PreGo! Tips om fysieke belasting te verminderen Versie Zorg

PreGo! Tips om fysieke belasting te verminderen Versie Zorg

PreGo! Tips om fysieke belasting te verminderen Versie Zorg

Met bijdragen van:

Colofon

Amelieke Brinkhoff

Uitgave

Aletta den Boer

Sectorfondsen Zorg en Welzijn, eerste herziene druk, februari 2003

Alien van Beukering

Sectorfondsen Zorg en Welzijn is een samenwerkingsverband van

Annelies Eijkmans

werkgevers en werknemers in de zorgsector gericht op het verbeteren

Annelies Ooms

van de arbeidsmarkt.

Arnold van Winden

Auteurs

Astrid Marijs

Nico E. Knibbe, Hanneke J.J. Knibbe, LOCOmotion (www.locomotion.nu)

Adri van Beelen

Concept, redactie en productie

Bea van Rossem–van Groenland

HDtt Public Relations, Nijmegen

Corina Haasnoot

Vormgeving en opmaak

Ed Wiersum

Nies en Partners bno, Nijmegen

Ellen van de Berk

Druk

Elly Waaijer

Janssen Print Nijmegen

Foppe Hooghiemstra

Fotografie

Francine Pater

Hans Oostrum, Harrie Timmermans, Piet Pulles, Combi di Milliano,

Godelein Wegter

Ernst Jan Brouwer, Wim van IJzendoorn, Frank Muller, Emil Roes

Hanke Laurijsen

Illustraties

Hanny Post

Herman Coppus, Barth Harmsen

Henk Sieben

Meer informatie

Inge Wegereef

Wil je meer informatie of reageren op een of meer tips uit deze catalogus?

Jacqueline Kiêbert

Stuur dan een e-mail naar het Arbokenniscentrum: [email protected] of bel

Jeannette Willemse

(030) 273 97 39.

José Pater

Bestelwijze

Karin Overmeer

Deze publicatie is te bestellen bij het Arbokenniscentrum. Bestel de PreGo!

Laura Kok

via de website www.arbozw.nl, per fax (030) 273 97 77 of per e-mail:

Marieke Fennema

[email protected].

Marij van de Wildenberg

Vermeld bij de bestelling het publicatienummer: 920.011.33.

Marlies Verkade

De catalogus kost € 15,– (excl. verzendkosten).

Mieke de Jonge Rita van Hoogstraten Rob Kaasschieter

Deze catalogus is met zorg samengesteld. De verantwoordelijkheid voor het correct

Sandra van der Meer

opvolgen van de tips berust bij de gebruiker. De uitgever kan niet aansprakelijk gesteld

Sarah Wainman

worden voor gevolgen van niet-correct opvolgen van de tips.

Suzanne Rambags Thea van den Heuvel Wieke van Meurs Wil Schoenmaker Willem de Groote

Inhoud

Inhoudsopgave

tip

Hoofdstuk 1 Beleid en instrumenten

pag.

34

Stoelen tillen

47

1

Let goed op het Tilprotocol

10

35

Zwemmen met gehandicapte kinderen

48

2

Verduidelijk handelingen met pictogrammen

11

36

Het tillen van overledenen

50

3

Tilnaslagwerken

12

37

Goede techniek voor loopbegeleiding

51

4

Gebruik het Rugboekje

13

38

Niet over het paard tillen

52

5

Tilschijf

14

39

Zorg voor een goede aankleedtafel

53

6

StatMan

15

40

In bed tillen van kinderen

54

7

WerkPlekCheck

16

41

Geven van wisselligging

55

8

Tilthermometer

17

42

Criteria voor bedden

56

9

BeleidsSpiegel

18

43

Gebruik een step

58

10

Praktijkrichtlijnen fysieke belasting

19

44

Verantwoord snoezelen

59

11

De tilspecialist: een belangrijke collega

20

12

Training in vaardigheden

21

13

Iedereen trainen in tilvaardigheid

23

45

Hulpmiddelen die zelfredzaamheid stimuleren

62

14

Verplaatsing met Zorg

24

46

Verbinden met behulp van een minikrukje

63

15

Tilcommissie

25

47

Thermostatische mengkraan

64

16

Stel een ergonomische waakhond aan

26

48

Doorstroombegrenzer

65

17

Tillift altijd op een vaste plek

27

49

Stasteunen

66

18

Hoe voorkom ik inzakken?

28

50

Baby in emmer

67

19

Een tillift thuis

29

51

Voeden van baby’s

68

20

Ruimte voor gezond werk

30

52

Condoomlaken

69

21

Onderhoud

32

53

Gebruik de papegaai

70

22

Hoe mobiel zijn cliënten?

33

54

Knijper of elastiek voor omhooghouden van

23

Selectie van leveranciers

34

24

Rekening houden met ruimte

35

Hoofdstuk 3 Kleine hulpmiddelen

kleding

Hoofdstuk 2 Grote hulpmiddelen

71

55

Transfer in de auto met plastic zak

72

56

Aangepaste kleding

73

57

Badborstels en washandjes voor de

25

Opstaan, staan en weer gaan zitten

38

schoonmaak

74

26

Wat is de perfecte tillift?

39

58

Glijden in bed

75

27

Kies de juiste soort tillift

40

59

Steunkousen aantrekken

76

28

Liever elektrisch

41

60

Steunkousen uittrekken

78

29

Het juk van de tillift

42

61

Pleister of plukpak vermindert fysieke belasting 79

30

Plafondsysteem kan uitkomst bieden

43

62

Touwladder

80

31

Hoeveel tilliften heb je nodig?

44

63

Transfers van cliënten met een beenamputatie

81

32

Verplaatsen van zeer zware cliënten

45

64

Ga zitten op een goede stoel

82

33

Automatisch manoeuvreren

46

65

Drempels nemen

83

3

Inhoudsopgave

tip

Hoofdstuk 4 Tilmethodieken

pag.

91

Blijven bewegen

116

66

Opstaan uit de stoel

86

92

Normen voor statische belasting

117

67

Natillen

87

93

Let op mobiliteit van cliënten

118

68

Haptonomisch verplaatsen

88

94

Omgaan met tijdgebrek

119

69

In bed verplaatsen

90

95

Rug extra kwetsbaar tijdens zwangerschap

120

70

Manoeuvreren

91

96

Normen voor manoeuvreren

121

71

Wondgaas op werkhoogte

92

97

Voorkom RSI

122

72

Opstahoogte

93

98

Houding en beweging volgens NDT

123

73

Plaats één knie in bed bij verzorging

94

74

Hoe begeleid je een val?

95

Index

124

75

Wat te doen na een val?

96

76

Makkelijker aan- en uitkleden

98

Meer informatie

127

77

‘Voorsorteren’

99

78

Tillen van objecten

100

Overzicht publicaties en instrumenten

79

Voorkom agressie van cliënten

101

fysieke belasting per branche

80

Omgaan met agressie

102

81

Omgaan met spasmes

103

Hoofdstuk 5 Slimmer werken 82

Zorgverlenen ‘met de handen op de rug’

106

83

Normen voor tillen

108

84

Gooi het eens over een andere boeg

109

85

Goede conditie

110

86

Plaspauze voor je rug

111

87

Minder vallen, minder tillen

112

88

Laat de cliënt zoveel mogelijk zelf doen

113

89

Tillen bij nachtelijke verdroogrondes voorbij

114

90

Maak fysiek zwaar werk mogelijk voor oudere werknemers

115

4

128

Voorwoord

Voorwoord Alsjeblieft! Voor je ligt de catalogus: PreGo! Tips om fysieke belasting te verminderen. Deze gids, ontwikkeld in opdracht van de Sectorfondsen Zorg en Welzijn, is een gevarieerde bundel ‘best practices’. Het zijn werkwijzen en ervaringen van de afgelopen jaren die bewezen hebben letterlijk verlichting te brengen. Je vindt in deze catalogus voorbeelden uit de hele zorg: de gehandicaptenzorg, de ziekenhuizen, de thuiszorg, de geestelijke gezondheidszorg, de verplegings- en verzorgingshuizen. Het idee is dat branches bij de bestrijding van fysieke overbelasting van elkaar kunnen leren. De catalogus is ook geschreven voor diverse doelgroepen. Zorgverleners die een oplossing zoeken voor de dagelijkse zware handelingen, maar ook arbocoördinatoren, P&O’ers en managers die preventief beleid willen ontwikkelen of instrumenten willen implementeren. Iedereen kan iets van zijn of haar gading vinden. PreGo! is Italiaans voor ‘alsjeblieft’ en verwijst naar Preventie en actie (Go!). Instellingen, overheid en sociale partners zijn er ook van overtuigd dat het ontwikkelen van preventief beleid voor fysieke belasting en het verspreiden van kennis hiervan essentieel is om de gezondheid van medewerkers op peil te houden. Het voorkomen van klachten aan het bewegingsapparaat is niet alleen beter, het is bittere noodzaak. De praktijk wijst uit dat zorgverleners met fysieke klachten vaak moeilijk volledig herstellen. Het wordt steeds lastiger om voldoende handen aan het bed te krijgen en bovendien wordt de zorglast steeds zwaarder. Daarom is aandacht voor het fysieke welzijn van elke medewerker in de zorg geen overbodige luxe.* Het is de bedoeling dat deze catalogus je helpt bij het vinden van creatieve oplossingen om fysieke belasting in jouw instelling te verminderen.

*

Voor mensen die werken bij een van de ondersteunende diensten in een zorginstelling verschijnt in de loop van 2003 een speciale PreGo! catalogus met tips afgestemd op hun werkzaamheden.

5

Inleiding

Inleiding De kennis van fysieke belasting en het voorkomen van fysieke overbelasting is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. In de meeste zorginstellingen is deze kennis dan ook aanwezig, maar vaak zeer verspreid of slechts beperkt bij een aantal personen. Sommige instellingen zijn al ver, bij andere staat het beleid inzake fysieke belasting nog in de kinderschoenen. Daarom verschilt de informatie- en kennisbehoefte per instelling. In die wetenschap is de PreGo!-catalogus ontwikkeld: een gids die kennis en ervaring bundelt en voor brede groepen zorgverleners iets te bieden heeft. Hoe gebruik je de catalogus?

Deze bundel ‘best practices’ is in de eerste plaats bedoeld om te inspireren. Met de tips dagen we je uit je eigen creativiteit te gebruiken. Oplossingen voor fysieke overbelasting in de zorg zijn zelden standaard. Wat in de ene instelling werkt, werkt niet per definitie in de andere. De tips in deze catalogus kunnen voor jou een aanleiding zijn om de knelpunten binnen je organisatie aan te pakken. Je kunt de tips naar wens kopiëren als je bijvoorbeeld in jouw instelling een actueel probleem aan wilt pakken of in de schijnwerpers wilt zetten. Raadpleeg de BeleidsSpiegel (tip 9) als je het preventiebeleid in jouw instelling wilt beoordelen. Hoe vind je de weg in deze catalogus?

De tips zijn onderverdeeld in verschillende categorieën: beleid en instrumenten, grote hulpmiddelen, kleine hulpmiddelen, tilmethodieken en slimmer werken. Wil je nog gerichter zoeken, dan kun je gebruikmaken van de index achter in de catalogus. Je vindt daar de thema’s (bijvoorbeeld via trefwoorden) die aan de orde komen alfabetisch gerangschikt. De nummers achter de trefwoorden verwijzen naar de tipnummers. Sectorfondsen Zorg en Welzijn

Deze gids, is ontwikkeld in opdracht van de Sectorfondsen Zorg en Welzijn. De Sectorfondsen Zorg en Welzijn voeren namens de sociale partners arbeidsmarktbeleid uit. Met deze catalogus wordt beoogd de fysieke belasting in de zorg te verminderen en zo uitval van medewerkers te voorkomen. Alle in deze gids genoemde producten van de Sectorfondsen kunnen besteld worden bij het Arbokenniscentrum voor Zorg en Welzijn, per fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of via www.arbozw.nl.

6

Inleiding

Samenstellers

Deze catalogus is totstandgekomen in samenwerking met een groot aantal deskundigen op het gebied van fysieke belasting in de zorg. Dat zijn zowel ervaringsdeskundigen, zorgverleners die het doen van (te) zwaar werk aan den lijve ervaren, als onderzoekers die zich gespecialiseerd hebben in het thema. Enkele tips in deze catalogus zijn het resultaat van een wedstrijd die de Sectorfondsen Zorg en Welzijn in 1999 organiseerde samen met het vakblad Verpleegkunde Nieuws (VpN) en LOCOmotion. Een deel van de tips is eerder gepubliceerd in VpN. Reacties, aanvullingen en goede ideeën zijn vervolgens weer verwerkt tot nieuwe tips.

7

Hoofdstuk 1

Beleid en instrumenten Een goed (til)beleid is onontbeerlijk bij het voorkomen van fysieke overbelasting. In dit hoofdstuk lees je meer over hoe je dit beleid vorm kunt geven én over de instrumenten die je kunnen ondersteunen bij het vaststellen en toetsen van dit beleid. Met de Tilthermometer (tip 8) bijvoorbeeld kun je erachter komen hoe effectief het huidige preventiebeleid is en op welke punten je moet bijsturen. Een instrument als het ”Rugboekje“ (tip 4) speelt een belangrijke rol bij de bewustwording van zorgverleners: wat zijn rugklachten eigenlijk en wat kan ik zélf doen om deze te voorkomen? In tip 15 wordt het belang van een speciale tilcommissie beschreven, die voorkomt dat het preventiebeleid ondergesneeuwd wordt.

Tilprotocol

Beleid en instrumenten

Tip 1

Let goed op het Tilprotocol Het Tilprotocol is een formulier waarop per cliënt is aangegeven hoe de transfer bij déze cliënt moet worden uitgevoerd. Het is een belangrijk hulpmiddel waar je niet aan voorbij moet gaan. Het helpt jou en je collega’s om veiliger te werken en het komt óók de veiligheid van de cliënt ten goede.

In het Tilprotocol worden (til)afspraken per individuele cliënt vastgelegd Het Tilprotocol wordt in sommige instellingen ook wel het Transfer- of Bewegingsprotocol genoemd. In het Tilprotocol worden per individuele cliënt (til)afspraken vastgelegd. Als dit niet gebeurt of als zorgverleners zich niet houden aan de afspraken die op het Tilprotocol staan, kunnen er onveilige situaties ontstaan, zowel voor de cliënt als voor jou. Makkelijk vindbaar

Instellingen die een Tilprotocol ontwerpen, doen dit vaak op basis van protocollen die in andere instellingen al worden gebruikt. Om het enthousiasme voor het gebruiken van het Tilprotocol te stimuleren, is het zinvol om bijvoorbeeld de tilspecialisten (zie tip 11) hun eigen formulier te laten opstellen. Het Tilprotocol moet ook makkelijk vindbaar zijn, bijvoorbeeld aan de binnenkant van het nachtkastje van de cliënt of in het zorgplan. Werken met een Tilprotocol houdt in dat je: •

stil staat bij een tilprobleem (je moet immers iets invullen)

•

bewust zoekt naar een oplossing (je moet immers iets invullen)

•

duidelijk kunt zijn tegen de cliënt (die daardoor minder angstig is en beter kan meewerken)

•

duidelijk kunt zijn tegen collega’s (waaronder invallers)

Voorbeelden en aanvullende informatie Voorbeelden van Tilprotocollen zijn te vinden in het Handboek Transfers (zie tip 3), de cd-rom Verplaatsing met Zorg (zie tip 14), het werkboek Welke Hulpmiddelen Helpen (Sectorfondsen Zorg en Welzijn) en De Zorg een Last? (Sectorfondsen Zorg en Welzijn). De publicatie Tillen in Balans (TVZ, nr. 9, 1994) gaat dieper in op hoe je het beste met een Tilprotocol kunt werken. Voor voorbeelden van protocollen en de meest actuele stand van zaken op dit gebied kun je contact opnemen met het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

10

Pictogrammen Verduidelijk handelingen met pictogrammen Hoe wordt de cliënt uit bed geholpen? Hoe gaat de transfer van rolstoel naar toilet? Steeds meer instellingen leggen de manieren van verplaatsen vast in een Til- of Transferprotocol (tip 1). Zo’n protocol vind je dan weer terug in een zorgdossier. Het omschrijven van een tiltechniek is soms moeilijk en omslachtig. Door gebruik te maken van universele pictogrammen kun je in één oogopslag zien wat de bedoeling is.

© AWOB-ARJO

Inmiddels zijn er ongeveer 50 pictogrammen ontwikkeld, die elk één manuele transfertechniek of -hulpmiddel verbeelden. Deze pictogrammen worden in steeds meer boeken, artikelen en cd-roms gebruikt. Op die manier weet iedereen in de zorg exact welke transfer met welk pictogram wordt aangeduid. Je kunt de pictogrammen van de hulpmiddelen en transfers, die op jouw instelling van toepassing zijn, selecteren. Je kunt ze kopiëren, eventueel op kleine stickers afdrukken en dan op het protocol plakken.

11

Met pictogrammen kun je in één oogopslag zien wat de bedoeling is


Tip 2

Naslagwerken


Tip 3

Tilnaslagwerken In een tilnaslagwerk kun je opzoeken hoe je bepaalde tiltechnieken, zoals die ook in het Tilprotocol genoemd worden, moet uitvoeren. Ook het juiste gebruik van tilliften komt daarin aan bod. Een belangrijk hulpmiddel dus om er zeker van te zijn dat je de til- en transferhandelingen juist verricht.

informatie over til- en transfertechnieken

In een tilnaslagwerk vind je uitgebreide

De kern van het voorkomen van fysieke overbelasting is het maken van onderlinge afspraken over de manier waarop een cliënt wordt verplaatst. Deze afspraken worden vastgelegd in het zorgplan of op het Tilprotocol (zie tip 1). Om deze afspraken goed te kunnen volgen en uitvoeren, is het van belang om te beschikken over een tilnaslagwerk. Informatie over preventie en technieken

Meestal wordt in het Tilprotocol wel duidelijk gemaakt, bijvoorbeeld aan de hand van een pictogram (zie tip 2), hoe een techniek werkt. Maar als je twijfelt of als er toch onduidelijkheden zijn, is het handig om de betreffende techniek op te kunnen zoeken in een tilnaslagwerk. Daarin is een groot aantal til- en transfertechnieken terug te vinden, die vaak ook met foto’s, tekeningen en pictogrammen geïllustreerd zijn. Het gebruik van tilliften wordt meestal ook besproken. Sommige tilnaslagwerken geven daarnaast extra informatie over het opzetten van een preventiebeleid fysieke overbelasting. Belangrijk is dat in het naslagwerk rekening wordt gehouden met de grenzen voor fysieke belasting (zie tip 83, 92, 95 en 96). Meer informatie Op de cd-rom Verplaatsing met Zorg staat een tilnaslagwerk (zie tip 14), maar er zijn ook naslagwerken in boekvorm, zoals: •

Handboek Transfers, Corpus 2001, Amsterdam.

•

Verplaatsingstechnieken, Paraad Uitgeverij, Hardenberg.

12

Rugboekje Tip 4


Gebruik het Rugboekje Het Rugboekje is een handzaam boekje in broekzakformaat, waarin duidelijk staat beschreven wat rugklachten precies zijn en wat zorgverleners zélf kunnen doen om klachten te voorkomen.

Er is een grens aan wat je als zorgverlener mag tillen Ziekenverzorgenden die voor het eerst de werkvloer betreden, krijgen al snel last van hun rug, zo blijkt uit onderzoek. Tijdens het theoretische gedeelte van de opleiding tot ziekenverzorgende kampt achttien procent van de leerlingen met rugklachten. Zodra de leerlingen de praktijk ingaan, stijgt dit percentage naar 83. Het is zorgwekkend dat jonge mensen al zo vroeg in hun carrière rugklachten ontwikkelen. Praktische adviezen

Het Rugboekje is ook gemaakt om (leerling-)zorgverleners te laten zien wat rugklachten zijn en wat zij zélf kunnen doen om klachten te voorkomen. Er is bijvoorbeeld een grens aan wat je als zorgverlener mag tillen. Cliënten moeten consequent gestimuleerd worden om mee te werken bij transfers. Als het desondanks toch te zwaar wordt, is een (til)hulpmiddel noodzakelijk. Ook aan andere belangrijke oorzaken van rugklachten, zoals statische belasting en stress, besteedt het Rugboekje aandacht. Het bevat adviezen om overbelasting van je rug op het werk én thuis te voorkomen en laat zien wat de voordelen zijn van actief sporten en het doen van (ontspannings)oefeningen. De afbeeldingen en illustraties in het Rugboekje zorgen er voor dat de boodschap duidelijk overkomt. Het Rugboekje is er nu ook voor zorgverleners in de gehandicaptenzorg en medewerkers in de ondersteunende diensten in de ggz, verpleegen verzorgingshuizen en gehandicaptenzorg. Rugboekjes voor patiëntgebonden en niet-patiëntgebonden functies in ziekenhuizen zijn in de maak en verschijnen in de loop van 2003. De verschillende Rugboekjes zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

13

Tilschijf


Tip 5

Tilschijf © De Tilschijf helpt je om te bepalen wanneer je nog manueel kunt tillen en wanneer dat niet meer kan. Het is niet meer dan een kartonnen draaischijfje, waarop je het type transfer, het aantal ‘tillers’, het gewicht en de mate van medewerking van de cliënt aan kunt geven. Als je dat hebt gedaan, geeft de Tilschijf aan of de transfer veilig (groen), onveilig (oranje) of onacceptabel (rood) is. Daarmee geeft de Tilschijf een redelijk betrouwbare indruk van de werkelijke transferlast.

De Tilschijf helpt je om te bepalen wanneer je nog manueel kunt tillen en wanneer dat niet meer kan Op basis van de uitkomst kun je besluiten de transfer alleen, samen of met een hulpmiddel uit te voeren. De Tilschijf geeft niet aan welk hulpmiddel je het beste kunt gebruiken. Het instrument geeft alleen aan dat de veilige grens is overschreden. Tilschijf als onderdeel van groter beleid

De berekeningen die ten grondslag liggen aan de Tilschijf zijn gemaakt met behulp van de NIOSH-systematiek voor het manueel verplaatsen van lasten. Hoewel deze NIOSHnormen vrij algemeen aanvaard worden als een betrouwbare richtlijn zijn ze nogal streng. De Tilschijf geeft daarom vrij snel ‘rood’ aan. Voorkomen moet worden dat er daardoor een lacherige of apathische houding ontstaat: ‘alles is rood, dus ik kan beter naar huis gaan’. Het gebruik van de Tilschijf is dan ook alleen zinvol in het kader van een til-, transfer- of preventiebeleid. Zorgverleners moeten immers wel de mogelijkheid krijgen om zich aan de grenzen te houden die de Tilschijf aangeeft, bijvoorbeeld door middel van training en de aanwezigheid van voldoende hulpmiddelen. Sommige instellingen kiezen er daarom voor om eerst zoveel mogelijk rode transfers te elimineren, om zich daarna te concentreren op het aanpakken van de oranje transfers. Hulpmiddel bij protocol, discussies en groepstrainingen

De Tilschijf is goed te gebruiken als hulpmiddel bij het invullen van het Transferprotocol. De schijf kan ook dienen als ondersteuning bij discussies op een afdeling over de vraag of een bepaalde cliënt nu wel of niet te zwaar is om manueel te tillen. Ook kan de Tilschijf worden gebruikt bij groepstrainingen, waar zorgverleners aan de hand van casussen een transfer moeten beoordelen.

