaardig op een scherm laten bewegen? Dat was een belangrijke vraag waar de filmmakers mee kampten. Esben Toft Jacobsen: “Het was belangrijk om altijd de juiste verhoudingen in acht te nemen. Als Sophie zich tegen de berensnuit aandrukt, moet ze ongeveer zo groot zijn als zijn neusgat.”
De JAGER leeft eenzaam in het grote bos, enkel vergezeld door zijn twee jachthonden. Hij heeft gezworen om de beer op te jagen, zolang hij leeft. Hij haat het beest hartsgrondig en zal niet opgeven tot de beer dood is.
Vragen aan de leerlingen •
Broer en zus verschillen erg van elkaar. Op welke manier verschillen de karakters van Jonathan en Sophie? Op wie lijk jij het meest?
OPA leeft alleen in een afgelegen, groot huis aan de rand van het bos. Hij kijkt ernaar uit om zijn kleinkinderen op bezoek te krijgen en tijd met hen door te brengen. Met Jonathan heeft hij in de tuin zelfs een echte jachthut gebouwd.
•
Hoe zie je dat Sophie veel bewondering heeft voor haar broer?
•
Waarom noemt Sophie de beer ‘grote Fridtjof’?
•
Waarom heeft de jager zo’n grote haat tegen de beer?
•
Gaan de kinderen graag op bezoek bij opa? Wat doen ze daar? Ga jij soms logeren bij opa of oma? Wat doe jij daar? Heeft er iemand een opa of oma die bij een groot bos wonen?
Het BOS is niet enkel het decor van deze film, het vervult ook een actieve rol in het verhaal. De legende luidt dat er een mythisch dier heerst over het bos, dat sindsdien door de mensen werd verlaten. Het is een magische plek met vreemde fauna en flora. Het lijkt alsof elk wezen in het bos zijn eigen functie heeft.
P 19
Thematische bespreking: Natuur versus cultuur Onze wereld is zo rijk aan flora en fauna dat zelfs nog niet alle planten en dieren door de mensen gekend zijn. De grootsheid van de
natuur maakt de mens klein en nietig. Toch proberen we de natuur naar onze hand te zetten: we rooien bossen en ontginnen gebieden om grondstoffen te winnen en woonruimte te creëren. Dorpen groeien uit tot steden, dieren worden gedomesticeerd of gekweekt om op te eten, via genetische manipulatie kunnen we fauna en flora naar eigen goeddunken beïnvloe-
den. Kortom, de mens wilt de natuur temmen. Maar de natuur laat zich niet altijd temmen. Tsunami’s, orkanen, aardbevingen en andere rampen zijn verschrikkingen van de natuur. Het is de mysterieuze, beangstigende kracht van de natuur waar we geen grip op hebben. Die wordt in DE GEWELDIGE BEER heel treffend weergegeven.
De natuur speelt een hoofdrol in de film. Het onmetelijke woud lijkt zijn eigen regels te volgen. Hoe dieper Jonathan het bos intrekt, hoe meer hij zich een indringer voelt die hier niet op z’n plaats is. De gigantische beer is één met het bos en zijn bewoners. Letterlijk: hij is zo groot dat er dennenbomen op zijn rug groeien en rotsen in zijn pels kleven. Het hele bos
P 21
davert en dreunt onder zijn machtige voetstap. Regisseur Esben Toft Jacobsen: “Toen ik besloot om een film maken in de Scandinavische traditie, was dat het eerste beeld dat in me opkwam: een gigantische beer die door het bos waggelt, een mythisch beest, een deel van het landschap. De beer is de ultieme synthese van de noordelijke fauna: zowel schattig als angstaanjagend, snoezige teddybeer versus woest roofdier. Pure natuurkracht.” Het is geen toeval dat de film zich afspeelt in de Scandinavische wouden. Hier zijn de bossen nog zo uitgestrekt dat ze eeuwenoude geheimen en oerkrachten kunnen verbergen. De krachtmeting tussen mens en natuur is er intens. Mensen hebben er niet enkel een diep gewortelde angst, maar ook veel respect voor de kracht van de natuur. In DE GEWELDIGE BEER zie je geen zingende wasberen, geen dansende hertjes. Je ziet een gapende berenmuil vol kwijl, je ziet bloed, je ziet de angst in de ogen van een opgejaagd beest. Dieren worden in deze film niet gepolijst op mensenmaat en niet gestroomlijnd tot schattige mascottes, zoals in vele animatiefilms. Mens en dier springen niet zachtzinnig met elkaar om. DE GEWELDIGE BEER getuigt van een brute kracht. De ecologische boodschap is gebaseerd op respect, niet op vertedering.
