VEERTIENDAAGS INFORMATIEBLAD VAN HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM ST RADBOUD

VEERTIENDAAGS INFORMATIEBLAD VAN HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM ST RADBOUD JAARGANG 33 NUMMER 19 5 december 2008

Nieuwe behandelingen hartritmestoornissen Foto: Flip Franssen

Sinds begin november hebben de afdelingen Cardiologie en Cardio-thoracale Chirurgie van het UMC St Radboud twee nieuwe behandelingen in huis voor patiënten met hartritmestoornissen: katheterablatie en minimale invasieve chirurgie. ‘We willen met minder snijden toch succes boeken.’ F em k e van den B erg

Een normaal hart slaat bij volwassenen zestig tot honderd keer per minuut. Bij patiënten met hartritmestoornissen, meestal ouderen, is dat vaker. Of juist minder vaak. ‘Een hart bestaat, simpel gezegd, uit twee boezems en twee kamers. In de wand van de rechterboezem bevindt zich de sinusknoop: een groepje cellen dat iedere seconde een signaal afgeeft dat de boezems in het hart zich moeten samentrekken’, zegt prof.dr.ir. Henry van Swieten, chirurg en afdelingshoofd. ‘Bij patiënten met een ritmestoornis komt dat signaal niet regelmatig. Daardoor geeft de zogeheten AV-knoop – een plekje tussen boezems en kamers - de elektrische impuls niet goed door aan de kamers, die op hun beurt eveneens moeten samentrekken. Normaal wordt er bij iedere hartslag evenveel bloed uit het hart gepompt. Maar bij deze patiënten varieert de kracht waarmee het bloed wordt rondgepompt en dus ook de hoeveelheid bloed.’

Pagina 5 Een ministerieel besluit om wakker van te liggen. Slaap- en kalmerings­ middelen uit het basispakket

Pagina 8 ‘Een leerling met kanker slaat bij de school in als een bom’

Lamlendig Dat heeft tot gevolg dat de patiënten allesbehalve fit zijn. Ze voelen zich moe, angstig, opgejaagd, lamlendig, duizelig. Van Swieten: ‘Daardoor functioneren ze niet optimaal op het werk en thuis. Denk maar aan de vrachtwagenchauffeur die zijn wagen langs de kant moet zetten of de oudere dame die haar huishouden niet meer zelf kan runnen. Levensbedreigend zijn hartritmestoornissen niet. Maar ze zijn wel heel beperkend.’ Tot voor kort waren patiënten in Nijmegen aangewezen op een behandeling met medicamenten of, als die niet werkten, een zogeheten maze-operatie. ‘Beide kennen echter grote nadelen’, aldus Van Swieten. ‘Medicijnen hebben nare bijwerkingen, zoals misselijkheid en overgevoeligheid voor licht. En een maze is een intensieve openhartoperatie, waarbij de chirurg een aantal sneetjes maakt in het hartweefsel van de boezems. Geen pretje. Daarom besloten we in Nijmegen nieuwe technieken te introduceren: katheterablatie en minimale invasieve chirurgie.’

Isoleren Beide technieken zijn erop gericht met minder snijden toch succes te boeken. Katheterablatie is vooral geschikt als de klachten gelokaliseerd zijn op de plek waar de longaderen de linkerboezem binnenkomen. Prof.dr. Joep Smeets, cardioloog: ‘Onregelmatigheid in het weefsel op die plek veroorzaakt de ritmestoornissen. Om de onregelmatigheid te verhelpen, wordt er een katheter via een bloedvat naar het hart gevoerd. Een kleine hoeveelheid hartweefsel wordt vernietigd door speciale elektroden die elektrische prikkels afgeven.  Vervolg op pagina 3

Pagina 13 Tien promovendi bij Verplegingswetenschap

Pagina 16 Sneller hulp tegen betaling. Voorkruipzorg of marktwerking?

radbode 1 9 - 2 0 0 8

inhoud 3

Beleid Emile Lohman ontvangt prijs Vorige week won Emile Lohman, voorzitter van de Raad van Bestuur, de ‘Influencer of the year award’, een prijs die wordt uitgereikt door het Strategieplatform Gezondheidszorg en waarvoor 120 topmanagers werden geïnterviewd.

5

Patiëntenzorg Kinderanesthesie vraagt om expertise Landelijk beroering over kinderanesthesie. Kinderen krijgen soms te zware slaapmiddelen of worden zeer krachtig vastgehouden bij niet-spoedeisende ingrepen. Situatie in Radboud allerminst zorgelijk.

8

Reportage ‘Leerling met kanker slaat in als een bom’ De afdeling Educatieve Voorziening van het UMC St Radboud ondersteunt zieke leerlingen en de school. Ieder kind heeft recht op onderwijs.

kunst

10

Oecumenische vieringen

Onderzoek DNA-sequencing Technologie die de geneeskunde gaat veranderen.

10.00 uur personeelsrestaurant: zondag 7 december, voorganger Wim Smeets; zondag 14 december, voorganger Jack de Groot, zondag 21 december, voorganger Wim Smeets.

PAOG-Heyendael Voor alle cursussen en meer informatie: www. paogheyendael.nl

8 januari 2009

Onderzoek/beleid Slaap en kalmeringsmiddelen in de ban Per 1 januari verdwijnen de slaap- en kalmeringsmiddelen uit het basispakket. Het kan leiden tot overstap op slechtere alternatieven. Wim Gorgels, promovendus, onderzocht een sympathiekere aanpak.

7

agenda

Cursus ‘Palliatieve zorg voor verpleegkundigen en verzorgenden’. Plaats: campus UMC St Radboud.

13

9 januari 2009

Onderwijs Tien promovendi Verplegingswetenschap Tien promovendi behaalde academische graad in UMC St Radboud. ‘Wat betreft onze output zijn wij toonaangevend.’

Cursus ‘Rugklachten’ bestemd voor bedrijfs- en verzekeringsartsen.

23 januari 2009 Cursus ‘Chirurg en Recht: letselschadebepaling bij de traumatologische patiënt’, bestemd voor chirurgen (i.o.), traumatologen en chivo’s.

Unit 4, (bijscholing) SVG

En verder... Reactie orgaandonatie, Nieuwsladder 3 Accreditatie stamcelketen, Longdiagnostiek, Nieuw intranet 4 Het moment 5 In bedrijf: Sinterklaasviering, bezoek Filippijnse verpleegkundigen, Parkeerregels, Ouderenpsychiatrie, Parkeerterrein Philips van Leydenlaan, Vrijgekomen budget. 6 NIAZ, Reactie geheimhouding sterftecijfers 7 Health Valley, Schimmels, Prijzen en benoemingen 11 Advertenties 12 Ingezonden, PIP-nieuws 15 Rondvraag over voorkruipen in de zorg, Ethiek 16

Unit 4 (bijscholing) van SVG verzorgt bij- en nascholing voor medewerkers en voor externe klanten. Informatie scholingsaanbod: www.umcn.nl/svg, kies dan Bijscholing (unit 4) en daarna Scholingen.

14 januari 2009 ‘Praktische vaardigheidsscholing Venapunctie’ voor verpleegkundigen. Sluitingsdatum inschrijving: twee weken voor start scholing.

14 en 28 januari 2009 ‘Cursus verbandleer en kleine ongevallen’ voor alle medewerkers van het UMC. Twee scholingsdagen van 2,5 uur. Sluitingsdatum twee weken voor start scholing.

Overig 8 december Derde landelijk neonataal symposium ‘Besmettelijke overdracht’, voor nurse practitioners en physician assistants. Plaats: Huize Heyendael in Nijmegen. Voor meer informatie: 024-36 139 36, Corrie van Wolferen.

Het beeldje van Sint Radboud dat sinds kort in de hal van het ziekenhuis staat, is zowat het embleem van het Nijmeegse UMC dat de naam van de heilige draagt. En dit niet alleen om deze bisschop van Utrecht uit 900, die er ‘geportretteerd’ wordt. Maakt de heilige in zijn afbeelding met de ene hand een zegenend gebaar, in zijn andere hand draagt hij een kerk: zijn oude bisschopskerk die al lang volledig gesloopt is. Het is vooral de aanwezigheid van het eerste gebouw van het toenmalige Academisch Ziekenhuis Nijmegen aan zijn voeten, dat het beeld emblematisch maakt. Dit A-gebouw – dat in de huidige gigantische bouwplannen van het UMC ontzien wordt – staat er verfijnd uitgewerkt en geniet de bescherming van de heilige. Het beeld uit 1956 is gemaakt door een medebroeder van Sint Radboud, Henricus Boelaars. Beiden waren benedictijnen die evenwel met ongeveer een eeuw verschil hebben geleefd. Het is niet broeder Boelaars zijn eerste sculptuur; hij maakte ook de heilige Benedictus voor zijn klooster De Slangenburg in Doetinchem. Met het beeldje van Sint Radboud toont hij zich een ambachtsman die het hout vakkundig en zorgvuldig weet te bewerken en zo de beweeglijkheid van de gebaren en het golvende van de kledij in harmonie brengt met de strakheid van beide gebouwen: kerk en ziekenhuis. Het beeldje in de hal, is een bronzen afgietsel van het originele houten beeld – een geschenk van de beddenleverancier Auping bij het in gebruik nemen van het A-gebouw – dat de Raad van Bestuur bij zich bewaart. Daan Van Speybroeck

2

10 december Workshop Lachmeditatie van de Werkgroep Integratie Geneeswijzen: ‘Lachen is gezond!!’ Tijd: 19.30 uur. Er komt een professionele lachtherapeut uit Amsterdam! Lachmeditatie is een meditatievorm, oorspronkelijk afkomstig uit India. Benieuwd? Kaartreservering/informatie/locatie: [email protected] (o 1,50) of aan de deur (o 2,-). Gelieve zelf een handdoek mee te nemen.

17 december UMC St Radboudconcert in Concertgebouw De Vereeniging in Nijmegen. Aanvang 20.15 uur, de zaal is open vanaf 19.30 uur. Op vertoon van de personeelspas of collegekaart kunnen medewerkers en studenten per persoon twee entreekaarten halen bij de recepties van de hoofdingang, het Studiecentrum, Neurologie en Tandheelkunde.

19 januari 2009 Scholing Hyperbare zuurstoftherapie door Tom Schneider, arts IvHG. Tijd: 14.00 – 16.00 uur in de vergaderruimte van de onder-onderverdiepieping van het NIG-gebouw, route 448. De toegang is vrij. Aanmelden bij: [email protected] minder dan vijf aanmeldingen gaat de les niet door.

21 januari 2009 Masterclass: Implementatie van verandering in de patiëntenzorg, door prof.dr. Richard Grol, IQ healthcare. Tijd: van 17.00 – 19.00 uur, in de Hyppocrateszaal. Kosten: o 100,-, incl. het Implementatieboek. Inschrijving/info: [email protected]

beleid radbode 1 9 - 2 0 0 8

Nieuwe behandelingen hartritmestoornissen Vervolg van de voorpagina Zo isoleren we de longaderen van de boezem en heffen we de hartritmestoornis op.’ Bij minimale invasieve hartchirurgie maakt de chirurg aan beide zijden van de borstkas drie kleine sneetjes (tot 2 cm) en brengt daar kijkbuisjes in. Via de buisjes worden kleine instrumenten naar binnen geleid, waarmee de chirurg de ingreep uitvoert. Eerst worden de longaders geïsoleerd met behulp van een elektrisch stroompje, zowel links als rechts. Soms wordt tevens het linker hartoortje, een soort aanhangsel van het hart, van de boezem verwijderd. Hierin kunnen namelijk bloedstolsels ontstaan, die een beroerte kunnen veroorzaken. Van Swieten: ‘Voordeel van minimale invasieve chirurgie is dat patiënten het als minder pijnlijk ervaren.’ Het is de bedoeling vijftig van deze ingrepen per jaar te gaan uitvoeren.

Kopgroep De nieuwe ingrepen zijn complementair. Van Swieten: ‘Mocht er na katheterablatie geen verbetering optreden dan is minimale chirurgische invasie een logische volgende stap. De kans dat deze ingreep succesvol is, bedraagt 75 procent.’ Smeets: ‘Met alle vertrouwen draag ik mijn patiënten over aan mijn collega’s.’ Van Swieten en Smeets roemen de samenwerking tussen cardiologen, chirurgen en ritmologen in het UMC St Radboud. Van Swieten: ‘We gaan allemaal voor de patiënt. Ons doel is onze expertise steeds te vergroten om hem beter te kunnen helpen. Nadat we een paar jaar terug achterin het peloton van Nederlandse hartlongcentra bungelden, maken we nu weer deel uit van de kopgroep. Het is onze ambitie uiteindelijk de gele trui te veroveren.’ n

‘Je moet de wedstrijd kunnen lezen’ Vorige week won Emile Lohman, voorzitter van de Raad van Bestuur, de ‘Influencer of the year award’, een prijs die wordt uitgereikt door het Strategieplatform Gezondheidszorg en waarvoor 120 topmanagers werden geïnterviewd. Vorig jaar ging de prijs naar Herre Kingma, voormalig Inspecteur-Generaal voor de gezondheidszorg.

N elle k e D innissen

‘Moet ik blij zijn met zo’n prijs?’, is de eerste vraag die Emile Lohman zich stelt. ‘Prijzen winnen is een hachelijke aangelegenheid, zo leert de ervaring. In de jaren tachtig bestond de zogenoemde ‘Search of Excellence’. Daartoe behoorden zo’n vijftien bedrijven van wereldformaat. Tien jaar na dato, bleek dat tweederde van deze bedrijven over de kop waren. Idem dito met de Koning Willem I trofee voor de beste ondernemers, daar gaat later een behoorlijk percentage van onderuit. Je zult maar manager van het jaar worden. Bezie mij als een tragikomisch figuur in het licht van de geschiedenis’, zegt Lohman schertsend. Evenwel is Lohman blij met de prijs. ‘Gelukkig zijn we allemaal een beetje ijdel; het is toch leuk om te horen dat anderen vinden dat je goed op weg bent. En zo’n prijs straalt natuurlijk af op het huis: het levert naamsbekendheid en prestige op. Je bent onderscheidend waardoor je gemakkelijker toegang hebt op allerlei gebied. Mooi toch.’ De prijs wordt uitgereikt aan een visionair een trendsetter. Wat vindt Lohman daarvan? ‘Ik was niet alleen genomineerd, ook Jan Kremer stond op de nominatie. Die heeft in het Radboud prachtig werk verricht op ICT-gebied. Hij zag wat de patiënt nodig had’, dat wil de voorzitter eerst kwijt. Of hij nu een visionair of trendsetter is, betwijfelt hij ten sterkste. ‘Het is maar een beetje waar, want waar praten we over. Het is gewoon werk van iedere dag dat door heel veel mensen moet worden gedaan.’ Als Lohman zijn werk dan toch vanuit een visionair oogpunt beziet, dan maakt hij graag gebruik van de Cruyffiaanse filosofie. ‘Twee gevleugelde uitspraken van onze Amsterdamse filosoof zijn voor mij leidend: Je ziet het pas als je het doorhebt en je moet de wedstrijd wel kunnen lezen. Vooral dat laatste is ongelooflijk belangrijk: je moet op een andere manier kunnen kijken.’ Lohman keek naar het Radboud als een bedrijf met een uniek product. Een ziekenhuis een bedrijf noemen riep bij velen weerstand op. En met de term marktwerking schopte hij tegen heilige huisjes. ‘Toen ik zei dat marktwerking in de gezondheidszorg zou doorzetten, zei iedereen: Lohman is voor marktwerking. Dat heeft Lohman nooit gezegd. Misschien is Lohman als sociaal democraat wel tégen marktwerking. Maar ik geef leiding aan een bedrijf dat participeert in een markt waarvan de zorg zonder concurrentie onbetaalbaar wordt, dan moet ik dat bedrijf toch op het goede spoor zetten. Ben ik dan een visionair? Ik voel me geen visionair of trendsetter. Voor mij is het heel logisch wat ik doe. Als we in de gezondheidszorg nu allemaal eens normaal gaan doen en normaal naar dingen kijken, dan is het niet zo spectaculair wat ik doe. Het draait in de gezondheidszorg om mensen, dan moet je kijken als een peoplemanager.’ Lohman kreeg de prijs voor zijn inspirerende visie op marktwerking. In zijn voordracht stond een passage over gedurfd en ingrijpend sturen, en over de implementatie van zijn visie. ‘Hij heeft het Radboud weer op de rails heeft gezet.’ Vindt hij dat zelf ook? ‘Dat zijn niet mijn woorden. Het is fijn dat ze denken dat het allemaal gelukt is, maar het moet nog blijken. We zijn er nog lang niet, pas over twee jaar zien we of het succesvol is.’  n

Foto: Flip Franssen

3

nieuwsladder ParkinsonNet voorbeeld van fantastische zorg Minister Ab Klink van Volksgezondheid heeft op 23 november tijdens een interview in het tv-programma Buitenhof het ParkinsonNet-concept geroemd als een voorbeeld van fantastische zorg. ParkinsonNet is een initiatief van het UMC St Radboud en de werkgroep Bewegingsstoornissen van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie. Het is een regionaal netwerk van zorgverleners die geschoold zijn in de behandeling van Parkinsonpatiënten.

