Reclame voor kredietovereenkomsten: juridische analyse en een empirisch onderzoek

Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar 2013-‐14

Reclame voor kredietovereenkomsten: juridische analyse en een empirisch onderzoek Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Servaas De Beer (studentennr. 00707389)

Promotor: Prof. Dr. Reinhard Steennot Commissaris: Mevr. Delphine Goens

(Deze masterproef is afgedrukt op 100% chloorvrij en gerecycleerd papier)

VOORWOORD Een masterproef schrijven vergt tijd, energie en toewijding. Zowel dit eindwerk als mijn studie had ik niet tot een goed einde kunnen brengen zonder de steun van enkele mensen, die het verdienen om daarvoor bedankt te worden. In eerste instantie dank ik mijn promotor prof. dr. Steennot. Het is dankzij zijn lessen en eindeloos enthousiasme dat mijn interesse in het financieel recht is gegroeid. Hij bood mij de mogelijkheid mij in dit interessante onderwerp te verdiepen en beantwoordde met veel plezier mijn vragen. Daarnaast zou ik mijn commissaris mevr. Goens willen bedanken voor haar goede begeleiding en tips. Mijn dank gaat natuurlijk ook uit naar mijn ouders. Met hun steun, goede raad en optimisme staken ze mij ook in moeilijke periodes altijd een hart onder de riem; niet alleen bij het schrijven van deze masterproef maar gedurende mijn ganse studieloopbaan. Mijn moeder Ciska Chielens en goede vriendin Floor Aldelhof ben ik erkentelijk om dit eindwerk na te lezen. Tenslotte zou ik van de mogelijkheid gebruik willen maken om mijn familie, vrienden en mede-‐ studenten te bedanken die deze moeilijke tijd voor mij een stuk aangenamer hebben gemaakt. Hun steun en aanmoedigingen heb ik enorm geapprecieerd. Hoewel ik blij ben dat ik met deze masterproef mijn juridische opleiding kan beëindigen, zal het dankzij hen een periode zijn waar ik altijd met veel plezier zal aan terugdenken.

I

INHOUD VOORWOORD ............................................................................................................................................................. I INLEIDING .................................................................................................................................................................... 1 OPMERKING: STRUCTUUR VAN HET WER ..................................................................................................... 3 DEEL I. RECLAME VOLGENS BOEK VI WER ..................................................................................................... 4 §1. TOEPASSINGSGEBIED ........................................................................................................................................ 4

A. PERSONEEL TOEPASSINGSGEBIED ................................................................................................................................... 4 A.1. Onderneming ........................................................................................................................................................ 5 A.2. Consument ............................................................................................................................................................. 6

B. MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED ................................................................................................................................... 8 B.1. Producten ............................................................................................................................................................... 8 B.2. Goederen ............................................................................................................................................................... 8 B.3. Diensten .................................................................................................................................................................. 8

C. TERRITORIAAL TOEPASSINGSGEBIED .............................................................................................................................. 9 §2. RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE RECLAME ........................................................................................... 10

A. ALGEMENE DEFINITIE VAN RECLAME IN HET WER ..................................................................................................... 10 A.1. Belang van de definitie .................................................................................................................................... 10 A.2. Iedere mededeling ............................................................................................................................................ 10 A.3. Die rechtstreeks of onrechtstreeks tot doel heeft de verkoop te bevorderen ............................. 11

B. VERGELIJKENDE RECLAME .............................................................................................................................................. 12 B.1. Definitie ................................................................................................................................................................ 12 B.1.1. Een concurrent of concurrerende goederen of diensten betreffen .................................. 13 B.1.2. Uitdrukkelijk of impliciet noemen ................................................................................................. 14 B.2. Toelaatbaarheidsvoorwaarden ..................................................................................................................... 15 B.2.1. Verbod op misleiding ........................................................................................................................ 16 B.2.2. Dezelfde behoeften of hetzelfde doel dienen .......................................................................... 16 B.2.3. Objectieve vergelijking van welbepaalde kenmerken ............................................................ 17 a. Eén of meer kenmerken .................................................................................................................... 17 b. Wezenlijk, relevant, representatief en controleerbaar .......................................................... 18

II

Inhoud ⏐

c. Objectieve vergelijking ...................................................................................................................... 19 B.2.4. Verbod op verwarring ........................................................................................................................ 20 B.2.5. Verbod om goede naam te schaden of kleinerende uitlatingen te doen ........................ 20 B.2.6. Vergelijking van goederen met een benaming van oorsprong ........................................... 21 B.2.7. Verbod op oneerlijk voordeel ........................................................................................................ 21 B.2.8. Verbod op namaak of imitatie ....................................................................................................... 22 B.3. Superlatiefreclame ........................................................................................................................................... 22

C. RECLAME DIE GEWAG MAAKT VAN EEN PRIJS ............................................................................................................. 23 D.

ONEERLIJKE HANDELSPRAKTIJKEN JEGENS CONSUMENTEN ...................................................................................... 24 D.1. De overkoepelende algemene norm .......................................................................................................... 24 D.2. De kleine algemene normen ......................................................................................................................... 26 D.2.1. Misleidende handelspraktijken ...................................................................................................... 26 a. Misleidende informatie ..................................................................................................................... 26 -‐

Onjuiste of misleidende informatie ......................................................................................... 26

-‐

Die de consument bedriegt of kan bedriegen ....................................................................... 27

-‐

Elementen waarover de consument niet mag worden misleid ........................................ 27

-‐

Invloed op de transactiebeslissing van de consument ........................................................ 28

b. Bijzondere vormen van misleidende reclame ........................................................................... 29 c. Misleiding door omissie .................................................................................................................... 29 -‐

Weglaten, verborgen houden, of onduidelijk, onbegrijpelijk, laattijdig verstrekken .. 30

-‐

Van essentiële informatie .......................................................................................................... 30

-‐

In het licht van de beperkingen van het gebruikte communicatiemiddel ..................... 32

D.2.2. Agressieve handelspraktijken ......................................................................................................... 32 D.3. De zwarte lijsten ................................................................................................................................................ 33 D.3.1. De zwarte lijst inzake misleidende handelspraktijken ............................................................ 34 D.3.2. De zwarte lijst inzake agressieve handelspraktijken ............................................................... 37 D.4. Volgorde van toetsen ...................................................................................................................................... 38

E. OMKERING VAN DE BEWIJSLAST ................................................................................................................................... 39 §3. SANCTIES ....................................................................................................................................................................... 40 A.

DE CIVIELRECHTELIJKE SANCTIE .................................................................................................................................... 40

B. DE VORDERING TOT STAKING ........................................................................................................................................ 41 C. STRAFSANCTIES ............................................................................................................................................................... 43

III

⏐Inhoud

DEEL II. RECLAME BIJ KREDIETVERLENING .................................................................................................. 45 §1. CONSUMENTENKREDIET ................................................................................................................................ 45

A. TOEPASSINGSGEBIED ...................................................................................................................................................... 46 A.1. Personeel toepassingsgebied ........................................................................................................................ 46 A.1.1. Consument ............................................................................................................................................. 46 A.1.2. Kredietgever .......................................................................................................................................... 49 A.1.3. Kredietbemiddelaar ............................................................................................................................ 50 A.2. Materieel toepassingsgebied ........................................................................................................................ 51 A.2.1. Volledig uitgesloten overeenkomsten .......................................................................................... 52 a. Hypothecaire kredieten ..................................................................................................................... 52 b. Bepaalde kredietkaarten ................................................................................................................... 52 A.2.2. Gedeeltelijk uitgesloten overeenkomsten .................................................................................. 53 a. Overeenkomsten die volledig onderworpen zijn aan de bepalingen inzake krediet-‐ promotie ................................................................................................................................................ 54 b. Geoorloofde debetstanden en overschrijdingen ...................................................................... 55 A.3. Territoriaal toepassingsgebied ...................................................................................................................... 56

B. RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE RECLAME ................................................................................................................. 57 B.1. Verplichte vermeldingen bij kredietpromotie ......................................................................................... 58 B.1.1. Reclame met vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet .......................................................................................................................................................... 59 a. Te vermelden informatie .................................................................................................................. 60 b. Bijkomende verplichtingen voor bepaalde kredieten ............................................................. 61 c. Weergavemodaliteiten ...................................................................................................................... 61 -‐

Duidelijk, beknopt en opvallend ............................................................................................... 61

-‐

Lettergrootte .................................................................................................................................. 62

d. Auditieve reclame en kredietpromotie via het internet ......................................................... 63 B.1.2. Reclame waarin geen rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet worden vermeld ....................................................................................................................................... 64 B.2. Verboden vormen van kredietpromotie .................................................................................................... 65 B.2.1. Reclame die specifiek gericht is op bepaalde aspecten .......................................................... 65 B.2.2. Misleidende reclame .......................................................................................................................... 67 B.3. Verhouding met boek VI WER ....................................................................................................................... 71 B.4. Kredietpromotie buiten de onderneming ................................................................................................. 71

IV

Inhoud ⏐

B.5. Promotieaanbiedingen .................................................................................................................................... 74 B.6. Tussenbesluit ...................................................................................................................................................... 74

C. SANCTIES ......................................................................................................................................................................... 75 C.1. Schending van artikelen VII. 64 en VII. 65 WER ...................................................................................... 75 C.2. Schending van art. VII 67 en VII. 68 WER .................................................................................................. 76

§2. HYPOTHECAIR KREDIET .................................................................................................................................. 77

A. TOEPASSINGSGEBIED ..................................................................................................................................................... 78 A.1. Personeel toepassingsgebied ........................................................................................................................ 78 A.1.1. Consument ............................................................................................................................................ 78 A.1.2. Kredietgever en kredietbemiddelaar ............................................................................................ 79 A.2. Materieel toepassingsgebied ........................................................................................................................ 80 A.3. Territoriaal toepassingsgebied ..................................................................................................................... 82

B. RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE RECLAME ................................................................................................................. 82 B.1. Artikel VII. 123 WER ......................................................................................................................................... 82 B.2. Verhouding met boek VI WER ...................................................................................................................... 85 B.3. Tussenbesluit ...................................................................................................................................................... 85 B.4. De nieuwe richtlijn inzake woningkredieten ........................................................................................... 86 C. SANCTIES ......................................................................................................................................................................... 88

DEEL III. EMPIRISCH ONDERZOEK .................................................................................................................... 89 A. INLEIDING, OPZET EN METHODE ................................................................................................................................... 89 B. RECLAMES INZAKE CONSUMENTENKREDIET ............................................................................................................... 90 B.1. Boek VII WER ...................................................................................................................................................... 90 B.1.1. Standaardinformatie .......................................................................................................................... 91 a. Reclames met vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet .................................................................................................................................................... 91 b. Reclames zonder vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet ............................................................................................................................................. 93 c. Vermelden van hoedanigheid van kredietbemiddelaar ......................................................... 94 B.1.2. Verboden vormen van reclame ...................................................................................................... 94 a. Reclame die specifiek gericht is op ............................................................................................... 94 b. Misleidende reclame .......................................................................................................................... 95 B.2. Boek VI WER ....................................................................................................................................................... 97

V

⏐Inhoud

B.3. Tussenbesluit ...................................................................................................................................................... 99

C. RECLAMES INZAKE HYPOTHECAIR KREDIET ............................................................................................................... 100 C.1. Boek VII WER .................................................................................................................................................... 100 C.2. Boek VI WER ..................................................................................................................................................... 101 C.3. Tussenbesluit ................................................................................................................................................... 102

DEEL IV. EFFECTIVITEIT VAN DE REGELGEVING ....................................................................................... 103 A. BESCHERMT INFORMATIE DE CONSUMENT? ............................................................................................................ 103 A.1. Idee van de wetgever .................................................................................................................................... 103 A.2. De huidige regels missen hun doel ........................................................................................................... 104 A.2.1. Vaststellingen ..................................................................................................................................... 104 A.2.2. Mogelijke oplossingen .................................................................................................................... 105

B. HANDHAVING ............................................................................................................................................................... 107 B.1. Particuliere handhaving ............................................................................................................................... 107 B.2. Publieke handhaving ..................................................................................................................................... 108

BESLUIT ..................................................................................................................................................................... 111 BIBLIOGRAFIE ......................................................................................................................................................... 113

VI

INLEIDING 1. Kredietverlening is de dag van vandaag voor veel consumenten een gebruikelijke manier van betalen. Het afsluiten van een krediet is nochtans vaak niet goedkoop, en steeds meer Belgen komen in de problemen bij de terugbetaling van hun krediet. Dit is vooral het geval bij consumenten-‐ kredieten. Berichtgeving over kredietverlening is steeds slecht nieuws: “Belg sluit steeds meer leningen af”1, “Meer dan 335.000 Belgen hebben betalingsachterstand op kredieten”2, “Belfius lokt WK-‐fans met dure lening voor reis”3, “Kredietachterstand Belgen bedraagt meer dan 3 miljard euro”4, “Rentedaling maakt woonkrediet niet goedkoper”5, enzovoort. 2. Gaan we te roekeloos een lening aan? Of worden we als consument verkeerdelijk overtuigd door ondernemingen die beweren dat we het groots moeten zien? Veel reclameslogans scheppen immers een idyllisch beeld, zoals “Lekker luieren in een tropisch paradijs dankzij onze vakantielening”6, of “Je kan elke auto financieren, ook een stoere jeep of een luxekar”.7 3. Het is de bedoeling van de wetgever om overmatige schuldenlast bij particulieren tegen te gaan. Via het reguleren van advertenties moeten particulieren beter geïnformeerd worden over de kosten van hun krediet zodat ze een haalbare keuze kunnen maken. Het is echter niet duidelijk waarop deze redenering stoelt. Bovendien blijkt dat inbreuken tegen de regels omtrent kredietpromotie schering en inslag zijn. Onderzoek van de FOD Economie in 2013 wees erop dat een kwart van de schriftelijke advertenties van kredietaanbieders niet in orde is met de wettelijke voorschriften, in 2011 was dat nog maar 17 procent.8 Uit het eigen empirisch onderzoek blijkt zelfs dat het met de naleving van de wet nog veel erger gesteld is. Betekent dit dat overtreders niet streng genoeg worden aangepakt? 4. Het Belgisch economisch recht kenmerkte zich lang door een grote versnippering. Wetten uit een bepaalde historische context bleven voortbestaan en het Europees recht had vaak een eigen begrippenarsenaal of andere oplossingen voor bepaalde economische problemen, waardoor het niet goed was ingepast in het algemeen beeld van het Belgisch recht. De wetgever heeft daarom geopteerd om alle economische regelgeving te bundelen in één wetboek van economisch recht.9 Het 1

http://www.hln.be/hln/nl/943/Consument/article/detail/1715116/2013/10/02/Belg-‐sluit-‐steeds-‐meer-‐leningen-‐af.dhtml, 2 oktober 2013. 2 http://www.standaard.be/cnt/dmf20130514_00581395, 14 mei 2013. 3 http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1804172, 13 december 2013. 4 http://www.demorgen.be/dm/nl/996/Economie/article/detail/1846384/2014/04/08/Kredietachterstand-‐Belgen-‐bedraagt -‐meer-‐dan-‐3-‐miljard-‐euro.dhtml, 8 april 2014. 5 J.-‐Y. KLEIN, “Rentedaling maakt woonkrediet niet goedkoper”, De Tijd 7 december 2013, 40. 6 http://www.auxifina.be/vakantielening.aspx. 7 http://www.leemanskredieten.be/lenen/geld-‐lenen-‐bij-‐leemans/autoleningen/. 8 http://netto.tijd.be/geld_en_gezin/lenen/Kwart_kredietreclames_overtreedt_de_wet.9455143-‐1626.art, 23 januari 2014. 9 Zie Wet van 28 februari 2013 tot invoering van het Wetboek van economisch recht, BS 29 maart 2013. Hierna verkort: WER.

1

gaat om een coördinatie van bestaande wetgeving, gepaard met een effectieve codificatie. Dit houdt in dat het wetboek een coherente tekst vormt, met geharmoniseerde begrippen en hervormingen van bestaande regels.10 Volgens de memorie van toelichting waren de richtsnoeren voor het wetboek “het zoveel mogelijk distilleren van algemene principes en de opstelling van een algemeen wettelijk kader, waarbij wordt uitgegaan van een globale visie die een evenwicht tussen alle betrokken belangen in de hedendaagse economische context beoogt.”11 Concreet betekent dit dat zeventien boekdelen van het nieuwe wetboek gefaseerd worden ingevoerd. In het kader van deze masterproef zullen we bepalingen bespreken uit boek VI (Marktpraktijken en consumentenbescherming) en boek VII (Betalings-‐ en kredietdiensten). 5. Reclame is in de eerste plaats immers een handelspraktijk die zal moeten voldoen aan de bepalingen inzake marktpraktijken en consumentenbescherming. Vandaar dat het eerste deel in deze masterproef gewijd is aan een bespreking van de relevante reclamebepalingen in boek VI van het nieuwe wetboek. Dit boek geldt als lex generalis in het consumentenrecht ten opzichte van specifiekere wetgeving die vervat ligt in andere boeken. In deel II worden de bijzondere reclamebepalingen uit boek VII WER toegelicht. Dit boek handelt specifiek over kredietovereenkomsten, en bevat specifieke regels voor consumentenkredieten en hypothecaire kredieten. Deel III van dit eindwerk behandelt de resultaten van het eigen empirisch onderzoek naar reclames over consumentenkredieten en hypothecaire kredieten. Daarbij werden zowel schriftelijke advertenties als de websites van de ondernemingen gecontroleerd. In deel IV wordt nagegaan in welke mate de besproken regelgeving een effect heeft op de bescherming van de consument. Twee mogelijke problemen worden daarbij aan het licht gebracht. Enerzijds wordt in vraag gesteld hoezeer de bestaande regels de consument effectieve bescherming bieden. Anderzijds wordt gekeken in welke mate inbreuken tegen de wet worden bestraft. Wanneer zij dode letter blijft, is er voor de consument in de praktijk immers geen enkel verschil.

10

E. PIETERS, “Wetboek economisch recht”, Trefpunt Economie 2014, afl. 3, p. 2, http://economie.fgov.be/nl/binaries/ Trefpunt_economie_2014_03_tcm325-‐245081.pdf. 11 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2011-‐12, nr. 2543/001, 9.

2

OPMERKING: STRUCTUUR VAN HET WER 6. Om wegwijs te kunnen in de bepalingen van het WER is het nuttig de algemene structuur van het nieuwe wetboek te begrijpen. Voor een wetboek is het kenmerkend dat de concepten doorheen het wetboek eenzelfde inhoud hebben.12 Alle definities die in het wetboek gehanteerd worden, zijn daarom samengebundeld in het eerste boek. Twee soorten zijn te onderscheiden. Enerzijds zijn er algemene definities in titel I die doorheen het hele wetboek dezelfde zijn, zoals bijvoorbeeld de begrippen “onderneming” en “consument”.13 Een algemene definitie kan echter niet altijd de bijzondere noden van bepaalde economische regelgeving beantwoorden.14 Daarom zijn in titel II van boek I WER een aantal begripsomschrijvingen opgenomen die eigen zijn aan bepaalde boeken. Zo zijn de termen “reclame”, “vergelijkende reclame” en “handelspraktijk” terug te vinden bij definities eigen aan boek VI.15Dit belet niet dat wanneer de bijzondere definities niet toepasselijk zijn, de algemene definitie als algemeen begrip fungeert.16 Vervolgens komen de eigenlijke bepalingen over de werking van de markt en de regeling van het economische systeem. De voor deze masterproef relevante regels omtrent marktpraktijken en consumentenbescherming zijn terug te vinden in boek VI WER, de regels over betalingsdiensten en kredietverlening in boek VII. Het valt daarbij op dat de bescherming van de consument de rode draad vormt doorheen het wetboek. Op het einde worden de procedures van rechtshandhaving behandeld. Boek XV bestaat uit drie onderdelen: 1° uitoefening van toezicht en opsporing en vaststelling van inbreuken, 2° de bestuurlijke handhaving en 3° de strafrechtelijke handhaving. Hierin vinden we ook de waarschuwingsprocedure terug, waarin een overtreder een bepaalde periode krijgt om aan zijn inbreuk een einde te stellen. Boek XVII tenslotte bevat de regels over onder andere de vordering tot staking, die verder besproken worden.17

12

I. VEROUGSTRAETE, “Wetboek economisch recht: overzicht en algemene beginselen”, http://economie.fgov.be/nl/ binaries/Texte_Verougstraete_tcm325-‐244997.pdf. 13 Respectievelijk art. I. 1, 1° en art. I. 1, 2° WER. 14 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 2836/001, 4. 15 Respectievelijk art. I. 8, 13°, art. I. 8, 14° en art. I. 8, 23° WER. 16 I. VEROUGSTRAETE, “Wetboek economisch recht: overzicht en algemene beginselen”, http://economie.fgov.be/nl/ binaries/Texte_Verougstraete_tcm325-‐244997.pdf. 17 Infra pag. 41 randnr. 112 e.v.

3

⏐Deel I

DEEL I. RECLAME VOLGENS BOEK VI WER 7. Boek VI van het wetboek vervangt de wet marktpraktijken en consumentenbescherming.18 Het neemt de bepalingen van de WMPC grotendeels ongewijzigd over, maar zet ook de Europese richtlijn inzake consumentenrechten om.19,20 Op het ogenblik van het schrijven van deze masterproef zijn de bepalingen van boek VI goedgekeurd en in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd21, maar nog niet in werking getreden. De inwerkingtreding is vastgelegd bij koninklijk besluit en voorzien op 31 mei 2014.22 In de eerste paragraaf van wat volgt, worden het personeel, materieel en territoriaal toepassings-‐ gebied geanalyseerd. Enkele nieuwigheden verdienen hier de aandacht. Daarna volgt een overzicht van de relevante artikels inzake reclame en het speciaal regime inzake de bewijslast. De mogelijke sancties worden besproken in de derde en laatste paragraaf.

§1. TOEPASSINGSGEBIED 8. Een reclameboodschap betreffende financiële diensten moet beantwoorden aan de algemene regels van boek VI WER. Deze wettekst is de lex generalis inzake marktpraktijken en consumenten-‐ bescherming. Boek VI doet immers geen afbreuk aan de specifieke regels in bepaalde sectoren.23

A. PERSONEEL TOEPASSINGSGEBIED 9. Boek VI bepaalt haar toepassingsgebied ratio personae niet in het algemeen. In het kader van deze masterproef zullen de aangehaalde rechtsbepalingen echter steeds van toepassing zijn op de relatie tussen ondernemingen en consumenten.24. Beide begrippen worden door de wet gedefinieerd en worden hieronder nader toegelicht.

18

Art. 8 Wet van 21 december 2013 houdende invoeging van het boek VI “Marktpraktijken en consumentenbescherming” in het wetboek van economisch recht en houdende invoeging van de definities eigen aan boek VI, en van de rechthandhavingsbepalingen eigen aan boek VI, in de boeken I en XV van het Wetboek van economisch recht, BS 30 december 2013. Hierna verkort: Wet van 21 december 2013; Wet van 6 april 2010 betreffende de Marktpraktijken en Consumentenbescherming, BS 12 april 2010. Hierna verkort: WMPC. 19 Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumentenrechten, tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van Richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 85/577/EEG en van Richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 22 november 2011, afl. 304, 64. Hierna verkort: Richtlijn Consumentenbescherming. 20 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 3018/001, 3. 21 Wet van 21 december 2013, BS 30 december 2013. 22 Art. 1 Koninklijk besluit van 28 maart 2014 betreffende de inwerkingtreding van bepaalde boeken van het Wetboek economisch recht, BS 29 april 2014. 23 E. PIETERS, “Wetboek economisch recht”, Trefpunt Economie 2014, afl. 3, 17; V. COLAERT, “Financiële diensten en de Wet Marktpraktijken – Enkele knelpunten”, Bank Fin.R. 2011, afl. 2, 88; Memorie van Toelichting, Parl.St. 2012-‐13, nr. 3018, 22. 24 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 44.

4

Reclame volgens boek VI WER⏐

A.1. Onderneming 10. Deze term werd geïntroduceerd in de WMPC en is onder de nieuwe wet niet veranderd. Artikel I, 1° WER definieert de onderneming als “elke natuurlijke of rechtspersoon die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft, alsmede zijn verenigingen.” De memorie van toelichting stelt dat het moet gaan om een onafhankelijke en duurzame organisatie waarbinnen een of meer personen goederen of diensten produceren met behulp van materiële en immateriële middelen.25 Bij de introductie van het begrip was het de bedoeling van de wetgever om de term te laten aansluiten bij de mededingingswetgeving.26 Vaste rechtspraak van het Hof van Justitie maakte reeds duidelijk dat de term moest geïnterpreteerd worden zoals in het kartelrecht, met name als “elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd.”27 11. Onder het nastreven van een economisch doel moet worden verstaan “het aanbieden van goederen of diensten op een bepaalde markt”.28 Dit moet ruim worden opgevat. Hiermee wordt elke commerciële, industriële en financiële activiteit bedoeld.29 De rechtsvorm waarin dit gebeurt, is niet bepalend voor de kwalificatie als onderneming.30 Evenmin is het van belang of er een winstoogmerk aanwezig is.31 Het is voldoende dat de organisatie rendement toelaat.32 12. Doordat de activiteit op duurzame wijze moet worden verricht, vallen eenmalige handelingen buiten het toepassingsgebied.33 De activiteit moet worden verricht in het kader van een bepaalde organisatie, met een zekere strucuur en regelmaat.34 Particulieren die slechts sporadisch goederen 25

Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 2836/001, 5. R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 5; B. KEIRSBILCK, E. TERRYN, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2010)”, TPR 2011, 1008; Memorie van Toelichting, Parl.St. 2009-‐10, nr. 2340/001, 35. 27 I. VEROUGSTRAETE, “Wetboek economisch recht: overzicht en algemene beginselen”, p. 7, http://economie.fgov.be/nl/ binaries/Texte_Verougstraete_tcm325-‐244997.pdf. 28 G. STRAETMANS, J. STUYCK, “De Wet van 6 april 2010 betreffende de marktpraktijken en consumentenbescherming: een onvoldoende stap in de goede richting”, RW 2010-‐11, 387. 29 F. BOGAERT, B. VAN BAEVEGHEM, “Contractuele aspecten van de Wet Marktpraktijken” in I. CLAEYS, R. STEENNOT, M. TISON (eds.), Economisch recht: ondernemingen, concurrenten en consumenten. Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2011, Mechelen, Kluwer, 2011, 4. 30 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2340/001, 36. 31 B. KEIRSBILCK, E. TERRYN, “Overzicht van rechtspraak handelspraktijken 2003-‐2010”, TPR 2011, afl. 3, 1008; Memorie van Toelichting, Parl.St. 2009-‐10, nr. 2340/001, 36. 32 I. VEROUGSTRAETE, “Wetboek economisch recht: overzicht en algemene beginselen”, p. 7, http://economie.fgov.be/nl/ binaries/Texte_Verougstraete_tcm325-‐244997.pdf. 33 T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: alles over oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 10. 34 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 2836/001, 6; E. BALATE, M. GOUVERNEUR, “La loi du 6 avril 2010 relative aux pratiques du marché et à la protection du consommateur: premiers éléments et analyse”, CDDR 2010, afl. 88, 8; F. BOGAERT, B. VAN BAEVEGHEM, “Contractuele aspecten van de Wet Marktpraktijken” in I. CLAEYS, R. STEENNOT, M. TISON (eds.), Economisch Recht: ondernemingen, concurrenten en consumenten. Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2011, Mechelen, Kluwer, 2011, 4; H. JACQUEMIN, “La loi du 6 avril 2010 relative aux pratiques du marché et à la protection du consommateur”, JT 2010, 55; R. STEENNOT, “Commentaar bij artikel 2,1°-‐2,7° Wet betreffende marktpraktijken en 26

5

⏐Deel I

verkopen of diensten aanbieden zijn bijgevolg niet onderworpen aan de bepalingen van boek VI WER. 13. De definitie maakt melding dat ook verenigingen van ondernemingen als ondernemingen beschouwd worden. Het is niet volledig duidelijk wat de wetgever hiermee bedoelt. Wellicht worden de ondernemersverenigingen beoogd.35 Op grond van de wettekst vallen alle ondernemers-‐ verenigingen duidelijk onder de toepassing van de wet. Wanneer men er echter de voorbereidende werken van het parlement op naleest, komt men tot de constatatie dat het eigenlijk de bedoeling was de wet enkel van toepassing te maken op ondernemersverenigingen die op duurzame wijze een economische activiteit nastreven.36 De wetgever is met zijn bewoordingen dus enigszins onachtzaam geweest. Een ondernemersvereniging die een reclamecampagne wil voeren, zal om deze reden dus ook alle wettelijke bepalingen daaromtrent moeten respecteren. A.2. Consument 14. Een consument werd onder de WMPC gedefinieerd als “iedere natuurlijke persoon die, uitsluitend voor niet-‐beroepsmatige doeleinden, op de markt gebrachte producten verwerft of gebruikt.”37 Deze definitie onderscheidde zich van de Europese, in die zin dat een consument bij de Belgische definitie uitsluitend voor niet-‐beroepsmatige doeleinden moest aankopen.38 Aan de hand van het zogenaamde bestemmingscriterium werd uitgemaakt of iemand consument was of niet. Kocht een persoon goederen of diensten aan voor beroepsmatige doeleinden, volledig of zelfs gedeeltelijk, dan was hij geen consument meer.39 Bij gemengd gebruik kon die persoon zich dus niet op de bepalingen van de WMPC beroepen, zelfs niet indien de goederen of diensten hoofdzakelijk voor privégebruik werden verworven.40 15. Verschillende auteurs vroegen zich af of deze zeer beperkende invulling van het consumenten-‐ begrip in overeenstemming was met het Europees begrip. Het Hof van Justitie had immers geoordeeld dat het niet noodzakelijk was dat men uitsluitend privaat gebruik maakt van een goed of dienst om als consument te worden beschouwd. Het volstond dat de overeenkomst losstond van de beroepsactiviteit van de betrokkene en in het kader van de verrichting, in haar totaliteit beschouwd, consumentenbescherming” in H. SWENNEN, E. WYMEERSCH, J. TYTECA, J. STUYCK, Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 59, 125. 35 R. STEENNOT, “Commentaar bij artikel 2,1°-‐2,7° Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming” in H. SWENNEN, E. WYMEERSCH, J. TYTECA, J. STUYCK, Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 59, 129. 36 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2340/001. 37 Art. 2, 3° WMPC. 38 Bij de Europese definitie wordt enkel vereist dat de consument handelt voor doeleinden die buiten zijn bedrijfs-‐ of beroepsactiviteit vallen. Zie art. 2.1 Richtlijn Consumentenbescherming. 39 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2349/002, 21. 40 G. STRAETMANS, “Recente tendensen in handelspraktijken”, CBR-‐Jaarboek 2005-‐2006, Antwerpen, Maklu, 2006, 237.

6


slechts een onbetekenende rol speelde.41 Het was evenwel lang niet duidelijk of deze interpretatie, die betrekking had op het consumentenbegrip uit de Brussel I-‐Verordening42, kon worden doorgetrokken naar het consumentenbegrip uit de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken.43 Daarnaast werd in meer specifiekere regelgeving zoals bijvoorbeeld voor consumentenkrediet of hypothecair krediet wel het ruimere Europees begrip gehanteerd. In andere wetteksten werd dus een ruimer consumentenbegrip gehanteerd dan in de WMPC, wat niet alleen verwarrend was maar ook tot versnippering leidde in het economisch en financieel recht.44 Het is omwille van deze redenen dat het Wetboek economisch recht het consumentenbegrip anders invult dan de WMPC. 16. Een consument wordt nu omschreven als iedere natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden die buiten zijn handels-‐, bedrijfs-‐, ambachts-‐ of beroepsactiviteit vallen.45 Hiermee heeft de wetgever letterlijk de definitie uit de Richtlijn Consumentenbescherming overgenomen.46 De nieuwe definitie omvat nu ook de beroepsactiviteit van de betrokkene, wanneer die zo beperkt is dat ze binnen de globale context van de overeenkomst niet overheerst.47 Aangezien het om een natuurlijke persoon moet gaan, kan een rechtspersoon nooit een consument zijn. Met dit verruimde consumentenbegrip zijn de bovenvermelde moeilijkheden en beperkingen geëlimineerd. Voortaan geldt één definitie voor het gehele wetboek. Dit vereenvoudigt en maakt het recht transparanter voor de verschillende economische actoren. De nieuwe definitie sluit bovendien nauw aan bij de reeds bestaande definities in het Belgisch recht, met als hoofdidee dat een consument een natuurlijke persoon is die niet voor beroepsdoeleinden handelt. 48 17. Een andere vraag is wie de referentieconsument is voor de toepassing van de regelen van boek VI WER. Het gaat om de gemiddelde consument die door de handelspraktijk wordt bereikt. Dit wordt verder in deze masterproef uitgebreid besproken.49 41

HvJ 20 januari 2005, zaak C-‐461/01, Gruber t. By Wa, http://curia.europa.eu. Verordening nr. 2201/2003 van de Raad betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, Pb.L. 23 december 2003, afl. 338, 1. 43 Richtlijn 2005/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten op de interne markt, Pb.L. 11 juni 2005, afl. 149, 22. Hierna afgekort: Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken. 44 Infra pag. 56 randnr. 126. 45 Art. I. 1, 2° WER. 46 Art. 2.1 Richtlijn Consumentenbescherming. 47 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 2836/001, 6. 48 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 2836/001, 6. 49 Infra pag. 25 randnr. 74 e.v. 42

7

⏐Deel I

B. MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED 18. Boek VI WER definieert producten, goederen en diensten. Onder producten vallen onder andere ook goederen en diensten. Toch is het onderling verschil tussen de termen van belang, omdat een aantal bepalingen enkel van toepassing zijn op goederen en/of diensten en niet op producten. B.1. Producten 19. Producten worden omschreven als goederen, diensten, onroerende goederen en rechten en verplichtingen.50 De term is dus een verzamelbegrip voor alles wat het voorwerp kan uitmaken van ruiltransacties. Deze definitie sluit zo aan bij de terminologie die gebruikt wordt in Europese regel-‐ geving, maar staat haaks op de betekenis die het woord heeft in het normale taalgebruik.51 B.2. Goederen 20. Goederen worden gedefinieerd als alle lichamelijke roerende zaken.52 Onroerende goederen en onlichamelijke goederen vallen dus niet onder dit begrip. Een aantal bepalingen hanteert deze term (meestal samen met het begrip “diensten”) om hun toepassingsgebied af te bakenen. Dit wil niet zeggen dat alle transacties aangaande onroerende goederen uit het toepassingsgebied worden gesloten. Veel handelingen in verband met onroerende goederen zullen gekwalificeerd kunnen worden als diensten en kunnen zo ook onder de toepassing van de bepaling vallen. Om uit te maken of een goed roerend of onroerend is, moet men zich plaatsen op het tijdstip van de levering.53 B.3. Diensten 21. Een dienst is elke prestatie die verricht wordt door een onderneming in het kader van haar professionele activiteit of uitvoering van haar statutair doel.54 Uit de parlementaire voorbereidingen kan men opmaken dat aan dit begrip een zo ruim mogelijke invulling moet gegeven worden. Het gaat om alle prestaties die in het kader van een professionele activiteit ten behoeve van een derde worden verricht.55

50

Art. I. 1, 4° WER. R. STEENNOT, “Commentaar bij artikel 2,1°-‐2,7° Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming” in H. SWENNEN, E. WYMEERSCH, J. TYTECA, J. STUYCK, Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 59, 135. 52 Art. I. 1, 6° WER. 53 J. STUYCK, “Historiek en toepassingsgebied van de Richtlijn Consumentenkoop en de omzettingswet” in S. STIJNS, J. STUYCK (eds.), Het nieuwe kooprecht. De wet van 1 september 2004 de bescherming van de consumenten bij verkoop van consumptiegoederen, Antwerpen, Intersentia, 2005, 23. 54 Art. I. 1, 5° WER. 55 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2340/001, 39; Memorie van Toelichting, Parl.St. 2012-‐13, nr. 2836/001, 7. 51

8


22. Onder de WMPC werden financiële instrumenten en effecten van het toepassingsgebied uitgesloten.56 Op financiële diensten was de wet wel van toepassing.57 Bij de omzetting van de Richtlijn Consumentenbescherming bleek dat deze bepaling achterhaald en ineffectief was geworden. De Europese definitie van “financiële diensten” is namelijk ruim en omvat ook de financiële instrumenten. Een financiële dienst is “iedere dienst van bancaire aard of op het gebied van kredietverstrekking, verzekering, individuele pensioenen, beleggingen en betalingen.”58 Het onderscheid waaraan de WMPC vasthield, heeft dus geen enkel nut meer en is daarom door de wetgever begraven.59

C. TERRITORIAAL TOEPASSINGSGEBIED 23. Boek VI WER bepaalt zelf niets omtrent haar toepassingsgebied ratione loci. Nochtans is de afbakening ervan relevant in het kader van mogelijke inbreuken tegen haar bepalingen. Allereerst zijn er de bepalingen van de wet die met strafsancties worden gesanctioneerd. Deze misdrijven zijn in België strafbaar wanneer zij in België worden gepleegd.60 Daarnaast zijn er de civiele inbreuken. In het kader van onrechtmatige reclame is het hierbij enkel van belang om de aanknopingsfactor inzake niet-‐contractuele verbintenissen te vermelden. Zowel volgens het WIPR61 als de Rome II-‐ Verordening62 worden de niet-‐contractuele verbintenissen in principe beheerst door het recht van het land waar de schade zich voordoet. Wat betreft de handelspraktijken is echter een speciale verwijzingsregel uit de Rome II-‐Verordening van toepassing. De Rome II-‐Verordening verbijzondert de algemene conflictregel en maakt het recht toepasselijk van het land waar de schade plaatsvindt. Wanneer de belangen van de consument door de reclame worden geschaad of dreigen te worden geschaad, is dus het recht van het land van de consument van toepassing.

56

Art. 3 §1, eerste lid WMPC. J. STUYCK, “De handelspraktijkenwet na de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken en financiële producten”, in Liber amicorum Eddy Wymeersch, Antwerpen, Intersentia, 2008, 814; G. SCHRANS, R. STEENNOT, Algemeen deel van het financieel recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 95; V. COLAERT, “Financiële diensten en de Wet Marktpraktijken: enkele knelpunten”, Bank Fin.R. 2011, afl. 2, 94. 58 Art. 2, b Richtlijn 2002/65/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 september 2002 betreffende de verkoop op afstand van financiële diensten aan consumenten en tot wijziging van de richtlijnen 90/619/EEG, 97/7/EG en 98/27/EG van de Raad, Pb.L. 9 oktober 2002, afl. 271, 16. 59 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 3018/001, 5-‐6. 60 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 69. 61 Art. 99 Wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van Internationaal Privaatrecht, BS 27 juli 2004. Hierna verkort: WIPR. 62 Art. 6 Verordening EG nr. 864/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 betreffende het recht dat van toepassing is op niet-‐contractuele verbintenissen, Pb.L. 31 juli 2007, afl. 199, 40. Hierna verkort: Rome II-‐Verordening. 57

9

⏐Deel I

§2. RELEVANTE BEPALINGEN

A. ALGEMENE DEFINITIE VAN RECLAME IN DE WMPC 24. Artikel I. 8, 13° WER definieert reclame als ‘iedere mededeling van een onderneming die rechtstreeks of onrechtstreeks ten doel heeft de verkoop van producten te bevorderen, ongeacht de plaats of de aangewende communicatiemiddelen. Deze definitie behoeft enige verduidelijking.