14

StatMan

Tip 6


StatMan © Werken in moeilijke houdingen komt in de zorg erg veel voor, bijvoorbeeld bij het geven van wondverzorging of het werken aan een lage medicijnkar. We noemen dat statische belasting. Met de StatMan kun je bepalen of werken in zo’n houding wel of niet veilig is.

De StatMan moet je vooral gebruiken als didactisch hulpmiddel Welke houding is nu nog gezond en welke is dat niet meer? En hoe lang mag je die houding dan volhouden? In tip 92 wordt uitgebreid ingegaan op de normen voor statische belasting. In deze tip staat de StatMan centraal: een hulpmiddel om te bepalen of de statische belasting gezondheidkundig wel of niet toelaatbaar is. Veilig of niet?

De StatMan is een kartonnen poppetje in A4- of A5-formaat dat je in allerlei standen kunt zetten. Het poppetje heeft scharnieren in de knieën, heupen, schouders en ellebogen. Verder zitten er twee gaatjes in: één in het hoofd en één in de handen. Door de StatMan in verschillende standen te zetten, zie je een rode, oranje of groene kleur in de gaatjes verschijnen. De combinatie van de kleuren in de twee gaatjes bepaalt uiteindelijk of de houding veilig is of niet. Geen ingewikkelde bewegingen

De StatMan kent ook zijn beperkingen. Het instrument kan bijvoorbeeld alleen symmetrische, staande houdingen in het platte vlak weergegeven. In de praktijk zien we veel ingewikkelder bewegingen. De uitslag van de StatMan zal daarom altijd een onderschatting van de risico’s geven; in werkelijkheid zijn deze vaak groter. Didactisch hulpmiddel

De StatMan is vooral een didactisch hulpmiddel. Het is nadrukkelijk géén meetinstrument. Daar zijn nauwkeuriger instrumenten voor nodig. Aan de hand van een casus (bijvoorbeeld op een dia) kun je met de StatMan de houding van de betreffende zorgverlener beoordelen. Ook voor transferspecialisten (zie tip 11) kan het een handig hulpmiddel zijn om het onderwerp statische belasting onder de aandacht te brengen. De Tilschijf (tip 5) en de StatMan zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

15

WerkPlekCheck


Tip 7

WerkPlekCheck © Om een goed preventief beleid inzake fysieke overbelasting van de grond te krijgen (en ook actueel te houden) is het belangrijk dat de betrokkenen (de zorgverleners) actief met het onderwerp aan de slag gaan. Dat leidt tot bewustwording en enthousiasme om de problematiek echt op te lossen.

De WerkPlekCheck is een instrument om een bewustwordingsproces bij zorgverleners op gang te brengen De WerkPlekCheck is een instrument waarmee de arbocoördinator, stafmedewerker, tilspecialist of (bedrijfs)fysio- of ergotherapeut het noodzakelijke bewustwordingsproces bij de zorgverleners op gang kan helpen. Het is een eenvoudige checklist die door zorgverleners zelf ingevuld kan worden. De onderwerpen die gecheckt worden gaan over alle mogelijk fysiek belastende arboonderwerpen, dus niet alleen tillen. Inhoud WerkPlekCheck

De WerkPlekCheck bevat de volgende arbo-onderwerpen: tillen, statische belasting, duwen en trekken, het aan- en uittrekken van steunkousen, manoeuvreren, zitten, lopen, reiken, dragen, pauzeren, werktempo, psychische belasting, klimaat, licht, geluid en werksfeer. Knelpunten

Je kunt de WerkPlekCheck bijvoorbeeld gebruiken als voorbereiding op een training. Zorgverleners gaan, voorafgaande aan de training, binnen de eigen afdeling onderzoeken waar de problemen liggen. Zo kan de training precies aansluiten bij de knelpunten die de zorgverleners zélf hebben gesignaleerd. Op deze manier worden bewustwording en commitment gestimuleerd. Het werken met de WerkPlekCheck past ook uitstekend in de visie van het Probleem Gestuurd Oplossen (PGO) (tip 18). Tijdens de training zullen discussies ontstaan over welke knelpunten prioriteit verdienen. Dan is het handig als je kunt aangeven wat gezondheidkundig wél en niet toelaatbaar is. In de handleiding bij de WerkPlekCheck vind je hiervoor de normen. De WerkPlekCheck is te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

16

Tilthermometer Tip 8


Tilthermometer ©

meestal pas na enkele jaren ‘zichtbare’ vruchten af

Goed preventief beleid tegen fysieke overbelasting werpt

Steeds meer instellingen werken aan het verminderen van verzuim in hun organisatie. Een belangrijke maatregel is het voeren van een preventief beleid tegen fysieke overbelasting. Dit is vaak een proces van jaren, waarbij de effecten niet altijd meetbaar zijn in teruglopende verzuimcijfers. Hoe weet je of het preventiebeleid succesvol is en waar je eventueel moet bijsturen? De Tilthermometer kan uitkomst bieden. De Tilthermometer is een meetinstrument dat vaststelt hoeveel en aan welk type fysieke belasting zorgverleners blootstaan. Op dit formulier vul je in: • bij welk percentage van de cliënten er assistentie wordt verleend • in welke mate die assistentie fysiek overbelastend is • welk deel van die fysieke overbelasting is opgelost De fysieke belasting is in de Tilthermometer uitgesplitst naar de aanwezige bronnen van fysieke belasting in de verschillende zorgbranches. Door de opzet gaat dit instrument tevens na of volgens de praktijkrichtlijnen (tip 10) wordt gewerkt. Voor niet-zorggebonden handelingen (ondersteunende diensten) is een equivalent voor de Tilthermometer ontwikkeld: de RugRadar. Concrete handvatten

De uitslag van de Tilthermometer kan bijvoorbeeld zijn dat in jouw instelling 45 procent van de te zware transfers ‘binnen de grenzen van het bed’ is opgelost. Voor de verplaatsingen vanuit het bed naar elders is dat bijvoorbeeld 82 procent. Dit biedt concrete handvatten voor beleid: er is specifieke aandacht nodig voor de transfers ‘binnen de grenzen van het bed’. De Tilthermometer geeft je ook inzicht in veranderingen in de zorgzwaarte. Als de groep cliënten die assistentie nodig heeft naar verhouding sterk groeit binnen de instelling, terwijl geen extra hulpmiddelen zijn aangeschaft, dan zal de zorgzwaarte voor medewerkers stijgen. De Tilthermometer stelt deze stijging in zorgzwaarte vast. Er zijn inmiddels vier branchespecifieke Tilthermometers beschikbaar: voor de ggz, de verpleegen verzorgingshuizen, de gehandicaptenzorg en ziekenhuizen. De thuiszorg heeft vanaf voorjaar 2003 de beschikking over een Tilthermometer. De diverse Tilthermometers zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl. Op www.arbozw.nl vind je ook speciale software om het invullen te vergemakkelijken en om grafische overzichten te maken.

17

BeleidsSpiegel


Tip 9

De BeleidsSpiegel © De BeleidsSpiegel is een instrument om het preventiebeleid fysieke overbelasting in een zorginstelling te beoordelen. Waar liggen de sterke en zwakke punten van het beleid?

belangrijk beleidsspeerpunt

Het voorkomen van fysieke overbelasting is een

Fysiek zwaar werk hoeft niet tot problemen als (rug)klachten, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid te leiden bij medewerkers in de zorg. Een goed preventiebeleid fysieke belasting helpt deze problemen te voorkomen. De BeleidsSpiegel is een checklist waarmee kan worden nagegaan of het beleid in een zorginstelling voldoende aandacht besteedt aan het voorkomen van fysieke overbelasting. De BeleidsSpiegel kan zelfstandig worden gebruikt of bijvoorbeeld worden ingezet naar aanleiding van de RI&E Zorg. Doelstellingen

Met de BeleidsSpiegel wordt inzicht verkregen in: a) de noodzaak tot beleid Is het nodig om een specifiek preventiebeleid fysieke overbelasting in de instelling te voeren? Niet in alle instellingen, op alle afdelingen of bij alle disciplines zijn er immers problemen met de fysieke overbelasting. b) de kwaliteit van het huidige beleid Als het nodig is om beleid te voeren, is de vraag of de kwaliteit van het huidige beleid dan voldoende is. Op welke punten is verbetering nodig? c) richting voor vervolgbeleid Als eenmaal duidelijk is wat de verbeterpunten zijn, geeft de BeleidsSpiegel aan wat de vervolgstappen zijn om deze specifieke punten aan te pakken. Wie?

De BeleidsSpiegel is een instrument dat gebruikt kan worden door een functionaris die zich op beleidsniveau bezighoudt met de preventie van fysieke overbelasting in een zorginstelling, zoals een arbocoördinator, (bedrijfs)fysio- of ergotherapeut, stafmedewerker, hoofd zorg of hoofd ondersteunende diensten. Hoe vul je de BeleidsSpiegel in?

Het invullen van de BeleidsSpiegel is vrij eenvoudig. Je omcirkelt bij elk item het gekozen antwoord. Vervolgens bepaal je of je hierin aanleiding ziet voor verbetering: een zogenaamd ‘verbeterpunt’. Hiervoor vergelijk je jouw antwoorden met de gewenste situatie zoals die is terug te vinden in de Praktijkrichtlijnen (tip 10). Als je op een verbeterpunt stuit word je vaak verwezen naar een PreGo!-tip. Wanneer je de BeleidsSpiegel helemaal hebt ingevuld, kun je alle verbeterpunten op een rij zetten. Deze verbeterpunten kun je vervolgens aan de hand van een aantal aangegeven criteria prioriteren. Op basis daarvan kun je het beleidsplan op- of bijstellen. Voor de diverse branches zijn verschillende BeleidsSpiegels ontwikkeld. De BeleidsSpiegels zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

18

Zorgtaal

Tip 10


Normen in ‘zorgtaal’:

Praktijkrichtlijnen fysieke belasting Hoe zwaar mag je tillen? De ‘kilogramnormen’ voor tillen en statische belasting staan beschreven in tip 83 en tip 91. De Tilschijf (zie tip 5) en de StatMan (zie tip 6) vertalen deze normen naar de praktijk, maar geven nog niet aan wat je in welke situatie moet doen om een veilige transfer te maken. Als je dat wilt weten, kom je terecht bij de praktijkrichtlijnen fysieke belasting. Daarin zijn de kilogramnormen vertaald naar zogenaamde ‘functionele normen’, ofwel normen beschreven in ‘zorgtaal’.

De praktijkrichtlijnen geven functionele normen aan De praktijkrichtlijnen fysieke belasting zijn er zowel voor medewerkers in verplegende en verzorgende beroepen als voor medewerkers in de niet-verzorgende beroepen. Praktijkrichtlijnen zijn aanwezig

Onder de naam van:

Te vinden in:

Verpleeg- en verzorgingshuizen

Praktijkrichtlijnen

Werkpakket ‘Fysieke belasting’

Geestelijke Gezondheidszorg

Praktijkrichtlijnen

Werkpakket ‘Fysieke belasting’

Gehandicaptenzorg

Praktijkrichtlijnen

Pakketje gezond

Thuiszorg

Groene praktijkregels

Stilstaan bij bewegen

Ziekenhuizen

Praktijkrichtlijnen

Beter!

in de volgende branches:

De praktijkrichtlijnen zijn herkenbaar voor de medewerkers, omdat de richtlijnen zijn gespecificeerd naar de dagelijkse werkzaamheden van medewerkers uit de verschillende zorgbranches. De praktijkrichtlijnen kunnen ook aangeven welke eisen er gesteld worden aan bijvoorbeeld de ruimtelijke omgeving, training en periodiek preventief onderhoud van hulpmiddelen. Meer informatie hierover kun je opvragen bij het Arbokenniscentrum. Meer informatie

In de verschillende Rugboekjes is meer informatie te vinden over de praktijkrichtlijnen. Voor medewerkers in de gehandicaptenzorg is bovendien ‘Praktijkrichtlijnen in beeld’ beschikbaar op video, cd-rom en via internet. Voor de thuiszorg is een video over het gebruik van tilliften beschikbaar (tip 19) en zijn speciale spellen over de groene praktijkregels ontwikkeld. Voor de verpleegen verzorgingshuizen is de Preventiewijzer samengesteld: een handige (kleuren)waaier waarop alle praktijkrichtlijnen eenvoudig te vinden zijn en die je makkelijk kunt meenemen. Alle bovenstaande producten zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

19

Tilspecialist


Tip 11

De tilspecialist:

een belangrijke collega

Knelpunten bij fysieke belasting vragen continu de aandacht. Daarom is het goed wanneer er iemand ‘belast’ is met het tilof preventiebeleid op de afdeling: de tilspecialist. Wat doet de tilspecialist?

De tilspecialist kan niet zonder goed beleid

De tilspecialisten bewaken het tilof preventiebeleid op de afdeling. Ze signaleren knelpunten, lossen deze zo mogelijk op of geven ze door aan de tilof transfercommissie. In veel instellingen nemen ze ook een deel van het inwerken van nieuwe leerlingen of collega’s voor hun rekening. Verder geven ze klinische lessen en training. Uiteraard over tillen, mobiliteit, statische belasting, manoeuvreren et cetera. Wie is de tilspecialist?

De tilspecialist wordt ook wel tilcoördinator, transferspecialist, ergocoach of mobiliteitspecialist genoemd. Hij of zij kan een leidinggevende zijn, maar ook een uitvoerende collega. De eerste heeft vaak wat meer gezag, de tweede kent het reilen en zeilen op de afdeling goed en kan daardoor specifieker adviseren. De drempel om een directe collega aan te spreken is soms ook lager. Sommige instellingen werken met een koppel; de voordelen van beide functies worden zo benut en de continuïteit is gewaarborgd. Voorwaarde: goed beleid

Een voorwaarde voor het adequaat functioneren van de tilspecialist is een goed beleid. Wanneer de specialist bijvoorbeeld geregeld tegen slecht onderhouden rolstoelen en tilliften aanloopt, moet daar wel iets aan gedaan kunnen worden (zie tip 21). Daarnaast moet de tilspecialist praktisch en theoretisch goed op de hoogte zijn. Het volgen van trainingen (bijvoorbeeld in transfertechnieken) is zinvol. Ook moet de tilspecialist structureel tijd krijgen om het werk goed te kunnen doen. We gaan uit van minimaal één dagdeel per week in teams die fysiek (zwaar) belast worden.

20

Vaardigheden Tip 12


Training in vaardigheden De aanwezigheid van (til)hulpmiddelen alleen is niet genoeg om gezond te kunnen werken. Het is belangrijk dat zorgverleners en tilspecialisten ook trainingen volgen om hun vaardigheden te vergroten. Het gaat dan om trainingen in het gebruik van hulpmiddelen, manuele transfertechnieken en in technieken waarbij het stimuleren van de eigen activiteit van de cliënt centraal staat.

Elke zorgverlener moet minimaal twee dagdelen per jaar training volgen Hulpmiddelen

Zorgverleners moeten over voldoende vaardigheden beschikken om (til)hulpmiddelen optimaal te kunnen gebruiken. Naarmate hun vaardigheden beter zijn, krijgen ze meer vertrouwen in zichzelf en de hulpmiddelen. Daardoor ontstaat gewoontevorming en zullen ze meer en beter van hulpmiddelen gebruik maken. Til- en transfertechnieken

Behalve training in het gebruik van hulpmiddelen is ook training in (manuele) tilof transfertechnieken onmisbaar om veilig en gezond te kunnen werken. Het is immers niet altijd nodig om hulpmiddelen te gebruiken, soms kan met een goede techniek veel bereikt worden. Ook in situaties waarin het gebruik van hulpmiddelen niet mogelijk is of in situaties waarin de cliënt zelf veel kan of zelfs móet doen (bijvoorbeeld een cliënt die revalideert na een CVA) is de beheersing van deze technieken belangrijk. Lees verder op de volgende pagina >

21

Vaardigheden


Vervolg tip 12

Stimuleren van cliënten

Daarnaast zijn er trainingen in technieken en vaardigheden die nodig zijn om cliënten te stimuleren zoveel mogelijk zelf te doen (nodig bijvoorbeeld de cliënt met stem en houding uit om zelf actief te worden en ga niet direct tillen). We noemen dit ook wel het ‘zorgverlenen met de handen op de rug’ of ‘mobiliteitsbeleid’. Om de basisvaardigheden te beheersen moet elke zorgverlener minimaal twee dagdelen per jaar training volgen: een dagdeel manuele transfertechnieken en een dagdeel omgang met hulpmiddelen.

Kies de juiste training Om de meest geschikte training uit te kiezen, zijn de volgende vragen van belang: •

is de trainer in detail op de hoogte van de problematiek in de instelling en is de training op basis hiervan aangepast?

•

worden er duidelijke criteria of grenzen voor fysieke belasting gecommuniceerd en is dat terug te vinden in de aangeboden technieken en hulpmiddelen?

•

is er aandacht voor het (oefenen met) activeren van cliënten? Eventueel volgens de principes van de haptonomie?

•

is er aandacht voor (het oefenen met) hulpmiddelen?

•

is er aandacht voor (het oefenen van) manuele transfers?

•

is er aandacht voor fysieke belasting tijdens verzorging van bedlegerige bewoners? Eventueel volgens de PDL-principes (Passiviteiten van het Dagelijks Leven)?

•

is er in de training aandacht voor fysieke belasting buiten het werk om (huishouding, verzorging kleine kinderen, sport et cetera)?

•

is de training opgebouwd volgens de principes van het Probleem Gestuurd Oplossen (zie tip 18)?

•

is er gelegenheid realistische praktijksituaties in te brengen?

•

lijkt de oefensituatie zo veel als mogelijk op de realiteit?

22

Trainen

Tip 13


Iederéén trainen in tilvaardigheid

tilvaardigheden op peil te houden

Het was moeilijk om de training in

Heb je eenmaal een goed tilof transferbeleid ontwikkeld, dan is het zaak om het beleid regelmatig te evalueren en te monitoren. Zo kom je erachter waar de knelpunten zitten. Eén van die knelpunten kan het trainen van medewerkers in tilvaardigheid zijn. Hoe weet je bijvoorbeeld zeker dat álle medewerkers getraind worden? In een zorgorganisatie liep het tilof transferbeleid best goed, maar uit de evaluatie van het beleid bleek dat het moeilijk was om de training in (til)vaardigheden op peil te houden. Het was niet altijd duidelijk welke medewerkers nu wel of niet getraind waren. Om te voorkomen dat medewerkers de boot zouden missen, kwam de organisatie met een speciaal formulier, waarop iedereen die in aanmerking komt voor training staat vermeld. De teamleiders houden bij welke medewerkers een uitnodiging krijgen voor een training. Wie niet komt opdagen, wordt gevraagd naar de reden, waarna in overleg wordt geprobeerd een oplossing te vinden. Teamleiders erbij betrekken

Deze zorginstelling biedt medewerkers nu de mogelijkheid om de training op een andere afdeling te volgen. Ook worden de teamleiders beter betrokken bij het tilof transferbeleid. Ten slotte is de opleiding nauw betrokken bij het tilof transferbeleid. Zo kunnen nieuwe medewerkers direct goed in het beleid worden ingevoerd.

23

Verplaatsing


Tip 14

Verplaatsing met Zorg De cd-rom ‘Verplaatsing met Zorg’ is een goed hulpmiddel voor zorgverleners die meer willen weten over fysieke belasting in de zorg. Het is een interactief computer-leerprogramma, dat onder meer transfers met en zonder hulpmiddelen, statische belasting, manoeuvreren en het aan- en uittrekken van steunkousen belicht. De cd-rom stelt vragen aan de hand van een casus (die met een plaatje of een filmpje uiteen wordt gezet), waarop je een antwoord moet geven. Vervolgens geeft de computer weer feedback. Je leert dus vragenderwijs. Haptonomische principes

De cd-rom is gebaseerd op gezondheidkundige normen en haptonomische principes. Vanuit deze visie passeren – afhankelijk van hoe je door het programma ‘klikt’ – vier praktijksituaties uit verschillende zorgsectoren de revue. Ook bevat de cd-rom een catalogus met filmpjes en plaatjes van transfertechnieken. Hij is zo opgebouwd dat iedereen ermee kan werken; computerkennis is niet vereist. Op dit moment wordt de cd-rom veel gebruikt op zorgopleidingen. Ook steeds meer zorgorganisaties gebruiken hem als onderdeel van groepstraining (met een projector), de training voor transferspecialisten of standaard bij het inwerken van nieuwe medewerkers. Voor- en nadelen cd-rom

Uit een evaluatieonderzoek van ZorgOnderzoek Nederland (ZON) komen de volgende voor- en nadelen van het werken met de cd-rom ‘Verplaatsing met Zorg’ naar voren. Aan het onderzoek deden ongeveer 250 zorgverleners mee, werkzaam bij elf verschillende zorginstellingen. Voordelen • Je ziet bewegende beelden (zeker bij transfers van groot belang). • Je krijgt direct feedback (zonder dat je bang hoeft te zijn het fout te doen). • Je kunt werken met de cd-rom wanneer het jou uitkomt (eventueel thuis). • Het is leuk.

Nadelen • Eisen die aan de hardware en gebruiker worden gesteld (videoen geluidskaart, basisvaardigheden). • Je kunt de vaardigheden wel bekijken maar niet oefenen. • Je kunt de computer geen aanvullende vragen stellen (waarom is dit fout?). • Je gebruikt de cd-rom meestal in je eentje (je kunt niet overleggen bij onduidelijkheden).

Specifiek voor de gehandicaptenzorg is de cd-rom ‘Praktijkrichtlijnen in beweging’ ontwikkeld. Hier zijn alle praktijkrichtlijnen in woord en beeld te vinden zijn. Deze informatie is ook via internet te raadplegen (www.arbozw.nl). De cd-roms ‘Verplaatsing met Zorg’ en ‘Praktijkrichtlijnen in beweging’ zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

24

Tilcommissie Tip 15

B eleid en instrumenten

Tilcommissie

Ideale samenstelling

Soms worden de taken van de tilcommissie door één persoon uitgevoerd. Deze moet over veel kennis van zaken beschikken, zeer gedreven zijn en een goed netwerk in alle lagen van de organsatie hebben. Een nadeel van deze constructie is dat bij het verdwijnen van deze persoon ook het beleid, de kennis en de ervaring verloren gaan. De ideale samenstelling hangt af van de grootte van de organisatie en het takenpakket van de tilcommissie (is er bijvoorbeeld ook een arbocommissie?). Het is zinvol er een MT-lid bij te betrekken (voor korte lijnen met financiën en beleidszaken). Daarnaast kan een arbocoördinator of paramedicus voor de inhoudelijke ondersteuning zorgen. De voeling met de afdelingen kan onderhouden worden via een tilspecialist. Ook is het raadzaam de OR erbij te betrekken. Daarnaast hebben in veel tilcommissies vertegenwoordigers van personeelszaken, opleidingen, het middenkader en de arbodienst. Een goede mix in functies voorkomt eenzijdige aandacht voor bijvoorbeeld tiltechnisch inhoudelijke zaken of te weinig aansluiting bij de dagelijkse praktijk.