Medische bibliotheek De Medische Bibliotheek is opnieuw ingericht. Op de begande grond zijn nu meer dan 60 studieplaatsen. Vanaf 8 december is de bibliotheek weer voor iedereen toegankelijk.

Verzekerden met een donorregistratie krijgen volgend jaar een goedkopere ziektekostenverzekering, kopten deze week de kranten. Radbode vroeg om een reactie.

Orgaanhandel? In Nederland staan ongeveer 1400 mensen op een wachtlijst voor orgaantransplantatie. De gemiddelde wachttijd voor bijvoorbeeld een donornier is 4-5 jaar. Afgezien van de lange wachttijd is deze situatie vooral schrijnend omdat 10 procent van de patiënten, die wachten op een nieuw orgaan, jaarlijks sterft voordat een geschikt donororgaan beschikbaar is. Hoewel meerdere malen getracht is een ‘geen-bezwaar-systeem’ (men is donor, tenzij in het donorregister is opgetekend dat men dat niet wil) in Nederland in te voeren, is dat tot nu toe niet gelukt. Vier grote ziektekostenverzekeraars hebben in samenwerking met de bemiddelaar in verzekeringen SEZ nu een interessant initiatief genomen door een collectieve donorpolis in te voeren voor hen die geregistreerd staan in het donorregister. De donorpolis biedt tot 10 procent korting op de premie (tot circa 120 euro per jaar) en daarnaast uitgebreidere verzekeringsvoorwaarden. Belangrijk is dat de donorpolis beschikbaar is voor alle geregistreerden: zowel positief als negatief. Is dit nu een wenselijke ontwikkeling? Als signaal dat orgaandonatie krachtiger bevorderd moet worden is dit initiatief zeker toe te juichen. Vanuit de verkeerde veronderstelling dat de korting alleen geldt voor positief geregistreerden werd door sommigen negatief gereageerd en werd onterecht gesproken over orgaanhandel. Juist door alle geregistreerden voor korting in aanmerking te laten komen is dit een lovenswaardig plan. In de huidige praktijk vormt vooral de grote groep niet-geregistreerden een belangrijk probleem. Wanneer iemand uit deze groep overlijdt, verlenen de nabestaanden in circa 70 procent van de gevallen geen toestemming voor orgaandonatie, terwijl bekend is dat de opvatting over donatie binnen deze groep bij leven veel positiever is. Toename van het aantal registraties binnen deze groep leidt daarom zeer waarschijnlijk tot meer donoren. Het huidige initiatief verdient daarom alle lof en levert naar verwachting alleen maar winst op: voor noodlijdende patiënten komen meer organen beschikbaar, en de kosten van de gezondheidszorg zullen dalen waardoor verzekeraars in staat zijn de premies te verlagen. Het is te hopen dat de politiek nu eens niet blijft hangen in vruchteloze discussies over mitsen en maren, en actief op zoek gaat naar creatieve oplossingen om voor de praktische en juridische haken en ogen die ongetwijfeld ook aan dit systeem zullen kleven een passende oplossing te vinden. Andries Hoitsma, hoogleraar Orgaantransplantatie Luuk Hilbrands, internist Nierziekten

pati ë nten z org

‘Dromen over nóg betere zorg longoncologie’ Al bijna twee jaar draait het programma ketenzorg longoncologie. Het programma wordt gekenmerkt door patiëntgerichtheid en korte lijnen. Maar het kan altijd béter. Vandaar dat het minisymposium over deze ketenzorg als ondertitel kreeg ‘Durf te dromen!’

M arlies M iele k amp

‘Een kenmerk van onze ketenzorg longoncologie is de snelle diagnose’, vertelt longarts Miep van der Drift. ‘In het begin kreeg de patiënt al na één dag de voorlopige diagnose. Omdat we uitbreiding van twee naar vier

plaatsen per week kregen en de onderzoeken nogal belastend zijn, nemen we daar nu twee dagen voor. Gedurende die tijd loopt er een verpleegkundige met de patiënt mee om die emotioneel te begeleiden.’ Want het heeft natuurlijk grote impact als je binnen zo’n korte tijd hoort dat je longkanker hebt, weet de longarts. ‘Hoewel patiënten vertellen dat juist de onzekerheid “heb ik nu wel of geen kanker” vreselijk is, zijn we erg benieuwd wat de psychosociale impact van zo’n snelle diagnose is. Daarom doet een van onze stafleden momenteel promotieonderzoek naar de psychosociale effecten van ons sneldiagnostiekprogramma ten opzichte van het normale diagnostiektraject van twee tot drie weken.’

Speciaal revalidatieprogramma Na de diagnose worden de gegevens van de patiënt besproken in een multidisciplinaire werkgroep. ‘Het bijzondere is dat een eventuele operatie al aan het eind van de bespreking wordt gepland. Maximaal twee weken later wordt de patiënt al geopereerd.’ Als er geen nabehandeling nodig is, volgt zes weken na de operatie een screening bij de nurse practitioner die aan de hand van een vragenlijst samen met de patiënt beslist hoe lang of kort het revalidatieprogramma wordt dat de patiënt gaat volgen. ‘Dat programma gebeurt op Dekkerswald’, vertelt de longarts. ‘Daar is veel expertise op het gebied van longrevalidatie bij astma- en COPDpatiënten. Omdat het fysiek en emotioneel een moeilijke weg is na een operatie is er nu een speciaal programma voor longkankerpatiënten.’ Soms is er na de operatie radiotherapie of chemotherapie nodig. Dat kan ook nodig zijn voor een palliatieve behandeling als pijnbestrijding. ‘Sinds anderhalf jaar wordt de chemotherapie in dagbehandeling gegeven op een unit in Dekkerswald’, legt de longarts uit. ‘Dat is voor de patiënt wel zo fijn, want daar wordt hij behandeld door een klein gespecialiseerd multidisciplinair team dat hij goed kent. Voordat de chemotherapie begint komt een diëtist met de patiënt praten over de voeding gedurende die tijd. Je ziet dus dat er veel disciplines betrokken zijn bij die ene patiënt.’

Nog beter Het minisymposium van 10 december is voor álle mensen die betrokken zijn bij de behandeling van deze patiëntengroep. Van der Drift: ‘We willen duidelijk maken dat iedereen belangrijk is in het proces, iedere steen draagt bij aan een zo goed mogelijke behandeling.We hebben het al goed voor elkaar, maar je kunt altijd dromen over hoe het nóg beter kan...’ n

Een verpleegkundige loopt met patiënt (R. de Baay) mee om hem emotioneel te ondersteunen. 

Foto: Jan van Teeffelen

Het minisymposium ‘Durf te dromen!’ is woensdag 10 december vanaf 16.00 uur in zaal 2 van het ULC Dekkerswald. Aansluitend is er tijdens een gezellig samenzijn de mogelijkheid om op uitdagende wijze verder te dromen over verbeteringen.

Europese accreditatie stamceltransplantatie

De ketenzorg rond stamceltransplantatie in het Radboud voldoet aan de Europese kwaliteit- en veiligheidseisen. ‘Alle onderdelen in de keten zijn onder de loep genomen’, vertelt dr. Frank Preijers, hoofd Stamcellaboratorium. ‘De opname van de patiënt, het verzamelen van de stamcellen, het bewerken hiervan, de toediening aan de patiënt en de nazorg.’ Het is voor het eerst in Nederland dat ook de stamceltransplantatieketen voor kinderen is geaccrediteerd. Stamceltransplantatie wordt toegepast na zeer hoge doses chemo- en/of radiotherapie. Deze behandelingen tasten naast zieke cellen ook gezonde cellen aan, zoals die van het beenmerg. Via transplantatie worden gezonde stamcellen aan de patiënt toegediend, die zorgen voor herstel van het beenmerg en voor het maken van nieuwe bloedcellen. Deze stamcellen komen van een familielid, van de patiënt zelf of uit een stamceldonorbank. Jaarlijks krijgen ongeveer 110 volwassen patiënten en 15 kinderen in het UMC St Radboud een stamceltransplantatie. De opnameperiode duurt ongeveer vier tot zes weken.

‘Niet alleen onze verdienste’ Het keurmerk is verleend door de Raad van Accreditatie en door de Europese accreditatiecommissie JACIE. Externe deskundigen inspecteerden de keten. Op 26 november werden in totaal vier accreditatiebewijzen uitgereikt, samen de accre­ditatie voor de hele keten. Dr. Ton Schat-

Foto: Paul van Laere

De volledige keten rond stamceltransplantatie van het UMC St Radboud heeft op 26 november de Europese accreditatie ontvangen. Het gaat hier om de transplantatie voor zowel volwassen patiënten als kinderen. Het Radboud is als eerste UMC in Nederland geaccrediteerd voor alle onderdelen in de keten.

Het Radboud is als eerste UMC in Nederland geaccrediteerd voor alle onderdelen in de stamceltransplantatieketen. Bijzonder is ook dat de stamceltransplantatieketen voor kinderen in het Radboud als eerste is geaccrediteerd. tenberg (Hematologie), prof.dr. Peter Hoogerbrugge (Kinder­hemato-oncologie), dr. Frank Preijers (Stamcellaboratorium) en dr. Sandra Croockewit (Hemaferese) namen ze in ontvangst. De accreditatie is geldig tot 2011. ‘Aan de accreditatie werden ook UMC-brede eisen gesteld’, aldus internist dr. Birgitte Bär, contactpersoon

4

van JACIE in Nederland. ‘Bijvoorbeeld dat er een systeem is van decentraal incidenten melden (DIM), maar ook dat documenten makkelijk op te zoeken zijn, zoals bij ons systeem KWINT. De accreditatie is dus niet alleen onze verdienste, maar te danken aan meerdere ontwikkelingen in het Radboud.’  GM

onder radbode z oe k / beleid 19 - 2008

het moment In deze rubriek vertellen medewerkers over een bijzondere ervaring. Dit keer een verhaal van Jacqueline de Leeuw, verpleegkundige en voorzitter van de Adviesraad Verpleegkundigen en Paramedici.

Laatste wens

Een ministerieel besluit om wakker van te liggen Foto: Paul van Laere

Per 1 januari verdwijnen de slaap- en kalmeringsmiddelen uit het basispakket. Met dit financiële drukmiddel poogt de minister het gebruik van de zogenaamde benzodiazepinen terug te dringen. Onderzoeker huisartsgeneeskunde dr. Wim Gorgels heeft zijn twijfels over de maatregel. Het treft waarschijnlijk juist de kwetsbaarste gebruikers in de portemonnee, en kan leiden tot overstap op slechtere alternatieven. Met zijn promotieonderzoek bewees hij het effect van een veel sympathiekere aanpak.

P aul van L aere

Een kleine tien jaar geleden plofte er bij een kleine tweeduizend gebruikers van slaap- en kalmeringsmiddelen een brief op de mat. Geachte meneer/mevrouw, u gebruikt nu al geruime tijd deze middelen. Daar zitten flink wat bezwaren aan vast. Ik raad u aan het gebruik te minderen, zo mogelijk te stoppen - daar kwam de boodschap kortweg op neer. Was getekend: de huisarts. Verrassend was het zeker, zo’n verzoek per post. ‘Wanneer krijg je als patiënt nou een brief van je huisarts. Nooit toch?’, beaamt dr. Wim Gorgels, onderzoeker bij de afdeling Huisartsgeneeskunde, en opsteller van de brief. Slechts een enkele patiënt reageerde negatief, het merendeel zag het schrijven als oprechte zorg van de huisarts. Het effect was dan ook zeer behoorlijk. Een half jaar na datum had een kwart van de aangeschreven patiënten de benzo’s, met bekende vertegenwoordigers als temazepam, oxazepam (seresta) en diazepam (valium). Twee jaar later was nog steeds 12 procent benzo-vrij en slikten degenen die wel opnieuw begonnen de helft minder dan voorheen. Overigens moet erbij vermeld worden dat ook in de controlegroep, die geen brief ontving, een deel van de patiënten hun gebruik stopten. Netto bedroeg de winst 12 procent na een half jaar en 6 procent na twee jaar. ‘Het leuke van mijn onderzoek is dat het aantoont dat je via een vrij simpele methode mensen kunt bereiken. Iedere stopper is pure winst. Wat je met de brief doet, is de mensen eruit halen die op eigen kracht kunnen ophouden. Dat zijn meestal de mensen die nog niet zo lang gebruiken, in niet zo’n hoge dosering.’

Vallen Gorgels publiceerde de eerste resultaten reeds in 2002. Afgelopen week promoveerde hij op de zogenaamde Benzoredux-studie. ‘Het tempo van promoveren was er een beetje uitgegaan’, verklaart Gorgels, die ook veel onderwijs geeft en tevens parttime als huisarts werkt, de vertraging. De studie heeft echter amper aan actualiteit ingeboet, want het gevecht om het benzodiazepinengebruik in te

dammen is nog immer gaande. Met als jongste wapenfeit het ministeriële besluit om de slaap- en kalmeringstabletten niet meer te vergoeden, behalve voor mensen met epilepsie, een ernstige psychiatrische ziekte of angststoornis, of in geval van palliatieve sedatie. Het grootste deel van de 1,9 miljoen gebruikers in Nederland valt buiten deze categorie en is naar schatting 12 tot 16 euro per maand kwijt. Dat raakt speciaal de 2- 4 procent, ofwel een half miljoen mensen, die de pillen langdurig slikken. Tweederde daarvan is vrouw en ook ouderen zijn oververtegenwoordigd. De pillen worden ingenomen tegen slaapproblemen, en/ of tegen angst en onrustklachten. Maar de nadelen zijn aanzienlijk. ‘Veel van die mensen zijn afhankelijk geworden, dat wil je natuurlijk niet. Ze hebben ook een hogere kans op ongevallen. In het verkeer, vanwege de verminderde reactiesnelheid, maar ook gewoon letterlijk vallen. Jaarlijks zijn naar schatting vijftienhonderd heupfracturen te wijten aan deze medicijnen. En tenslotte is langdurig gebruik ook geassocieerd met geheugenstoornissen.’