A.1. Belang van de definitie 25. Regels inzake reclame vind je wijd verspreid terug in heel wat wetten, besluiten, en in zelfregulerende codes van bepaalde sectorale organen. De definitie van het begrip reclame in boek VI WER is van belang omdat zij als de gemeenrechtelijke definitie van reclame wordt gezien voor de toepassing van andere wetten. Daarnaast is ze nodig voor de afbakening van verschillende andere wetsbepalingen. De regels over vergelijkende reclame bouwen op deze definitie verder en de term komt doorheen de rest van het boek ook voor, onder andere bij de bepaling over reclame die gewag maakt van een prijs.63

A.2. Iedere mededeling 26. Het begrip ‘reclame’ wordt zeer ruim geïnterpreteerd. Reclame hoeft niet per se grootschalig te worden verspreid bij het publiek, elke vorm van mededeling volstaat. Briefwisseling die aan een enkele persoon wordt gericht valt dus ook onder de noemer van de definitie.64 Het is niet vereist dat de mededeling een informatief karakter heeft. Mededelingen die niet per se de verkoop van producten trachten te bevorderen, maar wel het imago van de onderneming versterken, worden door het Hof van Cassatie ook als reclame bestempeld.65 Het gaat hier bijvoorbeeld om een persbericht, zoals een krantenartikel, waarin een onderneming zichzelf positieve eigenschappen toeschrijft.66 Door de onderneming positief te belichten, trekt de onderneming immers ook onrechtstreeks de aandacht naar de producten die zij verkoopt.67 27. Suggestieve reclame en subliminale reclame kunnen eveneens onder de noemer van de definitie worden gebracht. Suggestieve reclame brengt geen boodschap maar geeft een bepaalde stemming

63

Art. VI. 6 WER. Brussel 18 september 2003, JLMB 2004, 1630. 65 Cass. 12 november 1999, Jb.Hand. 1999, 788. 66 R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 24. 67 Gent 22 juni 2001, Jb.Hand.Med. 2001, 87. 64

10


weer die de consument kan misleiden over de aangeprezen producten of diensten.68 Subliminale reclame kan niet bewust opgemerkt worden maar speelt in op het onderbewustzijn, waardoor men kan aangezet worden tot een bepaald gedrag. Het gaat hier om reclameboodschappen op televisie die slechts gedurende enkele microseconden in beeld komen, waardoor ze niet bewust kunnen opgemerkt worden. 28. De plaats waar de reclame plaatsvindt, is niet van belang. Dit is door het Hof van Cassatie bevestigd. Een bedrijf had bij het plaatsen van een brandstoftank een kenplaatje aangebracht. Omdat deze tank slechts op één plaats geïnstalleerd kon worden en het dus om een eenmalige handeling ging, had het hof van beroep te Gent geoordeeld dat dit onvoldoende was om te kunnen spreken van reclame. Men vond dat er sprake moest zijn van meerdere van deze handelingen om dit als reclame te bestempelen. Het Hof van Cassatie oordeelde dat het hof van beroep ten onrechte een extra voorwaarde aan de wettelijke definitie had toegevoegd. Het Hof bevestigde de ruime interpretatie van het begrip. Het kenplaatje had onrechtstreeks tot doel de verkoop te bevorderen omdat het ertoe strekte het vertrouwen van de consument in de verkoper te begunstigen.69 29. Reclame moet uitgaan van een onderneming. Zoals eerder vermeld omvat dit begrip elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft, alsmede zijn verenigingen.70 Dit wil zeggen dat het toepassingsgebied ratio personae van de reclamebe-‐ palingen van het WER samenvalt met dat van de overige bepalingen van de wet, in het bijzonder deze over handelspraktijken.71

A.3. Die rechtstreeks of onrechtstreeks tot doel heeft de verkoop te bevorderen 30. De mededeling moet tot doel hebben de verkoop van producten te bevorderen. Dit is een centraal element in de definitie en wordt als essentieel beschouwd.72 Opmerkelijk is dat dit element vermoed wordt aanwezig te zijn wanneer de maker van de reclame een onderneming is. Wanneer twijfels rijzen, kan de onderneming dit vermoeden wel weerleggen.73 Zo valt de mededeling die bij beursgang wordt verspreid en informatie geeft over een aanbod van effecten, als reclame te bestempelen. Ook een interne circulaire van een bank werd door rechtspraak als reclame beschouwd. Het ging om een rondschrijven binnen een bank waarbij deze beweerde dat haar 68

R. VAN DEN BERGH, “De vernieuwde regeling van de reclame in de wet handelspraktijken van 1971: geen reclame voor de Belgische wetgever”, Jb.Hand. 1992, 60. 69 Cass. 18 maart 2011, NJW 2011, 159. 70 Art. I. 1, 1° WER. 71 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 239. 72 R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 16. 73 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 240.

11

⏐Deel I

spaarrekening interessanter was dan die van een concurrent. Ook al was deze informatie intern, zij was er kennelijk op gericht om aan de cliënten te worden doorgegeven en zij was geformuleerd op een wijze die kennelijk aan reclame doet denken.74 Het louter publiceren van vennootschaps-‐ informatie daarentegen, zoals bijvoorbeeld een jaarverslag, maakt geen reclame uit. Zij is er immers niet op gericht om de verkoop van producten te stimuleren.75 31. Niet elke mededeling over een bepaald product kan dus als reclame worden gekwalificeerd. Vooreerst zijn er talrijke vermeldingen die verplicht bij wet worden opgelegd. Het spreekt voor zich dat deze niet als reclame kunnen worden gekwalificeerd, gezien zij niet worden uitgegeven met een verkoopbevorderend oogmerk. Daarnaast kan ook andere informatie die wordt aangeboden bij de verkoop van bepaalde producten, zoals bijvoorbeeld een gebruiksaanwijzing of een garantiebewijs, niet als reclame worden bestempeld.76 32. De mededeling moet tot doel hebben de verkoop rechtstreeks of onrechtstreeks te bevorderen. Een onrechtstreekse uiting met als doel het promoten van de verkoop kan bijvoorbeeld via een campagne die niet meteen bepaalde producten in het licht zet, maar wel de onderneming als dusdanig, waardoor men hoopt meer omzet te kunnen halen.

B. VERGELIJKENDE RECLAME 33. In België werd vergelijkende reclame tot 1999 gezien als een ontoelaatbare aanval op de concurrent.77 Oude rechtspraak oordeelde dat elke verwijzing naar de concurrent een daad van oneerlijke concurrentie uitmaakte. Pas sinds de wet van 5 mei 1999 geldt in ons land de principiële toelaatbaarheid van vergelijkende reclame. De definitie werd destijds ingelast in de WHPC ter omzetting van de EG-‐richtlijn vergelijkende reclame.78 Vergelijkende reclame is dus toegelaten, maar deze vorm van reclame moet wel aan een aantal toelaatbaarheidsvereisten voldoen. In wat volgt worden de definitie van vergelijkende reclame en de verschillende toelaatbaarheidsvoorwaarden besproken. Daarna wordt de link gelegd met superlatiefreclame.

B.1. Definitie vergelijkende reclame

74

Voorz. Kh. Brussel 21 februari 1996, TBH 1997, 446. C. VAN ACKER, “De toepassing van de WHPC op de financiële producten”, TBH 2001, 508. 76 Voorz. Kh. Brussel 21 december 1992, TBH 1993, 675, noot J. STUYCK. 77 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 242. 78 Richtlijn 2006/114/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 inzake misleidende reclame en vergelijkende reclame, Pb.L. 27 december 2006, afl. 376, 21. 75

12


34. Vergelijkende reclame is ‘elke vorm van reclame waarbij een concurrent dan wel door een concurrent aangeboden goederen of diensten uitdrukkelijk of impliciet worden genoemd.’79 B.1.1. Een concurrent of concurrerende goederen of diensten betreffen 35. Om van vergelijkende reclame te kunnen spreken moet de adverteerder melding maken van een concurrent. Vergelijkende reclame met een niet-‐concurrent kan dus nooit vergelijkende reclame uitmaken in de zin van boek VI WER. De term concurrent wordt noch door de Europese, noch door de Belgische regelgever gedefinieerd. Belgische rechtspraak beschouwt ondernemingen als concurrenten indien zij producten aanbieden die in de ogen van de consument waartoe de reclame zich richt, substitueerbaar zijn, met andere woorden in dezelfde behoefte voorzien of voor hetzelfde doel bestemd zijn. Ook volgens het Hof van Justitie berust de hoedanigheid van concurrerende ondernemingen per definitie op de substitueerbaarheid van de goederen of de diensten die deze ondernemingen op de markt brengen.80 Het begrip “substitueerbaarheid” moet ruim worden geïnterpreteerd, vanuit het oogpunt van de consument.81 Zij betreft zowel rechtstreekse als onrechtstreekse concurrenten. Het is dus geenszins vereist dat de goederen of diensten dezelfde zijn. De vraag of de goederen of diensten al dan niet substitueerbaar zijn dient te worden beoordeeld vanuit het standpunt van de consument tot wie de reclame is gericht, rekening houdend met het normale gebruik. Dit kan slechts een segment zijn van de markt waarin de onderneming actief is.82 36. Het is niet essentieel dat de reclame naar de concurrent zelf verwijst. Wanneer de vergelijking betrekking heeft op concurrerende goederen of diensten, valt deze ook onder de noemer van vergelijkende reclame. Het is opvallend dat de definitie spreekt van concurrerende goederen en diensten, in plaats van concurrerende producten. Goederen worden immers gedefinieerd als ‘lichamelijke roerende zaken’, in tegenstelling tot het begrip ‘product’, dat ook de onroerende goederen en rechten en verplichtingen omvat.83 Bijgevolg valt de vergelijking tussen onroerende of onlichamelijke goederen of rechten en verplichtingen in principe dus nooit onder de term “vergelijkende reclame”. Dit zou kunnen opgelost worden door aan te voeren dat elke dergelijke vergelijking in principe toelaat dat een concurrent impliciet identificeerbaar is. Hierdoor zouden de regels inzake vergelijkende reclame toch gelden. Deze interpretatie zorgt echter voor een nieuw probleem, omdat de toepassingsvoorwaarden van vergelijkende reclame expliciet een vergelijking 79

Art. I.8, 14° WER. HvJ 19 april 2007, zaak C-‐381/05, De Landtsheer, r.o. 32, http://curia.europa.eu. 81 E. BALLON, “Vergelijkende reclame na de wet van 25 mei 1999”, DCCR 1999, 234. 82 K. DAELE, “Vergelijkende reclame: overzicht van rechtspraak (2002-‐2004)”, TBH 2005, 747. 83 Supra pag. 8 randnr. 20. 80

13

⏐Deel I

opleggen tussen goederen of diensten.84 We kunnen dus concluderen dat vergelijkingen tussen onroerende of onlichamelijke goederen, rechten of verplichtingen steeds buiten de toepassing van de term vergelijkende reclame vallen.85 B.1.2. Uitdrukkelijk of impliciet noemen 37. Er kan pas van vergelijkende reclame sprake zijn wanneer de concurrent of het concurrerende goed of dienst wordt genoemd in de reclame. Het is dus vereist dat de concurrent naar wie of naar wiens goederen en diensten de adverteerder verwijst, identificeerbaar is. We kunnen hierbij twee vormen onderscheiden: de uitdrukkelijke en de impliciete identificatie. 38. De uitdrukkelijke identificatie doet zich voor wanneer de naam van de concurrent, goederen of diensten in de reclame wordt vermeld.86 Men kan hierbij gebruik maken van zijn handelsnaam, merk, of uithangbord. De impliciete identificatie is complexer. De naam van de concurrent of van zijn concurrerende goederen of diensten worden niet als dusdanig vermeld, maar de consument zal tussen de lijnen door de concurrent moeten kunnen herkennen.87 Het kan hierbij bijvoorbeeld gaan over het gebruik van slogans, zinspelingen, of het overnemen van dezelfde stijlelementen of van geluidstekens. Dit moet worden beoordeeld door de rechter, die daarbij zal moeten nagaan wat de vermoedelijke verwachting was van een gemiddelde, geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende consument.88 De rechter kan daarom bepaalde factoren in acht nemen bij zijn beoordeling, zoals de marktpositie van de onderneming, de normale consumptiegewoonten en de mogelijke ontwikkeling ervan, enzovoort.89 39. De identificatieverplichting wordt door de rechtspraak ruim geïnterpreteerd. Om te spreken van een vergelijkende reclame is het niet noodzakelijk dat de reclame daadwerkelijk een vergelijking bevat.90 In de zaak Toshiba oordeelde het Hof van Justitie dat ook zuiver refererende reclame een impliciete vergelijking inhoudt. Het louter verwijzen naar typenummers van producten van een concurrent is voldoende om tot een impliciete identificatie over te gaan.91 Zelfs de loutere verwijzing naar een ‘soort’ goederen of diensten kan volstaan om onder de term vergelijkende reclame te 84

Art. VI. 17 §1, 2° WER. R. STEENNOT, Syllabus Consumentenbescherming, Antwerpen, Intersentia, 2010, 246. 86 K. DAELE, ‘Artikel 22, §2 Handelspraktijkenwet 1991’ in H. SWENNEN, E. WYMEERSCH,J. TYTECA, J. STUYCK (eds.), Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2005, 135. 87 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 27. 88 HvJ 19 september 2006, zaak C-‐356/04, Lidl t. Colruyt, http://curia.europa.eu; HvJ 8 april 2003, zaak C-‐44/01, Pepig Augenoptik, http://curia.europa.eu. 89 H. DE BAUW, ‘Grenzen van vergelijkende reclame: overzicht van rechtspraak (2002-‐2004)’, TBH 2005, 748-‐749; HvJ 19 april 2007, zaak C-‐381/05, De Landtsheer, http//curia.europa.eu. 90 R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 19. 91 HvJ 25 oktober 2001, zaak C-‐112/99, Toshiba Europe t. Katun, r.o. 31, http://curia.europa.eu. 85

14


vallen. Het is bovendien niet vereist dat de bestemmeling van de reclame de concurrent kan herkennen of identificeren zonder nader onderzoek. Als de consument de concurrent pas later identificeert aan de hand van een opzoeking die hij gedaan heeft, zal ook tot vergelijkende reclame kunnen besloten worden.92 40. In de rechtspraak is er onenigheid of de verwijzing naar een anonieme groep van ondernemingen volstaat om te spreken over vergelijkende reclame. De meerderheid aanvaardt dat dit voldoende is. Een minderheid in de rechtspraak en rechtsleer is echter van oordeel dat dergelijke algemene verwijzingen niet voldoende specifiek zijn om andere ondernemingen te identificeren. Enkel wanneer de adverteerder actief is op duopolistische of oligopolistische markt volstaat de abstracte verwijzing wel, omdat de consument de concurrent dan kan identificeren aan de hand van zijn marktpositie.93 M.i. dient de meerderheidsstelling te worden gevolgd. Door het vermelden van een groep concurrenten waartoe de adverteerder behoort, kan men de facto afleiden welke concurrenten de adverteerder bedoelt.

B.2. Toelaatbaarheidsvoorwaarden 41. Artikel VI. 17 §2 WER verbiedt elke vergelijkende reclame die de voorwaarden van artikel VI. 17 §1 niet naleeft. Het gaat om twee positieve94 en zes negatieve95 voorwaarden die cumulatief moeten vervuld worden. Er is sprake van een inbreuk van zodra niet voldaan is aan één van de voorwaarden. Zij moeten volgens het Hof van Justitie geïnterpreteerd worden in de voor de reclame meest gunstige zin.96 Vergelijkende reclame draagt er volgens het Hof immers toe bij dat de voordelen van verschillende vergelijkbare goederen of diensten objectief worden belicht, waardoor een stimulans komt voor de concurrentie in het voordeel van de consument. Er mag dus geen te strenge en te letterlijke interpretatie gevolgd worden.97 42. De voorwaarden waaraan vergelijkende reclame moet voldoen, zijn uitputtend geharmoniseerd. Dit wil zeggen dat lidstaten zelf geen bijkomende voorwaarden meer kunnen opleggen waaraan vergelijkende reclame mag worden getoetst om rechtmatig te zijn. Het Hof van Justitie heeft dit bevestigd.98 Dit wil niet zeggen dat vergelijkende reclame enkel moet voldoen aan de voorwaarden 92

Cass. 29 april 2004, DCCR 2005, 21, noot K. DAELE; Jb.Hand.Med. 2004, 97; NJW 2004, 1417, noot R. STEENNOT, TBH 2004, 981; R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 20. 93 Cass. 29 april 2004, DCCR 2005, 21, noot K. DAELE; Jb.Hand.Med. 2004, 97; NJW 2004, 1417, noot R. STEENNOT, TBH 2004, 981; S. DEBAENE, “Capita selecta betreffende vergelijkende reclame in België”, BBM Bulletin 2007, afl. 3, 125. 94 Art. VI. 17 § 1, 2°-‐ 3° WER. 95 Art. VI. 17 § 1, 1°, 4°-‐8° WER. 96 HvJ 25 oktober 2001, zaak C-‐11/99, Toshiba t. Katun, TBH 2002, 265, noot J. STUYCK. 97 A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 24. 98 HvJ 8 april 2003, zaak C-‐44/01, Pippig Augenoptik, r.o. 44, http://curia.europa.eu.

15

⏐Deel I

vastgelegd in artikel VI. 17 WER, de reclame moet zich ook schikken naar de andere bepalingen van boek VI WER waaraan zij onderhevig is.99 B.2.1. Verbod op misleiding 43. De eerste voorwaarde voor de geoorloofdheid van vergelijkende reclame t.a.v. consumenten is dat ze niet misleidend mag zijn in de zin van de artikelen VI. 97 tot VI. 100 en artikel VI. 95, 1° WER.100 Deze verbodsbepaling bevestigt eigenlijk gewoon het principiële verbod inzake misleidende reclame, dat vanzelfsprekend ook blijft gelden in het geval van vergelijkende reclame. Uit rechtspraak blijkt dat dit wellicht de belangrijkste voorwaarde is waaraan vergelijkende reclame moet voldoen.101 44. Artikel VI. 100 WER bevat een lijst van praktijken die in elk geval als misleidend moeten worden beschouwd. Al deze gedragingen zijn per se verboden, dit houdt in dat de rechter geen of nauwelijks beoordelingsvrijheid heeft. De artikelen VI. 97 tot en met VI. 99 WER zijn open normen waarbij de rechter wel over een appreciatiebevoegdheid beschikt. Hij heeft hierbij onder andere de mogelijkheid om reclame die juiste informatie bevat, toch als misleidend te beschouwen. Of omgekeerd, reclame die onjuiste informatie bevat, niet als misleidend te bestempelen. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij superlatiefreclame.102 45. Vergelijkende reclame is onwettig wanneer zij onjuiste of misleidende informatie bevat, maar ook wanneer zij bepaalde essentiële informatie weglaat, die de gemiddelde consument nodig heeft om een geïnformeerde beslissing te kunnen nemen met betrekking tot het aangeprezen goed of de aangeprezen dienst. Ook dubbelzinnige, onbegrijpelijke, onduidelijke of laattijdige verstrekking van dergelijke informatie kan de consument brengen tot een beslissing die hij anders niet had genomen. De rechter beoordeelt dit in het standpunt van een gemiddelde, normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige consument en houdt daarbij rekening met alle relevante feitelijke gegevens.103 B.2.2. Dezelfde behoeften of hetzelfde doel dienen 46. Vergelijkende reclame moet goederen of diensten vergelijken die in dezelfde behoeften voorzien of voor hetzelfde doel bestemd zijn.104 Deze voorwaarde komt eigenlijk sterk overeen met de eerder 99

A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumenten-‐ bescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 34. 100 Art. VI. 17 §1, 1° WER. 101 B. KEIRSBILCK, “Art. 19 Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming” in H. SWENNEN, E. WYMEERSCH, J. TYTECA, J. STUYCK (eds.), Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, 1-‐11. 102 Infra pag. 23 randnr. 64 e.v. 103 B. KEIRSBILCK, “Art. 19 Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming” in H. SWENNEN, E. WYMEERSCH, J. TYTECA, J. STUYCK (eds.), Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, 1-‐11. 104 Art. VI. 17 §1, 2° WER.

16


vermelde definitie, die vereist dat er sprake is van een vergelijking tussen concurrenten of diens goederen of diensten. Men zou ze dus kunnen uitleggen als een verduidelijking van het toepassingsgebied van vergelijkende reclame.105 47. Het Hof van Justitie is het daar niet mee eens en wil dat beide bepalingen apart worden bekeken.106 De definitie vereist dat er sprake is van een concurrentieverhouding tussen onder-‐ nemingen waarbij het volstaat dat de door de onderneming aangeboden goederen of diensten gewoonlijk in zekere mate substitueerbaar zijn. De voorwaarde vervat in artikel VI. 17 §1, 2° WER gaat verder en verplicht dat de goederen of diensten die specifiek in de reclame worden vergeleken, individueel en concreet beoordeeld moeten worden om te kunnen besluiten dat de substitutie effectief mogelijk is.107 48. De substitueerbaarheid mag niet te streng worden geïnterpreteerd, zoals dat in het kartelrecht het geval is. De wet vereist niet dat de goederen of diensten identiek zijn, het volstaat dat ze vanuit het oogpunt van de bestemmeling in zekere mate substitueerbaar zijn.108 B.2.3. Objectieve vergelijking van welbepaalde kenmerken 49. De reclameboodschap moet op een objectieve wijze één of meer wezenlijke, relevante, controleerbare en representatieve kenmerken van deze goederen en diensten, waartoe ook de prijs kan behoren, met elkaar vergelijken.109 Deze voorwaarde is tweeledig. Om te beginnen moeten de vergeleken kenmerken cumulatief voldoen aan de criteria van wezenlijkheid, relevantie, representativiteit, en controleerbaarheid. Daarna moeten ze op een objectieve wijze worden vergeleken. a. Eén of meer kenmerken 50. De wet stelt dat de vergelijking op ‘één of meer’ kenmerken kan berusten. De adverteerder mag zich dus beperken tot één enkel aspect van de vergeleken goederen of diensten, of er een selectie uit maken. Het is natuurlijk wel vereist dat het kenmerk of de selectie van kenmerken wezenlijk,

105

A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumenten-‐ bescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 35. 106 HvJ 19 april 2007, zaak C-‐381/05, De Landtsheer, http://curia.europa.eu. 107 R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 35. 108 HvJ 19 september 2006, zaak C-‐356/04, Lidl t. Colruyt, r.o. 26, http://curia.europa.eu; A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 36. 109 Art. VI. 17 §1, 3° WER.

17

⏐Deel I

relevant, representatief en controleerbaar is. De consument mag niet misleid worden doordat de adverteerder enkel gunstige kenmerken in de verf zet.110 b. Wezenlijk, relevant, representatief en controleerbaar 51. Een kenmerk is wezenlijk wanneer het intrinsiek is aan het vergeleken goed of de vergeleken dienst, of op zijn minst een belangrijk productkenmerk uitmaakt.111 De prijs is zeker wezenlijk. Denk bijvoorbeeld aan een reclame die de jaarlijkse kostenpercentages van consumentenkredieten bij verschillende ondernemingen vergelijkt. Het kenmerk is relevant wanneer het voor de consument redelijkerwijze kan meespelen bij het nemen van zijn aankoopbeslissing.112 M.i. voegt dit weinig toe aan de vorige vereiste. Het kenmerk is representatief wanneer het geen marginaal verschijnsel is, maar voldoende aanwezig is in elk van de vergeleken goederen of diensten.113 Ter illustratie van wat beschouwd kan worden als relevante kenmerken, kan verwezen worden naar de kenmerken opgesomd in de bepalingen inzake misleidende reclame. Zo kunnen bijvoorbeeld de aard, uitvoering, samenstelling van goederen, procedé, geschiktheid voor gebruik, hoeveelheid, en geografische of commerciële oorsprong als relevante kenmerken worden aangehaald. 52. De vergeleken kenmerken moeten controleerbaar zijn. De bestemmeling van de reclame moet met andere woorden in staat zijn om na te gaan of de reclame juist is.114 Dit mag a posteriori aangetoond worden, bijvoorbeeld door middel van objectieve testen.115 Toch moet de adverteerder op het moment van de reclame-‐uiting de consumenten ook informeren over waar en hoe zij gemakkelijk kunnen kennisnemen van de vergelijkingsbestanddelen om de juistheid ervan te kunnen nagaan. Dat zegt het Hof van Justitie.116 Wanneer een reclame een vergelijking maakt van het algemeen prijspeil of een productenassortiment, is het dus geenszins vereist dat alle vergeleken producten en prijzen betrokken in de reclameboodschap uitdrukkelijk en uitputtend worden genoemd. Het volstaat dat ze controleerbaar zijn door te verwijzen hoe de consument gemakkelijk kan kennisnemen van de nodige informatie om de juistheid van de voorstelling van het betrokken kenmerk te kunnen verifiëren. 110

A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 37; Voorz. Kh. Brussel 19 maart 2001, JLMB 2001, 553; R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en marktpraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 24. 111 R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 32; J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 256. 112 Brussel 27 maart 2007, www.juridat.be; Vz. Kh. Kortrijk 22 oktober 2001, Jb.Hand.Med. 2001, 253; Vz. Kh. Kortrijk 11 december 2000, Jb.Hand.Med. 2000, 238. 113 K. DAELE, “Prijsvergelijkende reclame: het Europese Hof van Justitie hakt de knopen door”, TBH 2004, 909. 114 Vz. Kh. Gent 18 november 2002, TBH 2003, 605; Vz. Kh. Antwerpen 21 maart 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 163; Brussel 5 september 2001, DCCR 2005, 21. 115 Vz. Kh. Nijvel 18 juli 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 213. 116 HvJ 19 september 2006, zaak C-‐356/04, Lidl t. Colruyt, http://curia.europa.eu.

18


Belgische rechtspraak ligt in dezelfde lijn. Wanneer de consument niet in staat is om zelf de juistheid van de prijsvergelijking te controleren, doordat hij bijvoorbeeld ingewikkelde formules moet toepassen, wil dit niet per se zeggen dat de reclame daardoor niet controleerbaar is.117 ‘Gemakkelijk’ wil niet zeggen dat de consument zelf de juistheid van de vergelijking moet kunnen controleren. Wanneer de consument niet over de vereiste kennis van zaken beschikt, zal de adverteerder dus moeten aangeven waar de consument de nodige informatie kan opzoeken om de juistheid te laten controleren.118 Kenmerken moeten bovendien ook voldoende nauwkeurig omschreven zijn.119 53. Men kan zich afvragen of louter refererende reclame als vergelijkend kan worden bestempeld. In dergelijke reclame wordt een concurrent of zijn concurrerende goederen of diensten wel genoemd, maar worden de eigen goederen of diensten van de adverteerder niet aangehaald. Het Hof van Justitie oordeelde dat zo’n louter verwijzende reclame toegelaten vergelijkende reclame kan uitmaken, wanneer de verwijzing een impliciete vergelijking inhoudt.120 c. Objectieve vergelijking 54. De vereiste van objectiviteit maakte lange tijd het onderwerp uit van discussie binnen de Belgische rechtsleer.121 Sommigen waren van oordeel dat aan objectiviteit geen afzonderlijke betekenis kon gegeven worden122, anderen zagen er wel een aparte voorwaarde in, verwijzend naar neutraliteit en redelijkheid.123 Het Hof van Justitie maakte in zijn Lidl-‐Colruyt arrest een einde aan deze discussie, en verklaarde dat de voorwaarde tweeledig is. De vereiste van objectiviteit bestaat naast die van wezenlijkheid, relevantie, representativiteit en controleerbaarheid. Bij het opmaken van een prijsvergelijking mogen geen subjectieve elementen worden betrokken.124 Dat belet niet dat subjectieve factoren mogen vergeleken worden, zolang dit op objectieve wijze gebeurt. Smaak kan

117

Een gemakkelijke kennisname van de bestanddelen van de vergelijking kan ook indien in de reclameboodschap wordt verwezen naar een website of een telefoonnummer van de onderneming. De consument kan zo immers iemand in de onderneming bereiken om kennis te kunnen nemen van de prijsvergelijking. Zie in die zin: Brussel 16 december 2008, Jb.Hand.Med. 2008, 94. 118 Brussel 16 december 2008, Jb.Hand.Med. 2008, 94; R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 24-‐25. 119 Brussel 4 december 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 130; K. DAELE, “Vergelijkende reclame: overzicht van rechtspraak (2002-‐ 2004)”, TBH 2005, 754. 120 HvJ 23 februari 1999, zaak C-‐63/79, BMW, Jur. 1999, I-‐905. 121 R. STEENNOT, “Kroniek Handelspraktijken (1999-‐2004)”, RW 2005-‐06, 527. 122 E. BALLON, “Vergelijkende reclame na de wet van 25 mei 1999”, DCCR 1999, 239; G. STRAETMANS, “Over vergelijkende reclame en generische geneesmiddelen”, Jb.Hand.Med. 2002, 97-‐104; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 31. 123 K. DAELE, “Vergelijkende reclame: een eerste overzicht van rechtspraak na 2 jaar toepassing van de nieuwe wetgeving”, TBH 2002, 253; F. LONGFILS, “Publicité Comparative: trois conditions examinées au regard de la jurisprudence belge et européenne” in Jb.Hand.Med. 2005, 150-‐151; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 31. 124 HvJ 19 september 2006, zaak C-‐356/04, Lidl t. Colruyt, r.o. 26, http://curia.europa.eu; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 37.

19

⏐Deel I

zo’n element zijn. Zo is een reclame die een aantal gebruikers tussen twee producten laat proeven, waarbij dan het merendeel voor het product van de adverteerder kiest, voldoende objectief.125 B.2.4. Verbod op verwarring 55. De vergelijking mag geen verwarring creëren met een concurrent, met zijn merken, handelsnamen, of andere onderscheidende kenmerken, goederen of diensten.126 Het Hof van Justitie heeft bevestigd dat de term ‘verwarring’ die zowel voorkomt in de Richtlijn Vergelijkende Reclame als in de Merkenrichtlijn127, op identieke wijze dient te worden uitgelegd.128 De adverteerder mag niet verward worden met een concurrent in de ruimste zin van het woord.129 B.2.5. Verbod om goede naam te schaden of kleinerende uitlatingen te doen 56. De vijfde voorwaarde bepaalt dat vergelijkende reclame de goede naam niet mag schaden en zich niet kleinerend mag uitlaten over de merken, handelsnamen, andere onderscheidende kenmerken, goederen, diensten, activiteiten of omstandigheden van een concurrent.130 Men moet rekening houden dat bij een vergelijkende reclameboodschap, het doel van de adverteerder er juist in bestaat een beter beeld op te hangen van de eigen producten of diensten ten opzichte van die van de concurrent. Daarom volstaat het loutere feit dat een concurrent slecht uit de vergelijking komt niet om te besluiten tot een inbreuk tegen deze voorwaarde. Anders zou een vergelijkende reclame de facto immers quasi nooit toegelaten zijn.131 57. De vraag of er sprake is van afbrekende reclame moet beoordeeld worden vanuit het standpunt van de bestemmeling ervan. Er moet met andere woorden nagegaan worden of in de ogen van de consument, de concurrent van de adverteerder in diskrediet wordt gebracht door kwetsende of misprijzende beweringen, of door de gebreken of ongemakken van het goed of de dienst van de concurrent in de reclame in het licht te stellen.132 Volgens een bepaalde stelling in de rechtsleer is dit 125

Voorz. Kh. Brussel 12 juli 2004, DAOR 2005, afl. 72, 61; K. DAELE, “Vergelijkende reclame: overzicht van rechtspraak (2002-‐2004)”, TBH 2005, 746. 126 Art. VI. 17 §1, 4° WER. 127 Richtlijn nr. 89/104/EEG van de raad van 21 december 1988 betreffende de aanpassing van het merkenrecht der lidstaten, gecodificeerd in richtlijn nr. 2008/95/EG, in het bijzonder artikel 5 lid 1, sub b dat stelt dat de merkhouder elke derde die niet zijn toestemming heeft kan verbieden om in het economisch verkeer een teken te gebruiken dat gelijk is aan of overeenstemt met het merk en gebruikt wordt voor dzelfde waren of diensten, indien daardoor bij het publiek erwarring kan ontstaan, inhoudende het gevaar voor associatie met het merk. 128 HvJ 12 juni 2008, zaak C-‐533/06, O2 Holdings, http://curia.europa.eu. 129 Brussel 18 juni 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 123; Vz. Kh. Brussel 21 mei 2001, Jb.Hand.Med. 2001, 142. 130 Art. VI. 17 §1, 5° WER. 131 E. BALLON, “Vergelijkende reclame na de wet van 25 mei 1999”, DCCR 1999, 242; A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 35. 132 R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak consumentenbescherming (1998-‐2002)”, TPR 2004, 1810; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 36.

20


een kwestie van functionaliteit en proportionaliteit.133 De verwijzingen naar een concurrent moeten relevant zijn voor en proportioneel zijn aan de geoorloofde boodschap die de reclame beoogt mee te delen. De adverteerder moet zijn concurrenten niet sparen maar moet wel de “eerlijke gebruiken” volgen.134 Niet enkel laster en eerroof zijn dus verboden, maar ook ‘zwartmaking’, het zich nodeloos denigrerend uitlaten over de concurrent.135 Dit heeft enerzijds te maken met de stijl van de reclame-‐ uiting die immers objectief moet zijn, en anderzijds met de inhoud ervan. Bepaalde dingen zegt men nu eenmaal niet. Een uniforme Europese opvatting over wat afbrekende reclame juist is, bestaat niet. Dit hangt sterk af van bepaalde culturele verschillen. B.2.6. Vergelijking van goederen met een benaming van oorsprong 58. Voor reclame die goederen van oorsprong wil promoten, moet de vergelijking betrekking hebben op goederen met dezelfde benaming.136 Financiële diensten kunnen geen goederen van oorsprong uitmaken, deze bijkomende voorwaarde voor dergelijke goederen is voor deze masterproef dus irrelevant. B.2.7. Verbod op oneerlijk voordeel 59. Art. VI. 17 §1, 7° WER stelt als zevende voorwaarde dat de vergelijkende reclame geen oneerlijk voordeel mag opleveren ten gevolge van de bekendheid van een merk, handelsnaam of andere onderscheidende kenmerken van een concurrent, dan wel van de oorsprongbenamingen van concurrerende goederen. 60. Het spreekt voor zich dat dergelijk ‘oneerlijk voordeel’ meer moet inhouden dan het ‘normale voordeel’ dat de adverteerder sowieso altijd beoogt te bekomen door middel van de vergelijking.137 Daarom wordt vereist dat de bijzondere intentie van de adverteerder wordt geleverd. 138 Het louter noemen van het merk van de concurrent of het verwijzen naar de onderscheidende kenmerken, volstaat dus niet.139 61. Om te kunnen spreken van een onderscheidend kenmerk moet een redelijk geïnformeerd, omzichtig en oplettende consument kunnen opmerken dat dit kenmerk thuishoort bij een bepaalde 133

H. DE BAUW, “Grenzen van vergelijkende reclame”, Jb.Hand.Med. 2001, 186. J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 233-‐234; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 36. 135 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 260. 136 Art. VI. 17 §1, 6° WER. 137 E. BALLON, “Vergelijkende reclame na de wet van 25 mei 1999”, DCCR 1999, 244. 138 Kh. Brussel 10 juni 2001, TBH 2002, 265; Vz. Kh. Brussel 28 mei 2001, TBH 2002, 307. 139 Vz. Kh. Leuven 26 maart 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 170; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 38. 134

21

⏐Deel I

onderneming.140 Daarnaast moet het kenmerk afdoende bekend zijn. Er mag volgens het Hof van Justitie geen verkeerde indruk worden gegeven over de relatie tussen de adverteerder en de merkhouder.141 Een merk of een handelsnaam worden expliciet vermeld in de wettekst en zijn steeds onderscheidende kenmerken. Daarnaast worden ook slogans142, de winkelinrichting en –werkwijze, en artikelnummers van goederen door de rechtspraak als onderscheidend bestempeld.143 62. De term ‘oneerlijk voordeel’ betekent volgens het Hof van Justitie hetzelfde als het begrip ‘ongerechtvaardigd voordeel’ in de Merkenrichtlijn.144 Het Hof oordeelde dat verwarringsgevaar zelfs niet vereist is om te kunnen spreken van een ongerechtvaardigd voordeel, noch dat aan het onderscheidend vermogen of de reputatie afbreuk wordt gedaan. Er is sprake van een oneerlijk voordeel wanneer een derde in het kielzog van een merk probeert te varen, om van de aantrekkingskracht, reputatie en het prestige ervan te profiteren, zonder hiervoor enige inspanning of vergoedingen voor in ruil te geven. Door gebruik te maken van het teken haalt de derde voordeel uit de commerciële inspanning die de houder van het merk heeft gedaan om het imago van zijn merk te creëren en te onderhouden.145 B.2.8. Verbod op namaak of imitatie 63. Als achtste en laatste voorwaarde wordt bepaald dat vergelijkende reclame de goederen of diensten niet mag voorstellen als een imitatie of namaak van goederen of diensten met een beschermd handelsmerk of beschermde handelsnaam.146 Het Hof van Justitie heeft deze bepaling nader verduidelijkt.147 Het gaat niet alleen om reclameboodschappen die expliciet het idee weergeven dat er sprake is van namaak of imitatie, maar ook om elke boodschap die, gelet op de concrete globale voorstelling en economische context, geschikt is dat idee aan de doelgroep over te brengen.

B.3. Superlatiefreclame 64. Superlatiefreclame, ook hyperbolische reclame genoemd, prijst producten of diensten van de adverteerder overdreven aan en bevat dus foutieve informatie of zelfs flagrante onwaarheden. Toch 140

HvJ 22 juni 1999, zaak C-‐342/97, Lloyd Schuhfabrik Meyer & Co. GmbH t. Klijsen Handel BV, Jur. 1999, I-‐3819. HvJ 23 februari 2006, C-‐56/05, Siemens, r.o. 16; HvJ 25 oktober 2001, Toshiba Europe, C-‐112/99, r.o. 55; HvJ 23 februari 1999, BMW, C-‐63/97, r.o. 40, http://curia.europa.eu; A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: alles over oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 40. 142 Vz. Kh Dinant 25 mei 1993, Jb.Hand.Med. 1993, 419. 143 R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 38. 144 Zie pag. 20 voetnoot nr. 127. 145 HvJ 18 juni 2009, zaak C-‐487/07, L’Oréal-‐Bellure, r.o. 50, http://curia.europa.eu. 146 Art. VI. 17 §1, 8° WER. 147 HvJ 18 juni 2009, zaak C-‐487/07, L’Oréal-‐Bellure, http://curia.europa.eu. 141

22


is deze vorm van reclame niet misleidend. In artikel VI. 93, in fine WER wordt duidelijk bepaald dat de eerlijkheidsnorm zich niet verzet tegen de gangbare, legitieme reclamepraktijk waarbij overdreven uitspraken worden gedaan of uitspraken die niet letterlijk dienen genomen te worden. De gemiddelde consument moet de overdrijving dus gemakkelijk kunnen herkennen, of de foutieve informatie snel als kwakkel doorzien.148 De consument kan met andere woorden de reclame relativeren en ze tot de juiste proporties herleiden.149 Een onderneming mag een overdrijving echter niet voorstellen als een objectieve vaststelling, zonder dat dit gegrond is. In dat geval bestempelt de rechtspraak de advertentie steeds als onrechtmatig. 65. Soms kan een superlatiefreclame de vorm aannemen van een vergelijking, namelijk wanneer de boodschap toelaat om de concurrent te identificeren. De Belgische rechtspraak is nogal verdeeld over deze vorm van reclame. Sommige rechters staan het gebruik van superlatieven in vergelijkende reclame toe wanneer voldaan is aan de voorwaarden van artikel VI. 17 WER.150 Volgens een andere strekking sluiten superlatiefreclame en vergelijkende reclame elkaar uit.151 Bij vergelijkende reclame is volgens hen geen plaats voor overdrijvingen omdat de kenmerken van de concurrerende goederen of diensten op objectieve wijze tegenover elkaar moeten afgewogen worden.152 In superlatiefreclame daarentegen is geen plaats voor objectiviteit.153

C. RECLAME DIE GEWAG MAAKT VAN EEN PRIJS 66. Elke reclame die gewag maakt van een prijs of een prijsvermindering, moet die overeenkomstig de voorschriften van de artikelen VI. 4 en VI. 5 WER aanduiden.154 Zo moeten de prijzen inclusief BTW en alle andere kosten zijn, en moeten ze in euro worden aangeduid. 67. De Koning kan voor bepaalde categorieën van producten of diensten die hij aanwijst, ook bijzondere regels stellen inzake de prijsaanduiding, de aankondigingen van prijsverminderingen en prijsvergelijkingen. In het kader van financiële diensten heeft de Koning deze mogelijkheid reeds benut, door de uitvaardiging van het KB betreffende de prijsaanduiding van homogene financiële diensten.155 148

Brussel 19 december 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 193. K. DAELE, “Vergelijkende reclame: overicht van rechtspraak (2002-‐2004)”, TBH 2005, 763; R. STEENOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 40. 150 Vz. Kh. Brugge 2 oktober 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 233; Vz. Kh. Nijvel 18 juli 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 213; Vz. Kh. Brussel 2 januari 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 58. 151 Voorz. Kh. Brussel 20 september 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 226; Voorz. Kh. Antwerpen 22 maart 2007, Jb.Hand.Med. 2007, 200. 152 Art. VI. 17 §1, 3° WER. 153 H. DE BAUW, “Misleidende reclame en superlatiefreclame”, Jb.Hand.Med. 2009, 160. 154 Art. VI. 6 WER. 155 Koninklijk besluit van 23 maart 1995 betreffende de prijsaanduiding van homogene financiële diensten, BS 26 april 1995. 149

23

⏐Deel I

D. ONEERLIJKE HANDELSPRAKTIJKEN JEGENS CONSUMENTEN 68. De bepalingen inzake oneerlijke handelspraktijken hebben ook betrekking op advertenties. Een handelspraktijk is immers iedere handeling, omissie, gedraging, voorstelling van zaken of commerciële communicatie, met inbegrip van reclame en marketing, van een onderneming die rechtsreeks verband houdt met de verkoopbevordering, verkoop of levering van het product.156 69. Als algemeen uitgangspunt geldt dat elke oneerlijke handelspraktijk van een onderneming jegens een consument verboden is.157 De structuur van deze bepalingen is verder drieledig.158 In artikel VI. 93 WER ligt een algemene norm vervat die bepaalt wanneer een handelspraktijk oneerlijk is. Deze overkoepelende norm wordt verder gepreciseerd door twee algemene normen inzake misleidende159 en agressieve160 handelspraktijken. Inzake deze misleidende en agressieve handelspraktijken bestaan ook twee zwarte lijsten161 met gedragingen die in alle omstandigheden als oneerlijk moeten worden beschouwd.