P 22
Het eindeloos uitgestrekte bos herbergt nog veel meer magische fauna en flora: de kikkers die voor regen zorgen, de minuscule elanden die luider kunnen brullen dan ze groot zijn, de gekke vogels, de boom met de geneeskrachtige bladeren,... Het herinnert aan de films van de grote Japanse animatiefilmer Hayao Miyazaki (o.a. PRINCESS MONONOKE), door wie regisseur Esben Toft Jacobsen beïnvloed werd. Allebei tonen ze respect, angst en verwondering: de onmetelijke natuur waar wij deel van uitmaken, laat zich niet zo gemakkelijk temmen en begrijpen. De noordelijke landschappen en verhalen waren een inspiratiebron voor de Deense regisseur Esben Toft Jacobsen, die vele vakanties doorbracht in Zweden. “De natuur is er verbonden met magie en mystiek. Denk daarbij niet aan mooi afgeboorde grasperkjes! Die animistische kracht vind je ook in Tove Janssons verhalen over de ‘Moomins’ of in Astrid Lindgrens ‘De Gebroeders Leeuwenhart’ en ‘Ronja de’ Roversdochter’. Als kind was ik mateloos gefascineerd door de dualiteit van die verhalen: verboden maar aanlokkelijk, vertrouwd maar ook beangstigend. Wanneer de films op tv kwamen, zat ik verscholen achter de zetel, maar toch moést ik kijken.”
Opdracht: maak je eigen wezen In de film ontmoet je heel wat gekke beesten. Kan je opsommen welke rare wezens er woonden in het woud? Maar je kan vast nog veel meer bizarre eigenschappen van dieren combineren in één fabeldier.
Verzamel tijdschriften met dierenfoto’s en laat de kinderen uit verschillende foto’s stukken knippen. Daarmee kunnen ze één nieuw, vreemd dier maken… Hebben ze ook een naam voor deze vreemde diersoort?
P 23
Vragen aan de leerlingen •
•
•
Heb je al vaker films over beren gezien? Hoe worden dieren meestal voorgesteld in tekenfilms? Is dat ook zo in DE GEWELDIGE BEER? Beschrijf de beer uit deze film. Hoe zag hij er uit? Vond je hem lief? Schattig? Angstaanjagend? Vond je dat de dieren in de film het soms hard te verduren kregen? Zo ja, wanneer dan? Hoe gaat dat in het echte leven?
•
Welke dieren ontmoette je nog in het woud? Bestaan zulke dieren echt?
•
Zijn er bij ons nog zulke uitgestrekte bossen en wouden?
•
Is het bos een goede plaats om avonturen te beleven? Waarom (niet)? Wat heb jij al ooit beleefd in het bos?
•
P 24
Wat versta jij onder ‘respect hebben voor de natuur’? Heb jij respect voor de natuur? Hoe toon je dat?
Thematische bespreking: Broer en zus
dieren, hij wilt zijn snoep niet delen en zus moet haar eigen koffer dragen. En Sophie moet goed beseffen dat de jachthut in opa’s tuin van hem is, en van hem alleen!
De haatliefde verhouding tussen broer s en zussen is een gekend thema uit boeken, films maar ook uit het werkelijke leven. Vraag maar eens in de klas wie er allemaal een hartsgrondige hekel heeft aan zijn / haar broer of zus… Tot er iemand anders bij hun gekibbel betrokken raakt; dan zijn broers en zussen bereid om voor elkaar op te komen en blijkt dat ze niet zonder elkaar kunnen. Dat thema komt ook in DE GEWELDIGE BEER duidelijk aan bod.