Schatkist Het gemene is dat juist bij langdurig gebruik het beoogde positieve effect wegebt. ‘Slaappillen werken na een maand niet meer, door gewenning van het lichaam Maar ondertussen kan afhankelijkheid zijn ontstaat: je denkt dat je zonder die pillen niet kunt slapen. En als zo’n gedachte zich eenmaal heeft vastgezet, is het moeilijk daarvan los te komen.’ Gorgels betwijfelt over het schrappen van de vergoeding de juiste maatregel is om het benzogebruik terug te dringen. ‘Er zijn mensen die gewoon niet kúnnen stoppen. Alleen al bij de gedachte daaraan nemen ze een extra pil. Vaak zijn dat ook de sociaal zwakkeren, voor wie 150 euro per jaar een heel bedrag is.’ ‘Mogelijk treedt een verschuiving op naar ander medicijnen die wél vergoed worden, maar in veel gevallen niet geïndiceerd zouden zijn. Het is dus nog maar de vraag of de volksgezondheid hiermee gediend is. De maatregel lijkt het meest ingegeven uit oogpunt van kostenbesparing.’ Bij het terugdringen van de benzo’s is het vooral belangrijk om geen nieuwe chronische gebruikers te creëren, vindt Gorgels. ‘Daar moeten we heel alert op zijn. Ook in mijn onderzoek bleek dat bij heel veel mensen geen duidelijk indicatie is waarom ze ooit zijn begonnen. Toch slikken ze tien, twintig jaar die medicijnen. Dat moeten we voorkómen. Goede controle dus op het eerste gebruik en voor een herhalingsrecept mensen laten terugkomen. Zo hou je de vinger aan de pols en voorkom je onnodig chronisch gebruik.’ n

5

‘Toen ik als verpleegkundige op de afdeling Vaatchirurgie werkte lag er een man van rond de zestig. Van meet af aan was duidelijk dat hij het niet zou redden. Het was een bijzonder iemand: een wereldse man. ‘s Nachts als ik bij hem zat, vroeg hij mij de krant voor te lezen, met name de financieel economische pagina’s met de beurskoersen. Voor mij was dat abracadabra, het hadden net zo goed de waterstanden kunnen zijn die ik oplas. Maar ik vond het wel grappig en deed het met plezier. Hij wist dat zijn einde naderde en dat aanvaardde hij waardig. Zijn familie was veel bij hem. Destijds draaiden wij nog zeven nachtdiensten achter elkaar en in mijn vijfde nacht ging het bergafwaarts met hem: hij werd comateus. Zijn vrouw en kinderen hadden nog net op tijd afscheid kunnen nemen. Maar op de zevende nacht ontwaakte hij weer bij het ochtendgloren. “Goh Jacqueline, zit jij hier”, zei hij. “Dat is mooi. Ik denk dat het zo dadelijk is afgelopen, maar ik heb nog één wens: ik zou zo ontzettend graag nog een koffiecognac willen drinken. Als jij er dan ook een neemt.” In die tijd stond er wel wijn in de koelkast, een glaasje was immers goed voor de vaten. En er stond zelfs vieux. Ik kon dus gehoor geven aan zijn wens. We toastten op het volgende leven, want daar geloof-

‘Ik heb geen enkele seconde getwijfeld of dit wel zo hoorde’ de hij in. Ik had nog nooit zo dicht bij iemand gestaan die het leven vaarwel zei. Achteraf vond ik het een voorrecht. Toen hij klaar was met z’n koffiecognac zei hij: “Ik ga er even goed voor liggen.”En dat deed hij met alle stijl die nog in hem zat. “Ik doe mijn ogen dicht, want ik ga”, zei hij nog. En warempel, hij ging. Binnen een half uur was hij vertrokken. Het greep me ontzettend aan. Ik had in al die tijd een band met hem en zijn familie gekregen. Ik had afscheid genomen op een uitzonderlijke manier met een bijzondere man. Ik belde zijn vrouw. Die was niet verbaasd toen ik belde. “Ik had al zo’n voorgevoel”, zei ze. Ze vroeg me hoe het was gegaan en ik vertelde haar dat hij nog om een koffiecognac had gevraagd en dat we samen hadden getoast. Ze moest er vreselijk om lachen en ze vond het een geweldige gedachte dat hij zo was heengegaan. Een dag later lag het overlijdensbericht op mijn deurmat. Nog nooit eerder was ik naar een uitvaart van een patiënt gegaan, maar deze keer wel. Het was ongelooflijk druk, er landden zelfs helikopters. Hij was echt een belangrijk iemand geweest. In de kerk was ik op de achtergrond gebleven. Maar toen de vrouw mij later buiten zag staan, maakte ze zich uit de groep los en kwam naar mij toe. “We hebben nog iets voor je”, zei ze. Ik kreeg een fles cognac. “Als je er een drinkt, dan denk je nog eens aan hem.” Hoe deze familie en deze man omgingen met de dood, veranderde mijn perceptie over afscheid nemen. De theorie van de opleiding was totaal irrelevant op dat moment. Zoveel mensen, zoveel zinnen. Dit was een onalledaags afscheid. Het speelde zich af op de dimensie van mens-zijn. Mijn beroep als verpleegkundige viel op dat moment helemaal samen met mijn persoon. Ik heb geen seconde getwijfeld of dit wel zo hoorde of mocht.’ Nelleke Dinnissen

in bedrijf

Foto: Jan van Teeffelen

Werkbezoek

Filippijnse verpleegkundigen bezoeken A10 Een groep Filippijnse verpleegkundigen heeft op vrijdagmiddag 21 november een bezoek gebracht aan het UMC St Radboud. De zeven Filippijnen hebben een rondleiding gehad over verpleegafdeling A10 (Cardio-thoracale Chirurgie en Longziekten) en de Medium Care. Het ROC Nijmegen heeft een uitwisseling met een ziekenhuis in een klein dorp in de Filippijnen. Vanuit het ROC lopen leerling-verpleegkundigen daar stage. Omgekeerd lopen de Filippijnse verpleegkundigen momenteel stage in de Waalboog, een verpleeghuis in Nijmegen.  Verpleegafdeling A10 heeft een overeenkomst met het ROC Nijmegen. Elk jaar zijn er vijftien leerling-verpleegkundigen die in het laatste jaar van hun opleiding stage lopen op deze afdeling. Met hulp van een vaste groep werkbegeleiders leren zij eindverantwoordelijk te zijn voor een patiëntengroep.  GM

en angststoornissen is in heel Nederland nog niet echt goed op gang gekomen. Zowel bij de huisartsen als bij de eerstelijnpsychologen is kennis over deze behandelingen bij ouderen beperkt. Daarom hebben wij samen met de GGz de poli Mentalis opgericht. Het aanmeldpunt blijft bij de GGz en ook de spreekkamers. Ik ben voor een aantal dagen gedetacheerd bij de GGz.’ Het UMC St Radboud kan met deze samenwerking haar voordeel doen. Oude Voshaar: ‘Volgend jaar zal de overheid vermoedelijk de nieuwe opleidingseisen goedkeuren en moeten psychiaters in opleiding eerder kiezen voor hun specialisatie, waaronder de ouderenpsychiatrie. Momenteel bestaat het aanbod uit de specialisaties kinder- en jeugdpsychiatrie en volwassenenpsychiatrie. Samenwerking met de GGz is een uitgelezen kans om een volledig pakket te kunnen aanbieden waarin ook ouderenpsychiatrie zit. Om aan alle eisen te voldoen moeten we ook stageplekken regelen en zullen we nieuwe onderzoeken gaan opzetten.’ Huisartsen, maar ook interne afdelingen kunnen rechtstreeks verwijzen naar Mentalis. Naast behandeling doet Mentalis ook diagnostiek en adviseert zij huisartsen en familie. ND

Wielklem

Maatregelen tegen parkeer-­ overlast in personeelsgarage

Parkeerterreinen

Nieuwe elektriciteitsleidingen Ten gevolge van alle nieuwbouwactiviteiten- en plannen van het Radboud, waarmee ook een toenemend energieverbruik gepaard gaat, is het belangrijk om de elektriciteitsleidingen te vernieuwen. Om ook in de toekomst het energiegebruik goed te laten verlopen worden gefaseerd verschillende delen op en om het UMC St Radboud aangepakt. Het vervangen van de leidingen gebeurt op de Kapittelweg zoveel mogelijk gelijktijdig met de werkzaamheden van het gemeentelijke project Rondje Heijendaal. Het vernieuwen van de leidingen aan de Philips van Leydenlaan vindt plaats t/m 19 december 2008 en beslaat gedeeltelijk de parkeerruimten aldaar (ook die voor functionele gebruikers). Om de parkeerdruk voor medewerkers niet verder te verhogen en de overlast voor de voornaamste gebruikers van de parkeerterreinen zoveel mogelijk te beperken, kunnen medewerkers een tijdelijke parkeerpas voor parkeerterrein P6 bij de RU aan vragen. Wij vragen begrip voor de eventuele ongemakken op het parkeerterrein. Tevens verzoeken wij vriendelijk om in de periode van de werkzaamheden bij afzettingen van parkeervakken met rode linten hier niet uw auto te parkeren. Voor meer informatie, zie www.umcn.nl/parkeren . JvdL

Ouderenpsychiatrie

Behandeling stemming- en angststoornissen Door de vergrijzing kampen steeds meer ouderen met stemming- en angststoornissen. Behandeling ervan, met name van angststoornissen, gebeurt nog op beperkte schaal. ‘Terwijl cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke psychotherapie en medicatie bij deze patiënten een goed effect sorteren’, zegt Richard Oude Voshaar, psychiater UMC St Radboud. ‘Deze mensen belanden vaak met klachten bij de huisarts en krijgen niet altijd de juiste behandeling, omdat deze klachten niet altijd worden herkend en omdat er onvoldoende behandelaren zijn gespecialiseerd in deze problematiek.’ Oude Voshaar was van meet af aan geïnteresseerd in de ouderenpsychiatrie en trok dit naar zich toe. Gaandeweg kwamen er steeds meer verwijzingen. Aanleiding voor Oude Voshaar om samenwerking te zoeken met de GGz die eveneens ouderenpsychiatrie in het pakket heeft. ‘Protocollaire behandeling voor ouderen met stemming-

de fiscale regeling, besteed moet worden aan zaken die rechtstreeks het personeel ten goede komen.’ Van de 1,57 miljoen gaan kosten voor het stimuleringsbeleid openbaar vervoer, het fietsenplan en de kosten voor Max Havelaarkoffie af. Per jaar blijft er dan ruim 1 miljoen over. In 2006 en 2007 is het geld gestoken in personele ontwikkeling en het sociaal plan. Over besteding van het geld van 2008 en de volgende drie jaar is onlangs door de Raad van Bestuur en de OR een gezamenlijk besluit genomen. De Raad van Bestuur wil van het geld van 2008 en 2009 een deel besteden aan het loopbaancentrum van de productgroep HRM .‘Er komen meer loopbaanadviseurs, waar iedereen gebruik van kan maken’, legt ambtelijk secretaris, Marianne van Bergen, uit. ‘Medewerkers kunnen bijvoorbeeld samen met een adviseur kijken welk loopbaantraject zij willen ingaan.’ Het andere deel wil de OR besteden aan gezondheidsmanagement. Santegoets: ‘Dat moet je heel breed zien: dat kan zijn het invoeren van kantoorfruit tot het stimuleren van gezond bewegen en blijvend fit. Een werkgroep gaat zich hierover buigen.’ In 2008 en 2009 gaat een totaalbedrag van 750.000 euro naar gezondheidsmanagement en in 2010 en 2011 zal dat 1,2 miljoen zijn. Voordat er consensus was over besteding van het geld zijn er verschillende ideeën op tafel gekomen. De OR pleitte er steeds voor dat het geld moest terugvloeien naar medewerkers. Maar van wie is het geld? Een discussie die eigenlijk nog steeds gaande is. Want zou het ook niet goed zijn het geld te deponeren in het innovatiefonds? ‘Het is inderdaad ingewikkeld’, beaamt Santegoets. ‘Maar waar wij voor waken is dat geoormerkt geld zomaar verdwijnt. Wij willen zeker stellen dat dit geld beschikbaar blijft voor vergoeding woonwerkverkeer. En we vinden het heel logisch dat het voordeel van de fiscale regeling ten goede komt aan medewerkers.’ ND

Sinterklaasviering Foto: Jan van Teeffelen

In de publieksparkeergarage ziet de beveiliging het nauwelijks, maar in de personeelsgarage des te meer: parkeergedrag waardoor de veiligheid in het geding komt. ‘Het gaat dan vooral om parkeren buiten de vakken en op de rijbanen. Soms zien we zelfs dat mensen pionnen - die geplaatst zijn omdat op die plaats parkeren onveilig is - gewoon wegzetten, op die plek parkeren en daarna de pionnen keurig terug zetten. Het vreemde is dat je dit gedrag vaak halverwege de garage ziet en wij dan constateren dat nog makkelijk op de bovenste laag geparkeerd kan worden’, aldus stafmedewerker beveiliging van het UMC St Radboud Wil Graven. Graven constateert dit ergerlijke parkeergedrag vooral in de personeelsparkeergarage, maar ook op plekken rondom het ziekenhuis waar personeel mag parkeren. Doordat personeel fout parkeert kunnen collega’s soms niet wegrijden, maar erger is dat door het foutieve parkeergedrag in de garage auto’s soms moeten uitwijken waardoor al ongelukken gebeurd zijn. ‘Het wachten is op het eerste ernstigere ongeluk’, zegt Graven. Omdat de overlast al langer duurt, deelt de beveiliging geregeld waarschuwingen uit. Dat helpt vooralsnog niet. ‘Daarom hebben we besloten in de personeelsgarage borden met gebruiks- en gedragsregels te plaatsen. Mocht ook dat niet helpen dan zien we ons genoodzaakt gebruik te maken van onsympathiekere maatregelen zoals de wielklem.’ MM

Vrijgekomen budget

Investering in gezondheidsmanagement In 2006 stopte het UMC St Radboud met de regeling woon-werkverkeer. Deze kosten worden sindsdien via een fiscale regeling ‘vergoed’. Dat levert het UMC jaarlijks een besparing op van 1,57 miljoen euro. ‘Dit is geoormerkt geld. Als de overheid de fiscale regeling afschaft dan wordt het geld uit deze pot weer aangewend voor de reiskostenvergoeding’, benadrukt voorzitter van de OR, Hanneke Santegoets. De OR wil ervoor waken dat dit geld wegvloeit naar andere doeleinden die straks niet meer kunnen worden teruggedraaid. ‘Om die reden vinden wij ook dat het geld dat we nu besparen, dankzij

6

Elk jaar een spektakel Ruim 750 kinderen van medewerkers kwamen afgelopen zondag naar Sinterklaas in het Auditorium. ‘Ook werkende opa’s en oma’s bezoeken met hun kleinkinderen de viering’, vertelt medeorganisator Carlot Roelofs, secretaresse Vastgoed & Infrastructuur. ‘De animo is telkens zo groot, dat we het in drie etappes moeten doen. Tussendoor gaan wij met stofzuigers door de zaal om die weer pepernootvrij te maken.’