D.1. De overkoepelende algemene norm 70. Deze zgn. catch all bepaling heeft in de praktijk het minste nut, aangezien eerst getoetst wordt aan de zwarte lijsten en de twee concrete algemene normen.162 De meeste oneerlijke gedragingen worden op basis van deze bepalingen al door de rechtspraak als misleidend of agressief bestempeld. 71. Artikel VI. 93 WER stelt dat een handelspraktijk oneerlijk is onder twee cumulatieve voorwaarden. Ten eerste moet zij in strijd zijn met de vereisten van professionele toewijding. Daarnaast moet ze het economische gedrag van de gemiddelde consument die zij bereikt of op wie zij gericht is (of, indien zij op een bepaalde groep consumenten gericht is, het economische gedrag van het gemiddelde lid van deze groep) met betrekking tot het onderliggende product wezenlijk verstoren of kunnen verstoren. De bewijslast ligt bij de eiser. Deze definitie bevat verschillende begrippen die in het WER worden gedefinieerd. 72. Professionele toewijding wordt omschreven als het normale niveau van bijzondere vakkundigheid en zorgvuldigheid dat redelijkerwijs van een onderneming in haar activiteitsdomein mag worden

156

Art. I. 8, 23° WER. Art. VI. 95 WER. 158 R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, Wet Marktpraktijken, Intersentia, Antwerpen, 2010, 41. 159 Art. VI. 97 WER. 160 Art. VI. 101 WER. 161 Zwarte lijst inzake misleidende handelspraktijken: art. VI. 100 WER; Zwarte lijst inzake agressieve handels-‐praktijken: art. VI. 103 WER. 162 Infra randnummer pagina einde vlak voor sancties. 157

24


verwacht ten aanzien van de consument.163 Dit sluit aan bij de algemene zorgvuldigheidsnorm uit het burgerlijk recht. De onderneming kan dus gesanctioneerd worden als zij zich niet gedraagt als een redelijk zorgvuldige onderneming.164 Zo gaat de verkoopstrategie van een bank in tegen de eisen van de professionele toewijding, wanneer zij erin bestaat om consumenten aan te trekken door middel van een termijnrekening met een vaste en aantrekkelijke rentevoet, op voorwaarde dat de consument ook één of meer andere producten of diensten neemt die veel meer risico inhouden en waarmee hij niet vertrouwd is, zoals een gestructureerde belegging of een bevek.165 73. Om oneerlijk te zijn, moet het economische gedrag van de consument ook worden verstoord. Dit wordt door artikel I. 8, 24° WER omschreven als het hanteren van een handelspraktijk om het vermogen van de consument om een geïnformeerd besluit te nemen merkbaar te beperken, waardoor hij tot een transactie besluit waartoe hij anders niet had besloten. Deze voorwaarde is vergelijkbaar met die van de algemene normen inzake misleidende en agressieve handelspraktijken.166 Het komt er in feite op neer dat de aankoopbeslissing van de consument kan worden beïnvloed.167 74. Of aan deze vereisten voldaan is, moet men beoordelen vanuit het standpunt van de gemiddelde, consument. Dit is de redelijk geïnformeerde, omzichtige en oplettende consument168, behorend tot de doelgroep waartoe de reclame zich richt.169 Men moet dus rekening houden met consumenten die omwille van specifieke eigenschappen bijzonder vatbaar zijn voor oneerlijke handelspraktijken. De oneerlijkheid van een handelspraktijk die op voor de onderneming redelijkerwijs voorzienbare wijze het economische gedrag van slechts een duidelijk herkenbare groep consumenten wezenlijk verstoort of kan verstoren, wordt beoordeeld vanuit het standpunt van het gemiddelde lid van die groep. Het gaat hier met name over consumenten die “wegens een mentale of lichamelijke handicap, hun leeftijd of goedgelovigheid bijzonder vatbaar zijn voor die handelspraktijk of voor de onderliggende producten. Dit laat onverlet de gangbare, legitieme reclamepraktijk waarbij overdreven uitspraken worden gedaan of uitspraken die niet letterlijk dienen te worden genomen.”170 De wettekst impliceert dus dat superlatiefreclame toegelaten blijft.171 163

Art. I. 8, 25° WER. L. DE BROUWER, “Richtlijn 2005/29/EG van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken”, TBH 2005, 791; R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007), TPR 2009, 393; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 63. 165 Brussel 4 mei 2010, NJW 2011, afl. 238, 182, noot R. STEENNOT. 166 Infra pag. 26 randnr. 75 e.v. en pag. 32 randnr. 95 e.v. 167 R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)”, TPR 2009, 395; G. STRAETMANS, “Recente tendensen inzake handelspraktijken” in CBR Jaarboek 2005-‐2006, Antwerpen, Maklu, 2006, 238. 168 HvJ 16 juli 1998, zaak C-‐210/96, Gut Springenheide en Tusky, http://curia.europa.eu. 169 R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 63. 170 Art. VI. 93, tweede lid WER. 164

25

⏐Deel I

D.2. De kleine algemene normen D.2.1. Misleidende handelspraktijken 75. Alle handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten die misleidend zijn in de zin van de artikelen VI. 97 tot en met VI. 100 WER, worden als oneerlijk beschouwd.172 Deze artikelen sommen op onder welke voorwaarden een handelspraktijk misleidend is. Het gaat om een concretisering van de algemene overkoepelende norm, vandaar dat we deze de kleine algemene norm inzake misleidende handelspraktijken noemen. De rechter oordeelt hierin vrij, rekening houdend met de belangen van de partijen. 76. Artikel VI. 97 WER beschrijft oneerlijke handelspraktijken als “gedragingen die gepaard gaan met onjuiste informatie en derhalve op onwaarheden berusten of, zelfs als de informatie feitelijk correct is, de gemiddelde consument op enigerlei wijze, inclusief door de algemene presentatie, bedriegt of kan bedriegen, en de gemiddelde consument er zowel in het ene als in het andere geval toe brengt of kan toe brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen.” Er is dus sprake van een misleidende handelspraktijk wanneer aan twee voorwaarden cumulatief voldaan wordt. Ten eerste moet de handelspraktijk onjuiste informatie bevatten die de gemiddelde consument bedriegt of kan bedriegen. Ten tweede zorgt de gedraging ervoor dat de consument ertoe gebracht wordt een gedraging te nemen die hij anders niet had genomen. a. Misleidende informatie -‐ Onjuiste of misleidende informatie 77. Een reclameboodschap gaat gepaard met onjuiste informatie wanneer zij feitelijk verkeerde informatie of onwaarheden bevat. Het bedrieglijke karakter van de informatie dient niet te worden bewezen. Dat onjuiste informatie kan misleiden is logisch. Maar ook informatie die objectief juist is kan misleidend zijn, namelijk wanneer bepaalde essentiële informatie verzwegen wordt173 of wanneer bepaalde correcte informatie op een zodanige manier wordt weergegeven dat zij een verkeerde indruk opwekt bij de consument.174 Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een adverteerder bepaalde van zijn verplichtingen voorstelt alsof ze onderscheidend kenmerk zijn voor

171

Supra pag. 23 randnr. 64 e.v.; R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming, Antwerpen, Intersentia, 2007, 86. 172 Art. VI. 94, 1° WER. 173 Infra pag. 30 randnr. 86. 174 Brussel 19 oktober 1995, Jb.Hand.Med. 1995, 118; Voorz. Kh. Kortrijk 5 november 2001, Jb.Hand.Med. 2001, 783; H. DE BAUW, “De algemene verbodsbepalingen in de relatie verkoper-‐consument” in G. STRAETMANS, J. STUYCK en E. TERRYN (eds.), De wet handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 119.

26


zijn onderneming, maar ook wanneer reclame in kleine, bijna onleesbare letters de eigenlijke verbintenissen van de consument vermeldt.175 78. Het is niet vereist dat de adverteerder met opzet of te kwader trouw misleid heeft.176 Het speelt ook geen rol of de onderneming de informatie zelf heeft ontwikkeld of niet. Zij kan geen aansprakelijkheid ontlopen door te verwijzen naar een externe bron.177 -‐ Die de consument bedriegt of kan bedriegen 79. Het begrip misleiding is objectief. Het volstaat dat de consument door de reclame misleid kan worden. Het is dus niet nodig dat een effectieve misleiding wordt bewezen. Het misleidende karakter van de reclame moet beoordeeld worden in haar geheel. De globale indruk die zij op de consumenten achterlaat, is doorslaggevend.178 Of er al dan niet sprake is van misleiding, moet beoordeeld worden vanuit het standpunt van de gemiddelde aangesproken bestemmeling van de advertentie. Dit is de consument met een gemiddelde aandacht en intelligentie.179 De inschatting van de eventuele misleiding gebeurt in abstracto, waarbij men rekening houdt met de relevante omstandigheden.180 Wanneer de reclame feitelijk is gericht op een bepaalde groep van consumenten, dan gaat men uit van het gemiddelde lid van deze groep.181 -‐ Elementen waarover de consument niet mag worden misleid 80. De informatie waarmee de reclameboodschap gepaard gaat, dient één van de elementen te betreffen uit de limitatieve182 lijst van artikel VI. 97 WER: 1°

het bestaan of de aard van het product;

2°

de voornaamste kenmerken van het product, zoals beschikbaarheid, voordelen, risico’s, uitvoering, samenstelling, accessoires, klantenservice en klachtenbe-‐ handeling, procedé en datum van fabricage of verrichting, levering, geschiktheid voor

175

Memorie van Toelichting, Parl.St., Kamer 2006-‐07, nr. 2953/001, 28. R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 74. 177 G. HOWELLS, H. MICKLITZ en T. WILELMSSON, European Fair Trading Law, Ashgate, Aldershot, 2006, 127; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 57. 178 Brussel 13 oktober 1995, JT 1996, 27-‐29; Jb.Hand. 1995, 97. 179 Memorie van Toelichting, Parl.St., Kamer, nr. 2340/001, 74. 180 R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)” TPR 2009, 375; E. TERRYN, “Misleidende en vergelijkende praktijken na de omzetting van de richtlijn oneerlijke handelspraktijken” in G. STRAETMANS, J. STRUYCK, E. TERRYN (eds.), De wet handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 64-‐65. 181 Supra pag. 25 randnr. 74 e.v.; Art. VI. 93, tweede lid WER. 182 De maximale harmonisatie van richtlijn 2005/29 resulteert in een limitatieve lijst. Enkel gedragingen die voorkomen binnen deze lijst, kunnen op grond van de kleine algemene norm als oneerlijk worden beschouwd. De gedragingen zijn echter zo ruim geformuleerd dat bijna alle mogelijkheden van misleiding erin vervat zijn; J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 272; A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 125. 176

27

⏐Deel I

het gebruik, gebruiksmogelijkheden, hoeveelheid, specificatie, geografische of com-‐ merciële oorsprong, van het gebruik te verwachten resultaten, of de resultaten en wezenlijke kenmerken van op het product verrichte tests of controles; 3°

de reikwijdte van de verplichtingen van de onderneming, de motieven voor de handelspraktijk en de aard van het verkoopproces, elke verklaring of symbool dat doet geloven dat de onderneming of het product sponsoring of directe of indirecte steun krijgt;

4°

de prijs of de wijze waarop de prijs wordt berekend, of het bestaan van een specifiek prijsvoordeel;

5°

de noodzaak van een dienst, onderdeel, vervanging of reparatie;

6°

de hoedanigheid, kenmerken en rechten van de onderneming of haar tussenpersoon, zoals haar identiteit, vermogen, kwalificaties, status, erkenning, affiliatie, connecties, industriële, commerciële of intellectuele eigendomsrechten of haar bekroningen en onderscheidingen;

7°

de rechten van de consument, met inbegrip van het recht op vervanging of terugbetaling met toepassing van de bepalingen van de wet van 1 september 2004 betreffende

de

bescherming

van

de

consumenten

bij

verkoop

van

consumptiegoederen, of de risico’s die hij eventueel loopt. -‐ Invloed op de transactiebeslissing van de consument 81. De misleiding moet ervoor zorgen dat de consument ertoe kan worden gebracht een besluit te nemen over een transactie van de gepromote financiële dienst, die hij anders niet had genomen. Een besluit over een transactie wordt door artikel I. 8, 28° WER omschreven als “elk door een consument genomen besluit over de vraag of, en, zo ja, hoe en op welke voorwaarden hij een product koopt, geheel of gedeeltelijk betaalt, behoudt of van de hand doet, of een contractueel recht uitoefent in verband met het product, ongeacht of de consument wel of niet tot handelen overgaat”. 82. Er dient niet bewezen te worden dat de consument niet zou gecontracteerd hebben zonder de misleiding. Dat hij gecontracteerd zou hebben tegen andere voorwaarden volstaat.183 Het is ook mogelijk dat de consument misleid wordt zonder dat die misleiding hem in zijn beslissing zal beïnvloeden, bijvoorbeeld omdat de misleiding betrekking heeft op een element dat voor de consument geen belang heeft bij het nemen van zijn beslissing. 183

R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 58.

28


b. Bijzondere vormen van misleidende reclame 83. Artikel VI. 98 WER verbiedt bijkomend nog twee bijzondere vormen van misleiding. Ten eerste wordt verboden “de marketing van een product, onder andere door vergelijkende reclame, op zodanige wijze dat verwarring wordt geschapen met producten, handelsmerken, handelsnamen en andere onderscheidende kenmerken van een concurrent.” Ten tweede verbiedt dit artikel “elke niet-‐ nakoming door een onderneming van verplichtingen die zover a) het niet gaat om een intentieverklaring maar een verplichting die verifieerbaar is en b) de onderneming in de context van een handelspraktijk aangeeft dat zij door de gedragscode gebonden is.” 84. Het eerste verbod184 verbiedt dat de consument misleid wordt doordat de gedraging verwarring schept met onderscheidende kenmerken van een concurrent. Deze bepaling is in het geval van vergelijkende reclame in elk geval overbodig. Zij voegt immers niets toe aan het verbod van verwarring als toepassingsvoorwaarde van vergelijkende reclame, vervat in artikel VI. 17, 4° WER. Zelfs in andere soorten reclame kan het algemene verbod op het creëren van verwarring185 soelaas bieden.186 85. De consument mag niet voorgelogen worden dat de adverteerder zich aan een gedragscode187 houdt terwijl hij dat in werkelijkheid niet doet. Toch is deze gedraging niet opgenomen in de zwarte lijst van per se verboden misleidende praktijken, en zal de gemiddelde consument er dus door moeten beïnvloed worden in het nemen van zijn beslissing. Ook deze bepaling lijkt onnodig. Artikel VI. 100, 1° en 3° WER verbieden respectievelijk het beweren een gedragscode te hebben onder-‐ tekend wanneer dit niet het geval is en beweren dat een gedragscode door een publieke of andere instantie is erkend wanneer dit niet zo is. Dit verbod geldt in alle omstandigheden, met andere woorden dus ook zonder dat de consument ertoe gebracht wordt een besluit te nemen over een transactie die hij anders niet had genomen. c. Misleiding door omissie 86. Artikel VI. 99 §1 definieert deze term algemeen als “de handelspraktijk die in haar feitelijke context, al haar kenmerken en omstandigheden en de beperkingen van het communicatiemedium in aanmerking genomen, essentiële informatie welke de gemiddeld consument, naargelang de context, nodig heeft om een geïnformeerd besluit over een transactie te nemen, weglaat en die de 184

Art. VI. 98, 1° WER. Art. VI. 93 en art. VI. 104 WER. 186 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 279. 187 Definitie van gedragscode : een overeenkomst of een aantal niet bij wettelijke, reglementaire of bestuurs-‐rechtelijke bepalingen voorgeschreven regels waarin wordt vastgesteld hoe ondernemingen die zich aan de code binden, zich moeten gedragen met betrekking tot een of meer handelspraktijken of bedrijfssectoren; art. I. 1, 7° WER. 185

29

⏐Deel I

gemiddelde consument er zo toe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen.” Artikel VI. 99 §2 voegt daar aan toe dat ook als misleidende omissie moet worden beschouwd “de handelspraktijk die essentiële informatie verborgen houdt, op onduidelijke, onbegrijpelijke, dubbelzinnige wijze dan wel laattijdig verstrekt, of het commerciële oogmerk, indien dit niet reeds duidelijk uit de context blijkt, niet laat blijken, en de gemiddelde consument er zowel in het ene als in het andere geval toe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen.” -‐ Weglaten, verborgen houden, of onduidelijk, onbegrijpelijk, dubbelzinnig of laattijdig verstrekken 87. Allereerst is er sprake van misleidende informatie wanneer de adverteerder bepaalde essentiële informatie weglaat. De adverteerder moet niet de bedoeling hebben om te misleiden, zelfs als hij te goeder trouw bepaalde informatie weglaat omdat hij die niet relevant acht, zal er sprake zijn van misleiding. Een radiospot die een termijnrekening met een aanlokkelijke rentevoet aanprijst, maar niet vermeldt dat die rentevoet enkel toegekend wordt wanneer de consument ook voor minstens een bepaald bedrag aan risicovolle beleggingsproducten koopt, werd beschouwd als misleidend door omissie. De vermelding “aanbod onder voorwaarden” is daarbij onvoldoende.188 88. Daarnaast spreekt men ook van misleiding door omissie wanneer reclame essentiële informatie verborgen houdt, of op onduidelijk, onbegrijpelijk, dubbelzinnige wijze dan wel laattijdig verstrekt. Onder “onduidelijk” moet men de zogenaamde “kleine lettertjes” verstaan. Informatie in reclame die zodanig klein wordt weergegeven zodat ze moeilijk of zelfs niet leesbaar is, wordt door de rechtspraak als misleidend beschouwd.189 Onduidelijke of onbegrijpelijke informatie is informatie waarvan de gemiddelde consument de inhoud niet kan vatten of verstaan.190 Verder wordt ook de zogenaamde redactionele reclame verboden, wanneer die niet goed zichtbaar de vermelding ‘reclame’ draagt. Zulke reclame komt vaak voor in de geschreven pers en ziet eruit als een journalistiek artikel, maar is in werkelijkheid een advertentie.191 -‐ Van essentiële informatie

188

Brussel 4 mei 2010, Jb.Hand.Med. 2010, 300. Antwerpen 24 juni 2004, Jb.Hand.Med. 2004, 60; Antwerpen 23 december 2004, Jaarboek Handels-‐praktijken 2004, 183; Brussel 16 mei 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 132; H. DE BAUW, “Algemene verbods-‐bepalingen in relatie verkoper – consument” in De Wet Handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 125. 190 A. HALLEMANS en L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 134. 191 J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 282. 189

30


89. Om te kunnen begrijpen welke informatie essentieel is moeten we een onderscheid maken of er al dan niet sprake is van een uitnodiging tot aankoop.192 Een uitnodiging tot aankoop wordt in de WMPC gedefinieerd als “een commerciële boodschap die de kenmerken en de prijs van het product of op een aan het gebruikte medium aangepaste wijze vermeldt en de consument aldus in staat stelt een aankoop te doen.”193 Zo is de reclameboodschap die uithangt aan de buitenkant van een bankfiliaal gewone reclame, terwijl de folders omtrent de specifieke producten die men binnenin aantreft, een uitnodiging tot aankoop zijn. 90. Het Hof van Justitie heeft dit begrip nader toegelicht.194 Eerst en vooral oordeelde het Hof dat er sprake is van een uitnodiging tot aankoop wanneer de informatie inzake een geadverteerd product en de prijs ervan voor de consument volstaat om een besluit over de aankoop ervan te nemen. De advertentie moet dus geen effectief aanbod uitmaken. Een loutere aanduiding van de prijs en de kenmerken van het gepromote goed of dienst volstaat. Daarnaast volstaat het dat de reclameboodschap een vanafprijs vermeldt om te beantwoorden aan de voorwaarde van aanduiding van de prijs. Dit betekent de laagste prijs waartegen de geadverteerde goederen of diensten kunnen gekocht worden, terwijl ze ook kunnen worden aangeboden in andere uitvoeringen of met een andere inhoud, tegen prijzen die in de advertentie niet worden vermeld. De verwijzende rechter moet nagaan of de consument op basis van deze vanafprijs een besluit over zijn aankoop kan nemen. 91. ls er van een uitnodiging tot aankoop sprake, dan geeft het WER een lijst van informatie die als essentieel dient te worden beschouwd, indien deze niet reeds uit de context blijkt. Het gaat om: 1°

de voornaamste kenmerken van het product, in de mate waarin zulks gezien het gebruikte medium en het betrokken product passend is;

2°

het geografische adres en de identiteit van de onderneming en, in voorkomend geval, het geografische adres en de identiteit van de onderneming namens wie zij optreedt;

3°

de prijs, inclusief belastingen, of, als het om een soort product gaat waarvan de prijs redelijkerwijs niet vooraf kan worden berekend, de manier waarop de prijs wordt berekend, en, in voorkomend geval, alle extra vracht-‐, leverings-‐ of portokosten of indien deze kosten redelijkerwijs niet vooraf kunnen worden berekend, het feit dat deze kosten ten laste van de consument kunnen worden gelegd;

4°

de wijze van betaling, levering, uitvoering en het beleid inzake klachtenbehandeling, indien deze afwijken van de vereisten van professionele toewijding;

192

R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)”, TPR 2009, I, 385. Art. I. 8, 26° WER. 194 HvJ 12 mei 2011, zaak C-‐122/10, Konsumentombudsmannen t. Ving Sverige, http://curia.europa.eu. 193

31

⏐Deel I

5°

in voorkomend geval, het bestaan van een herroepings-‐ of annuleringsrecht.

92. Wanneer geen sprake is van een uitnodiging tot aankoop, zal de feitenrechter zelf moeten bepalen of de informatie essentieel is.195 De rechter kan zich daarbij laten leiden door de informatie die bij een uitnodiging tot aankoop moet worden opgenomen. -‐ In het licht van de beperkingen van het gebruikte communicatiemiddel 93. Het is belangrijk op te merken dat het weglaten van de essentiële informatie dient te worden beoordeeld in het licht van de beperkingen van het gebruikte communicatiemedium.196 Wanneer het gebruikte medium voor de verspreiding van de reclame beperkingen qua ruimte of tijd meebrengt, zal hier bij de beoordeling van de misleiding rekening mee worden gehouden. Daarbij moeten ook de maatregelen die de adverteerder genomen heeft om de informatie langs andere wegen beschikbaar te stellen voor de consument, in acht worden genomen. Dit kan bijvoorbeeld via verwijzingen zoals voetnoten.197 Dit wil echter niet zeggen dat de adverteerder zomaar informatie kan weglaten, als hij maar verwijst naar waar de informatie kan worden opgezocht.198 94. Het is logisch dat in een reclameboodschap op bijvoorbeeld de radio niet evenveel informatie kan worden verstrekt als in een gedrukte advertentie. Deze bepaling maakt het mogelijk dat men bepaalde informatie kan weglaten, zolang de consument maar de toegang heeft tot alle informatie. Dit kan door bijvoorbeeld in de reclameboodschap op de radio te verwijzen naar de website van de onderneming. De weggelaten informatie mag geenszins van die aard zijn dat de hoofdboodschap in de reclame niet meer geldt.199 D.2.2. Agressieve Handelspraktijken 95. Het WER markeert agressieve handelspraktijken als oneerlijk.200 Artikel VI. 101 WER bevat een definitie van agressieve handelspraktijken in het algemeen. Artikel VI. 102 WER somt een lijst van omstandigheden op waarmee rekening wordt gehouden om al dan niet te besluiten tot het agressieve karakter van de gedraging. 96. Een handelspraktijk wordt als agressief beschouwd wanneer zij in haar feitelijke context, al haar kenmerken en omstandigheden in aanmerking genomen, door intimidatie, dwang, inclusief het gebruik van lichamelijk geweld of ongepaste beïnvloeding, de keuzevrijheid of de vrijheid van 195

R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)”, TPR 2009, 386-‐387. Art. VI. 99, §3 WER. 197 Brussel 16 mei 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 132. 198 R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 61. 199 Vz. Kh. Leuven 17 juli 2007, RABG 2007, 1315, noot V. WELLENS. 200 Art. VI. 94, 2° WER. 196

32


handelen van de gemiddelde consument met betrekking tot het product aanzienlijk beperkt of kan beperken, waardoor hij ertoe wordt gebracht of kan worden gebracht een besluit te nemen over een transactie dat hij anders niet had genomen. Net zoals bij de kleine norm inzake misleidende handelspraktijken moet aan twee vereisten worden voldaan: enerzijds moet de gedraging agressief zijn in de zin van de definitie, anderzijds moet zij van die aard zijn dat de consument beïnvloed is en een besluit heeft genomen dat hij anders niet had genomen. Men gaat daarbij uit van de gemiddelde consument in abstracto. 97. Ongepaste beïnvloeding wordt door het WER omschreven als het uitbuiten van een machts-‐ positie ten aanzien van de consument om, zelfs zonder gebruik van of dreiging met fysiek geweld, druk uit te oefenen op een wijze die het vermogen van de consument om een geïnformeerd besluit te nemen, aanzienlijk beperkt.201 98. Om te bepalen of er bij een bepaalde handelspraktijk sprake is van intimidatie of dwang, wordt rekening gehouden met de omstandigheden die door artikel VI. 102 WER worden vermeld: 1° het tijdstip, de plaats, de aard en de persistentie van de handelspraktijk; 2° het gebruik van dreigende of grove taal of gedragingen; 3°het bewust uitbuiten door de onderneming van bepaalde tegenslagen of omstandigheden die zo ernstig zijn dat zij het beoordelingsvermogen van de consument kunnen beperken, met het oogmerk het besluit van de consument met betrekking tot het product te beïnvloeden; 4° door de onderneming opgelegde, kosten meebrengende of bovenmatige niet-‐ contractuele belemmeringen ten aanzien van rechten die de consument uit hoofde van het contract wil uitoefenen, waaronder het recht om het contract te beëindigen of een ander product of een andere onderneming te kiezen; 5° het dreigen met maatregelen die wettelijk niet kunnen worden genomen.

D.3. De zwarte lijsten 99. Bij twijfel van de rechtmatigheid van een gedraging wordt zij eerst aan de zwarte lijsten van misleidende en agressieve gedragingen getoetst. De handelspraktijken in deze lijsten zijn per se verboden, en de rechter kan de concrete omstandigheden van het geval niet in aanmerking nemen. Bijgevolg is het dus ook niet vereist dat de consument beïnvloed is in zijn aankoopbeslissing.202

201

Art. I.8, 27° WER. R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 66; R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)”, TPR 2009, 355. 202

33

⏐Deel I

100. Bepaalde rechtsleer vraagt zich af of het limitatief opsommen van dergelijke praktijken wel zinvol is.203 Of een handelspraktijk misleidend of agressief is, blijkt net meestal uit de concrete omstandigheden van het geval: de relatieve kwetsbaarheid van de consument, zijn voorinformatie, enzovoort. In de praktijk zal de rechter vaak wel een beoordeling in concreto moeten maken, omdat de omschrijving van de gedragingen dat vereist. Wanneer bij een bepaalde consument bijvoorbeeld een bepaalde ‘indruk is gewekt’, of wanneer de gedraging een ‘leugen’ moet inhouden, zal door de rechter moeten onderzocht worden in het licht van de omstandigheden. Men kan zich dus afvragen of het niet nuttiger was geweest om een louter indicatieve lijst op te stellen, of een combinatie van een indicatieve met een zwarte lijst. D.3.1. Zwarte lijst inzake misleidende handelspraktijken 101. Hierna volgt een opsomming van praktijken die in alle omstandigheden als oneerlijk worden beschouwd, met andere woorden zonder dat moet aangetoond worden dat de consument beïnvloed kan worden bij het besluiten tot een transactie. De gedragingen die voor deze masterproef niet van belang zijn, werden in deze lijst weggelaten. Zijn verboden, handelspraktijken die: 1° beweren een gedragscode te hebben ondertekend wanneer dit niet het geval is; Een gedragscode wordt in artikel I. 1, 7° WER omschreven als een “overeenkomst of een aantal niet bij wettelijke, reglementaire of bestuursrechtelijke bepalingen waarin wordt vastgesteld hoe ondernemingen die zich aan de code binden, zich moeten gedragen met betrekking tot een of meer handelspraktijken of bedrijfssectoren.” 2° een vertrouwens-‐, kwaliteits-‐ of ander soortgelijk label aanbrengen zonder daarvoor de vereiste toestemming te hebben gekregen; Het onterecht aanbrengen van dergelijk label is per se misleidend wanneer men dat label niet bekomen heeft. In de rechtspraak werd de vraag gesteld of een onderneming het label mocht hebben aangebracht zonder toestemming, ook al werd dit label effectief uitgereikt voor de producten in kwestie. De rechter oordeelde dat ook dit misleidend was. Dit is volgens sommige auteurs te verregaand.204 Het is ook niet duidelijk of de vereiste toestemming van een publieke of

203

J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 285. 204 Voorz. Kh. Brussel 27 februari 2010, AR nr. 04624/2009, ontuig., aangehaald in: A. HALLEMANS en L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 126.

34


private instelling moet komen. Er is echter geen reden om aan te nemen dat enkel labels goedgekeurd door publieke instanties zouden bedoeld worden.205 3° beweren dat een gedragscode door een publieke of andere instantie is erkend wanneer dit niet het geval is; 4° beweren dat een onderneming, met inbegrip van haar handelspraktijken, of een product door een openbare of particuliere instelling is aanbevolen, erkend, goedgekeurd of toegelaten terwijl zulks niet het geval is, of iets dergelijks beweren zonder dat aan de voorwaarde voor de aanbeveling, erkenning, goedkeuring of toelating wordt voldaan; 5° producten tegen een genoemde prijs te koop aanbieden en vervolgens, met de bedoeling een ander product aan te prijzen: a) weigeren het aangeboden product aan de consument te tonen, of b) weigeren een bestelling op te nemen of het product binnen een redelijke termijn te leveren, of c) een exemplaar van het product met gebreken tonen; Voor de toepassing van deze bepaling wordt niet vereist dat er een aanbod is in de burgerrechtelijke zin. Het is voldoende dat er een duidelijk voorstel is waarbij het product en de prijs duidelijk bepaald zijn.206 Het is wel nodig dat de onderneming de bedoeling heeft om een ander product aan te prijzen. Dit is een subjectief criterium dat moeilijk te bewijzen valt.207 6° bedrieglijk beweren dat het product slechts gedurende een zeer beperkte tijd beschikbaar zal zijn of dat het slechts onder speciale voorwaarden gedurende een zeer beperkte tijd beschikbaar zal zijn, om de consument onmiddellijk te doen beslissen en hem geen kans of onvoldoende tijd te geven een geïnformeerd besluit te nemen; De vraag rijst of de bedrieglijke bewering er effectief toe moet strekken om de consument onmiddellijk te doen beslissen. Volgens sommige auteurs is het niet vereist dat de onderneming de consument verplicht om onmiddellijk te beslissen.208 Ook een beperkte bedenktijd kan een inbreuk 205

E. TERRYN, “Misleidende en vergelijkende praktijken na de omzetting van de richtlijn oneerlijke handelspraktijken” in G. STRAETMANS, J. STUYCK, E. TERRYN (eds.), De wet handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 72; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 43. 206 R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 69; E. TERRYN, “Misleidende en vergelijkende praktijken na de omzetting van de richtlijn oneerlijke handelspraktijken” in G. STRAETMANS, J. STUYCK, E. TERRYN (eds.), De wet handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 73-‐74; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwepren, Intersentia, 2010, 45. 207 A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 127. 208 R. STEENNOT, S. DEJONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 70; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 46.

35

⏐Deel I

uitmaken. Volgens anderen blijkt dit echter niet zo uit de tekst.209 M.i. dient de eerste stelling te worden aangehangen. Ook een iets langere bedenktijd kan een consument ertoe bewegen om een overhaaste beslissing te nemen. 7° beloven aan de consumenten, met wie de onderneming vóór de transactie heeft gecommuniceerd in een taal die geen nationale taal is, een naverkoopdienst te verschaffen en deze dienst vervolgens enkel beschikbaar stellen in een andere taal zonder dit duidelijk aan de consument te laten weten alvorens deze zich tot de transactie verbindt; Het is uit de bepaling zelf niet duidelijk of hier de nationale taal van de onderneming dan wel die van de consument wordt bedoeld. De brochure van de Europese Commissie brengt hierover uitsluitsel.210 Het gaat om een onderneming die een transactie sluit in de taal van de buitenlandse consument, maar de naverkoop in zijn eigen andere taal voert. 8° wettelijke en reglementaire rechten van consumenten voorstellen als een onderscheidend kenmerk van het aanbod van de onderneming; Reclame die een wettelijk of reglementair recht voorstelt als een onderscheidend kenmerk misleidt de consument omdat deze er misschien zal van uitgaan dat hij bij een andere onderneming niet dezelfde rechten geniet.211 9° Redactionele inhoud in de media, waarvoor de onderneming heeft betaald, gebruiken om reclame te maken voor een product, zonder dat dit duidelijk uit de inhoud of uit duidelijk door de consument identificeerbare beelden of geluiden blijkt; Het betreft hier de zogenaamde redactionele reclame of advertorials. Het gaat om advertenties waarbij men de indruk wekt dat ze door een journalist zijn geschreven terwijl het in werkelijkheid om loepzuivere reclame gaat. Zo is de presentatie van een boek als zijnde literair verboden wanneer het daadwerkelijk om een reclame gaat.212 Redactionele reclame is niet verboden wanneer duidelijk uit de context kan worden afgeleid dat het reclame betreft, of wanneer zij de vermelding “publiscopie”213 of “publireportage” draagt.

209

J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 292. 210 Brochure Europese Commissie over de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken, p. 6, http://ec.europa.eu/ consumers/cons_int/safe_shop/fair_bus_pract/ucp_nl.pdf. 211 Vz. Rb. Mechelen 22 juni 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 218; R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)”, TPR 2009, 358; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 47. 212 Vz. Kh. Antwerpen 2 februari 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 203. 213 Vz. Kh. Antwerpen 2 februari 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 203.

36


10° een product als ‘gratis’, ‘voor niet’, ‘kosteloos’ en dergelijke omschrijven als de consument iets anders moet betalen dan de onvermijdelijke kosten om in te gaan op het aanbod en het product af te halen dan wel dit te laten bezorgen; De consument kan bij een kosteloos voorgesteld product toch nog een aantal kosten moeten betalen. Deze kosten moeten wel onvermijdelijk zijn, zoals bijvoorbeeld verzendingskosten of telefoon-‐ of internetkosten. Reclame die een gratis product aanbiedt wanneer men eerst iets anders dient te betalen is ook misleidend en dus verboden.214 11° op bedrieglijke wijze de indruk wekken dat voor een bepaald product de dienst naverkoop beschikbaar is in een andere lidstaat van de Europese Unie dan die waar het product wordt verkocht. De term “bedrieglijk” slaat enkel op het feit dat er een verkeerde indruk wordt gewekt. Het is niet nodig om de kwade trouw van de onderneming te bewijzen.215 D.3.2. Zwarte lijst inzake agressieve handelspraktijken 102. Hieronder volgt een opsomming van de agressieve handelspraktijken die per se verboden zijn.216 Zoals eerder aangehaald, moet de rechter de context en de andere in deze bepalingen genoemde omstandigheden niet in aanmerking nemen en evenmin de beïnvloeding van de consument vaststellen. De voor deze masterproef niet relevante handelspraktijken werden uit de opsomming weggelaten. Een handelspraktijk wordt als agressief beschouwd wanneer zij: 1° de indruk geeft dat de consument het pand niet mag verlaten alvorens er een overeenkomst is opgesteld; 2° de consument thuis opzoeken en zijn verzoek om weg te gaan of niet meer terug te komen negeren, behalve indien, en voor zover gerechtvaardigd volgens de wettelijke of reglementaire bepalingen, wordt beoogd een contractuele verplichting te doen naleven; 3° kinderen in reclame rechtstreeks toe aanzetten om geadverteerde producten te kopen of om hun ouders of andere volwassenen ertoe te over halen die producten voor hen te kopen. Het aanzetten tot kopen is natuurlijk de bedoeling van reclame. Deze bepaling beoogt het rechtstreeks aanspreken van het kind in de reclameboodschap. 214

Brochure Europese Commissie over de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken, p. 23, http://ec.europa.eu/consumers/cons_int/safe_shop/fair_bus_pract/ucp_nl.pdf. 215 G. STRAETMANS, “Recente tendensen inzake handelspraktijken” in CBR Jaarboek 2005-‐2006, Antwerpen, Maklu, 249; A. HALLEMANS, L. BIESEMAN, “Verboden Praktijken” in T. HEREMANS (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: volledig overzicht van oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 130. 216 Art. VI. 103 WER.

37

⏐Deel I

4° de consument uitdrukkelijk meedelen dat, als hij het product niet koopt, de baan van de betrokkene of de bestaansmiddelen van de onderneming in het gedrang komen; 5° de bedrieglijke indruk wekken dat de consument al een prijs heeft gewonnen of zal winnen dan wel door een bepaalde handeling te verrichten een prijs zal winnen of een ander soortgelijk voordeel zal behalen: -‐

als er in feite geen sprake is van een prijs of een ander soortgelijk voordeel; of

-‐

als het ondernemen van stappen om in aanmerking te kunnen komen voor de prijs of voor een ander soortgelijk voordeel afhankelijk is van de betaling van een bedrag door de consument of indien daaraan voor hem kosten zijn verbonden.

Deze bepaling houdt het verbod in op de zogenaamde “sweepstake” reclame.217 Wanneer er effectief geen prijs of voordeel voor de consument is weggelegd, is sowieso sprake van een bedrieglijke indruk. Wat onduidelijker is, is of het een oneerlijke gedraging betreft wanneer de onderneming de consument duidelijk maakt welke stappen hij moet nemen en welke kosten door hem zullen betaald moeten worden om in aanmerking te komen voor de prijs. 218

D.4. Volgorde van toetsen 103. Bij het toetsen van een reclameboodschap aan boek VI WER zal men in de praktijk eerst onderzoeken of ze niet voorkomt op één van de zwarte lijsten.219 Deze handelingen hierin omschreven zijn immers in alle omstandigheden verboden, en worden onweerlegbaar vermoed misleidend of agressief te zijn. De rechter heeft hierbij geen appreciatiemarge. Wanneer de gedraging niet voorkomt op deze lijsten, houdt de rechter rekening met de relevante feiten en de concrete omstandigheden en gaat hij na of de reclame als misleidend of agressief kan beschouwd worden conform de twee algemene normen. Dit is slechts het geval wanneer de reclame de aankoop-‐beslissing van de consument zou kunnen beïnvloeden.220 Pas wanneer de reclame ook deze test doorstaat, kan men toetsen aan de algemene overkoepelende norm. Hierbij moet men nagaan of de gemiddelde consument in zijn economisch gedrag wordt beïnvloed.

217

Bergen 2 november 2004, Jb.Hand.Med. 2004, 158; noot A. PUTTEMANS; Bergen 27 oktober 2003, TBH 2004, 524. J. STUYCK, “Verboden handelspraktijken en reclame” in W. VAN GERVEN, M. MARESCEAU en J. STUYCK, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 13, 317. 219 H. DE BAUW, “De impact van de richtlijn oneerlijke handelspraktijken op de regeling van de verkooppromoties onder de WHPC”, DCCR 2006, afl. 72, 8; J. STUYCK, “De nieuwe richtlijn oneerlijke handelspraktijken. Gevolgen voor de wet op de handelspraktijken”, TBH 2005, 911; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 42. 220 R. STEENNOT, “Overzicht rechtspraak consumentenbescherming (2003-‐2007)”, TPR 2009, 355-‐356. 218

38


E. OMKERING VAN DE BEWIJSLAST 104. Wie draagt in feite de bewijslast bij het feit dat een reclame al dan niet misleidend is? Het principe van het WER is eenvoudig: diegene die een vordering instelt tegen een onderneming ingevolge een oneerlijke handelspraktijk, moet het bestaan ervan bewijzen.221 In veel gevallen kan men probleemloos het bewijs van een oneerlijke reclame aantonen, bijvoorbeeld wanneer een onderneming nalaat om bepaalde verplichte inlichtingen te verstrekken die door het wetboek als essentieel worden bestempeld. Door de praktijk te vergelijken met de wettekst kan men al aantonen dat oneerlijk gehandeld wordt. 105. In sommige situaties moet echter aangetoond worden dat bepaalde gegevens niet overeen-‐ komen met de werkelijkheid. Alle door de wet vereiste gegevens worden bijvoorbeeld wel verstrekt, maar zijn in se onjuist. In dergelijk geval is het bewijs veel moeilijker te leveren, omdat hiervoor meestal grondig en kostelijk onderzoek mee gepaard gaat. Daarom wordt de bewijslast in twee gevallen omgekeerd. 106. Bij een waarschuwingsprocedure222 wordt de onderneming door een door de Minister aangestelde ambtenaar verwittigd dat de gegevens in de reclame misleidend kunnen zijn, en moet zij het bewijs leveren over de materiële juistheid van de feitelijke gegevens die zij meedeelt in haar reclame.223 De onderneming dient binnen de maand aan te tonen dat de gegevens die zij verstrekt in haar advertentie, correct zijn.224 Wanneer de minister of de door hem aangestelde ambtenaar deze bewijzen niet voldoende acht, kan hij oordelen dat de reclame in strijd is met de bepalingen van het WER. Hij heeft echter niet de mogelijkheid om een sanctie op te leggen.225 107. Dezelfde automatische omkering van bewijslast gebeurt in het kader van een vordering tot staking, althans wanneer deze door de bevoegde minister wordt ingesteld. Wordt de vordering ingesteld door iedere andere belanghebbende, dan kan de rechter de verplichting tot bewijs aan de onderneming opleggen wanneer hij van oordeel is dat dergelijk eis aangepast is aan de omstandigheden van het concrete geval, rekening houdend met de belangen van de onderneming en elke andere partij die bij de procedure betrokken is.226 Wanneer de voorzitter van de rechtbank van

221

B. GOOSSENS, “De aansprakelijkheid van de onderneming en de mogelijke verweermiddelen” in De nieuwe bepalingen in de Handelspraktijkenwet, Brugge, Vanden Broele, 2007, 88. 222 Infra pag. 42 randnr. 116. 223 Art. XV. 16, lid 1 WER. 224 C. NUYTS, “Reclame” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, R68/01 – R68/33. 225 G. STRAETMANS, J. STUYCK, “De wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming – Een onvoldoende stap in de goede richting”, RW 2010, 386. 226 Art. XVII. 14, 2°, eerste lid WER.