25

slagvaardig optreden mogelijk

De taken van een tilcommissie variëren per instelling. Bijvoorbeeld het formuleren van beleid, het aansturen van de eventuele tilspecialisten (tip 11) en het evalueren en bijsturen van het beleid. Er zijn verschillende redenen om te kiezen voor een tilcommissie. Allereerst is het opzetten van het preventiebeleid fysieke overbelasting een complexe materie die ingrijpt op alle facetten van de organisatie. Een speciale groep van deskundigen en beslissers maakt slagvaardig optreden mogelijk, zorgt voor een breed draagvlak en voor structurele aandacht (borging). Daarmee kan voorkomen worden dat het beleid op termijn ‘inzakt’.

Een breed samengestelde tilcommissie maakt

Steeds meer zorginstellingen hebben een werkgroep die zich specifiek bezighoudt met de preventie van fysieke overbelasting bij zorgverleners. ‘Tilcommissie’ is de meest gebruikte naam hiervoor.

Waakhond


Stel een

Tip 16

‘ergonomische waakhond’

aan

medewerkers nét te groot

De stap naar de arbodienst is voor veel

Staat mijn beeldscherm wel goed? Ik heb aan het eind van de dag last van mijn nek; ligt dat misschien aan de hoogte van mijn werkblad? Voor medewerkers is het niet altijd even makkelijk om antwoord te krijgen op dit soort ergonomische vraagstukken. De stap naar de arbodienst is voor velen nét te groot. Het aanstellen van een ‘ergonomische waakhond’ biedt uitkomst. Als zorgverleners met uiteenlopende ergonomische vragen over hun werk rondlopen, stappen zij niet zo makkelijk naar de arbodienst. De drempel om naar een bekend persoon binnen de instelling toe te stappen, is vele malen lager. Taken

Een mogelijke oplossing voor dit probleem is om iemand binnen de instelling de taak te geven van ‘ergonomische waakhond’. De voornaamste functie van deze persoon is niet blaffen of bijten, maar waken. Hij zorgt dat er bij de aanschaf van meubelen en instrumenten ook naar de ergonomische eigenschappen wordt gekeken. Ook bekijkt hij of nieuwe regels door de ergonomische ‘beugel’ kunnen. Lopen collega’s rond met een vraag op ergonomisch gebied, zoals of die printer niet op een erg onhandige plaats staat, dan geeft hij een adequaat antwoord. Wat weer van invloed is op een gezonde en prettige werkomgeving.

26

Vaste plek Tip 17


Tillift altijd op een vaste plek Als je de belasting van je rug binnen de gezonde grenzen wilt brengen, kan het noodzakelijk zijn een tillift te gebruiken. De tillift moet dan wel zonder veel moeite en tijdverlies te gebruiken zijn. Niets is vervelender dan naar een tillift te moeten zoeken. Dat kost veel tijd en ergernis. De volgende keer gaat ‘even een tilletje’ dan wel zo snel. Om het gebruik van de tillift te stimuleren, is het onder andere belangrijk dat tilliften altijd op dezelfde plaats staan. Je hoeft dan niet meer te zoeken. Dit vereist enige discipline. Je moet het apparaat altijd terugzetten op de afgesproken plek.

Het is belangrijk dat je niet hoeft te zoeken naar de tillift In de Verenigde Staten en Canada hebben ze het probleem opgelost door ‘tijdelijke’ parkeerplaatsen voor tilliften te creëren. Met speciale plastic bordjes op de muur zijn deze plaatsen aangegeven. Ze herinneren zorgverleners eraan dat ze de tilliften hier terug moeten zetten. Het tijdelijke wordt benadrukt, omdat de lift zo veel mogelijk in gebruik moet zijn en dus maar kort de parkeerplaats nodig heeft.

27

Preventiebeleid


Tip 18

Preventiebeleid:

hoe voorkom ik inzakken? Wanneer het preventiebeleid een tijdje draait, kan het moeilijk zijn om het enthousiasme erin te houden. Met mooie nieuwe tilhulpmiddelen of de training nog vers in het geheugen lukt het aanvankelijk nog wel. Maar later gaat het weleens bergafwaarts. Impulsen als een extra training of een voorlichtingscampagne met posters, betekenen vaak slechts tijdelijke oplevingen. Hoe hou je de motivatie op peil? Om een goed preventie-, tilof transferbeleid van de grond te krijgen en ook onder de aandacht te blijven houden, is het belangrijk dat de zorgverleners zélf actief met het onderwerp aan de slag gaan. Dat leidt tot bewustwording en enthousiasme om de problematiek ook op de langere termijn op te lossen. Vaak zien we dat bijvoorbeeld de arbocoördinator, een fysio- of ergotherapeut de kar trekt. Dat gaat meestal een hele tijd goed, maar als het enthousiasme bij deze persoon vermindert, zakt het programma in. Er is onvoldoende draagvlak bij de zorgverleners.

Zorg dat zorgverleners zich zélf verantwoordelijk voelen voor de oplossingen Probleem Gestuurd Oplossen

Om voldoende draagvlak te creëren, is het nodig dat de zorgverleners er zélf van overtuigd zijn dat er een probleem is. Dit kun je bijvoorbeeld doen door foto’s te maken van zorgverleners aan het werk in fysiek belastende houdingen. Ze kunnen zichzelf vervolgens beoordelen (bijvoorbeeld met de Tilschijf (tip 5) of de StatMan (tip 6)) en aan de hand daarvan zelf oplossingen verzinnen, invoeren en evalueren. Dat alles onder begeleiding van bijvoorbeeld de arbocoördinator, fysio- of ergotherapeut. Dit kan ook met de WerkPlekCheck (tip 7) of de RugRadar. Deze benadering, waarbij de deskundige zich minder opstelt als oplosser van de problemen en meer als procesbegeleider, noemen we het ‘Probleem Gestuurd Oplossen’ (PGO). Zo blijven de knelpunten een probleem van de zorgverleners zélf, voelen zij zich ook verantwoordelijk voor de oplossingen én voorkom je dat het beleid ‘inzakt’. Meer weten? Knibbe N.E. Knibbe J.J. De ergonoom doet een stapje zijwaarts. Probleem Gestuurd Oplossen van ergonomische problemen. Nederlands Tijdschrift voor Ergonomie 24 (4), 111- 115, 1999.

28

Tillift thuis Tip 19


Een tillift thuis

Waardevol

Hoewel de video met name gaat over het hebben van een tillift in huis, blijken er veel herkenningspunten in te zitten voor bijvoorbeeld bewoners van verpleegen verzorgingshuizen, familie of cliëntenraden. Ook voor uit het ziekenhuis ontslagen patiënten die thuis een tillift nodig hebben, kan de video waardevol zijn. Bij de video hoort een boekje met informatie over de diverse soorten tilliften en een draaiboekje voor een workshop in het kader van een opleiding of nascholing. De video en de brochure ‘Een tillift thuis’ zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

29

waardevol voor cliënten, zorgverleners en studenten

De drie cliënten vertellen over hun weerstand tegen de tillift en de manier waarop dat langzaam is veranderd in acceptatie. Duidelijk komt naar voren dat de tillift enerzijds het symbool is van achteruitgang. Het is wéér een stap terug. Anderzijds kan de cliënt door de tillift bijvoorbeeld thuis blijven wonen en is de tillift daarmee een positief symbool geworden. Door op deze manier het acceptatieproces neer te zetten, is de video niet alleen waardevol voor cliënten als voorbereiding op het gaan gebruiken van een tillift. Ook voor zorgverleners en studenten is de video confronterend en bruikbaar. Hiermee kan de cliënt beter worden begeleid bij de acceptatie van een hulpmiddel als de tillift.

De video ‘Een tillift thuis’ is

Een tillift in huis, wat komt hierbij kijken? De video ‘Een tillift thuis’ brengt ervaringen van drie gebruikers van tilliften op indringende wijze in beeld.

Ruimte voor


Tip 20

Ruimte voor gezond werk Om gezond en veilig te kunnen werken, heb je letterlijk ruimte nodig. Zonder je in allerlei bochten te hoeven wringen, moet je overal goed bij kunnen komen. Om die noodzakelijke werkruimte te creëren, moet je goed kijken naar de inrichting en de maten van de ruimte waarin je werkt.

Afspraken over de inrichting behoren een vast onderdeel te zijn van het preventiebeleid Inrichting

De werkruimte die je tot je beschikking hebt, is voor een deel afhankelijk van de inrichting. Dit geldt niet alleen voor de kamers van de cliënten, maar ook voor andere ruimtes zoals de recreatiezaal, de ontvangstruimtes en niet te vergeten de gangen. Je kunt als vuistregel nemen dat manoeuvreren met rollend materiaal (bedden, karren, rolstoelen, tilliften et cetera) mogelijk moet zijn zónder eerst andere materialen te moeten verplaatsen. Maak daarom afspraken, bijvoorbeeld over dat je de rolstoelen die niet gebruikt worden aan één zijde van de gang plaatst. Afspraken over de inrichting van kamers, appartementen en overige ruimtes behoren een vast onderdeel te zijn van het preventiebeleid lichamelijke overbelasting. Maten

De werkruimte wordt ook bepaald door de maten van de ruimtes waarin je werkt, zoals de breedte van de gang en van de deuropening (zie grafiek). Bij renovatie en nieuwbouw, maar ook bij kleine verbouwingen, is het daarom belangrijk om vooraf goed na te denken over de juiste maten. Welke hulpmiddelen (bedden, tilliften, etenskarren, douchewagens et cetera) gaan er in de geplande ruimte gebruikt worden? Wat zijn de plannen op de korte én de lange termijn? In het werkboek ‘Ruimte voor gezond werk in de ouderenzorg’ (Sectorfondsen Zorg en Welzijn) lees je hier meer over en vind je ook overzichtelijke plattegronden van woon- en werkruimten. Ook in de werkpakketten over fysieke belasting die voor de diverse branches in de zorg zijn ontwikkeld, vind je een hoofdstuk over dit onderwerp. ‘Ruimte voor gezond werk in de ouderenzorg’ is te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

30

gezond werk Vervolg tip 20

mm


A Voorbeeld De breedte van de gang (A) is direct gerelateerd aan de breedte van de deuropening (B). Hoe nauwer de gang, hoe breder de deuropening

1800

moet zijn. De relatie tussen beide kunnen we in een grafiek uitzetten (zie figuur links). Als de breedte van de gang 1,30 meter is, zou de 1600 deuropening minimaal 1,80 meter moeten zijn. Als deuren niet verder dan 90 graden kunnen worden geopend, moet dit zelfs nog breder zijn. 1400

De grafiek geeft de relatie tussen de breedte van de gang (A) en de breedte van de deuropening (B) aan om gezond te kunnen werken met een bed van 2,20 bij 1,00 meter.

1200

Zulke grafieken zijn ook beschikbaar voor andere hulpmiddelen (tillif1000

ten, rolstoelen et cetera).

B 1800

1600

1400

1200

1000

mm

© Arjo Nederland

31

Onderhoud


Tip 21

Onderhoud

Snel repareren

Het is belangrijk dat een defect hulpmiddel snel gerepareerd wordt. De zorgverlener wordt er als eerste mee geconfronteerd en moet dan aan de bel trekken. Zij moet er ook op kunnen vertrouwen dat er daadwerkelijk op relatief korte termijn iets aan gedaan wordt. Daarnaast dient de instelling te beschikken over voldoende technische kennis of over een onderhoudscontract. Door de toegenomen veelheid aan hulpmiddelen en de complexiteit hiervan besteden steeds meer instellingen de reparaties en het onderhoud uit aan de leveranciers. Defecten voorkomen

Defecten zijn grotendeels te voorkomen door goed periodiek onderhoud. Er zijn in Nederland NEN- en ISO-normen voor onderhoud aan medische hulpmiddelen als tilliften. Periodieke inspectie moet bijvoorbeeld zo vaak worden uitgevoerd als door de fabrikant is aangegeven. Maar minstens één keer per jaar. Daarnaast mogen inspecties alleen worden uitgevoerd door specifiek opgeleide personen die goed bekend zijn met het onderwerp, het gebruik en de verzorging van het hulpmiddel. Ook moeten alle gesignaleerde manco’s, reparaties, inspectiedata en resultaten daarvan in een soort logboek worden genoteerd en door de inspecteur worden ondertekend.

32

zorgverleners en gevaarlijke toestanden voor de cliënten

Helaas gaan de hulpmiddelen nogal eens kapot. Vaak moeten zorgverleners en cliënten het dan korte tijd zonder de hulpmiddelen stellen. Dat kan gevolgen hebben, niet alleen voor de fysieke belasting van de zorgverleners, maar ook voor de veiligheid van de cliënten.

Defecten aan hulpmiddelen kunnen leiden tot rugklachten bij

In steeds meer instellingen beschikt men over steeds meer hulpmiddelen. Dat is ook goed, maar al die rolstoelen, in hoogte verstelbare bedden en tilliften kunnen wel kapot gaan. Regel reparaties en onderhoud daarom goed.

Mobiliteit cliënt Tip 22


Hoe mobiel zijn cliënten? Voor een goed preventiebeleid fysieke overbelasting is het noodzakelijk een duidelijk beeld te hebben van de mobiliteit van cliënten. Die mobiliteit bepaalt immers de noodzaak voor eventuele training en het type en het aantal benodigde hulpmiddelen.

Bepaal de mobiliteit met een mobiliteitsklassensysteem Verschillende classificatiesystemen zijn in omloop zoals de ICIDH, de RAI, EBIS en ZOZ. Omdat deze niet altijd even eenvoudig te hanteren zijn, is een eenvoudiger mobiliteitsklassensysteem opgezet met drie klassen. De cliënt: A voltooit de handeling in principe zelf, maar krijgt toch hulp (bijvoorbeeld wegens valrisico of de grote moeite die het de cliënt kost) B beweegt in beperkte mate zelf mee, heeft een ander nodig bij het bewegen en is zonder hulp niet in staat de handeling te voltooien C heeft nauwelijks of geen eigen bewegingsmogelijkheden, is zeer passief of werkt bewust of onbewust tegen (bijvoorbeeld door pijn, spasmes, contracturen) Deze typering van cliënten in drie groepen is gevisualiseerd met drie eenvoudige pictogrammen. Hiermee zijn de mobiliteitsklassen herkenbaar voor zorgverleners en medewerkers op zowel beleidsals afdelingsniveau. Instrumenten die gebruikmaken van deze mobiliteitsclassificatie zijn de Tilthermometer (tip 8), de WerkPlekCheck (tip 7), de BeleidsSpiegel (tip 9) en de Tilschijf (tip 5). Meer informatie Kleine hulpmiddelen: hulp voor bewoners en zorgverleners? Knibbe J.J., Hulshof N.A., Stoop A.P., Friele R.D. NIVEL, Utrecht, 1998. Te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

Cliënt A

Cliënt B

33

Cliënt C

Leveranciers


Tip 23

Selectie van leveranciers Om gezond te kunnen werken in de zorg zijn in steeds meer gevallen (til)hulpmiddelen nodig. In de enorm snel groeiende markt van hulpmiddelen is het belangrijk te kunnen vertrouwen op (een) goede leverancier(s). Maar wat maakt een leverancier tot een goede leverancier?

vorm van training, advies en onderhoud?

Biedt de leverancier ook ondersteuning in de

De keuze voor een bepaalde leverancier van hulpmiddelen wordt meestal in eerste instantie bepaald door het type, de kwaliteit (in verhouding tot de prijs) en de duurzaamheid van de aangeboden hulpmiddelen. We noemen deze hulpmiddelen ook wel de ‘hardware’. Hieronder vallen ook de accessoires zoals de slings, accu’s en acculaders. Daarnaast speelt de ‘software’ een steeds belangrijker rol in de keuze voor een bepaalde leverancier. Onder software wordt verstaan hetgeen de leverancier kan leveren aan ondersteuning in de vorm van training, advies, projectbegeleiding, onderhoud, levertijd, service en garantie. Omdat deze software in toenemende mate het rendement van de aangeschafte apparatuur bepaalt, kan de volgende checklist behulpzaam zijn bij het kiezen van een leverancier. Checklist • Is de leverancier bereid de hulpmiddelen voor een bepaalde periode op proef te plaatsen? • Is de leverancier bereid de hulpmiddelen en accessoires aan te passen wanneer de noodzaak hiertoe tijdens de proefperiode zou blijken? • Worden de hulpmiddelen gebruiksklaar afgeleverd? • Biedt de leverancier bij aflevering een gebruikstraining aan? Onder welke voorwaarden? • Biedt de leverancier een bredere training aan dan alleen de gebruikerstraining (bijvoorbeeld training in manuele transfertechnieken, opleiding tilspecialisten et cetera)? • Heeft de leverancier bredere expertise dan alleen het geleverde hulpmiddel en is deze bereid kennis en ervaring structureel in te zetten ter verbetering van het preventiebeleid fysieke overbelasting in de instelling (projectbegeleiding)? Onder welke voorwaarden? • Zijn het kwaliteitsbeleid van de leverancier en de serviceafdeling ISO-gecertificeerd? • Kan de leverancier inzichtelijk maken wat de status is van het hulpmiddel (overzicht onderhoud en gebreken)? • Hoe lang is de garantieperiode voor het hulpmiddel? Welke garantie wordt verleend op de verkrijgbaarheid van de eventuele onderdelen (bijvoorbeeld tien jaar na levering)? • Is de leverancier in staat om op zeer korte termijn een eventueel defect te verhelpen of in een vervangend hulpmiddel te voorzien (bijvoorbeeld een 24-uurs- en weekendservice)? Wat zijn de voorwaarden? • Wordt er bij het hulpmiddel een adequate Nederlandstalige gebruiksaanwijzing geleverd? Is deze gebruiksaanwijzing ook direct en snel toegankelijk voor de gebruikers (geen uitgebreid boekwerk, maar bijvoorbeeld (ook) een eenvoudig kaartje met afbeeldingen waaruit snel duidelijk wordt hoe het hulpmiddel werkt)? Denk hierbij ook aan een gebruiksaanwijzing voor de eventuele accessoires zoals een accu. • Biedt de leverancier preventief onderhoud aan voor het hulpmiddel volgens de ISO-norm 10535? Kan dit in een onderhoudscontract worden vastgelegd? Onder welke voorwaarden?

34

Werkruimte Tip 24


Rekening houden met ruimte bij her-, ver- en nieuwbouw Door de toenemende zorgzwaarte is de maatvoering van veel instellingen niet meer afgestemd op de eisen die vandaag de dag aan gezond werken gesteld worden. De sanitaire ruimte is bijvoorbeeld te klein om met een tillift te kunnen werken of het hoog-laag bed past niet door de deur. Deze problemen kom je niet alleen tegen in oudere gebouwen maar ook in nieuwbouw.

Hou bij her-, ver-, en nieuwbouw rekening met de werkruimte Om problemen met de werkruimte bij her-, ver-, en nieuwbouw te voorkomen, is het verstandig volgens een stappenplan* te werken. De essentie is dat de gebruikers (de zorgverleners) op basis van een beleidsvisie (bijvoorbeeld ‘de woningen in de instelling dienen aanpasbaar te zijn’) en zorgvisie (bijvoorbeeld ‘de instelling heeft een wijkfunctie’) per (soort) ruimte de eisen vaststellen. De zorgverleners kunnen hierbij begeleid worden door bijvoorbeeld hun hoofd of arbocoördinator. De consequenties van deze eisen kunnen vervolgens in termen van vierkante meters worden vertaald. De ergonomische richtlijnen* voor de diverse vertrekken zijn hiervoor maatgevend. Vervolgens kan na een financiële haalbaarheidstoets het programma van eisen worden geformuleerd. Hier kan het gebeuren dat het moeilijk blijkt de eisen binnen de financiële mogelijkheden te realiseren. Waak er echter voor dat de keuzes die vervolgens gemaakt moeten worden niet ten koste gaan van de veiligheid van de werkplek en daarmee van de gezondheid van de medewerkers. Ondanks de bovenstaande voorbereiding, waarbij de medewerkers als gebruikers van de werkruimte, een cruciale rol spelen, kan er in de laatste fase nog veel mis gaan. Het bewaken van het bouwproces via toetsing van het schetsontwerp, voorlopig ontwerp en definitief ontwerp voorkomt dat er uiteindelijk een gebouw staat dat niet aan de gestelde eisen voldoet. Meer informatie over dit onderwerp vind je in de werkpakketten over fysieke belasting die voor de diverse branches in de zorg zijn ontwikkeld.

*

In de publicatie ‘Ruimte voor gezond werk in de ouderenzorg. Werkboek om ruimtelijke ARBO-eisen bij ver- en nieuwbouw in de ouderenzorg te formuleren’ (Meijers LP, Knibbe NE, Beune HAT, Breuer G, AWOB, Bunnik, 1998) wordt het genoemde stappenplan in detail uitgewerkt en zijn de bouwnormen in vierkante meters te vinden. De publicatie is te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

35

Hoofdstuk 2

Grote hulpmiddelen Zonder hulpmiddelen als tilliften zou het vrijwel onmogelijk zijn om je te houden aan de gezonde tilgrenzen. Maar welke hulpmiddelen zijn er eigenlijk? En hoe moet je deze gebruiken? Dat laatste is erg belangrijk; door hulpmiddelen verkeerd te gebruiken, kan er alsnog fysieke overbelasting ontstaan. Ook voor cliënten is het prettig wanneer zorgverleners goed weten om te gaan met hulpmiddelen. De twintig tips in dit hoofdstuk staan in het teken van deze onderwerpen. Aan de orde komen onder andere de verschillende soorten tilliften (tips 27 en 28) en plafondsystemen (tip 30). Voordat je zo’n lift aanschaft, moet je goed weten waar je op moet letten. In tip 26 lees je aan welke eisen de ‘ideale tillift’ moet voldoen.

Staan en zitten

Grote hulpmiddelen

Tip 25

Opstaan, staan en weer gaan zitten Soms zijn cliënten te zelfstandig om ze te begeleiden met een tillift. Toch kan begeleiding zonder hulpmiddelen te belastend zijn voor de zorgverlener. In dit soort situaties kunnen verrijdbare sta- en loopbeugels goede diensten bewijzen.