Foto: Jan van Teeffelen

Veel medewerkers zetten zich vrijwillig in voor de Sinterklaasviering, die dit jaar voor de 39ste keer plaatsvond. ‘Al in juni komen we met de Sint, Pieten en presentator Michel van der Maas bij elkaar.’ Samen met Henk Drijver, oud-medewerker van de opgeheven Mediagroep, wordt dan gebrainstormd over een passend verhaal voor een filmpje. Drijver schrijft een script en in oktober worden de opnamen gemaakt. Wanneer presentator Michel van der Maas samen met Okki de clown de zaal heeft verlaten om poolshoogte te nemen, volgen de kinderen elk jaar via beeldschermen met gespannen snoetjes waarom de Sint nu weer vertraging heeft opgelopen. Het ene jaar heeft Piet een pepernoot in zijn neus gestopt, die er bij de Spoedeisende Hulp eerst vakkundig moet worden uitgehaald. Dit jaar had een Piet de toverstok met toverkracht gebroken en opgezogen met alle gevolgen van dien. En na afloop is er natuurlijk een cadeautje. ‘Sinds een paar jaar op verzoek van de ouders geen doos meer met snoep en fruit. We hebben nu voor jongens en meisjes voor elke leeftijd een ander presentje’, vertelt Roelofs. Zaterdag voorafgaand aan de viering (zie foto) hadden negentien vrijwilligers urenlang hun handen vol aan het inpakken.’ JM

pati radbode ë nten z org 19 - 2008

Landelijk beroering over kinderanesthesie Half november meldde De Volkskrant dat er landelijk te weinig anesthe­ siologen zijn voor het verdoven van kinderen bij pijnlijke of angstwekkende ingrepen. Kinderen krijgen daardoor soms te zware slaapmiddelen of worden zeer krachtig vastgehouden bij niet-spoedeisende ingrepen. Het gebrek aan expertise heeft zelfs geleid tot twee sterfgevallen. Hoe is de situatie in het UMC St Radboud? ‘Die is allerminst zorgelijk’, bezweert Gert-Jan Scheffer, hoogleraar anesthesiologie. ‘Er lopen hier acht mensen rond die zich hebben toegelegd op kinderanesthesie. Na hun vijfjarige opleiding tot anesthesioloog hebben zij zich extra verdiept in anesthesiologie bij kinderen. Dat is noodzakelijk, omdat kinderen anders op medicatie kunnen reageren dan volwassenen. Uiteraard hebben ze ook een andere dosering nodig om in slaap te komen. Bovendien moet je ze geduldiger benaderen.’

Verbeterslag Toch kampte ook het UMC St Radboud een jaar of vijf terug met een tekort aan anesthesiologische ondersteuning voor pijnlijke ingrepen bij kinderen. Scheffer: ‘Patiënten die destijds een onaangename ingreep moesten ondergaan, bijvoorbeeld een beenmerg- of lumbaalpunctie, waren meestal aangewezen op een lichte verdoving. Wanneer narcose nodig was voor bijvoorbeeld een endoscopie, moest er voor het kind ruimte gezocht worden binnen het programma voor volwassenen. Om daar verandering in te brengen, startten wij hier enkele jaren geleden een project om de zorg voor deze patiënten te verbeteren door een zeer intensieve samenwerking

van kinderanesthesiologen, kinderartsen en kinder­ oncologen.’ ‘Daarnaast is er ook op organisatorisch en logistiek gebied een verbeterslag gemaakt’, vult kinderoncoloog dr. Jacqueline Groot-Loonen aan. ‘Dankzij een nieuw planningssysteem werken we nu efficiënter. We hebben structureel drie dagdelen per week ingeruimd voor kinderanesthesie en behandelen meer patiënten in dezelfde tijd. Zag een anesthesioloog vroeger hooguit drie kinderen per middag, tegenwoordig zijn dat er soms wel drie per uur. Jaarlijks helpen de anesthesisten nu honderden patiëntjes. Verder weten de diverse betrokkenen elkaar veel beter te vinden dan voorheen. Ze vormen een hecht team.’

Protocollen In het voorjaar van 2009 verschijnt een nieuwe landelijke richtlijn waarin wordt aangegeven welke slaapmiddelen bij kinderen veilig en effectief zijn. Alleen deze zouden in het vervolg toegediend moeten worden. En slechts door daarvoor opgeleide deskundigen. ‘In afwachting van de richtlijn zijn wij zelf alvast begonnen met het protocolleren van een aantal ingrepen’, vertelt Scheffer. ‘Wij proberen onze werkwijze stap voor stap te verbeteren. Dat lijkt te lukken. Zo zijn ouders tegenwoordig zelden meer van slag door een behandeling. Ze zien dat hun kind niet onnodig pijn lijdt of in paniek raakt. Dat was vroeger wel eens anders. Een teken dat we op de goede weg zijn. Al zijn we er nog niet. Zo willen we de chirurgische dagbehandeling in de toekomst graag vaker openstellen voor kinderen.’  Fvdb

De Tweede Kamer eist dat minister Klink de sterftecijfers van ziekenhuizen zo snel mogelijk openbaar maakt. Radbode vroeg om een reactie.

Geheimhouding sterftecijfers Er woedt een intensief debat tussen over voor- en tegenstanders van openbare sterftecijfers voor ziekenhuizen, het lijkt erop dat voorstanders de discussie gaan winnen. De druk vanuit de samenleving om deze cijfers te laten zien is groot en transparantie van de zorgverlening wordt een onvermijdbare realiteit. Daar zal men sterftecijfers niet buiten kunnen houden. De discussie gaat nu vooral over de vraag of je door te corrigeren voor allerlei factoren, zoals leeftijd, geslacht, ligduur, aard opname en hoofddiagnose, een voldoende betrouwbaar beeld van de ‘vermijdbare sterfte’ kunt opbouwen. Misschien moet je nog naar verdere correctiefactoren zoeken, maar wanneer is dit genoeg? Ook de indicatoren die nu op kiesbeter.nl staan zijn niet optimaal, maar zetten wel aan tot reflectie. En wat heb je aan dit soort openbare cijfers? Maakt het de zorg voor patiënten ook echt beter en veiliger? Louter verzamelen en publiceren is vaak onvoldoende om iets te veranderen, als gerichte acties om de zorg te verbeteren uitblijven. Het gebruik van sterftecijfers om ziekenhuizen te vergelijken zou kunnen, mits men deze cijfers en de gevonden verschillen tussen ziekenhuizen ziet als één van de indicatoren voor kwaliteit en veiligheid in een groter geheel van kwaliteitsmaten, die samen een beeld van een ziekenhuis geven. En als je de uitkomsten niet te absoluut ziet, maar benut als een mogelijk signaal dat er iets te verbeteren valt en als prikkel om de sterfte in een instelling diepgaand te analyseren, opdat je vervolgens ook werkelijk iets kunt verbeteren. Prof.dr. Richard Grol, IQ Healthcare.

Foto: Frank Muller

Bezoek NIAZ-commissie Cardio-thoracale Chirurgie In het kader van de NIAZ-accreditatie legt een commissie momenteel bezoeken af aan verschillende afdelingen. Vrijdag 21 november was de beurt aan de afdeling Cardio-thoracale Chirurgie. Hoogleraar Van Swieten: ‘Ik was blij dat het gesprek niet alleen ging over vastgelegde procedures, maar vooral over hoe we die procedures in de praktijk toepassen.’ Afdelingshoofd Cardio-thoracale Chirurgie Henry van Swieten en bedrijfsleider Agnes Bolderman hebben het gesprek met het Nederlands Instituut voor Accreditatie van Ziekenhuizen (NIAZ) net achter de rug en zijn zichtbaar opgelucht. ‘Het was een uiterst plezierig, inhoudelijk gesprek’, vertelt Van Swieten. Bolderman legt uit dat het vooral om twee punten ging. ‘Eén aspect was het ontstaan van de afdeling nieuwe stijl in het kader van “Beter worden in het Radboud”, het andere was hoe borgen we in de keten van de hartlongchirurgie de veiligheid en kwaliteit van zorg.’

Procedures ingebed

Lastige vraag

Concreet werd gevraagd hoe de leidinggevende structuur van afdelingshoofd en bedrijfsleider was vormgegeven en hoe de taakverdeling in praktijk werd gebracht. ‘We hebben daarvoor hulp gehad van een externe organisatieadviseur’, vertelt Bolderman. ‘Naar aanleiding van een sterktezwakteanalyse, hebben we onze strategische keuzes op de middellange termijn bepaald, waarbij we optimaal gebruik maken van de kwaliteiten van medewerkers.’ Een andere vraag van de NIAZ-commissie was hoe procedures ingebed zijn in de organisatie. Van Swieten: ‘We konden vertellen dat er maandelijks een multidisciplinaire ochtendbespreking om zeven uur is waar de afdelingen Anesthesiologie, Intensive Care, Cardiologie, Cardio-­ thoracale Chirurgie en zonodig de afdeling Longziekten bij aanschuiven. Die vergadering vormt de basis voor de borging van kwaliteit en veiligheid. Daarnaast is er wekelijks een overleg van het dagelijks bestuur van al deze afdelingen waar de afgelopen week besproken wordt.’

Een lastige vraag vond de hoogleraar of de BIG- en Medisch Specialisten Registratie goed geregeld waren. ‘Ik kon daarop een mail laten zien waarin me bij mijn aanstelling expliciet werd gevraagd die twee documenten mee te brengen. Of die dan daadwerkelijk in mijn dossier terechtkomen, dat weet ik natuurlijk niet.’ Een andere lastige vraag was hoe de relatie van de afdeling Cardiologie met externen - zoals huisartsen - was. Van Swieten: ‘Daarop kon ik enkel antwoorden dat de relatie met onze afdeling uitstekend is. Hoe die met andere externen verloopt, daar heb ik geen zicht op.’ Het fijnst vonden de twee dat het gesprek vooral ging om hoe procedures in de praktijk worden toegepast. ‘Dat we een dik boekwerk hebben waarin alle procedures in KWINT staan is belangrijk, maar belangrijker is dat we alles in de keten bespreken en er consensus is’, besluit de hoogleraar.  MM

7

reportage

‘Een leerling met kanker slaat Ieder kind heeft recht op onderwijs. Ook een ziek kind dat langere tijd opgenomen is in het ziekenhuis. De afdeling Educatieve Voorziening van het UMC St Radboud ondersteunt de zieke leerling en de school, zodat het onderwijs en de contacten met de klas zo goed mogelijk kunnen doorgaan. ‘Je leven wordt totaal omgegooid door het ziek zijn en de chemokuren. Als je school ook zou moeten missen, dan zou het leven pas echt veranderen.’ G ijs M unnichs

Gerlinde van den Brink is zestien en weet sinds zes weken dat ze kanker heeft. ‘Nadat ik het hoorde, stond mijn leven op zijn kop’, vertelt ze. ‘Ik heb een jaar lang klachten gehad, met uistralende pijn in mijn bovenbeen, waardoor ik niet meer kon slapen. Op de MRI zag de dokter meteen dat het niet goed was. Je denkt nooit na over kanker. Iedereen zou het kunnen krijgen, maar jijzelf? Nee, daar sta je niet bij stil.’ Gerlinde heeft een kwaadaardige tumor in haar linkerbovenbeen. Ze is in het UMC St Radboud om voor de tweede keer een vierdaagse chemotherapie te ondergaan. Het komende jaar staan haar nog vier van deze intensieve kuren te wachten om de tumor te verkleinen. Daarna, zo is de planning, krijgt ze een operatie om de tumor weg te halen en volgen nog acht onderhoudskuren. Op zijn vroegst is ze klaar rond kerst 2009. Mits er geen complicaties optreden die het ziektebeloop veranderen. Houdt school in tussentijd op voor Gerlinde? ‘Nee, mijn havo-examen haal ik weliswaar niet dit schooljaar, wel ben ik van plan in drie vakken examen te doen. In Nederlands, Engels en Maatschappijleer. Daarnaast wil ik mijn Duits onderhouden en een aantal praktijkopdrachten voor Tekenen doen.’

Leren lezen in het ziekenhuis Wanneer een kind langer dan twee weken in het Radboud opgenomen moet worden, komt de Educatieve Voorziening (EV) in beeld. Deze afdeling zorgt ervoor dat het onderwijs zoveel mogelijk door kan blijven gaan, ondanks opname of frequent ziekenhuisbezoek. Zojuist is EVconsulent Harry Sanderink bij Gerlinde geweest om met haar afspraken te maken over school. ‘Samen met het kind en de ouders bespreken we welke problemen er met het onderwijs zijn’, aldus Sanderink. ‘Vervolgens overleggen we met de school hoe we dit kunnen aanpakken. De school blijft verantwoordelijk voor het onderwijs. Wij helpen ze om die verantwoordelijkheid waar te maken.’ De EV begeleidt de zieke leerling en de school. En ze verzorgt ook onderwijs aan de leerling. Daarnaast geeft de EV voorlichting aan scholen, andere partijen in het onderwijsveld en aan ziekenhuismedewerkers over ziek zijn en onderwijs. ‘Een leerkracht krijgt gemiddeld minder dan één keer in zijn loopbaan een leerling met kanker in de klas’, zegt Sanderink. ‘Ze bouwen hier dus vrijwel nooit ervaring in op. Ze weten vaak ook niet welke mogelijkheden er zijn in het onderwijs voor langdurig zieke leerlingen.’ Dit was ook het geval op basisschool de Scheperstee in Warnsveld, toen bleek dat de zesjarige leerling Chris een ernstige vorm van leukemie heeft. ‘Dit sloeg in als een bom’, zegt onderwijsmedewerker Annette Hekkelman. ‘In de 26 jaar dat onze school bestaat, hebben we nog nooit een leerling met kanker gehad. Er rezen allerlei vragen: wat zouden de verwachtingen zijn voor Chris? Komt hij nog op school? Wat kunnen wij als school doen?’ Sinds de diagnose leukemie is vastgesteld - in oktober 2007 - is Chris in totaal hooguit anderhalve week op school geweest. De rest van de tijd heeft hij thuis les gekregen, verzorgd door de school, en in het Radboud. In een schrift wordt bijgehouden wat hij allemaal heeft gedaan, zodat de overdracht in het onderwijs vlot verloopt. De EV heeft een onderwijsruimte met lesmateriaal en educatief speelgoed, waar de consulenten les geven aan de kinderen. Chris heeft vooral lezen en rekenen geoefend. Schrijven minder, omdat hij daar vaak de kracht niet voor heeft. Ondanks zijn ziekte is Chris wel overgegaan naar groep 3. ‘Hij heeft zijn eerste woordjes leren lezen in het ziekenhuis’, zegt zijn moeder Nichole Demmers trots. ‘Chris wilde dat dolgraag, omdat hij dan de kaarten van zijn klasgenoten kon lezen.’

Maatwerk

Havoleerling Thomas (15) is opgenomen in het kinderziekenhuis. Vanachter zijn pc volgt hij lessen in de klas.

