Film en educatie
KARLA’S WERELD jekino EDUCATIE
Film en Educatie ... ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.
Inhoudstafel Filmfiche....................................................................4 Synopsis Technische kaart Festivals Voor je naar de film vertrekt... Wie maakte KARLA’S WERELD?..............................8 Reacties verzamelen bij de leerlingen....................12 Personages................................................................14 Beeldtaal: Focus op ‘Kleurgebruik’..........................22 Beeldtaal: Eén tegen allen........................................26 Inhoudelijk: Thema ‘Gezin’.......................................28 Inhoudelijk: Thema ‘Alcoholisme’............................38 Inhoudelijk: Thema ‘Kerstmis’..................................41 Alles over Kerstmis Kerstmis overal ter wereld Bibliografie................................................................46 Lesbrief voor de leerlingen......................................48
jekino EDUCATIE
www.jekino.be
www.opendoek.be
www.lesseninhetdonker.be
karla’s wereld: vanaf derde graad lager onderwijs
Feedback!
Filmfiche
We horen graag je reactie op de film, de bespreking en lesmap. Surf naar www.lesseninhetdonker.be om een evaluatiefiche in te vullen. Ook de leerlingen kunnen hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze zagen.
De filmfiche op volgende pagina’s helpt je om de voorstelling wat voor te bereiden. Ook voor je collega’s of de ouders die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.
2
3
Filmfiche Synopsis Karla, kind van gescheiden ouders, heeft één grote wens: op kerstavond haar ouders samen aan de feesttafel krijgen. Maar dat is niet zo simpel. Mama heeft het altijd druk en papa is wel superleuk, maar hij drinkt te veel. Teleurgesteld loopt Karla weg van huis. Dan ontmoet ze Buster, een aan lager wal geraakte zakenman. Misschien wordt deze kerst voor hen allen een keerpunt... Over volwassenen die wel willen maar niet beter kunnen. En over kinderen die héél veel kunnen. Geen sneeuw, maar wel op-en-top Kerstmis in deze gevoelige Scandinavische kwaliteitsfilm.
Technische info KARLA’S WERELD Originele titel: Karlas Kabale Regie: Charlotte Sachs Bostrup Scenario: Ina Bruhn, naar een roman van Renée Toft Simonsen Camera: Henrik Kristensen Montage: Birger Møller Jensen Muziek: Jeppe Kaas Productie: Thomas Heinesen, Mikael Christian Rieks, Nordisk Film (www.nordiskfilm) Met o.a. Elena Arndt-Jensen (Karla), Ellen Hillingsø (Moeder), Nicolaj Kopernikus (Leif), Allan Olsen (Vader), Kristian Halken (Buster), Nikolaj Støvring Hansen (Mads Morten), Jonathan Werner Juel (Junior) Denemarken, 2007 92 minuten, originele versie met Nederlandstalige OT Distributeur: Jekino http://www.karlaskabale.dk/ (Deens) www.jekino.be/karlaswereld/
4
Festivals KARLA’S WERELD werd overal ter wereld vertoond op filmfestivals voor jongeren, waar de film doorgaans goed wordt onthaald. In Denemarken won de film de Robert Film Academy Award en verder was hij te zien op jeugdfilmfestivals in o.a. Canada (Toronto), Italië (Giffoni), Duitsland (Frankfurt, Chemnitz, Lübeck), Ierland (Belfast), Noorwegen (Kristiansand), Oostenrijk (Wenen), Finland (Oulu), Polen (Poznan), Groot-Brittannië (Leeds) en ook in België. Op het Europees Jeugdfilmfestival Vlaanderen in Antwerpen & Brugge werd KARLA’S WERELD bekroond met de Prijs van de Professionele Jury 2009.
Voor je naar de film vertrekt... KARLA’S WERELD speelt zich af in de dagen voor Kerstmis. Toch is het geen echte kerstfilm. Het verhaal gaat niet over rendieren of cadeautjes, maar over de problemen van een heel gewoon meisje. De filmmakers stonden voor een uitdaging: ze wilden dat de film de sfeer van Kerstmis uitstraalde, maar toch mocht KARLA’S WERELD geen typische kerstfilm worden. Daarom werd de kerstkleur ‘rood’ ten allen prijze vermeden. Enkel heel aandachtige toeschouwers kunnen in de film hier of daar een spatje rood ontdekken. Probeer zelf maar eens! Karla’s ouders zijn gescheiden. Karla woont nu samen in een huis met haar moeder en broertje, een stiefvader en een stiefbroer. Dat zorgt voor een boel drukte. Met zoveel kinderen in huis moet moeder de hele tijd poetsen en opruimen, stiefpa heeft het druk met z’n werk en de broertjes spelen altijd samen en maken een boel kabaal. In al die drukte voelt Karla zich vaak alleen. Vol heimwee denkt ze terug aan de tijd dat mama en papa nog samen waren. Toen was Kerstmis nog een echt feest. Daarom hoopt Karla om haar papa en mama nog éénmaal samen te krijgen aan het kerstdiner…
5
Kinderen kunnen zich misschien ten dele in Karla’s problemen herkennen: een scheiding, ouders die geen tijd hebben, het gevoel dat niemand je begrijpt, drankproblemen, de stress van een samengesteld gezin… Het wordt Karla allemaal teveel en ze loopt weg van huis. Op haar tocht ontmoet ze een heleboel mensen. Buster is één van hen. Ooit was hij een succesvol zakenman, nu is hij een zwerver. Maar hij probeert zich nog steeds als een zakenman te gedragen en ontvangt de hele dag zogenaamd belangrijke telefoontjes op zijn gsm… die niet eens werkt. Je moet zelf beslissen in hoeverre je wil nagaan of al deze actuele problemen ook voor ‘jouw’ publiek herkenbaar zijn. In deze lesmap worden ze allemaal kort behandeld. Karla vergelijkt haar leven met een spelletje Solitaire. Dat is een kaartspel dat je niet winnen kan. Maar Karla is een sterk meisje dat weet wat ze wilt. Misschien kan ze ditmaal haar spelletje toch winnen…
NIEUW! Een online lesfiche voor de leerlingen met filmfragmenten, extra beeldmateriaal en weetjes over de film vind je terug op de websites www.jekino.be, www.lesseninhetdonker.be of www.opendoek.be.
6
7
Wie maakte KARLA’S WERELD? Regisseur Charlotte Sachs Bostrup maakte in 2001 haar eerste langspeelfilm. ANJA & VIKTOR werd een bioscoophit in Denemarken. Later volgden nog meer films voor een jong publiek. Maar eigenlijk zat ze al die tijd te wachten op een filmscript naar haar hart, een verhaal waarin ze op een ernstige manier de problemen van kinderen op het scherm kon tonen. Charlotte Sachs Bostrup: “Toen een producer polste of ik wou meewerken aan de verfilming van de Karlaboeken van Renée Toft Simonsen, vond ik eindelijk wat ik zocht. Maar er moest nog veel aan geknutseld worden. De boeken zijn een verzameling korte anekdotes. Daar moesten we een raamverhaal bij bedenken. Samen met scenariste Ina Bruhn creëerden we enkele nieuwe personages en herwerkten we de karakters van de dakloze mannen.”
Director’s Statement Over haar film KARLA’S WERELD legde Charlotte Sachs Bostrup volgende verklaring af: “Karla leeft in een modern gezin en moet afrekenen met: volwassenen die enkel aan hun carrière denken, een scheiding, een stiefbroer en al wat daarbij komt kijken. In Renée Toft Simonsens succesboek slaagt ze daarin met een grote liefde voor alle personages en met een voortdurend vonkje van humor. Karla is een sterk en energiek meisje. Ze vecht voor de dingen waarin ze gelooft. Karla biedt een welkom en gezond alternatief voor de vrouwelijke rolmodellen die kinderen in de media krijgen aangeboden.