Bij de verrijdbare sta- of loopbeugel gaat iemand zelf op eigen kracht staan De verrijdbare sta- en loopbeugels beschermen de zorgverlener en stimuleren de cliënt zelf zo veel mogelijk te doen. Ze zijn geschikt voor cliënten die wel kunnen staan, maar moeite hebben met zelfstandig opstaan en lopen. Deze hulpmiddelen zijn dus niet geschikt voor iedereen. De indicatiestelling moet zorgvuldig gebeuren en duidelijk worden vastgelegd in een Til- of Transferprotocol (zie tip 1). Ga ook regelmatig na of het hulpmiddel nog geschikt is en of er niet een zwaarder hulpmiddel nodig is. Je voorkomt dan een valpartij bij een cliënt die eigenlijk te weinig mogelijkheden heeft voor dit hulpmiddel. Stimuleren met eigen stem

Het principe van de verrijdbare sta- en loopbeugels is dat de cliënt zich optrekt aan een verrijdbaar stalen frame en daar vervolgens als het ware instapt om steun te krijgen. Vervolgens kan de cliënt, terwijl hij staat, overal naartoe gereden worden. Ook is een korte draai mogelijk bijvoorbeeld van de rand van het bed naar de rolstoel bij het bed. Als het staan te zwaar wordt, kan de cliënt gaan zitten op het bijbehorende zitje. Onder de douche kunnen de verrijdbare sta- en loopbeugels ook worden gebruikt. Als de cliënt dan even gaat staan, vergemakkelijkt dat de wasbeurt van het onderlichaam. Het zitje kan in sommige gevallen vervangen worden door een toiletbril. De cliënt kan dan zittend op de bril boven het toilet gereden worden. Dit kan een paar zware transfers schelen. Bij de verrijdbare sta- of loopbeugel gaat iemand zelf op eigen kracht staan. Dit betekent dat je de cliënt kunt helpen met concrete aanwijzingen en kunt stimuleren met je stem (zie tip 66).

38

Perfecte tillift Tip 26

Grote hulpmiddelen

Wat is de perfecte tillift? Het gebruik van tilliften is niet meer weg te denken in de zorg. Het manueel verplaatsen van een cliënt die niet kan meewerken, vormt een te grote fysieke belasting. Maar wat is een geschikte tillift? Aan welke criteria moet een tillift voldoen? Voor elke zorgsituatie is hierop een ander antwoord te geven. Enkele aandachtspunten voor het selecteren van de juiste tillift.

Als de tillift niet bevalt, maken zorgverleners er weinig gebruik van Als je op zoek bent naar een geschikte tillift, stel dan een team samen dat vooraf criteria opstelt waaraan de lift moet voldoen. Test de lift uitvoerig in de praktijk. Als de tillift niet bevalt, maken zorgverleners er weinig gebruik van. Tilliften: waar op letten? •

Chassis Zorg dat het chassis van de tillift niet te breed of te hoog is. Je moet overal goed onder kunnen komen en overal makkelijk tussendoor kunnen rijden. Er zijn liften met een U- of een C-chassis. De voor- en nadelen van beide moet je in de praktijk uitproberen.

•

Maximaal tilgewicht Bij specifieke afdelingen kan het maximaal te tillen gewicht een rol spelen. Er zijn bijvoorbeeld speciale ‘heavy duty’ tilliften maar ook kinderliften.

•

Flexibiliteit Kun je de sling (band of mat) aanpassen aan de cliënt? Kan de lift hoog en laag genoeg met verschillende slings? Kan de lift een gevallen cliënt ook van de grond optillen?

•

Manoeuvreerbaarheid Beoordeel de manoeuvreerbaarheid van de lift, bij voorkeur als er iemand in zit. Als het rijden met de tillift een probleem is (bijvoorbeeld door vloerbedekking of ruimtegebrek), kan een overhead- of plafondsysteem uitkomst bieden. Dit zie je veel bij zwembaden en snoezelruimtes, maar ook steeds vaker op verpleegafdelingen.

•

Opvouwbaarheid en gewicht Als je de tillift geregeld moet verplaatsen (weekeinden, vakantie), kan het totale gewicht en opvouwbaarheid van de lift een belangrijke rol gaan spelen.

•

Passieve tilliften Let bij passieve tilliften op het juk. Een kanteljuk of Y-juk met vier ophangpunten voor de sling (band of mat) maakt het positioneren het gemakkelijkst. Bovendien is het het meest comfortabel voor de cliënt.

•

Actieve tilliften Let bij de opsta- (toilet- of actieve) tilliften speciaal op de snelheid waarmee de arm omhoog gaat, het comfort van de band en de curve die de arm maakt bij de transfer. Vooral deze curve leidt vaak tot discussies over de ‘natuurlijke opstabeweging’ en het actieve tillen. Oók bij deze mechanische transfer is het verbaal stimuleren van de cliënt tot actief meewerken van invloed op het trainen van zijn bewegingsapparaat.

39

De juiste tillift

Grote hulpmiddelen

Tip 27

Kies de juiste tillift

Een juiste keuze voor een tillift kan veel problemen voorkomen

Een hulpmiddel kan een te zware tilhandeling van je overnemen. Zo voorkom je rug- en andere klachten aan het bewegingsapparaat. De keuze voor een tillift is niet altijd eenvoudig. Er zijn twee grote ‘families’: actieve en passieve tilliften. Actieve tilliften

Bij actief tillen is de cliënt in staat enige medewerking te verlenen; hij kan minimaal op één been een beetje steunen. Zo kunnen ook de mogelijkheden van de cliënt zelf zo goed mogelijk benut blijven. Actieve tilliften helpen de cliënt tot stand door middel van een band achter de rug. Passieve tilliften

Bij passief tillen hoeft de cliënt op geen enkele wijze medewerking te verlenen. De transfer wordt helemaal door de tillift uitgevoerd. Passieve liften werken met tilbanden of slings, waardoor de volledig immobiele cliënt comfortabel en veilig verplaatst kan worden. Uitvoeringen

Zowel de actieve als de passieve liften zijn er in mechanische en elektrische uitvoering (zie tip 28). Binnen de twee ‘families’ is er een enorme variatie in merken en types. Ook zijn er verrijdbare liften en plafondliften (zie tip 30). Verdiep je in het aanbod, want een juiste keuze kan problemen voorkomen. Belangrijke aandachtspunten zijn bijvoorbeeld: het onderstel van de tillift, het type juk (zie tip 29), het hoogte- en dieptebereik, de soort sling, de manoeuvreerbaarheid, de noodstop, het type accu en natuurlijk de prijs. Meer weten? Vraag het boekje ‘Een tillift thuis. Handreikingen voor het gebruik van tilliften in de thuiszorg’ aan bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

40

Liever elektrisch Tip 28

Grote hulpmiddelen

Liever elektrisch Steeds vaker geniet elektrische bediening van apparaten de voorkeur boven hydraulische of manuele bediening. Hiervoor zijn drie belangrijke redenen te geven, waaruit blijkt dat elektrisch bedienbare apparatuur ook meehelpt om de fysieke belasting te verminderen. Intensiever gebruik

In de praktijk zien we dat zorgverleners weinig gebruik maken van hydraulische instelmogelijkheden. Tijdens het wassen van een cliënt op bed zou het bed regelmatig iets in hoogte bijgesteld moeten worden om een goede werkhouding te garanderen. Wanneer een bed, bad, stoel of brancard met een voetpomp bediend worden, wordt de werkhoogte voorafgaand aan de zorgactiviteit meestal maar één keer ingesteld. Daarna niet meer. Elektrische verstellingen worden daarentegen intensiever gebruikt. Dat komt ook omdat ze te bedienen zijn vanaf een willekeurige plek rond het bed. Dat heeft overigens niets met luiheid te maken; het is een klassiek ergonomisch principe. Apparaten moeten gemakkelijk te bedienen zijn, anders worden ze niet of niet optimaal gebruikt. Zelf bedienen

De tweede reden is dat de cliënt een elektrisch apparaat soms zelf kan bedienen en daardoor minder afhankelijk wordt van de zorgverlener. Wanneer een cliënt bijvoorbeeld zelf de hoofdsteun of de hoek van de Fowler-instelling (zie tip 69) van het bed kan instellen, is het niet nodig dit aan de zorgverlener te vragen.

Zelfbediening van apparaten houdt cliënten zelfstandiger Belastend

De derde reden voor het gebruik van elektrisch bedienbare apparatuur is dat de manuele bediening zélf potentieel belastend is. We zagen dat bij frequent gebruik van het oudere type tilliften, maar nu nog steeds bij het verstellen van het hoofdeinde van het bed. Gezien de houding waarin deze handeling moet worden uitgevoerd, worden normen voor fysieke belasting (duwen, trekken) snel overschreden (zie foto). Nadelen

De accu is de ‘zwakke plek’ van elektrisch bedienbare apparatuur. Zorg dat deze altijd opgeladen is, en dat er een reserveaccu is. Ook is de storingsgevoeligheid van elektrisch bedienbare apparatuur doorgaans groter, waardoor preventief onderhoud noodzakelijk is (zie tip 21).

41

Juk van tillift

Grote hulpmiddelen

Tip 29

Het juk van de tillift De meeste passieve liften (zie tip 27) beschikken over een kantelbaar vierpuntsophangframe (of juk). Zo’n juk heeft verschillende voordelen.

Voor de cliënten voelt een vierpuntsjuk vaak prettiger Voordeel 1

Je kunt de cliënt in elke gewenste positie plaatsen: lig of zit. Je hoeft dus niet iemand eerst van zit naar lig te tillen of andersom. De passieve tillift kan in één keer de beweging van zit (in de rolstoel) naar lig (in bed) en omgekeerd maken. Voordeel 2

Door de cliënt iets achterover te plaatsen, verdeel je tijdens de transfer het lichaamsgewicht over het gehele ruggedeelte. Voor cliënten voelt dat vaak prettiger. Voel zelf maar eens. Door een goede tilband te gebruiken, bijvoorbeeld mét hoofdsteun én baleinen, wordt ook het hoofd van de cliënt geheel ondersteund. Voordeel 3

Met een kantelbaar vierpuntsjuk is het makkelijker om de tilband aan het frame te bevestigen of te haken, ook als de cliënt op de grond ligt (na een val). Kiezen

Een deel van het juk van een tillift

Afgezien van de keuze tussen een drie- of vierpuntsjuk moet je ook kiezen tussen een mechanisch of een elektrisch bedienbaar juk. De keuze voor de elektrische versie is vooral afhankelijk van de frequentie van tilhandelingen. Als er vaak getild wordt, kan het vele kantelen van het juk belastend zijn voor de polsen. In zo’n geval is een elektrisch verstelbaar juk de moeite waard.

42

Plafondsysteem Tip 30

Plafondsysteem

Grote hulpmiddelen

kan uitkomst bieden

inspanning naar de gewenste plaats

Met een plafondsysteem duw je de cliënt zonder veel

Het werken met tilliften is een vooruitgang, maar kan nieuwe problemen met zich meebrengen. Het kan bijvoorbeeld nogal belastend zijn om te manoeuvreren met een cliënt in een tillift. Door gebruik te maken van een plafondsysteem hoef je helemaal niet meer te manoeuvreren. In sommige gevallen (bijvoorbeeld in krappe ruimtes) biedt een plafondsysteem daarom uitkomst. Bij een plafondlift glijdt er een cassette met daarin de motor van het tilsysteem in een rail. Deze rail is aan het plafond vastgemaakt. De cliënt hangt in de tilmat die via een juk aan de cassette is bevestigd. Je kunt zo heel makkelijk manoeuvreren: je duwt de cliënt zonder veel inspanning boven de gewenste plaats. Een plafondsysteem heeft geen onderstel, waardoor je ook minder werken manoeuvreerruimte nodig hebt dan bij een mobiele tillift. Verder heb je geen last van eventuele obstakels op de vloer. Ook stoelen, bedden en sanitaire voorzieningen zijn beter bereikbaar met een plafondlift. Nadelen van plafondsysteem

Het plafondsysteem kent twee nadelen. Zo is het niet mogelijk om transfers uit te voeren buiten de ruimte waar het plafondsysteem is aangebracht. Wanneer zich bijvoorbeeld in de woonkamer wél, maar in het toilet géén plafondrail bevindt, moet je de transfer op het toilet toch met een mobiele tillift uitvoeren. Een andere nadeel van het systeem is dat het alleen ingezet kan worden bij cliënten die op een passieve manier verplaatst worden.

Dit is een voorbeeld van een plafondlift met een XYZ-systeem. Hiermee kun je op elke gewenste plek in de ruimte een transfer uitvoeren, doordat de balk met daaraan de cassette met motor en het tiljuk kan ‘rijden’ door twee aan het plafond bevestigde rails.

43

Hoeveel tilliften

Grote hulpmiddelen

Tip 31

Hoeveel tilliften heb je nodig? Het optimale aantal tilliften in een instelling is afhankelijk van drie factoren. 1

Mobiliteit van cliënten

Om te bepalen hoeveel tilliften en welk type lift (bijvoorbeeld actief of passief ) nodig zijn, is zicht op de mobiliteit van cliënten noodzakelijk. Je kunt hiervoor gebruikmaken van de Tilthermometer (zie tip 8).

Van zorgverleners mag niet verwacht worden dat zij ver moeten lopen voor een tillift 2

Aantal zorgverleners

Zorgverleners, en daarmee de cliënt, moeten niet op elkaar hoeven wachten doordat de tillift bezet is. Dat geldt zeker voor de actieve liften waarmee met name de transfers naar en van het toilet worden gemaakt. Het heeft ook weinig zin om bijvoorbeeld drie dezelfde tilliften aan te schaffen voor een unit waar slechts twee zorgverleners aan het werk zijn. 3

Logistieke indeling

Hoeveel afdelingen, etages en locaties telt de organisatie en hoe liggen deze ten opzichte van elkaar? Van een zorgverlener mag niet verwacht worden dat hij ver moet lopen voor een tillift. Het kan dus voorkomen dat er in een instelling slechts drie cliënten met een tillift verplaatst worden en dat er drie tilliften nodig zijn, omdat de cliënten alledrie op een andere afdeling verblijven (er vanuit gaande dat zij alledrie hetzelfde type tillift gebruiken).

44

Verplaatsen Tip 32

Grote hulpmiddelen

Verplaatsen van zeer zware cliënten

Niet alle hulpmiddelen kunnen meer dan 120 kilo aan. Denk bijvoorbeeld aan de brancard van de ambulance, de röntgentafel, de OK-tafel en de tillift. Vraag dit na bij de leverancier of bestudeer de specificaties. Van sommige hulpmiddelen zijn er ook speciale ‘heavy duty’ versies verkrijgbaar. ‘Heavy duty’ tilliften kunnen bijvoorbeeld tot 250 kilo tillen. Het ‘over een andere boeg gooien’ (zie tip 84) is op dit soort cliënten zeker van toepassing. De cliënt wordt bijvoorbeeld met één of zelfs twee extra sterke plafondliften uit bed getild, waarna het bed verschoond kan worden. Draaien is dan niet meer nodig. Breedte hulpmiddelen

Een tweede aandachtspunt is de breedte van de hulpmiddelen. Denk hierbij aan de rolstoel, de postoel, de toiletpot, de douchestoel, de sling van de tillift en niet te vergeten het bed. Veel leveranciers van hulpmiddelen zijn bereid deze middelen aan te passen. Dat kost vaak wel tijd. Soms is daarom het huren of leasen een betere oplossing. Tot slot is het om calamiteiten voor de zorgverleners en cliënten te voorkomen zinvol een protocol op te stellen waarin precies staat hoe er met deze groep cliënten, ook in geval van nood, om moet worden gegaan.

45

Veel leveranciers zijn bereid hun hulpmiddelen aan te passen

Het verplaatsen van cliënten met overgewicht is een groot probleem. Niet alle hulpmiddelen zijn berekend op cliënten zwaarder dan 120 kilo. Met een standaard oplossing kom je er niet bij deze groep cliënten.

Manoeuvreren

Grote hulpmiddelen

Tip 33

Automatisch manoeuvreren Vervoer op wielen is een ergonomische oplossing voor veel sjouwwerk. Voordeel is dat je minder hoeft te dragen, maar nadeel is dat je meer moet duwen en trekken.

Duwen en trekken hoeft niet meer In de zorg komt het rijden met karren, bedden en rolstoelen steeds meer voor. Bijvoorbeeld op een short-stay afdeling vormt het vervoer met bedden een groot deel van de dagtaak. Dit manoeuvreren moet je natuurlijk op een gezonde manier doen. Toch kan het vele duwen en trekken een te zware belasting zijn voor je rug, nek en schouders. Elektromotor

Verplaatsing met een kleine elektromotor

Tegenwoordig zijn er apparaten op de markt die het duwen en trekken in veel gevallen overbodig maken. Met een kleine elektromotor kun je in je eentje een bed, etenskar, linnenwagen of tillift verplaatsen. Dat scheelt tijd, inspanning en overbelasting van je bewegingsapparaat.

46

Stoelen tillen Tip 34

Grote hulpmiddelen

Stoelen tillen

van stoelen met of zonder cliënt

Let op je houding bij het ‘en passant’ verplaatsen

Het verplaatsen van stoelen met of zonder cliënt, is iets wat veel zorgverleners letterlijk ‘en passant’ doen. De stoel staat bijvoorbeeld nog niet mooi recht bij de tafel na de transfer vanuit de rolstoel. Vaak wordt dan de stoel met cliënt en al aan de tafel geschoven. Als de cliënt weer uit de stoel (bijvoorbeeld in de rolstoel) wil, gebeurt het omgekeerde: cliënt en stoel worden weer verschoven. Dit brengt (over)belasting van de rug, nek en schouders met zich mee. Wat kunnen we hieraan doen? Van glij-dop tot stoelcarrier

Enkele praktische tips om het tillen van stoelen met of zonder cliënt te voorkomen: • Glij-doppen

Op sommige vloerbedekkingen kun je schuiven in plaats van tillen. Glij-doppen vergemakkelijken het schuiven van de stoel. Er zijn doppen met vilt voor gebruik op gladde vloeren en metalen of kunststof doppen voor projectvloerbedekking. • Stoelen met beremde wieltjes

Als je onder de poten van de stoelen beremde wieltjes aanbrengt, dan kunnen stoelen makkelijker van hun plaats gereden worden. Vóór het opstaan en gaan zitten, wordt de stoel dan op de rem gezet. Dat de stoel dan ietsje hoger staat, kan ook makkelijker zijn bij het opstaan en gaan zitten. • Stoelcarrier

Voor het verplaatsen van fauteuils met of zonder cliënt, kun je ook een stoelcarrier gebruiken. Een stoelcarrier is een verrijdbaar plateau dat onder de stoel (tussen de poten) geklikt kan worden. Door een elektrisch of hydraulisch systeem kun je de stoel omhoog brengen en verrijden. Je maakt als het ware van een gewone stoel een tijdelijke rolstoel. Gevaar van het gebruik van een stoelcarrier is dat bijna alle transport van cliënten voortaan met dit hulpmiddel geschiedt, waardoor de cliënt de kans loopt zijn eigen mobiliteit te verliezen. Maak daarom goede afspraken wanneer en bij wie je de stoelcarrier gebruikt.

47

Zwemmen met

Grote hulpmiddelen

Zwemmen met

Tip 35

gehandicapte kinderen

Het zwemmen met gehandicapte kinderen kan een hele opgave voor begeleiders zijn. Gelukkig zijn steeds meer zwembaden aangepast voor gehandicapten. Bijvoorbeeld met een badlift. Een nat kind uit het water halen is erg belastend, vooral in een niet-aangepast zwembad. Hoe kun je de belasting verminderen?

Uit het zwembad? Gebruik een hulpmiddel! Op de brancard

Als je het gehandicapte kind uit het water wilt halen, kun je de EHBObrancard met rijdend onderstel, waarover de meeste zwembaden beschikken, gebruiken. Volg stapsgewijs deze transferhandelingen: 1 Rijd met de brancard het water in en zet hem onder het kind. Als het bad een hoge rand heeft, rijd je naar een plek waar de bovenkant van de brancard net iets boven de zwembadrand uitsteekt. 2 Zet de brancard op de rem, haal het bovengedeelte van de brancard van het onderstel af en schuif dat op de badrand. Nu kun je het kind afdrogen. 3 Zet de rolstoel haaks op de brancard (beensteunen eraf halen) en breng het kind met twee personen tot zit. 4 Til nu het kind met twee personen in de rolstoel. Leg één hand in de oksel en de andere hand onder de benen en gebruik daarbij een opgerolde handdoek. Gezien de normen voor tillen kan dat alleen als het kind niet zwaarder is dan 35 à 40 kilo (zie tip 83).

48

gehandicapte ki Vervolg tip 35

Grote hulpmiddelen

Met een luchtbed

Je kunt ook een gehandicapt kind uit het water halen door de brancard op een niet geheel opgeblazen luchtbed te leggen. Volg dan de volgende stappen: 1 Leg brancard met luchtbed vlak naast het drijvende kind. 2 Ga met twee personen aan de kant van het kind staan. 3 Ga allebei door de knieën en steek je armen onder het kind door; zo ver mogelijk op de brancard. 4 Door je armen te strekken en rustig op te staan, verdwijnt het luchtbed wat onder water en rolt het kind op de brancard. 5 Als het zwembad geen opstaande rand heeft, kun je nu de brancard met luchtbed op de kant trekken. Ondanks voorzorgsmaatregelen en hulpmiddelen kan de transfer te zwaar blijven, afhankelijk van de situatie in het zwembad en het gewicht van het kind. Een badlift is in de meeste gevallen een afdoende oplossing.

49

Overledenen til

Grote hulpmiddelen

Tip 36

Het tillen van overledenen Bij de verzorging van een overledene komen veel til- en transferhandelingen voor. Bijvoorbeeld de verplaatsing van bed naar brancard, sectie- of verzorgingstafel of kist. Deze handelingen zijn extra zwaar, omdat een overledene – evenals een comateuze of een bewusteloze cliënt – niet kan meewerken. De normen voor maximale fysieke belasting worden snel overschreden. Wat kan er aan gedaan worden?

Fysieke belasting van zorgverleners tijdens de verzorging van overledenen krijgt nog nauwelijks aandacht Transfers

Om het verplaatsen van de overledene van de ene naar de andere horizontale positie te verlichten, kun je slidingmateriaal gebruiken. • Glijmateriaal

Tijdens het afleggen wordt het lichaam meerdere malen gedraaid. Met glijmateriaal (zie tip 58) kun je deze verplaatsingen verlichten. Bed of brancard trolley moeten wel in hoogte verstelbaar zijn en geen uitsteeksels hebben. • Patslide

De Patslide is een harde plank, waarmee je een bruggetje vormt tussen bijvoorbeeld bed en brancard. Je duwt het lichaam over de plank.

Als het gebruik van bovenstaand materiaal niet mogelijk is, kun je denken aan een: •

Verrijdbare tillift of plafondliftsysteem

Als je een overledene moet tillen, kun je een verrijdbare tillift of een plafondliftsysteem gebruiken. Op de verpleegafdeling kun je gebruik maken van een tiljuk met daaraan een brancard, een schepbrancard of een bandenstretcher. Het Rigor©-tiljuk is ontwikkeld voor het in en uit de kist tillen van overledenen in een uitvaartcentrum. Aanpassen van werkhoogte

Naast de transfers kan ook de werkhoogte belastend zijn. In hoogte verstelbare verzorgings- en sectietafels kunnen de houdings- of statische belasting verminderen.