39

⏐Deel I

koophandel het bewijs onvoldoende acht, kan hij de feitelijke gegevens als onjuist beschouwen. Hier gebeurt de omkering dus niet vanzelf, maar is een rechterlijk onderzoek noodzakelijk.

§3. SANCTIES

A. DE BIJZONDERE CIVIELRECHTELIJKE SANCTIE 108. De eerste sanctie betreft de bijzondere civielrechtelijke sanctie voor het geval waarin een overeenkomst werd gesloten ingevolge een oneerlijke handelspraktijk. Deze sanctie vinden we niet terug in het boek “Rechtshandhaving”227, maar wel onder het hoofdstuk “Overeenkomsten met consumenten” in het boek “Marktpraktijken en consumentenbescherming”. In feite is dit een vreemde locatie in het wetboek, omdat de regels inzake handelspraktijken pas in het hoofdstuk daaropvolgend behandeld worden. Op die manier kan de sanctie over het hoofd gezien worden.228 109. Wanneer een overeenkomst met een consument werd gesloten ingevolge een oneerlijke han-‐ delspraktijk bedoeld in artikel VI. 100, 12°, 16° en 17°, en artikel VI. 103, 1°, 2° en 8°, dan kan de consument de terugbetaling van de betaalde sommen eisen binnen een redelijke termijn vanaf het moment dat hij kennis had of hoorde te hebben van het bestaan ervan, zonder teruggave van het reeds geleverde product of de reeds verleende dienst.229 De rechter beschikt hier over geen enkele beoordelingsvrijheid. Elke inbreuk tegen deze bepalingen moet gesanctioneerd worden.230 110. Werd een overeenkomst met een consument ingevolge een oneerlijke handelspraktijk bedoeld in de artikelen VI. 93 tot VI. 95, VI. 100, 1° tot 11°, 13° tot 15°, 18° tot 23°, en artikel VI. 103, 3° tot 7°, kan de rechter, onverminderd de gemeenrechtelijke sancties, de terugbetaling aan de consument van de door hem betaalde bedragen bevelen, zonder teruggave van het reeds geleverde product of de reeds verleende dienst.231 Het is duidelijk dat de rechter hier vrij kan oordelen of hij de sanctie al dan niet toepast.232 Hij kan de ernst van de inbreuk beoordelen vanuit de concrete situatie en de feitelijke omstandigheden, rekening houdend met de mate waarin de consument beïnvloed is, de financiële gevolgen voor de consument, en het proportioneel karakter van de toekenning van de 227

Boek XV WER. R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 64. 229 Art. VI. 38, eerste lid WER. 230 A. DE BOECK, “De nieuwe bepalingen in de Wet Handelspraktijken en hun relevantie voor de contractuele relatie en de algemene contractvoorwaarden in het bijzonder” in De nieuwe bepalingen in de Handelspraktijkenwet, Brugge, Vanden Broele, 2007, 38; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 65. 231 Art. VI. 38, tweede lid WER. 232 A. DE BOECK, “De nieuwe bepalingen in de Wet Handelspraktijken en hun relevantie voor de contractuele relatie en de algemene contractvoorwaarden in het bijzonder” in De nieuwe bepalingen in de Handelspraktijkenwet, Brugge, Vanden Broele, 2007, 37; E. TERRYN, “Misleidende en vergelijkende praktijken na de omzetting van de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken” in Handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 82-‐83. 228

40


maatregelen ten aanzien van de gepleegde inbreuk en de door de consument geleden schade.233 Uit de rechtspraak blijkt dat de rechter zich vaker minder streng zal opstellen bij de schending van de open normen dan bij een schending van de zwarte lijsten.234 111. In beide gevallen kan de rechter de consument vrijstellen van betaling, wanneer die nog niet heeft plaatsgevonden.235 Daarnaast is ook in beide gevallen vereist dat de overeenkomst gesloten is ingevolge een oneerlijke handelspraktijk. De vraag die hierbij in de rechtsleer rees, was of elke miskenning van deze regelen kan leiden tot de toepassing van de civielrechtelijke sanctie. Eén strekking is van mening dat het woord “ingevolge” betekent dat er een wilsgebrek moet aanwezig zijn dat zou kunnen zorgen voor de nietigverklaring van het contract.236 Een andere strekking argumenteert dat dit te ver gaat. Om te kunnen spreken van een oneerlijke handelspraktijk is het niet vereist dat het gebrek in de toestemming doorslaggevend was om de overeenkomst te sluiten. Het is voldoende dat er een causaal verband is tussen de oneerlijke praktijk en de overeenkomst. Pas wanneer de consument bij het nemen van zijn aankoopbeslissing op geen enkele manier is beïnvloed, kan de sanctie niet worden toegepast.237 Als voorbeeld geeft men de situatie van een onderneming die op zijn website aangeeft een bepaalde gedragscode te hebben ondertekend terwijl dit in werkelijkheid niet het geval is. De consument die de website van de onderneming niet heeft bezocht, zal zijn overeenkomst niet gesloten hebben ingevolge de oneerlijke handelspraktijk.

B. DE VORDERING TOT STAKING 112. Oneerlijke handelspraktijken kunnen eveneens bestraft worden met een stakingsvordering. De Voorzitter van de rechtbank van koophandel kan het bestaan vaststellen van bepaalde inbreuken en hiertegen een stakingsvordering bevelen.238 Wanneer de aard van de inbreuk dit nodig maakt, kan de Voorzitter eveneens aan de onderneming een termijn toestaan om aan de inbreuk een einde te maken. Wanneer dit gebeurt, kan hij een einde maken aan het stakingsbevel.

233

R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 66. 234 H. DE BAUW, “De algemene verbodsbepalingen in de relatie verkoper-‐consument” in Handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 141-‐142. 235 H. DE BAUW, “De algemene verbodsbepalingen in de relatie verkoper-‐consument” in Handelspraktijken anno 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 140; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 65. 236 A. DE BOECK, “De nieuwe bepalingen in de Wet Handelspraktijken en hun relevantie voor de contractuele relatie en de algemene contractvoorwaarden in het bijzonder” in De nieuwe bepalingen in de Handelspraktijkenwet, Brugge, Vanden Broele, 2007, 39; E. TERRYN, “Misleidende en vergelijkende praktijken na de omzetting van de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken” in Handelspraktijken anno 2008, 2008, 83-‐84; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 66-‐67. 237 R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT, D. GOENS, “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel Recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 66. 238 Art. XVII. 1 en XVII. 2 WER.

41

⏐Deel I

113. Het WER voorziet in een trapsgewijs systeem van personen tegen wie deze vordering kan worden ingesteld239: “Als de inbreuk een reclame betreft, kan de vordering tot staking wegens overtreding van de bepalingen van de artikelen VI. 17, VI. 93 tot VI. 95, VI. 105 en VI. 106 van dit Wetboek alleen tegen de adverteerder van de gewraakte reclame worden ingesteld.”240 114. Indien de adverteerder evenwel geen woonplaats in België heeft en geen verantwoordelijke persoon met woonplaats in België̈ heeft aangewezen, kan de vordering tot staking eveneens worden ingesteld tegen: -‐ de uitgever van de geschreven reclame of de producent van de audiovisuele reclame; -‐ de drukker of de maker, indien de uitgever of de producent geen woonplaats in België hebben en geen verantwoordelijke persoon met woonplaats in België hebben aangewezen; -‐ de verdeler, alsmede elke persoon die er bewust toe bijdraagt dat de reclame uitwerking heeft, indien de drukker of de maker geen woonplaats in België hebben en geen verantwoordelijke persoon met woonplaats in België hebben aangewezen. De vordering tot staking kan dus niet meer worden ingesteld tegen de auteur van de reclame, indien men weet wie de adverteerder is.241 Het WER definieert echter niet wat precies moet begrepen worden onder het begrip “adverteerder”. Aan de hand van rechtspraak en rechtsleer kan men afleiden dat de adverteerder diegene is die op enigerlei wijze betrokken is geweest bij het advertentieproces of er enige controle over had.242 115. Ondernemingen maken bij het opstellen van reclamecampagnes vaak gebruik van agenten om de consumenten te benaderen. De WER bepaalt in haar artikel XV. 11 dat “De vordering tot staking kan worden ingesteld tegen een onderneming voor handelspraktijken van haar agent gehanteerd buiten de verkoopruimten van die agent, wanneer de agent zijn identiteit niet duidelijk kenbaar heeft gemaakt en zijn identiteit redelijkerwijze ook niet kon gekend zijn door degene die de vordering tot staking instelt.” 116. Art. XV. 31 WER voorziet in een waarschuwingsprocedure, wanneer is vastgesteld dat een handeling een inbreuk bedoeld in artikel XV.2, §1 vormt, of dat zij aanleiding kan geven tot een

239

Voor een lijst van titularissen van de vordering zie art. XVII. 7 WER. Art. XVII. 10 WER. 241 Brussel 2 juni 2009, Jb.Hand.Med. 2009, 88. 242 Brussel 9 december 1998, Jb.Hand. 1998, 68, noot H. DE BAUW; Voorz. Kh. Kortrijk 14 april 2003, Jb.Hand. 2003, 577; Antwerpen 25 juni 2004, Jb.Hand. 2004, 145. 240

42


vordering tot staking. Bevoegde ambtenaren243 kunnen een waarschuwing richten tot de overtreder waarbij deze tot de stopzetting van de bedoelde handeling wordt aangemaand. Het is belangrijk om te vermelden dat deze waarschuwingsprocedure geen verplichte stap is vooraleer een vordering tot staken kan worden ingesteld.244 117. De stakingsvordering moet ingesteld worden binnen een periode van één jaar nadat de feiten waarop men zich beroept een einde hebben genomen. De stakingsvordering dient immers om zo snel mogelijk een einde te stellen aan de oneerlijke praktijk. Wanneer men langer dan één jaar zou wachten om de vordering aanhangig te maken, zou dit doel voorbijgestreefd worden. 118. Er geldt een bijkomende strafrechtelijke sanctie wanneer een vonnis of arrest gewezen krachtens de vordering tot staking niet wordt nageleefd. Art. XV. 85 bepaalt dat een boete van 26 tot 25.000 euro kan worden opgelegd. Men moet ook opmerken dat wanneer tegelijk een strafvordering en een vordering tot staking worden ingesteld, de vordering tot staking voorrang krijgt. De strafrechter kan niet beslissen vooraleer een in kracht van gewijsde gegane beslissing is genomen over de vordering tot staking.245

C. STRAFSANCTIES 119. Het WER voorziet net zoals de WMPC in strafsancties. Overtredingen tegen artikel VI. 6 (reclame die gewag maakt van een prijs) of tegen de bepalingen van de artikelen VI. 95, VI. 100 en VI. 103, met uitzondering van de artikelen VI. 100, 12°, 14°, 16° en 17°, en VI. 103, 1°, 2° en 8° (zwarte lijsten inzake respectievelijk misleidende en agressieve handelspraktijken) worden gesanctioneerd met een geldboete van 26 tot 10.000 euro.246 Wanneer de onderneming te kwader trouw heeft gehandeld wordt deze boete verhoogd en bedraagt de sanctie 26 tot 25.000 euro.247 De strafsanctie voor handelen te kwader trouw248 geldt trouwens voor gelijk welke inbreuk tegen de bepalingen van boek VI. Misleidende vergelijkende reclame te kwader trouw zal dus ook met een dergelijke boete bestraft worden.

243

Hiermee wordt bedoeld ambtenaren aangesteld door de Minister van Economie, onverminderd de bevoegdheden van de lokale en federale politie. Zie art. XV. 2 WER. 244 Gent 3 januari 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 423; Voorz. Kh. Luik 16 december 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 732. 245 Art. XV. 71 WER. 246 Art. XV. 83, 1° en 13° WER. 247 Art. XV. 84 WER. 248 Er is sprake van kwade trouw wanneer, rekening houdend met de feitelijke omstandigheden waarin de daden werden gesteld, de dader ervan geen enkele twijfel kan hebben over het delictuele karakter ervan. Er moet geen bijzondere bedoeling bewezen worden, het volstaat dat de betrokkene met kennis van zaken en ten nadele van zijn concurrenten handelt. Zie daarover: B. KEIRSBILCK, E. TERRYN, “Overzicht van rechtspraak handelspraktijken (2003-‐2010)”, TPR 2011, afl. 3, 1314.

43

⏐Deel I

120. Inbreuken tegen de artikelen VI. 100, 12°, 14°, 16° en 17°, en VI. 103, 1°, 2° en 8° worden gesanctioneerd met een strafrechtelijke geldboete van 500 tot 100.000 euro en een gevangenisstraf van één tot vijf jaar, of uit één van die straffen alleen.249

249

Art. XV. 86 WER.

44

DEEL II. RECLAME BIJ KREDIETVERLENING 121. Het WER bundelt “Betalings-‐ en kredietdiensten” in één boek (boek VII). Verschillende wetten werden hierin samengevoegd, onder andere de wet op het consumentenkrediet250 en de wet op het hypothecair krediet.251 Op 27 maart 2014 keurde de Kamer het wetsontwerp goed tot integratie voor dit boek in het WER.252 Het is de Koning die de inwerkingtreding ervan bepaalt bij Koninklijk Besluit. Op het ogenblik van het schrijven van deze masterproef is dit nog niet gebeurd en is dus nog steeds de “oude” regelgeving van toepassing. Aangezien de Koninklijke bekrachtiging deze elk moment kan vervangen lijkt het m.i. nuttiger om uit te gaan van het WER. Er zijn immers een aantal interessante wijzigingen doorgevoerd.

§1. CONSUMENTENKREDIETEN 122. De laatste versie van de WCK dateerde van 2010.253 De financiële crisis van 2008 had immers duidelijk gemaakt dat de toen geldende Europese Richtlijn inzake consumentenkrediet254 zichtbaar onvoldoende bescherming bood aan de consument. Eén van de oorzaken van deze crisis bestond eruit dat consumenten hun krediet niet konden terugbetalen, omdat financiële instellingen ook kredieten verleenden aan zij die niet tot terugbetaling in staat waren.255. Daarom vaardigde het Europees Parlement een nieuwe Richtlijn256 uit, die onder andere een verstrenging inhield van de bepalingen omtrent kredietpromotie. 123. De problematiek omtrent onrechtmatige reclames voor consumentenkrediet is echter nog steeds brandend actueel. De FOD economie onderzocht in 2012 en 2013 honderden reclame-‐ boodschappen voor consumentenkredieten, en kwam tot de vaststelling dat 26 resp. 25 procent van de doorgelichte advertenties niet in orde was met de wettelijke bepalingen. In april 2014 deelde de Centrale voor kredieten aan particulieren mee dat de betalingsachterstand van de Belgen bij

250

Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 9 juli 1991. Hierna verkort: WCK. Wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 19 augustus 1992. Hierna verkort: WHK. 252 LEX ALERT, “Consumentenkrediet: wijzigingen mbt promotie, verkoop, toekenning krediet en controle”, www.lexalert.net. 253 Wet tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 21 juni 2010. 254 Richtlijn 87/102/EEG van de Raad van 22 december 1986 betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuurs-‐ rechtelijke bepalingen der Lidstaten inzake het consumentenkrediet, Pb.L. 12 februari 1987. 255 T. BAES, “De reglementering van consumentenkredietpromotie: recente ontwikkelingen” in R. HOUBEN en S. RUTTEN (eds.), Actuele Problemen van financieel, vennootschaps-‐ en fiscaal recht. Feestbundel 20 jaar Werkgroep financieel recht, Antwerpen, Intersentia, 2007, 5. 256 Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2008 inzakekredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb.L.22 mei 2008, afl. 133, 66. Hierna verkort: Richtlijn Consumentenkrediet. 251

45

⏐ Deel II

terugbetaling van hun kredieten voor het eerst was uitgestegen boven de drie miljard euro.257 Bijna 6,25 miljoen Belgen hebben minstens één krediet lopen, en bij 4,4 procent van de contracten is er een betalingsachterstand. Eén op twintig Belgen heeft moeilijkheden met de terugbetaling van zijn krediet. Dit maakt duidelijk dat nog steeds veel consumenten een krediet (kunnen) aangaan dat ze eigenlijk niet kunnen dragen. Misleidende of verboden reclame speelt hierin zeker een belangrijke rol. Ook uit het empirisch onderzoek verbonden aan deze masterproef blijkt dat de meeste inbreuken kunnen worden vastgesteld in het kader van advertenties voor consumentenkredieten. In de reeds goedgekeurde wettekst omtrent kredietverlening in het WER zijn de regels inzake kredietpromotie nog meer aangescherpt, de bescherming van de consument indachtig. 124. In deze paragraaf wordt eerst het toepassingsgebied van de regels aangaande consumenten-‐ krediet besproken. Aangezien de WER hier gewoon de begrippen uit de WCK hanteert, blijft rechtspraak en rechtsleer over de WCK gewoon van toepassing. Waar wijzigingen worden aangebracht in de nieuwe wettekst, wordt dit verduidelijkt door een bespreking van de memorie van toelichting bij het wetsontwerp.258 Na het toepassingsgebied volgt een uiteenzetting van de geldende regels inzake reclame voor consumentenkredieten, gevolgd door een opsomming van de mogelijke sancties.

A. TOEPASSINGSGEBIED 125. De bepalingen van het consumentenkrediet gelden voor overeenkomsten gesloten tussen een consument en een kredietgever, al dan niet gesloten door de tussenkomst van een kredietbemid-‐ delaar. Het moet vanzelfsprekend een kredietovereenkomst betreffen. De wetgever heeft hierbij een aantal kredietovereenkomsten uit het toepassingsgebied gesloten, sommige volledig, andere slechts gedeeltelijk. Deze uitsluitingen zijn niet altijd even logisch en dat maakt de tekst van de wet niet altijd even makkelijk om te hanteren. Derde toepassingsvoorwaarde is dat de kredietgever zijn activiteiten ontplooit in of richt op de Belgische markt.

A.1. Personeel toepassingsgebied A.1.1. Consument 126. Onder de WCK werd het begrip consument apart gedefinieerd als “elke natuurlijke persoon die ten aanzien van de onder deze wet vallende verrichtingen handelt met een oogmerk dat geacht kan worden vreemd te zijn aan zijn handels-‐, beroeps-‐ of ambachtelijke activiteiten.”259 Dit was enigszins 257

http://www.nbb.be/DOC/CR/CCP/Publications/Kerncijfers_CKP_NL.pdf. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 5. 259 Art. 1, 1° WCK. 258

46

Reclame bij kredietverlening⏐

verwarrend omdat het consumentenbegrip in de WCK ruimer was dan het algemeen consumenten-‐ begrip zoals omschreven in de WMPC. Volgens de WMPC kon men pas consument zijn indien men aankocht voor uitsluitend niet-‐beroepsmatige doeleinden, terwijl de WCK slechts vereiste dat een kredietovereenkomst afsloot die hoofdzakelijk voor privédoeleinden dient. De WCK hanteerde dus een ruimere definitie dan de WMPC. 127. Het Wetboek economisch recht heeft hier komaf mee gemaakt. Voortaan geldt de algemene definitie van consument, zoals ze geldt in het ganse WER: “iedere natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden die buiten zijn handels-‐, bedrijfs-‐, ambachts-‐ of beroepsactiviteit vallen.”260 De definitie van de oude WCK komt dus nagenoeg overeen met het algemene consumentenbegrip dat nu gehanteerd wordt doorheen het WER. 128. Toch kan die definitie voor moeilijkheden zorgen, vooral bij de zogenaamde “gemengde kredieten”. Het is niet altijd makkelijk na te gaan welk belang overweegt. Men zal moeten onderzoeken wat de aanvrager van het krediet precies wenst om zo te weten komen of het privé of beroepsmatig gebruik prioritair is. Wanneer duidelijk is dat het privégebruik ondergeschikt is aan het professionele gebruik, zal het WER niet van toepassing zijn.261 Het gaat hierbij om handelingen die normaliter beschouwd moeten worden als vreemd aan de handels-‐ of beroepsactiviteit. Het is niet uitgesloten dat men naast het normale privatieve gebruik, het goed of de dienst ook aanwendt in het kader van zijn handels-‐ of beroepsactiviteit, wanneer duidelijk blijkt uit de concrete omstandigheden dat dit professionele gebruik ondergeschikt is aan het privatieve gebruik.262 Men kan bijvoorbeeld denken aan een bakker die een gezinswagen koopt, die uitzonderlijk gebruikt wordt om een bestelling aan huis te leveren. 129. Het is belangrijk om op te merken dat het al dan niet private gebruik van een krediet dient te worden beoordeeld bij de aanvraag ervan. Zo besliste de arrondissementsrechtbank van Luik dat een lening die voor 70 procent aangewend was voor privédoeleinden en slechts voor 30 procent voor professionele doeleinden, onder het toepassingsgebied van de toenmalige WCK viel. Dit vonnis werd bekritiseerd omdat het verleende krediet in feite werd aangegaan voor louter professionele doel-‐ einden. Andere rechtspraak gaat hier lijnrecht tegenin. Deze stelt dat wanneer men het krediet aanwendt voor andere doeleinden dan meegedeeld, men niet van de bescherming van de regels van het WER kan genieten.263 Ook het omgekeerde geldt. Een consumentenkrediet dat werd aangegaan 260

Art. I. 1, 2° WER. Hand. Kamer 1990-‐91, nr. 1491/5, 41. 262 RvS, Parl.St. Senaat 1989-‐90, nr. 916-‐1, 170. 263 de Rb. Brugge (5 k.) 19 december 1995, AR 95/2563, onuitg.; D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 1, 1° wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 7. 261

47

⏐ Deel II

voor privédoeleinden maar tijdens de duur voor beroepsmatige doeleinden wordt aangewend, blijft van de bescherming van het WER genieten.264 M.i. dient de meerderheidsstelling te worden gevolgd. De hoedanigheid van de kredietnemer moet beoordeeld worden bij het sluiten van de overeenkomst.265 Omwille van deze reden zullen veel kredietverleners de consument op voorhand vragen naar de bestemming van het gewenste krediet. Deze verklaring zal dan de verdere kwalificatie van de overeenkomst determineren.266 130. Zoals eerder al vermeld267, speelt hier ook het bestemmingscriterium. Enkel het doel van de kredietovereenkomst is bepalend voor de kwalificatie als consument. Een handelaar die een kredietovereenkomst sluit die zal aangewend worden voor privédoeleinden, zal dus als consument worden beschouwd.268 131. Een bijzondere vraag rijst in verband met de bewijslast. In principe is het aan de consument om te bewijzen dat hij zijn kredietovereenkomst hoofdzakelijk zal aanwenden voor private doeleinden. Onder de WCK werd dit echter getemperd door het “criterium van de gewone gang van zaken”, dat inhoudt dat de consument geen bewijslast draagt voor goederen en diensten die normaal bestemd zijn voor privégebruik.269 Dit vloeide voort uit de tekst van artikel 1, 1° WCK: “(…) geacht kan worden vreemd te zijn aan zijn handels-‐, beroeps, of ambachtelijke activiteiten”. De algemene definitie van het consumentenbegrip in het WER is anders geformuleerd: “(…) die buiten zijn handels-‐, beroeps, of ambachtelijke activiteiten vallen”. Het is nu de vraag of het criterium van gewone gang van zaken met het nieuwe algemene consumentenbegrip is verdwenen. De memorie van toelichting brengt hierover geen duidelijkheid. M.i. was het enkel de bedoeling van de wetgever om de begrippen te harmoniseren, en niet om het criterium van de gewone gang van zaken te elimineren. Het criterium kan dus ook onder de nieuwe wet blijven voortbestaan. 264

Arrondrb. Brussel 6 maart 1997, TBBR 1998, 255. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 11. 266 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 1, 1° wet op het consumentenkrediet”, in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 7. 267 Supra pag. 6 randnr. 14. 268 Memorie van Toelichting, Parl.St. Senaat 1989-‐90, 916-‐1, 2; Gent 13 september 2006, RABG 2007, afl. 7, 495, noot D. BLOMMAERT; Gent 21 januari 2010, NJW 2011, afl. 236 106, noot R. STEENNOT. 269 Cass. 8 juli 1997, RD bancaire et bourse 1997, 163; D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 1, 1° wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 10. 265

48


A.1.2. Kredietgever 132. De kredietgever werd in de WCK gedefinieerd als “elke natuurlijke persoon, elke rechtspersoon of elke groep van dergelijke personen, die een krediet toestaat binnen het kader van zijn handels-‐ of beroepsactiviteiten”.270 Het WER herneemt deze definitie271, maar laat de woorden “of elke groep van dergelijke personen” weg. Deze woorden hadden geen verder juridisch nut meer en dateerden nog van de oude richtlijn inzake consumentenbescherming.272 De definitie bevat een belangrijke uitzondering. De aanbieder van een kredietovereenkomst die het voorwerp uitmaakt van een onmiddellijke overdracht of indeplaatsstelling aan een vergunninghoudende of geregistreerde kredietgever die is aangewezen in de overeenkomst, is geen kredietgever maar een krediet-‐ bemiddelaar.273 Hiermee wou de wetgever alle schijnkredietgevers uitsluiten, die een krediet-‐ overeenkomst onmiddellijk overdragen aan een derde financierder, de werkelijke kredietgever.274 133. De Belgische wetgever schijnt zich hierbij niet volledig te hebben gehouden aan de Richtlijn Consumentenkrediet. De omschrijving van het begrip “kredietgever” is eigenlijk beperkter dan hetgeen vooropgesteld wordt in de richtlijn, en de omschrijving van kredietbemiddelaar is eigenlijk ruimer dan bedoeld.275 De Raad van State wees in de voorbereidende werken van de Kamer reeds op mogelijke problemen.276 Volgens sommige auteurs had de Belgische wetgever niet de mogelijkheid om kredietovereenkomsten die het voorwerp uitmaken van een onmiddellijke overdracht of indeplaatsstelling ten gunste van een vergunninghoudende of geregistreerde kredietgever, uit te sluiten van de term “kredietgever” en toe te wijzen aan de term “kredietbemiddelaars”.277 Zij argumenteren dat de richtlijn ontegensprekelijk maximale harmonisatie voorschrijft278 en een lidstaat dus niet van de definities mag afwijken. De wetgever reageerde dat het geenszins de bedoeling was om af te wijken van de richtlijn maar om ze naar de geest te zetten van de Belgische regelgeving, meer in het bijzonder naar de typisch Belgische kredietovereenkomsten, zoals de verkoop op afbetaling met onmiddellijke overdracht van rechten aan de derde financierder. De Europese Commissie werd hierover aangeschreven, en

270

Art. 1, 2° WCK. Art. I. 9, 34° WER. 272 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 263. 273 Infra pag. 50 randnr. 134. 274 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 13. 275 Zie art. 3, b en f van de Richtlijn Consumentenkrediet. 276 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 13. 277 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 1, 2° wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 15. 278 Overweging 9 Richtlijn Consumentenkrediet. 271

49

⏐ Deel II

oordeelde dat de gemaakte afwijking van de richtlijn toegestaan was, mits men met een aantal zaken rekening hield.279 A.1.3. Kredietbemiddelaar 134. Art. I. 9, 35° omschrijft een kredietbemiddelaar als “een natuurlijke persoon of rechtspersoon die niet optreedt als kredietgever en die in het raam van zijn bedrijfs-‐ of beroepsactiviteiten tegen een vergoeding in de vorm van geld of een ander overeengekomen economisch voordeel: a) aan consumenten kredietovereenkomsten voorstelt of aanbiedt; b) consumenten anderszins dan onder a) bedoeld, bijstaat bij de voorbereiding van het sluiten van kredietovereenkomsten; c) namens de kredietgever met consumenten kredietovereenkomsten sluit. Wordt hiermee gelijkgesteld de persoon die kredietovereenkomsten aanbiedt of toestaat wanneer deze overeenkomsten het voorwerp uitmaken van een onmiddellijke overdracht of indeplaats-‐ stelling ten gunste van een andere vergunninghoudende of geregistreerde kredietgever aan-‐ gewezen in de overeenkomst.” Men moet opmerken dat de kredietgever bedoeld in c) die slechts een gedeelte van de door hem gesloten kredietovereenkomsten onmiddellijk overdraagt maar tegelijkertijd ook een gedeelte in zijn portefeuille behoudt, voor dat gedeelte mag beschouwd worden als een werkelijke kredietgever.280 135. Deze definitie stemt overeen met de oude definitie van artikel 1, 3° WCK. Onder de WCK moest men evenwel onderscheid maken tussen twee soorten kredietbemiddelaars.281 Enerzijds had men de kredietagent, die kredietovereenkomsten kon afsluiten in naam en voor rekening van één bepaalde kredietgever. Anderzijs was er de kredietmakelaar, die de mogelijkheid had om te bemiddelen bij het sluiten van kredietovereenkomsten, afkomstig van één of meerdere kredietgevers. Dit onderscheid is onder het WER beperkt veranderd. 136. De term kredietagent is vervangen door het begrip “verbonden agent”. De nieuwe definitie omschrijft een verbonden kredietagent als “een kredietbemiddelaar die handelt voor rekening van en onder de volle en onvoorwaardelijke verantwoordelijkheid van: a) slechts één kredietgever; b) slechts één groep van kredietgevers, of 279

Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 14. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 14. 281 Zie art. 62 WCK. 280

50


c) een aantal kredietgevers of groepen die niet de meerderheid van de markt vertegen-‐ woordigen.”282 Deze definitie is dus iets ruimer dan die van kredietagent, maar sluit zo aan bij het Europese begrip dat door de Richtlijn Consumentenkrediet wordt gehanteerd.283 137. Ook de definitie van kredietmakelaar is vernieuwd in het WER. De kredietmakelaar wordt nu omschreven als “de kredietbemiddelaar die geen verbonden agent is”.284 Dit houdt in dat iedereen die optreedt als kredietbemiddelaar maar niet kan aantonen dat hij “gebonden” is, voortaan beschouwd wordt als een makelaar. We moeten wel opmerken dat het begrip “kredietbemiddelaar” een generieke term vormt. Wanneer de wettekst vermelding maakt van enkel het woord “kredietbemiddelaar”, worden hiermee alle soorten kredietbemiddelaars bedoeld, met inbegrip van de verbonden agent, kredietmakelaars, subagenten, enzovoort.285

A.2. Materieel toepassingsgebied: de kredietovereenkomst 138. De kredietovereenkomst wordt door artikel I. 9, 39° WER gedefinieerd als “elke overeenkomst waarbij een kredietgever een krediet verleent of toezegt aan een consument, in de vorm van uitstel van betaling, van een lening, of van elke andere gelijkaardige betalingsregeling.” Het wetboek omschrijft vier soorten kredietovereenkomsten: de verkoop op afbetaling286, de financieringshuur287, de lening op afbetaling288 en de kredietopening.289 Men moet opmerken dat deze definitie alle mogelijke vormen van krediet omvat die aan een consument kunnen worden verleend, en niet enkel de vormen die door de wet worden benoemd.290 Het WER geeft immers geen definitie van wat een krediet nu precies inhoudt. Elke financiële verrichting tot het bekomen van een terugbetaalbare geldsom zal dus als een krediet gekwalificeerd worden en onder het toepassingsgebied vallen.291 139. Deze ruime definitie wordt genuanceerd doordat artikel VII. 3 WER enkele overeenkomsten van haar toepassingsgebied uitsluit. Sommige overeenkomsten worden volledig uit het toepassings-‐ 282

Art. I. 9, 36° WER. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 15. 284 Art. I. 9, 37° WER. 285 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 15. 286 Art. I. 9, 46° WER. 287 Art. I. 9, 47° WER. 288 Art. I. 9, 48° WER. 289 Art. I. 9, 49° WER. 290 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 1, 4° wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 28; R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 11. 291 E. WYMEERSCH, “Aspecten van het hypothecair krediet naar huidig en toekomstig recht” in KONINKLIJKE FEDERATIE VAN BELGISCHE NOTARISSEN (ed.), Kredietverlening en hypotheekleningen, Antwerpen, Kluwer, 1992, 289. 283

51

⏐ Deel II

gebied gesloten, andere slechts gedeeltelijk. Enkel de uitsluitingen die relevant zijn in het kader van deze scriptie worden aangehaald. A.2.1. Volledig uitgesloten overeenkomsten292 a. Hypothecaire kredieten 140. Een aantal welbepaalde overeenkomsten wordt volledig uit het toepassingsgebied van de wet gesloten. Ten eerste houdt het WER bepaalde regels voor aan de hypothecaire krediet-‐ overeenkomsten.293 Het gaat onder meer om de regels inzake reclame. Voor wat precies moet worden begrepen onder de noemer hypothecaire lening wordt verwezen naar de volgende paragraaf.294 Bepalingen inzake reclame van de hypothecaire kredieten hebben voorrang als lex specialis ten opzichte van de reclamebepalingen voor de andere kredietovereenkomsten die onder het toepassingsgebied van de wet vallen. De specifieke regels voor een hypothecair krediet kunnen dus nooit cumulatief van toepassing zijn met de regels inzake consumentenkrediet.295 Slechts uitzonderlijk zal een hypothecair krediet toch onder de regelgeving inzake “gewone” consumenten-‐ kredieten vallen, met name wanneer zij geen betrekking heeft op een vastgoedtransactie. Het kan bijvoorbeeld gaan om een hypothecaire lening die geen betrekking heeft op een vastgoedtransactie en waarbij tot waarborg een hypotheek wordt gevestigd op een niet in België gelegen onroerend goed296, of de financiering van een dure wagen, boot of beleggingen.297 b. Bepaalde kredietkaarten 141. In de tweede plaats worden de kredietovereenkomsten uitgesloten zonder interest, waarbij het opgenomen krediet binnen een termijn van twee maanden wordt terugbetaald en de kredietgever kosten vraagt die lager zijn dan 4,17 euro op maandbasis.298 Deze uitsluiting is er gekomen ter uitvoering van de Richtlijn Consumentenkrediet, in de mate dat het gaat om kredietovereenkomsten die terugbetaalbaar zijn binnen de drie maanden met verwaarloosbare kosten. De richtlijn associeert die kosten met de klassieke kredietkaarten299, waarbij aan het eind van de maand een afrekening

292

Art. VII. 3, §2 WER. Art. VII. 2, §2, 2°, tweede lid WER. 294 Infra pag. 80 randnr. 217 e.v. 295 R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 15. 296 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 3 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 139. 297 R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 15. 298 Art. VII. 3, §2, 3° WER. 299 Overweging 13 van de Richtlijn Consumentenkrediet, die verwijst naar “deferred debet cards”. 293

52


volgt en om betaling wordt gevraagd.300 De Belgische wetgever heeft die termijn teruggebracht op twee maanden, omdat dit overeenstemt met de termijn waarbinnen de afrekening van de krediet-‐ kaart in de praktijk terugbetaalbaar is. 142. De kredietgever mag slechts kosten vragen die lager zijn dan 4,17 euro op maandbasis. De term “kosten” slaat op alle totale kosten van het krediet voor de consument.301 Dit belet niet dat een kredietgever een bijdrage vraagt per jaar. Men moet dan wel rekening houden met het feit dat de kredietgever slechts een bedrag kan vragen dat lager is dan twaalf maal de maximum maandbijdrage, oftewel 50,04 euro.302 143. Men kan zich de vraag stellen of het wenselijk is dat deze “standaard” kredietkaarten uit het toepassingsgebied van de wet worden gesloten. Een kredietkaart kan de facto immers ook gebruikt worden om een krediet aan te gaan. Men kan bijvoorbeeld met de kredietkaart een aankoop verrichten die men eigenlijk niet direct kan terugbetalen, of een grote som geld afhalen die men niet zomaar op zijn rekening heeft staan. Consumenten in financiële moeilijkheden die op deze manier hun afrekening van hun kredietkaart niet kunnen betalen, worden zo in feite niet door de wet beschermd. Dit lijkt niet te stroken met de ratio legis van de wet.303 144. Deze uitsluiting geldt evenwel enkel ten opzichte van de “standaard” kredietkaarten, waarbij aan het eind van de maand een afrekening volgt die terugbetaalbaar is binnen een bepaalde termijn. Er bestaan ook talloze andere vormen van kredietkaarten, waarbij men de mogelijkheid heeft om de gemaakte schuld gespreid terug te betalen in meerdere schijven.304 Deze vormen van krediet-‐ verstrekking blijven wel onder het toepassingsgebied van de wet vallen, omdat hierbij ook interesten verschuldigd zijn en de terugbetalingstermijn de twee maanden zal overschrijden. A.2.2. Gedeeltelijk uitgesloten overeenkomsten 145. Het wetboek geeft in haar artikel VII. 3, §3 een lijst met soorten kredietovereenkomsten waarop haar bepalingen slechts gedeeltelijk van toepassing zijn. Inzake kredietpromotie kan hier een extra onderverdeling gemaakt worden. Enerzijds hebben we kredietovereenkomsten waarop de bepalingen van het wetboek slechts gedeeltelijk van toepassing zijn, maar de bepalingen omtrent kredietpromotie wel volledig gelden. Anderzijds zijn er de bepalingen inzake geoorloofde 300

Meestal wordt het bedrag via een domiciliëring van de rekening van de consument gedebiteerd. Art. VII. 3, §2, 3° in fine en art. I. 9, 42° WER. 302 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 3 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 136. 303 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “De nieuwe wet consumentenkrediet en de kredietopening: een afdoende bescherming voor de consument?, TBH 2011, afl. 3, 8-‐9. 304 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 24. 301

53

⏐ Deel II

debetstanden op een rekening en overschrijdingen, waarop ook de bepalingen inzake kredietpromo-‐ tie slechts gedeeltelijk van toepassing zijn. a. Overeenkomsten volledig onderworpen aan de bepalingen omtrent kredietpromotie 146. De eerste categorie betreft kredietovereenkomsten waarvoor sommige bepalingen van de wet niet gelden, maar waarop de bepalingen inzake kredietpromotie wel volledig van toepassing zijn. Het gaat over: §

Kredietovereenkomsten voor een waarde van minder dan 200 euro.305

§

Consumentenkredietovereenkomsten die erin voorzien dat de kredietgever en de consument regelingen voor uitstel of aflossing treffen als de consument zijn verplichtingen op grond van de oorspronkelijke kredietovereenkomst niet is nagekomen, en: a) met deze regelingen een rechtsvordering tot ingebrekestelling zou kunnen worden vermeden, en b) de voorwaarden voor de consument daardoor niet ongunstiger worden dan de voorwaarden van de oorspronkelijke kredietovereenkomst.306 Deze voorwaarde veronderstelt dat er geen bijkomende kosten mogen worden opgelegd en dat het jaarlijks kostenpercentage niet mag stijgen.307

§

Kredietovereenkomsten gesloten met een beleggingsonderneming bedoeld in de wet van 2 augustus 2002 of met een kredietinstelling bedoeld in artikel 1, tweede lid, 1°, van de wet van 22 maart 1993 op het statuut en het toezicht op de kredietinstellingen waarbij een belegger transacties kan verrichten op een of meer van de financiële instrumenten bedoeld in artikel 2, 1° van de wet van 2 augustus 2002 en waarbij de beleggingsonderneming of de kredietinstelling die het krediet verleent, bij deze transactie betrokken is.308 Men kan hierbij denken aan een cliënt die aan zijn bank een order geeft om bepaalde effecten aan te kopen en waarbij de bank krediet verleent voor deze aankoop.309 Het is daarbij niet voldoende dat de kredietgever kennis heeft van het project van de consument om te investeren in

305

Art. VII. 3, §3, 1° WER. Art. VII. 3, §3, 6° WER. 307 R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 25. 308 Art. VII. 3, §3, 5° WER. 309 R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 25. 306

54


financiële instrumenten. De kredietgever dient in zekere mate betrokken te zijn in de investering die de consument wil doen.310 Kredietovereenkomsten vastgesteld bij authentieke akte die betrekking hadden op een bedrag van 75.000 euro of meer, werden onder de WCK ook onder deze categorie gebracht.311 Het WER vermeldt deze uitsluiting echter niet meer. Nochtans is deze exceptie ook voorzien in de Richtlijn Consumentenkrediet.312 Het lijkt erop dat de wetgever deze uitsluiting bij het opstellen van het Wetboek economisch recht over het hoofd heeft gezien. Kredietovereenkomsten van meer dan 75.000 euro vallen nu ook volledig binnen het toepassingsgebied van de bepalingen van het con-‐ sumentenkrediet. b. Geoorloofde debetstanden en overschrijdingen 147. Daarnaast is er de regeling omtrent de geoorloofde debetstanden op een rekening en de overschrijdingen. Een geoorloofde debetstand wordt door het WER omschreven als de uitdrukkelijke mogelijkheid die een kredietgever aan de consument biedt om bedragen op te nemen die het beschikbare tegoed op de hiermee verbonden betaalrekening te boven gaat.313 Een geoorloofde debetstand betreft dus steeds een uitdrukkelijke kredietovereenkomst, die de consument een contractueel recht op krediet verleent.314 Men dient op te merken dat de geoorloofde debetstand enkel betrekking kan hebben op zichtrekeningen verstrekt door kredietinstellingen, zij is dus niet mogelijk bij rekeningen van postorderbedrijven of kredietkaartmaatschappijen.315 148. Artikel VII. 3, §3 WER bepaalt dat wanneer de geoorloofde debetstand binnen de maand moet worden afgelost, enkel artikel VII. 68 WER inzake kredietpromotie van toepassing is. Wanneer de geoorloofde debetstand op verzoek van de kredietgever binnen de drie maand moet worden afgelost, gelden enkel artikelen VII. 64, §1, eerste lid, 1° tot 3°, en §2, VII. 65 en VII. 66, VII. 67. Naar Belgisch recht zijn debetstanden die terugbetaalbaar zijn op verzoek van de kredietgever echter niet mogelijk.316

310

D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 3 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 150. 311 Art. 3 §2, tweede lid WCK. 312 Art. 2.2. c) Richtlijn Consumentenkrediet. 313 Zie art. I. 9, 52° WER. 314 F. VAN DER HERTEN, “De omzetting in het Belgisch recht van de nieuwe Europese richtlijn inzake consumentenkrediet” in Liber Amicorum Achilles Cuypers, Gent, Larcier, 2009, 280. 315 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 20. 316 Art. VII. 210, 3° WER; D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 3 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 40, 147.