8
We besloten dat het een ontspannend verhaal moest worden, maar tegelijk is dit een gelegenheid om problemen van kinderen ernstig te nemen. Het is moeilijk wanneer je ouders altijd druk in de weer zijn, wanneer ze gescheiden zijn en niet met elkaar praten of wanneer je vader een alcoholist is. Het verhaal van Renée Toft Simonsen balanceert elegant tussen realisme, humor, opwinding en ontroering. Dat getuigt van een uniek inzicht in de geest van kinderen. Het verhaal speelt met hun emoties. Daardoor kunnen kinderen én volwassenen zich met de personages identificeren en er stukjes van zichzelf in herkennen.” Bostrup deed beroep op een stel prima jonge acteurs die samen een heel geloofwaardig gezin vormen – het lijkt echt alsof ze allemaal één grote familie zijn. “Elena ArndtJensen was aanvankelijk niet gekozen voor de rol van Karla. Maar de rolverdeling zat me niet echt lekker. Ik viste haar foto uit de stapel ‘gesneuvelde kandidaten’. Ze heeft het fantastisch gedaan; ik kan me geen andere Karla voorstellen.” Daarom neemt Elena Arndt-Jensen in de vervolgfilm KARLA & KATRINE (zie pagina 11) opnieuw de hoofdrol voor haar rekening.
9
Charlotte Sachs Bostrup weet uitstekend hoe ze kinderen moet regisseren. Ze leidt haar jonge acteurs altijd naar prima prestaties. “Ik werk met kinderen op net dezelfde manier als met volwassenen. Ik vond hen zelfs makkelijker om mee te werken. Ze stellen niet voortdurend vragen. Je moet hen enkel vertellen wat hun personages precies doen en waarom.”
De titel De film wordt bij ons vertoond onder de titel KARLA’S WERELD. Maar in Denemarken, waar de film werd gemaakt, werd er gekozen voor een andere titel: ‘Karlas Kabale’ (Karla’s Solitaire). Bostrup: “Dat klinkt origineler en verwijst naar een kaartspel dat je helemaal alleen speelt en dat je onmogelijk kunt winnen. Het is ook een Deense uitdrukking voor iemand die zijn zaakjes niet geregeld krijgt. Zoals Karla, die een droom heeft die ze onmogelijk kan verwezenlijken.” In de film speelt Karla Solitaire met Gudrun, de vrouw ze op de kerstmarkt ontmoette. Gudrun vergelijkt Karla’s gezin met een spelletje Solitaire. Karla klinkt heel vastberaden wanneer ze zegt: “Dit spelletje zal ik winnen.” En inderdaad… op het einde van de film besluit ze: “Gudrun had gelijk. Mijn leven is net een spelletje Solitaire. Maar op deze kerstavond heb ik gewonnen.”
10
KARLA & KATRINE Regisseuse Charlotte Sachs Bostrup was na één film over Karla nog lang niet uitverteld. Ze begon dadelijk aan een vervolg. KARLA & KATRINE is vrolijker en lichtvoetiger dan zijn voorganger. “We vonden dat Karla wel een boezemvriendin verdiende. Ook het thema ‘eerste liefde’ wordt voorzichtig aangeraakt.” De liefde laait zo hevig dat Karla er bijna haar logerende vriendin door vergeet. Tot een boevenstreek de meisjes dwingt de handen in elkaar te slaan. De film is voorlopig niet in de Belgische of Nederlandse zalen te zien.
11
Reacties verzamelen bij de leerlingen Vlak na de vertoning willen de jonge toeschouwers vaak hun eerste indrukken kwijt; iedereen heeft nood aan een ontladingsmoment. Het is niet aangewezen om nu al diep in te gaan op de bedenkingen van het publiek. Maar misschien kan je hun belangrijkste bemerkingen noteren en er later klassikaal dieper op in gaan. Enkele eenvoudige vragen kunnen helpen om ‘stoom af te laten’: • • • • • •
12
Hoe vond je de film? Was het verhaal grappig / droevig / saai / spannend / stom / ontroerend / griezelig / sprookjesachtig / .... ? Waarom? Heb je het verhaal goed begrepen? Wie kan het verhaal in 5 zinnen navertellen (maak een onderscheid tussen hoofd- en bijzaken)? Zijn er zaken die je niet begreep?
•
Wat waren de belangrijkste problemen waar Karla mee kampte?
• •
Wie waren de belangrijkste personages? Ken je hun naam nog? Wie vond jij het leukste personage uit de film?
•
Weet je in welk land de film zich afspeelde?
•
Vond je dat de jonge acteurs het goed deden?
•
Vond je dat het verhaal goed afliep?
13
Personages De film heet niet voor niets KARLA’S WERELD... Alles draait om Karla; zij is de motor en spilfiguur van dit verhaal. Maar hebben we haar na afloop van de film ook echt beter leren kennen? Wie is Karla en wat weten we over haar?
Karla
• • • •
Moeder draagt niet bij tot de kerstsfeer en heeft weinig begrip voor haar teleurstelling. Stiefvader Leif heeft geen tijd om haar kamer af te werken. De broertjes willen haar niet gehoorzamen en veroorzaken voortdurend overlast. De zwerver Buster belooft dat hij haar zal helpen, maar is die belofte dadelijk weer vergeten.
Ze bundelt al haar verwijten aan alle volwassenen in één zin die ze Buster toeschreeuwt: “Jij bent een echte volwassene! Jij komt nooit je beloften na!” Karla is ook een positief personage. Ze geeft vaak het goede voorbeeld: • • •
Ze steelt niet. Hoewel ze honger heeft, is ze boos op Buster die in een winkel wil stelen. “Wie niet betaalt is een dief.” Ze kan makkelijk vergeven (moeder, vader, Buster,...). Ze is bekommerd om anderen. Bij haar arrestatie is ze vooral bezorgd om het lot van Buster en Ejnar. En aan het einde van het verhaal geeft ze de mensen die ze onderweg ontmoette een mooi kerstcadeau.
Buster Bij het begin van het verhaal leidt Karla’s stem (in voice over = we horen haar vertelstem zonder dat Karla zelf in beeld is) ons rond in haar wereld en schetst de context van het verhaal. Karla leidt haar eigen leventje in haar eigen wereld. In haar gezin heeft ze niemand om haar gevoelens en ideeën mee te delen. Haar twee jonge broertjes hebben elkaar en de volwassenen hebben geen tijd voor haar. Dus voelt ze zich een eenzaat, door niemand gewaardeerd: •
14
Vader laat haar in de steek op ‘hun’ kerstfeest, waar ze zo naar uitgekeken heeft.
De meest kleurrijke figuur die Karla ontmoet, is ongetwijfeld Buster, een aan lager wal geraakte bankmanager die leeft als zwerver. Hij heeft zijn oude zakeninstinct nog niet
15
verloren en klampt zich krampachtig vast aan zijn verleden als succesvol zakenman. Nog steeds stelt hij zich voor als ‘Laurvig, CEO’ (een CEO is een ‘bestuursvoorzitter’, zo stelt de zaakvoerder van een bedrijf zichzelf in het Engels voor, vergelijkbaar met het Franse PDG). Begrijpt hij niet dat hij in zijn sjofele kledij meteen door de mand valt?
vertrouwen vertelt hij met mondjesmaat over de misstappen uit zijn verleden (die hij hardnekkig omschrijft als ‘een misverstand’). Hij zat in de gevangenis en worstelde met een alcoholprobleem. Buster waarschuwt haar, uit eigen ervaring: “Je kan de wet niet ontlopen. Ook al ben je op weg naar Mexico met een valse snor... ze herkennen je toch.”