50

Veilig tillen Tip 37

Goede techniek

Grote hulpmiddelen

voor loopbegeleiding

Wek vertrouwen bij de cliënt en zorg dat je voldoende dichtbij staat

Het geven van loopbegeleiding aan een cliënt kan minstens zo zwaar zijn als tillen. Een goede techniek is daarom van groot belang. Het verkleint voor jou de kans op overbelasting en zorgt er ook voor dat de cliënt zich veiliger voelt bij het lopen. Het is zeker de moeite waard om cliënten die minder of meer afhankelijk zijn te begeleiden bij het lopen. ‘Zelfstandig’ lopen is goed voor de conditie van de cliënt; deze gaat minder snel achteruit. Juiste techniek

Het geven van loopbegeleiding kan echter minstens zo zwaar zijn als tillen. Daarnaast loop je het risico je te ‘vertillen’, vooral als de cliënt gaat ‘hangen’ of dreigt te gaan vallen. Een goede techniek bij het geven van loopbegeleiding is dan ook van groot belang. Dit vergroot je eigen veiligheid én het gevoel van veiligheid van de cliënt. Hierdoor gaat het lopen vaak al stukken beter. Tips voor het geven van goede loopbegeleiding: • Spreek af om bepaalde cliënten altijd samen met een collega te begeleiden. Besluit dit in overleg met een fysio- of ergotherapeut en leg het besluit vast in het zorgplan of in het Til- of Transferprotocol (zie tip 1). • Zorg dat je dicht bij de cliënt staat en loopt. De afstand is afhankelijk van de cliënt: sta je té dicht bij een cliënt, dan kan dat een tegenreactie geven, waardoor het lopen niet evenwichtig verloopt. Andere cliënten reageren juist passief en gaan aan je hangen. • Wek vertrouwen bij de cliënt en zorg dat je voldoende dichtbij staat om een eventuele val te kunnen voorkomen (zie tip 74). Als er weinig ruimte is, kun jij voor en je collega achter de cliënt gaan staan of lopen. Grenzen

Net zoals bij tillen zijn er bij het geven van loopbegeleiding grenzen. Ook hier kunnen hulpmiddelen nodig zijn. Deze hulpmiddelen variëren van een goede stok of rollator tot grotere hulpmiddelen als de ‘looplift’.

51

Veilig tillen

Grote hulpmiddelen

Tip 38

Niet over het paard tillen Paard- of ponyrijden is een van de sporten die je met veel gehandicapte cliënten kunt doen. Ze kunnen zich ontspannen door het loopritme en de warmte van de paarden. Probleem kan echter zijn dat je als begeleider de cliënt met een forse inspanning op de rug van het paard of op het huifbed moet tillen. Diverse maneges hebben speciale mogelijkheden voor paardrijden met gehandicapte cliënten.

Maak gebruik van een plafondlift met een XYZ-systeem Als zorgverlener sta je wel eens voor een dilemma. Je wilt je gehandicapte cliënt het plezier van het paardrijden niet onthouden. Maar dit kan betekenen dat je een te zwaar gewicht ver boven je macht moet tillen. Soms ga je dan, heel begrijpelijk, te lang door met deze onveilige tilhandelingen. Plafondlift

Een aantal maneges heeft voor dit probleem een goede oplossing gevonden. Naast de bak hebben zij een verhoogd opstapgedeelte gemaakt. Je kunt dan de cliënt vanuit de rolstoel op de rug van het paard zetten, waardoor je alleen nog maar zijwaarts hoeft te tillen. Een gezondere manier, maar het blijft tillen. Een betere oplossing is gebruikmaken van een plafondlift met een XYZ-systeem (zie tip 30). Als je zorgt voor voldoende bereik van de lift, zodat de paarden niet aan een beperkte opstapplaats gebonden zijn, los je het zware tillen in de manege op.

52

Aankleedtafel Tip 39

goede aankleedtafel

Als je werkt met kinderen, is de transfer op en van de aankleedtafel een veelvoorkomende en belastende behandeling. Met een goede aankleedtafel voorkom je veel problemen. Minimale en maximale hoogte

Kinderen zijn weliswaar meestal niet erg zwaar, maar ze zijn toch al snel té zwaar (zie tip 40). Met een in hoogte verstelbare aankleedtafel is het bij mobiele en niet te kleine kinderen mogelijk het open aftillen te voorkomen. Bepaalde aankleedtafels kunnen zo laag komen (tot 30 cm boven het vloeroppervlak), dat veel kinderen er zelf op en af kunnen stappen. De maximale en minimale hoogte van de aankleedtafel is dus erg belangrijk. Elektrische bediening

De hoogte-verstelling is bij voorkeur elektrisch bedienbaar. De aankleedtafel komt dan gelijkmatig omhoog en je kunt dichtbij het kind blijven staan. Dat is ook veiliger. Daarnaast kun je op deze manier in een goede, gezonde houding werken (zie tip 6). Voor de gehandicaptenzorg is in het kader van het arboconvenant zelfs afgesproken dat de aankleedtafel elektrisch moet zijn. Manden voor luiers en handdoeken

Sommige aankleedtafels zijn voorzien van een wasbak met een kraan. Deze kan worden aangesloten op een aanvoer van warm en koud water. Het is ook handig om manden onder de aankleedtafel te plaatsen. Daarin kun je bijvoorbeeld luiers en handdoeken leggen. Je hebt zo alles bij de hand én je biedt optimale veiligheid aan het kind.

53

Een hoog-laag aankleedtafel scheelt tillen en voorover staan

Zorg voor een

Grote hulpmiddelen

Kinderen tillen

Grote hulpmiddelen

Tip 40

In bed tillen van kinderen

Diverse hulpmiddelen voor kinderen kunnen het tillen ontlasten. •

Opstapje

Voor kinderen die vrij mobiel zijn, maar niet in het hoge bedje kunnen stappen of klimmen, bestaan er speciale opstapjes. Het kind stapt via het opstapje of een klein trapje in en uit bed. •

Hoog-laag bedje

Een hoog-laag bed(je) in zijn laagste stand betekent voor een aantal kinderen dat zij zelfstandig in en uit bed kunnen. Het voordeel hiervan is dat tillen niet meer nodig is en dat je de werkhoogte aan het bedje optimaal kunt instellen. •

Kindertillift

Toch zijn er veel kinderen die niet mobiel genoeg zijn om met een opstapje, trapje of hoog-laag bed in en uit het bed te klimmen of stappen. Voor kinderen waarbij de normen voor tilbelasting worden overschreden (zie tip 83), bestaan er speciale kindertilliften. Ze zien er kindvriendelijk en vrolijk uit. Het juk en de mat zijn aangepast aan de kleine kindermaatjes.

54

gebruiken, ook al kan de transfer fysiek zwaar zijn

Kinderhulpmiddelen

Bij kinderen ben je niet zo snel geneigd tilhulpmiddelen te

Op veel ziekenhuisafdelingen voor kinderen tot vier jaar worden geen in hoogte verstelbare bedjes gebruikt. Dit betekent dat kinderen in en uit bed getild moeten worden en dat is ondanks hun lichte gewicht toch belastend. Bovendien gebruik je bij kinderen niet zo snel een tilhulpmiddel als een tillift. Overwegingen als: een kind is niet zo zwaar en voor een kind is fysiek contact belangrijk spelen daarbij een rol.

Wisselligging Tip 41

Grote hulpmiddelen

Geven van wisselligging Een bedlegerige cliënt loopt het risico decubitus (doorliggen) te krijgen. Om dit te voorkomen, zou de cliënt elke twee uur gedraaid moeten worden. Meestal kan hij niet of nauwelijks meewerken, waardoor de minimaal twaalf transfers per etmaal een behoorlijke tijdsinvestering en zware tilbelasting voor zorgverleners zijn.

Om doorliggen te voorkomen, moet de cliënt elke twee uur worden gedraaid Draaien van cliënten

Het geven van wisselligging aan de cliënt is niet hetzelfde als het draaien op de zij en weer terug. De cliënt hoeft immers maar een beetje te draaien om de druk van de stuit en andere mogelijke drukplekken weg te nemen. Dat kan bijvoorbeeld op de volgende manier: 1 Draai de cliënt met behulp van het onderlaken naar je toe. 2 Leg een plat kussen onder het laken, tussen de stuit en de schouder. 3 Laat de cliënt terugzakken. 4 De cliënt is nu (afhankelijk van de dikte van het kussen) tien à twintig graden gedraaid. Sommige cliënten kunnen of willen niet op hun zij liggen, omdat zij dan benauwd of misselijk worden. Leg dan onder een bil een opgevouwen handdoek en wissel regelmatig van bil. Automatisch wisselligging geven

Er bestaan ook hulpmiddelen die het geven van wisselligging automatiseren. De praktijkrichtlijnen spreken van een zogenoemd ‘draaibed’. Zo’n apparaat trekt het onderlaken als het ware onder de cliënt door. Omdat de cliënt op het laken blijft liggen (en níét schuift), kantelt hij een beetje. Er bestaat ook een automatische versie, waardoor de cliënt deze eenvoudige handeling zelf kan verrichten.

55

Criteria voor

Grote hulpmiddelen

Tip 42

Criteria voor bedden Veel handelingen in de zorg vinden plaats in, bij of met een bed. Denk aan verzorging op bed, transfers van cliënten of het duwen en trekken van het bed. Hierbij komen vaak verkeerde houdingen van zorgverleners voor. De hoogte, verstel- en onderrijdbaarheid van het bed zijn factoren die de statische belasting van zorgverleners kunnen verminderen.

Denk goed na over de aanschaf van een bed Beter bed

Aan een bed kun je uiteraard eisen stellen als kwaliteit, onderhoud, ligcomfort, techniek en veiligheid. Maar in het schema hiernaast met beoordelingscriteria voor bedden, vormen de ergonomische wensen van zorgverleners het uitgangspunt. Deze eisen kunnen overigens per (type) zorginstelling verschillen. In de thuiszorg bijvoorbeeld zijn de criteria gewicht en inklapbaarheid van een bed belangrijker dan in een ziekenhuis. Bedcriteria

In dit schema vind je de functie-eisen die je aan een bed kunt stellen en welke voordelen deze bieden voor verzorgenden en cliënten in diverse zorgsituaties. Het overzicht is niet volledig en is situatieafhankelijk. Daarom is het van belang dat zorgverleners gezamenlijk een eisenpakket samenstellen, voordat tot proefplaatsing en aanschaf wordt overgegaan. Meer weten over veiligheid van bedden? Raadpleeg de publicatie ‘Het zorgbed nader bekeken. Eisen checklist voor de selectie van hoog-laag bedden in zorginstellingen’, KBOH, Woerden 2000.

Voor deze tip zijn onder andere de resultaten van het ZON Mw project BedWeter gebruikt.

56

bedden 1

Vervolg tip 42

Functie-eisen

Voordeel zorgverleners en cliënten

onderrijdbaarheid van minimaal vijftien cm in alle

•

standen en over de gehele lengte van het bed

2

Grote hulpmiddelen

hygiëne- of tilhulpmiddelen kunnen goed naast of bij het bed staan

•

elektrische hoog-laag bediening, rugsteunverstelling,

minder zwaar voor verzorgenden dan het bedienen van een voetpedaal

Fowler-positie, Trendelenburg- en anti-Trendelenburgfunctie. Volgens de praktijkrichtlijnen moet het

•

bed elektrische bediening hebben

•

het nodigt uit om het bed regelmatig(er) te verstellen prettiger voor de cliënt omdat het ‘schok-effect’ afwezig is

•

in sommige gevallen kan de cliënt het bed zelf bedienen, waardoor de onafhankelijkheid en zelfredzaamheid toeneemt

•

vermijden van zwaar tillen aan en van het hoofdeinde van een bed

•

de cliënt kan eventueel zelf de rugsteun verstellen en is daardoor onafhankelijker

•

voorkomt het onderuitzakken van een cliënt

•

preventie van decubitus (wisselligging)

•

hulpmiddel voor zorgverleners bij verplaatsingen binnen de grenzen van het bed

3

•

voldoende groot hoog-laag bereik

de langere zorgverlener kan op een gezonde werkhoogte zorg verlenen

•

de cliënt kan eventueel zelf de voeten op de grond plaatsen en in en uit het bed stappen

4

bedhekken moeten:

•

minder gevaar of irritatie voor zorgverleners en cliënten

•

niet te zwaar en te breed zijn

•

de zorgverlener kan dichterbij het bed komen en hoeft

•

niet in de weg zitten

•

geen gevaar opleveren voor handen en vingers van

daardoor minder ver voorovergebogen te werken •

5

de handen en vingers van de zorgverlener en de cliënt kunnen niet bekneld raken

zorgverleners en cliënten ‘rechtuitrijd-voorziening’ (het kunnen vastzetten van

•

eenvoudiger transport over langere afstanden (gangen)

•

de zorgverlener hoeft geen vier wielen op de rem te

twee wielen aan hoofd- of voeteneind ter voorkoming van zwenken)

6

wielen moeten:

•

soepel rijden en goed wendbaar zijn

•

voldoende groot zijn

•

eenvoudig beremd kunnen worden (liefst met centraal

•

verrijden van bedden gaat eenvoudiger

remsysteem of aan één zijde van het bed te bedienen,

•

de zorgverlener kan zonder moeite remmen

•

de mogelijkheden van dit soort hulpmiddelen zullen

zetten en per se om het bed heen te lopen (in vele situaties kan dit ook niet)

goed bereikbaar met de voet)

7

eenvoudige mogelijkheden om ondersteuningselemen-

sneller benut worden

ten te bevestigen, te verstellen of weg te halen, zoals een papegaai

57

Geruik een step

Grote hulpmiddelen

Tip 43

Gebruik een step

De step is te gebruiken door onder andere zorgverleners, artsen, OK-personeel en de vervoersdienst. Zo kan bijvoorbeeld het materiaal dat nodig is voor de dialyse met een grote step naar de verpleegafdeling worden gebracht. Er zijn al artsen die hun rondes ‘lopen’ met een step. Een bijkomend voordeel is dat steppen sneller gaat dan lopen. Daarom kunnen bloeduitslagen, post en kweken goed per step worden bezorgd. Maar ook bij reanimaties kan het vervoer heel snel per step worden gedaan. ’Verkeersregels’

Er zijn een paar punten van aandacht. Ten eerste moeten er ‘verkeersregels’ afgesproken worden. Zorg er ook voor dat iedereen de stuur- en stoptechtniek goed beheerst. Belangrijk is dat alle steppen kwalitatief zeer goed en van eenzelfde type en maat zijn. Wees er alert op dat (verwarde) cliënten met een step zouden kunnen wegrijden; met alle mogelijke gevolgen van dien. Voorzie de step van een stevig mandje.

58

Er zijn al artsen die hun rondes ‘lopen’ met een step

Ook al is lopen gezond, soms is steppen handiger. Veel lopen kost energie die je liever aan andere zaken wilt besteden. Ook kunnen sommige medewerkers door een fysieke beperking niet meer veel lopen. In sommige zorginstellingen is daarom de step geïntroduceerd.

Snoezelen

Tip 44

Grote hulpmiddelen

Verantwoord snoezelen ‘Snoezelen’ is niet meer weg te denken uit de Nederlandse zorginstellingen. Met de komst van fraaie, schommelende en draaiende snoezelmaterialen en -matten kun je te maken krijgen met een enorme toename van de fysieke belasting. Transfers van vaak zeer passieve cliënten op het waterbed, de banaan, de schommelbak of het ballenbad kunnen zeer zwaar zijn. Hoe kun je deze tilbelasting beperken?

Een (plafond)tillift kun je goed inpassen bij het snoezelen Een mobiele tillift is zelden de oplossing. De onderrijdbaarheid van het meeste snoezelmateriaal is onvoldoende en meestal kun je de cliënt niet ver genoeg op de mat, bak of matras tillen (de ‘uitlading’ van de lift). Een goede optie is een plafondlift (zie tip 30), die zo flexibel is dat je overal bij kunt komen (‘XYZ-systeem’). Plafondtillift

Een (plafond)tillift kun je goed inpassen bij het snoezelen. Vaak kunnen cliënten met ernstige spasticiteit zo weinig bewegen, dat ze niet optimaal de ballenbak kunnen beleven. In zo’n geval kun je de cliënt, in plaats van hem of haar in de ballenbak te leggen, een tijdje in de tillift laten hangen. Bij een vierpunts-tiljuk met kantelverstelling heeft de vorm van de bandage een remmende werking op de spasticiteit. Soms kunnen cliënten in deze houding spelen met een bellenkoord of lichtslang die je aan het tiljuk kunt bevestigen of genieten van geluiden en geuren.

59

Hoofdstuk 3

Kleine hulpmiddelen Naast grote hulpmiddelen als tilliften zijn er ook kleinere hulpmiddelen die helpen bij het voorkomen van fysieke overbelasting. In dit hoofdstuk passeert een groot aantal van deze handige hulpjes de revue, zoals de babyemmer (tip 50), het condoomlaken (tip 52) en het “plukpak” (tip 61). Sommige van deze hulpmiddelen liggen zo voor de hand dat je ze gemakkelijk over het hoofd ziet. Bijvoorbeeld de papegaai: in tip 53 kun je lezen hoe handig deze is bij verplaatsingen in bed. Je kunt er veel meer mee dan de standaardinstelling doet vermoeden. Een goed gebruik van de papegaai voorkomt niet alleen fysieke overbelasting, het stimuleert ook de zelfredzaamheid en daarmee het gevoel van eigenwaarde van de cliënt.

Transferplank

Kleine hulpmiddelen

Tip 45

Hulpmiddelen

die zelfredzaamheid stimuleren

Als de transfer van een cliënt te zwaar is om manueel uit te voeren, is er niet altijd een tillift nodig. Probeer de cliënt zo actief mogelijk te houden. Je kunt medewerking vragen, maar je kunt de cliënt ook stimuleren door de manier waarop je de (manuele) transfer uitvoert. Hoe actiever de cliënt, hoe minder de zorgverlener hoeft te doen en hoe minder haar bewegingsapparaat wordt belast. Bovendien komt het de zelfredzaamheid en het gevoel van eigenwaarde van de cliënt ten goede.

Als een transfer te zwaar is om manueel uit te voeren, is er niet altijd een tillift nodig Zelfstandig en actief

Er zijn veel hulpmiddelen die de zelfstandigheid en activiteit van de cliënt ondersteunen. Ze worden meestal ‘kleine hulpmiddelen’ genoemd. Voorbeelden zijn: •

Transferplank

De transferplank gebruik je als een soort bruggetje dat je bijvoorbeeld tussen bed en (rol)stoel of tussen rolstoel en autostoel legt. De cliënt schuift vervolgens over de plank in de gewenste richting. De cliënt moet wel over een goede rompbalans en over voldoende kracht in de armen beschikken. •

Touwladder

Sommige cliënten kunnen met behulp van de touwladder goed tot zit komen in bed. Je bindt de touwladder aan het voeteneind van het bed. De cliënt trekt zich daaraan beetje bij beetje op. De cliënt moet voldoende kracht, coördinatie en controle in handen en armen hebben. De draaischijf, een van de vele kleine hulpmiddelen

Meer informatie Naast deze twee voorbeelden zijn er nog veel meer hulpmiddelen die een uitkomst kunnen betekenen voor zorgverlener én cliënt. Loop eens binnen bij de revalidatievakhandel of bezoek een beurs.

De catalogus en het werkboek Welke Hulpmiddelen Helpen? bevatten een serie kleine hulpmiddelen die de zelfredzaamheid van cliënten kunnen verbeteren en zijn te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl. In 2003 wordt een meer uitgebreide en geactualiseerde catalogus met hulpmiddelen verwacht.

62

Minikrukje Tip 46

Verbinden

met behulp van

Kleine hulpmiddelen

minikrukje

been zelf op het krukje legt

Vraag, als de cliënt dat kan, of hij zijn

Je werkt als zorgverlener vaak lang en diep voorovergebogen als je een arm of been verzorgt en verbindt. Dit is erg vermoeiend en vergroot de kans op nek-, schouder- en rugklachten. Een minikrukje kan een simpele oplossing bieden. Hoog-laag bed

Een hoog-laag bed is een middel om de voorovergebogen houding van de zorgverlener bij het verbinden enigszins te corrigeren, maar lost het probleem niet helemaal op. Je staat er nog steeds niet recht voor, waardoor je je rug moet draaien. Sommige cliënten kunnen niet zelf hun been optillen, waardoor jij dat moet doen om erbij te kunnen. Soms moet een collega je te hulp schieten. De één tilt het been op (zo’n tien à vijftien kilo), terwijl de ander verzorgt. En dat is zwaar, vooral als de cliënt niets zelf doet. Op deze manier heb je wel twee zorgverleners nodig. Minikrukje

Een simpele oplossing is een klein opvouwbaar krukje met brede, stevige pootjes. Dit ‘minikrukje’ zet je op het bed. Je legt er het been of de arm van de cliënt op. Vergeet niet de cliënt te vragen zelf zijn been op het krukje te leggen (als dat kan), want anders til je toch nog die tien à vijftien kilo.

63

Mengkraan

Kleine hulpmiddelen

Tip 47

Thermostatische mengkraan Tijdens het douchen van cliënten moet je veelal lange tijd in een ongemakkelijke en ver voorovergebogen houding staan. Het duurt vaak lang voordat het water op de juiste temperatuur is en de kraan hangt soms achter de douchestoel of brancard. Deze statische belasting kan leiden tot rug-, nek- en schouderklachten. Een oplossing is de thermostatische mengkraan.

De thermostatische mengkraan is een ideale oplossing voor langdurig voorovergebogen werken De thermostatische mengkraan is een simpele, maar ideale oplossing voor het lang achtereen voorovergebogen werken. De juiste temperatuur van het water kun je van tevoren instellen, waardoor mengen niet meer nodig is. Steeds meer vind je deze mengkraan standaard in sanitaire ruimtes van instellingen. Voordelen thermostatische mengkraan:

• • • •

reduceert statische belasting draagt bij aan de onafhankelijkheid van de cliënt, bijvoorbeeld voor cliënten die één hand nodig hebben om zich aan een beugel staande te houden veiliger en prettiger (niet ineens te heet of te koud) minder waterverlies

Let op

Controleer toch altijd handmatig de temperatuur. Als de kraan niet goed functioneert, kunnen de gevolgen ernstig zijn.

64

Doorstroombeg Tip 48

Kleine hulpmiddelen

Doorstroombegrenzer

gewenst moment en vanuit elke positie stopzetten

Met een doorstroombegrenzer kun je de douchestraal op elk

Een douchekop met een stopinstelling, in vaktermen ook wel een ‘doorstroombegrenzer’ genoemd, is een handig hulpmiddel om een fysiek belastende houding te voorkomen bij het douchen van een cliënt. Vaak staat de douchestoel wegens ruimtegebrek in de hoek van de doucheruimte, waardoor je als zorgverlener om of over de cliënt heen moet buigen om de douchekop te pakken en de kraan aan of uit te zetten. Tref de volgende voorbereidingen: 1 2

Vervang de kortere doucheslang (vaak van 1,20 m) door een langere (bijvoorbeeld 2,50 m). Vervang de standaarddouchekop door een douchekop met stopinstelling (doorstroombegrenzer).