55

⏐ Deel II

149. Een overschrijding onderscheidt zich van een geoorloofde debetstand doordat het geen uitdrukkelijk contractueel recht betreft om krediet te kunnen opnemen. Het gaat wel om een stilzwijgende aanvaarding van de kredietgever.317 Op overschrijdingen zijn inzake kredietpromotie zijn enkel de bepalingen VII. 64, §2, VII. 65 en VII. 66, VII. 68 WER van toepassing.

A.3. Territoriaal toepassingsgebied 150. De afbakening van het territoriaal toepassingsgebied is van belang, omdat de Belgische regeling van consumentenkredietovereenkomsten enkele bijzondere bepalingen bevat. Een Belgische krediet-‐ gever mag bijvoorbeeld enkel krediet verlenen wanneer hij er redelijkerwijze mag van uitgaan dat de consument zijn krediet ook zal kunnen terugbetalen. Ook vergoedingen die de consument bij wanprestatie verschuldigd is, zijn onderworpen aan een aparte regeling.318 151. Art. VII. 2, §2 WER bepaalt dat de wet van toepassing is op de kredietovereenkomsten gesloten met een consument die in België zijn gewone verblijfplaats heeft, op voorwaarde dat 1° de kredietgever zijn commerciële of beroepsactiviteiten in België ontplooit, of 2° dergelijke activiteiten met ongeacht welke middelen richt op België of op verscheidene landen, met inbegrip van België, en de overeenkomst onder die activiteiten valt. Dit artikel is rechtstreeks overgenomen uit de WCK319 en bracht daarmee het toepassingsgebied van de wet in overeenstemming met de verwijzingsregel van de Rome I-‐Verordening.320 152. Een rechtskeuze door de partijen is mogelijk, maar die mag er evenwel niet toe leiden dat de consument de bescherming verliest welke hij geniet op grond van bepalingen van het Belgische recht waarvan niet bij overeenkomst kan worden afgeweken.321 Dit wil zeggen dat wanneer de bepalingen inzake consumentenkrediet van het WER van toepassing zijn, de keuze voor een ander rechtstelsel er niet toe kan leiden dat de consument de bescherming geboden door het WER kan verliezen.322 153. De kredietgever moet zijn gewone verblijfplaats hebben in België. Dit is een feitelijk criterium, het is met andere woorden niet noodzakelijk dat de kredietgever in België is gedomicilieerd. Daarnaast moet hij zijn activiteiten in België ontplooien. Dit wil zeggen dat de kredietgever in België

317

M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “De nieuwe wet consumentenkrediet en kredietopeningen: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, 194. 318 R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 28. 319 Art. 2, lid 1 WCK. 320 Verordening (EG) nr. 593/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 2008 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomsten (Rome I), Pb.L. 4 juli 2008, afl. 177, 6. 321 Art. VII. 2, §3 WER. 322 R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 28.

56


is gevestigd, of in België een bijkantoor heeft geopend.323 Wanneer dit niet het geval is, is de Belgische regeling slechts van toepassing wanneer de kredietgever zijn activiteiten op de Belgische markt richt. Dit criterium is door het Hof van Justitie verduidelijkt en houdt in dat de kredietgever vóór het sluiten van een overeenkomst, de wil moet hebben gehad om met Belgische consumenten te contracteren. Deze wil kan expliciet geuit worden (bv. door het rechtstreeks zenden van een kredietaanbod naar een Belgische consument), maar ook impliciet (bijvoorbeeld doordat de website vertaald is naar het Nederlands, het telefoonnummer door een internationaal kengetal voorafgegaan wordt, de munteenheid waarin men krediet aanbiedt, enzovoort).324 Wanneer een Belgische consument bijvoorbeeld een kredietovereenkomst afsluit met een Duitse kredietgever via het internet (de website in het Nederlands met .be domeinnaam, en de kredietovereenkomst is op-‐ gesteld in het Nederlands), zal de consument bescherming genieten van het WER. Dit is echter niet het geval wanneer de Belgische consument de overeenkomst in Duitsland afsluit in kantoor van de kredietgever. De kredietovereenkomst moet vallen onder de activiteiten die de kredietgever in België verricht.325

B. RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE RECLAME 154. Het WER bevat een opsomming van een aantal verplichte vermeldingen die een advertentie moet bevatten (B.1.). De wetgever wou zo advertenties objectiever en informatiever maken. Daarnaast bevat het ook een lijst met verboden vormen van reclame (B.2.). Het wetboek somt vervolgens ook een aantal regels op inzake leuren, die ten opzichte van de WCK zijn herschikt en uitgebreid (B.3.). Het hoofdstuk over kredietpromotie wordt afgesloten met een nieuwe bepaling, die kortingen of andere financiële voordelen verbonden aan aankopen met een kredietkaart of een betaalinstrument verbiedt (B.4.). Deze bepalingen worden achtereenvolgens besproken.

B.1. Verplichte vermeldingen bij kredietpromotie 155. Artikel 64 WER neemt het oude artikel 5 van de WCK quasi onveranderd over.326 Dit artikel bevat de standaardinformatie die in reclame moet worden opgenomen, zoals bepaald in de Richtlijn 323

R. STEENNOT, “Grensoverschrijdende consumentenovereenkomsten” in Nieuw Internationaal Privaatrecht: meer Europees, meer globaal. XXXVe Postuniversitaire Cyclus Delva 2009, Mechelen, Kluwer, 2009, 345; R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 29. 324 HvJ 7 december 2010, zaak C-‐585/08 en zaak C-‐144/09, Pammer t. Schlüter en Alpenhof t. Heller, http://curia.europa.eu; R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 29. 325 A. LOPEZ-‐TARRUELLA MARTINEZ, “International consumer contract in the new Rome I Regulation: how much does the regulation change?”, REDC 2007-‐2008, 354; R. STEENNOT, “Toepassingsgebied Van De Wet Consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering, Antwerpen, Intersentia, 2012, 30. 326 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25.

57

⏐ Deel II

Consumentenkrediet.327 De richtlijn legt in dit verband maximale harmonisatie op. Men kan deze verplichte vermeldingen opsplitsen in enerzijds deze voor reclame waarin een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet voor de consument worden vermeld328, en anderzijds alle overige reclame.329 156. Het is te verwachten dat deze bepalingen in de toekomst minder belang zullen hebben. De wetgever heeft immers de bedoeling om alle reclameboodschappen ex ante te laten controleren door een nog op te richten autoriteit ter bescherming van de financiële consument. Vandaag is het namelijk vaak zo dat de consument niet kan bewijzen dat de regels omtrent krediet-‐promotie geschonden zijn: hij kan zelf amper de reclame voorleggen die hem deed besluiten om een krediet aan te gaan330, laat staan dat hij het causale verband tussen de promotie en het sluiten van zijn overeenkomst kan aantonen.331 Een voorafgaande controle op alle kredietreclames kan dit verhelpen. B.1.1. Reclame met vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet 157. Het begrip “reclame” slaat op de term zoals bepaald in boek I van het wetboek.332 Zoals eerder besproken333 dient de term zeer ruim geïnterpreteerd te worden. Krantenadvertenties, folders die aan huis worden bedeeld, tv-‐ en radioreclame, het versturen van mailings en reclamepanelen vallen allen onder de noemer van de definitie. Ook bij het adverteren voor een kredietovereenkomst op de eigen website, of via “bannering” elders op het internet moeten de wetsbepalingen gerespecteerd worden. Enkel indien de reclame niet de toekenning van krediet tot doel heeft, maar enkel algemene reclame is om de naamsbekendheid op te krikken, valt zij buiten het toepassingsgebied. Dit is vaak het geval bij sportsponsoring, bijvoorbeeld door Cofidis in het wielrennen.334 a. Te vermelden informatie 158. Alle reclame waarin een rentevoet of cijfers betreffende kosten van het krediet worden vermeld, dienen volgende standaardinformatie te bevatten335:

327

Art. 4.1 en 4.2 Richtlijn Consumentenkrediet. Art. VII. 64, §1 WER. 329 Art. VII. 64, §2 WER. 330 Denk daarbij aan een radio-‐ of televisiespot, een banner op het internet, enzovoort. 331 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Larcier, Gent, 2011, 24. 332 Art. I. 8, 13° WER. 333 Supra pag. 10 randnr. 24 e.v. 334 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 11. 335 Art. VII. 64 §1, lid 1 WER. Deze bepaling is evenwel niet van toepassing op geoorloofde debetstanden op een rekening die binnen de maand dienen te worden terugbetaald, zie: art. VII. 3 §3 WER. 328

58


1° de debetrentevoet, vast en/of veranderlijk, alsook nadere informatie over eventuele kosten die in de totale kosten van het krediet voor de consument zijn opgenomen; Naast de debetrentevoet moeten zowel de kosten, alsook de zaken waarop deze kosten betrekking hebben, vermeld worden. Wanneer de consument bijvoorbeeld bij de aanvraag van een bepaald krediet ook een verplichte schuldsaldoverzekering moet afsluiten, dient dit ook vermeld te worden samen met het bedrag ervan.336 2° het kredietbedrag; Het kredietbedrag wordt door artikel I. 9, 65° WER omschreven als “het plafond of de som van alle bedragen die op grond van een kredietovereenkomst beschikbaar worden gesteld”. In de bepaling wordt verder verduidelijkt dat het kredietbedrag dient te worden gebaseerd op “het gemiddelde kredietbedrag dat, naargelang het soort van kredietovereenkomst waarvoor reclame wordt gemaakt, representatief is voor de aanbieding van de kredietgever of de kredietbemiddelaar”.337 De wetgever probeert hier duidelijk te voorkomen dat kredietgevers of kredietbemiddelaars de consumenten proberen te overhalen met onrealistische voorbeelden in hun advertenties.338 Toch lijkt volgens DE MUYNCK de concrete invulling van deze bepaling niet steeds voor de hand liggend. Wanneer de reclame betrekking heeft op een krediet voor de financiering van een bepaald goed of een bepaalde dienst vormt zich geen probleem. Het is bijvoorbeeld duidelijk wanneer men promotie maakt voor een autofinanciering dat een lening van 3.000 euro niet zal volstaan. De gemiddelde autofinanciering overschrijdt dit bedrag immers ruimschoots. Dergelijke afweging is minder evident wanneer het bijvoorbeeld gaat over een gewone lening op afbetaling.339 Toch zal in dat geval de kredietgever of de kredietbemiddelaar eerst moeten nagaan wat het gemiddelde kredietbedrag is dat representatief is voor de betrokken kredietvorm.340 Bij een kredietopening is het representatieve bedrag steeds het plafond van de kredietopening. Als dit plafond nog onbepaald is, wordt het geacht vast te liggen op 1.500 euro.341 3° het jaarlijkse kostenpercentage;

336

D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 13. 337 Art. VII. 64 §1, lid 3 WER. 338 Memorie van Toelichting, Parl.St. 2009-‐10, nr. 2468/001, 30. 339 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 25. 340 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 14. 341 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 30-‐31.

59

⏐ Deel II

Het jaarlijkse kostenpercentage of JKP wordt door art. I. 9, 42° WER omschreven als “het percentage dat de gelijkheid uitdrukt op jaarbasis van de geactualiseerde waarden van het geheel van de verbintenissen van de kredietgever (kredietopnemingen) en de consument (aflossingen en totale kosten van het krediet voor de consument), bestaand of toekomstig. Het omvat met andere woorden de interesten en andere kosten verbonden aan de kredietovereenkomst. De berekening ervan geschiedt op de wijze door de Koning bepaald aan de hand van elementen die Hij aanduidt. De Koning heeft deze regels uitgewerkt in het KB van 4 augustus 1992.342 4° de duur van de kredietovereenkomst; In het geval van een kredietopening zal men de exacte duur van de overeenkomst niet op voorhand kennen en kan ze dus niet in de reclame opgenomen worden. Het KB van 4 augustus 1992 somt in haar artikel 4, §3 enkele veronderstellingen op die de adverteerder in zijn reclame kan gebruiken. Men verwijst in de reclame naar de veronderstelling uit het KB en verwijst naar de duur van de kredietovereenkomst die ingevolge deze gebruikte veronderstelling wordt verkregen.343 5° in geval van een krediet in de vorm van uitstel van betaling voor een bepaald goed of een bepaalde dienst, de contante prijs en het bedrag van eventuele voorschotten; en 6° in voorkomend geval, het totale door de consument te betalen bedrag en het bedrag van de afbetalingstermijnen. 159. Daarnaast vermeldt elke reclame inzake consumentenkrediet verplicht de waarschuwings-‐ boodschap: “Let op, geld lenen kost ook geld”.344 Ook onder de WCK was dit reeds het geval, maar enkel wanneer het ging om reclame waarin geen cijfers met betrekking tot kosten van het krediet werden vermeld. De verplichte vermeldingen moesten dus niet gecumuleerd worden met de waarschuwingsboodschap. Dit onderscheid is in het WER weggevallen. Men kan zich afvragen of het opleggen van een bijkomende waarschuwing niet in strijd is met het principe van de maximale harmonisatie dat de Richtlijn Consumentenkrediet voorschrijft. De Europese Commissie heeft daaromtrent gemeld dat het opleggen van een dergelijke bijkomende waarschuwing aanvaardbaar is.345 Ook andere lidstaten voorzien in een dergelijke bepaling. De Koning bepaalt de grootte van de lettertekens van deze boodschap. Wat betreft auditieve reclame moet de boodschap ook voorzien worden, maar wordt niet in verdere criteria door de Koning voorzien. 342

Koninklijk besluit van 4 augustus 1992 betreffende de kosten, de percentages, de duur en de terugbetalings-‐ modaliteiten van het consumentenkrediet, BS 8 september 1992. Hierna verkort: KB van 4 augustus 1992. 343 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 15. 344 Art. VII. 64 §2 WER. 345 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25.

60


b. Bijkomende verplichtingen voor bepaalde kredieten 160. Op advertenties voor kredieten die worden aangeboden door een kredietbemiddelaar rust een bijkomende verplichting. Een kredietbemiddelaar dient in zijn reclame de consument steeds op de hoogte te brengen van zowel zijn hoedanigheid als van de aard en de draagwijdte van zijn bevoegdheden. Vreemd genoeg is deze bepaling niet opgenomen bij de regels omtrent krediet-‐ promotie, maar in een aparte onderafdeling.346 Men moet een onderscheid maken tussen de kredietmakelaar en de verbonden agent. Een kredietmakelaar mag zijn activiteiten enkel uitvoeren in eigen naam.347 Dit slaat ook op het voeren van reclame. Wanneer kredietgevers waarvoor de makelaar bemiddelt in de advertentie worden vermeld, zal dit dus de eventuele toets van het verbod op oneerlijke handelspraktijken moeten doorstaan. Anders is het voor verbonden agenten: zij zijn niet gehouden om enkel in eigen naam reclame te voeren, maar moeten op al hun advertenties348 elementen ter identificatie van de kredietgever aangeven.349 161. Wanneer een kredietgever eist dat een bepaalde nevendienst verplicht is om een krediet aan de geadverteerde voorwaarden af te sluiten, moet de adverteerder deze kosten opnemen in het JKP.350 Wanneer het niet mogelijk is om de kosten van deze nevendienst op voorhand te bepalen, dan moet de consument in de advertentie op de hoogte worden gebracht van die verplichting en van het jaarlijkse kostenpercentage op duidelijke, beknopte, opvallende en desgevallend hoorbare wijze.351 c. Weergavemodaliteiten -‐ Duidelijk, beknopt en opvallend 162. De verplichte vermeldingen moeten op duidelijke, beknopte, opvallende en desgevallend hoorbare wijze worden vermeld, aan de hand van een representatief voorbeeld.352 Dit wordt hieronder toegelicht. 163. De vereisten van duidelijkheid en beknoptheid zijn aan elkaar verknocht. Wanneer informatie niet beknopt wordt weergegeven, zal dat er immers toe leiden dat zij voor de consument onbegrijpelijk is, en omgekeerd. Overvloedige informatie leidt juist tot desinformatie.353 Duidelijk en 346

Art. VII. 73 WER. Art. VII. 112 §2 WER. 348 De wet schrijft: “(…) op al hun documenten bestemd voor het cliënteel”. Hier behoort ook reclame toe. Zie daarover: V. COLAERT, E. TERRYN, “Kredietpromotie”, in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, 72. 349 Art. VII. 73, tweede lid WER; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 26. 350 Art. VII. 64 §1, eerste lid, 1° WER. 351 Art. VII. 64 §3 WER. 352 Art. VII. 64 §1, eerste lid WER. 353 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 27. 347

61

⏐ Deel II

beknopt betekent dat de reclame voor de consument geen twijfel laat bestaan over de aangeboden dienst, in de vorm en wijze waarop deze wordt aangeboden. Dit gaat zelfs verder en houdt in dat bepaalde gegevens in de advertentie aan de consument niet mogen worden onthouden.354 Men moet opmerken dat reclame één ondeelbaar geheel is. Men mag de advertentie niet spreiden over meerdere deeltjes.355 De vereiste van opvallen spreekt voor zich. De Koning heeft hieromtrent de bevoegdheid om bepaalde minimum lettergroottes voor verplichte vermeldingen vast te stellen, dit wordt verder besproken.356 164. Alle verplicht te vermelden informatie dient volgens artikel VII. 64 §1, eerste lid WER te worden verstrekt aan de hand van een representatief voorbeeld. Het vroegere artikel 7 van het KB van 4 augustus 1992 bepaalde dat dit moest worden begrepen als “een voorbeeld dat goed zichtbaar en in klare en verstaanbare bewoordingen aanduidt van welke veronderstellingen en van welke bijzondere bepalingen in de kredietovereenkomst gebruik wordt gemaakt om het jaarlijkse kostenpercentage te bepalen.” Dit artikel werd echter opgeheven door het KB van 21 juni 2011, dat niet langer een definitie bepaalt. Noch de WER, noch een uitvoeringsbesluit definiëren vandaag dit begrip.357 -‐ Lettergrootte 165. Het WER bepaalt dat in geval van geschreven reclame de Koning de bevoegdheid heeft om regels in te voeren met betrekking tot de grootte van de lettertekens van bepaalde vermeldingen.358 Deze bepalingen zijn erg gedetailleerd en neigen volgens sommige auteurs naar “regelnevelarij”.359 Artikel VII. 64, §1 WER is uitgevoerd door het KB van 21 juni 2011.360 Het deelt de verplichte vermeldingen op in twee categorieën met bijhorende lettergroottes, en legt specifieke voorwaarden op voor zogenaamde “balloonkredieten”.361 Ondanks het feit dat een minimum lettergrootte 354

Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 32. Bij geschreven advertenties mag men bijvoorbeeld niet verwijzen naar een verdere pagina om de voorwaarden van het aanbod te raadplegen. Ook bij auditieve reclame mag men niet verwijzen naar de website om kennis te krijgen van de voorwaarden van het aanbod. Zie: M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 28. 356 Infra randnr. 165. 357 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 17. 358 Art. VII. 64 §1, tweede lid WER. 359 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 16. 360 Art. 14, §1 en 2 Koninklijk besluit van 21 juni 2011 tot wijziging van verschillende besluiten inzake consumenten-‐krediet en tot uitvoering van de artikelen 5, § 1, tweede lid, en § 2, en 15, derde lid, van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 29 juni 2011. Hierna verkort: KB van 21 juni 2011. 361 Balloonkredieten zijn promotionele kredietovereenkomsten die betrekking hebben op een betalingsregeling waarbij er zeer lage termijnbedragen gelden gedurende de initiële looptijd van de kredietovereenkomst, en een of meerdere hoge termijnbedragen op het einde van de overeenkomst. De consument is gedwongen om hetzij het gefinancierde goed in te leveren of een nieuw krediet aan te gaan om de terugbetaling van het laatste termijnbedrag te kunnen financieren. Dergelijke betalingsregelingen hebben tot gevolg dat het te vermelden JKP veel lager uitkomt dan wanneer er een 355

62


bepaald wordt, kunnen we vaststellen dat sommige verplichte vermeldingen toch nog steeds verdonkeremaand worden, door bijvoorbeeld een zeer licht lettertype te gebruiken of ze strategisch te positioneren. Zij zullen dan echter niet voldoen aan de vereisten van duidelijkheid en opvallendheid. d. Auditieve reclame en kredietpromotie via het internet 166. Men zou kunnen vermoeden dat tv-‐ of radiospots (waarbij de advertentie wordt beperkt in tijd), of reclame in folders of via banners (waarbij de advertentie wordt beperkt in ruimte) niet alle opgesomde gegevens moet bevatten. Artikel VI. 99, §3 WER bepaalt immers dat bij de beoordeling van het oneerlijk karakter van een handelspraktijk rekening wordt gehouden met dergelijke beperkingen, alsook met maatregelen die de onderneming heeft genomen om informatie langs andere wegen ter beschikking van de consument te stellen.362 Deze stelling gaat niet op voor het consumentenkrediet. Ook reclamemedia met beperkingen in tijd en ruimte dient alle wettelijk verplichte gegevens te vermelden. Artikel VII. 64 §1, eerste lid WER bepaalt immers dat alle reclame de gegevens moet bevatten. Op grond van het principe “lex specialis derogat generali” heeft laatstgenoemde bepaling, dat een bijzondere regel behelst inzake consumentenkredietovereen-‐ komsten, voorrang op de algemene bepaling van het boek inzake marktpraktijken.363 167. Art. VII. 64 §1, eerste lid WER bepaalt dat de verplichte vermeldingen op “desgevallend hoorbare wijze” moeten aangegeven worden. Het is duidelijk dat hiermee bedoeld wordt dat auditieve reclames ook aan alle verplichte vermeldingen onderworpen zijn.364 Sommige auteurs vragen zich m.i. terecht af of dit economisch en juridisch gezien wel een goede zaak is. De kostprijs van reclametijd is reeds hoog, en wanneer men op korte tijd een overvloed aan wettelijk verplichte informatie op de consument afstuurt kan men zich afvragen of hij hier niet door misleid kan worden.365

betalingsregeling met gelijke bedragen zou worden afgesproken. De reclame verdoezelt doorgaans ook de grootte van dat laatste termijnbedrag. Zie daarover het verslag aan de Koning bij art. 14, §2, 2° van het Konninklijk Besluit van 21 juni 2011, BS 29 juni 2011; D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet”, in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 17. 362 Supra pag. 32 randnrs. 93-‐94. 363 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen Kluwer, 2012, afl. 38, 18. 364 De wetgever vond op dit vlak de bewoordingen van de Richtlijn Consumentenkrediet onvoldoende en wou duidelijkheid scheppen. Zie: Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001, 30. 365 T. VAN DYCK, “De hervormde wet op het consumentenkrediet – kritische analyse van het vernieuwde ‘algemeen deel’ van de WCK”, RW 2004, 690; V. COLAERT, E. TERRYN, “Kredietpromotie”, in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, Die Keure, 2007, 39; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 27.

63

⏐ Deel II

168. Op het internet is het gebruik van promotionele banners zeer veelvoorkomend. Een banner is een kleine reclameboodschap op een website, waar eventueel geïnteresseerde consumenten kunnen op klikken en zo terechtkomen op de website van de adverteerder. Men zou zich ook hier kunnen afvragen of een kleine banner ook alle verplichte vermeldingen moet bevatten. Dit is het geval. Banners vallen ontegensprekelijk onder de noemer van de definitie van reclame zoals bepaald in boek I van het WER, en daarenboven wordt bepaald dat alle reclame de verplichte gegevens moet bevatten.366 B.1.2. Reclame waarin geen rentevoet of cijfer met betrekking tot de kosten van het krediet wordt vermeld 169. Reclame die geen melding maakt van een rentevoet of cijfers met betrekking tot de kosten van het krediet, moet de slogan “Let op, geld lenen kost ook geld” vermelden.367 Deze waarschuwing heeft de bedoeling om consumenten te sensibiliseren inzake de financiële consequenties van krediettransacties, en te verhinderen dat de consument krediet opneemt zonder dit als zodanig te ervaren.368 Consumenten zijn immers vaak niet op de hoogte van de aan hun kredietovereenkomst verbonden kosten.369 Ook hier is enkel reclame voor geoorloofde debetstanden op een rekening die binnen een maand moeten worden terugbetaald, vrijgesteld van deze verplichting.370 170. De wetgever heeft in het geval van geschreven reclame eveneens regels ingevoerd wat betreft de grootte van de lettertekens.371 Bij auditieve reclame zijn geen verdere regels door de Koning bepaald maar het is duidelijk dat ook deze de slogan verplicht moet opnemen.372 Eveneens geldt hier de regel dat beperkingen qua ruimte of tijd van het gebruikte reclamemedium geen afbreuk doen aan de verplichte vermelding.373

366

Art. VII. 64 §1, eerste lid en art. I. 8, 13° WER; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 28. 367 Art. VII. 64 §2 WER. 368 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “De nieuwe wet consumentenkrediet en de kredietopening: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, afl. 3, 200. 369 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 28. 370 Art. VII. 3 §3 WER. 371 Art. 14 §3, eerste lid KB van 21 juni 2011, dat bepaalt dat de slogan minimaal 4% van de hoogte van de adverten-‐ tieruimte dient te bedragen met een minimale lettergrootte van 7 punten; art. 14 §3, tweede lid KB van 21 juni 2011 dat bepaalt dat wanneer de reclame vermeldingen maakt die verwijzen naar het goedkope karakter van een gepromoot krediet (zoals “goedkope lening”, “laag JKP”, “lage kosten”, “koop nu en betaal later”, enzovoort), de slogan minstens dezelfde lettergrootte moet hebben als de grootte van de gebruikte lettertekens voor de voornoemde bewoordingen; art. 14 §3, derde lid KB van 21 juni 2011 dat regels stelt voor de slogan bij het gebruik van banners. Zie daarover ook: D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 38, 19. 372 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. 373 Supra pag. 32 randnrs. 93-‐94 en pag. 63 randnr. 166.

64


171. Wanneer de reclame uitgaat van een kredietbemiddelaar, moet dit ook uitdrukkelijk worden vermeld.374 De bemiddelaar moet in zijn reclame de consument steeds op de hoogte brengen van zowel zijn hoedanigheid als van de aard en draagwijdte van zijn bevoegdheden.375 B.2. Verboden vormen van kredietpromotie 172. Artikelen VII. 65 en VII. 66 WER verbieden een aantal specifieke vormen van reclame en zijn een bijna letterlijke overname van artikel 6 WCK.376 Met de omzetting van de Richtlijn Consumentenkre-‐ diet werd de vraag gesteld of lidstaten vrij zijn om bijkomende bepalingen in te voeren. Een aantal auteurs waren van mening dat “reclame” een aspect was dat door de Richtlijn Consumentenkrediet volledig geharmoniseerd was en bijgevolg niet onderhevig kon zijn aan afwijkende bepalingen van de lidstaten.377 Andere auteurs zijn hier echter niet mee akkoord.378 Zij zijn van oordeel dat de Richtlijn Consumentenkrediet uitsluitend reclamegeboden viseert en niet de reclameverboden. Zo konden de verbodsbepalingen worden behouden, aangezien de richtlijn enkel de reclamegeboden maximaal harmoniseert.379 173. We kunnen een onderscheid maken tussen reclame die zich specifiek richt op bepaalde aspecten en reclame die misleidt. B.2.1. Reclame die specifiek gericht is op bepaalde aspecten 174. De exacte invulling van “specifiek gericht op” ligt niet voor de hand. Het is namelijk nogal evident dat kredietpromotie de bedoeling heeft de consument aan te zetten tot het opnemen van krediet. Bovendien beoogt een consumentenkrediet het opvangen van tijdelijke liquiditeits-‐ problemen. De reclame heeft dus ook logischerwijze als doelgroep mensen die af en toe dergelijke liquiditeitsschokken ervaren. Het heeft weinig zin reclame te voeren bij huishoudens die nooit dergelijke problemen ondervinden.380 Is er dan wel ruimte om reclame te voeren voor consumenten-‐ kredieten? Deze vraag kan positief beantwoord worden. Hoewel de grens tussen wat geoorloofd en 374

Art. VII. 73 WER. Supra pag. 61 randnr. 160. 376 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. 377 V. COLAERT, E. TERRYN, “Kredietpromotie” in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, 10; 378 R. STEENNOT, M. DE MUYNCK, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 6; D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 6 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, afl. 38, 26; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 29; M. DE MUYNCK, “Consumentenkrediet: Richtlijn 2008/48/EG en de Belgische uitdaging”, DCCR 2009, afl. 83, 20. 379 Art. 4 §1 Richtlijn Consumentenkrediet beperkt uitdrukkelijk haar toepassingsgebied tot reclame voor kredieten die een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet vermeldt. Overweging 18 in fine van de Richtlijn neemt overigens elke twijfel daaromtrent weg. Meer hierover in M. DE MUYNCK, “Consumentenkrediet: Richtlijn 2008/48/EG en de Belgische uitdaging”, DCCR 2009, afl. 83, 20-‐21. 380 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “De nieuwe wet consumentenkrediet en de kredietopening: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, afl. 3, 199. 375

65

⏐ Deel II

ongeoorloofd is vaak dun is, heeft de adverteerder die de regels in acht neemt wel degelijk ook vrijheid in zijn advertenties. 175. Het specifieke karakter van de reclame zal moeten afgeleid worden uit de objectieve inhoud van de promotie en uit de doelgroep ervan.381 Men spreekt bijvoorbeeld een specifieke doelgroep aan wanneer men de reclame bewust382 enkel verspreidt naar kwetsbare consumentengroepen.383 Ook reclame die niet enkel naar kwetsbare bestemmelingen wordt verspreid kan door haar bewoordingen ook wel specifiek op hen gericht zijn. Denk bijvoorbeeld aan: “krediet, zelfs voor werklozen”, “ook voor kredietnemers op de zwarte lijst”, enzovoort. De mededeling dat het aanbod geldt onder voorwaarde van goedkeuring van de kredietaanvraag, verhindert een schending van dergelijk verbod niet.384 Daarnaast houdt de vereiste in dat een reclame specifiek gericht is op één van de elementen indien zij voor de gemiddelde consument onmiddellijk in het oog springt. Men houdt bij de beoordeling daarvan rekening met de globale indruk van de advertentie.385 176. Drie specifieke vormen van reclame worden verboden. Ten eerste is elke reclame die er specifiek is op gericht om een consument die het hoofd niet kan bieden aan zijn schulden, aan te zetten tot het opnemen van krediet, onwettig.386 Deze bepaling kadert in de verplichtingen van artikel VII. 75 en art. VII 77 §1, eerste lid WER, die de kredietgever verbieden om een krediet toe te kennen aan een consument met onvoldoende terugbetalingscapaciteit.387 Zoals hierboven aangehaald, is het logisch dat kredietpromotie de bedoeling heeft de consument aan te zetten tot krediet.388 De bewoordingen “die het hoofd niet kan bieden aan zijn schulden” slaan echter op de actuele financiële situatie van potentiële kredietnemers. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen consumenten met een normale financieringsbehoefte389 en consumenten die reeds in een moeilijk financieel parket zitten of een overmatige schuldenlast hebben.390 Enkel reclame die gericht is op de laatste categorie van consumenten, is verboden.

381

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 29-‐30. Het is vereist dat men deze verspreiding doet met een bijzonder opzet. Zie daarover: T. VAN DYCK, “De hervormde wet op het consumentenkrediet – kritische analyse van het vernieuwd ‘algemeen deel’ van de WCK”, RW 2004-‐05, 692. 383 Gedacht kan worden aan niet-‐officiële databanken, op specifieke websites of bepaalde plaatsen. 384 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 30. 385 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 7. 386 Art. VII. 65 §1, 1° WER. 387 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 6 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 26. 388 Supra pag. 65 randnr. 174. 389 Bijvoorbeeld het opvangen van een tijdelijke inkomensderving, de financiering van een grote huishoudelijke aankoop, enzovoort. 390 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 7. 382

66


177. Een tweede vorm van reclame die verboden wordt is elke reclame die specifiek gericht is op het benadrukken van het gemak of de snelheid waarmee het krediet kan worden verkregen.391 Beide criteria dienen niet cumulatief vervuld te zijn, het volstaat dat de reclame enkel oogt op het gemak (“Geld lenen zonder vragen te beantwoorden”, “Gemakkelijk geld lenen”) of enkel op de snelheid (“Uw krediet binnen enkele uren” “Direct Cash!”) Het is immers de bedoeling dat de kredietbeslissing weloverwogen en zeker niet overhaast gebeurt. Het is niet volledig duidelijk hoe ver deze bepaling gaat. Wat als een kredietgever immers met alle bepalingen inzake kredietpromotie in orde is, maar toch de snelheid en efficiëntie van zijn toekenningsprocedure als verkoopargument naar voor schuift?392 Enkele auteurs zijn van mening dat de kredietgever uiteraard een snel systeem van dossierbehandeling en krediettoekenning op poten mag zetten, maar de reclame mag die kenmerken niet specifiek in de verf zetten.393 In ieder geval moet het krediet ook in werkelijkheid binnen de in de reclame aangekondigde tijdspanne worden verstrekt, anders kan sprake zijn van misleidende reclame volgens de bepalingen van boek VI inzake marktpraktijken van het WER.394 178. Als laatste wordt reclame verboden die aanspoort tot hergroepering of centralisatie van lopende kredieten, evenals de promotie die tot uiting brengt dat lopende kredietovereenkomsten bij de beoordeling van een kredietaanvraag geen of een ondergeschikte rol spelen.395 Het gaat om reclameslogans als “Lopende leningen geen bezwaar”, “Leningen samenvoegen = minder betalen”, “Snel krediet, ongeacht eventueel bestaande schulden”, enzovoort. Hergroepering of centralisatie op zich is dus niet verboden, enkel de reclame die er specifiek op is gericht. Het verbod geldt ook indien de hergroepering daadwerkelijk gunstig is voor de consument.396 B.2.2. Misleidende reclame 179. Naast de drie voornoemde verboden vormen van reclame somt artikel VII. 65 §2 WER een lijst op van andere onwettige en misleidende reclames. Dit verbod is onvoorwaardelijk.397 Het is dus niet 391

Artikel VII. 65 §1, 2° WER. F. VAN DER HERTEN, “De omzetting in het Belgisch recht van de nieuwe Europese richtlijn inzake consumentenkrediet” in J. CATTARUZZA, W. KUPERS, I. PEETERS, Liber Amicorum Achilles Cuypers, Gent, Larcier, 2009, 291; M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “De nieuwe wet consumentenkrediet en de kredietopening: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, afl. 3, 200; Kh. Kortrijk 4 september 1982, RW 1982-‐83, 1399. 393 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 6 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 26. 394 V. COLAERT, E. TERRYN, “Kredietpromotie” in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, 47. 395 Art. VII. 65 §1, 3° WER. 396 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 31; M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 8. 397 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 6 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 27. 392

67

⏐ Deel II

vereist dat de reclame specifiek is gericht op één van onderstaande elementen, het louter vermelden ervan is voldoende om te besluiten tot een inbreuk. 180. Elke reclame die verwijst naar een vergunning, een registratie of een inschrijving als kredietgever of kredietbemiddelaar, is verboden.398 Zo kan men verhinderen dat via de reclame de indruk wordt gewekt bij de consument dat de wetgever de kredietovereenkomst zelf goedkeurt, dat conformiteit met de wet gewaarborgd is, of dat de kredietgever of -‐bemiddelaar bijzondere waarborgen biedt.399 Dit is niet het geval, omdat een vergunning, registratie of inschrijving sowieso verplicht is. 181. Reclame voor producten of diensten die door verwijzing naar het maximale JKP of naar de wettigheid van de toegepaste kostenpercentages de indruk wekt dat deze de enige zijn die kunnen worden toegepast, kan misleidend zijn aangaande de voornaamste kenmerken van die producten of diensten en is dus verboden.400 Wanneer men verwijst naar de wettigheid van de gebruikte percentages, kan men de indruk wekken dat dit de enige zijn die wettelijk gezien kunnen worden toegepast, terwijl het eigenlijk om maximumpercentages gaat. Daarboven moet elke verwijzing naar het wettelijk toegestane maximale jaarlijkse kostenpercentage en naar de wettelijke toegestane maximale debetrentevoet ondubbelzinnig, leesbaar en goedzichtbaar of, in voorkomend geval, hoorbaar worden voorgesteld, met nauwkeurige aanduiding van het wettelijk toegestane maximale jaarlijkse kostenpercentage.401 Het wettelijke toegestane jaarlijks kostenpercentage is een boven-‐ grens die niet mag worden overschreden. De reclame mag hierover geen twijfel zaaien, of de indruk wekken dat deze bovengrens de algemene regel is. 182. Een advertentie die erop wijst dat een kredietovereenkomst kan worden gesloten zonder informatie die het mogelijk zou maken de financiële toestand van de consument na te gaan is eveneens verboden.402 De kredietgever of kredietbemiddelaar is immers verplicht om informatie in te winnen over de financiële situatie van de consument en mag enkel krediet verlenen indien hij er redelijkerwijze van mag uitgaan dat de consument het krediet zal kunnen terugbetalen.403 183. Het is niet toegestaan een andere identiteit, adres of hoedanigheid te vermelden dan door de adverteerder opgegeven in het raam van zijn vergunning, registratie of inschrijving als krediet-‐gever

398

Art. VII. 65 §2, 1° WER. Memorie van Toelichting, Parl.St. Senaat 1989-‐90, nr. 916/1, 12. 400 Art. VII. 65 §2, 2°, eerste lid WER. 401 Art. VII. 65 §2, 2°, tweede lid WER. 402 Art. VII. 65 §2, 3° WER. 403 Art. VII. 69, VII. 75, VII. 77 en VII. 79 WER met betrekking tot de totstandkoming van de kredietovereenkomst. 399

68


of kredietbemiddelaar.404 Een kredietbemiddelaar moet dezelfde gegevens gebruiken als diegene die hij heeft opgegeven in het kader van zijn erkenning bij de FOD Economie. 184. Een kredietsoort aanduiden in een reclame met een andere benaming dan aangewend door boek VII van het WER is eveneens verboden.405 Men mag wel een verschillende benaming gebruiken in de reclame op voorwaarde dat deze gepaard gaat van de term die door de wet wordt gehanteerd. Men mag dus niet enkel spreken over “cashreserve”, “mogelijkheid om onder nul te gaan”, “persoonlijke lening”, zonder de begrippen “kredietopening”, “overschrijding”, en “consumenten-‐ krediet” te hanteren. Of de consument geholpen is met zulke technisch-‐juridische begrippen is een andere vraag.406 185. Het is daarnaast ongeoorloofd om voordeeltarieven in de reclame te vermelden zonder opgave van de bijzondere of beperkende voorwaarden waaraan de toekenning van deze tarieven is onderworpen.407 Met bijzondere of beperkende voorwaarden viseerde de wetgever vooral de verplichte kredietverzekering of borgstelling, het moeten beantwoorden aan bepaalde criteria betreffende de beroepsactiviteit of het inkomen, of de verplichting om reeds cliënt of spaarder te zijn. Op die manier wil men vermijden dat de kredietgever consumenten lokt die eigenlijk niet voldoen om van dit speciale tarief te profiteren.408 Zo is het bijvoorbeeld verboden om in een advertentie een bepaald voordeeltarief te vermelden, zonder er de geldigheidsduur van bij te plaatsen.409 186. Reclame mag geenszins met bewoordingen, tekenen of symbolen aanduiden dat het krediet-‐ bedrag ter beschikking wordt gesteld in baar geld of contant.410 Deze regel houdt verband met het verbod dat op de kredietgever of kredietbemiddelaar rust om het geld contant ter beschikking te stellen.411 Overeenkomstig deze bepaling is het ook niet toegelaten een afbeelding van geld (bijvoorbeeld briefjes of munten) in de advertentie te gebruiken.412 Deze regel beoogt immers dat 404

Art. VII. 65 §2, 4° WER. Art. VII. 65 §2, 5° WER. 406 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 8. 407 Art. VII. 65 §2, 6° WER. 408 Memorie van Toelichting, Parl.St. Senaat 1989-‐90, nr. 916/1, 12. 409 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 6 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 28. 410 Art. VII. 65 §2, 7° WER. 411 Art. VII. 90 §1, derde lid WER bepaalt dat de kredietgever of de kredietbemiddelaar het krediet slechts contant mag ter beschikking stellen in de gevallen bij KB bepaald. Dergelijk KB kwam vooralsnog niet tot stand; M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 8. 412 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 6 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 29. 405

69

⏐ Deel II

consumenten die snel nood hebben aan geld worden gelokt door het idee dat men zo snel contant geld zal bekomen.413 187. Het is niet toegelaten dat de advertentie de vermelding “gratis krediet” bevat, of elke andere soortgelijke benaming, anders dan de verwijzing naar het JKP.414 De adverteerder mag in geen geval het krediet als “gratis” aanprijzen indien de consument uiteindelijk meer zal moeten betalen dan wanneer hij contant zou betalen.415 Zo werd reclame voor producten die via huurkoop werden verkocht en die een interestvoet van 0% vermeldde, als misleidend bestempeld omdat bleek dat de werkelijk betaalde prijs bij de huurkoop hoger was dan de prijs die de onderneming aanrekende bij een contante koop. Indien men wil aangeven dat het krediet gratis is, kan dit enkel door te verwijzen naar een jaarlijks kostenpercentage van 0% (en enkel indien dit strookt met de werkelijkheid).416 188. De advertentie mag tot slot geen daad in de hand werken die beschouwd moet worden als een niet-‐naleving van of een inbreuk op boek VII of zijn besluiten.417 Dit wordt in de memorie van toelichting nader omschreven: het betreft reclame die misleidend kan zijn omtrent het type, de aard, of de karakteristieken van een kredietovereenkomst, of over de identiteit of de kwaliteiten van de kredietgever of de kredietbemiddelaar.418 189. Sommige reclames hebben tegelijk betrekking op een consumentenkrediet en een hypothecair krediet, of zelfs een andere kredietovereenkomst die niet binnen het toepassingsgebied van boek VII van het WER valt. Wanneer dit het geval is, moet de reclame op een duidelijke, opvallende en desgevallend hoorbare wijze aanduiden welke informatie betrekking heeft op welke kredietovereen-‐ komst. Is dit niet het geval, dan zijn de bepalingen inzake kredietpromotie voor consumentenbe-‐ scherming integraal op de advertentie van toepassing.419 Anders gezegd, de verbodsbepalingen blijven van toepassing op reclames voor verschillende kredietovereenkomsten waarin niet duidelijk wordt welke informatie op welke overeenkomst betrekking heeft.420

413

M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 8. 414 Art. VII. 65 §2, 8° WER. 415 Memorie van Toelichting, Parl.St. Senaat 1989-‐90, nr. 916/1, 12; M. DAMBRE, Consumentenkrediet, Gent, Mys & Breesch, 1993, 18. 416 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 9; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 34. 417 Art. VII. 65 §2, 9° WER. 418 Memorie van Toelichting, Parl.St. Senaat 1989-‐90, nr. 916/1, 13. 419 Art. VII. 66 WER. 420 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 9.