Die vakantie bij opa ligt bij Jonathan heel gevoelig. In vroegere jaren waren die hoogdagen enkel voor hem: hij kreeg alle aandacht van opa en de hele tuin was zijn domein. Met de komst van Sofie voelt hij zich in dat voorrecht bedreigd. Hij moet de gunsten van opa nu delen met zijn zus, en daar zal ze voor boeten! Maar wanneer Sophie door een buitenstaander – in dit geval een gevaarlijk dier – wordt belaagd, komt Jonathan wel in actie. Hij voelt zich verantwoordelijk voor zijn zus en voor het gevaar dat haar nu bedreigt, en hij doet er alles aan om haar te redden.
De film begint met twee spelende kinderen. Maar zoals gewoonlijk ontaardt dat bij broer Jonathan en zus Sophie al snel in ruzie. Kibbelen is hun tweede natuur. Zeker wanneer Sophie met haar broer mee uit logeren mag, en Jonathan daarover zijn ongenoegen duidelijk laat blijken: hij maakt Sophie bang met verhalen over wilde
Die haat-liefde verhouding tussen broers en zussen is een stokpaardje van de regisseur (die het thema al eerder behandelde in een kortfilm): “De band tussen broer en zus leidt onvermijdelijk tot krachtige en conflictueuze emoties. Het is heel verwarrend om iemand tegelijk te haten en lief te hebben. Als kind vocht ik soms vreselijk met mijn oudere broer. Ik herinner me nog de dag waarop ik besefte dat we elkaar ook echt nodig hadden. Dat was een openbaring.”
Vragen aan de leerlingen •
Wie heeft er een broer of zus?
•
Spelen jullie vaak samen?
•
Hebben jullie dezelfde hobby’s? Wissel je soms kleren of speelgoed uit met je broer / zus?
•
Ben je soms boos op je zus / broer? Waarom?
•
Hoe toon jij aan je broer / zus dat je boos bent?
•
Ben jij soms jaloers op je broer / zus? Waarom?
•
Als iemand je broer / zus pest, zou jij dan tussenbeide komen? Zou je hem / haar verdedigen? Waarom?
•
Is het leuk om de oudere broer / zus te zijn? Of om de jongste van de twee te zijn?
•
Kan je begrijpen dat Jonathan boos is wanneer Sophie mee gaat logeren bij opa? Waarom is hij zo boos?
•
Heb je soms de aandacht van mama / papa / opa / oma / … helemaal voor jou alleen? Vind je dat leuk? Wat is daar zo bijzonder aan?
P 25
BEELDTAAL: FOCUS OP GELUID Het geluid is één van de belangrijkste bouwstenen van een film. De invloed van het geluid op het beeld is heel sterk, ook al zijn we ons daar vaak niet van bewust. Ook in DE GEWELDIGE BEER dragen muziek en geluid bij tot de spanning; ze bespelen onze emoties. In dit hoofdstuk staan we stil bij de verschillende soorten geluid in films, hoe ze technisch gemaakt worden en welk effect ze op ons hebben.
Voorgeschiedenis van het geluid in film
te kunnen combineren, maar dat bleek niet eenvoudig. Sinds het einde van de 19de eeuw was men op zoek naar een manier om beeld en geluid samen te registreren (op te nemen), maar pas rond 1895 kwam Thomas Edison tot een doorbraak. Met de hulp van twee apparaten de fonograaf en de kinetoscoop – slaagde hij erin om beeld en geluid samen op te nemen.
De eerste registratie van beeld en geluid door werknemers van Thomas Edison. http://www.youtube.com/ watch?v=2PPBkVTIxjo
Filmmakers droomden er altijd al van om beeld en geluid met elkaar
P 27
Tegelijk opnemen, dat lukte wel. Maar hoe kon je beeld en geluid ook tegelijk afspelen? Omdat het geluid en het beeld elk op een andere drager stonden, was het een heel waagstuk om die samen af te spelen. Dat risico was voor bioscopen te groot, dus werden films voor het publiek jarenlang zonder geluid vertoond. Vaak werden zulke ‘stomme films’ wel begeleid door live muziek, bv door een pianist die meespeelde tijdens de vertoning. Zonder klank heb je ook geen gesprekken… dus werden de dialogen getoond op zgn. pancartes. Tussen elk shot kon je lezen wat de acteurs zeiden. Denk maar aan films van bv Charlie Chaplin. De beroemde film SINGIN’ IN THE RAIN (1952) vertelt in enkele leuke scènes over de problemen bij de overgang van stomme film naar geluidsfilm. Want wat doe je als je een schitterende actrice bent… maar je hebt een vreselijke piepstem?