De opgenomen kinderen krijgen doorgaans vier keer een uur per week les in het Radboud. ‘De ene keer geef je wis- of natuurkunde, dan Engels of Duits’, zegt Sanderink. ‘Wij geven ook les aan bed. Daarnaast kan de leerling op afstand lessen volgen, vanuit het ziekenhuis of vanuit thuis. Kinderen hebben dan via een webcam contact met de klas.’ (Zie kadertekst.) De Educatieve Voorziening valt in het Radboud onder de Sociaal Pedagogische Dienst. Alleen de academische centra beschikken over deze voorziening. De EV is er voor kinderen op de basisschool, maar ook voor leerlingen in het speciaal en voortgezet onderwijs en het mbo. San-

8

De zesjarige Chris krijgt les in de onderwijsruimte van de Educa derink: ‘Vanuit de kinderkliniek wordt er goed naar ons doorverwezen. Voor sommige volwassen afdelingen, waar ook jongeren kunnen liggen, is onze dienstverlening te weinig bekend. Eigenlijk zou iedere arts of verpleeg-

‘Op school is Chris weer een normaal jongetje van zes’

kundige bij de intake moeten vragen of er bij opname problemen te verwachten zijn met naar school gaan. Zo ja, neem dan contact met de EV op.’ Ook in de palliatieve fase verzorgt de EV onderwijsondersteuning. ‘Veel kinderen willen zo lang mogelijk naar school gaan, ook als ze niet meer kunnen genezen’, zegt EV-consulent Marije van Broekhuizen. Daarnaast verzorgt de EV ook onderwijs(ondersteuning) aan jonge nierpatiënten die naar het ziekenhuis moeten voor dialyse. Zij moeten soms wel drie keer per week een dagdeel naar het Radboud en zijn hierdoor vaak van school weg. De Educatieve Voorziening levert maatwerk. ‘Ieder kind is anders, beleeft zijn ziekte anders, heeft een ander ziektebeloop en andere schoolproblemen’, aldus Van Broekhuizen. ‘In onze ondersteuning houden we daar allemaal rekening mee. Door de schoolactiviteiten kunnen kinderen zich beter gaan voelen. Al is het maar een

radbode 1 9 - 2 0 0 8

slaat bij de school in als een bom’ je dan in bed ligt en rustig slaapt. Het is ongelooflijk wat hij doormaakt, maar hij accepteert zijn ziekte wel. Stribbelt niet tegen als hij medicijnen moet innemen of naar het ziekenhuis moet. Maar als hij zich heel erg ziek voelt, zegt hij ook vaak: kan iemand mijn pijn overnemen?’ Inmiddels gaat Chris anderhalf uur per dag naar school. ‘Zijn klasgenootjes vinden het heel leuk als hij komt. Dan roepen ze enthousiast: hé Chris!!’, vertelt zijn moeder. ‘Hij kan dan sowieso het speeluurtje meedoen, zodat hij goed contact blijft houden met zijn vriendjes.’

Liever naar school Gerlinde liep na haar eerste chemokuur een infectie op en moest acuut worden opgenomen. Ze is de afgelopen weken daarom maar twee keer op school geweest. Haar lange bruine haar is ze inmiddels kwijt. Daarnaast is ze

‘Scholen weten vaak niet welke mogelijkheden er zijn in het onder wijs voor langdurig zieke leerlingen’

atieve Voorziening. Hij heeft zijn eerste woordjes leren lezen tijdens zijn opname in het Radboud. klein beetje, dat kan al een enorm verschil maken. Daarbij doen de zieke leerlingen niet mee voor spek en bonen. Als we afspraken met ze maken, is het wel de bedoeling dat ze er zich aan houden, mits de ziekte het toelaat natuurlijk.’

Mentaal gegroeid Het is heel ingrijpend als een leerling kanker krijgt. ‘In de klas van Chris vertellen we het verhaal van Chemo Kasper’, vertelt Hekkelman. ‘Dit vertelt op kinderlijke wijze wat er gebeurt in je lichaam als je chemotherapie krijgt. De kinderen weten nu waarom Chris kaal werd en

Foto’s: Frank Muller

waarom hij heel ziek kan zijn. Ook hebben we een wensboom gehad, zodat kinderen een wens konden doen voor Chris.’ ‘De school doet het fantastisch’, vindt de moeder van Chris. ‘Ook het Radboud is voor Chris een vertrouwde plek. Hij heeft er sinds oktober 2007 wel een half jaar doorgebracht.’ Meerdere malen kreeg hij een ernstige terugslag na een kuur en moest hij weer naar het ziekenhuis. Momenteel zit er een schimmel op zijn longen, die in eerste instantie zorgde voor acuut levensgevaar. ‘Chris is door zijn ziekte mentaal enorm gegroeid’, vervolgt zijn moeder. ‘Hij stelt vragen over de dood, bijvoorbeeld of

gekluisterd aan een rolstoel. De chemotherapie heeft de botten in haar linkerbeen dusdanig broos gemaakt dat die snel kunnen breken. Ondanks de ingrijpende gebeurtenissen, komt Gerlinde positief over. ‘Mijn klasgenoten verbazen zich erover hoe dat kan. Ja, ik heb eigenlijk geen keus, anders zit je helemaal in de put’, vertelt ze. ‘Ik vind het ook niet moeilijk om over mijn ziekte te praten. Als ik heel gesloten zou zijn, is het veel moeilijker alles te verwerken.’ Om de drie weken krijgt Gerlinde chemotherapie in het UMC. De planning is dat ze tussentijds een week thuis les volgt via de webcam en een week naar school gaat. ‘Toen ik gezond was, was ik liever thuis. Nu ga ik veel liever naar school’, zegt Gerlinde. ‘Je leven wordt totaal omgegooid door de chemo’s en door het ziekenhuisbezoek. Als je school ook zou moeten missen, dan zou het leven pas echt veranderen.’ De moeder van Chris herkent dit: ‘Op school is hij weer een normaal jongetje van zes. En dat is eigenlijk wat hij het allerliefst wil zijn.’  n

Les volgen via de webcam Om medewerkers te laten zien wat de Educatieve Voorziening precies doet, werden van 17 tot 20 november allerlei activiteiten georga­ niseerd. In deze week wilde de Educatieve Voorziening ook laten zien wat digitale techniek voor het onderwijs kan betekenen. Op 20 november werd er een live verbinding gelegd tussen het Radboud en het Dr. Knippenbergcollege in Helmond. Prof.dr. Ronald de Groot, hoogleraar Kindergeneeskunde, verzorgde vanuit het theaterplein in het Radboud een les voor de Helmondse scholieren over de geschiedenis van de kindergeneeskunde en de ontwikkelingen binnen het Universitair Kinderziekenhuis. Daarna gaf dr. Kees Noordam een les over obesitas (zwaarlijvigheid). Deze techniek via een webcam­verbinding (Digibeter) wordt ook ingezet voor langdurig zieke kinderen. Zij kunnen vanuit het ziekenhuis of vanuit thuis lessen volgen in hun eigen klas. Ze kunnen praten met medeleerlingen, vragen stellen aan de docent en zelfs inzoomen op het leukste meisje of de knapste jongen van de klas.  JM

9

onder z oe k

een technologie die de geneeskunde gaat veranderen De afdeling Antropogenetica heeft twee belangrijke subsidies binnengehaald. Dr. Joris Veltman kreeg van NWO ruim een half miljoen voor de aanschaf van de nieuwste DNA-sequencer. Dr. Hans Scheffer ontving als coördinator van het Europese project Techgene drie miljoen euro, waarvan één miljoen voor Nijmegen, van de Europese Commissie voor innovatief onderzoek naar next generation sequencing. Met beide subsidies wil Antropogenetica zijn vooraanstaande rol in het fundamentele en genetisch-diagnostisch onderzoek verder uitbouwen. P ieter L omans

et apparaat lijkt op een printer met een computerscherm, maar de aanschafH prijs van een half miljoen doet vermoeden dat het om iets anders gaat. Dat klopt. De ‘printer’ is een ultramoderne sequencer, die geheel automatisch de basenparen van grote stukken DNA bepaalt. ‘Tot voor kort konden we hooguit de lettervolgorde van één gen bepalen’, zegt Joris Veltman. ‘Met dit nieuwe apparaat zijn nu ineens vijftig tot honderd genen te lezen. Dat betekent niet alleen een enorme versnelling in DNA-sequencing, maar het levert ook nieuwe mogelijkheden op voor de klinische diagnostiek.

Van één naar honderd ans Scheffer, hoofd DNA-diagnostiek, illustreert dat onmiddellijk met een H voorbeeld. ‘De afgelopen jaren zijn tientallen genen voor doofheid gevonden. Is een van die genen defect, dan is de patiënt doof. Op dit moment is het onbegonnen werk om het betreffende gen op te sporen. Dan moeten we één van de ongeveer vijftig doofheidsgenen selecteren en sequencen. Is dit gen

10

niet defect, dan moeten we een tweede gen onderzoeken. Net zolang totdat we – misschien pas na vijftig keer – het defecte gen hebben gevonden. Dat is ondoenlijk en onbetaalbaar. Met de huidige technieken kunnen we deze patiënten dus geen DNA-diagnostiek aanbieden. Nu we dit nieuwe apparaat hebben kan dat wel. In één keer krijgen we nu alle nucleotiden, alle letters van de betrokken genen voorgeschoteld.’ Ook voor het fundamentele onderzoek staan stevige veranderingen op stapel. Veltman: ‘We beschikken over allerlei verschillende technieken om het erfelijke materiaal in kaart te brengen. Dat loopt van chromosoomonderzoek tot sequencing van kleine stukjes DNA en van fluorescentieonderzoek tot mircoarrays die ook wel DNA-chips worden genoemd. Maar met dit apparaat betreden we echt een nieuw niveau. Het is eigenlijk de eerste generatie van highthroughput next generation sequencing, waarmee we zeer snel de hele lettervolgorde van iemands DNA in kaart kunnen brengen. Dit apparaat kan nog niet het hele genoom aan, maar doet al wel vijftig tot honderd genen. Ik schat dat we binnen vijf tot tien jaar de apparatuur hebben om daadwerkelijk het hele genoom ineens te sequencen. Dan kun je bij de geboorte van iedere baby bij wijze van spreken meteen zijn hele genoom in kaart brengen. Daar zitten natuurlijk allerlei ethische, maatschappelijke en zelfs economische kwesties aan vast. Maar los van de keuze of we er gebruik van maken, de mogelijkheid bestaat straks wel.’

Erfelijke origami eltman maakt duidelijk wat de consequenties zijn voor het fundamentele V onderzoek. ‘Het grote verschil dat onstaat door deze nieuwe techniek is dat we nu veel beter kunnen inzoomen op de kleine verschillen die overal in onze erfelijke code liggen opgeslagen. Naast grote verschillen in genen zien we ook minimale verschillen, de zogeheten single nucleotide polymorphisms (SNP´s). Verder zien we ook dat bij sommige mensen stukjes van het erfelijk genoom zijn verdwenen (deleties) of juist vaker herhaald worden (duplicaties). Hier en daar gaat het om stotterend DNA (copy number variations, CNV´s). Dat knippen, vouwen, plakken en kopiëren binnen het DNA leidt tot allerlei variaties tussen personen. Die verschillen willen we in kaart brengen en dat gaat nu ongelooflijk veel sneller en beter door die nieuwe technologie van high throughput whole genome sequencing. Door de resultaten van die ‘erfelijke origami’ in kaart te brengen, kunnen we ook onderzoeken of daar in

Foto: Flip Franssen

Joris Veltman (rechts): ‘Het apparaat kan geheel automatisch de basenparen van DNA bepalen.’

radbode 1 9 - 2 0 0 8 bepaalde gevallen ook ziektes door ontstaan. Dat verbindt ons fundamentele onderzoek weer met het meer diagnostisch gerichte onderzoek dat de groep van Hans Scheffer doet.’ De Europese subsidie, die onder andere met ondersteuning van het Directoraat Valorisatie werd binnengehaald, wordt niet alleen geïnvesteerd in fundamenteel en diagnostisch onderzoek. Scheffer: ‘Er is ook speciale aandacht voor de ethische en economische consequenties van dit onderzoek. Tegelijkertijd investeren de samenwerkende partners uit België, Italië, Frankrijk, Engeland, Duitsland, Spanje, Tsjechië en Estland in uitwisseling van de vergaarde kennis. Veel aandacht in dit onderzoek gaat daarom ook uit naar de validatie van de kennis. Met andere woorden: klopt wat we vinden ook met de werkelijkheid, zijn de gevonden resultaten betrouwbaar en klinisch diagnostisch toepasbaar. Op dit punt verschilt

onze aanpak sterk van allerlei commerciële instellingen die erfelijkheidstesten aanbieden voor niet-diagnostisch toepasbare genetische factoren, zoals bijvoorbeeld voor de oogkleur.’

Faciliterende techniek Scheffer en Veltman benadrukken dat de nieuwe techniek, zoals gebruikelijk, ook beschikbaar is voor andere afdelingen in het UMC St Radboud. En eventueel daarbuiten. ‘We hebben de aanvraag voor het project niet voor niets met andere afdelingen in huis opgesteld’, zegt Scheffer. ‘Want juist door deze nieuwe techniek verwachten we dat het aantal mogelijkheden en aanvragen alleen maar zal toenemen. En niet alleen voor sequencing van het menselijke genoom. Sequencing van een bacterie om resistentie tegen antibiotica te bepalen behoort bijvoorbeeld ook tot de mogelijkheden.’ n

prijzen en benoemingen P r o f . d r. M y r r a V e r n o o i j - D a s s e n Prof.dr. Myrra Vernooij-Dassen, hoogleraar ‘Psychosociale aspecten van zorg voor kwetsbare ouderen’, is benoemd tot ‘Honorary Visiting Professor of Dementia Studies’ aan de Universiteit van Bradford. Prof. Vernooij-Dassen is verbonden aan de afdelingen IQ Healthcare, Eerstelijnsgeneeskunde, Alzheimer Centrum Nijmegen (UMC St Radboud) en de Stichting Kalorama.

Djien Tan Tijdens het lustrumcongres ter gelegenheid van het 55-jarig bestaan van de Vereniging van Orthodontisten in Haarlem ontving Djien Tan, specialist in opleiding aan onze afdeling, op 3 oktober de VvO Award. Deze prijs wordt eens per vijf jaar toegekend voor het beste onderzoek gedurende de laatste vijf jaar op het gebied van de orthodontie. Naast de award ontving Tan een geldprijs van 2500 euro. De prijs is toegekend voor zijn onderzoek naar de reactie van botcellen op pulserende vloeistofstroom (PFF) en de rol die signaalmoleculen zoals stikstofoxide (NO), tumor necrosis factoralpha (TNF-α) en andere cytokinen hierbij spelen.

Kennis en kansen koppelen Gisteren vond in aanwezigheid van minister Ab Klink en burgemeester Thom de Graaf het Health Valley Event plaats. Voor bedrijven en kennisinstellingen uit de regio een uitgelezen kans om elkaar te ontmoeten. Al ruim vier jaar spant de stichting Health Valley zich in om ‘kennis en kansen aan elkaar te koppelen’ en zo in de regio nieuwe bedrijvigheid in de gezondheidssector te creëren. Met succes, blijkt uit de recente cijfers. ‘De realisering van 542 nieuwe arbeidsplaatsen, een investering van ruim 17 miljoen euro aan research and development, vier nieuwe spin-off bedrijven, 68 lopende projecten en een groei tot bijna honderd leden’, somt Guido Matthée, directeur van Health Valley niet zonder trots de concrete resultaten van zijn organisatie in 2007 op. Na een voorzichtige start, vier jaar geleden, zit de vaart er nu in. ‘We begonnen als een project met als doel wetenschap en bedrijfsleven op het gebied van gezondheid met elkaar in contact te brengen, opdat zij samen innovaties voor de gezondheidszorg kunnen ontwikkelen’, vertelt Judith Krasznai, manager communicatie & events bij Health Valley. ‘Het kost wat tijd, maar het besef dat Health Valley inderdaad een goede “matchmaker” kan zijn tussen mensen uit de wetenschappelijke wereld en die van het bedrijfsleven is nu doorgedrongen. Beide partijen weten ons inmiddels goed te vinden en omgekeerd kennen wij de relevante partijen in de regio. Wij brengen hen met elkaar in contact, adviseren over mogelijkheden tot financiering van hun project en doen, waar nodig, ook aan promotie van het eventuele product dat uit de samenwerking voortkomt. Het bedrijf Noviogendix van prof. Jack Schalken en het e-health project Health Bridge zijn hiervan enkele voorbeelden.’