70


B.3. Verhouding met boek VI WER 190. De vraagt rijst of de verbodsbepalingen van artikel VII. 65 WER nog nut kunnen bewijzen. Zouden deze verboden praktijken ook niet op grond van de algemene bepalingen inzake marktpraktijken en consumentenbescherming kunnen bestreden worden? Dit boek geldt immers als lex generalis inzake kredietpromotie. De voornoemde verbodsbepalingen uit boek VII WER kunnen m.i. hun belang behouden voor reclame die buiten het toepassingsgebied van de bijzondere bepalingen valt, zoals geoorloofde debetstanden op een rekening terugbetaalbaar binnen de maand. Daarnaast moet men ook rekening houden dat bij kredietpromotie geen rekening wordt gehouden met beperkingen die voortvloeien uit het gebruikte communicatiemiddel421, wat bij de algemene bepaling in boek VI wel het geval is.422 Op dat vlak is de consument dus beter beschermd. Een laatste voordeel kan liggen in de bewijslast. Bij een vermeende inbreuk tegen artikel VII. 65 WER moet de consument enkel bewijzen dat de verboden praktijk plaatsgreep. Ingevolge boek VI WER zou hij ook nog moeten bewijzen dat zijn aankoopbeslissing beïnvloed werd of beïnvloed kon worden (op grond van de kleine norm inzake misleidende en agressieve handelspraktijken), of dat zijn economisch gedrag werd verstoord (op grond van de grote algemene norm). Deze bewijslast is veel zwaarder, maar geldt niet wanneer de reclame een inbreuk zou uitmaken tegen de zwarte lijsten inzake misleidende en agressieve handelspraktijken.423 In dat geval is de bewijslast dezelfde als bij art. VII. 65 WER. B.4. Kredietpromotie buiten de onderneming 191. Artikel VII. 67 WER bevat een aantal bepalingen die beperkingen opleggen aan de manier waarop kredieten kunnen worden verkocht. Meer bepaald wordt het leuren voor kredietovereenkomsten verboden. Leuren impliceert een ongevraagde actie van de kredietgever of de kredietbemiddelaar naar de consument toe. De vraag om krediet komt dus niet van de consument zelf, maar de kredietgever of kredietbemiddelaar stelt zelf een kredietovereenkomst voor. Het gaat onder meer om een telefonische bevraging, een bezoek aan huis, enzovoort.424 De wetgever tracht met deze bepaling dus te vermijden dat de consument een product wordt opgedrongen dat hij in feite niet nodig heeft. 192. De bepalingen inzake leuren zijn niet nieuw425, maar werden naar aanleiding van het nieuw WER wel herschikt en uitgebreid. De memorie van toelichting vermeldt dat rekening is gehouden met de 421

Supra pag. 63 randnr. 166. Art. VI. 99, §3 WER. 423 Art. VI. 100 en VI. 103 WER. 424 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. 425 Zie art. 7 t.e.m. 9 WCK. 422

71

⏐ Deel II

moderne communicatiemiddelen. Bovendien werd het verbod tot leuren uitgebreid met krediet aangeboden op openbare plaatsen, zoals trein-‐ en metrostations.426 193. Het bezoek door de kredietgever of de kredietbemiddelaar aan de woonplaats, verblijfplaats of werkplaats van de consument waarbij een kredietaanbod wordt gedaan, of een kredietaanvraag-‐ formulier of kredietovereenkomst ter ondertekening wordt voorgelegd, wordt beschouwd als leuren en is bijgevolg niet toegestaan.427 Deze bepaling geldt niet wanneer de kredietgever of kredietbemid-‐ delaar zich daar heeft begeven op het uitdrukkelijk verzoek van de consument. Het bewijs van zo’n verzoek kan enkel worden geleverd aan de hand van een geschrift dat te onderscheiden is van de kredietovereenkomst of het kredietaanbod, opgesteld vóór het bezoek.428 Er is ook sprake van leuren wanneer de kredietgever of de kredietbemiddelaar de consument benadert om hem een dergelijk bezoek voor te stellen, en de consument hier dan mee instemt.429 Wat echter niet verboden lijkt, is dat de kredietgever of kredietbemiddelaar tijdens zijn eerste bezoek of eerste telefonisch contact, de consument een formulier laat ondertekenen of opsturen om de eventuele modaliteiten van een krediet te bespreken. Tijdens een tweede bezoek of telefonisch contact bestaat dan wel de mogelijkheid om een kredietovereenkomst af te sluiten.430 194. Het opsturen van een kredietaanbod, een kredietmiddel of een betaalinstrument naar de consument, aan de hand van om het even welk communicatiemiddel, is eveneens een verboden manier van leuren.431 De bepaling geldt niet wanneer de kredietgever het kredietaanbod, krediet-‐ middel of betaalinstrument heeft overgemaakt op uitdrukkelijk en voorafgaand verzoek van de consument. Het is dus vereist dat de consument eerst aan de kredietgever of de kredietbemiddelaar verzoekt om dit kredietaanbod, kredietmiddel of betaalinstrument te verkrijgen, opdat het naar hem kan worden verstuurd. De bewijslast van dit uitdrukkelijk en voorafgaand verzoek ligt bij de kredietgever of de kredietbemiddelaar. Dit verzoek moet niet per se schriftelijk worden vastgesteld. Spraaktechnologie zoals een opname van het gesprek is aanvaardbaar indien dit op Europees vlak

426

Zie art. 67, 4° WER; Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. Art. VII. 67, 1° WER. Ook het leuren aan de woonplaats of verblijfplaats van een andere consument is verboden (op zogenaamde “homeparties”). 428 Bijvoorbeeld via een reclamefolder met een strookje dat de consument zelf diende terug te sturen om dergelijk bezoek aan te vragen. Of het verzoek voorafgaand en uitdrukkelijk gebeurt, wordt door de rechtspraak streng beoordeeld. Zo werd reeds afgeleid uit het feit dat het bezoek aan huis op dezelfde dag gebeurde als de aanvraag tot het bezoek, dat er geen sprake kon zijn van een uitdrukkelijk en voorafgaand verzoek van de consument. Zie daarover: Vred. Maasmechelen 8 september 2000, Jaarboek Kredietrecht 2003, 15; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 34. 429 Art. VII. 67, 2° WER. 430 D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 7 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 37. 431 Art. VII. 67, 3° WER. 427

72


kan gelijkgesteld worden met het begrip duurzame drager.432 Een louter mondeling verzoek volstaat wel, maar zal aanleiding geven tot bewijsproblemen.433 Wanneer de kredietgever opstuurt om te voldoen aan zijn verplichtingen krachtens de bepalingen in hoofdstuk 2 van titel 3 van boek VII WER, geldt de bepaling ook niet. 195. We moeten opmerken dat er een verschil bestaat tussen het opsturen van een kredietaanvraagformulier en een kredietaanbod. Enkel het laatste is verboden. Een kredietaanbod moet de definitieve wilsuiting bevatten van de kredietgever om een krediet aan te bieden, en moet door de consument enkel nog aanvaard worden om de overeenkomst tot stand te brengen. Een kredietaanvraagformulier bevat geen dergelijke wilsuiting en moet door de kredietgever of kre-‐ dietbemiddelaar nog worden behandeld om al dan niet tot de toekenning van het krediet over te gaan.434 Het afgeven van een kredietaanbod of een kredietaanvraagformulier is dus steeds verboden.435 Het opsturen van een kredietaanbod is verboden, maar het opsturen van een krediet-‐ aanvraagformulier blijft geoorloofd. 196. Ook het organiseren van verkooppunten of het benaderen van de consument met het oog op het hem aanbieden van een krediet op de openbare weg of op openbare plaatsen, wordt voortaan als leuren bestempeld.436 Onder openbare plaatsen worden stations-‐, luchthaven-‐ en metrohallen, parkeerplaatsen, winkelgalerijen, plaatsen waar kermissen doorgaan en alle andere plaatsen van het openbaar domein bedoeld.437 Salons en beurzen vallen buiten het toepassingsgebied.438 197. Tot slot is het niet toegestaan om een consument te benaderen ter gelegenheid van een uitstap georganiseerd door of voor rekening van een verkoper, dienstverlener, kredietgever of kredietbemiddelaar, met als doel de consument aan te zetten goederen of diensten te verwerven. Dit is wel geoorloofd wanneer dit doel vooraf duidelijk werd kenbaar gemaakt aan de consument als zijnde het hoofddoel van de beoogde uitstap. De persoon die de uitstap organiseert zal het bewijs van deze kennisgeving moeten leveren.439 198. Het is telkens de consument die het bewijs zal moeten leveren of er van leuren sprake is. De consument zal dus bijvoorbeeld moeten bewijzen dat er ongevraagd een kredietaanbod, kredietaan-‐ 432

Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 10. 434 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. 435 Supra pag. 72 randnr. 193. 436 Art. VII. 67, 4° WER. 437 Art. 4 §1, eerste en tweede lid Wet van 25 juni 1993 betreffende de uitoefening en organisatie van ambulante kermisactiviteiten, BS 30 september 1993. 438 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 25. 439 Art. VII. 67, 5° WER. 433

73

⏐ Deel II

vraagformulier, of betaalmiddel is toegestuurd. Hij kan dit doen aan de hand van alle wettelijke bewijsmiddelen. Wanneer dit het geval is, is het aan de kredietgever om aan te tonen dat het ging om een voorafgaand en uitdrukkelijk verzoek van de consument.440 B.5. Promotieaanbiedingen 199. Artikel VII. 68 bevat een nieuwe bepaling die kortingen of andere financiële voordelen verbonden aan aankopen met een kredietkaart of een betaalinstrument wil verbieden.441 Een verkoper van goederen of diensten mag geen prijsverminderingen koppelen aan het opnemen van krediet, het gebruik van een kredietopening of van een hiermee verbonden kaart of betaa-‐ linstrument. Deze bepaling is zeer ruim geformuleerd. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen de klassieke accreditiefkaarten zonder kredietopening, die sowieso buiten het toepassings-‐ gebied van boek VII en dus ook van deze bepaling vallen442, en andere soorten kredietkaarten, die gespreide terugbetaling toelaten en in feite een kredietopening zijn. Enkel de laatste categorie wordt geviseerd. Ze komt recent steeds vaker voor. Het gaat bijvoorbeeld om een supermarktketen die zelf een kredietkaart uitgeeft voor haar klanten, en bepaalde kortingen enkel toestaat indien de klant met die eigen kredietkaart betaalt. 200. Het verbod is uiteraard niet van toepassing indien al het cliënteel op gelijkaardige wijze een korting krijgt toegekend, ongeacht met welk betaalmiddel men de aankoop verricht. De memorie van toelichting stelt dat het ook toegelaten is dat de vermindering betrekking heeft op het gebruik van een kaart die zowel een betaalfunctie als een kredietfunctie heeft en de consument zelf kan beslissen welke functie hij bij de betaling gebruikt.443

B.6. Tussenbesluit 201. De WCK schrijft op zeer gedetailleerde wijze voor hoe een reclame voor een consumenten-‐ krediet er moet uitzien, maar leidt dit tot een effectievere bescherming van de consument? Oorspronkelijk bepaalde de WCK enkel inhoudelijke regels met betrekking tot bepaalde informatie die in reclames moet vermeld worden. Het idee dat informatie de consument beter beschermt, lijkt echter gebaseerd op niet-‐empirisch getoetste ideeën en op ethische en ideologische overwegingen. Doordat later ook andere beschermingsregels ingevoerd werden, zoals de regels omtrent leuren en promotieaanbiedingen, bewijst dat de wetgever dit inziet en meer neigt naar een bescherming die de 440

Rb. Brussel 6 september 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002, 49; M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 10. 441 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 26. 442 Bij klassieke accreditiefkaarten geschiedt een afrekening aan het einde van de maand waarbij de rekening van de consument doorgaans via domiciliëring wordt gedebiteerd. 443 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 26.

74


consumenten concreet voor misleiding behoedt. Deze problematiek komt verder uitgebreider aan bod.444

C. SANCTIES 202. De sancties zijn verschillend naargelang het gaat om een inbreuk tegen artikelen VII. 64 en VII. 65 WER (bepalingen omtrent verplichte vermeldingen en verboden vormen van reclame), of een schending van artikel VII. 67 WER (leuren), en worden achtereenvolgens besproken.

C.1. Schending van artikelen VII. 64 en VII. 65 WER 203. Boek VII WER zelf bepaalt geen privaatrechtelijke sancties bij schending van de artikelen omtrent verplichte vermeldingen of verboden reclame. Wanneer een consument een vordering wil instellen tegen de adverteerder, kan hij zich wenden tot het gemeen aansprakelijkheidsrecht en op die manier een schadevergoeding vorderen voor de schade die hij heeft geleden als gevolg van de miskenning van de regels inzake kredietpromotie.445 De consument zal dan wel zelf de fout, zijn schade en het causaal verband ertussen moeten bewijzen, wat geen evidente opdracht is.446 204. Een tweede mogelijkheid doet zich voor wanneer de schending kan worden beschouwd als een oneerlijke handelspraktijk, en de kredietovereenkomst ingevolge deze oneerlijke handelspraktijk werd gesloten. Artikel VI. 38 WER447 voorziet in dit geval dat de consument zonder teruggave de terugbetaling van het reeds geleverde product of de reeds geleverde dienst kan eisen. Op kredietovereenkomsten toegepast betekent dit dus dat de consument geen kosten en interesten verschuldigd is, maar hij zal natuurlijk wel het kredietbedrag zelf moeten terugbetalen. De rechter heeft keuzevrijheid om deze sanctie al dan niet toe te passen, en kan daarbij ook opteren voor een gedeeltelijke vrijstelling.448 205. Er is ook een derde mogelijkheid. De voorzitter van de rechtbank van koophandel kan handelingen die een schending uitmaken van artikelen VII. 64 en VII. 65 WER vaststellen en de staking ervan bevelen, zelfs als zij onder het strafrecht vallen.449 Reclame die een schending uitmaakt van de bepalingen van boek VII WER, kan dus ook op grond van de algemene bepalingen inzake de 444

Infra pag. 105 randnr. 272 e.v.; T. VAN DYCK, V. COLAERT, “Reclameregulering als vorm van consumentenbescherming inzake financiële dienstverstrekking” in C. BRUYNEEL, J-‐P. BUYLE, M. DELIERNEUX, J.F. ROMAIN, E. VAN DEN HAUTE (eds.), Synthèse de droit bancaire et financier. Liber Amicorum André Bruyneel, Brussel, Bruylant, 2008, 49. 445 Art. 1382 Burgerlijk Wetboek. 446 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 13. 447 Oud art. 41 WMPC. 448 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 13. 449 Art. XVII.1 en XVII.2 WER.

75

⏐ Deel II

stakingsvordering aangepakt worden. In de praktijk wordt een reclamecampagne die een inbreuk uitmaakt echter meestal ingetrokken onder dreiging van de intrekking van de vergunning of de erkenning door de FOD Economie. Bepaalde auteurs betreuren dit en zijn van mening dat dreigen met een mogelijke intrekking enkel het geval zou mogen zijn bij een manifeste overtreding. Wanneer er een redelijke discussie over een mogelijke overtreding bestaat, zou men toch best eerst bij de rechter te rade gaan.450 206. In ieder geval kan de kredietgever of de kredietbemiddelaar die artikel VII. 64 en VII. 65 WER niet naleeft, zijn vergunning of erkenning ingetrokken of opgeschort zien451, zoals het geval is bij elke miskenning van de bepalingen van boek VII.

C.2. Schending van artikel VII. 67 en VII. 69 WER 207. Wanneer de kredietgever of de kredietbemiddelaar de regels inzake leuren schendt, is wel in een privaatrechtelijke sanctie voorzien, onverminderd de gemeenrechtelijke sanctiemechanismen. De rechter kan de kredietovereenkomst nietig verklaren of de verplichtingen van de consument ver-‐ minderen, dit hoogstens tot de prijs van het goed of de dienst bij contante betaling of tot het ontleende bedrag en met behoud van het voordeel van de betaling in termijnen.452 De nietigheid houdt in dat partijen hersteld moeten worden in hun oorspronkelijke positie. De consument moet dus het reeds verkregen kapitaal in één keer terugbetalen en de kredietgever moet de reeds gedane betalingen terugstorten.453 Op inbreuken tegen de regels inzake leuren staan ook strafrechtelijke sancties. Wanneer de bepalingen omtrent leuren worden overtreden, kan dit bestraft worden met een geldboete van 250 tot 100.000 euro en/of een gevangenisstraf van één maand tot één jaar.454 208. Op inbreuken tegen het nieuw artikel VII. 68 zijn nog geen specifieke sancties vastgesteld. De wetgever lijkt dit vergeten te zijn. De consument zal dus moeten terugvallen op de gemeen-‐ rechtelijke sanctiemechanismen. 450

D. BLOMMAERT, F. NICHELS, F. BONNARENS, “Commentaar bij art. 5 wet op het consumentenkrediet” in E. DIRIX, A. VAN OEVELEN, Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, afl. 38, 20. 451 Art. XV 67 e.v. WER. 452 Art. VII. 194 WER. 453 M. DE MUYNCK, R. STEENNOT, “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper series 2011, 12. 454 Art. XV. 90, 9° WER.

76


§2 HYPOTHECAIR KREDIET 209. Veel Belgische gezinnen dromen van een eigen woning. Om dit te kunnen financieren, volstaan eigen spaargelden doorgaans niet. Via een hypothecair krediet kunnen zij toch hun plannen realiseren door een terugbetaling op lange termijn en een hypotheekwaarborg, doorgaans op de eigen woning. Een hypotheeklening is meestal de langste en belangrijkste financiële verbintenis die een huishouden aangaat, met risico’s voor de kredietnemer.455 Om een gunstige financiering te krijgen, is het van belang dat de consument goed wordt geïnformeerd over de verschillende bestaande mogelijkheden. Hij mag dus zeker niet via misleidende reclames worden gelokt om dergelijke verbintenis onbezonnen aan te gaan. 210. De vastgoedcrisis in de Verenigde Staten maakte duidelijk dat hypothecaire kredieten vaak onbezonnen verstrekt werden. Omdat deze crisis een grote weerslag had in Europa besliste de Europese Commissie om een voorstel uit te werken voor een nieuwe richtlijn inzake woningkrediet-‐ overeenkomsten. Dit voorstel bracht ze reeds in 2011 naar buiten, maar het heeft tot 4 februari 2014 geduurd eer de definitieve versie door het Europees Parlement werd goedgekeurd.456 Het doel van de richtlijn is tweezijdig: enerzijds wil men de moeilijkheden wegwerken die kunnen ontstaan bij grensoverschrijdende kredietverlening en eventuele geschillen die daaruit kunnen voortspruiten, anderzijds wil men de financiële stabiliteit op de hypotheekmarkten bevorderen en ervoor zorgen dat dergelijke kredieten op een verantwoorde manier aan de man worden gebracht.457 Lidstaten hebben nog tot 21 maart 2016 om de bepalingen om te zetten in nationaal recht. In België zal de richtlijn maar weinig impact hebben: ons niveau van consumentenbescherming is al hoog.458 211. De vaste structuur wordt gevolgd. Achtereenvolgens worden het toepassingsgebied, de relevante bepalingen inzake reclame en de sanctiemechanismen besproken. We volgen de regels van het WER, op het einde van de paragraaf vatten we de belangrijkste veranderingen uit de nieuwe richtlijn samen.

455

COD/2011/0062. Richtlijn 2014/17/EU van het Europees Parlement en de Raad van 4 februari 2014 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten met betrekking tot voor bewoning bestemde onroerende goederen en tot wijziging van de Richtlijnen 2008/48/EG en 2013/36/EU en Verordening (EU) nr. 1093/2010, Pb.L. 28 februari 2014, afl. 60, 34. Hierna verkort: Richtlijn woningkrediet. 457 X., “Naar een eenheidsmarkt voor hypothecair krediet?”, Vastgoed info 2011, nr. 9, 8. 458 http://www.standaard.be/cnt/dmf20130423_00552239. 456

77

⏐ Deel II

A. TOEPASSINGSGEBIED 212. Titel 4 van boek VII WER behoudt de onderscheiden toepassingsgebieden tussen het consumentenkrediet en het hypothecair krediet. De Belgische Wet Hypothecair Krediet459 werd nagenoeg integraal overgenomen in het nieuwe WER. Aanvankelijk was het de bedoeling om de bepalingen van de Richtlijn woningkrediet meteen te integreren, maar op het ogenblik van het ontwerp van boek VII WER was de definitieve versie van de richtlijn nog niet klaar. Vandaar dat de oude bepalingen van de WHK van toepassing blijven.460 Het toepassingsgebied van de Richtlijn woningkrediet stemt grotendeels overeen met de WHK. Wel voorziet de richtlijn in heel wat bepalingen voor kredietmakelaars, in tegenstelling tot de WHK.461 De richtlijn spreekt ook over woningkredietovereenkomsten, een ruimer begrip dan enkel hypothecaire kredieten.462 De Belgische wetgever zal de bepalingen van het WER op dit vlak dus ongetwijfeld moeten herbekijken en aanpassen. 213. De definitie van “hypothecair krediet” in het WER is een combinatie van de oude artikelen 1 en 2 WHK.463 Het hypothecair krediet wordt omschreven als “het krediet bestemd voor het financieren van het verwerven of behouden van onroerende zakelijke rechten, toegekend aan een consument.” Daarna worden vier soorten van kredietovereenkomsten opgesomd die men als hypothecair krediet moet beschouwen.464

A.1. Personeel toepassingsgebied A.1.1. Consument 214. In deze definitie wordt het algemene consumentenbegrip uit het WER gebruikt: “iedere natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden die buiten zijn handels-‐, bedrijfs-‐, ambachts-‐ of beroepsactiviteit vallen.”465 De bestemming van het krediet moet beoordeeld worden op het ogen-‐ blik van het sluiten van de overeenkomst.466 Voor een uitgebreide bespreking van deze definitie wordt verwezen naar de bespreking van het consumentenbegrip bij consumentenkrediet-‐

459

Wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 19 augustus 1992. Hierna verkort: WHK. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 11. 461 P. HEYMANS, “Naar een Europese richtlijn inzake hypothecaire kredieten”, Vastgoed info 2011, afl. 21, 3. 462 Infra pag. 86 randnr. 232 e.v. 463 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 17. 464 Art. I. 9, 53° WER. 465 Art. I. 1, 2° WER. 466 D. MEULEMANS, “Hypothecair krediet” in R. DERINE, H. COUSY, J. COUTURIER, W. DELVA, J. HERBOTS, R. VEKEMAN (eds.), Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 154, 6. 460

78


overeenkomsten.467 Toch moet inzake gemengde kredieten nog een aantal korte opmerkingen gemaakt worden. 215. Wat als een hypothecaire lening wordt afgesloten voor deels privé-‐ en deels beroepsdoel-‐ einden? Als de privébestemming overweegt, zal de overeenkomst in principe onder de bepalingen inzake hypothecair krediet vallen. De partijen kunnen evenwel beslissen om het krediet op te splitsen in een privégedeelte dat onderworpen is aan de bepalingen inzake hypothecair krediet, en een beroepsgedeelte, dat buiten het toepassingsgebied valt.468 Bij een hypothecair krediet moet men ook het onderscheid maken tussen een krediet met een gemengde bestemming en een krediet dat dient tot de verwerving van een onroerend goed met een gemengd karakter. De verklaring van de consument in verband met zijn bedoelde aanwending zal daarbij bepalend zijn om uit te maken of het gaat om een zuiver privékrediet, dan wel om een gemengd krediet.469 Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Stel dat een consument een huis wil bouwen ter waarde van 500.000 euro met daarin ook zijn beroepspraktijk. De waarde van het huis wordt geschat op 200.000 euro, de waarde van de praktijk op 300.000 euro. De consument krijgt een lening van 200.000 euro. Hij kan kiezen of hij die 200.000 euro aanwendt voor de financiering van het privégedeelte, het beroepsgedeelte of deels voor beide gedeelten. A.1.2. Kredietgever en kredietbemiddelaar 216. Voor een verduidelijking van de begrippen kredietgever en kredietbemiddelaar wordt verwezen naar de bespreking van het personeel toepassingsgebied van de bepalingen omtrent consumenten-‐ kredietovereenkomsten.470 Deze begrippen worden immers omschreven voor zowel consumenten-‐ als hypothecaire kredietovereenkomsten. Het is wel vermeldenswaardig dat onder de WHK een kredietgever geen professioneel moest zijn.471 Een eenmalige hypothecaire kredietverrichting volstond om onder het toepassingsgebied van de wet te ressorteren, zoals bijvoorbeeld een krediet toegestaan binnen de familie met vestiging van een hypothecaire waarborg.472 De bepalingen inzake reclame waren evenwel niet van toepassing op deze occasionele kredietgevers.473 Het WER heeft hier 467

Supra pag. 46 randnr. 126 e.v. E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Kluwer, 2010, afl. 32, 92. 469 E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Kluwer, 2010, afl. 32, 93. 470 Supra pag. 49 randnrs. 132-‐133 en pag. 50 randnrs. 134-‐137. 471 S. DE MEUTER, “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 171. 472 P. SOURBRON, “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 22. 473 Art. 37 WHK maakte de bepalingen van titel II enkel van toepassing op de hypotheekondernemingen, i.e. “personen die hoofdzakelijk of aanvullend hun gewoon beroep maken van hypothecaire kredietverrichtingen zoals bedoeld in de zin van de wet.” 468

79

⏐ Deel II

komaf mee gemaakt en stelt dat niemand in België de activiteit van kredietgever mag uitoefenen indien hij niet op voorhand van de FSMA een vergunning heeft verkregen of door haar is geregistreerd.474 Ook wie dus occasioneel krediet verleent is dus aan alle regels onderworpen, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat dergelijke kredietgevers reclame zullen maken.

A.2. Materieel toepassingsgebied 217. Een hypothecair krediet moet bestemd zijn voor het financieren van het verwerven of behouden van onroerende zakelijke rechten. Het bedrag moet met andere woorden aangewend worden voor de aankoop, bouw of verbouwing van een onroerend goed. De bijkomende uitgaven die hiermee gepaard gaan, zoals de notariële kosten voor de aankoopakte, het ereloon van de architect of de belasting over toegevoegde waarde bij een nieuwbouw, kunnen ook in het krediet worden opgenomen.475 218. Kan een hypothecair krediet verleend worden als het deels met een onroerend doel, deels met een roerend doel zal aangewend worden? Net zoals bij de afbakening van het consumentenbegrip speelt de hoofdzakelijke bestemming van het krediet de doorslaggevende rol.476 Wanneer met andere woorden de niet-‐onroerende bestemming van het krediet duidelijk van mindere waarde is dan het onroerende deel ervan, zijn de regels van het hypothecair krediet van toepassing. Rechtsleer is het er niet over eens wanneer het onroerend deel de bovenhand neemt. Sommige auteurs menen dat een aandeel vanaf 51% volstaat om een krediet als hypothecair te beschouwen. Anderen vinden deze interpretatie te ruim en stellen dat het onroerend deel in voldoende mate de helft van het volledige kredietbedrag moet overschrijden.477 219. Wat precies moet worden verstaan onder hypothecair, wordt noch door de WCK, noch door het WER gedefinieerd. Men kan afleiden dat het gaat om een terugbetaling van kapitaal en interesten met een hypotheek op een onroerend goed als waarborg.478 Art. I. 9, 53° WER geeft een invulling aan de draagwijdte van het begrip, en somt vier soorten kredietovereenkomsten op die als hypothecair moeten beschouwd worden. Deze worden achtereenvolgens besproken.

474

Art. VII. 159 §1, eerste lid WER. E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 32, 79 en 81; P. HEYMANS, Het gereglementeerd hypothecair krediet in België, Antwerpen, Kluwer, 2008, 15. 476 P. HEYMANS, Het gereglementeerd hypothecair krediet in België, Antwerpen, Kluwer, 2008, 14; E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 32, 84. 477 E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 32, 79. 478 P. SOURBRON, “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 26. 475

80


1. Gewaarborgd door een hypotheek of een voorrecht op onroerend goed of door de inpandgeving van een op dezelfde wijze gewaarborgde schuldvordering479 In de meeste gevallen zal het hypothecair krediet rechtstreeks gewaarborgd worden door een hypotheek. Het kan ook anders. Met een waarborg door een voorrecht wordt bedoeld dat de onbetaalde verkoper van een onroerend goed ambtshalve zijn recht van onbetaalde verkoper kan uitoefenen ten belope van de nog niet betaalde som. Het krediet gewaarborgd door de inpandgeving van een op dezelfde wijze gewaarborgde schuldvordering betekent dat een schuldvordering, waarop reeds een hypotheek is gevestigd, als waarborg voor het krediet wordt gebruikt.480 2. De schuldvordering ingevolge de indeplaatsstelling in een op een onroerend goed bevoorrechte schuldvordering481 De schuldvordering die voortspruit uit de indeplaatsstelling van een of meer derde personen in de rechten van een schuldeiser die een voorrecht heeft op een onroerend goed, wordt beschouwd als een hypothecair krediet. Wanneer bijvoorbeeld een kredietverzekeringsmaatschappij zich in de plaats stelt van de oorspronkelijke kredietgever, zal haar schuldvordering worden beschouwd als een hypothecair krediet.482 3. Kredieten waarbij de kredietgever het recht werd toegekend een hypothecaire waarborg te eisen483 Zelfs indien de waarborg in een afzonderlijke akte werd bedongen, zal het krediet als hypothecair kwalificeren. Een hypothecaire waarborg kan de vorm aannemen van een hypotheekbelofte of een hypotheekvolmacht. Bij een hypotheekbelofte verbindt de consument zich er toe om op het eerste verzoek van de kredietgever of in geval van wanbetaling, een hypotheek toe te staan op een of meer van zijn onroerende goederen. Het gaat om een loutere belofte. Bij een hypothecaire volmacht krijgt de kredietgever wanneer hij dit nodig acht een onherroepelijk mandaat om een hypotheek te nemen op een of meer van de onroerende goederen van de consument. Hier is in tegenstelling tot de hypotheekbelofte geen tussenkomst van de consument meer vereist.484

479

Art. I.9, 53°, a) WER. E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 32, 106; P. SOURBRON, “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 18. 481 Art. I. 9, 53°, b) WER. 482 E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 32, 107. 483 Art. I. 9, 53°, c) WER. 484 E. CASIER, “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, s.l., Mechelen, Kluwer, 2010, afl. 32, 108. 480

81

⏐ Deel II

4. Garantiekrediet waarbij aan de borg of garant een hypothecaire waarborg wordt verstrekt485 Bij een garantiekrediet wordt het krediet gewaarborgd via een garantie of borgstelling door een derde, en wordt de hypothecaire waarborg genomen in het voordeel van deze garant of borg, en niet in het voordeel van de kredietgever. De kredietgever heeft immers de borg of garant reeds als waarborg. 220. Om af te sluiten moeten we nog opmerken dat partijen geldig kunnen overeenkomen om hun kredietovereenkomst die eigenlijk niet voldoet aan bovenvermelde criteria, toch onder de regels van hypothecaire kredieten te brengen. Partijen beschikken over een ruime keuzevrijheid omtrent welke bepalingen zij al dan niet op hun krediet zullen toepassen, met uitzondering van de strafsancties. Deze kunnen niet conventioneel van toepassing worden verklaard.486 Het is echter niet mogelijk om een kredietovereenkomst die aan de dwingende regels inzake consumentenkrediet onderworpen is, conventioneel aan de regels inzake hypothecaire kredieten te onderwerpen. Een consumentenkre-‐ diet dat niet hypothecair is kan dus niet aan de regels betreffende consumentenkredietovereen-‐ komsten worden onttrokken.

A.3. Territoriaal toepassingsgebied 221. De bepalingen inzake hypothecair krediet zijn van toepassing op de kredietovereenkomsten gesloten met een consument die in België zijn gewone verblijfplaats heeft, op voorwaarde dat 1° de kredietgever zijn commerciële of beroepsactiviteiten in België ontplooit, of 2° dergelijke activiteiten met ongeacht welke middelen richt op België of op verscheidene landen, met inbegrip van België, en de overeenkomst onder die activiteiten valt.487 Omdat het territoriaal toepassingsgebied in het WER wordt geregeld voor kredietovereenkomsten in het algemeen, is het voor hypothecaire en con-‐ sumentenkredieten hetzelfde. We kunnen hier dus verwijzen naar de bespreking van het ruimtelijk toepassingsgebied bij consumentenkredieten.488

B. RELEVANTE BEPALINGEN INZAKE RECLAME B.1. Artikel VII. 123 WER 222. De regels over adverteren voor hypothecaire kredietovereenkomsten zijn vervat in artikel VII. 123 WER. Het doel ervan is om de consument vollediger en juister te informeren, en de soms 485

Art. I. 9, 53°, d) WER. D. MEULEMANS, “Afbakening van de Wet op het Hypothecair Krediet ten opzichte van de Wet op het Consumenten-‐ krediet” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 40. 487 Art. VII. 2 §2 WER. 488 Supra pag. 56 randnrs. 150-‐153. 486

82


bedrieglijke inhoud van de gekende “kleine aankondigingen” te beteugelen.489 Voor wat begrepen dient te worden onder reclame, moeten we terugvallen op de algemene definitie uit artikel I. 8, 13° WER: “iedere mededeling van een onderneming die rechtstreeks of onrechtstreeks ten doel heeft de verkoop van producten te bevorderen, ongeacht de plaats of de aangewende communicatie-‐ middelen.”. Het gaat om advertenties, affiches, gerichte brieven aan consumenten, het kenteken of embleem, een toespraak of lezing, brochures en catalogi.490 Voor een uitgebreide bespreking van dit begrip kan verwezen worden naar de voorgaande analyses.491 223. De reclame moet de identiteit of de benaming van de kredietgever vermelden. Indien de reclame uitgaat van een kredietbemiddelaar, moet hij dit aangeven met opgave van zijn adres.492 Een telefoonnummer volstaat niet.493 De consument mag niet misleid worden over de hoedanigheid van de kredietbemiddelaar. Dit sluit aan bij het doel van de bepaling, namelijk de consument volledige informatie bieden.494 De Koning heeft de bevoegdheid om deze materie verder uit te werken en heeft dit gedaan bij KB van 5 februari 1993, dat ook in het kader van het WER nog steeds als geldig uitvoeringsbesluit geldt.495 224. Het KB WHK bevat een aantal regels die enkel van toepassing zijn op reclame die cijfergegevens vermeldt.496 De advertentie moet ten eerste vermelden voor welke kredietvorm zij van toepassing is. Het kan gaan om een lening met aflossingen, een kredietopening, een lening met reconstitutie, enzovoort. Daarnaast moeten ook de bijzondere of beperkende voorwaarden zijn opgenomen waaraan het krediet kan onderworpen zijn. Een onderneming mag geen consumenten lokken door reclame te maken voor een verlaagde rentevoet, zonder ook de voorwaarden op te geven waaraan moet voldaan zijn om dit lage tarief te kunnen bekomen.497 Ook wanneer men een bepaalde verzekering moet afsluiten of reeds klant moet zijn om van het tarief in de reclame te kunnen genieten, moet dit uitdrukkelijk worden vermeld.498 Het is evenwel niet verplicht om alle 489

Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 1990-‐91, nr. 1742/1, 14. Niet-‐limitatieve opsomming bij de parlementaire voorbereiding van de WHPC, zie: Memorie van Toelichting, Parl.St. Senaat 1984-‐85, nr. 947/1, 15-‐16. 491 Supra pag. 10 randnrs. 24-‐32 en pag. 58 randnr. 157. 492 Art. VII. 123 §1 WER. 493 Voorz. Kh. Brussel 18 juli 1997, Jaarboek Kredietrecht 1997, 19. 494 Supra pag. 82 randnr. 222. 495 Art. VII. 123 §4 WER; Koninklijk besluit van 5 februari 1993 houdende diverse bepalingen tot uitvoering van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 24 februari 1993. Hierna verkort: KB WHK. Dit KB werd ondertussen ook aangepast en geactualiseerd door het koninklijk besluit van 4 juli 2001, BS 26 juli 2001. 496 Art. 11, eerste lid KB WHK. 497 A. VAN INGELGHEM, “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, afl. 19, 260; R. STEENNOT, S. DE JONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 419. 498 M. DAMBRE, Consumentenkrediet, Gent, Mys & Breesch, 1993, 14; A. VAN INGELGHEM, “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, afl. 19, 261. 490

83

⏐ Deel II

contractuele voorwaarden uit het aanbod te vermelden.499 Als laatste moeten de elementen worden vermeld waaruit de cijfergegevens zijn samengesteld. Het is niet helemaal duidelijk wat hiermee wordt bedoeld. Het zou volgens sommige auteurs gaan om kredieten met toegevoegd contract, zoals bijvoorbeeld een levensverzekeringscontract of een kapitalisatiecontract.500 Wanneer de cijfergegevens een rentevoet betreffen moet de reclame in ieder geval de jaarrentevoet vermelden.501 De reden hiervoor is dat de consument zo het aanbod van verschillende kredietgevers gemakkelijk kan vergelijken.502 225. Artikel VII. 123 §4 WER geeft aan de Koning ook de bevoegdheid om de kredietgevers en de kredietbemiddelaars het gebruik op te leggen van een actuariële debetrentevoet, aanvankelijk ook bedoeld om de vergelijking van de hypothecaire kredieten te vergemakkelijken. De wetgever wou het mogelijk maken dat een juiste vergelijking kon gemaakt worden tussen reclames die kortingen beloofden of reclames die ristorno’s beloofden, aan de hand van een actuariële debetrentevoet. Beiden waren vormen van korting maar ristorno’s kwamen in de praktijk altijd minder voordelig uit dan men liet uitschijnen. Doordat ristorno’s in 1998 verboden werden, heeft deze bepaling zijn nut verloren. De Koning zal deze bevoegdheid naar alle waarschijnlijkheid dus ook niet meer aanwenden. 226. De gegevens met betrekking tot de reclame moet in elk geval leesbaar, goed zichtbaar en ondubbelzinnig worden aangebracht.503 In tegenstelling tot de reclameregels voor consumenten-‐ kredieten wordt hier niet vermeld dat de reclame “op desgevallend hoorbare wijze” kan worden verstrekt. Hieruit kan worden afgeleid dat mondelinge reclame (bijvoorbeeld via de radio) voor specifieke kredietvormen bij hypothecair krediet niet mogelijk is. De kredietgever of krediet-‐ bemiddelaar kan wel algemene reclame voor zijn onderneming maken om zijn naamsbekendheid te vergroten. Reclame voor bepaalde kredietproducten is enkel mogelijk via communicatiemiddelen die toelaten om de vereiste gegevens leesbaar te vermelden.504

499

E. MESSELY, “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 162. 500 A. VAN INGELGHEM, “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, afl. 19, 261; E. MESSELY, “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in D. MEULEMANS, G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 162; R. STEENNOT, S. DE JONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 418-‐419. 501 Art. 11, tweede lid KB WHK. 502 M. DE BRUYN, “Het financiële aspect van verschillende leningen” in KONINKLIJKE FEDERATIE VAN BELGISCHE NOTARISSEN (ed.), Kredietverlening en hypotheekleningen, Antwerpen, Kluwer, 1993, 49; A. VAN INGELGHEM, “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, afl. 19, 261. 503 Art. 14 KB WHK. 504 R. STEENNOT, S. DE JONGHE, Handboek Consumentenbescherming en Handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 419.