De eerste Dracula-film NOSFERATU (1922) werd live begeleid door muzikanten. Bij de filmkopij kregen ze ook bijhorende partituren. Zo wisten ze precies welke muziek ze moesten spelen. Intussen kon het publiek de dialogen aflezen op de pancartes. http://www.youtube.com/ watch?v=rcyzubFvBsA
Maar de technologie stond niet stil. Weldra was men in staat om geluid en film samen op te nemen en te vertonen, en ging de kwaliteit van het geluid er sterk op vooruit. Tegenwoordig staan het geluid en de beelden op dezelfde drager, waardoor alle zgn. synchronisatieproblemen van de baan zijn.
Chronologie van de geluidfilms: Het eerste beeldfragment met geluid was te horen in DICKSON EXPERIMENTAL SOUND FILM uit 1895. De eerste film met geluid was DON JUAN uit 1926. De eerste geluidsfilm mét dialoog was THE JAZZ SINGER uit 1927.
P 28
De eerste volledige geluidsfilm was LIGHTS OF NEW YORK uit 1928. De eerste film met gemanipuleerd geluid was KING KONG uit 1933. De eerste film in stereogeluid was FANTASIA uit 1940. De eerste film met volledige Dolby ruisonderdrukking was A CLOCKWORK ORANGE uit 1979.
P 29
Verschillende soorten geluid in film
Soorten geluid: 1. Direct geluid
Laat de kinderen een fragment horen zonder beeld. Laat ze opschrijven wat ze allemaal horen. Bespreek samen wat ze gehoord hebben. Het kan best dat ze soms de bal volledig misslaan.
Dit is het geluid dat op de filmset samen met het beeld wordt opgenomen. De stemmen van de acteurs en het geluid van hun handelingen zijn het meest opvallend. Maar om de kwaliteit van de klank te verbeteren, wordt dit geluid soms nog nagesynchroniseerd in de studio: de acteurs spreken voor een microfoon opnieuw hun tekst in. Bij anderstalige films worden soms andere acteurs ingehuurd om de stemmen in hun eigen taal op te nemen. Bij DE GEWELDIGE BEER hebben enkele Nederlandse acteurs alle dialogen in het Nederlands ingesproken. Dat heet dubbing of nasynchronisatie.
Toon achteraf hetzelfde fragment mét beeld. Wat hadden ze correct gehoord?
Opdracht
In films onderscheiden we verschillende soorten geluiden. De stemmen en dialogen zijn ‘direct geluid’; je hoort wat je ziet. Daarnaast zijn er ook omgevingsgeluiden (bv regen of auto’s), geluidseffecten (bv explosies) en muziek. De geluiden worden in verschillende fases opgenomen en achteraf in de studio samengevoegd. Daar wordt alles gemixt tot één geheel.
Opdracht: geluiden herkennen
Op de online filmfiche vind je de trailer in de originele Deense taal. Toon deze aan de kinderen zodat ze het verschil horen. Bespreek hun reacties.
P 30
In de oorspronkelijk Duitstalige film WINNETOONS, spreekt de acteur Roel Vanderstukken de Nederlandse stem in van het hoofdpersonage.
2. Omgevingsgeluid Verder hoor je in een film ook omgevingsgeluiden, bv de regen op de achtergrond, auto’s die voorbijrijden, het openen van een deur, hoefgetrappel van paarden, een opstijgend vliegtuig,… Al die geluiden dragen bij tot (het realisme van) de scène. Soms worden ze achteraf digitaal toegevoegd vanuit een geluidsdatabank. Of soms komt er een zgn. foley artiest of bruiteur aan te pas. Dat is iemand die de geluiden in de studio opneemt met de meest uiteenlopende voorwerpen. Zo bootst men o.a. de voetstappen van de acteurs na, de geluiden van meppen als er gevochten wordt, een auto die plots remt,… In het fragment uit de film JURASSIC PARK (1993) op http://www.youtube. com/watch?v=Dp7aJ6zoLXY zie je
hoe een bruiteur ‘de geboorte van een dinosaurus’ van geluid voorziet. Vertaal het fragment in grote lijnen voor je leerlingen.