Over de streep trekken ‘Toch zijn we er nog niet’, relativeert Matthéé het succes. ‘We kunnen nog een voorbeeld nemen aan onze collega’s in Leuven die al meer dan dertig jaar deze strategie hanteren. Zij wisten de regionale infrastructuur rondom het kenniscentrum te optimaliseren. Zo rijdt er een rechtstreekse trein van het bedrijvenpark in Leuven naar vliegveld Zaveltem. Kijk, daarmee kun je ondernemers en investeerders over de streep trekken om zich juist in

Ilona Thomassen Ridder in de Orde van Oranje Nassau

Guido Matthée: ‘Wij proberen nieuwe bedrijvigheid in de regio te creëren’. Foto: Flip Franssen

Promoties, oraties, afscheidsredes* jouw regio vestigen. Naast het bijeenbrengen van wetenschappers en ondernemers brengen we als Health Valley ook eventuele belemmeringen voor ondernemingen in kaart en leggen die vervolgens voor bij de juiste mensen. Dat zou je de meer de onzichtbare kant van Health Valley kunnen noemen.’ De recent behaalde successen geven uiteraard geen garantie voor de toekomst, maar Matthée en Krasznai tonen zich optimistisch. Ze zijn niet bang dat de dreigende economische crisis het werk van Health Valley ernstig zal bemoeilijken. ‘Sterker nog’, meent Matthéé, ‘de crisis kan er ook aan bijdragen dat de neuzen sneller in dezelfde richting komen te staan. De noodzaak van innovaties die de gezondheidszorg kosteneffectiever maken wordt in economisch moeilijke tijden alleen maar groter.’ Krasznai: ‘Er zijn wel leden die melden dat het moeilijker wordt financiering voor hun bedrijf te regelen via de banken, maar overheden zullen de nieuwe ontwikkelingen blijven stimuleren. Daarnaast schakelen wij voor veel projecten juist zogeheten informal investers in. We hebben nog niet gemerkt dat die minder geneigd zijn nieuwe bedrijven op gang te helpen.’  MD

Schimmel wordt resistenter De multiresistente schimmel Aspergillus fumigatus wordt sinds 2000 snel resistenter. Dat schrijven medisch microbiologen van het UMC St Radboud in PLoS Medicine van 11 november. In 2007 werd al bij zes procent van de patiënten een multiresistente Aspergillus gekweekt. Het Radboud bewaart sinds 1994 schimmels van patiënten met een ernstige Aspergillus-longontsteking. Moleculair microbioloog Willem Melchers: ‘Aan het eind van 2007 hadden we 1912 schimmelstammen van 1219 patiënten. Die hebben we allemaal onderzocht op multiresistentie tegen azolen, het gebruikelijke geneesmid-

Afgelopen zaterdag kreeg Ilona Thomassen de Koninklijke onderscheiding Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Zij ontving deze onderscheiding voor haar werk voor de Nederlandse Vereniging van Post-Traumatische Dystrofie Patiënten. In de toespraak werd ook haar inzet voor de Cliëntenraad Academische Ziekenhuizen genoemd. Ilona Thomassen is behalve lid van de CRAZ sinds 2004 ook aandachtspersoon van het UMC St Radboud.

del. Tot 2000 vonden we niets. Vanaf 2000 zien we een geleidelijke stijging met een voorlopige piek van zes procent in 2007.’ Ook bij patiënten in andere Nederlandse ziekenhuizen werden multiresistente schimmels aangetroffen. Arts-microbioloog Paul Verweij spreekt van een zorgelijke ontwikkeling: ‘We zien een sterke stijging van de multiresistente Aspergillus, die zich bovendien snel lijkt te verspreiden. Waarschijnlijk ontstaat de multiresistente schimmel niet in de mens, maar in het milieu door onder andere het fungicidegebruik in de landbouw.’ PL Zie filmpje op www.umcn.nl.

11

• Promotie mw. drs. A.M.G. Langewouters, maandag 8 december om 13.30 uur. Titel: Circulating T-cell subsets in psoriasis, relation to disease severity and response to systemic treatments • Promotie mw. drs. H.J.M. ter Hofstede, dinsdag 9 december om 10.30 uur. Titel: Clinical aspects of toxicity in antiretroviral therapy • Promotie mw. drs. C.R. Hooijmans, woensdag 10 december om 13.30 uur. Titel: Impact of nutritional lipids and vascular factors in Alzheimer’s Disease - a study of transgenic Alzheimer mice • Promotie mw. drs. E.B.M. Kroft, donderdag 11 december om 15.30 uur. Titel: Impact and therapeutic options of sclerotic skin disease • Promotie R. Yee, dinsdag 16 december om 13.30 uur. Titel: Healthy choices, healthy smiles: Appropriate and affordable fluorides in Nepal • Promotie mw. drs. E. Waanders, woensdag 17 december om 10.30 uur. Titel: Insights in the molecular pathogenesis of polycystic liver disease. A view from different perspectives • Oratie prof. dr. P. Wesseling, hoogleraar Neuropathologie, in het bijzonder van neuro-oncologische aandoeningen, donderdag 18 december om 15.45 uur. Titel rede: Neuropathologie & Neuro-oncologie: mmm… Oratie prof. dr. M.A.W. Merkx, hoogleraar Mond-, Kaak- en Aangezichtsoncologie en Orale Geneeskunde, vrijdag 19 december om 15.45 uur. Locatie: De Vereeniging, Keizer Karelplein, Nijmegen. Titel rede: Zonder tong geen leven: een hoofdhals zaak! * Locatie: Radboud Universiteit, Academiezaal Aula, Comeniuslaan 2 Voor een volledig overzicht en korte inhoud van alle promoties, oraties en afscheidsredes, zie www. umcn.nl, ingang ‘scientist’, doorklikken op ‘science agenda’

Een toekomst om op te bouwen

Harriët Freezerlaan 74 Nijmegen

Koopsom: € 400.000 k.k. Op uitstekende locatie, in groene woonomgeving in Park Jonkerbosch, gelegen royaal halfvrijstaand woonhuis met aangebouwde stenen garage met bergzolder. De woning is centraal gelegen t.o.v. ziekenhuizen, universiteit en uitvalswegen. Bouwjaar: 1990. Inhoud: circa 465 m3 Oppervlakte perceel: 212 m2.

v/d Duijn van Maasdamstraat 75 Nijmegen

Kronenburgersingel 48 Nijmegen

Vraagprijs: € 239.500 k.k. Rustig aan pleintje gelegen goed onderhouden moderne royale eengezinswoning met parkeerplaats op eigen terrein, terras op het zuiden en gemeenschappelijke tuin rondom. Scholen, een winkelcentrum en openbaar vervoer bevinden zich in de buurt. Bouwjaar: 2004. Inhoud: ca. 405 m3.Oppervlakte perceel: 83 m2.

Rijksweg 145 Malden

Vraagprijs: € 410.000 k.k.

Vraagprijs: € 370.000 k.k.

Een fraai appartement gelegen op de begane grond, op loopafstand van het Centraal Station en aan de rand van het stadscentrum van Nijmegen. Uitzicht op het Kronenburgerpark. Aankoop eigen garage mogelijk. VvE bijdrage ca.€ 80,- p.m. Bouwjaar: 1992. Woonoppervlakte: 115 m2. Inhoud: 315 m3.

Centraal nabij vele voorzieningen gelegen goed onderhouden halfvrijstaand woonhuis met vrijstaande garage en zeer diepe achtertuin. Slechts 15 autominuten van het centrum van Nijmegen. Bouwjaar: 1935. Inhoud: circa 425 m3. Oppervlakte perceel: 371 m2. Kantoor Nijmegen T 024 322 44 11

www.bongers-lemmers.nl

KAAIJ ADVOCATEN 1E CONSULT (20 MIN.) GRATIS

Voor de persoonlijke aanpak FRANSESTRAAT 12 6524 JA NIJMEGEN

Adviesburo van den Berk

Mr. Michaëla B.M. Kaaij, gecertificeerd NMI mediator Mr. Drs. H.A.M. Schouten TEL : (024) 324 59 37

uw partner voor financiële zekerheid (sinds 1963)

Strafrecht, mediation, echtscheiding, alimentatie, omgangsregeling en andere familiezaken, huur, arbeid en ontslag, uitkering, consument en incasso.

Grand Buffet & andere mogelijkheden

Financiële planning

Praktijkfinanciering

Hypotheken

Praktijkbemiddeling

Verzekeringen

Pensioenen

www.de-schans.nl Rijksweg 95 Mook 024-6962125 [email protected]

Aanbieding voor personeel van UMC St Radboud: bij minimaal 10 personen € 3,00 korting p.p., doordeweeks t/m vrijdag

12

Regentessestraat 3

T. 024 - 3230731

www.vandenberk.com

6522 AM Nijmegen

F. 024 - 3601567

[email protected]

onder radbode w ijs 19 - 2008

Tien promovendi bij Verplegingswetenschap Dit jaar heeft de tiende promovendus in het UMC St Radboud zijn academische graad behaald in de Verplegingswetenschap. ‘Wat betreft onze output zijn we landelijk toonaangevend’, zegt prof. dr. Theo van Achterberg, hoogleraar Verplegingswetenschap in het Radboud. ‘Daarnaast biedt ons onderzoek duidelijke implicaties om de zorg te verbeteren. Ook slagen we erin het verplegingswetenschappelijk onderzoek te verbinden met het medisch onderzoek, dusdanig dat ze elkaar aanvullen en versterken.’ G ijs M unnichs Mark van den Boogaard: ‘Ook van verpleegkundigen wordt verwacht dat zij hun handelen wetenschappelijk onderbouwen.’ Foto: Flip Franssen De Verplegingswetenschap in het Radboud heeft twee hoofdthema’s: patiëntveiligheid en begeleiding bij gedrags­ verandering van patiënten. Het zijn vooral verpleegkundigen die deze tak van wetenschap beoefenen. Momenteel begeleidt het UMC zo’n twintig onderzoekers die hierin de komende jaren zullen promoveren. Radbode licht er drie uit. ‘Ook verpleegkundigen moeten hun handelen wetenschappelijk onderbouwen.’

Delier op de IC Mark van den Boogaard is sinds augustus 2008 verpleegkundig onderzoeker op de intensive care (IC), waar hij het delier, oftewel acute verwardheid, onder de loep neemt. ‘Verplegingswetenschappelijk onderzoek wordt steeds belangrijker in de gezondheidszorg’, zegt Van den Boogaard. ‘Ook van verpleegkundigen wordt verwacht dat zij hun handelen wetenschappelijk onderbouwen; evidence based werken. Dat is voor mij een zeer belang-

rijke motivatie geweest om verplegingswetenschap te gaan studeren. Daarnaast wilde ik graag zelfstandig een wetenschappelijk onderzoek uitvoeren binnen het verpleegkundige domein.’ Een belangrijk doel van zijn promotieonderzoek is om te voorspellen of een IC-patiënt een delier zal krijgen. ‘Momenteel doe ik onderzoek naar het optreden van het delier op de IC, de risicofactoren, de duur ervan, de gevolgen op de ligduur, mortaliteit enzovoorts’, vertelt hij. ‘Daarna wil ik een model ontwikkelen om hiermee patiënten met een hoog risico op een delier te identificeren. Hiermee wordt de basis gelegd voor vervolgonderzoek. Dit doe ik allemaal in goede samenwerking met de afdeling Verplegingswetenschap en de verpleegkundigen, artsen en informaticadeskundigen van de IC.’ Van den Boogaard onderstreept het nut van zijn onderzoek: ‘Vanaf volgend jaar geldt delier als een kwaliteitsindicator voor de IC. Mede door deze onderzoekslijn zijn wij als IC hier al klaar voor.’

Gevoelsmatig nog verpleegkundige Betsie van Gaal is sinds 2005 onderzoeker bij Verplegingswetenschap, onderdeel van de afdeling IQ Healthcare. Ze doet promotieonderzoek naar SAFE or SORRY?, een patiëntveiligheidsprogramma gericht op het voorkomen van decubitus (doorligwonden), urineweginfecties en valincidenten. Ze onderzoekt of dit programma ook echt effectief is. ‘Vaak zie je dat als richtlijnen worden geïmplementeerd het wel even goed gaat. Zodra de aandacht verslapt, vallen medewerkers vaak terug op oude werkwijzen en “vergeten” nieuw gemaakte afspraken. Met SAFE or SORRY? menen we iets te hebben wat wel werkt’, aldus Van Gaal, die in 2010 wil promoveren. ‘Wat mijn onderzoek zo boeiend maakt, is dat het zo dicht bij de praktijk staat. Het zou ontzettend mooi zijn als we hiermee de kwaliteit van zorg voor patiënten in zieken- en verpleeghuizen kunnen verbeteren.’ Hoe is het om de overstap te maken van verpleegkundige naar wetenschapper? ‘Er was niet een moment waarop ik dacht: nu word ik wetenschapper’, zegt Van Gaal. ‘Het is een proces geweest. Ik kreeg de kans me te ontwikkelen en door te groeien waar ik nu ben. Ik merk dat ik nog veel kan leren en zie me absoluut nog niet als wetenschapper. Hoewel ik geen patiënten meer verzorg, blijf ik me een verpleegkundige voelen.’ Betsie van Gaal

13

Sivera Berben

Foto: Hans Folmer

‘Pijn is een groot probleem’ Sivera Berben bestudeert pijn en het effect van de huidige pijnbehandeling bij traumapatiënten in de ambulancezorg en op de Spoedeisende Hulp. ‘Pijn is een groot probleem voor de traumapatiënt’, aldus Berben. ‘In de ambulancezorg is er een spanningsveld tussen patiëntveiligheid op straat en een optimale medicamenteuze pijnbehandeling. Als in de ambulancezorg pijn niet wordt onderkend, wordt in het ziekenhuis de pijn pas later herkend en behandeld. Ons onderzoek onder 450 traumapatiënten, laat zien dat 90 procent pijn heeft bij binnenkomst; 85 procent verlaat de SEH met pijn.’ Om de pijnbehandeling te verbeteren, wordt een evidence based pijnrichtlijn ontwikkeld. Berben gaat dit doen in samenwerking met de beroepsorganisaties van artsen en verpleegkundigen in de acute zorgketen. Deze richtlijn zal getoetst worden in de praktijk. ‘Dit onderzoek raakt direct mijn vak als verpleegkundige: hoe kunnen we de patiënt optimaal ondersteunen bij gevolgen van ziekte, letsel of beperkingen?’, vertelt Berben. ‘Pijn zie ik niet als een specifiek verpleegkundig aandachtsgebied, maar als een multidisciplinair probleem. De verpleegkundige kan wel een centrale rol vervullen in de oplossing.’ Berben, die in 2010 hoopt te promoveren, ziet wetenschap als ‘tool’ in het verbeteren van de zorg. ‘Het is mij opgevallen dat het presenteren van gegevens uit mijn wetenschappelijk onderzoek aan artsen en verpleegkundigen ertoe leidt dat we dezelfde taal spreken en een gezamenlijk probleem herkennen. Dit is de eerste stap in de oplossing ervan.’ n

radbode 1 9 - 2 0 0 8

mensen Godelieve Jansen Op 1 november was Godelieve Jansen 25 jaar in dienst bij het UMC St Radboud. Godelieve is gestart als leerkracht op de Radboudschool en vanaf 1999 is zij consulent van de Educatieve Voorziening. Zij heeft in al die jaren op verschillende afdelingen van het Kinderziekenhuis vooral gewerkt met leerlingen van het basisonderwijs. Daar gaat nog steeds haar hart naar uit. Daarbij is ze zeer creatief en muzikaal. Kwaliteiten die haar zeer van pas komen in haar werk. Wij willen haar bedanken voor haar inzet en enthousiasme. Namens team Educatieve Voorziening, CUKZ, Mart Geven, hoofd Sociaal Pedagogische Dienst. Op 16 december a.s. wordt er binnen SVG uitgebreid stilgestaan bij onderstaande jubilea.