Hij heeft een handeltje opgezet in kerstversiering en gelooft vol optimisme dat de zaak zal uitgroeien tot een groot, respectabel bedrijf. “Laurvig Inc. wil wereldwijd filialen openen. Het wordt big business. We bouwen kapitaal op via een gigantisch statiegeldproject. Binnenkort breiden we uit. Dit is maar een begin.”
Ejnar
“Ooit heeft een piraat een lading Zwitserse horloges van me gestolen.” Buster zegt Kerstmis te vieren met zakenpartners en beweert dat hij de rally Parijs – Dakar heeft gereden. Eigenlijk is hij een ziekelijke leugenaar; zo gauw hij wordt geconfronteerd met de werkelijkheid vlucht hij weg in fake telefoongesprekken met z’n gsm die niet eens werkt. We zijn steeds nieuwsgierig welke verzinsels hij nu weer uit z’n duim zal zuigen... • • • • •
“Zeg dat Mr. Tong moet wachten tot de beurs van Hongkong opent. Het is maar zeven miljoen. Verkoop het Danica-aandeel.” “Tijdens de beurscrash in 1989 liep ik tegen een glazen deur. Dat waren harde tijden.” “Ik weet waarover je spreekt. Teveel zakenlunches, contracten die getekend moeten worden.” “Nee, we kunnen de wisselkoers niet stabiliseren voor de betaling.” “Dakloos? Wat zeg je? Ik ga een nieuw huis kopen. Ik wacht tot de markt zich stabiliseert. Ondertussen huur ik dit huis. Dit is een heel gegeerde plek.”
Toch lijkt Karla hem te vertrouwen. Bij het Monopoly spelen schuift ze Buster onder de tafel geld toe. In ruil belooft hij om haar te helpen als ze in de problemen zit. Maar wanneer Karla bij hem aanklopt, lijkt die belofte al vergeten. “Zie ik eruit als een liefdadigheidsinstelling? Ik ben een drukke zakenman. Geen man die weggelopen kinderen helpt.” Toch ontfermt hij zich over haar. In ruil voor Karla’s
16
Ejnar is de enige ‘werknemer’ van Laurvig Inc. Hij is een mentaal gehandicapte jongen (zelf noemt hij het ‘mentaal gehandboeid’), geobsedeerd door fietsen en door het breken van zijn persoonlijk snelheidsrecord. Met z’n gele trui lijkt hij in zijn verbeelding voortdurend mee te doen aan de Ronde van Frankrijk. “Misschien is dat ook zo,” merkt vader op, want in Ejnars gedachten is de grens tussen werkelijkheid en verbeelding heel miniem. Hij is dolblij wanneer hij voor Kerstmis van Karla een nieuwe trui krijgt: wit met rode bolletjes. In de Ronde van Frankrijk, de belangrijkste wielerkoers van het jaar, draagt de leider een geel shirt, net zoals Ejnar. Maar de renner die het snelst bergop kan rijden, draagt de zgn. wit met rode ‘bolletjestrui’. Een prachtig geschenk van Karla! Ejnar heeft een grenzeloos vertrouwen in zijn ‘werkgever’. Als brein achter hun handel is Buster volgens Ejnar onaantastbaar.
17
Karla’s moeder (Rikke)
Karla’s moeder maakt een vermoeide, overspannen indruk. Ze wil haar huis netjes op orde, maar krijgt de rotzooi van haar kroostrijk gezin niet onder controle. Dat zorgt voor stress. Ze krijgt last van migraine, een hardnekkige vorm van hoofdpijn die haar een hele dag doodziek in bed houdt. Moeder is temperamentvol. Ze is erg bekommerd om haar kroost, maar ook behoorlijk opvliegend. “Helpen of geen zakgeld!” Vooral Frank, haar ex-man, wordt in haar woedeuitbarstingen niet gespaard.
Karla’s vader (Frank) Frank wandelt de film in als een held: de muziek zwelt aan en Mads Morten vliegt in slow motion (= vertraagd) in zijn armen. Eén en al charme en vriendelijkheid, een charismatische man. Karla lacht trots wanneer ze hem voorstelt: “Dit is mijn vader. Hij is kok en soms kunstenaar. Maar zijn grootste talent is: vader zijn.” De scène waarin hij met de kinderen in de tuin piraatje speelt, toont dat hij een fantastische vader zou kunnen zijn... als hij niet worstelde met zijn drankprobleem! Moeder wijst hem boos op zijn gebreken:
18
“Je kinderen komen nooit op de eerste plaats. Op een dag zullen ze je dat niet langer vergeven. Het volstaat niet om af en toe een goede vader te zijn. Wanneer word je wat minder egoïstisch?” Tegen Karla zegt ze: “Pap is een volwassen man. Eigenlijk hoef jij niet voor hem te zorgen.”
Ondanks zijn falende rol als vader zijn de kinderen heel loyaal. Karla verdedigt hem door dik en dun en Mads Morten houdt angstvallig z’n muts op zodat niemand vaders geheim zou ontdekken.
Nog een huisgenoot Er is nog een andere, onzichtbare huisgenoot die... Licky heet! Hij bestaat niet echt. Het is een denkbeeldig vriendje dat Junior heeft bedacht. Alles wat Junior zelf niet durft zeggen, heeft hij zogezegd gehoord uit Licky’s mond. En als hij wat mispeuterd heeft, is het volgens hem steevast Licky’s schuld.
19
Vragen aan de leerlingen • • • • • • •
• • • • • • • • •
20
Wie hoort er allemaal bij Karla’s familie? Hoe zit dit gezin in elkaar? Karla voelt zich door iedereen verlaten. Ze is teleurgesteld in haar familieleden. Waarom? Bespreek per familielid waarom Karla kwaad of teleurgesteld is. Karla vindt dat je op volwassenen niet kan rekenen. Al haar woede bundelt ze in één verwijt: “Jij bent een echte volwassene! Jij komt nooit … na!” (vul in). Ben je het met haar eens? Hou jij je altijd aan de beloftes die je maakte? Is dat belangrijk? Wat zijn Karla’s goede karaktertrekken? Som haar grootste kwaliteiten op. Heb jij kleine broers of zussen? Moet je soms voor hen zorgen (zoals Karla in de film)? Lukt dat? Wat doe je om hen te laten gehoorzamen?
• • • •
Omschrijf Karla’s moeder. Welke indruk maakt ze op jou? Hoe gedraagt ze zich? Wat vond je leuk aan haar? Wat niet? Hoe zit het bij jou thuis? Moet jij ook vaak helpen? Wie ruimt bij jullie de rommel op?
• •
Wat is het eerste beeld dat je van Frank krijgt in de film? Welke indruk maakt hij? Waarom? Wat vond je leuk aan hem? Wat niet? Kan jouw papa goed spelen?
•
Wie is Licky? Bestaat hij echt?
Wie is Buster? Wat deed hij vroeger? Wat doet hij nu? Vanwaar die ommekeer? Wat is er gebeurd in zijn leven? Wat weten we over zijn verleden? Waaraan zie je dat hij vroeger een belangrijke functie bij de bank had? Buster heeft nog geen afscheid genomen van zijn verleden als zakenman. Hoe merk je dat? Wat doet hij om nog steeds een zakenman te lijken? Herinner je je nog enkele van zijn uitspraken? Buster is een ziekelijke leugenaar. Welke leugens vertelde hij zoal? Waarom grijpt hij altijd naar zijn gsm (die niet werkt)? Op welke momenten doet hij dat? Waarom? Ejnar lijkt wel mee te doen aan de Ronde van Frankrijk. “Misschien is dat ook wel zo,” merkt vader op. Wat denk je dat hij daarmee bedoelt? Waarom draagt Ejnar een gele trui? Welke truien heb je in de Ronde van Frankrijk? Welke heb je daarvan in de film gezien?