84


Toch is het niet helemaal duidelijk of het effectief de bedoeling was om mondelinge reclame in zijn geheel te verbieden, of dat de wetgever bedoelde dat enkel wanneer de reclame schriftelijk is, ze goed leesbaar, goed zichtbaar en ondubbelzinnig moet zijn.505 Ook de Richtlijn woningkrediet vereist dat bepaalde standaardinformatie op duidelijke, beknopte en opvallende wijze in de reclame wordt vermeld, en maakt geen melding van auditieve reclame. Deze bepaling is overgenomen uit de Richtlijn consumentenkrediet. M.i. geldt daarom het afgeleide verbod tot de Belgische wetgever hier verandering in brengt, bij gebreke aan een gelijkaardige bepaling zoals in het consumentenkrediet. 227. Artikel VII. 123 §2 WER bepaalt dat de kredietgever informatie ter beschikking stelt voor belang-‐ stellenden via een prospectus. Hoewel deze bepaling werd opgenomen in de afdeling “reclame en kosten”, is een prospectus geen reclame. Het Verslag aan de Koning bij een van de uitvoeringsbe-‐ sluiten van de WHK onderscheidt reclame duidelijk van het prospectus.506

B.2. Verhouding met boek VI WER 228. Naast de specifieke reclameregel voor hypothecair krediet, blijven de algemene regels en verbodsbepalingen van boek VI WER gelden.507 Deze bepalingen kunnen een rol spelen bij de beoordeling van een reclame als misleidend of bij de interpretatie van de overeenkomst.508 Wanneer de reclame de consument heeft beïnvloed in zijn aankoopbeslissing, kan de reclame als een onderdeel van de overeenkomst gezien worden.509 De reclameregel van artikel VII. 123 WER is dus louter een aanvulling op de algemene bepalingen inzake marktpraktijken en consumentenbescherm-‐ ing. Bij een oneerlijke handelspraktijk kan een consument zich dus ook beroepen op de sanctiebepalingen specifiek verbonden aan dit boek, zoals bijvoorbeeld de vordering tot staking.

B.3. Tussenbesluit 229. Het is opvallend dat reclame bij consumentenkrediet veel strikter en uitgebreider geregeld is dan bij hypothecaire kredieten. Waar bij consumentenkredieten de inhoud van een reclame zeer gedetailleerd is gereguleerd, tot minimum lettergroottes toe, wordt bij adverteren voor een hypothecair krediet enkel vereist dat men bepaalde minimuminformatie opneemt. Waarom zijn 505

J. STUYCK, G. STRAETMANS, Financiële diensten en de consument, Antwerpen, Kluwer, 1994, 149; A. VAN INGELGHEM, “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, afl. 19, 262. 506 Verslag aan de Koning bij het KB van 14 december 1998 houdende uitvoering van artikel 55bis van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 23 december 1998 (ed. 1); T. VAN DYCK, V. COLAERT, “Reclameregulering als vorm van consumentenbescherming inzake financiële dienstverstrekking” in C. BRUYNEEL, J-‐P. BUYLE, M. DELIERNEUX, J.F. ROMAIN, E. VAN DEN HAUTE (eds.), Synthèse de droit bancaire et financier. Liber Amicorum André Bruyneel, Brussel, Bruylant, 2008, 50-‐51. 507 Supra paragraaf 1: “Reclame volgens boek VI WER”, pag. 4 randnr. 7 e.v. 508 Art. VI. I. 8, 17° WER. 509 A. VAN INGELGHEM, “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, afl. 19, 259.

85

⏐ Deel II

consumenten die een consumentenkrediet afsluiten beter beschermd dan consumenten die een hypothecair krediet afsluiten? M.i. speelt consumentenkrediet in op de vaak plotse liquiditeits-‐ behoefte van vele consumenten, die een tijdelijke moeilijke periode moeten overbruggen of een onverwachtse grote uitgave moeten doen die ze niet meteen kunnen dragen. De consument zal hierbij makkelijker beïnvloedbaar zijn door het grote aanbod aan consumentenkredieten en de alomtegenwoordige advertenties ervoor. Hij zal dikwijls een snelle beslissing moeten maken en zich door reclame laten leiden. Ook zijn de bedragen voor consumentenkredieten beperkter. Anders is het voor hypothecaire kredieten. Hier gaat meestal een lang beslissingsproces aan vooraf, waarbij de consument veelal zelf actief op zoek gaat naar de verschillende bestaande mogelijkheden. Het bedrag van een hypothecair krediet is immers aanzienlijk, en is vaak een van de belangrijkste financiële beslissingen die een consument in zijn leven neemt. Daarnaast is er ook gewoon veel minder reclame voor hypothecaire kredieten dan voor consumentenkredieten. Maar kan zoiets het verschil in bescherming verantwoorden? Een verkeerde beslissing over een hypothecair krediet kan een grote impact hebben op de consument, die immers voor veel langere tijd gebonden is aan de kredietgever. Reclame kan hier een wezenlijke rol in spelen. Ook de Europese wetgever denkt er zo over en heeft in haar nieuwe Richtlijn woningkredietovereenkomsten de regels inzake reclame stevig aangescherpt.510 De bescherming valt te vergelijken met de bescherming geboden in de Richtlijn consumentenkrediet, waarbij reclames die vermelding maken van cijfergegevens geharmoniseerd worden en lidstaten overige reclame zelf mogen reguleren. Het is nog maar de vraag of deze uitgebreide en gedetailleerde informatieverplichtingen voor reclame voor consumentenkredieten in de praktijk er ook voor zorgen dat de consument effectief beter beschermd is.511

B.4. De nieuwe richtlijn inzake woningkredieten 230. Zoals reeds aangehaald in de inleiding512, brengt de nieuwe richtlijn 2014/17 inzake woningkredietovereenkomsten513 een aantal veranderingen met zich mee. Deze moeten voor 21 maart 2016 omgezet worden in nationaal recht. Voor deze masterproef is het relevant om na te gaan welke aanpassingen er op til staan betreffende het toepassingsgebied en welke wijzigingen betreffende reclame plaatsvinden. 231. Nemen we het personeel toepassingsgebied onder de loep, dan zien we dat de richtlijn van toepassing is op overeenkomsten tussen consumenten enerzijds en kredietgevers of kredietbemid-‐ 510

Zie overweging 37 tot en met 39 van de Richtlijn woningkredieten, Pb.L. 28 februari 2014, afl. 60, 40. Infra pag. 105 randnr. 272 e.v. 512 Supra pag. 77 randnr. 210. 513 Richtlijn 2014/17/EU van het Europees Parlement en de Raad van 4 februari 2014 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten met betrekking tot voor bewoning bestemde onroerende goederen en tot wijziging van de Richtlijnen 2008/48/EG en 2013/36/EU en Verordening (EU) nr. 1093/2010, Pb.L. 28 februari 2014, afl. 60, 34. 511

86


delaars anderzijds. Het WER is reeds met deze Europeesrechtelijke begrippen in overeenstemming. Ook het territoraal toepassingsgebied van het wetboek is in overeenstemming met dat van de richtlijn. Het materiële toepassingsgebied is wel ruimer dan dat van het WER. De richtlijn is namelijk van toepassing op twee soorten overeenkomsten: a) kredietovereenkomsten die gewaarborgd worden door een hypotheek of een gebruikelijke andere vergelijkbare zekerheid op voor bewoning bestemde onroerende goederen, of gewaarborgd worden door een recht op voor bewoning bestemde onroerende goederen;514 Hiermee worden de klassieke hypothecaire kredietovereenkomsten bedoeld zoals ook het geval is onder de bepalingen inzake hypothecair krediet van het WER. b) kredietovereenkomsten voor het verkrijgen of het behouden van eigendomsrechten betreffende grond of een bestaand of gepland gebouw.515 Het toepassingsgebied van de richtlijn is ruimer dan van titel 4, hoofdstuk 2 WER. Zij is namelijk van toepassing op woningkredietovereenkomsten, met andere woorden elke kredietovereenkomst die tot doel heeft om een onroerend goed te verkrijgen of te behouden.516 232. Het doel van de richtlijn is consumenten behoeden tegen misleidende reclame, en ervoor zorgen dat het mogelijk is om advertenties onderling met elkaar te vergelijken.517 Daarom omschrijft artikel 10 van de Richtlijn woningkrediet in algemene bewoordingen dat reclame-‐ en marketing-‐ communicatie betreffende kredietovereenkomsten eerlijk, duidelijk en niet misleidend moet zijn. Reclame mag geen bewoordingen gebruiken die bij de consument valse verwachtingen kunnen scheppen betreffende de beschikbaarheid of de kosten van het krediet. 233. Om nog meer bescherming te bieden houdt de Europese wetgever daarnaast, zoals we dat gewoon zijn, vast aan een opsomming van standaardgegevens die in advertenties verplicht moeten worden vermeld.518 Het gaat om: 1° de identiteit van de kredietgever of de kredietbemiddelaar, 2° dat de kredietovereenkomst gewaarborgd wordt door een hypotheek of een in een lidstaat gebruikelijke andere vergelijkbare zekerheid of een recht op voor bewoning bestemde onroerende goederen, 3° de debetrentevoet, met de vermelding of deze vast of variabel is, samen met informatie over eventuele kosten die in de totale kosten van het krediet zijn inbegrepen, 4° het totale kredietbedrag, 5° het JKP, 6° de duur van de kredietovereenkomst, 7° het bedrag van de 514

Art. 3.1. a) Richtlijn woningkrediet. Art. 3.1. b) Richtlijn woningkrediet. 516 M. DE MUYNCK, “Ontwerp van richtlijn hypothecair krediet: communautair luchtkasteel of solide bescherming voor kredietnemers?”, T.Fin.R. 2011, 137. 517 Overweging 37 Richtlijn woningkrediet. 518 Art. 11 Richtlijn woningkrediet. 515

87

⏐ Deel II

afbetalingstermijnen, 8° het totale door de consument te betalen bedrag, 9° het aantal afbetalingstermijnen, 10° een waarschuwing over het feit dat mogelijke schommelingen van de wisselkoers van invloed kunnen zijn op het door de consument te betalen bedrag. Bovendien moet deze informatie op duidelijke, beknopte en opvallende wijze worden vermeld aan de hand van een representatief voorbeeld. Deze regels zijn duidelijk geïnspireerd op en overeengestemd met de Richtlijn consumentenkrediet.

C. SANCTIES 234. Indien de kredietgever de verplichtingen inzake hypothecaire kredieten schendt, mag de consument op ieder ogenblik en zonder enige vergoeding het krediet terugbetalen. Wanneer de consument van dit recht gebruiktmaakt en de debetrentevoet niet kan worden bepaald doordat de vestigingsakte niet de nodige elementen bevat, worden de gelopen interesten berekend aan de wettelijke interestvoet. Als de bedoelde schending de consument geen nadeel heeft berokkend, geldt dit recht niet.519 Deze burgerlijke sanctie werd rechtstreeks overgenomen uit artikel 28 WHK, maar onder de WHK gold zij niet voor de reclameverplichtingen. Onder het WER lijkt dit anders: de burgerlijke sanctie verwijst naar elke inbreuk tegen de bepalingen betreffende hypothecaire kredieten, dus ook die tegen artikel VII. 123 WER. Het is niet geheel duidelijk of deze verandering bewust gebeurde. De memorie van toelichting maakt hieromtrent geen opmerkingen.520 235. Voor het overtreden van de reclameverplichtingen in het kader van het hypothecair krediet voorziet het wetboek economisch recht ook in een strafsanctie van een gevangenisstraf van één maand tot één jaar en/of een geldboete van 250 euro tot 100.000 euro.521 De bepalingen van boek I van het Strafwetboek zijn van toepassing op deze inbreuken.522

519

Art. VII. 209 WER. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001, 52. 521 Art. XV. 70 en XV. 90, 17° WER. 522 Art. XV 69 WER. 520

88

DEEL III. EMPIRISCH ONDERZOEK A. INLEIDING, OPZET EN METHODE 236. Een consument kan de jure wel beschermd worden tegen onrechtmatige reclame, wanneer de regelgeving niet wordt nageleefd, blijft de situatie voor de consument de facto ongewijzigd. Via dit empirisch onderzoek wordt nagegaan in welke mate de besproken regelgeving wordt gerespecteerd, en met andere woorden of deze regels hun doel bereiken. 237. Voor dit onderzoek werden 102 reclames onderzocht. 68 advertenties hadden betrekking op consumentenkrediet, 34 op hypothecair krediet. Voor consumentenkredieten wordt immers veel meer reclame gemaakt. De mogelijkheden zijn bij consumentenkredieten namelijk ruimer, dus is er meer speelruimte om te adverteren. Wel is het zo dat de meeste aanbieders van consumenten-‐ kredieten ook een hypothecair krediet aanbieden. 238. De reclames werden in de eerste plaats verzameld in geschreven advertenties in dagbladen, tijdschriften en folders die via de post aan huis werden bezorgd. Daarnaast werden ook de websites van verschilende ondernemingen die kredieten aanbieden onderzocht op conformiteit met de wettelijke voorschriften. Om die kredietgevers op te sporen werd onder andere gebruik gemaakt van de lijst van erkende kredietgevers door de FOD Economie523, maar ook via het ingeven van zoektermen in zoekmachines op het internet. Voor de gemiddelde consument die een consumenten-‐ of hypothecair krediet wil afsluiten, zal het internet een eerste en veelal zelfs enige bron van informatie zijn. Bij het indrukken van een zoekopdracht die verband houdt met kredietverlening zal de consument overspoeld worden met gesponsorde banners die elk beweren dat ze de beste formule in petto hebben. Tenslotte werden verschillende voornamelijk kleinschalige kredietgevers gecontacteerd met de vraag om reclamefolders op te sturen. De respons hierop was opmerkelijk laag, slechts enkele kredietgevers of -‐bemiddelaars bleken hiertoe bereid. 239. Er werd getracht in een realistische mix tussen grote en kleinere aanbieders van kredieten te voorzien. Uit het onderzoek blijkt dat de grote aanbieders zoals bijvoorbeeld grootbanken, een geringer aantal en minder zwaarwichtige inbreuken tegen de regelgeving maken dan kleinere aanbieders. Het zijn evenwel de kleinere aanbieders die via het internet bovenaan de gesponsorde zoekopdrachten opduikelen. Wanneer een consument bijvoorbeeld “geld nodig” of “snel krediet” in 523

FOD ECONOMIE, “Lijst van erkende en vergunde kredietgevers voor consumentenkrediet”, 28 januari 2014, http://economie.fgov.be/nl/consument/consumentenkrediet/Wie_toekennen/#.U2d_etyPG9Y; AUTORITEIT VOOR FINANCIËLE DIENSTEN EN MARKTEN, “Ingeschreven en geregistreerde hypotheekondernemingen”, 28 maart 2014, www.fsma.be/nl/ Supervision/finbem/hk/Article/lijsten/hk.aspx.

89

⏐Deel III

een zoekmachine intikt, verschijnen enkel advertenties van kleinere en meer gespecialiseerde, maar ook duurdere kredietaanbieders. 240. In deze analyse werd geen overeenstemming onderzocht met de regels van de artikelen VII. 67 en VII. 68 WER. De regels inzake leuren in artikel VII. 67 WER hebben weliswaar betrekking op de manier waarop aan kredietpromotie wordt gedaan, maar het was voor deze masterproef niet haalbaar hier een representatief onderzoek naar te verrichten. De regel over promotieaanbiedingen van artikel VII. 68 WER kan nog niet getoetst worden, omdat zij nog niet in werking is getreden. 241. Om na te gaan in welke mate de reclames beantwoorden aan de regels waaraan zij moeten voldoen, lopen we systemathisch alle bepalingen omtrent kredietpromotie af. Elke advertentie wordt aan elke bepaling getoetst, op voorwaarde dat zij binnen het toepassingsgebied van die bepaling valt. Eerst worden de reclames inzake consumentenkrediet besproken, daarna volgt een analyse van de reclames aangaande hypothecair krediet.

B. CONSUMENTENKREDIETEN B.1. Boek VII WER 242. Bij consumentenkredieten maakt de wet een onderscheid naargelang de advertentie een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet voor de consument vermeldt of niet.524 Van de 68 onderzochte reclames maakten maar 26 vermelding van dergelijke cijfergegevens. De meeste advertenties die melding maken van rentevoeten of cijfers zijn terug te vinden in de geschreven pers. Bij kredietreclame op het internet zien we dat het merendeel geen melding maakt van dergelijke cijfers. 524

Art. VII. 64 WER.

90

Empirisch onderzoek⏐

B.1.1. Standaardinformatie a. Reclames met vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet525 243. DEBETRENTEVOET – Art. VII. 64 §1 WER bevat een lijst met standaardinformatie die moet opgenomen worden in elke advertentie. Eerst en vooral moet de debetrentevoet in de reclame vermeld worden, alsook nadere informatie over eventuele kosten die in de totale kosten van het krediet voor de consument zijn opgenomen. Slechts vijftien van de reclames vermelden deze rentevoet (58%). 244. KREDIETBEDRAG – Ook het kredietbedrag moet door de reclame aangegeven worden. Dit bedrag moet bovendien representatief zijn, dat wil zeggen dat er een realistisch beeld moet gecreëerd worden. Bij een gewone lening op afbetaling is het niet volledig duidelijk wat nu juist een representatief bedrag is. Uit de onderzochte reclames kunnen we uitmaken dat dit voor een lening op afbetaling zonder specifiek doel ergens tussen 7.500 euro en 15.000 euro ligt. De enige uitzondering hierop is de website PayDay.be, die minikredieten van 50 tot 600 euro aanbiedt. In de meeste reclames duidt een tabel de verschillende mogelijke ontleningsbedragen aan. Op het internet hebben we meestal te maken met een “kredietsimulator”, waarbij de consument zelf aangeeft hoeveel hij wenst te lenen en hoe lang hij wenst af te betalen. De simulator geeft dan de maandaflossingen, het jaarlijkse kostenpercentage, het totaal terug te betalen bedrag en de looptijd van de overeenkomst weer. Deze simulator moet echter wel standaard ingesteld staan op een representatief bedrag voor de lening waar zij voor dient. Wanneer bijvoorbeeld op een reclame van Beobank voor een autolening voor een nieuwe wagen werd geklikt, stond de simulator op 2.500 euro. Bij de vakantielening van Kredietpartner staat als “ons voorstel” dan weer een bedrag van 10.000 euro vermeld. Het spreekt voor zich dat deze bedragen niet representatief zijn voor de leningen waarvoor geadverteerd wordt. Al bij al geven zeventien van de onderzochte reclames wel een representatief bedrag mee (65%), drie vermelden een bedrag dat niet representatief is en zes reclames vermelden geen bedrag. 245. JAARLIJKSE KOSTENPERCENTAGE – Bij de aanduiding van JKP gaan weinig ondernemingen in de fout. De meeste consumenten kennen het JKP immers en gebruiken dit ook als criterium wanneer ze de kredieten van verschillende aanbieders vergelijken. Adverteerders die het niet vermelden kunnen gemakkelijker wantrouwen opwekken bij de consument. Slechts drie advertenties laten het na het JKP te vermelden.

525

Supra pag. 58 randnr. 157 e.v.

91

⏐Deel III

246. BEDRAG EN TERMIJNEN – Ook bij het meedelen van het bedrag van de afbetalingen en de afbetalingstermijnen worden minder inbreuken vastgesteld. Zoals eerder vermeld bevatten de meeste advertenties een tabel met het te lenen bedrag, de afbetalingstermijn, maandaflossingen en het uiteindelijk totaal terug te betalen bedrag. Twintig van de onderzochte advertenties (77%) vermelden al deze gegevens, zes doen dat niet. 247. REPRESENTATIEF VOORBEELD EN WEERGAVEMODALITEITEN – De vereiste gegevens moeten steeds aan de hand van een representatief voorbeeld worden vermeld, dat we kunnen terugvinden in 21 reclameboodschappen (81%). Zowel het voorbeeld als alle andere standaardinformatie moeten bovendien op duidelijke, beknopte en opvallende wijze worden verstrekt. Bij zes reclames wordt wel een voorbeeld opgenomen, maar is het verdoezeld door kleine lettertjes die onopvallend onder de advertentie zijn opgenomen. Tussen deze kleine lettertjes staan het JKP en de benaming van het soort krediet (bijvoorbeeld “kredietopening” of “lening of afbetaling”) meestal wel in een grotere lettergrootte vermeld. Andere standaardinformatie wordt steeds duidelijk genoeg opgenomen. De vereiste van duidelijkheid houdt ook in dat de reclame een ondeelbaar geheel moet vormen. Bij een reclamefolder van een supermarktketen zien we op de eerste pagina dat een televisie op krediet kan aangekocht worden, met de vermelding “zie voorwaarden op pagina 26”. Dit is niet toegestaan. We kunnen besluiten dat 19% van de advertenties het representatief voorbeeld niet vermelden en dat 23% van de advertenties een inbreuk maakt tegen de vereisten van duidelijkheid en opvallen. Aangezien deze laatstgenoemde inbreuken enkel bij het representatief voorbeeld voorvallen kunnen we stellen dat slechts vijftien advertenties (58%) het representatief voorbeeld op de juiste manier vermelden. 248. LET OP, GELD LENEN KOST OOK GELD – Er dient nog te worden opgemerkt dat elke reclame die gewag maakt van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet in de toekomst ook de boodschap “Let op, geld lenen kost ook geld” zal moeten bevatten. Op het ogenblik van dit onderzoek is boek VII WER echter nog niet in werking getreden en kunnen we dus ook nog niet spreken van inbreuken. Toch zijn er tien reclames (38%) die deze boodschap al spontaan vermelden. 249. SAMENGEVAT – Er worden veel inbreuken begaan tegen de verplicht op te nemen standaard-‐ informatie. De meeste daarvan hebben betrekking op het niet correct vermelden van een representatief voorbeeld of het nalaten van het aanduiden van de vaste debetrentevoet.

92


Slechts elf reclames vermeldden alle verplichte standaardinformatie, acht daarvan doen dat op een duidelijke en opvallende manier. Dit wil zeggen dat 31% van de getoetste advertenties volledig conform de wettelijke bepalingen betreffende op te nemen standaardinformatie zijn opgesteld. b. Reclames zonder vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet526 250. Voor reclames die geen gewag maken van rentevoeten of cijfers betreffende de kosten van het krediet is er wat standaardinformatie betreft een veel minder strenge regeling. Dit verklaart ook waarom het merendeel van de onderzochte reclames binnen deze categorie valt. De standaardformule “Let op, geld lenen kost ook geld” moet in elke reclame.verplicht worden opgenomen527 Maar liefst twintig van de 42 getoetste reclames laten deze vermelding achterwege. Eén reclame verandert ze in “Opgelet, geld lenen kost ook geld”. Precies de helft van de reclame is dus ongeoorloofd. 526

Supra pag. 64 randnr. 169 e.v. Art. VII. 64 §2 WER.

527

93

⏐Deel III

c. Vermelden van de hoedanigheid als kredietbemiddelaar528 251. Wanneer de adverteerder een kredietbemiddelaar is moet hij de consument hiervan in de reclameboodschap op de hoogte brengen. Bij de onderzochte reclames waren er 40 afkomstig van kredietbemiddelaars (59%). Daarvan lieten er achttien na om hun hoedanigheid in de advertentie op te nemen (45%). Bij een handvol ondernemingen waaronder bijvoorbeeld Lenen.be of Auxifina, kan men pas achterhalen dat het om een kredietbemiddelaar gaat door op hun website door te klikken naar de contactpagina.

B.1.2. Verboden vormen van reclame a. Reclame die specifiek gericht is op529 252. Een aantal vormen van reclame zijn sowieso verboden, onafhankelijk van wanneer de reclame gewag maakt van een rentevoet of een cijfer over de kosten van het krediet of niet. Een eerste vorm van verboden reclame is reclame die er specifiek op is gericht om een consument die het hoofd niet kan bieden aan zijn schulden, aan te zetten tot het opnemen van krediet. 530 Jammer genoeg zijn er zes advertenties (9%) van kredietaanbieders die deze bepaling met de voeten treden. Zo vermeldt reclame van OK Krediet “Ons acceptatiepercentage is hoog, ook voor moeilijke dossiers. Contacteer OK Krediet, uw financiële vriend”. Een advertentie van Leemans Kredieten suggereert een lening op afbetaling wanneer de kredietkaarten van de consument zijn “opgebruikt”. Ook wanneer via 528

Supra pag. 61 randnr. 160. Supra pag. 65 randnr. 174 e.v. 530 Art. VII. 65 §1, 1° WER. 529

94


zoektermen op het internet kredietaanbieders gezocht worden, schieten banners die zich richten op consumenten met schulden als paddestoelen uit de grond: “Financiële problemen? Uw woning in gedwongen verkoop? Wij zorgen voor een oplossing!”, “Ik heb schulden en ik heb raad nodig. 24/7 geld lenen”, “Geweigerd bij uw bank? Welkom bij Kredietpartner”, enzovoort. 253. Een tweede vorm van verboden reclamevoeren gebeurt wanneer de adverteerder het gemak of de snelheid beklemtoont waarmee het krediet kan worden verkregen.531 Tegen deze vorm werden twaalf inbreuken vastgesteld. Slogans als “Antwoord binnen de 2u, zonder veel paperassen!”, “Uw krediet in enkele uren”, “Onmiddellijk antwoord!”, “Na acceptatie kan uw geld binnen 1 uur op uw rekening staan”, “Snel geld lenen zonder vragen te krijgen?”, enzovoort komen vaak voor op web-‐ sites van ondernemingen en bij kredietpromotie op het internet. 254. Ook wanneer een reclame aanspoort tot hergroepering of centralisatie van lopende kredieten is zij onwettig. Dat is ook het geval wanneer zij vermeldt dat lopende kredietovereenkomsten bij de beoordeling van de kredietaanvraag geen of een beperkte rol spelen.532 Hier begaan vijf van de getoetste reclames een inbreuk, via slagzinnen als “Laat uw kredieten samenvoegen en zorg voor een duidelijk overzicht in uw financiën!”, “Hoge maandlasten? Kijk eens of u minder kunt betalen!”, “Maak het u eenvoudig, kies voor een hergroepering van uw leningen”, enzovoort. b. Misleidende reclame533 255. Ook verschillende vormen van misleidende reclame worden door boek VII WER verboden.534 Diverse inbreuken werden vastgesteld. Het is niet toegestaan enkel een andere benaming te gebruiken om de lening te omschrijven als diegene die door boek VII WER wordt gehanteerd.535 Het merendeel van de onderzochte reclames omschrijft hun kredietovereenkomsten op een andere manier dan de benamingen die door de wet gehanteerd worden, zoals “persoonlijke lening” i.p.v. 531

Art. VII. 65 §1, 2° WER. Art. VII. 65 §1, 3° WER. 533 Supra pag. 67 randnr. 179 e.v. 534 Art. VII. 65 §2 WER. 535 Art. VII. 65 §2, 5° WER. 532

95

⏐Deel III

lening op afbetaling of “geldreserve” i.p.v. kredietopening. Toch wordt ook de officiële term ergens in de reclame vermeld. Deze manier van adverteren is wettig, het is immers alleen verboden om enkel een benaming te hanteren die van boek VII WER afwijkt. Een minderheid (13%) vermeldt geen wettelijke term en maakt enkel gewag van de benaming “privélening”, “financiering”, of “geldlening”. Eveneens niet toegestaan is een reclame die aanduidt met bewoordingen, tekenen of symbolen dat het kredietbedrag ter beschikking wordt gesteld in baar geld of contant.536 Volgens deze bepaling mag men ook geen afbeeldingen van geld in de reclame opnemen. Toch maken vier reclames zich hier schuldig aan, door afbeeldingen van een geldzak of stapels bankbiljetten te gebruiken. Andere reclames gebruiken bewoordingen als “direct cash”, of “gratis aan huis gebracht” die erop wijzen dat de consument het geld contant in handen zou kunnen krijgen. Er zijn samengeteld acht reclames (12%) die een fout begaan in de zin van deze bepaling. Eén reclame maakt melding van: “0% financiering – gratis krediet aktie”. Bij een verlening van een gratis krediet mag dit echter enkel aangeduid worden door te verwijzen naar een JKP dat gelijk is aan 0%.537 Een andere reclame schalt “Snel geld lenen zonder veel vragen?”, wat impliceert dat bij de toekenning de kredietaanbieder de financiële situatie van de consument niet zal onderzoeken. Ook dit is niet toegelaten.538 Wanneer een reclameboodschap een daad in de hand werkt die beschouwd moet worden als een niet-‐naleving van of een inbreuk op dit Boek of zijn besluiten, maakt zij eveneens een vorm van verboden reclame uit. Met andere woorden, een reclame mag het KB WCK niet schenden. Eén reclame doet dit wel en overschrijdt het maximaal toegestane JKP dat in dit KB bepaald is. 536

Art. VII. 65 §2, 7° WER. Art. VII. 65 §2, 8° WER. 538 Art. VII. 65 §2, 3° WER. 537

96


256. Samengevat overtreden negentien reclames de bepalingen van artikel VII. 65 §1 WER (28%). Er werden vier soorten misleidende reclames vastgesteld naar artikel VII. 65 §2 WER, in zeven verschillende reclames (10%). Drie reclames maakten zowel een inbreuk op artikel VII. 65 §1 als op artikel VII. 65 §2 WER (5%). De meerderheid van de reclames begaat geen inbreuk tegen de verboden vormen van reclame. B.2. Boek VI WER 257. ZWARTE LIJSTEN539 – Reclameboodschappen voor consumentenkredieten moeten voldoen aan de specifieke regelgeving van boek VII WER, zoals hierboven besproken. Daarnaast blijft reclame ook een gewone handelspraktijk, die zal moeten voldoen aan alle bepalingen van boek VI WER. Zoals eerder besproken540, wordt de reclame eerst getoetst aan de zwarte lijsten inzake misleidende en agressieve handelspraktijken. Tegen één bepaling uit de zwarte lijst wordt een inbreuk gemaakt. Zo vermelden twee reclames van interkrediet dat het is “toegestaan om geheel of gedeeltelijk vervroegd terug te betalen”. Dit is echter een wettelijk recht dat hoe dan ook geldt. Het is niet geoorloofd om een wettelijk recht van een consument te presenteren als een onderscheidend kenmerk in het aanbod van de adverteerder.541 258. KLEINE NORM542 – Vervolgens werden alle reclames getoetst aan de kleine norm inzake misleidende handelspraktijken. Hier werden verschillende schendingen opgespoord. Ten eerste is er een advertentie van Crefibel voor een kredietopening die luidt: “Geen geld nodig? Uw persoonlijke geldreserve blijft beschikbaar, voor het geval dat… Zolang u ze niet gebruikt, kost ze u niets.” Wanneer dit aanbod wordt opgezocht, blijkt dat er wel degelijk vaste kosten aan het aanbod zijn verbonden, bijvoorbeeld de kaartkosten. De bewering dat de kredietopening niets kost is dus foutief 539

Supra pag. 33 randnr. 99 e.v. Supra pag. 34 randnr. 101 e.v. 541 vermeld de bepaling 542 Supra pag. 26 nr. 75 e.v. 540

97

⏐Deel III

en misleidend. Een advertentie van B-‐H-‐E vermeldt dan weer dat zij de goedkoopste kredieten op de markt aanbiedt. Wanneer de tarieven opgezocht worden, blijkt dat sommige van de JKP’s zelfs het maximum toegestane percentage overschrijden. Ook OK Krediet biedt naar eigen zeggen het laagste tarief van de markt aan. Het JKP ligt weliswaar onder de maximumgrens, maar wijkt er niet ver vanaf. Er zijn zeker goedkopere alternatieven te vinden. AFC Kredieten verkondigt: “Daling van de rentevoeten. Raadpleeg onze zeer competitieve tarieven!”. Een bezoek aan de website volstaat om te zien dat bij alle aangeboden kredieten het maximaal toegestane JKP wordt gehanteerd. Budgetpartners handelt op dezelfde manier. Alles samen begaan vijf reclames een inbreuk tegen de kleine algemene norm inzake misleidende handelspraktijken (7%). 259. VERGELIJKENDE RECLAME543 – Ook de bepalingen inzake vergelijkende reclame moeten gerespecteerd worden. Veel van de kleinere kredietaanbieders verwijzen in hun advertenties naar “de banken” als algemene groep van concurrenten. Zoals eerder vermeld, laat een dergelijke abstracte verwijzing de facto wel degelijk toe om de concurrenten impliciet te identificeren en moet dergelijke reclame dus aan de bepalingen van vergelijkende reclame voldoen. Een advertentie van Quickkrediet bijvoorbeeld waarschuwt consumenten voor de “trukendoos van onze concurrenten”, en zegt dat concurrenten die een lager JKP aanbieden dan het maximum toegestane JKP, hun beloofde verplichtingen niet zullen nakomen en de consument dure verplichte verzekeringen zullen aansmeren. Dit is uit de lucht gegrepen. Uit het onderzoek blijkt dat veel kredietaanbieders bestaan die onder het maximum toegestane JKP blijven zonder dat verplichte nevendiensten dienen te worden aangekocht. Deze reclame schaadt de goede naam van de concurrentie en schendt bijgevolg artikel VII. 17 §1, 5° WER. 260. GROTE NORM544 – Overigens moet opgemerkt worden dat de maximale toegelaten JKP’s zoals bij KB bepaald, afhankelijk zijn van het bedrag waarvoor een krediet wordt aangegaan. Er geldt een maximumpercentage tot en met 1.250 euro, een lager percentage voor bedragen tot en met 5.000 euro en nog een lager percentage voor alles wat de 5.000 euro overschrijdt. Wanneer een consument het ronde bedrag van 5.000 euro wil lenen, een voor een consumentenkrediet courant bedrag, zal hij daarom bij veel kredietaanbieders een JKP aangeboden krijgen dat enkele percenten hoger ligt dan wanneer hij een lening van 5.001 euro zou afsluiten. Tot en met 5.000 euro ligt het maximaal toegestane JKP immers hoger. Voor een gewone lening op afbetaling kan dit verschil een aanzienlijke 3% bedragen. Men kan zich afvragen of deze handelspraktijk niet in strijd is met de vereisten van de professionele toewijding en dus met de grote algemene norm van boek VI WER.

543

Supra pag. 12 randnr. 33 e.v. Supra pag. 24 randnr. 70 e.v.

544

98


B.3. Tussenbesluit 261. Tegen de regels inzake kredietpromotie van boek VII WER worden veelvuldig inbreuken gemaakt. De meeste daarvan gebeuren in het kader van de verplicht op te nemen standaard-‐ informatie: 69% van de onderzochte reclames gaat in tegen de regels over reclame met vermelding van een debetrentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet, en 50% schendt de regels over reclame zonder vermelding van dergelijke cijfers. Liefst 43% van de getoetste advertenties maakt een of andere vorm van verboden reclame uit. Wanneer we beide cijfers combineren, komen we tot het besluit dat slechts 32% van de reclames volledig conform de wettelijke voorschriften van boek VII WER zijn opgesteld. 262. Ook tegen de regels van de lex generalis in boek VI WER worden zeven inbreuken (10%) vastgesteld. Het gaat vooral om inbreuken tegen de kleine norm inzake misleidende handelspraktijk-‐ en, doordat de consument foutieve informatie wordt voorgeschoteld. 263. Een advertentie moet natuurlijk voldoen aan alle regelgeving waaraan zij onderhevig is. Dit betekent dat elke advertentie moet getoetst worden aan zowel de bepalingen van boek VII als van boek VI WER. De inbreuken kunnen we opdelen in drie categorieën: zij overtreedt een of meerdere bepalingen van boek VII WER, van boek VI WER of van beide boeken. Dit wil zeggen dat twintig reclames volledig conform de wettelijke regels zijn. Twee reclames begaan enkel een fout in de zin van boek VI WER. Tegen de specifieke regels omtrent kredietpromotie van boek VII worden 46 inbreuken vastgesteld, waarvan drie ook een schending tegen boek VI WER inhouden. Dit resulteert in ondergaande grafiek.

99

⏐Deel III

C. HYPOTHECAIR KREDIET 264. Voor hypothecaire kredieten wordt minder reclame gemaakt dan voor consumentenkredieten. Het hypothecair krediet is immers veel specifieker: het moet bestemd zijn voor het financieren van het behouden of verwerven van onroerende zakelijke rechten, gewaarborgd door een hypotheek op een onroerend goed. Bovendien worden dergelijke kredieten meestal op langere termijn aangegaan en gaat het om veel grotere bedragen dan bij het doorsnee consumentenkrediet. Er werden 34 reclames verzameld met betrekking tot hypothecaire kredieten. Het WER bevat slechts één artikel dat voorschriften bevat waaraan een advertentie voor een hypothecair krediet moet voldoen545, verder uitgewerkt door het KB WHK.

C.1. Boek VII WER 265. Een reclame voor een hypothecair krediet moet uitdrukkelijk de identiteit of de benaming van de kredietgever vermelden. Wanneer het gaat om een bemiddelaar, moet het adres van de kredietbemiddelaar in de reclame worden opgenomen. Van de onderzochte advertenties laat geen enkele kredietaanbieder het na om zijn identiteit te vermelden. De meeste aanbieders zijn bemiddelaars (62%). Daarvan vermeldt bijna de helft zijn hoedanigheid niet in de advertentie, en laat iets meer dan de helft het na om een adres op te geven.

266. Het KB WCK heeft artikel VII. 123 WER uitgebreid en bevat een aantal regels die betrekking hebben op reclameboodschappen die cijfergegevens bevat. De meeste onderzochte reclames doen dit echter niet en nodigen uit voor een gesprek of een simulatie. Toch gebruiken vijf advertenties cijfergegevens in hun reclame, waarbij drie advertenties gewag maken van een rentevoet vanaf een bepaald percentage. De advertentie geeft niet weer aan welke voorwaarden het verkrijgen van deze rentevoet is verbonden. Dit is niet toegelaten. Een consument mag niet gelokt worden door een lage rentevoet zonder dat de beperkende voorwaarden hierbij vermeld zijn.

545

Art. VII. 123 WER.

100


C.2. Boek VI WER546 267. Zoals eerder besproken547, zijn de reclamevoorschriften voor consumentenkredieten veel uitgebreider dan voor hypothecaire kredieten. Reclames voor hypothecaire kredieten bevatten vaak dezelfde praktijken als reclames voor consumentenkredieten, met dat verschil dat die praktijken bij het consumentenkrediet uitdrukkelijk verboden worden en bij het hypothecair krediet niet. Dergelijke gelijkaardige reclames zijn in het kader van een reclame voor hypothecair krediet ook verboden, zij het op een andere rechtsgrond. Men moet terugvallen op de algemene bepalingen van de lex generalis. Het grote verschil voor de consument is dat de bewijslast die hij moet dragen veel zwaarder is.548 268. Vooreerst is er advies van AFC Kredieten in een reclamefolder voor een hypothecair krediet. AFC raadt de consument aan om de lening te spreiden over een zo lang mogelijke termijn, zo is de maandelijke aflossingslast immers lager. Hoewel dit waar is, moet men er ook bij vermelden dat het totaal terug te betalen bedrag op die manier veel hoger zal zijn. Deze raad aan de consument lijkt vooral in het belang van AFC Kredieten zelf. OK Krediet vertelt de consument dat zij de laagste interestvoeten op de markt aanbiedt. Met een interestvoet van bijna 10% is niets minder waar. B-‐H-‐E doet net hetzelfde. Crelan maakt reclame voor een “onklopbaar voordeeltarief”. Zij vermeldt echter enkel dat “de voorwaarden om te ontlenen tegen deze rentevoet zijn eenvoudig en transparant”. Dat is niet voldoende. Om rechtmatig te zijn moet de reclame ook vermelden welke die voorwaarden zijn opdat een consument van het voordeeltarief kan genieten. Deze reclames bevatten allemaal informatie die de consument misleidt en zijn dus in strijd met de kleine algemene norm inzake misleidende handelspraktijken. 269. Verschillende reclames richten zich specifiek op elementen die onder kredietpromotie voor consumentenkrediet verboden zijn. Er werden vier adverenties gevonden die aansporen tot het hergroeperen of centraliseren van de lopende kredieten. Drie advertenties benadrukken dan weer de snelheid of het gemak waarmee het krediet kan worden verkregen. Eén advertentie richt zich tot consumenten die het hoofd niet kunnen bieden aan hun schulden. Dit is allerminst in overeenstemming met de vereisten van de professionele toewijding. M.i. kan hier daarom ook besloten worden tot acht schendingen van de grote algemene norm van boek VI WER. 546

Supra pag. 82 randnr. 222 e.v. Supra pag. 85 randnr. 85. 548 Supra pag. 71 randnr. 190. 547

101

⏐Deel III

C.3. Tussenbesluit 270. Ook reclame voor hypothecaire kredietovereenkomsten is niet vrij van schendingen tegen de wet. Er werden dertien inbreuken vastgesteld op artikel VII. 123 WER (38%). Het gaat vooral om kredietbemiddelaars die hun hoedanigheid of adres niet in de advertentie vermelden. Bepaalde gedragingen zijn ook in strijd met de algemene normen inzake misleidende handelspraktijken van boek VI WER (35%). Eén advertentie overtreedt bepalingen van beide boeken. Samengevat is slechts 27% van de advertenties rechtmatig, maar al bij al gaat het om minder zwaarwichtige fouten dan bij consumentenkredieten.