Theo Swinkels Theo kwam op 1 januari 1984 in dienst van het Radboud als Coördinator Specialistische Opleidingen. Sinds 1992 is hij hoofd van Staf Vervolgonderwijs Verpleegkunde (SVG). Onder zijn leiding is SVG uitgegroeid tot een gerenommeerd opleidingsinstituut, dat opleidingen verzorgt voor en samenwerkt met vele ziekenhuizen in en buiten de regio. Theo is zeer actief in de landelijke opleidingswereld en draagt daar zijn steentje bij aan kwaliteitsverbeterende activiteitens. Tevens vervult hij enkele bestuurlijke functies. Hij is een echte onderwijsman, volgt alle onderwijsontwikkelingen met een kritische blik en zorgt ervoor dat SVG landelijk voorop blijft lopen, zoals onlangs uit de toegekende certificering is gebleken. Voor zijn medewerkers is Theo een zeer hartelijke en betrokken leidinggevende met aandacht voor de persoonlijke aspecten. Marjo Cousijn-Vercruijsse, interim directeur Staf Zorg

M a r i j k e P e t e r s - L e e n d e r s

Carlo Leget en Maaike Hermsen

Op 1 januari 1984 startte Marijke bij de Dienst Opleidingen als cursusleider. Zij werd speciaal aangetrokken om een cursus Kankerverpleging te ontwikkelen en te verzorgen. Zij moest pionieren en ontwikkelen, want in die tijd stond het vervolg­ onderwijs nog in de kinderschoenen. Marijke heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de verdere ontwikkeling van de nascholingsmogelijkheden voor oncologieverpleegkundigen. Afstemming met programma’s die elders werden verzorgd, was nodig en zo kwam de bekende LOOK-opleiding tot stand. Inmiddels is de Vervolgopleiding Oncologieverpleegkundige een van acht CZO Vervolgopleidingen. In dit sterk bewegende veld is Marijke een stabiele factor gebleken voor vele studenten en de vele gastdocenten. Haar deskundigheid en warme belangstelling voor de mens en de menselijke maat wordt door haar collega’s bijzonder gewaardeerd. Theo Swinkels, hoofd SVG.

Op 19 december is er een afscheidsreceptie voor Carlo Leget en Maaike Hermsen. Beiden zijn werkzaam bij de Sectie Ethiek, Filosofie en Geschiedenis van de Geneeskunde van IQ Healthcare. Carlo begon zijn werk hier in 2002 en heeft nu een nieuwe baan aanvaard aan de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit van Tilburg. Maaike startte in 1999 en steekt de straat over naar de HAN. Wij als collega’s willen u in de gelegenheid stellen om hen persoonlijk de hand te schudden. De receptie vindt plaats bij de Sectie Ethiek, route 137, van 16.00 – 18.00. Met het oog op de logistiek stellen we het op prijs als u van te voren aan Danielle Walsweer-Verhaar ([email protected]) kunt laten weten of u komt.

Sjaan van Altena Na ruim achttien jaar werkzaam bij het UMC St Radboud neemt Sjaan van Altena afscheid. Sjaan is op 1/3/1990 in dienst getreden als medewerkster monsterontvangst bij de afdeling Laboratorium Endocrinologie en Voortplanting. Na diverse functies heeft zij in 1997 de overstap gemaakt naar het AKC om daar weer als medewerkster monsterontvangst haar loopbaan te vervolgen. In 2003 is zij in dienst getreden bij de SKZL (voorloper van de huidige SKML). Bij de SKZL/SKML heeft zij haar functie van administratief medewerkster zeer nauwgezet uitgevoerd. Haar inzet wordt in het bijzonder gekenmerkt door haar uitermate vriendelijke karakter, het goed kunnen luisteren naar klanten en het vinden van adequate oplossingen. Met het afscheid van Sjaan verliezen wij een zeer gewaarde collega. Wij wensen haar een heel gelukkige toekomst. Op verzoek van Sjaan wordt haar afscheid in besloten kring gevierd. Namens haar collega’s, Wim de Jongh, manager SKML.

Jan Moleman Op 18 december neemt Jan afscheid na een dienstverband van 29 jaar. Jan begon op 1 december 1979 als technisch wetenschappelijk programmeur op de afdeling Neurologie. Hij was vanaf 1994 enkele jaren als projectleider bij het LAN CZZO actief. Vanaf 1-2-1997 werd Jan voltijd medewerker automatisering van het clusterbureau CZZO. Jan sluit zijn loopbaan af als coördinator ICT bij het clusterbureau NSC. In de gehele periode heeft Jan een grote bijdrage geleverd in de snel evoluerende ICT. Wij zullen zijn deskundigheid en vaardigheden missen en wensen hem verder een bloeiende tijd. U bent van harte welkom op zijn afscheidsreceptie, donderdag 18 december van 16:30 tot 19:30 in Restaurant Valdin, Van Peltlaan 4, 6533 ZM Nijmegen. Namens N.G. Janssen teamleider ICT clusterbureau NSC en N. Bultman Servicebedrijf, Productgroep ICT.

Marjo Cousijn – Vercruijsse In 1970 begon Marjo Cousijn – Vercruijsse in het UMC St Radboud aan de inserviceopleiding tot A-verpleegkundige. Nadat zij een aantal jaren als verpleegkundige werkte, wekten managementen beleidsfuncties haar interesse. Een ruime periode was zij hoofd van de polikliniek Inwendige specialismen en vervolgens manager Zorg van het Cluster Inwendige Specialismen. Als beleidsmedewerker bij staf Zorg zette

kleine boodschap (zie voorwaarden op intranet)

Gevraagd

Arts zoekt oppas aan huis voor twee kinderen tijdens avond-, nacht- en weekenddiensten, T (024) 360 58 70.

Sprok “Feesten aan de Waal”

Aangeboden

Goede enkelpaneel radiator, 60cm breed, 90cm hoog, met ophangbeugels. Gratis op te halen. T (024) 360 21 29, na 19.00 uur.

eUnieke zaal aan het water met balkon, terras en strand

zij zich vanaf 1997 in voor onder andere de opzet van het Transferpunt Zorg, het centrum voor Chirurgische Dagbehandeling en de eerste Verpleegkundige Adviesraad (VAR). Eind december verlaat zij als interim directeur staf Zorg het UMC St Radboud, nadat zij de afbouw van deze staf heeft begeleid. Ter gelegenheid van haar afscheid biedt de Raad van Bestuur Marjo een receptie aan. Wij nodigen u van harte uit om haar persoonlijk de hand te schudden op maandag 15 december tussen 16.30 en 18.30 uur in de foyer van het Auditorium, Geert Grooteplein 15, routenummer 296, Nijmegen De Raad van Bestuur, drs. Emile A.R.J. Lohman, voorzitter

Wil Straten Op 1 december gaat Wil Straten, na een dienstverband van ruim 41 jaar, met FPU. Zij is ruim 30 jaar als hoofd van het secretariaat werkzaam geweest bij Endocriene Ziekten. In al die jaren heeft zij haar taak met grote inzet en op voortreffelijke wijze vervuld. Wil heeft altijd een grote werkkracht en een voortreffelijk organisatievermogen gehad. Daarnaast zijn kenmerkende eigenschappen van haar een grote collegialiteit en veel aandacht voor service aan patiënten en medewerkers. Ook in de laatste jaren, waarin haar handicap het haar moeilijker maakte, bleef zij op hoog niveau presteren. Wij zullen haar altijd goede humeur missen en zijn haar dankbaar voor haar grote inzet en betrokkenheid gedurende zoveel jaren. We wensen haar nog vele goede jaren toe. Wil geeft er de voorkeur aan om samen met de afdeling het afscheid te vieren. Ad Hermus, afdelingshoofd Endocriene Ziekten

Korting op kerstconcert in Stevenskerk (Dit is een ander concert dan het Radboudconcert op 17 december) Medewerkers en studenten van de Radboud Universiteit en van het UMC St Radboud kunnen met korting naar het Kerstconcert in de Stevenskerk. Dit vindt plaats op vrijdag 19 december om 20.00 uur. Onder de titel ‘Festival of Lessons and Carols’ geeft het Roden Boys Choir een concert, geheel in de traditie die tachtig jaar geleden is ingezet door het beroemde Choir of King’s College Cambridge. In plaats van 15 euro betalen medewerkers en studenten 12,50 euro, op vertoon van personeelspas of studentenkaart. Maximaal 4 kaarten p.p. Deze kortingskaarten zijn uitsluitend te krijgen op dinsdag 9 december en donderdag 11 december van 12.00 tot 14.00 uur in de Refter op het Erasmusplein.

eSchitterende zaal op de dijk met prachtig terras onder de platanen

Nijmegen‚ Evertsenstraat 27‚ € 309.000,- k.k.

eVoor promoties, personeelsfeesten, presentaties en vegaderingen eLeuke logementen voor uw gasten van ver

Karakteristieke woning met stadstuin met achterom en schuur

eSlechts 5 autominuten van centrum Nijmegen

Universiteit en de ziekenhuizen zijn op korte afstand aanwezig.

gelegen in de wijk Bottendaal. Het stadcentrum, openbaar vervoer, Bj:1926. Perc.opp: 121 m2. Inh: 330 m3. Bg: entree, hal, badk. met ligbad, wastafel en toilet, doorzonwoonkamer, keuken met div.

Sprok “Feesten aan de Waal” Waaldijk 9, 6681KJ Lent/Bemmel 024-3243703 [email protected] www.sprok.nl

inbouwapp. Vanuit de tuin kunt u naar de schuur/hobbyruimte en de aanpandige berging/bijkeuken. 1e verd: overloop, 3 slaapkamers, dakterras. Kelder: voorraadkelder. Voor meer info zie www.hestia.nl of 024-3604555 radbode-hestia 081121.indd 1

Wethouder Burgersstee 1, Leuth

- op ca. 10 autominuten van centrum Nijmegen - géén file, géén verkeerslichten, géén Waalbrug - DEZE WONING MOET U VAN BINNEN ZIEN! - verrassend ruim halfvrijst. woonhuis (795 m³) met garage - 4 verdiepingen volledige woonruimte - 3 slaapkamers en royale badkamer op 1e verdieping - ruime zolderkamer met tuimelraam

Nieuw: energielabel! BOUWKEURMEESTER KEURT UW WONING

Vraagprijs: € 337.500,-- k.k. Burgers makelaardij o/g & assurantiën Tel. 024-6632345 www.burgersmakelaardij.nl radbode-burgers 081103.indd 1

28-11-2008 11:02:25 Een pand kopen of verkopen? Schakel bouwkeurmeester Toon Peters in voor:

De unieke lokatie uit de 16e eeuw voor uw kerstborrel, afdelingfeest of unieke thema feesten.

UÊ
>˜Žœœ«ÊŽiÕÀˆ˜}i˜ UÊ6iÀŽœœ«ÊŽiÕÀˆ˜}i˜ UÊiiœœ«ÊŽiÕÀˆ˜}i˜ UÊ ʎiÕÀˆ˜}i˜ Meer informatie of een oriënterend gesprek? Bel Toon Peters!

www.oldcave.nl

UÊ"«iÛiÀˆ˜}i˜ UʘëiV̈ià UÊÊ ˜iÀ}ˆiÊ*ÀiÃÌ>̈iÊ
`ۈià Met kwaliteitsgarantie ISO 9001:9002 certificering TUV!

Sprokkelveld 52 6596 DM Milsbeek T (0485) 516 775 I www.petersbouwadvies.nl E [email protected]

14

28-11-2008 11:01:39

Colofon Radbode is een tweewekelijks personeelsblad van het UMC St Radboud. Oplage: 13.000 Redactie: Nelleke Dinnissen (eindredactie), Jannie Meussen, Gijs Munnichs Aan dit nummer werkten mee: Femke van den Berg, Marten Dooper, Flip Franssen, Pieter Lomans, Marlies Mielekamp, Frank Muller, Daan van Speybroeck en Jan van Teeffelen. E-mail: [email protected], telefoon: 024-3613538 Correspondentie: UMC St Radboud, 528 Product­ groep Communicatie, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Redactieraad: prof.dr. Rob Bleichrodt, Peter van Dijk, Henk Gerrits, mr. æmiel Kerckhoffs. prof.dr. Louis Kollee, dr. Erik de Laat Vormgeving en lay-out: Puntkomma Nijmegen Druk: Wegener Nieuwsdrukkerij Gelderland Advertenties: Bureau van Vliet, 023-5714745, e-mail: [email protected] Abonnement: 13,60 euro, informatie Sylvia van BrückEngelen 024-3615442. De volgende Radbode verschijnt vrijdag 19 december

radbode 1 9 - 2 0 0 8 opinie

PIPnieuws PersoneelsInformatiePunt Ma: 10.00 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Di: 11.30 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Wo: 10.00 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Do: 11.30 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Vrij: 10.00 - 14.00 uur. T (024) 361 91 66, route en interne post 536 [email protected] : medewerker ➔ pip on line Wij bedanken iedereen voor de leuke reacties en wensen tijdens onze lustrum feestweek.

Gezondheid voor allen in een nieuwe mondiale context In 1978 kwamen wereldleiders en public health-experts bijeen in Alma Ata (Kazachstan) en stelden de Verklaring van Alma Ata op, waarin het zogenaamde Primary Health Care concept werd geïntroduceerd als strategie om gezondheid wereldwijd te behalen. De leiders noemden de bestaande gezondheidsverschillen in de wereld, tussen en binnen landen, onacceptabel. benadrukken het belang van het recht op gezondheid. De rapporten, waaronder de Global Health Watch 2, vormden het uitgangspunt voor het seminar ‘Health for All in een nieuwe mondiale context: uitdagingen en kansen’, dat onlangs plaatsvond.

het betoog

Salaris De salarisbetaling is 23 december.

Anno 2008, dertig jaar na Alma Ata, is gezondheid wereldwijd nog altijd niet behaald. Dit jaar verschenen drie rapporten die inzicht bieden in de gezondheidssituatie in de wereld en in de toenemende verschillen. Ze

PIP tip Via PIP on line kunt u berekenen hoeveel geld of uren uw % extra persoonlijk budget oplevert.

Vacatures Elke dag staan de nieuwe vacatures op internet en hangt de vacatureladder bij PIP. Gebruik onze klantencomputer om vacatures te bekijken en vraag desgewenst een uitdraai.

Het is duidelijk dat in de afgelopen jaren wel degelijk enige vooruitgang is geboekt. Zo nam de toegang van HIV/AIDS-patiënten tot anti-retrovirale medicatie toe en werden successen behaald bij de controle van malaria en mazelenvaccinatie. Echter, ook de gezondheidsverschillen in alle landen en ook tussen landen onderling bleef toenemen, terwijl de moedersterfte de afgelopen twintig jaar nauwelijks veranderde. Er is daarom behoefte aan ingrijpende veranderingen in gezondheidsbeleid. De organisatie van de gezondheidszorg moet beter, zoals ook de basisvoorwaarden voor gezondheid. Ziektespecifieke initiatieven zijn belangrijk, maar onvoldoende gebleken. Dit heeft belangrijke implicaties voor de opleiding van gezondheidswerkers en artsen. Het onderstreept de noodzaak tot interdisciplinaire samenwerking in onderzoek.