De voordelen zijn:

•

• •

dat de cliënt verder uit de hoek kan zitten, waardoor je niet meer zo vaak over hem heen hoeft te buigen; dat je de straal op elk gewenst moment en vanuit elke positie kunt stopzetten; dat je douchekop op elke gewenste plek kunt neerleggen, maar zorg er wel voor dat je er niet over kunt struikelen.

65

Stasteunen

Kleine hulpmiddelen

Tip 49

Stasteunen

Een stasteun combineert de voordelen van zitten en staan

Zitten of staan? Dat is de vraag als je cliënten in een rolstoel of bed te eten wilt geven. Om er goed bij te kunnen, werk je in beide gevallen al snel in een voorovergebogen of gedraaide houding. Zit je op de rand van het bed, dan heb je een gedraaide rug. Zit je naast een rolstoel dan kun je je knieën niet goed kwijt. Als je staat, moet je altijd vooroverbuigen. Een stasteun kan de oplossing zijn. Voordelen stasteun:

• •

• • •

Je steunt of leunt, waardoor je lichaamsgewicht niet geheel op je benen drukt. Je bekken wordt meer symmetrisch belast. Je gaat daardoor minder snel op één van beide benen hangen. Je voorkomt gedraaide houdingen. Je kunt dichterbij de cliënt komen. Het biedt, naast het zitten op en het staan bij het bed, een extra mogelijkheid om van houding te wisselen.

Gun jezelf tijd om te wennen aan een stasteun. Stel de juiste hoogte in en bepaal de hoek van het ‘zadel’. Je kunt kiezen uit stasteunen met en zonder (beremde) wielen.

66

Baby in emmer Tip 50

Kleine hulpmiddelen

Baby in emmer Als zorgverlener sta je bij het baden van baby’s vaak lang in een onhandige houding. Je werkt in een ver voorovergebogen houding, waarbij vooral je rug en nek- en schoudergordel belast worden. Hoe kan het anders?

Bij het baden van baby’s sta je vaak lang in een onhandige houding In hoogte verstelbaar

Babybadjes zijn vaak verzonken in werkbladen van een standaardhoogte, zo rond de 90 cm. De badjes zijn ongeveer 25 cm diep. Daardoor is de hoogte waarop de baby gewassen wordt uiteindelijk maar 70 cm. Dit werkt een slechte houding van de zorgverlener in de hand. De meest gunstige oplossing is het in hoogte verstelbaar maken van de badjes. Dan kun je op de voor jou juiste hoogte werken. Tummy tub

Een alternatief voor de babybadjes is de ‘tummy tub’ of ‘baby wasemmer’: een emmer waarin de baby rechtstandig gebadderd kan worden. Je houdt het kindje onder de kin of schoudertjes vast. Zo kun je de baby in een gezondere houding in bad doen. Ook voor de baby lijkt de ‘tummy tub’ voordelen te hebben. De baby ‘hangt’ dieper in het water, waardoor hij zich behaaglijk en ook veiliger voelt.

67

Bady’s voeden

Kleine hulpmiddelen

Tip 51

Voeden van baby’s Het voeden van zuigelingen kan voor verpleegkundigen op een kraamafdeling belastend zijn. Baby’s wegen niet veel, maar door de duur van de handeling kan overbelasting van het nek- en schoudergebied ontstaan. En door het ondersteunen van de baby én het vasthouden van de zuigfles wordt je lichaam dubbel belast. Hoe verminder je deze belasting?

Een correcte houding bij het voeden van baby’s begint met een goede stoel Voetensteun

De basis van een correcte houding voor de zorgverlener is een goede stoel, waarvan de armleuningen hoog genoeg zijn. Je steunt met één voet op een voetensteun zodat de arm waarop de baby rust, kan steunen op het bovenbeen. Met de arm die de fles vasthoudt, steun je op de armleuning van de stoel. Voedingskussen

Een andere mogelijkheid voor ondersteuning is het voedingskussen dat als het ware de schoot verhoogt. Dit kussen heeft een uitsparing voor de buik en verhoogde randen. Door deze uitsparing kun je de baby dicht tegen je lichaam aan brengen, waarbij je armen steunen op de verhoogde randen van het kussen. (Het voedingskussen is verkrijgbaar bij babyspeciaalzaken.) Baby op bovenbenen

Nog een manier om de belasting bij het voeden te verminderen: neem plaats in een stoel en zet beide benen op een opstapje. Leg een kussen op je bovenbenen, waarop je de baby neerlegt. Ondersteun met één hand het hoofdje van de baby, hou met je andere hand de fles vast. Je beide onderarmen vinden steun op het kussen aan weerszijden van de baby.

68

Condoomlaken Tip 52

Kleine hulpmiddelen

Condoomlaken Het ‘condoomlaken’ is ontwikkeld in verpleeghuis De Stelle in Oostburg. Het is bedoeld om wegschuiven van de lakens bij een transfer te voorkomen. PDL-visie

Glijlaken

Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van het steeklaken als transferhulpmiddel bij ‘in bed transfers’, in veel gevallen nog te zwaar is voor de rug, nek of schouders van de degenen die de transfer uitvoeren. Het werken met een steeklaken maakt de transfer wel lichter, zeker wanneer de bovenlaag van het matras gemaakt is van glad materiaal. Het overwegen van modern glijmateriaal is desondanks de moeite waard (zie tip 58).

69

van hoofd- en voetenlaken bij transfers

Bij intensief gebruik van het steeklaken bleek dat het hoofd- en voetenlaken niet goed bleef liggen, wat tot extra handelingen en ergernis leidde. De verzorgenden kwamen op het idee van het condoomlaken. Het condoomlaken heeft de vorm van een korte slaapzak. Het heeft de breedte van het matras en wordt over de uiteinden van matras geschoven. Het ziet er netter uit en het kan tijdens de transfers niet meer wegschuiven.

Het condoomlaken voorkomt wegschuiven

Steeds meer zorginstellingen werken met het concept ‘Passiviteiten van het Dagelijks Leven’ (PDL; zie tip 76). Dit is een tegenhanger van ‘Activiteiten van het Dagelijks leven’ (ADL). Volgens de PDLvisie moet je een onomkeerbaar zelftekort bij cliënten accepteren en niet meer kost wat kost proberen de cliënt te activeren. Voor het verplaatsen van de cliënten worden de bedden vanuit de PDL-gedachte driedelig opgemaakt: een laken aan het hoofdeinde, één aan het voeteneinde en één in het midden. Het midden- of steeklaken is daarmee vrij om passieve transfers mogelijk te maken. Het gaat dan bijvoorbeeld om het zijwaarts en omhoog in bed verplaatsen en het geven van wisselligging.

Papegaaien

Kleine hulpmiddelen

Tip 53

Gebruik de papegaai

Hulp op maat

De papegaai is er in vele varianten: meedraaiend, links of rechts plaatsbaar, in hoogte en diepte verstelbaar et cetera. Toch zie je in de praktijk dat het hulpmiddel in de meeste gevallen standaard aan het hoofdeinde van het bed is gemonteerd. Ook de instellingen (diepte, lengte en zwenkbaarheid) worden in veel gevallen nauwelijks gewijzigd. Dat is jammer, want de papegaai is precies aan te passen aan de hulpbehoefte van de cliënt. Hoe moet je ‘papegaaien’?

Door de papegaai naar links of rechts te zwenken, maak je een zijwaartse verplaatsing in bed een stuk eenvoudiger. Je verlicht het omhoog plaatsen in bed als je de papegaai wat verder richting het hoofdeinde van het bed hangt, zodat de cliënt er goed bij kan. De cliënt moet wel over voldoende kracht in romp en armen beschikken. Een creatieve manier om de papegaai te gebruiken: plaats de papegaai door middel van het vloerstatief aan het voeteneind van het bed. Hetzelfde bereik je doordat van sommige bedden het inlegraam draaibaar is. Sommige cliënten kunnen zo goed tot zit komen of zelfs helemaal zelfstandig uit bed komen. Bij kleinere mensen is het mogelijk de papegaai met vloerstatief aan de zijkant van het bed te zetten (mits er geen verzorging aan twee kanten nodig is). Een papegaai kun je ook op de goede plek hangen door boven het bed een frame te maken.

70

De papegaai is aanpasbaar aan de individuele hulpbehoefte

De papegaai is een belangrijk hulpmiddel bij verplaatsingen in bed. Jammer dus dat dit hulpmiddel weinig écht gebruikt wordt. En, als hij wordt gebruikt, blijft het vaak bij de standaard instelling.

Knijper of elasti Tip 54

Knijper of elastiek

Kleine hulpmiddelen

voor omhooghouden

van kleding Bij transfers, met of zonder actieve tillift, naar en van het toilet kan de kleding van een cliënt soms erg in de weg zitten. De rok, jurk of broek glijdt steeds naar beneden als je bezig bent met het ondergoed of het incontinentiemateriaal. Je moet dan bukken om de kleding weer op te trekken of je moet met één hand de kleding omhoog houden. Je staat voortdurend in een erg onhandige houding. Hier is eenvoudig iets aan te doen.

Wasknijpers, haarklemmen of elastiekjes: dé oplossingen voor het ophouden van jurk, rok of broek van de cliënt bij de toiletgang Rok of jurk ophouden

Terugglijdende jurken en rokken bij vrouwen zijn een probleem dat je oplost met een haarklem of grote wasknijper. 1 Klem de onderrand van de rok of jurk bijvoorbeeld onder de kraag van de jurk of blouse. 2 Zorg ervoor dat je het kledingstuk voldoende hoog vastklemt, zodat je de onderkleding (en eventueel panty en incontinentiemateriaal) zonder belemmering goed aan kunt trekken. 3 Klem de knijper na gebruik aan je uniformjasje, dan heb je hem altijd bij de hand. Broek ophouden

Soms kom je een hand te kort om ook nog de broek van een cliënt omhoog te houden. Je moet de bovenkleding weer op z’n plaats brengen en eventueel het (over)hemd in de broek stoppen. Terwijl je bezig bent met de kleding van het bovenlichaam, zakt vaak de broek weer op de knieën. 1 Als je door het knoopsgat van de broek een lus elastiek aanbrengt, zakt de broek niet meer zo gemakkelijk naar beneden als de cliënt staat. 2 Je hebt dan je beide handen beschikbaar om de overige kleding aan te brengen. 3 Als je de bovenkleding van de cliënt hebt aangetrokken en eventueel ingestopt, haal je de knoop door het knoopsgat en duw je het elastiek achter de broeksband.

71

Plastic zak

Kleine hulpmiddelen

Tip 55

Transfer in de auto met plastic zak

met een plastic zak

Een transfer in de autostoel gaat gemakkelijker

Cliënten hebben vlak na een volledige heupoperatie vaak moeite om veilig te gaan zitten in een personenauto. Vooral het draaien en naar achter schuiven als de cliënt dwars op de bijrijdersstoel zit, is lastig. Dit heeft te maken met de maximaal toegestane heupbuiging. Het gevolg kan zijn dat zorgverleners zich aan de bestuurderskant in de auto moeten wringen om de cliënt op de stoel te trekken. Je moet dan geknield op de bestuurderstoel – met het stuur in de weg – veel kracht leveren. Stapsgewijs in de auto

Om een transfer in een autostoel te vereenvoudigen, kun je gebruikmaken van een plastic zak. In de volgende zes stappen help je een cliënt makkelijk in de auto. 1 Zet de stoel in de achterste stand. Hiermee creëer je zo veel mogelijk ruimte om het geopereerde been naar binnen te krijgen zonder te veel buiging in de heup. 2 Zet de rugleuning wat naar achteren. Als de rugleuning wat verder achterover helt, wordt de heuphoek vergroot zodat het been verder naar boven kan worden opgetrokken. 3 Leg een plastic zak op de stoel (bij voorkeur zo’n knisperende vuilniszak). Leg de zak ver genoeg op de stoel anders glijdt de cliënt van de stoel. 4 Laat de cliënt haaks op de stoel zitten. 5 De cliënt kan zich nu met het gezonde been en met behulp van de handen draaien en naar achteren drukken. Geef eventueel een laatste zetje door zachtjes tegen de gezonde knie te duwen. Zorg ervoor dat de cliënt maximaal naar achteren schuift. Bij een kleine vierdeursauto kun je de zak ook op de achterbank gebruiken. De cliënt zit dan in de lengterichting op de achterbank. Gebruik twee kussens in de rug, zet het portier waartegen gesteund wordt op het kinderslot en doe de gordel om. Waarschuwing

Haal de zak weg zodra je gaat rijden. Anders glijdt de cliënt weer van de stoel als je remt of de bocht neemt. Vraag de cliënt de billen op te tillen en haal de zak weg. Eenzelfde beweging als bij het op de po helpen van een cliënt op bed.

72

Aangepaste kled Tip 56

Kleine hulpmiddelen

Aangepaste kleding Cliënten aankleden op bed kan een zware belasting zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld passief, spastisch of rigide zijn. Je hebt dan beide handen nodig en staat al snel in een gedraaide en gebogen houding. Het aanpassen van de kleding kan veel ongemak voorkomen.

Aanpassen van kleding kan veel ongemakkelijke houdingen voorkomen Slimmer aankleden

Voor cliënten die slecht kunnen meewerken bij het aankleden, ga je bijvoorbeeld als volgt te werk: 1 Knip de achterkant van een kledingstuk (shirt, hemd, pyjama) in het midden, in de lengte open. 2 Zoom het om en zet op drie plekken vierkantjes van klittenband. De kraag laat je gesloten. 3 Als je eerst de kraag over het hoofd doet, kun je het aangepaste kledingstuk aan de achterkant makkelijk sluiten. Je hoeft dan niet de romp van de cliënt omhoog te halen. Om decubitus te voorkomen, is het beter om bij mensen die bedlegerig zijn pyjama, hemd of shirt niet te sluiten. Makkelijker met mouwen

Voor cliënten waarbij ook het aantrekken van de mouwen de nodige problemen oplevert, kun je het volgende doen: 1 Torn de binnenkant van de mouw open en breng daar twee klittenbandjes aan. De manchetten laat je gesloten. 2 Breng alleen de manchetten om de pols en sluit de klittenbandjes. 3 Uit esthetisch oogpunt kun je het beste een oversized pyjama, hemd of shirt gebruiken.

73

Badborstels

Kleine hulpmiddelen

Tip 57

Badborstels en washandjes

voor de

schoonmaak

nomische hulpmiddelen zijn

Badborstels en washandjes kunnen eenvoudige doch ergo-

Niet alleen zorgverleners, maar ook medewerkers van ondersteunende diensten zoals schoonmakers hebben in de zorginstellingen te maken met fysiek zwaar werk. Ook voor hen zijn oplossingen voorhanden: bijvoorbeeld voor het schoonmaken van tegels boven je macht zijn badborstels en washandjes te gebruiken. Voordelen van afwas- en badborstels

Het voordeel van het gebruik van een badborstel bij het schoonmaken van plaatsen boven je macht is dat je daarmee je arm verlengt en dus beter kunt reiken. Zo kun je een betere houding aannemen. Daarnaast kun je met een badborstel makkelijker op moeilijk bereikbare plaatsen komen, zoals lastige hoekjes en achter in kastjes. Een kunststof afwasborstel is vaak nog beter voor de houding van de pols, omdat de hoek van het handvat meestal gunstiger is. Tegels handiger schoonmaken

• • •

Maak de tegels rond het toilet schoon door op de bril van het toilet te gaan zitten en de borstel verticaal te bewegen. Maak de tegels rond het bad schoon door op de badrand te gaan zitten en je voeten in het bad te zetten. Maak de tegels droog door een washandje om het borstelgedeelte te doen. Blijft het washandje niet goed zitten, dan kun je klittenband in de opening van het washandje naaien of een doek dubbelvouwen, aan twee kanten dichtstikken en over de borstel schuiven. Ook een handtrekkertje met een strook dik werkdoek aan de ene zijde en een rubber trekkertje aan de andere zijde kan het washandje vervangen. Zeker als je twee stroken werkdoek (een natte en een droge) gebruikt.

PreGo! ondersteunende diensten

Medio 2003 verschijnt de PreGo! ondersteunende diensten. De tips in deze catalogus zijn specifiek gericht op het verminderen van fysieke belasting bij medewerkers die werkzaam zijn in een van de ondersteunende diensten in de zorg. De catalogus zal te zijner tijd bij het Arbokenniscentrum te verkrijgen zijn.

74

Glijden in bed Tip 58

Kleine hulpmiddelen

Glijden in bed Het verplaatsen van cliënten in bed is een veel voorkomende transfer. Omdat het bed vrij breed is moet je vaak in een onhandige houding staan. Als we de wrijving tussen bed en cliënt kunnen verminderen, zou het een stuk makkelijker gaan.

Laat het glijmateriaal nooit op de grond liggen, je glijdt er geheid over uit Maak bij het verplaatsen van cliënten in bed gebruik van glijmateriaal. Meestal is dit een tunnel van hele gladde stof. Door de cliënt één keer te kantelen, schuif je het materiaal onder hem door. Zijwaarts verplaatsen

Met glijmateriaal kun je de cliënt makkelijk zijwaarts verplaatsen. Het beste kun je daarbij ‘duwen’: met je gewicht licht tegen de cliënt aanleunen. Doorgaans is dat al voldoende. Zorg wel dat het bedhek omhoog staat of dat je collega aan de andere kant staat. Het materiaal is vaak zo glad dat je de cliënt gemakkelijk uit bed duwt. Trekken kan natuurlijk ook, maar kan sneller leiden tot overbelasting van de pezen in je onderarmen. Omhoog verplaatsen

Dat kan heel makkelijk als er glijmateriaal onder de cliënt ligt. Leg er eventueel een steeklaken tussen. Dan kan je daaraan trekken. Zet het bed licht in ‘Trendelenburg’. Weghalen glijmateriaal

Dit moet heel gemakkelijk kunnen. Je kunt het zonder te kantelen onder de cliënt wegtrekken. Hierbij loopt de huid geen gevaar, omdat je trekt aan de onderkant van de tunnel. Soorten en maten

Het glijmateriaal is er in verschillende soorten, maten en prijzen. In de meeste gevallen zijn de grote het handigst. Test de ‘gladheid’, want die wil weleens verschillen. Er zijn ook versies die je onder het gehele lichaam (van voet tot kruin) kunt leggen. Dat maakt een passieve transfer van bed naar een brancard, ander bed of OK-tafel goed mogelijk.

75

Steunkousen

Kleine hulpmiddelen

Tip 59

Steunkousen aantrekken Het aantrekken van compressie- of steunkousen bij cliënten is voor een zorgverlener vaak een te zware fysieke belasting. Omdat dit meestal zittend gebeurt, staat de zorgverlener voorovergebogen. En als de cliënt uit bed is, neemt de omvang van zijn been toe waardoor het aantrekken van de kous moeilijker wordt. Ook door de weerstand van de steunkous ten opzichte van de onderlaag, kunnen vingers en polsen overbelast raken. Enkele eenvoudige hulpmiddelen kunnen een oplossing bieden.

Goede hulpmiddelen bij het aantrekken van steunkousen kunnen de cliënt zorgonafhankelijker maken Hulpmiddelen

Met enkele goede hulpmiddelen en handige tips kunnen sommige cliënten (deels) zelfstandig hun steunkousen aantrekken. De praktijkrichtlijnen voor onder meer de ggz, ziekenhuizen en verpleegen verzorgingshuizen geven aan dat voor het aan- en uittrekken van therapeutische elastische kousen een aan- en uittrekhulpmiddel moet worden gebruikt (zie tip 59). •

Huid goed drogen

Na het wassen, douchen of baden is de huid van de cliënt vaak nog vochtig of klam. De stof van de steunkous glijdt dan moeilijk over de huid. Gebruik geen talkpoeder, dat kan de kous beschadigen. Droog de huid zo goed mogelijk (liefst buiten de natte doucheruimte) en leg het been omhoog. •

Aantreksok voor kousen met open tenen

De aantreksok is een soort dubbele patatzak van glad materiaal met aan de punt een uittreklus. De aantreksok wordt over de voet gebracht tot aan de hiel. 1 Vouw de steunkous om tot aan de hiel. 2 Pak de steunkous met beide handen vast en schuif deze over de voet tot aan de hiel. Zorg ervoor dat de hiel van de kous op de juiste plaats zit. 3 Schuif de kous in gedeelten naar boven en verdeel de kous gelijkmatig over het been. Als je daarbij rubber huishoudhandschoenen draagt, heb je meer grip. 4 Verwijder de aantreksok door aan de lus te trekken en houd met de andere hand de kous op zijn plaats. Op de cd-rom ‘Verplaatsing met Zorg’ staat een demonstratie van het aantrekken van de steunkous met een aantreksok (zie tip 14).

76

aantrekken Vervolg tip 59

•

Kleine hulpmiddelen

Aantreksok voor kousen met gesloten tenen

Voor steunkousen met gesloten tenen is er een aantreksok die bestaat uit een lap gladde stof die door een rijgpin of rits tot een circulaire hoes gesloten wordt. 1 De rijgpin bevindt zich aan de achterzijde; de uittreklus aan de voorzijde van het onderbeen. 2 Trek de steunkous over het aantrekhulpmiddel aan. 3 Trek de rijgpin eruit. 4 De hoes wordt weer een lap en je kunt hem aan de lus uit de kous trekken. •

Kousenhouder voor het zelfstandig aantrekken

Als de cliënt grotendeels ADL-zelfstandig is, kan een kousenhouder een bijdrage leveren aan de zorgonafhankelijkheid. De kousenhouder bestaat uit een draadframe, waarover de kous wordt aangebracht. De cliënt kan de voet in de kous plaatsen. Door het draadrek met beide handen in de richting van de knie te trekken, wordt de kous om het been gebracht.

De cd-rom ‘Verplaatsing met Zorg’ is te verkrijgen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

77

Steunkous uittr

Kleine hulpmiddelen

Tip 60

Steunkousen uittrekken Het uittrekken van compressie- of steunkousen kan voor zorgverleners fysiek belastend zijn. De beste werkhouding voor zorgverleners om steunkousen aan en uit te trekken ontstaat wanneer de cliënt op een hoog-laag bed ligt. De romp wordt dan zo min mogelijk gebogen en gedraaid. Een (rubberen) huishoudhandschoen verbetert de grip.