21
Beeldtaal: Focus op Kleurgebruik
Regisseur Charlotte Sachs Bostrup: “We stelden onszelf de strenge wet om nooit de meest voor de hand liggende methode te kiezen. Aan welke kleuren doet Kerstmis je denken? Rood en groen: het groen van de kerstboom en het rood van de harten waarmee wij onze boom versieren. Maar wij haalden al het rood en groen weg en hielden een spel over van licht en donker. Goud, zilver en geel; dat is het kleurenpalet van de film. In de hele film is geen spatje rood te vinden.” Die keuze valt al op tijdens de begingeneriek (het moment waarop bij het begin van de film de namen van alle medewerkers en acteurs in beeld verschijnen) wanneer de camera inzoomt op het muziekkorps dat op de kerstmarkt speelt (nee, ze brengen geen bekende kerstmelodieën; ook dat past bij de aanpak van deze film). We zien het blauwgrijs van de uniformen, de glans van koperen blaasinstrumenten, de weerkaatsing van gele vlammen,... Maar er valt nergens enig rood te bespeuren. Soms is die afwezigheid van de kleur rood erg opvallend: • • •
Elk jaar komen er rond de kerstperiode films in de bioscopen waarin elementen uit het kerstgebeuren zijn verwerkt. In zulke kerstfilms krijg je steevast aardige kindertjes, sneeuwvlokjes en soms zelfs de Kerstman in eigen persoon te zien. Hoewel Kerstmis een belangrijke rol speelt in KARLA’S WERELD is dit geen typische kerstfilm. De film gebruikt het kerstfeest enkel als kapstok om enkele problemen in Karla’s leven te schetsen. Je krijgt nauwelijks een kerstboom te zien en ‘Jingle Bells’ schalt nooit uit de boxen. Toch weet de film op een heel eigen manier de kerstsfeer op het scherm te brengen. Hoe gebeurde dat dan?
22
Bij Karla thuis overheersen de kleuren zilver en blauw. Wanneer papa de kerstboom versiert, gebeurt dat met zilveren sterren, kaarsjes en glitter. In Busters atelier wordt kerstversiering gemaakt, maar roodgekleurde decoratie lijkt hij daarbij niet te gebruiken.
Heel aandachtige kijkers zien in de film driemaal een sprankeltje rood opduiken: • • •
De muzikanten op de kerstmarkt hebben een rood lintje op hun pet. De kerstmuts die papa cadeau krijgt bij de aankoop van 3 flessen. De rode bollen op de trui die Ejnar cadeau krijgt.
Dat kleurenpalet zorgt voor een gezellige, knusse sfeer. Binnen in huis lijkt het stemmig en lekker warm. Maar de gure grijze buitenlucht is natuurlijk wel typisch voor het kerstseizoen.
23
Zag je ooit al een kerstfilm zonder sneeuw? Wie goed kijkt, kan in KARLA’S WERELD enkele sneeuwvlokjes ontdekken. Wanneer Frank wordt uitgenodigd voor het kerstdiner, vallen op de achtergrond de eerste voorzichtige vlokjes. Pas dan – wanneer papa ook een plaats krijgt bij de kerstboom – is de kerstsfeer compleet en mogen de vlokjes vallen!
Enkele kerstfilms Er zijn in het genre ook best wel enkele leuke kerstfilms te vinden. Denk maar aan…
THE NIGHTMARE BEFORE CHRISTMAS (Henry Selick, 1993) De baas van Halloween-land is het beu! Jaar na jaar moet hij het feest van Halloween verzorgen. Terwijl er zoveel andere leuke feesten zijn. Kerstmis bijvoorbeeld. Hij laat de Kerstman ontvoeren en neemt zelf de touwtjes in handen: dit jaar zal Kerstmis georganiseerd worden vanuit Halloween-land. Dat leidt bijna tot een afschuwelijke kerst. Kan de Kerstman tijdig ontsnappen om van Kerstmis weer een heerlijk feest te maken? Fantastisch mooie animatiefilm met prachtige figuurtjes, adembenemende decors en een heerlijk sprookjesachtige sfeer.
BAD SANTA (Terry Zwigoff, 2003) Een stelletje onbeschofte boeven speelt voor Kerstman in een grootwarenhuis. Zo bereiden ze hun overval voor. Tegen de kinderen en hun ouders gedragen ze zich vreselijk brutaal. Kan de kerstsfeer ook hun hart ontdooien? Brutale kerstfilm met het hart op de juiste plaats.
24
KERST BIJ DE LIEVEHEERSBEESTJES (Heiki Ernits en Janno Põldma, 2005) In deze schattige tekenfilm voor de allerkleinsten wordt de rust van twee lieveheersbeestjes brutaal verstoord. De boom waarin ze wonen wordt omgezaagd en belandt als kerstboom in een huiskamer. Daar ontmoeten ze allerlei insecten. Maar ze verlangen zo vreselijk naar hun huis in het bos. Er komt redding uit onverwachte hoek… de Kerstman komt eraan!
A CHRISTMAS CAROL / THE MUPPET CHRISTMAS CAROL / SCROOGED / enz. De Britse schrijver Charles Dickens schreef lang geleden een kerstverhaal dat heel beroemd werd. Daarin krijgt de oude, humeurige Ebenezer Scrooge op kerstavond bezoek van drie geesten die hem confronteren met verschillende periodes in zijn leven. Zo beseft Scrooge wat een onuitstaanbare brompot en gierigaard hij is. Hij komt tot inkeer, net op tijd om te genieten van wat de mooiste kerst uit zijn leven zal worden. Het verhaal werd vaak verteld in speel- en animatiefilms. Zelfs de beroemde poppen van The Muppet Show maakten er een heel grappige versie van.
NIKO – THE WAY TO THE STARS (Michael Hegner & Kari Juusonen, 2008) Het kleine, eigenwijze rendier Niko heeft een grote droom: de slee van de Kerstman trekken. Hij loopt weg uit de kudde en gaat op zoek naar het hoofdkwartier van de Kerstman. Onderweg wachten hem heel wat avonturen. Maar zijn ontmoeting met de rendieren van de Kerstman dreigt een grote teleurstelling te worden.
25
THE POLAR EXPRESS (Robert Zemeckis, 2004) Een jongetje twijfelt aan het bestaan van de Kerstman. Tot hij op kerstavond wordt opgepikt door een magische trein die op weg is naar de Noordpool… de Polar Express. De trein zit vol kinderen. Op hun bestemming aangekomen staan ze oog in oog met de Kerstman. De jongen krijgt van hem een magisch cadeau. Sprookjesachtig, feeëriek en een technisch hoogstandje.
Beeldtaal: Eén tegen allen Karla voelt zich helemaal alleen op de wereld: niemand begrijpt haar verdriet. Dat maakt de film ook duidelijk in beelden. Heel vaak krijgen we Karla alleen in beeld, klein en nietig. Op die manier wordt extra in de verf gezet hoe eenzaam ze zich voelt. In de stad valt er nergens enige drukte te bespeuren. Wanneer ze wegloopt van huis dwaalt ze door lege verlaten straten. Er is niemand op straat; Karla is alleen.
Vragen aan de leerlingen •
• • •
Is KARLA’S WERELD een kerstfilm? Wat is het belang van Kerstmis voor deze film? Zag je al ooit kerstfilms? Waarom is KARLA’S WERELD anders dan de meeste andere kerstfilms? Wat zijn volgens jou typische ingrediënten van een kerstfilm? Kreeg je in KARLA’S WERELD sneeuw te zien? Een kerstboom? Een Kerstman? Kerstversiering? Kreeg je kerstmuziek te horen? Welke muziek kreeg je te horen?