FLEX Bent u verpleegkundige en op zoek naar een afwisselende baan? Dan is werken via FLEX, intern uitzendbureau, interessant voor u. Kijk voor meer informatie op onze site, of bel of mail ons. : www.umcn.nl ➔ werken bij het UMC ➔ tijdelijk werk T (024) 361 03 03, [email protected] route 534, interne post 536 ma t/m vrij 07.30-16.30 uur

Vrijwilligers Wilt u 1 dagdeel per week gastvrouw of gastheer zijn, eens per maand op zondag bij de kerkdienst actief zijn of iets anders doen? Wij zijn blij met uw aanmelding. Voor meer informatie: Coördinator vrijwilligerswerk, Joke Hoop. T (024) 361 53 28, [email protected]. : werken bij het UMC ➔ vrijwilligerswerk

Cursussen en trainingen Er zijn nog enkele plaatsen beschikbaar voor het Leertraject Coördineren met resultaat, die dit voorjaar staat gepland. Verder is er nog volop plaats op 13 januari 2009 bij de training Timemanagement: schrijf snel in en leer efficiënter met uw tijd om te gaan! Calamiteiten basisinstructie Een instructie van een uur, met name voor nieuwe medewerkers Zorgafdelingen 14 januari 2009: 15.30 uur 12 februari 2009: 15.30 uur 2 maart 2009: 15.30 uur Laboratoria 27 januari 2009: 15.00 uur 17 februari 2009: 15.00 uur (Engels) 12 maart 2009: 15.00 uur Kantoren en facilitaire afdelingen 19 januari 2009: 15.00 uur 25 februari 2009: 15.00 uur 24 maart 2009: 15.00 uur Voor dit en het overige opleidingsaanbod van 2009 zie intranet: : Medewerker ➔ Leren in het Radboud ➔ Opleidingsaanbod ➔ Functiegericht

PIPnieuws is van Servicebedrijf, productgroep HRM

Prof. Ron Labonte was spreker tijdens een seminar op UMC/RU. Hij was coördinator van de kennisnetwerken van de ‘Commission on the Social deter­ minants of Health’. Labonte is een van de stichters van the Canadian Coalition for Global Health Research. Foto: Jan van Teeffelen

Ingezonden Beetje link Vanochtend was het weer raak. ’s Ochtends om 07:30 uur rijdt er iemand tegelijk met mij mee door de slagboom van de parkeerplaats voor medewerkers. Beetje link (zo dicht achter iemand rijden), beetje gek (geen pasje misschien?), beetje stom (scheelt maar 10 seconden). Maar nog erger, de auto wordt verkeerd geparkeerd op een zo verwarrende plek dat er geregeld een auto naast wordt gezet zodat er helemaal niemand meer door kan. Ook al raar, want er zijn op dat tijdstip meer dan genoeg parkeerplaatsen op hetzelfde terrein, en nog veel meer aan de andere kant in de nieuwe parkeergarage voor medewerkers. Voor het eerst dus maar iemand aangesproken op dit gedrag, want ik vind het niet alleen raar, maar ook oncollegiaal. Niet verrassend een grote mond terug gekregen. Dus nu maar een stap verder, mijn eerste ingezonden brief. Geen originele, want wat ik hier wil melden staat vaker in de Radbode. Maar misschien helpt het als er vaker over geschreven wordt. Wees een collega, parkeer waar het hoort. Er is ruimte genoeg, en even wat moeten lopen is geen excuus. Naar horen zeggen geldt dit alles ook voor de carpoolplaatsen. Nog een vraag aan Bedrijf Huisvesting dat blijkbaar het parkeren regelt; waarom is er na het gereed komen van de nieuwe parkeergarage niet sterker gecontroleerd op foutparkeerders? Maar goed, misschien is het nog niet te laat om mensen zelf na te laten denken over hun gedrag. Ik hoop het laatste. Paul Span, Afdeling Chemische Endocrinologie

15

Ook al hebben de drie rapporten een verschillende achtergrond, de centrale boodschap is in essentie dezelfde en de rapporten vullen elkaar in deze aan. Het rapport van de World Health Organisation (WHO) onderstreept het belang van ingrijpende hervormingen in de publieke sector, de organisatie van gezondheidszorg, beleid, het belang van politieke wil en leiderschap. Het rapport van de Commission on the Social Determinants of Health, dat gebaseerd is op onderzoek in negen kennisnetwerken, opent met de stelling dat sociale rechtvaardigheid een zaak van leven en dood is en wijst op de noodzaak tot verandering in alle andere sectoren en roept op tot een mondiale sociale beweging om de sociale determinanten van gezondheid te verbeteren. Het rapport van de Global Health Watch 2 berust op bijdragen van 131 individuen en 76 organisaties en benadrukt de noodzaak van structurele veranderingen. In alle landen dient meer aandacht te komen voor omgevingsfactoren, namelijk politieke, sociale en economische determinanten van gezondheid. Primary Health Care is nog steeds de meest relevante strategie om gezondheid te bevorderen en gezondheidsverschillen te verminderen. Het is ook belangrijk te leren van goede voorbeelden en lessen uit het verleden teneinde eerdere gemaakte fouten te voorkomen. Volgens Margaret Chan, directeur van de WHO, zijn de gevolgen van deze fouten nu nog steeds waarneembaar in de gezondheidszorgsystemen in Afrika. De rapporten vertegenwoordigen gezamenlijk een belangrijke bewijslast en medisch onderwijs kan dit niet langer negeren. Dr. Francoise Barten, Sociale geneeskunde Francoise Barten was gedurende 2005-2008 betrokken bij het kennisnetwerk van de Commission on the Social Determinants of Health. Zij nam samen met andere medisch studenten aan de Katholieke Universiteit Nijmegen in 1978 het initiatief tot een coschap in de primary health care in Midden Amerika. Zij is betrokken bij transdisciplinair onderzoek in het kader van het EU ALCUE­ Health programma.  n

Rectificatie In Radbode 17 stond dat dr. Hannie Kremer verbonden is aan de afdeling Antropogenetica. Dat is onjuist; zij is aangesteld bij de afdeling KNO. Het onderzoek, waarnaar het artikel in de Radbode verwees, is op 26 oktober 2008 on line gepubliceerd in Nature Genetics.

actueel radbode 1 9 - 2 0 0 8 Ward Verkuylen Concernstaf Strategieontwikkeling, aandachtsveld marketing ‘Het initiatief van het Kennemer Gasthuis doet in ieder geval heel wat stof opwaaien. Dat blijkt voorlopig vooral goed voor de meningsvorming over marktwerking in de zorg. Maar of het nou zo’n geslaagd voorbeeld van marktwerking is, dat betwijfel ik. Natuurlijk, de Haarlemse collega’s zetten het prijsinstrument in en natuurlijk, ze zoeken naar nieuwe, slimme tijden om patiënten sneller hulp te bieden. Maar daar blijft het toch bij. Mijn voorkeur zou het hebben als afdelingen met regelmaat hun klantprocessen doorlichten: kan de patiënt ons altijd snel bereiken, bieden wij een logische en aansluitende ketendoorloop bij een polikliniekbezoek, zijn bij meerdaagse opnames deelprocessen goed op elkaar afgestemd en is de follow up daarvan vooraf gecommuniceerd met de klant? Kortom vragen we ons regelmatig af hoe we het voor de klant slimmer kunnen organiseren zodat deze een groter comfort van onze dienstverlening ervaart. Dat levert zonder twijfel meer extra klanten op dan de twee wachtlijstpatiënten van het Kennemer Gasthuis die inmiddels 900 euro extra betaalden. Nog afgezien van de ethische kant van deze maatregel.’

Robert Opsteeg Bedrijfsleider Heelkunde ‘Marktwerking mag er nooit toe leiden dat mensen niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Maar als  tegen  betaling extra capaciteit in de avonduren en weekenden wordt gecreëerd, waardoor de wachtlijst feitelijk ontlast wordt, is daar mijns inziens niets op tegen. Dat kan, pragmatisch beredeneerd, voor iedereen voordelen hebben.’  

toegang. Om dit mogelijk te maken steunt de gezondheidszorg op een beginsel dat de markt helemaal niet kent, namelijk solidariteit. Willen we dat hoog houden dan kunnen we beter de truc omdraaien: als bedrijven extra geld willen inzetten, laat ze dat dan doen ten behoeve van iederéén op de wachtlijst, en niet alleen van hun eigen werknemers. Ook dan wordt de wachtlijst korter, ook dan zijn werkgevers beter af en ook dan maakt het ziekenhuis een goede beurt.’

ndvraag o R

‘Voorkruipzorg’ of marktwerking In de Tweede Kamer ontstond onlangs ophef over het Kennemer Gasthuis in Haarlem. Patiënten kunnen er – via bemiddelingsbureau Quality medical Services – tegen betaling van 900 euro sneller geholpen worden voor knieoperaties en andere chirurgische ingrepen. Het is een proefproject van een half jaar. Volgens bestuurs­ voorzitter Harry Luik van het Kennemer Gasthuis is dit een logisch gevolg van de marktwerking. Het gaat niet ten koste van de wachtlijsten voor reguliere patiënten. De ingrepen worden in de avonduren en weekenden verricht. Agnes Kant van de SP is faliekant tegen deze ‘voorkruipzorg’ die volgens haar leidt tot tweedeling in de zorg. De mening van een aantal Radboudmedewerkers.

J annie M eussen

Martien Pijnenburg IQ Healthcare, sectie Ethiek, Filosofie en Geschiedenis van de Geneeskunde ‘Slimme economen rekenen je voor dat met dit typisch staaltje van marktwerking uiteindelijk iedereen beter af is: de wachtlijst wordt voor allen korter als door inkopen van extra capaciteit een deel van hen sneller wordt geholpen, werkgevers die klant zijn bij dit bemiddelingsbureau besparen op ziekteverzuim en het ziekenhuis kan pronken met kortere wachtlijsten. Maar wat weggecalculeerd wordt is de ethiek die vanouds voor de zorg geldt: hulp geven naar behoefte en op basis van gelijke

Stan Jansen Servicebedrijf Adviesgroep Procesverbetering en innovatie ‘We weten uit het verleden dat wachttijd een goed drukmiddel is om op beleidsniveau meer middelen voor elkaar te krijgen. Omdat dat vaak lukte, was de prikkel om efficiënter te werken (verminderen van wachten) er nauwelijks. Bij voorrangszorg, zoals nu plaatsvindt in Haarlem, gebeurt weer hetzelfde. Men biedt logistiek gezien inefficiënte zorg, en beloont dit door 900 euro

ethiek

staat het recht van het kind op een goede opvoeding. Aan geen van beide rechtsbeginselen wordt absolute gelding toegekend en daarmee lijkt de discussie over verantwoord ouderschap oneindig en van incident naar incident te hoppen.

Verantwoord ouderschap

De Gezondheidsraad is van mening dat het geen vereiste is dat een cliënt zelf in staat is een kind op te voeden; het is voldoende als hij of zij hierin onder-

Baby Hendrikus werd half oktober, een dag na zijn geboorte, uit huis geplaatst omdat hulpverleners twijfelden aan de vaardigheden van de ouders om hun zoon op te voeden vanwege hun te lage IQ. Hiermee is de discussie over de vraag of mensen met een verstandelijke beperking in staat zijn tot verantwoord ouderschap weer opgelaaid. Gaat hier het recht van de ouders op het stichten van een gezin ten koste van het recht van een kind op een goede opvoeding? Vergroten van de zelfbeschikking van mensen met een verstandelijke beperking staat hoog op de agenda. Mensen met een verstandelijke beperking moeten als gelijkwaardige burgers behandeld worden. Zij maken aanspraak op dezelfde rechten en plichten net als ieder ander. Zij hebben ook recht op het stichten van een gezin. Een rechter mag niet bepalen dat een echtpaar geen kinderen mag krijgen. Hij kan wel bepalen dat een kind uit huis geplaatst wordt als hij twijfelt aan de competenties van de ouders het ouderschap op verantwoorde wijze uit te oefenen.Tegenover het recht van de ouders

steund wordt door een sociaal netwerk. Hiermee wordt de middenweg bewandeld tussen het respecteren van de autonome keuze van cliënten en het waarborgen van een goede opvoeding voor het (nog ongeboren) kind. In reactie hierop is door de overheid een ontmoedigingsbeleid in gang gezet dat aan de orde moet zijn wanneer verantwoord ouderschap uitsluitend mogelijk is dankzij een ondersteunend netwerk. Voor veel hulpverleners gaat het ontmoedigingsbeleid nog niet ver genoeg. Men zou over meer mogelijkheden willen beschikken om in te grijpen, bijvoorbeeld door middel van gedwongen anticonceptie. Impliciet wordt hiermee

16

Foto: Flip Franssen

extra te laten betalen voor voorrangszorg. Daarmee is de prikkel om efficiënter te gaan werken weer teniet gedaan. Op korte termijn biedt het een oplossing, maar op lange termijn blijft men zitten met een inefficiënte organisatie. Het maakt de zorg onnodig duur, want het organiseren van wachten kost geld. Zet daarom in op het efficiënter werken, een kwestie van de zorgprocessen kritisch tegen het licht houden. Daardoor worden de wachttijden korter en is de zorg uiteindelijk voor iedereen goedkoper en nog leuker werken ook.’

Arnoud Kapelle Neuroloog ‘Het Kennemer Gasthuis geeft zichzelf met deze actie een brevet van onvermogen. Middels relatief eenvoudige ingrepen is het op de polikliniek Neurologie van het UMC St Radboud mogelijk gebleken de toegangstijd voor nieuwe patiënten binnen 4 maanden van 70 dagen terug te brengen tot minder dan 14 dagen en deze toegangstijd nu al 18 maanden zo te houden. De directie van het Kennemer Gasthuis geeft aan dat het mogelijk is om in de avond en in het weekend ingrepen te verrichten. Het moet dus ook mogelijk zijn om op deze manier de wachtlijst weg te werken en zo de toegangstijd te verkorten. Uiteraard zijn hier extra kosten aan verbonden. Maar met landelijke projecten zoals ‘Werken zonder Wachtlijst’ en het belang van ziektekostenverzekeraars voor hun klanten korte toegangstijden te regelen moet financiering voor deze activiteiten buiten de reguliere werktijden te organiseren zijn.’ n

uitgesproken dat het recht van het kind prevaleert boven het recht van de ouders. Bij de Landelijke Federatie Belangenverenigingen Onderling Sterk, een organisatie door en voor mensen met een verstandelijke beperking, is geschokt gereageerd op de uithuisplaatsing van baby Hendrikus. William Westveer de directeur van deze federatie, verstandelijk beperkt en vader van twee kinderen, vindt het schrijnend dat de ouders van Hendrikus niet de hulp hebben gekregen waar ze om hebben gevraagd. Ze zijn bejegend als hopeloos geval. Westveer doet in een interview in Vrij Nederland (8/11/08) een appèl op de hulpverlening zich te realiseren dat mensen met een beperking ondersteuning nodig hebben. Zij hebben altijd recht op zorg en aandacht waarin ze worden bijgestaan door een sociaal netwerk. Wordt deze zorg niet geboden of slechts indien nodig, uit angst voor betutteling, dan is er sprake van ondermijning van het recht op zorg. De ouders van Hendrikus zijn volgens Westveer in de steek gelaten. Het is niet ondenkbaar dat, als de media-aandacht is weggeëbd, zij een nieuw kind krijgen en de hulpverlening in het vervolg mijden. Dit zal uiteindelijk noch het toekomstige kind noch de toekomstige ouders ten goede komen. Op zo’n moment lijkt de hulpverlening haar doel voorbij te schieten. Is dit onvermijdelijk? De rechter neemt binnenkort een definitieve beslissing over de uithuisplaatsing van Hendrikus. Maaike Hermsen