Opdracht: maak je eigen geluiden Laat de kinderen het geluid verzorgen bij een filmfragment naar keuze. Zorg voor een heleboel uiteenlopende materialen, hoe gevarieerder hoe beter. Toon het fragment eerst met geluid. Deel materiaal uit waarmee de kinderen muziek of geluiden kunnen maken. Toon het fragment zonder geluid en probeer met de kinderen om de beurt bijpassende geluiden te maken. Die kan je eventueel opnemen op de pc met het gratis programma Audacity.
P 31
Effecten van geluid in combinatie met beeld
3. Geluidseffecten Als aanvulling op de omgevingsgeluiden gebruikt men ook vaak geluidseffecten. Dit zijn gemaakte of bestaande geluiden die digitaal worden vervormd. De klank van laserwapens, explosies, lichtzwaarden, … zijn enkele voorbeelden van zulke effecten.
4. Muziek Muziek kan als geen ander onze emoties sturen. De juiste muziek kan aan een scène het juiste gevoel verlenen. De muziek wordt voor, tijdens of na het filmen gecomponeerd. Soms worden bestaande muziek of liedjes gebruikt.
P 32
Wist je dat sommige regisseurs de muziek op de set laten horen tijdens het filmen? Zo kunnen de acteurs zich beter inleven in de scène.
Vervolgopdracht: de verschillende geluiden Toon hetzelfde fragment (met beeld) als bij de opdracht ‘geluiden herkennen’. Laat de kinderen de verschillende soorten geluid nu invullen bij de juiste categorie. Je vindt het werkblaadje in bijlage.
De kracht van geluid in film wordt vaak onderschat. Hoe vaak laten we geen traan wanneer op het einde van een romantische film de violen aanzwellen? Hoe vaak drijven enge omgevingsgeluiden ons niet op het puntje van onze stoel bij een thriller? Geluiden kunnen ook bijdragen tot een bepaalde interpretatie van beelden. Onze zintuigen staan niet los van elkaar, maar beïnvloeden elkaar.
Geluid is sterker dan beeld Soms kan je het ene zintuig versterken door het andere niet te gebruiken, bv door naar muziek te luisteren met je ogen toe. Je hoort beter alle subtiele nuances in de muziek, omdat onze hersens zich beter kunnen toespitsen op één ding dan hun aandacht in twee te verdelen. Dit principe zorgt ook voor samenhang in een film: verschillende beelden die elkaar afwisselen (gemonteerd zijn) kunnen d.m.v. geluid als lijm bij mekaar gehouden worden. Zoals in een videoclip: enkel dankzij het geluid vloeien de
beelden naadloos in mekaar over. Maar geluid kan ook als voorbode dienen voor beelden die even later volgen. In DE GEWELDIGE BEER hoor je vaak al spannende geluiden of dramatische muziek nog voor er iets gebeurt. Dat verhoogt alvast de spanning… De kijker weet dat er iets te gebeuren staat.
Muziek stuurt onze emoties Muziek kan mensen in een bepaalde stemming brengen. Daar maken regisseurs dankbaar gebruik van. Dankzij de muziek worden onze emoties geleid in de richting die de regisseur kiest. Enkel op die manier ‘voelen we wat we moéten voelen’. Op de online filmfiches vind je eenzelfde fragment met verschillende soorten muziek. Bekijk dit met de leerlingen. Bespreek hoe de muziek een verschil kan maken.
Vragen aan de leerlingen •
Wat viel je op aan de muziek in de film?
•
Hoe voelde je je tijdens het kijken?
•
Vond je de muziek spannend?
P 33
Getrouwheid van geluid Als het geluid goed in een film geïntegreerd is, mag het eigenlijk niet opvallen. We aanvaarden bepaalde geluiden snel als ‘echt’. Denk maar aan science-fictionfilms: wie weet er hoe een ruimteschip, lichtzwaard of cyborg eigenlijk klinkt? Toch ervaren we die geluiden in een film als ‘echt’. De klappen in een vechtpartij op het scherm klinken volgens ons heel realistisch. Toch worden ze gemaakt door de foley artiest of bruiteur die bv met een knuppel op een zak zand slaat. Dit is de ‘getrouwheid van het geluid’. De klank valt pas op als hij niet getrouw is aan zijn bron. Op de online filmfiches vind je eenzelfde fragment met verschillende soorten geluid. Bekijk dit met de leerlingen. Bespreek hoe het geluid een verschil kan maken. De Russische regisseur Sergei Eisenstein was zich sterk bewust van het effect dat muziek heeft op een film. Daarom wou hij elke tien à twintig jaar nieuwe, meer eigentijdse muziek laten maken bij zijn film PANTSERKRUISER POTEMKIN (1925), om zo telkens een nieuwe generatie kijkers aan te spreken.