•
Welke kleuren zijn typisch voor Kerstmis? Welke kleuren overheersen in deze film?
•
Karla voelt zich vaak eenzaam. Dat kan je in de film ook in de beelden zien. Hoe? Beschrijf de straten waar Karla doorheen wandelt. Beschrijf haar bezoek aan de kerstmarkt. Kon je toen zien hoe eenzaam Karla zich voelde?Hoe?
• •
Vooral op de kerstmarkt valt op hoe eenzaam ze is. - We zien haar lopen tussen de kraampjes; we krijgen enkel haar benen te zien. Er zijn geen andere mensen, geen andere gezichten rondom haar. - Ze vangt flarden op van gesprekken, maar zelf heeft ze niemand om mee te praten. (Wanneer ze oma opbelt, wordt de verbinding verbroken.) - Tegen sluitingstijd zit ze in het donker alleen op een bankje. De camera zoemt op haar in, van hoog boven haar (= vogelperspectief). We zien haar zitten in het duister, niemand in haar buurt. Ze lijkt het eenzaamste meisje op de wereld.
26
27
Via de avonturen van Karla maken we kennis met een heleboel problemen die kinderen in deze hedendaagse samenleving bekend in de oren kunnen klinken: gescheiden ouders, carrièredruk, eenzaamheid, stress, alcoholisme, samengestelde gezinnen,... Misschien kunnen zij hun eigen situatie herkennen in die van Karla en er moed en vertrouwen uit putten.
een carrière én een boeiend leven hebben, de perfecte huisvrouw zijn, er uitzien als een fotomodel,… De druk is enorm. Daardoor hebben ouders weinig tijd om werkelijk te luisteren naar de problemen van hun kinderen. Ik behoor tot de eerste generatie kinderen met een werkende moeder. Alle vorige generaties hadden een moeder die er dag en nacht was om voor hen te zorgen.”
Inhoudelijk: Thema ‘Gezin’
Ouders hebben geen tijd meer en leven bijgevolg ‘naast’ hun kinderen. Dat wordt in KARLA’S WERELD treffend geïllustreerd: op het ogenblik dat Karla thuis wegloopt, komt Leif net terug van zijn werk. Terloops vraagt hij “Alles in orde?”, maar hij heeft oog noch oor voor wat er gebeurt. Het duurt erg lang voor Karla’s verdwijning wordt opgemerkt. Pas bij het avondeten krijgen de ouders het in de gaten, wanneer Junior hen langs de neus weg inlicht.
Karla stelt ons voor aan haar familieleden:
Door één dag het huishouden over te nemen, krijgt Karla begrip voor haar moeder. “Nu begrijp ik waarom mama zo gespannen is. Volwassenen hebben het ook niet makkelijk.” Daarom schrijft ze heel zorgzaam een briefje: ‘Liefste mam, ik hoop dat je snel beter wordt. Zalig kerstfeest. Dikke knuffel, Karla. Ik hou van jou.’ Moeder noemt het “de mooiste brief die ik ooit kreeg.” Het lijkt een manier om schuld te bekennen; zo geeft ze toe dat ze te weinig (positieve) aandacht had voor haar dochter.
• • • • •
“Mam heeft altijd stress. Vooral voor leuke dingen zoals Kerstmis.” “Mam en pap zijn gescheiden. Ze wil hem niet meer zien. Daarom ben ik droevig.” “Mads Morten is mijn kleine broer. Hij denkt alleen aan voetbal.” “Junior is mijn halfbroer. Hij geeft zijn onzichtbare vriend Licky van alles de schuld.” “Leif is mijn stiefvader. Hij valt best mee maar werkt te hard.”
Terwijl ze vertelt, ‘bevriest’ het beeld telkens er een nieuw familielid ter sprake komt, alsof we meekijken naar foto’s in een familiealbum.
Ouders & kinderen Charlotte Sachs Bostrup: “De film gaat over de problemen van volwassenen in hun omgang met elkaar en met kinderen, over verantwoordelijkheid en over leren vergeven. En vooral over ouders die zo gestrest zijn dat ze geen tijd meer hebben om naar hun kinderen te luisteren. Er wordt enorm veel verwacht van ouders. Moeders moeten tegenwoordig
28
29
Samengesteld gezin
Scheiding
Karla’s vader en moeder zijn gescheiden. Een scheiding brengt vaak problemen mee voor de kinderen. Karla leeft in een ‘samengesteld gezin’ (een nieuwe papa en mama gaan samenwonen en brengen kinderen mee uit hun vorige huwelijk). Het is niet makkelijk om met zo’n groot gezin samen te wonen in één huis. Hoe hard moeder ook poetst en bevelen schreeuwt, het huis blijft een zootje. Karla spot: “Ze is bezeten van een schoonmaakduivel. Een boze geest is haar lichaam binnengedrongen en zal ons dwingen om eeuwig op te ruimen.” De broertjes zijn alom aanwezig als storende factoren. Ze doen niets liever dan voetballen (in huis) en vechten. Wanneer Karla één dag lang de rol van volwassene in huis overneemt van haar zieke moeder, maken ze daar vreselijk misbruik van: ze maken een boeltje in de keuken, gooien met eten, breken een vaas, schreeuwen hun bevelen, laten de chocolade overkoken, maken een sneeuwbui met havermout, enz.
Nergens in Europa zijn er zoveel scheidingen als in België. Ongeveer 21 % van de Belgische kinderen heeft ooit een scheiding van de ouders meegemaakt. Dat zijn zo’n 250.000 kinderen in heel Vlaanderen. (Cijfers: Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudie, 2004).
Zelfs voor de kinderen is de samenstelling van het nieuwe gezin erg complex: Junior: Karla: Junior: Leif: Junior: Karla:
“Wie is Frank?” “De pa van Mads Morten en mij, ezel.” “Maar jij bent onze vader.” “Nee, ik ben jouw vader. Frank is hun vader. Hij woonde vroeger bij mam.” “Waarom woont Frank niet hier?” “Dat willen grote mensen niet. Als ze uit elkaar gaan, vieren ze zelfs Kerstmis niet meer samen.”
Karla loopt weg Karla denkt dat alles beter zal gaan als ze haar lot in eigen handen neemt. “Ik vier Kerstmis wel ergens anders. Laat ze zich maar amuseren zonder mij.” Ze loopt weg van huis wanneer ze de berg teleurstelling niet langer kan overzien: zij krijgt de schuld voor het wangedrag van de broertjes, vader belt de lang verwachte kerstafspraak af, moeder bekommert zich niet om haar teleurstelling,... Zonder dralen gaat ze naar haar kamer en pakt haar bagage. “Ik hoop dat mama hier heel boos en ongelukkig om wordt.” Hoewel het verhaal goed afloopt, wil KARLA’S WERELD kinderen zeker niet aansporen om van huis weg te lopen! Daarom toont de film ook de ellendige gevolgen van die daad: de ongerustheid, de politie die wordt ingeschakeld (Junior durft als enige hun grootste bekommernis onder woorden brengen: “Is ze dood?”), de honger, de eenzaamheid,... In die context past ook de passage op de kerstmarkt waar Karla een man met slechte bedoelingen ontmoet. Alles wijst erop dat de man die haar vanuit de schaduw toespreekt, haar wil meelokken. De film wijst zijdelings op dit gevaar en geeft Karla een voorbeeldfunctie waaruit kinderen leren hoe ze in zulke omstandigheden best reageren: stevig van je afbijten en bescherming zoeken bij betrouwbare volwassenen in de nabijheid.
30
31
•
Ook op school kunnen kinderen met hun problemen terecht. Op elke school komen er mensen van het CLB (Centrum voor Leerlingenbegeleiding) die je kunnen helpen. De klasleerkracht kan kinderen met het CLB in contact brengen.