Ook voor het uittrekken van de steunkous zijn er handige hulpmiddelen

Uittreksok

Naast het hoog-laag bed is de uittreksok een handig hulpmiddel. Dit is een hoes van glad materiaal die over de steunkous wordt geschoven. 1 Breng de uittreksok zo hoog mogelijk op het onderbeen aan. 2 Sla de kous en de aantrekhoes naar beneden om. Zo glijden de twee gladde lagen van de uittreksok tegen elkaar en niet de stoffen lagen van de steunkous. Dat werkt een stuk gemakkelijker. 3 Als de kous tot aan de hiel uitgetrokken is, verwijder je de kous en de aantreksok door de boord van de kous beet te pakken en de kous in één beweging over de wreef te trekken. Praktijkrichtlijnen

De praktijkrichtlijnen schrijven het gebruik van een hulpmiddel voor bij het aan- en uittrekken van therapeutische elastische kousen (zie tip 58).

78

Pleister of plukp Tip 61

Pleister of plukpak

Kleine hulpmiddelen

vermindert fysieke

belasting Met een grote pleister of met het ‘plukpak’ kun je voorkomen dat verwarde en incontinente cliënten hun incontinentiemateriaal kapot trekken of bij zichzelf manueel ontlasting verwijderen.

Pleister en plukpak maken het verwisselen van incontinentiemateriaal minder belastend Stop het pyjamajasje in de pyjamabroek en plak over de overgang van de broek naar het jasje een lange strook geperforeerd textielpleister van ongeveer vijftien tot twintig cm breed. De pleister voelt aan als stof, waardoor de cliënt de broekingang niet kan vinden. Zo hoef je niet steeds de cliënt, zijn pyjama of het hele bed te verschonen. Dat scheelt behoorlijk wat fysieke belasting. De pleisterstrook is meerdere keren te gebruiken. Wanneer je de pleister verwijdert om het incontinentiemateriaal te verwisselen, is ze statisch geworden en kun je haar met de niet-plakkende kant even ergens aan vastplakken. Langdurige oplossing

Naast de boven beschreven wat meer ad hoc oplossing is er voor cliënten die langdurig verblijven ook een zogenoemd ‘plukpak’ op de markt. Dit is een soort joggingpak aan één stuk, gemaakt van katoen met een rits aan de achterof zijkant.

79

Touwladder

Kleine hulpmiddelen

Tip 62

Touwladder

Je spaart er een transfer mee uit én de cliënt is actiever

Sommige cliënten kunnen moeilijk in bed tot zit komen. Een papegaai kan ze dan een eind op weg helpen (zie tip 53). Soms is het laatste stukje echter nog moeilijk of kunnen ze er niet goed bij.

Een simpele, goedkope oplossing die zowel de onafhankelijkheid van de cliënt waarborgt als de ruggen van de zorgverleners ontlast, is het touwladdertje. Bevestig het uiteinde van het laddertje aan het voeteneind van het bed (of aan de muur als het bed met het voeteneind tegen de muur staat). De cliënt pakt nu het andere uiteinde vast en ‘klimt’ tot zit door steeds een volgende sport van het laddertje beet te pakken. Je kunt het touwladdertje ook aan het bedhek aan de zijkant vastmaken, zodat een cliënt zichzelf hiermee op de zij kan draaien. De cliënt moet wel genoeg kracht, controle en coördinatie hebben. Bij mensen met reuma of een CVA moet je oppassen. De handeling kan voor hen te pijnlijk zijn of ze trekken zichzelf scheef weg. Vastmaken

Soms is het makkelijk het eind waar de cliënt begint te ‘klimmen’ vast te maken met een veiligheidsspeld of klittenband. Anders ligt het touwladdertje aan het voeteneind op een hoopje. De cliënt kan er niet bij en de zorgverlener moet speciaal komen om het touwladdertje aan te reiken. Als tijdelijke oplossing kun je ook een laken met daarin een serie knopen aan het voeteneind binden. Maar de geringe kosten voor een professioneel touwladdertje mogen geen belemmering vormen voor een definitieve oplossing. Je spaart er immers een transfer mee uit én de cliënt is actiever.

80

Transfer Transfers

Tip 63

Kleine hulpmiddelen

van cliënten met een beenamputatie

Vooral voor oudere mensen kan een enkele of dubbele beenamputatie als gevolg van een ongeval, vaataandoening of infectie problemen opleveren bij de transfers. Krachtsvermindering in het nog aanwezige been, de armen of romp kan er toe leiden dat blijvend ondersteuning nodig is bij transfers. De veranderde gewichtsverdeling is daarbij een extra complicerende factor en kan zowel voor de cliënt als de zorgverlener tot zeer belastende houdingen leiden. Wat zijn de mogelijkheden?

Lage beenamputatie

Als de cliënt over voldoende spierkracht in de armen beschikt, een goede rompbalans heeft en het verstandelijke vermogen om het doel van de transfer te begrijpen, kan er allereerst gewerkt worden met een van de vele soorten glijmaterialen of een glijplank om de cliënt te verplaatsen. Zie hiervoor ook tip 45 en tip 58.

Bij een lage beenamputatie is er voldoende ruimte om de tilband aan te brengen en de cliënt veilig te verplaatsen. Alle soorten verplaatsingen zijn dan mogelijk. Eventueel kan een tilband met extra coupenaden of een versmalde tilband gebruikt worden. Hoge beenamputatie

Actieve tillift kan voordelen hebben

Als de cliënt echter onvoldoende kan meewerken, te zwaar is of bijvoorbeeld huidproblemen heeft, moet er gekeken worden naar andere manieren om de transfers uit te voeren. Wanneer de cliënt een goede functie heeft in het overige been, de romp recht kan houden en begrijpt wat het doel is van de transfer, is het gebruik van een actieve verrijdbare tillift niet per definitie uitgesloten. Zeker ook bij het gebruik van een prothese, heeft de actieve tillift de voorkeur boven het gebruiken van een passieve tillift. Zowel voor de cliënt (actiever) als voor de zorgverlener (eenvoudiger met verzorgende handelingen) biedt dat voordelen, uiteraard alleen bij de zit-zit verplaatsingen.

Gebruik bij een hoge beenamputatie aan één of twee benen een zogenaamde ‘amputatietilband’. Deze zijn op het stuitgedeelte dicht, waardoor er geen onveilige situatie kan ontstaan. Het aanbrengen van deze tilband gebeurt op bed. Het is aan te bevelen het deel waarop de stuit rust te polsteren, bijvoorbeeld met een stuk schapenvacht. Zoiets kun je ook doen bij de beenslips. Hiermee kun je huidproblemen voorkomen. Het verwijderen van een ‘amputatietilband’ in de stoel is alleen mogelijk wanneer de cliënt zelf kan meehelpen door zijn gewicht van de ene heup naar de andere heup te verplaatsen. Als dit niet het geval is wordt de tilband vaak in de stoel achtergelaten. Polstering is dan extra belangrijk.

Het gebruik van een passieve tillift

Let op afstelling van het tiljuk

Als een cliënt niet voldoet aan de bovengenoemde criteria kan altijd nog de passieve tillift met een normale tilband worden gebruikt. We moeten dan een onderscheid maken tussen een lage en hoge beenamputatie.

Let bij het gebruik van een passieve tillift voor cliënten met een beenamputatie op de afstelling van het tiljuk. De veranderde gewichtsverdeling kan ervoor zorgen dat de gebruikelijke werking van een vierpunts kantelbaar tiljuk niet meer optimaal is. Een andere afstelling van het tiljuk verhelpt dit probleem.

81

Goede stoel

Kleine hulpmiddelen

Tip 64

Ga zitten op een goede stoel

De ideale, universele stoel bestaat niet

Tijdens een inspannende dienst moet je je lichaam af en toe rust gunnen. Het is belangrijk om even te gaan zitten in een goede stoel. In de kantine of in de ‘zusterpost’ staan meestal geen superergonomische stoelen. Dat is ook overdreven want je zit er hoogstens een half uurtje. Maar wat is een goede stoel en aan welke basiseisen moet die voldoen? Hét probleem van een ergonomisch stoelontwerper is dat geen mens hetzelfde is. Voor de langsten zou de zitting bijvoorbeeld 53 cm hoog moeten zijn; voor de kleinsten is een hoogte van 41 cm het meest ideaal. Toch zijn er enkele algemene richtlijnen waar je op moet letten als je nieuw meubilair aanschaft: Praktijkrichtlijnen

De norm voor zitten is dat je niet langer dan twee uur achter elkaar mag zitten! Ook mag je in totaal niet langer zitten dan vijf tot zes uur per dag. • Goede zit

• •

Een goede zit is onder meer afhankelijk van de vorm en stand van de rugleuning. Op ongeveer twintig cm boven de zitting moet een lendebolling aanwezig zijn die steun geeft aan de rug.

• Rugleuning

•

•

De rugleuning moet niet te veel achterover hellen. Als dit wel het geval is (tussen vier en tien graden), spreken we van een vergaderstoel. Als je zit te eten in de kantine heeft je rug in zo’n stoel geen contact met de leuning. De leuning van de kantinestoel dient tussen twee en vier graden achterover te hellen en niet meer dan 22 cm hoog te zijn.

• Zittinghoogte

• •

De hoogte van de zitting moet tussen de 44 en 46 cm zijn, de zittingdiepte minimaal 44 cm en de breedte minimaal 40 cm. Een stoel met comfort heeft bij voorkeur een gepolsterde rug en een zitting van minimaal twee cm dik.

• Armleuningen

•

Om een stoel goed aan een tafel te kunnen schuiven, lopen de armleuningen van de rugleuning af tot maximaal halverwege de zitdiepte. Hierna loopt de leuning schuin naar beneden toe naar de zitting. Armleuningen zijn goed voor de constructie van de stoel en zijn handig voor de transportmedewerkers om de stoelen te stapelen.

82

Drempels nemen Tip 65

Kleine hulpmiddelen

Drempels nemen Drempels vormen vaak een probleem voor cliënten én zorgverleners. Cliënten met een rollator of in een rolstoel kunnen last hebben van een drempel. Drempels vergroten ook de kans dat een cliënt valt. Voor de zorgverlener kunnen drempels leiden tot fysieke overbelasting, bijvoorbeeld bij het duwen van tilliften, rolstoelen en bedden. Er zijn verschillende oplossingen voor dit probleem.

Het is belangrijk dat zorgverleners drempelproblemen signaleren en doorgeven aan leidinggevenden Drempelloos bouwen

Het is van belang alert te zijn op de eventuele planning van drempels bij de voorbereiding en uitvoering van renovatie of nieuwbouw. Voor de afscheiding van ruimtes (behalve de ‘natte cel’) is het vaak mogelijk ‘drempelloos’ te bouwen. In reeds bestaande bouw is het van belang dat zorgverleners de huidige ‘drempelproblemen’ signaleren en doorgeven aan leidinggevenden. Op basis daarvan kan actie worden ondernomen. Rubberen drempels

Als het noodzakelijk is dat er drempels blijven, dan kunnen ze eventueel worden afgerond. Het rijden met apparatuur wordt hierdoor echter slechts gedeeltelijk verlicht. Een andere mogelijkheid vormen rubberen drempels. Deze geven mee als erover wordt gereden. Vermijd in ieder geval losse platen die bij wijze van een provisorische oplossing nogal eens over bestaande drempels heen worden gelegd. Dit levert een onveilige situatie op. Drempels in ‘natte cellen’

In de natte cellen kan een verzonken waterkering aangebracht worden. Langs de randen van de natte cel komen dan verzonken goten. Ook het betegelen van de badkamer op afschot is een mogelijkheid. Hierbij loopt de vloer licht schuin af naar de sifon, waardoor een drempel overbodig wordt. Flexibele drempels is een derde mogelijkheid voor de scheiding van ‘droge’ en ‘natte’ ruimtes.

83

Hoofdstuk 4

Til methodieken Er zijn verschillende methoden en vaardigheden die voorkomen dat je bij het verzorgen van cliënten een verkeerde houding aanneemt. In dit hoofdstuk kom je hier meer over te weten. Hoe verplaats je een cliënt in bed zonder dat dit leidt tot fysieke overbelasting (tip 69)? En ook bij het manoeuvreren met etenskarren, bedden en tilliften loop je het risico jezelf te forceren. In tip 70 staat uitgebreid beschreven hoe je dit kunt voorkomen. De verzorging van cliënten met bijvoorbeeld spasmes vraagt om speciale vaardigheden. In tip 81 lees je hoe je deze cliënten zó kunt verplaatsen dat het voor jou als zorgverlener en voor de cliënt het minst belastend is.

Opstaan Tilmethodieken

Tip 66

Richting geven 1

Zorg ervoor dat de voeten van de cliënt ver genoeg onder de stoel staan. Vraag de cliënt iets naar voren op de stoel te schuiven of te wiebelen (ook wel ‘op-je-billen wandelen’ of de ‘hammengang’ genoemd). Vraag de cliënt zijn romp voorover te buigen (‘neus naar de knieën’) en zich aan de armleuning op te drukken. Als het gewicht van de cliënt boven zijn voeten komt, kun je hem verbaal of non-verbaal stimuleren. Ga vooral niet trekken, geef richting aan de voorwaartse beweging.

2

Gebruik een iets hogere stoel of een stoel met een zitting waarin de cliënt niet wegzakt. Als de cliënt zelf kan opstaan, gebruikt hij zijn spieren intensief. Een goede oefening om ook de volgende keer weer zelf op te staan.

86

Een goede oefening om ook de volgende keer weer zelf op te staan

Opstaan vanuit een stoel doen we veelvuldig. Deze beweging is vaak ook de eerste transfer waarbij de cliënt hulp van een zorgverlener nodig heeft. Het is dan ook van groot belang dat de cliënt deze beweging zo lang mogelijk zelf kan maken. Soms kunnen kleine aanwijzingen cliënten helpen weer zelf op te staan.

Als de cliënt zelf kan opstaan, gebruikt hij zijn spieren intensief.

Opstaan uit de stoel

Natillen

Tip 67

Tilmethodieken

Natillen Het gebruik van tilliften is in veel gevallen noodzakelijk. Wel doemen door het gebruik van tilliften soms nieuwe problemen op, zoals het ‘natillen’. De cliënt komt ondanks de tillift niet ver genoeg naar achteren in de stoel terecht. Je moet dus tóch nog even natillen. Vaak zelfs in een heel onhandige houding, voorovergebogen over de rugleuning. Hoe kun je het beste natillen voorkomen?

Door het gebruik van tilliften doemen soms nieuwe problemen op, zoals natillen Natillen voorkomen 1

Haal de beensteunen van de rolstoel weg voordat je de transfer uitvoert.

2

Als de cliënt in de mat hangt, kantel je hem met het kantelmechanisme in de optimale zithouding.

3

Rijd vervolgens de lege rolstoel naar voren (niet de tillift), totdat de billen van de cliënt tegen de rugleuning van de stoel aandrukken.

4

Laat nu de cliënt zakken. De stoel kan een beetje gaan kantelen (rolstoel staat op de rem).

5

Op het moment dat de billen de zitting raken, laat je de lift wat naar je toe komen zodat de rolstoel weer stabiel staat. De cliënt zit nu goed achterin de rolstoel en natillen is niet nodig.

N.B. Ga goed na of het mogelijk en veilig is om bovenstaande stappen te volgen met de tillift die jij gebruikt. Raadpleeg daarvoor de gebruiksaanwijzing of de leverancier.

87

Haptonomisch Tilmethodieken

Tip 68

Haptonomisch verplaatsen

hebben, staan ze je toe heel dichtbij te komen

Alleen als mensen een vertrouwelijke band met je

Soms heb je de indruk dat een cliënt méér kan dan hij feitelijk doet. De cliënt helpt bijvoorbeeld niet mee bij transfers, terwijl je weet dat hij dat wél kan. Door de cliënt op een bepaalde manier te benaderen, kun je vaak voor elkaar krijgen dat de cliënt de mogelijkheden benut die hij zelf nog heeft. Voorbeeld: van zit naar zit verplaatsen

Bij een ‘van zit naar zit-transfer’, bijvoorbeeld van rolstoel naar toilet, zie je vaak dat de zorgverlener voor de cliënt gaat staan en de knieën van de cliënt blokkeert met de eigen knieën. De zorgverlener omvat met de armen onder de oksels de romp van de cliënt en helpt hem in één beweging uit de rolstoel op de toiletpot. De cliënt is dan vaak weinig actief. Wat gaat er mis?

In bovenstaand voorbeeld moet je heel dichtbij de cliënt komen om het opstaan mogelijk te maken. Je nadert heel ver in zijn privé-ruimte. Heb je geen vertrouwelijke band met de cliënt, dan kan hij bewust of onbewust gaan tegenwerken. Je knieën, die weerstand moeten bieden tegen het eventueel doorzakken van de knieën van de cliënt, verhinderen hem om met zijn gewicht verder naar voren te komen. Opstaan lukt zo niet goed.

88

verplaatsen Vervolg tip 68

Tilmethodieken

Hoe los je dit op?

Door je anders op te stellen, kun je dit probleem grotendeels oplossen. 1 Ga voor de cliënt staan, zodat je met je beide knieën één knie van de cliënt kunt ‘omvatten’. Je biedt de knie van de cliënt aan beide zijden steun en hindert de normale beweging van de knie niet. 2 De cliënt kan de romp nu naar voren brengen zonder erg dicht bij jou in de buurt te komen. 3 Vervolgens begeleid je de romp naar voren en stimuleer je het strekken (trek eventueel licht aan de romp in de richting van het hoofd). 4 Pas als de cliënt zo ver naar voren gekomen is dat zijn billen bijna loskomen van de zitting en hij de neiging heeft tot stand te komen, stimuleer je hem te gaan staan. Natuurlijke wijze van verplaatsen

Je verplaatst de cliënt nu op een natuurlijke wijze. Daarnaast zorg je ervoor dat je zelf niet te nadrukkelijk in de ruimte van de ander aanwezig bent. Je voelt wat er gebeurt en biedt hulp op het juiste moment en in het tempo van de cliënt. Dit ‘voelend aanwezig zijn’ tijdens de transfer en het op die manier stimuleren van de eigen mogelijkheden van de cliënt, is een belangrijk principe binnen het ‘haptonomisch verplaatsen’.

89

In bed verplaat Tilmethodieken

Tip 69

In bed verplaatsen Het in bed verplaatsen van cliënten komt erg veel voor en is vaak (te) zwaar. Ongeveer de helft van de transfers wordt in het bed uitgevoerd. Het gaat om transfers als het hogerop verplaatsen van iemand die onderuit gezakt is, het zijwaarts verplaatsen of omrollen en het geven van wisselligging.

De helft van alle tilhandelingen wordt in het bed uitgevoerd Rol- of glijmateriaal 1

Probeer te voorkomen dat de tilhandeling nodig is. Zorg er voor dat de cliënt niet onderuitzakt in het bed, bijvoorbeeld door het voeteneind van het bed enigszins omhoog te zetten.

2

Steeds meer bedden hebben een ‘Fowler’-instelmogelijkheid. Daarmee kun je een ‘knik’ in het bed maken ter hoogte van de knieën. Als je het hoofdeinde ook iets omhoog zet, kunnen cliënten in bed zitten zonder dat ze onderuitglijden. De druk op de stuit is dan ook beter verdeeld. 3

90

Bij transfers waar je 1. en 2. niet kunt toepassen, kun je gebruikmaken van rol- of glijmateriaal. Breng het materiaal aan onder de cliënt door hem één keer te draaien. Daarna kun je de transfer vrij gemakkelijk uitvoeren. Je tilt daarbij niet, maar je maakt lichte duw- of trekbewegingen.

Manoeuvreren Tip 70

Tilmethodieken

Manoeuvreren

schouders te zwaar belasten

Bij verkeerd manoeuvreren kun je je rug, nek en

In de zorg vind je steeds meer hulpmiddelen op wielen, zoals bedden, etenskarren, douchebrancards en tilliften. Wielen maken het verplaatsen eenvoudiger, maar als je verkeerd manoeuvreert kun je je rug, nek of schouders te zwaar belasten. Manoeuvreren kun je het beste door de zes rijregels in acht te nemen. Handig manoeuvreren 1 Maak gebruik van je lichaamsgewicht. Ga naar

2 3

4

5

6

voren hangen als je duwt en naar achteren als je trekt. Duw en draai nooit tegelijk; doe óf het een óf het ander. Duwen is meestal beter dan trekken. Als je draait, loop dan zelf om het object heen en neem het in die beweging met je mee. Het object zal dan soepel om zijn as draaien. Laat het object nooit om jou heen draaien: je verwringt dan je rug. Probeer het maar eens met een vol winkelkarretje. Plaats één voet op het onderstel of een richel als dat mogelijk is. Dat helpt bij het duwen. Als de wieltjes nog niet in de juiste richting staan, kun je ze op deze manier in de juiste rijrichting krijgen, zonder dat je met je armen hoeft te sjorren. Beweeg rustig en gelijkmatig. Plotselinge bewegingen zijn slecht voor je lichaam en bij manoeuvreren met een rolstoel ook onplezierig voor de cliënt. Gebruik de ‘3-secondenregel’. Neem altijd drie seconden de tijd om het object rustig in beweging te zetten. Dat is veel beter voor je lichaam. ‘Keep them rolling’: stop en start niet te vaak als je over langere afstanden moet rijden. Beweeg rustig en gelijkmatig.

Check voordat je deze rijregels toepast of het rijden met het object niet te zwaar is. Beantwoord daarvoor de zes ‘karvragen’ (tip 96).

91

Werkhoogte Tilmethodieken

Tip 71

Wondgaas op werkhoogte Het verzamelen en sorteren van wondgaas na een operatie gebeurt in een extreem voorovergebogen houding. Hoe kan dit beter? Sorteren van wondgaas

gesorteerd op een verrijdbaar tafeltje

Leg het laken waarop het wondgaas wordt

Tijdens een operatie doen de OK-assistenten het gebruikte wondgaas vaak in een lage prullenbak. Om te voorkomen dat er geen wondgaas achterblijft in het wondgebied, wordt het schone en gebruikte gaas na een operatie vaak op de grond gesorteerd. Het wordt met een tang van de grond en uit de prullenbak gehaald en op een ‘disposable’ laken op de grond in rijen van tien gelegd. Zowel bij het verzamelen als bij het sorteren van het gaas staan zorgverleners in een extreem voorovergebogen positie. Prullenbak verhogen

Het zoeken naar gaas in de prullenbak gaat makkelijker als de prullenbak verhoogd wordt, of op een hoog onderstel geplaatst wordt. De rompbuiging kun je nog verder verminderen door tijdens het zoeken te gaan zitten op een verrijdbaar krukje of stasteun. Het wondgaas sorteer je op een gezondere werkhoogte door het ‘disposable’ laken op een verrijdbaar tafeltje te leggen.

92

Opstahoogte Tip 72

Tilmethodieken

Opstahoogte Het opstaan van stoel, bed of toilet is een belangrijke beweging. Als een cliënt achteruit gaat, merk je dat vaak als eerste bij deze transfer. Je moet proberen om de opstabeweging zo lang mogelijk intact te houden. Dat is niet alleen goed voor de cliënt, maar ook voor jezelf.