P 34
P 35
TEKENINGEN Artwork
Storyboards
Voor men daadwerkelijk begint te filmen, wordt de film eerst in een voorfase ontworpen. In het verhaal (scenario) staat wat er allemaal zal gebeuren… maar niet hoe alles eruit zal zien! Hoe zullen de personages er uitzien? Hoe zal de beer er uitzien? Hoe zal het decor, het bos er uitzien? Daarom worden op voorhand schetsen gemaakt. Zo krijgen alle betrokkenen (ook de producenten en geldschieters) al op voorhand een beeld van het artwork van de film.
Als het verhaal en het artwork klaar zijn, kan het filmen beginnen. Een goed hulpmiddel hierbij zijn de storyboards. Die kan je vergelijken met een stripverhaal. Het verhaal is getekend zodat iedereen weet wat, en vanuit welk camerastandpunt er gefilmd moet worden.
Opdracht Op volgende pagina’s vind je storyboards van DE GEWELDIGE BEER. Druk ze af en deel ze uit in de klas. Op www.filmfiches.be vind je het bijhorend filmfragment. Bekijk het samen met de leerlingen. Vergelijk de storyboards met de scène uit de film. Welke grote verschillen zijn er? Welke gelijkenissen zijn er?
P 37
storyboards van DE GEWELDIGE BEER
Fiche voor de leerlingen: Op de volgende pagina vind je een fiche voor de leerlingen. Daarop staan een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben. Je kan deze fiche gebruiken als leidraad tijdens de bespreking van de film.
Wist je dat de film door Nederlandstalige acteurs is ingesproken? In de studio spreken ze de stemmen in van alle figuren. Dat heet ‘dubbing’. In de originele film werd Deens gesproken. Kijk maar eens naar de originele trailer op de online filmfiches!
Vond jij de film spannend of saai? Waarom? Welk stukje of personage vond je het meest spannend?
Weet jij hoe film werkt? Een film is eigenlijk niet meer dan heel veel foto’s die heel snel na mekaar getoond worden! Zo ontstaat er beweging. Probeer maar eens twee foto’s snel te laten bewegen. Zo lijkt het alsof het één foto is. Vraag aan de juf of meester of ze dat kunnen tonen met de hulp van een thaumatroop!
Heb jij al gehoord over de Yeti, de verschrikkelijke sneeuwman? Of over het monster van Loch Ness? Zoek maar eens op Wikipedia wie ze zijn! Komt er in DE GEWELDIGE BEER ook zo’n heel bijzonder beest voor?
Wist je dat je voor een film van 90 minuten meer dan 3 miljoen foto’s (beelden) nodig hebt!! Als je ze achter elkaar zou leggen (dus de hele film zou afrollen) is dat bijna 2,5 kilometer lang!
Heb jij muziek gehoord in de film? Wat voor muziek? Was het droevige muziek? Of heel spannende muziek? Of heel vrolijk?
Filmklap! De filmklap is het bordje waarmee bij het begin van elke filmopname wordt geslagen. De knal van die filmklap wordt gebruikt om later het geluid te synchroniseren. Dat betekent: zorgen dat beeld en geluid precies gelijk lopen. Anders zie je bv de mond van de acteur bewegen en hoor je pas later wat hij zegt. Dat klopt natuurlijk niet!
Weet jij welke soorten geluid je in een film kan horen? Kan je ze opnoemen?
Fiche voor de leerlingen Online filmfiche! Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinfo.
Bijlage Werkblad bij de opdracht: de verschillende geluiden Plaats het geluid dat je hoorde in de juiste categorie:
Direct geluid (dialoog)
Omgevingsgeluiden & geluidseffecten
muziek