In Nederland:
Hulp voor weglopers KARLA’S WERELD toont dat weglopen van huis niet de ideale oplossing is. Er bestaan heel wat organisaties die zich bekommeren om het lot van kinderen die worstelen met problemen.
In Vlaanderen:
32
•
Kinderen kunnen terecht bij het JAC (Jongeren Adviescentrum). Daar weten ze precies wat er wettelijk mag en wat niet. Ze helpen je verder of nemen contact op met een bevoegde organisatie. Je vindt alle informatie op http://www.jac.be/. Via deze site kan je op vaste uren met medewerkers chatten. Het dichtsbijzijnde JAC-kantoor vind je op http://www.jac.be/Jac.html.
•
Kinderen kunnen (anoniem) bellen met de Kinder- en Jongerentelefoon. Zij luisteren naar al je vragen en problemen en geven advies. Je kan hen contacteren per telefoon (gratis nummer 102, tussen 16 en 22 u.), via www.kjt.org kan je met hen chatten op maandag en woensdag of je kan mailen naar
[email protected].
•
Op vele plaatsen in Nederland vind je een JIP (jongereninformatiepunt) waar mensen naar jouw problemen luisteren en proberen een oplossing te bedenken. Zij kunnen bevoegde instanties inschakelen om je verder te helpen. Je vindt JIP-kantoren in een veel Nederlandse steden. Een overzicht van de kantoren en uitleg wat ze voor jou kunnen doen, vind je op www.jip.org.
•
Bij de Kindertelefoon kan je dagelijks van 14 tot 20 u. (anoniem) terecht op het gratis nummer 0800/0432. Of je kan chatten via de chatbutton op http://www.kindertelefoon.nl/ of via Windows Live Messenger (chatbot@ kindertelefoon.nl). De Kindertelefoon kan de hulp van andere diensten inroepen (bvb Bureau Jeugdzorg) maar enkel als jij daar toestemming voor geeft.
•
Ook op school zijn er mensen die je verder helpen. Je klasleraar kan je in contact brengen met de JGZ arts en in heel wat scholen is er een zorgcoördinator aan het werk.
33
Dromen van een echt gezin
- - - -
Voor Karla staat ‘een volledig gezin’ symbool voor haar geluk. Ze kan zich niets mooiers indenken dan haar beide ouders samenbrengen rond de kerstboom. “Ooit was het anders. Lang geleden, maar ik herinner het me nog steeds. Kerstmis was toen anders. Veel leuker.” Tegen papa zegt ze: “Zonder jou is Kerstmis niet compleet.” Wanneer ze wegloopt, neemt ze een oude familiefoto mee in haar bagage.
Nieuwe inzichten
Ze mist vader. Leif vind ze wel aardig maar hij kan papa niet vervangen. “Je kan geen twee vaders hebben. Hij is niet mijn vader omdat hij met mam getrouwd is. Een echt gezin heeft een vader, een moeder en echte broers en zussen.” Karla wordt boos vanwege het bordje aan het tuinhek: ‘Hier wonen wij allemaal.’ Dat klopt niet! Wanneer ze wegloopt van huis, blijft het bordje schots en scheef achter, ter illustratie van haar visie op dit gezin. Wanneer ze terugkeert naar huis, beseft ze hoeveel ze om haar familie geeft, en haar familie om haar. Het bordje wordt in ere hersteld. Ze zijn terug ‘één gezin’, hoewel ze daar samen hard aan moeten werken.
34
“Ik wil dat we een écht gezin zijn.” “Dat zijn we! Een uitgebreid gezin. Mads Morten en jij hebben pap, Junior én mij.” “En Leif? “Leif is van ons allemaal.”
“Ik heb de allerstomste familie. Andere families weten hoe je Kerstmis moet vieren. De mijne niet. Het gezin van mijn vriendin Molly is perfect. Het mijne is een puinhoop.” Bij haar terugkeer naar huis heeft Karla geleerd dat haar familie veel om haar geeft. Tegelijk ontdekt ze dat achter de mooie façade van Molly’s familie ook problemen schuilgaan. Het perfect ogende buurgezin valt door de mand. Dit contrast wordt langzaam opgebouwd doorheen de film, waarin ze Molly en haar familie driemaal ontmoet: 1. Bij Karla thuis is het een boeltje. Er is niet eens tijd om koekjes te bakken. Bij Molly in huis treft ze een zalige rust aan en een moeder die liefdevol met haar dochters het kerstgebak versiert. 2. Wanneer Karla thuis wegloopt, belt ze bij Molly aan. Alweer zo’n idyllisch tafereel: de familie ziet er piekfijn uit en vertrekt met de auto, op weg naar oma en opa, terwijl ze samen kerstliedjes zingen. 3. Bij haar terugkeer naar huis gaat het mooie plaatje van Molly’s perfecte gezin finaal aan diggelen wanneer de familie luidop ruziënd terugkeert van hun kerstfeest. “Tante en oma hadden ruzie. Pap en oom hadden ruzie en toen kregen mam en pap ruzie. Mijn familie is knettergek.” – “De mijne ook.” In de slotscène krijgt Karla toch waar ze op gehoopt had: papa staat voor de deur met cadeautjes en... wordt uitgenodigd om te blijven voor het kerstdiner. Met z’n allen dansen ze rond de kerstboom. “Het was de beste kerstavond ooit.”
35
Vragen aan de leerlingen • • • • •
•
Wat zijn Karla’s belangrijkste / grootste problemen? Ze stelt haar familie aan ons voor. Bij elk familielid vernoemt ze wel een probleem. Welk? Kan je jezelf herkennen in sommige van Karla’s problemen? Hoe toont Karla haar begrip voor moeders situatie? Eén van de problemen die worden aangekaart: ouders hebben geen tijd voor hun kinderen. Is dat zo? Hoe komt dat? Wat zou er veranderen als je ouders meer tijd voor je hadden? Wanneer wordt Karla’s verdwijning thuis ontdekt? Hoe komt dat?
Het bespreken van een scheiding in de klasgroep is een delicaat onderwerp. Alleen wie zijn klas goed genoeg kent, weet of dit thema in een klasgesprek aan bod kan komen. Anderzijds is deze film een prima aanleiding om dit gevoelige thema bespreekbaar te maken. •
• • •
36
•
•
• •
• •
In de film loopt Karla weg van huis. Was dat een goede oplossing? Voor Karla loopt het goed af. Kan het ook slecht aflopen? Wat kan er misgaan? De film toont ook enkele negatieve gevolgen van weglopen. Welke? Karla ontmoet op de kerstmarkt een vreemde man. Wat was volgens jou zijn bedoeling? Hoe lost Karla dat op? Hoe zou jij dat oplossen? Wat heb je geleerd uit deze scène? Waarom loopt Karla weg? Welke gebeurtenissen leiden tot haar beslissing? Had ze ook andere oplossingen kunnen bedenken? Welke? Ken je organisaties of plaatsen waar kinderen terecht kunnen die van huis weglopen? Zoek op het internet naar organisaties die je kunnen helpen. Zijn er ook bij jou in de buurt adressen waar je terecht kan? (In deze lesmap staan een aantal organisaties en websites vermeld. Ga er eventueel dieper op in.) Wat steekt Karla in haar bagage wanneer ze wegloopt? Karla’s buurmeisje Molly woont in een gezin dat er perfect uitziet. Toch gaat het ook in Molly’s familie soms fout. Hoe zie je dat? Bestaat ‘het perfecte gezin’ volgens jou?