102

DEEL IV. EFFECTIVITEIT VAN DE REGELGEVING 271. In dit deel wordt getracht een antwoord te vinden op de vraag of de consument bij het nemen van zijn kredietbeslissing gebaat is met de bestaande regelgeving inzake reclame. Enerzijds worden de regels zelf in vraag gesteld. Gaat de wetgever niet uit van een veel te theoretisch en onrealistisch beeld van de consument? Het lijkt niet bewezen dat consumenten door bepaalde standaard-‐ vermeldingen in reclame beter geïnformeerd zijn en betere beslissingen nemen. Anderzijds zien we in het empirisch onderzoek dat veel ondernemingen een loopje nemen met de bestaande wetgeving. Waarom worden de regels niet nageleefd? We gaan na waarom consumenten niet geneigd zijn om zelf een rechtsgeding aan te spannen tegen een adverteerder, en waar de publieke handhaving tekortschiet.

A. BESCHERMT INFORMATIE DE CONSUMENT? A.1. Idee van de wetgever 272. Het theoretische gedeelte van deze masterproef maakt duidelijk dat de wetgever informatie-‐ verplichtingen bij reclame ziet als een manier om de consument te beschermen. De consument wordt gezien als een persoon die enkel beslissingen neemt waar hij beter van wordt, en neemt deze beslissingen op grond van informatie die hij verzamelt.549 Er wordt dus vertrokken vanuit het idee dat hoe meer informatie de consument heeft, des te beter hij een juiste beslissing zal kunnen maken. De wetgever meent dat een consument die een kredietovereenkomst wil aangaan, verschillende aanbiedingen met elkaar zal vergelijken om er dan voor hem het meest voordelige aanbod uit te distilleren. 273. Verplicht op te nemen standaardinformatie doet echter de grens vervagen tussen reclame enerzijds en objectieve informatie anderzijds. Wanneer een onderneming reclame maakt heeft doet zij dat namelijk uiteraard met het doel om de verkoop van haar diensten te bevorderen.550 Maar is het nuttig dat bij elke reclame die uitgaat van een onderneming een resem minimale informatie wordt opgenomen? De effectiviteit van dergelijke regelgeving kan in vraag gesteld worden: er is een zodanige overvloed aan informatie, dat de consument botst op zijn cognitieve beperkingen. Hij is immers geen computer die zomaar alles wat op hem afkomt kan analyseren.551 Het kan natuurlijk 549

M. DE CLERCQ, Economie Toegelicht, Antwerpen, Garant, 2007, 141 en 146-‐147. T. VAN DYCK, V. COLAERT, “Reclameregulering als vorm van consumentenbescherming inzake financiële dienstverstrekking” in C. BRUYNEEL, J-‐P. BUYLE, M. DELIERNEUX, J.F. ROMAIN, E. VAN DEN HAUTE (eds.), Synthèse de droit bancaire et financier. Liber Amicorum André Bruyneel, Brussel, Bruylant, 2008, 69. 551 N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 4, http://www.ivir.nl/publications/helberger/Form_matters.pdf. 550

103

⏐ Deel IV

niet in twijfel getrokken worden dat reclame gereguleerd moet worden, zij kan de aankoopbeslissing van de consument immers grondig sturen. Meer en meer ontstaat echter een kritische houding ten aanzien van de huidige informatieverplichtingen en worden andere oplossingen naar voor geschoven.

A.2. De huidige regels missen hun doel A.2.1. Vaststellingen 274. Brits onderzoek wijst uit dat verplichte vermeldingen voor consumenten geen verschil uitmaken om een volledig geïnformeerde beslissing te nemen. Bovendien vinden consumenten dat bij reclame voor kredietovereenkomsten te veel vakjargon wordt gebruikt. Wanneer er te veel en te complexe informatie verstrekt wordt, haakt de consument af en doet hij geen moeite om die informatie te begrijpen. Hij heeft het gevoel dat hij niet is opgewassen tegen de ingewikkelde informatie die uitgaat van grote bedrijven.552 Consumenten informeren leidt dus niet automatisch tot geïnformeerde consumenten.553 275. Rondvraag van de Europese Commissie toont aan dat slechts 61% van de Belgen rondkijkt naar verschillende aanbiedingen van kredietovereenkomsten om deze te vergelijken. Dat wil zeggen dat 39% van de consumenten het eerste aanbod koopt dat ze te zien krijgen. Bij het aankopen van een kredietkaart, die in veel gevallen ook een kredietopening en dus een vorm van kredietverlening is, koopt zelfs 63% van de Belgen het eerste product dat hun pad kruist.554 Dit duidt erop dat het idee dat de consument eerst verschillende aanbiedingen vergelijkt vooraleer tot een beslissing over te gaan, eerder is gevoed door een theoretisch beeld dan door empirische ondervindingen. 276. Consumenten halen bovendien hun informatie uit verschillende bronnen. Niet enkel de dienstverstrekker licht de consument via reclame of andere informatie voor. Ook informatie die publiekelijk door de overheid wordt versterkt, opinies van consumentenorganisaties of het sociaal netwerk van de consument zal een rol spelen bij het nemen van een beslissing.555 Het is dus niet de

552

VANILLA RESEARCH, Consumer information and regulation, 2007, p.11-‐12, www.bis.gov.uk/files/file44592.pdf; N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 4, www.ivir.nl/ publications/helberger/Form_matters.pdf. 553 N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 47, http://www.ivir.nl/publications/helberger/Form_matters.pdf. 554 EUROPEAN COMMISSION, “Special Eurobarometer 373: retail financial services”, March 2012, p 68-‐69, http://ec.europa.eu/ internal_market/finservices-‐retail/docs/policy/eb_special_373-‐report_en.pdf. 555 N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 7, www.ivir.nl/publications/helberger/Form_matters.pdf.

104

Effectiviteit van de regelgeving⏐

meest ideale optie dat enkel de dienstverlener consumenten informeert, bovendien heeft hij er geen baat bij dit op een eenvoudige en transparante manier te doen.556 277. Uit gedragsonderzoek blijkt dat het informeren van een consument geen eenmalige handeling is, maar een proces in verschillende stappen. Pas nadat een consument zich bewust is van het belang van juiste informatie voor zijn situatie, zal hij zich kunnen engageren voor het verzamelen en lezen van de betreffende informatie. Daarna kan hij zijn beslissing hierdoor laten leiden.557 Niet alleen moet de relevante informatie verstrekt worden, ook de manier waarop dit gebeurt speelt een rol. Consumenten hebben ook nood aan begeleiding bij het interpreteren en gebruiken van informatie.558 Een consument reageert dus anders dan het ideaalbeeld dat van hem wordt opgehangen. Niet alle beslissingen die hij neemt zijn doordacht en weloverwogen. Soms reageert hij impulsief, emotioneel of inconsistent.

B.2. Mogelijke oplossingen 278. Informatie moet gereduceerd worden. Less is more. Overdaad aan informatie zorgt ervoor dat een consument niet meer onthoudt welke informatie juist belangrijk is. In een reclame zou alleen doeltreffende informatie moeten opgenomen worden. Als de wetgever wil dat consumenten verschillende aanbiedingen van kredietgevers gaan vergelijken, dan moet hij ook voor één duidelijk vergelijkingscriterium zorgen. Via het JKP is geprobeerd een dergelijk criterium in te voeren. Critici menen echter dat het JKP niet alle elementen in rekening brengt waarmee een consument bij het aankopen van een kredietovereenkomst rekening mee moet houden.559 Bovendien schijnen veel consumenten niet te begrijpen wat het JKP precies omvat. Dit brengt ons naadloos bij het volgende probleem. 279. Informatie over kredieten is te complex en moet vereenvoudigd worden. De gemiddelde consument heeft slechts een beperkte financiële kennis en begrijpt niet altijd de technisch-‐juridische bewoordingen die soms verplicht gebruikt moeten worden. Bij reclame voor consumentenkredieten moet de adverteerder bijvoorbeeld verplicht de wettelijke term van de kredietsoort gebruiken. De consument is hier niet mee gebaat. Ondernemingen zouden bij het opstellen van hun advertenties 556

H. BEALS, R. CRASWELL, S.C. SALOP, "The Efficient Regulation of Consumer Information.", J. Law and Econ. 1981, issue 24, 507. 557 N.D. WEINSTEIN, P.M. SANDMAN, “A Model of the Precaution Adoption Process: Evidence from Home Radon Testing”, Healthy Psychology, 1992, p. 170-‐180, http://www.psandman.com/articles/precautn.htm; N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 9, www.ivir.nl/publications/ helberger/Form_matters.pdf. 558 N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 22, www.ivir.nl/publications/helberger/Form_matters.pdf. 559 C. L. PETERSON, “Truth, understanding, and high-‐cost consumer credit: the historical context of the Truth In Lending Act”, Florida Law Review 2003, 900.

105

⏐ Deel IV

moeten vertrekken vanuit de gedachtengang van de consument en niet vanuit die van een specialist ter zake. Ook hier komt de nood aan een eenvoudig vergelijkingscriterium opnieuw naar boven. In het kader van kredietovereenkomsten lijkt het niet gemakkelijk om een dergelijk criterium te vinden. Veel consumenten grijpen terug naar de maandelijkse aflossing, maar het spreekt voor zich dat dit te kort door de bocht is. 280. Ook de manier waarop informatie wordt gepresenteerd blijkt van cruciaal belang. De informatie dient te worden gepresenteerd op een manier die correspondeert met hoe de consument de informatie gebruikt. De consument heeft hulp nodig om de aangereikte informatie juist te interpreteren. Bij het reguleren van consumentenkredieten is de wetgever hier op de juiste weg. Hij stelt immers dat de informatie duidelijk, beknopt en opvallend moet weergegeven worden aan de hand van een representatief voorbeeld. Een voorbeeld helpt de consument inderdaad bij het interpreteren van de informatie. De vereisten van duidelijkheid, beknoptheid en opvallen zijn echter niet precies genoeg. Of iets duidelijk en opvallend is, is subjectief en zal verschillen naargelang vertrokken wordt vanuit het standpunt van de bestemmeling van de reclame, of vanuit het standpunt van de maker ervan.560 281. Inhoudelijke reclameregels kunnen hun nut in zekere mate blijven behouden. Bepaalde verplichte vermeldingen of waarschuwingsboodschappen moeten dus niet meteen afgeschaft worden. Er is evenwel meer nood aan procesmatige bescherming. Dit betekent dat de wetgever regels treft die een impact hebben op het proces waardoor de consument tot een beslissing komt.561 Hierboven werd reeds uiteengezet dat consumenten hun beslissingen niet altijd rationeel nemen, maar beperkt worden door hun cognitieve mogelijkheden en imperfecte informatie. Daardoor nemen zij niet de meest volmaakte beslissing. Via procesmatige regels wordt beoogd dat de regels een atmosfeer creëren waarin een consument wel een optimale beslissing neemt. De wetgever heeft reeds stappen in de goede richting gezet, door bijvoorbeeld verboden reclame-‐ praktijken in te voeren. We kunnen bij wijze van voorbeeld duiden op het verbod op reclame die een consument die het hoofd niet kan bieden aan zijn schulden, aanzet tot het opnemen van krediet. De zwakke consument mag niet beïnvloed worden door reclame die inspeelt op zijn moeilijke financiële situatie, en hem zo mogelijk nog verder in de problemen brengt. De huidige procesmatige regels volstaan echter niet. Er moet nog meer uitgegaan worden van de reële consument en niet vanuit het 560

N. HELBERGER, “Form matters: informing consumers effectively”, Institute for information law, September 2013, p. 42-‐43, www.ivir.nl/publications/helberger/Form_matters.pdf. 561 T. VAN DYCK, V. COLAERT, “Reclameregulering als vorm van consumentenbescherming inzake financiële dienstverstrekking” in C. BRUYNEEL, J-‐P. BUYLE, M. DELIERNEUX, J.F. ROMAIN, E. VAN DEN HAUTE (eds.), Synthèse de droit bancaire et financier. Liber Amicorum André Bruyneel, Brussel, Bruylant, 2008, 36.

106


theoretische beeld over consumentengedrag dat nu heerst. Gedragsstudies spelen daarbij een belangrijke rol.

B. HANDHAVING B.1. Particuliere handhaving 282. Particuliere of individuele handhaving houdt in dat een consument die in zijn rechten is tekortgedaan, zelf een rechtsvordering instelt. Hiervoor is het natuurlijk nodig dat hij beseft dat er een inbreuk op de wet voorligt. De meeste consumenten hebben echter geen idee van de bestaande regelgeving inzake reclame. Het gebrek aan kennis van de bestaande regelgeving door de consument, maar ook door ondernemingen, is een eerste element dat de particuliere handhaving in de weg staat. Websites van bepaalde overheidsorganen of consumentenorganisaties trachten hier evenwel een uitweg te bieden.562 De Europese Commissie heeft in dit kader ook “Is it fair?”563 gelanceerd, een website waarop consumenten terecht kunnen met vragen over hun rechten. 283. Wanneer een consument aanvoelt dat hij door een bepaalde reclame is misleid, zal hij doorgaans eerst andere middelen inschakelen om zich in zijn recht te stellen. De bovenvermelde websites kunnen hem helpen in deze zoektocht en wijzen op de verschillende mogelijkheden van alternatieve geschillenregeling die bestaan564, zoals de ombudsdienst, de buitengerechtelijke beslechting van consumentengeschillen, de behandeling door een consumentenorganisatie, e.a. 284. Studie wijst uit dat slechts 7% van de discussies tussen consumenten en ondernemingen eindigen met een rechterlijke uitspraak. In bijna de helft van de gevallen werd zelfs geen oplossing bereikt.565 De stap om naar de rechtbank te stappen is dus groot.566 De kost van een gerechtelijke procedure schrikt immers enorm af. De consument zal de afweging maken tussen de kosten en de baten van een dergelijke procedure. Hoe groter zijn verlies, hoe groter de kans dat hij een gerechtelijke procedure zal willen opstarten.567 Meestal is zijn schade echter beperkt en zal hij het risico willen uitsluiten om de hoge kosten van een potentiële gerechtelijke procedure te moeten betalen. 562

M. B. M. LOOS, “Individual private enforcement of consumer rights in civil courts in Europe”, Centre for the Study of European Contract Law Working Paper Series 2010/01, p. 5, http://ssrn.com/abstract=1535819. 563 www.isitfair.eu. 564 C. SCOTT, “Enforcing consumer protection laws”, UCD Working Papers in Law, Criminology & Socio-‐Legal Studies Research Paper 2009/15, p. 4, http://ssrn.com/abstract=1441256. 565 B.C.J. VAN VELTHOVEN, “ADR in geschilbeslechtingsdelta”, 2003, p. 6, http://media.leidenuniv.nl/legacy/bvv-‐2005-‐02.pdf. 566 P. O’SHEA, C. RICKETT, “In Defence of Consumer Law: the Resolution of Consumer Disputes”, Sydney Law Review 2006, vol. 28, 148. 567 C. SCOTT, “Enforcing consumer protection laws”, UCD Working Papers in Law, Criminology & Socio-‐Legal Studies Research Paper 2009/15, p. 5, http://ssrn.com/abstract=1441256.

107

⏐ Deel IV

In sommige gevallen heeft hij immers geen zekerheid dat hij de procedure zal winnen. Wanneer een consument bijvoorbeeld misleid is en een inbreuk op de kleine algemene norm568 zal trachten aan te tonen, is hij afhankelijk van de soevereine beoordelingsbevoegdheid van de rechter. Zulke onzekerheid, gecombineerd met het feit dat procederen voor het gerecht in de meeste gevallen een tijdsrovende bezigheid is, is voor velen dan ook een reden om geen procedure te beginnen.569 Maar zelfs wanneer de consument zeker is dat zijn eis zal toegewezen worden, moet hij bepaalde kosten op zich nemen die hem van het opstarten van een procedure kunnen weerhouden. We kunnen hierbij denken aan informatiekosten, kosten voor vertegenwoordiging in de procedure en bewijskosten.570 285. Bovenvermelde problemen zorgen er dus voor dat de consument de stap naar de gerechtelijke procedure amper durft te zetten. Er zijn echter twee mogelijkheden die dit enigszins trachten tegen te gaan. Er bestaat een Europese procedure voor kleine consumentengeschillen.571 Deze geldt echter enkel bij grensoverschrijdende geschillen en neemt niet alle hindernissen weg. Het principe dat de verliezer de gerechtskosten betaalt, blijft bijvoorbeeld spelen.572 Een tweede mogelijkheid zal binnenkort zijn intrede maken in het Belgisch recht en betreft de zgn. class action. Een onrechtmatige reclame schendt doorgaans niet de belangen van één individu maar van een hele groep van consumenten. Als al deze consumenten met een geringe schade hun eisen bundelen, kunnen zij via een erkende consumentenorganisatie een collectieve rechtsvordering instellen.573 Door deze class actions lijkt de weg naar de rechtbank eenvoudiger en goedkoper.574

B.2. Publieke handhaving 286. Uit het voorgaande blijkt dat particuliere handhaving geen oplossing vormt voor het bestrijden van inbreuken tegen de wet. Er is duidelijk ook nood aan een publieke handhaving. Deze moet ervoor zorgen dat het vertrouwen in de markt niet wegvalt doordat ondernemingen ongestraft inbreuken

568

Kleine algemene norm inzake misleidende handelspraktijken, supra pag. 26 randnr. 75 e.v. M. B. M. LOOS, “Individual private enforcement of consumer rights in civil courts in Europe”, Centre for the Study of European Contract Law Working Paper Series 2010/01, p. 23, http://ssrn.com/abstract=1535819. 570 M. B. M. LOOS, “Individual private enforcement of consumer rights in civil courts in Europe”, Centre for the Study of European Contract Law Working Paper Series 2010/01, p. 23, http://ssrn.com/abstract=1535819. 571 Verordening 861/2007/EG Van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 tot vaststelling van een Europese procedure voor geringe vorderingen, Pb.L. 31 juli 2007, afl. 199, 1. 572 M. B. M. LOOS, “Individual private enforcement of consumer rights in civil courts in Europe”, Centre for the Study of European Contract Law Working Paper Series 2010/01, p. 24, http://ssrn.com/abstract=1535819. 573 De regels hieromtrent worden uiteengezet in titel 2 van boek XVII WER. 574 C. SCOTT, “Enforcing consumer protection laws”, UCD Working Papers in Law, Criminology & Socio-‐Legal Studies Research Paper 2009/15, p. 4, http://ssrn.com/abstract=1441256. 569

108


kunnen begaan. Het is dus van belang dat de handhaving van de consumentenwetgeving op zeker niveau door de overheid gebeurt.575 287. In België is tot op heden de Algemene Directie voor Controle en Bemiddeling van de FOD Economie belast met het doen naleven van de wetgeving over kredietovereenkomsten. Deze bevoegdheid zal met de inwerkingtreding van boek VII van het Wetboek economisch recht evenwel beperkt gedeeld worden met de FSMA.576 De taskforce “kredietreclame” binnen de FOD Economie bestaat sinds 2006 en onderzoekt permanent alle soorten reclames voor kredietovereenkomsten, gaande van huis-‐aan-‐huis folders tot radioreclames. Uit de lading inbreuken die in het empirisch onderzoek van deze masterproef werd vastgesteld, blijkt dat deze publieke handhaving veel beter kan. 288. V. MATZ stelde in 2012 reeds een vraag in de Senaat aangaande de publieke handhaving van de wet consumentenkrediet.577 Uit empirisch onderzoek was toen namelijk aan het licht gekomen dat 95% van de Belgische internetsites voor kredietverstrekking de consument bedroog. Mevr. MATZ vroeg daarom na welke procedures de FOD Economie zou nemen om de situatie recht te trekken, en of er strengere controles in het vooruitzicht werden gesteld. Het antwoord op deze vraag bleef echter vaag en bevestigde louter de bestaande manier van controleren en sanctioneren. Twee jaar later moeten we vaststellen dat de situatie er niet op verbeterd is, integendeel. In 2012 werd 26% van de 592 onderzochte reclames onrechtmatig bevonden met de wettelijke bepalingen inzake kredietovereenkomsten.578 Bijna drie vierde van de onderzochte reclames bleek wel conform de wetgeving te zijn. Twee opmerkingen kunnen hier geformuleerd worden. Ten eerste staan deze resultaten in fel contrast met het empirisch onderzoek in deze masterproef, waar ongeveer maar 25% van de reclames in overeenstemming was met de wet. Ten tweede werden op deze 155 inbreuken slechts zes processen-‐verbaal opgesteld, dit vertegenwoordigt maar één procent van het totaal aantal reclames. De overgrote meerderheid kwam er vanaf met een proces-‐verbaal van waarschuwing. Een waarschuwing zonder verder gevolg zal de adverteerder echter niet aanzetten zijn gedrag te veranderen. Sommige auteurs schuiven een goedkeuringsprocedure naar voor als

575

UK DEPARTMENT FOR BUSINESS INFORMATION & SKILLS, “Empowering and Protecting Consumers: Consultation on institutional changes for provision of consumer information, advice, education, advocacy and enforcement”, 2011, p. 51, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/31394/11-‐970-‐empowering-‐protecting-‐ consumers-‐consultation-‐on-‐institutional-‐changes.pdf. 576 De FSMA krijgt voor wat betreft financiële diensten een gedeelde opsporings-‐ en vaststellingsbevoegdheid met de FOD Economie. Wanneer de FSMA in de uitoefening van haar gewone bevoegheden inbreuken vaststelt op boek VI WER, is zij voortaan ook bevoegd om deze vast te stellen. Zie daarover: Memorie van Toelichting, Parl.St. 2012-‐13, nr. 3018/001, 49-‐ 50 en 132; Art. XV. 11 §2, eerste lid WER. 577 Vr. en Antw. Senaat, 6 februari 2012, Vr. nr. 5-‐5493 V. MATZ. 578 FOD ECONOMIE, Jaarverslag 2012, p. 72, http://economie.fgov.be/nl/binaries/Jaarverslag_2012_E7_tcm325-‐229353.pdf.

109

⏐ Deel IV

oplossing, zoals die reeds bestaat in andere sectoren van het financieel recht.579 Elke reclame zou voordat zij wordt verspreid, moeten onderworpen worden aan de voorafgaande goedkeuring van de toezichthoudende overheid.580

579

Dit is het geval voor reclame voor openbare uitgifte van beleggingsinstrumenten en reclame voor ICB’s. Zie voor meer informatie hierover: T. VAN DYCK en V. COLAERT, “Reclameregulering als vorm van onsumentenbescherming inzake financiële dienstverstrekking” in C. BRUYNEEL, J-‐P. BUYLE, M. DELIERNEUX, J.F. ROMAIN, E. VAN DEN HAUTE (eds.), Synthèse de droit bancaire et financier. Liber Amicorum André Bruyneel, Brussel, Bruylant, 2008, 71-‐72. 580

110

BESLUIT 289. De Belgische wetgever wil overmatige schuldenlast bij particulieren tegengaan. Reclame voor kredietovereenkomsten wordt gezien als een mogelijk belangrijke oorzaak hiervoor, en de hoeveel-‐ heid regelgeving is dan ook groot. Boek VI van het nieuwe Wetboek economisch recht vormt het algemeen uitgangspunt voor reclameregulering. Het bevat enkele belangrijke definities, alsook de regels om te bepalen wanneer een reclame als misleidend, agressief of ongeoorloofd vergelijkend moet worden beschouwd. De vrees van de wetgever dat dergelijke algemene regels de consument niet concreet genoeg beschermen, heeft aanleiding gegeven tot de uitvaardiging van meer specifieke regels omtrent kredietpromotie in boek VII WER. Deze verreikende regelgeving resulteert in talrijke gebods-‐ en verbodsbepalingen. 290. Uit het empirisch onderzoek blijkt dat de meerderheid van de onderzochte reclames minstens één schending van deze regels omvat. De meeste inbreuken gebeuren in het kader van verplicht op te nemen standaardinformatie bij consumentenkredieten. Slechts 28% van het totaal aantal getoetste advertenties bleek volledig rechtmatig. We kunnen dus besluiten dat de regels betreffende kredietpromotie grotendeels niet nageleefd worden en de consument bij de huidige regels eigenlijk niet gebaat is. Twee mogelijke oorzaken voor dit probleem kunnen worden aangestipt. 291. Eerst wordt vastgesteld dat de wetgever vanuit een te theoretisch en idealistisch beeld van de consument vertrekt. De consument wordt verondersteld bij elke beslissing die hij moet nemen informatie te verzamelen en te vergelijken. Op basis van deze informatie zal hij een beslissing nemen waar hij uit economisch perspectief beter van wordt. Door deze zienswijze werden vooral inhoudelijke reclameregels ingevoerd, waarbij vooral te denken valt aan de verplichte vermeldingen. Dit consumentenbeeld strookt echter niet met de werkelijkheid. Gedrags-‐ en rechtseconomisch onderzoek toont aan dat consumenten soms minder rationele beslissingen nemen. Cognitieve beperkingen, imperfecte informatie en emoties maken ook deel uit van het beïnvloedingsproces. Consumenten informeren leidt dus niet automatisch tot geïnformeerde consumenten. De wetgever moet de verplichte informatie reduceren, vereenvoudigen en zorgen voor een simpeler vergelijkingscriterium. Daarnaast moet hij meer oog hebben voor procesmatige regels, die het beïnvloedingsproces van de consument trachten te optimaliseren, veeleer dan inhoudelijke en formele regels. De wetgever lijkt deze problematiek wel te onderkennen maar heeft nog maar een beperkte stap in de goede richting genomen. 292. Ten tweede blijkt dat door de gebrekkige handhaving van reclameregels de vele inbreuken geen halt kunnen worden toegeroepen. Bij particuliere handhaving blijkt de consument niet bereid het 111

risico op de hoge kosten van een potentiële procedure te willen dragen. In de toekomst kunnen class actions eventueel wel deze drempel verlagen. Ook publieke handhaving door de Algemene Directie voor Controle en Bemiddeling van de FOD Economie schiet te kort. Onderzoek door deze dienst wees uit dat de laatste jaren ongeveer slechts 25% van de reclames in strijd waren met de wettelijke voorschriften. Niet alleen staan deze cijfers in contrast met het eigen gevoerde empirisch onderzoek, bovendien komt in het jaarverslag van de dienst aan het licht dat slechts in 4% van de overtredingen overgegaan wordt tot het opstellen van een proces-‐verbaal. De meeste overnemingen komen er met een waarschuwing vanaf, en voelen dus weinig behoefte om hun gedrag te veranderen. Dit wordt door de resultaten uit het eigen empirisch onderzoek alleen maar onderstreept.

112

BIBLIOGRAFIE WETGEVING Richtlijn 2005/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 betreffende oneerlijke handelspraktijken van ondernemingen jegens consumenten op de interne markt, Pb.L. 11 juni 2005, afl. 149, 22. Richtlijn 2006/114/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 inzake misleidende reclame en vergelijkende reclame, Pb.L. 27 december 2006, afl. 376, 21. Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb.L. 22 mei 2008, afl. 133, 66. Richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad van 25 oktober 2011 betreffende consumenten-‐rechten, tot wijziging van Richtlijn 93/13/EEG van de Raad en van Richtlijn 1999/44/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 85/577/EEG en van Richtlijn 97/7/EG van het Europees Parlement en de Raad, Pb.L. 22 november 2011, afl. 304, 64. Richtlijn 2014/17/EU van het Europees Parlement en de Raad van 4 februari 2014 inzake kredietoverenkomsten voor consumenten met betrekking tot voor bewoning bestemde onroerende goederen en tot wijziging van de Richtlijnen 2008/48/EG en 2013/36/EU en Verordening (EU) nr. 1093/2010, Pb.L. 28 februari 2014, afl. 60, 34. Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 9 juli 1991. Wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 19 augustus 1992. Wet van 6 april 2010 betreffende de Marktpraktijken en Consumentenbescherming, BS 12 april 2010. Wet tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 21 juni 2010. Wet van 28 februari 2013 tot invoering van het Wetboek van economisch recht, BS 29 maart 2013. Wet van 21 december 2013 houdende invoeging van het boek VI “Marktpraktijken en consumenten-‐ bescherming” in het wetboek van economisch recht en houdende invoeging van de definities eigen aan boek VI, en van de rechthandhavingsbepalingen eigen aan boek VI, in de boeken I en XV van het Wetboek van economisch recht, BS 30 december 2013.

111

⏐ Bibliografie

KB van 4 augustus 1992 betreffende de kosten, de percentages, de duur en de terugbetalings-‐ modaliteiten van het consumentenkrediet, BS 8 september 1992. KB van 5 februari 1993 houdende diverse bepalingen tot uitvoering van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 24 februari 1993. KB van 28 maart 2014 betreffende de inwerkingtreding van bepaalde boeken van het Wetboek economisch recht, BS 29 april 2014. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2340/001. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2349/002. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2009-‐10, nr. 2468/001. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2011-‐12, nr. 2543/001. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 2836/001. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2012-‐13, nr. 3018/001. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2013-‐14, nr. 3429/001.

RECHTSPRAAK HvJ 23 februari 1999, zaak C-‐63/79, BMW. HvJ 25 oktober 2001, zaak C-‐112/99, Toshiba Europe t. Katun. HvJ 8 april 2003, zaak C-‐44/01, Pepig Augenoptik. HvJ 20 januari 2005, zaak C-‐461/01, Gruber t. By Wa. HvJ 23 februari 2006, zaak C-‐56/05, Siemens. HvJ 19 september 2006 zaak C-‐356/04, Lidl t. Colruyt. HvJ 19 april 2007, zaak C-‐381/05, De Landtsheer. HvJ 18 juni 2009, zaak C-‐487/07, L’Oréal t. Bellure. HvJ 12 mei 2011, zaak C-‐122/10, Konsumentenombudsmannen t. Ving Sverige. Cass. 12 november 1999, Jb.Hand. 1999, 788.

114

Bibliografie ⏐

Cass. 29 april 2004, DCCR 2005, 21, noot K. DAELE; Jb.Hand.Med. 2004, 97; NJW 2004, 1417, noot R. STEENNOT; TBH 2004, 981. Cass. 18 maart 2011, NJW 2011, 159. Brussel 19 oktober 1995, Jb.Hand.Med. 1995, 118. Brussel 5 september 2001, DCCR 2005, 21. Gent 3 januari 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 423. Brussel 18 juni 2002, Jb.Hand.Med. 2002. Brussel 4 december 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 130. Brussel 18 september 2003, JLMB 2004, 1630. Bergen 27 oktober 2003, TBH 2004, 524. Bergen 2 november 2004, Jb.Hand.Med. 2004, 158, noot A. PUTTEMANS. Brussel 16 mei 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 132. Brussel 19 december 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 193. Brussel 16 december 2008, Jb.Hand.Med. 2008, 94. Brussel 2 juni 2009, Jb.Hand.Med. 2009, 88. Gent 10 december 2012, NJW 2014, 34, noot R. STEENNOT. Voorz. Kh. Brussel 21 december 1992, TBH 1993, 675, noot J. STUYCK. Voorz. Kh. Brussel 21 februari 1996, TBH 1997, 446. Voorz. Kh. Kortrijk 11 december 2000, Jb.Hand.Med. 2000, 238. Voorz. Kh. Brussel 19 maart 2001, JLMB 2001, 553. Voorz. Kh. Kortrijk 22 oktober 2001, Jb.Hand.Med. 2001, 253. Voorz. Kh. Kortrijk 5 november 2001, Jb.Hand.Med. 2001, 783. Voorz. Kh. Antwerpen 21 maart 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 163. Voorz. Kh. Leuven 26 maart 2002, Jb.Hand.Med. 2002, 170.

115

⏐ Bibliografie

Voorz. Kh. Gent 18 november 2002, TBH 2003, 605. Voorz. Kh. Nijvel 18 juli 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 213. Voorz. Kh. Luik 16 december 2003, Jb.Hand.Med. 2003, 732. Voorz. Kh. Brussel 12 juli 2004, DAOR 2005, 61. Voorz. Kh. Antwerpen 2 februari 2006, Jb.Hand.Med. 2006, 203.

RECHTSLEER Boeken BLOMMAERT, D., NICHELS, F., BONNARENS, F., “Commentaar bij art. 1, 1° -‐ 1,20° wet op het consumenten-‐ krediet” in DIRIX, E., VAN OEVELEN, A. (eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, losbl. BLOMMAERT, D., NICHELS, F., BONNARENS, F., “Commentaar bij art. 3 wet op het consumentenkrediet” in DIRIX, E., VAN OEVELEN, A. (eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, losbl. BLOMMAERT, D., NICHELS, F., BONNARENS, F., “Commentaar bij art. 5-‐6 wet op het consumentenkrediet” in DIRIX, E., VAN OEVELEN, A. (eds.), Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, losbl. BOGAERT, F., VAN BAEVEGHEM B., “Contractuele aspecten van de Wet Marktpraktijken” in CLAEYS, I., STEENNOT, R., TISON, M. (eds.), Economisch recht: ondernemingen, concurrenten en consumenten. Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2011, Mechelen, Kluwer, 2011, 404p. CASIER, E., “Commentaar bij art. 1-‐2 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht – Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2010, losbl. COLAERT, V., TERRYN, E., “Kredietpromotie” in TERRYN, E. (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, 590p. DAELE, K., “Artikel 22, §2 Handelspraktijkenwet 1991” in SWENNEN, H., WYMEERSCH, E., TYTECA, J., STUYCK, J. (eds.), Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2005, losbl. DAMBRE, M., Consumentenkrediet, Gent, Mys & Breesch, 1993, 141p.

116

Bibliografie ⏐

DE CLERCQ, M., Economie Toegelicht, Antwerpen, Garant, 2007, 721p. DE MEUTER, S., “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in MEULEMANS, D., SCHEPERS, G. (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 566p. DE MUYNCK, M., Consumentenkrediet: de wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 79p. HALLEMANS, A., BIESEMAN, L., “Verboden praktijken” in HEREMANS, T. (ED.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: alles over oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 306p. HEREMANS, T. “Definities en algemene principes” in HEREMANS, T. (ed.), De nieuwe wet marktpraktijken en consumentenbescherming: alles over oud en nieuw, Brussel, Larcier, 2010, 306p. HEYMANS, P., Het gereglementeerd hypothecair krediet in België, Kluwer, 2008, 590p. KEIRSBILCK, B., “Art. 19 Wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming” in SWENNEN, H., WYMEERSCH, E., TYTECA, J., STUYCK, J. (eds.), Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2013, losbl. MESSELY, E., “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in MEULEMANS, D., SCHEPERS, G. (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 566p. MEULEMANS, D., “Afbakening van de Wet op het Hypothecair Krediet ten opzichte van de Wet op het Consumentenkrediet” in MEULEMANS, D., SCHEPERS, G. (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 566p. MEULEMANS, D., “Hypothecair krediet” in DERINE, R., COUSY, H., COUTURIER, J., DELVA, W., HERBOTS, J., VEKEMAN, R. (eds.), Het onroerend goed in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2010, losbl. SOURBRON, P., “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in MEULEMANS, D., SCHEPERS, G. (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer, 1993, 566p. STEENNOT, R., “Toepassingsgebied van de wet consumentenkrediet” in X., Financiële regulering in de kering. Reeks Instituut Financieel Recht nr. 14, Antwerpen, Intersentia, 2012, 814p. STEENNOT, R., Syllabus Consumentenbescherming, Antwerpen, Intersentia, 2010, 628p. STEENNOT, R., “Commentaar bij artikel 2,1°-‐2,7° Wet betreffende marktpraktijken en consumenten-‐ bescherming” in SWENNEN, H., WYMEERSCH, E., TYTECA, J., STUYCK, J., Handels-‐ en economisch recht. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2012, losbl.

117

⏐ Bibliografie

STEENNOT, R., BOGAERT, F., BRULOOT, D., GOENS, D., “Wet Marktpraktijken” in Reeks Instituut Financieel recht nr. 12, Antwerpen, Intersentia, 2010, 226p. STEENNOT, R., DEJONGHE, S., Handboek Consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 628p. STUYCK, J., “Verboden handelspraktijken en reclame” in VAN GERVEN, W., MARESCEAU, M., STUYCK, J., Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, losbl. VAN DYCK, T., COLAERT, V., “Reclameregulering als vorm van consumentenbescherming inzake financiële dienstverstrekking” in BRUYNEEL, C., BUYLE, J.P., DELIERNEUX, M., ROMAIN, J.F., VAN DEN HAUTE, E. (eds.), Synthèse de droit bancaire et financier. Liber Amicorum André Bruyneel, Brussel, Bruylant, 2008, 697p. VAN INGELGHEM, A., “Commentaar bij art. 47 Wet Hypothecair Krediet”, in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2003, losbl.

Tijdschriftartikelen BEALS, H., CRASWELL, R., SLOP, S.C., “The efficient regulation of consumer information”, J. Law and Econ. 1981, issue 24, 491-‐531. COLAERT, V., “Financiële diensten en de Wet Marktpraktijken – enkele knelpunten”, Bank Fin.R. 2011, afl. 2, 87-‐116. DAELE, K., DE BAUW, H., “Vergelijkende reclame: overzicht van rechtspraak (2002-‐2004)”, TBH 2005, 746-‐769. DE BAUW, H., “Misleidende reclame en superlatiefreclame”, Jb.Hand.Med. 2009, 152-‐160. DE MUYNCK, M., “Consumentenkrediet: Richtlijn 2008/48/EG en de Belgische uitdaging”, DCCR 2009, afl. 83, 5-‐24. DE MUYNCK, M., STEENNOT, R., “De nieuwe wet consumentenkrediet en de kredietopening: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, afl. 3, 1-‐38. DE MUYNCK, M., STEENNOT, R., “Reclame en precontractuele informatie onder de wet consumentenkrediet anno 2011”, Working Paper Series 2011, 1-‐25.

118

Bibliografie ⏐

HEYMANS, P., “Naar een Europese richtlijn inzake hypothecaire kredieten”, Vastgoed info 2011, afl. 21, 3-‐6. KEIRSBILCK, B., TERRYN, E., “Overzicht rechtspraak handelspraktijken (2003-‐2010)”, TPR 2011, afl. 3, 921-‐1320. O’SHEA, P., RICKETT, C., “In defence of consumer law: the resolution of consumer disputes”, Sydney Law Review 2006, vol. 28, 139-‐169. STEENNOT, R., “Begrip onderneming”, NJW 2014, 177. STRAETMANS, G., STUYCK, J., “De wet van 6 april 2010 betreffende de marktpraktijken en consumentenbescherming: een onvoldoende stap in de goede richting”, RW 2010-‐11, 386-‐413. VAN ACKER, C., “De toepassing van de WHPC op de financiële producten”, TBH 2001, 499-‐516. Van DYCK, T., “De hervormde wet op het consumentenkrediet – kritische analyse van het vernieuwde ‘algemeen deel’ van de WCK”, RW 2003-‐04, afl. 18, 681-‐701. X., “Naar een eenheidsmarkt voor hypothecair krediet?”, Vastgoed info 2011, afl. 9, 8. X., “Wetboek Economisch recht”, NJW 2013, 940. X. “Wetboek Economisch recht”, NJW 2014, 76-‐77.

Online bronnen FOD ECONOMIE, Jaarverslag 2012, http://economie.fgov.be/nl/binaries/Jaarverslag_2012_E7_tcm325-‐ 229353. HELBERGER, N., “Form matters: informing consumers effectively”, Instituion for information law, September 2013, http://www.ivir.nl/publications/helberger/Form_matters.pdf. LOOS, M.B.M., “Individual private enforcement of consumer rights in civil courts in Europes”, Centre for

the

Study

of

European

Contract

Law

Working

Paper

Series

2010/01,

http://ssrn.com/abstract=1535819. PIETERS, E., “Wetboek economisch recht”, Trefpunt Economie 2014, afl. 3, http://economie.fgov.be/ nl/binaries/Trefpunt_economie_2014_03_tcm325-‐245081.pdf. SCOTT, C., “Enforcing consumer protection laws”, UCD Working Papers in Law, Criminology & Socio-‐ Legal Studies Research Paper 2009/15, http://ssrn.com/abstract=1441256.

119

⏐ Bibliografie

UK DEPARTMENT FOR BUSINESS INFORMATION & SKILLS, “Empowering and Protecting Consumers: Consultation on institutional changes for provision of consumer information, advice, education, advocacy and enforcement”, 2011, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/ attachment_data/file/31394/11-‐970-‐empowering-‐protecting-‐consumers-‐consultation-‐on-‐ institutional-‐changes.pdf. VANILLA RESEARCH, Consumer information and regulation, 2007, www.bis.gov.uk/files/file44592.pdf. VEROUGSTRAETE, I., “Wetboek economisch recht: overzicht en algemene beginselen”, 2014, http://economie.fgov.be/nl/binaries/Texte_Verougstraete_tcm325-‐244997.pdf.

120

Reclame voor kredietovereenkomsten: juridische analyse en een empirisch onderzoek

Recommend Documents