Heeft er iemand in de klas ervaring met gescheiden ouders? Ging dat net zo moeilijk als bij Karla? Wat vond je het ergste aan de scheiding? Verandert een scheiding veel in het leven van kinderen? Wat zijn de opvallendste gevolgen? Heb je nog contact met je beide ouders? Hebben ze nog contact met elkaar? Wat is een samengesteld gezin? Heeft er iemand stiefbroers of –zusjes? Hoe verloopt dat? Is het makkelijk om met hen samen te wonen? Wat zijn de positieve en negatieve gevolgen? Heeft er iemand een stiefvader of –moeder? Hoe gaat dat? Is er een verschil met je echte moeder of vader? Hoe spreek je hem/haar aan?
37
Inhoudelijk: Thema ‘Alcoholisme’
kameraadschap, mannelijkheid,... In het warenhuis dringt een vrouw er bij papa op aan om te proeven van haar kerstdrank. Frank twijfelt, bijt op z’n tanden... maar geeft toch toe aan de verleiding. Vanaf dan gaat alles fout.
Charlotte Sachs Bostrup: “Alcoholisme is een zwaar thema om in een kinderfilm te behandelen – ik denk niet dat het al vaak gebeurd is.” Frank is een aardige man, maar... hij heeft een alcoholprobleem. Hij drinkt teveel en dan kan hij niet doen wat er van hem verwacht wordt: een toegewijde en verantwoordelijke vader zijn. De film toont enkele gevolgen van zijn drankprobleem: - Frank heeft geen rijbewijs meer. - Hij vergeet de afspraak waar Karla al zo lang naar uitkijkt. Je kan nooit 100 % op hem rekenen. - Wanneer hij dronken is, verwaarloost hij zichzelf en zijn huishouden. Toch blijven zijn kinderen hem verdedigen. Moeder: “Hij heeft weer gedronken.” - Karla: “Dat weet jij toch niet.” Karla beweert dat hij enkel drinkt wanneer hij problemen heeft. Ze dringt er wel op aan dat hij contact zoekt met de mensen die Buster van z’n verslaving afhielpen. Frank is geen boeman. Hij wordt in de film heel sympathiek geportretteerd. Regisseur Charlotte Sachs Bostrup: “Dat maakt het nog schrijnender. Frank heeft het in zich om een fantastische vader en een prima echtgenoot te zijn. Karla houdt veel van hem. Daarom is het extra pijnlijk dat hij haar teleurstelt. Veel alcoholisten zouden graag goed voor hun kinderen zorgen, maar kunnen dat niet continu waarmaken. Terwijl kinderen precies die zekerheid nodig hebben.” De film toont hoe in deze wereld de verleiding overal op de loer ligt voor mensen met een drankprobleem. Alcohol wordt vaak geassocieerd met gezelligheid, feest,
38
De rol van Frank wordt fantastisch vertolkt door acteur Allan Olsen. Charlotte Sachs Bostrup: “Allens verhaal is verbazingwekkend. Als 16-jarige was hij razend populair vanwege zijn rol in de Deense tv-serie ‘Charlie & Me” die in de jaren ’70 veel succes had. Hij was een ongeschoold rastalent uit een arbeidersfamilie. Hij deed films, theater, cabaret; hij had het allemaal in zich… tot hij begon te drinken. Zijn leven, zijn gezin, zijn carrière… alles ging naar de haaien. Tot een meisje hem er na jaren van ellende weer bovenop hielp. Sinds hij het drinken opgaf, reist hij door het land met lezingen. Acteren doet hij niet meer. Maar Allen is een persoonlijke kennis van me en ik smeekte hem voor deze film.”
39
Vragen aan de leerlingen • • • • •
•
40
Hoe wist je dat Frank een alcoholist was? Wat is het verschil tussen de nuchtere en de dronken Frank? Hoe heeft volgens jou de alcoholverslaving Franks leven veranderd? Kan je enkele gevolgen opnoemen? Hoe kunnen alcoholisten geholpen worden? Zoek op het internet naar organisaties die zich daarmee bezig houden. Zoek op wat de gevolgen zijn van alcoholisme. In onze wereld liggen de verleidingen overal op de loer voor mensen die verslaafd zijn aan drank. Je kunt overal alcohol krijgen. Veel drinken staat in onze maatschappij symbool voor ‘je goed amuseren’. Klopt dat, volgens jou? Ken je bepaalde reclames voor bier of andere alcoholische dranken? Wat krijgen we daarin te zien? Komen er ook vrouwen voor in deze reclame? Wat is hun rol? Wat is het imago (beeld) dat er van alcohol wordt geschetst? Wie heeft er al ooit alcohol geproefd? Vond je het lekker?
Inhoudelijk: Thema ‘Kerstmis’ Karla houdt veel van Kerstmis. Ze is dol op kerstbomen (“Is hij wel groot genoeg?”), cadeautjes inpakken, koekjes versieren,... Ze vindt Kerstmis zo belangrijk dat ze – weggelopen van huis – haar laatste centen op de kerstmarkt besteedt aan kerstversiering. Ze is vol verwachting voor de 23ste december, de dag waarop ze samen met papa en Mads Morten het kerstfeest viert... tot er een telefoontje komt. “Ik vrees dat het vandaag niet lukt. Er is iets tussengekomen.” Kerstmis dreigt dit jaar een complete mislukking te worden...
41
Alles over Kerstmis Kerstmis is een belangrijk religieus feest waarop de geboorte van Jezus wordt herdacht. In de meeste landen wordt Kerstmis gevierd op 25 december. Soms worden ook de 24ste (kerstavond) en de 26ste (2de kerstdag) gevierd. De oude Grieken, Romeinen en Egyptenaren vereerden op 25 december hun zonnegod. En de Germaanse stammen vierden Midwinter op 21 december (de langste nacht van het jaar) tijdens het zgn. joelfeest. In Noord-Europa heet Kerstmis ook vandaag nog ‘Jul’. (Je hebt in KARLA’S WERELD misschien gehoord dat ze elkaar zalig kerstfeest wensen met de woorden ‘glædelig jul’.) Nog steeds ontsteken we met Kerstmis kaarsen en lampjes, net zoals bij de viering van de zonnegoden.
Wat gebeurt er nog meer met Kerstmis? • • •
• • •
42
Gelovige mensen gaan naar de kerk, bij voorkeur naar de nachtmis. We zetten een kerstboom (een spar). Deze gewoonte stamt af van de oude Germanen, die bij het joelfeest een groene boom op het erf of in huis zetten. We versieren de boom met sterren (de ster hing boven de stal waar Jezus geboren werd en wees de reizigers de weg), blinkende ballen en ander materiaal. Ook op andere plaatsen in en rond het huis wordt versiering opgehangen: adventskrans, slingers, hulst, kerstrozen, enz. In veel dorpen wordt ook in de belangrijkste straten kerstverlichting en -versiering opgehangen. We zetten een kerststal. Je hebt kerststallen in alle vormen en maten. Ze beelden de plaats uit waar Jezus werd geboren. Hoewel pakjes aanvankelijk een zaak voor Sinterklaas waren, mogen er tegenwoordig ook met Kerstmis geschenken uitgepakt worden. Soms komt de Kerstman zelf die cadeautjes afleveren. Hij lijkt erg op de Sint. Dat is geen toeval. Toen een eeuw geleden mensen vanuit Europa naar Amerika
• •
• •
trokken, namen ze de Sinterklaasgewoonte met zich mee. In Amerika veranderde zijn naam in Santa Claus, maar hij bleef een rood pak en een lange baard dragen. Zijn huidige gedaante heeft hij te danken aan zijn optreden in de reclame van Coca-Cola. Maar in de meeste landen behield hij z’n eigen naam (bvb Father Christmas). In sommige landen krijgt hij hulp van kabouters (Tomte), elfen en rendieren die vanuit de Noordpool zijn slee door de lucht trekken. Er wordt kerstmuziek gespeeld of gezongen. In veel landen houdt de koning of het staatshoofd een kersttoespraak op televisie. In Rome spreekt de paus de wereld toe en wenst iedereen in z’n eigen taal een zalig kerstfeest. In veel dorpen en steden worden kerstmarkten georganiseerd. Ook Karla trekt met Leif (en later alleen) naar de kerstmarkt. Mensen wisselen kerstwensen uit (‘Zalig Kerstmis’, ‘Prettige feestdagen’, enz.), net zoals Karla met haar vriendin Molly en met Buster.
Kerstmis overal ter wereld Alle landen vieren Kerstmis op hun eigen manier. KARLA’S WERELD speelt zich af in Denemarken. Daar staan met Kerstmis steevast ‘brunede kartofler’ (gekarameliseerde aardappelen) en rijstpudding met gehakte amandelen op het menu. In de pudding wordt een hele amandel verborgen; wie de amandel in zijn/haar bordje vindt, krijgt een extra cadeautje. Na het eten wordt er – zoals in KARLA’S WERELD – rond de kerstboom gedanst. In de Scandinavische landen worden behalve sterren en ballen ook vaak rode harten of vlaggetjes in de kerstboom gehangen.
43
Ook in andere landen houdt men er opvallende kerstgewoonten op na. •
• •
•
• •
• •
44
Het menu verschilt van land tot land. In Engelstalige landen worden kalkoen en kerstpudding met rozijnen geserveerd. In Congo komt er altijd kip op tafel. In Polen verlaat je de kersttafel met een volle buik, want er staan wel 12 of 13 gangen op het menu. Onder het tafellaken wordt stro gelegd (verwijzing naar de kerstkribbe) en er wordt voor één persoon te veel gedekt, als symbool voor de gastvrijheid of de herinnering aan dierbare overledenen. In IJsland komen de zonen van de trollen vanaf 13 nachten voor Kerstmis kleine cadeautjes in de schoenen van kinderen stoppen. In Italië wachten de kinderen op Befana, de kerstheks, die haar cadeautjes pas brengt rond 6 januari (Driekoningen). Zij brengt snoep voor de brave kinderen; wie stout geweest is, kan zich verwachten aan kool of zwarte snoep. In Rusland gebruikt men een andere kalender. Kerstmis wordt er gevierd op (volgens onze kalender) 7 januari. De Kerstman is in Rusland niet bekend, maar Russische kinderen krijgen bezoek van Vadertje Vorst, die heel erg op de Kerstman lijkt. In de Verenigde Staten worden de geschenken meestal verborgen in een grote sok die aan de schoorsteenmantel wordt opgehangen. In Mexico begint het kerstfeest al op 16 december. Dan zijn er dagelijks optochten waarin beelden van Maria en Jozef worden meegedragen. Op de laatste dag wordt ook de baby Jezus meegedragen, die op het einde van de stoet in een kribbe wordt gelegd. In Australië is het in december hartje zomer. Kerstmis is er de aanleiding voor zomerse optochten en sportevenementen. In Engeland, Frankrijk en de V.S. wordt een maretak (mistletoe) in huis opgehangen. Een meisje dat onder de maretak staat, mag door een jongen worden gekust. En andersom natuurlijk.
Vragen aan de leerlingen • •
•
Karla houdt veel van Kerstmis. (Hoe merkte je dat?) Jij ook? Waarom? Wat betekent Kerstmis voor jou? Wat gebeurt er zoal met Kerstmis? Welke kersttradities kennen wij in onze landen? Zijn er in jullie gezin aparte kerstgewoonten? Hoe wordt Kerstmis bij jullie gevierd? Ken je ook kerstgewoontes uit andere landen?
45
Bibliografie Voor deze lesmap werden de volgende informatiebronnen gebruikt: Wikipedia http://nl.wikipedia.org/wiki/Kerstgebruiken_wereldwijd http://nl.wikipedia.org/wiki/Kerstmis Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudie http://aps.vlaanderen.be/cbgs/index.html Centra voor hulpverlening http://www.caw.be/ http://www.caw.be/WaarvindikeenCAW/tabid/135/Default. aspx http://www.jac.be/ http://www.kindertelefoon.nl/ www.jip.org Generiek, nr. 97, maart 2009: Interview met Charlotte Sachs Bostrup
Fiche voor de leerlingen Op de volgende pagina vind je een fiche voor de leerlingen. Daarop staan een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben. Je kan deze fiche gebruiken als leidraad tijdens de bespreking van de film.
NIEUW! Een online lesfiche voor de leerlingen met You Tubefragmenten, extra beeldmateriaal en weetjes over de film vind je terug op de website www.jekino.be, www.lesseninhetdonker.be of www.opendoek.be.
46
Bostrup: “Aan Regisseur Charlotte Sachs denken? Rood je is welke kleuren doet Kerstm tboom en het kers de van en groen: het groen onze boom wij e rme waa en hart de rood van rood en het al versieren. Maar wij haalden licht van r ove l spe een groen weg en hielden d roo tje spa n gee is film hele de en donker. In te vinden.” film driemaal Aandachtige kijkers zien in de n. uike opd d roo een sprankeltje
Lesfiche voor de leerlingen “Ik heb de al
lerstomste fa
milie!” ng a nog la ver Karl is o E lm IN fi R KAT a één p was n rvolg. KARLA & u tr s o B ve chs aan een rlotte Sa use Cha begon dadelijk r e e s g n is a g e R e n voorg erteld. Z r dan zij e g ti e niet uitv o en lichtv vrolijker
kerstavond ers, heeft één grote wens: op Karla, kind van gescheiden oud zo simpel. niet is dat r Maa ttafel krijgen. haar ouders samen aan de fees kt te veel. drin hij r maa uk, erle sup wel a is Mama heeft het altijd druk en pap een aan ter, Bus van huis. Dan ontmoet ze Teleurgesteld loopt Karla weg allen hen r voo t kers deze Misschien wordt lager wal geraakte zakenman. een keerpunt... over kinderen en maar niet beter kunnen. En Over volwassenen die wel will die héél veel kunnen.
Karla vergelijkt haar leven met een spelletje Solitaire. Dat is een kaartspel dat je niet winnen kan. Maar Karla is een sterk meisje dat weet wat ze wilt. Misschien kan ze ditmaal haar spelletje toch winnen… Wie kent de spelregels van Solitaire? En wie kan er een spelletje Solitaire winnen?
zeker KARLA’S WERELD wil kinderen lote weg niet aansporen om van huis af! d goe d altij niet t pen. Want dat loop die zich Er bestaan heel wat organisaties stelen wor bekommeren om kinderen die cht bij tere je kan ië met problemen. In Belg efoon ntel gere Jon en erKind het JAC, de hulp je of het CLB. In Nederland krijg een of on lefo van een JIP, de Kinderte JGZ-arts.
De rol van Frank wordt fantasti sch vertolkt door acteur Allan Olsen. Charlotte Sachs Bostrup : “Allens verhaal is verbazingwekkend. Als 16-jarige was hij razend populair vanwege zijn rol in de Deense successerie op tele visie. Allen was een echt talent. Hij deed films, theater, cabaret … tot hij begon te drinken. Zijn leven, zijn gezin, zijn carrière… alles ging naar de haaien. Tot een meisje hem er na jaren van ellende weer bovenop hielp. Sinds hij het drinken opgaf, reis t hij door het land met lezingen . Acteren doet hij niet meer. Maa r Allen is een persoonlijke kennis van me en ik smeekte hem voo r deze film.”
Wij horen graag je reactie bij deze film. Laat die achter op: www.lesseninhetdonker.be (selecteer de film op de homepage). Ga je de film bekijken tijdens Filmfestival Open Doek, dan kan je je mening kwijt op het kaartje dat je krijgt na de voorstelling.