Het zelfstandig opstaan van een cliënt is een belangrijke beweging die je zo lang mogelijk intact moet zien te houden Ideale hoogte

Zelf opstaan

Wanneer je de zitting van een stoel verhoogt van 43 naar 51 cm, verdubbelt het aantal senioren dat zelf uit de zitting omhoog kan komen, zo blijkt uit onderzoek. De hoogte van stoelen en toiletten ligt meestal rond de 40 cm, niet echt ideaal dus. Hogere stoelen en toiletten betekenen minder transfers en minder fysieke belasting. De minimale hoogte van de zitting kan berekend worden met de volgende formule: lengte van de cliënt in centimeters gedeeld door 3,5. Deze formule geldt ook voor de gewone stoelen en voor het bed. Een elektrisch bed heeft als groot voordeel dat de cliënt zelf de hoogte optimaal kan instellen. uit een stoel Helaas is de optimale opstahoogte voor een stoel niet altijd gelijk aan de ideale zithoogte. Op een te hoge stoel worden de bovenbenen afgekneld en zal iemand het dus niet lang uithouden. Te hoog is dus ook niet goed. Toiletlift

Een te hoog toilet kan bij de cliënt leiden tot moeite met de ontlasting of tot onvoldoende ‘uitplassen’. Eigenlijk zou ook de hoogte van het toilet individueel verstelbaar moeten zijn. Bovendien zou de hoogte variabel moeten zijn: voor het opstaan hoger en voor de ontlasting weer lager. Daarom is er tegenwoordig een toiletlift (zoals de Aerolet) op de markt. De bril komt bij het opstaan automatisch omhoog, wat het opstaan vergemakkelijkt. Tijdens de toiletgang kan de bril laag worden gezet.

93

Knie in bed Tilmethodieken

Plaats

Tip 73

één knie in bed

bij verzorging

minder voorovergebogen te werken

Door het plaatsen van één knie in bed hoef je

Verzorging van cliënten op bed kan nogal belastend zijn voor je rug. Door de breedte van het bed sta je ver van de cliënt af en werk je in een voorovergebogen en vaak ook gedraaide houding. Als het niet mogelijk is met behulp van papegaai of glijrol de cliënt dichter bij je te krijgen, kun je één knie in het bed plaatsen om dichter bij de cliënt te komen. Als je een cliënt in bed moet verzorgen, is het allereerst van belang dat de cliënt zo dicht mogelijk aan díé kant van het bed ligt waar jij staat te werken. Je kunt de papegaai (zie tip 53) of een glijrol (zie tip 58) gebruiken om de cliënt te verplaatsen. Soms is het niet mogelijk om de cliënt dichter bij je te krijgen. In dat geval moet jij dichter bij de cliënt zien te komen. Dit kun je bijvoorbeeld doen door één knie in het bed te plaatsen. Minder draaiing

Het plaatsen van één knie in bed is ook handig als je erg gedraaid moet werken, bijvoorbeeld als je een kersverse moeder assisteert bij het aanleggen voor de borstvoeding. Door je voet die nog op de grond staat een kwartslag in de richting van het hoofdeinde van het bed te draaien, wordt de draaiing in je rug een stuk minder. Schoon steeklaken

Om hygiënische redenen wordt er wel eens bezwaar gemaakt tegen het plaatsen van een knie in bed. Je kunt in zo’n geval een schoon steeklaken of matje gebruiken. Als je een broekuniform draagt wordt het gemakkelijker.

94

Val begeleiden Tip 74

Tilmethodieken

Hoe begeleid je een val? De val van een cliënt is een nare gebeurtenis, zowel voor de cliënt zelf als voor jou. Voorkomen is het credo, maar soms gaat het helaas toch mis. Wat kun je dan doen?

Probeer bij een dreigende val van de cliënt zo stabiel mogelijk te blijven staan Om vallen te voorkomen is het van belang te weten wat de cliënt kan: hoe lang hij kan lopen, hoe valgevaarlijk hij is et cetera. In veel instellingen is hierover informatie te vinden in het zorgplan of Tilprotocol (zie tip 1). Als je ook maar enigszins twijfelt, vraag dan advies aan een deskundige, bijvoorbeeld de ergo- of fysiotherapeut. Als de cliënt toch valt

Wat kun je doen als een cliënt ondanks alle preventieve maatregelen toch valt? Tegenhouden is doorgaans onbegonnen werk; de cliënt valt tóch en jij loopt het risico je rug over te belasten. Wat je wél kunt doen, is proberen de val te begeleiden, waardoor er een zachte landing ontstaat. 1 2 3 4

Probeer bij een dreigende val zo stabiel mogelijk te blijven staan. Plaats je voeten enigszins uit elkaar (in combinatiestand) om je steunvlak te vergroten. Buig je benen met de (val)beweging mee omlaag. Houd de cliënt dicht bij je en probeer hem langs je lichaam van je af te laten glijden. Let goed op de positie van het hoofd van de cliënt!

Realiseer je dat het erg moeilijk is om dit in zo’n acute situatie goed uit te voeren. Oefen deze techniek van het ‘begeleid vallen’ daarom met je collega’s.

95

Wat te doen na Tilmethodieken

Tip 75

Wat te doen na een val? Voorkomen is natuurlijk altijd beter dan genezen, maar wat doe je als een cliënt onverhoopt toch ten val komt? De kans op een val is groot wanneer een cliënt tijdens het lopen van richting verandert, bijvoorbeeld wanneer hij zich omdraait voor het toilet of een stoel. Het eerste wat je doet na een val is: 1 de situatie nauwkeurig observeren 2 vragen of de cliënt ergens pijn heeft 3 kijken naar de stand van de benen

of de cliënt pijn heeft

Observeer de situatie eerst nauwkeurig en vraag

Heeft de cliënt pijn, liggen de benen in een abnormale stand of vertrouw je het gewoon niet (bijvoorbeeld omdat de cliënt duizelig is), consulteer dan eerst een arts. Met gebruik van tillift

Als het nodig is de cliënt te verplaatsen en je wilt dit doen met een tillift, dan kun je de tilband op de gebruikelijke wijze onder de cliënt aanbrengen: 1 Leg een kussen op de hoofdsteun van de tilband. Dat is comfortabeler voor de cliënt. 2 Ga op je knieën zitten en trek aan beide beenslips. 3 Zo kun je de cliënt over een korte afstand verplaatsen tot je genoeg ruimte hebt om de transfer met de tillift uit te voeren. Je kunt deze verplaatsing overigens ook doen met een glijrol (zie tip 69). 4 Spreid de ‘poten’ van de tillift. 5 Rijd de tillift nu tot aan de voeten van de cliënt. Begeleid de benen over de achterzijde van het onderstel. Nu bevinden de benen van de cliënt zich licht gebogen aan één zijde naast de mast van de tillift. 6 Breng het tiljuk van de lift naar beneden, zo ver dat je de bevestigingspunten van de tilband zonder sjorren vast kunt maken aan het tiljuk. 7 Verwijder het kussen en begeleid de cliënt nu met de tillift van de vloer naar bijvoorbeeld een bed. Als je een tillift hebt waarvan het tiljuk niet ver genoeg naar beneden kan: 1 Ga op je knieën achter het hoofd van de cliënt zitten. 2 Leg met beide handen het hoofd van de cliënt op je knieën. 3 Kruip langzaam met je knieën onder het bovenste deel van de romp van de cliënt. Hierdoor breng je de bevestigingspunten van de tilband dichter bij het juk.

96

een val?

Vervolg tip 75

Tilmethodieken

Zonder gebruik van tillift

Als de cliënt nog redelijk (zelfstandig) mobiel is, begeleid je de cliënt via: 1 Een kantelbeweging van rug- naar zijlig en vervolgens van zij- naar buiklig. 2 Daarna help je de cliënt naar een kruiphouding. 3 Zet een stoel voor de cliënt waar hij met de handen op kan steunen. Houd een extra stoel beschikbaar die je achter de cliënt neer kunt zetten om op te zitten. 4 Begeleid vervolgens de cliënt naar ‘schuttersstand’: één knie nog op de grond, het andere been naar voren. Als de cliënt zich nu optrekt aan de stoel, kun je de cliënt begeleiden naar stand. 5 Schuif de andere stoel achter de cliënt zodat hij kan gaan zitten.

97

Aan- en uitkled Tilmethodieken

Tip 76

Makkelijker aan- en uitkleden

voor cliënten die langdurig zorg behoeven

Aangepaste kleding is een goede oplossing

Het helpen van cliënten bij het aan- dan wel uitkleden kan de nodige problemen opleveren. Als de cliënt bijvoorbeeld in bed ligt, in de stoel zit, niet kan meewerken of pijn heeft, moet je soms sjorren en trekken in moeilijke houdingen. Dat is niet prettig voor de cliënt en ook niet prettig voor jou als zorgverlener. Door het probleem op te delen in een aantal vragen, kun je het voorkomen: 1 Doe ik het aan- en uitkleden op de juiste plaats?

Soms is het makkelijker om de kleding in de (rol)stoel aan en uit te doen in plaats van in bed (als de cliënt voldoende rompbalans heeft). 2 Gebruik ik de juiste techniek?

Het is allereerst belangrijk om de cliënt zoveel mogelijk te stimuleren tot zelfwerkzaamheid. ADL (Activiteiten van het Dagelijks Leven) die cliënten (deels) nog zelf kunnen, hoeven en mógen niet overgenomen te worden. Als het noodzakelijk is de cliënt in bed te helpen bij het aan- en uitkleden, stimuleer hem dan om met het bovenlichaam naar voren te komen, eventueel met behulp van de papegaai (zie tip 53), de touwladder (zie tip 62) of een elektrisch bedienbare hoofdsteun. Daarnaast zijn er bepaalde technieken vanuit de PDL (Passiviteiten van het Dagelijks Leven) die het aan- en uitkleden voor de cliënt én de zorgverlener minder belastend maken. Met concrete stappen wordt precies uitgelegd hoe het aan- en uitkleden het beste gedaan kan worden, zoals in het voorbeeld hieronder: A Leg de kleding klaar binnen handbereik B Zet het bed op werkhoogte C Begeleid de arm die het gemakkelijkst kan buigen voor de romp D Breng aan dezelfde zijde, de achterkant van het hemd en nachthemd zo ver mogelijk over de

schouder heen E Breng de armsgaten van hemd en nachthemd over de elleboog heen F Begeleid de onderarm uit de armsgaten G Etc. (er zijn in totaal nog 29 stappen) (bron: Werkboek PDL, Mobicare, Middelharnis)

3 Kan ik de kleding aanpassen?

Het aanpassen van kleding kan voor cliënten die langer in zorg blijven een prima oplossing zijn. Jurken of broeken kun je aanpassen door bijvoorbeeld losse voor- en achterpanden te maken, die je met klittenband kunt sluiten. Je kunt dat zelf doen, maar er zijn ook bedrijven die aangepaste confectiekleding voor cliënten maken.

98

Voorsorteren Tip 77

Tilmethodieken

‘Voorsorteren’ Voor het zijwaarts verplaatsen van een cliënt in bed kun je rol- of glijmateriaal gebruiken. Veel glijzeilen zijn echter niet lang genoeg om ook onder de benen van de cliënt te leggen, zodat je de benen alsnog mee moet tillen. Vraag in zo’n geval de cliënt om ‘voor te sorteren’.

Belangrijk is dat de cliënt zich zo veel mogelijk zélf verplaatst. Eerst de benen, dan de romp en het hoofd. Met rol- en glijmateriaal

Om de benen van een cliënt bij het zijwaarts verplaatsen in bed niet mee te hoeven tillen, kun je een aantal dingen doen. Zo kun je een extra lang glijzeil gebruiken waar het hoofd, romp én de voeten op passen. Eventueel kun je ook twee glijzeilen gebruiken. Transfer in delen

Je kunt ook proberen de transfer in delen uit te voeren. Vraag de cliënt de benen alvast opzij te plaatsen. Hij ligt dan al (een stukje) op de goede plek. Je kunt dit vergelijken met het voorsorteren in het verkeer. Op dezelfde manier vraag je daarna of de cliënt de romp en het hoofd wil ‘voorsorteren’. Belangrijk is dat de cliënt zich zélf zoveel mogelijk verplaatst (in delen). Als dat niet mogelijk is, moet je je realiseren dat het gewicht van een been ongeveer tien tot vijftien kilo is. Gezien de houding waarin je één of twee benen moet verplaatsen is dat al snel te veel. Til daarom nooit beide benen tegelijk op maar altijd één voor één. Zet eventueel een knie in bed (zie tip 73). Ook kun je met één hand steunen op het bed en met je andere hand de benen één voor één opzij verplaatsen. Als deze tips het tillen van een been nog te zwaar maken, is het toch noodzakelijk een rol- of glijhulpmiddel te gebruiken.

99

Objecten tillen Tilmethodieken

Tip 78

Tillen van objecten Deze catalogus besteedt veel aandacht aan het tillen van cliënten (of beter: het ‘niet tillen’ van cliënten). Maar in de zorg moeten er natuurlijk ook andere ‘objecten’ getild worden, zoals waszakken, röntgenschorten en zuurstofflessen. Welke verschillen zijn er tussen de normen voor het tillen van cliënten (zie tip 10 en tip 83) en die voor het tillen van objecten?

Bij het tillen van objecten is het gemakkelijker in kilo’s aan te geven waar de grens ligt Tillen blijft natuurlijk tillen, maar er zijn verschillen tussen het tillen van cliënten en van objecten. Cliënten kunnen meewerken, tegenwerken, pijn hebben, spastisch zijn of niet begrijpen wat je bedoelt. Bij het tillen van objecten kun je gemakkelijker in kilo’s aangeven waar de grenzen ligt. NIOSH-methode

We gaan voor het tillen van objecten uit van een norm van 23 kilo. In de praktijk blijkt echter dat deze norm vaak te hoog is. Wanneer je een berekening uitvoert op basis van de NIOSH-methode, kom je vaak lager uit. Met deze NIOSH-methode kun je het maximaal veilig te tillen gewicht in een bepaalde situatie vaststellen. Omdat je dan vaak lager uit zult komen dan 23 kilo, kun je het beste deze grens als een absoluut maximum beschouwen. De praktijkrichtlijnen zijn op dit punt ook helder: 23 kilo is de grens voor af en toe tillen en niet meer dan twaalf kilo als je vaker dan twaalf keer per dag tilt. Voor dragen geldt de volgende norm: niet meer dan vijftien kilo op heuphoogte. Doe dat niet meer dan een keer per vijf minuten en draag niet verder dan 90 meter. Gedurende de zwangerschap en de periode tot drie maanden hierna gelden overigens andere (lagere) normen (zie tip 95). Meer over de NIOSH-methode is te vinden in het Handboek Fysieke Belasting (Peereboom, 1999). Sdu Uitgevers, Den Haag. ISBN: 90 12 0870 23.

100

Voorkom agress Tilmethodieken

Voorkom agressie van cliënten Confrontaties met agressieve cliënten kunnen erg ingrijpend zijn, zowel geestelijk als lichamelijk. Ook hier geldt dat voorkomen beter is dan genezen. De eerste stap bij het voorkomen van agressie is het vaststellen van de directe oorzaak. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de cliënt zich bedreigd of machteloos voelt of een tekort aan aandacht ervaart. Vervolgens kun je gaan werken aan preventie. Daarbij zijn zaken als respect voor de ander, het rustig blijven en het ondanks je eventuele eigen angst blijven leidinggeven aan de situatie belangrijke basisvoorwaarden. Ook is het wezenlijk dat je de agressie niet persoonlijk opvat. Mogelijkheden om agressie te voorkomen:

Contact maken: door bijvoorbeeld rustig de naam van de cliënt te noemen en te vragen of hij je wil aankijken. B Afleiden of verrassen: door plotseling op een heel ander spoor verder te gaan. Je kunt dan denken aan het opeens gaan zingen van een kinderliedje of het aanhalen van een belangrijke voetbalwedstrijd. C Aanbieden van alternatieven: bijvoorbeeld wandelen, met voorwerpen laten gooien of in de sportzaal laten uitleven op een boksbal. D Time-out bieden: voorstellen even af te koelen op de eigen kamer. A

Meer informatie Bron: G. Schuur; Omgaan met Agressie. Uitgeverij Bohn, Stafleu Van Loghum, Houten 1993. ISBN 90 313 15400. Bekijk ook eens de cd-rom ‘Verpleegkundig handelen in de GGZ’. Transferpunt Vaardigheidsonderwijs. Uitgeverij Bohn, Stafleu Van Loghum, Houten 1999, of het boekje Schokbrekers. Beleid bij traumatische ervaringen en ongewenst gedrag in de gezondheidszorg. Sectorfondsen Zorg en Welzijn, januari 2001. Schokbrekers is te bestellen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

101

Belangrijke basisvoorwaarden zijn respect voor de ander en rustig blijven

Tip 79

Agressie Tilmethodieken

Tip 80

Omgaan met agressie Hoewel het voorkomen van agressie bij cliënten voorop staat (zie tip 79), kan het uiteraard gebeuren dat zich tóch een agressie-incident voordoet en dat je moet overgaan tot separatie. Hoe ga je hier fysiek verstandig mee om?

Maak bij het separeren op een handige manier gebruik van je eigen lichaamsgewicht Er kan worden besloten tot separatie op het moment dat een normale vorm van communicatie niet meer mogelijk is en de cliënt een gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving. Dit kan emotioneel belastend zijn, maar is vaak voor de zorgverlener ook lichamelijk te zwaar. Bereid je daarop voor en oefen de technieken met elkaar. Het op een slimme manier gebruik maken van je eigen lichaamsgewicht speelt hierbij een cruciale rol. Het inzetten van een extra collega bij het separeren heeft soms tot gevolg dat de cliënt zich realiseert dat het bij zo’n duidelijke overmacht geen zin heeft om tegen te werken. Maar het kan ook juist averechts werken. Driemansteam

Het kan, afhankelijk van de situatie, verstandig zijn een ‘driemansteam’ te formeren. ‘Nummer één’ van het team communiceert met de cliënt, de andere twee volgen. Nummer één vraagt aan de cliënt of deze uit zichzelf wil meegaan. Vaak lukt dit. Lukt dit niet, dan kan de cliënt met een armklem meegevoerd en gesepareerd worden. Er wordt dan niet meer onderhandeld. Nummer één geeft duidelijke uitleg over het doel en de manier waarop gesepareerd wordt. Na een incident is het zaak het separeren op een constructieve wijze te bespreken met alle betrokkenen.

102

Spasmes

Tip 81

Tilmethodieken

Omgaan met spasmes Het verplaatsen van cliënten die last hebben van spasmes kan extra moeilijk zijn. Het gaat dan vooral om cliënten met een overheersend a-symmetrisch strekkingspatroon (hyperextensie) in het hele lichaam. Dit probleem komt regelmatig voor in de zorg voor verstandelijk gehandicapten, met name bij EMCG-cliënten (Ernstig Meervoudig Complex Gehandicapten).

Ligt de cliënt in zijlig, ondersteun dan de verkorte zijde (de ‘buigzijde’) met kussens. Als de cliënt op een zijligbank ligt, kun je daarvoor voorgevormde kussens gebruiken. Bij een transfer kun je het beste de persoon eerst naar ruglig draaien. Zorg met de kussens voor ondersteuning van de benen, hoofd en schouders. Daardoor blijft de gebogen, ontspannen houding gehandhaafd. Als de cliënt op de rug ligt, kun je de buighouding met kussens of een rugligorthese stimuleren door hiermee benen, hoofd en schouders te ondersteunen. Het gevolg is dat de cliënt zich beter kan ontspannen en er meer symmetrie in het lichaam is. Daardoor is het beter mogelijk om contact te maken en kan de cliënt vanuit de ontspannen houding actiever meewerken. Meer informatie Bekijk de casus ‘Boy’ op de cd-rom ‘Verplaatsing met Zorg’ (zie tip 14).

103

zelf niets aan kan doen

Verplaatsen

Realiseer je dat de persoon in kwestie er

Bij een transfer is het moeilijk om (oog)contact te krijgen. Door de benadering van de zorgverlener strekken de spieren zich asymmetrisch en wel zo dat de cliënt het hoofd (ongewild) afwendt. Daarnaast is de cliënt niet ontspannen, wat eveneens de transfer bemoeilijkt. Ook kan de cliënt in een strekreflex moeilijk meewerken. Het is goed je te realiseren dat de persoon in kwestie hier zelf niets aan kan doen en het ook niet kan doorbreken. Het contact maken vraagt daarom de nodige zorgvuldigheid, rust en het verzekeren van veiligheid.

Hoofdstuk 5

Slimmer werken In dit laatste hoofdstuk krijg je tips die je helpen om slimmer te werken. Want gezond werken is niet alleen een kwestie van de juiste hulpmiddelen gebruiken; het heeft ook te maken met hoe je tegen het werk aankijkt. In tip 82 lees je hoe belangrijk het is om gebruik te maken van de activiteit van de cliënt zelf. Voor jou als zorgverlener én voor de cliënt. Het kan ook heel verhelderend zijn om een (til)probleem eens van een andere kant te benaderen (tip 84), of om op een andere manier met tijd(gebrek) om te gaan (tip 94).

Met de handen Slimmer werken

Tip 82

Zorgverlenen

‘met de handen op de rug’

‘Zorg met handen op de rug’ is een ideaal streven voor zorgverleners. Dit motto dient twee doelen: zorgverleners ontzien zo veel mogelijk hun rug en cliënten blijven zo lang mogelijk mobiel, actief en autonoom. Dit uitgangspunt is met name van belang voor cliënten met afnemende fysieke mogelijkheden. Aan zorgverleners de taak om zo veel mogelijk situaties te bedenken, waarbij zij kunnen verplegen met de handen op de rug. Leg deze vast in een ‘mobiliteitsplan’.

Verpleging met de handen op de rug bevordert de mobiliteit en autonomie van de cliënt Mobiliteitsplan

Een goede preventieve maatregel is het opstellen van een mobiliteitsplan per cliënt. In dit plan wordt vastgelegd wat de cliënt in een recent verleden fysiek kon en wat op enige termijn weer mogelijk is. Daarmee wordt duidelijk wanneer zorgverleners ‘de handen op de rug’ kunnen houden. Hoe stel je zo’n mobiliteitsplan op? De beschrijving van de stappen in het mobiliteitsplan is dezelfde voor verblijfs- en tijdelijke cliënten. Alleen verschillen de snelheid waarmee het een en ander wordt bereikt en het eindniveau per cliënt. 1 Informeer bij opname van de cliënt naar zijn fysieke mogelijkheden en activiteiten vóór de opname. 2 Ga eventueel terug naar de periode dat de cliënt nog gezond was of dat operatief ingrijpen nog niet noodzakelijk was. 3 Beschrijf per ADL-onderdeel wat de cliënt zelf kan en wat de eerste stap is die de cliënt weer zelfstandig gaat leren uitvoeren. 4 Stel ook de vervolgstappen op.

106

op de rug

Vervolg tip 82

Slimmer werken

Uitbouw van mobiliteit

Een goed contact tussen behandelaars (ergotherapeut, fysiotherapeut, logopedist en gespecialiseerd verpleegkundige), zorgverleners en cliënt is van belang om samen te streven de bestaande fysieke capaciteiten van de cliënt volledig te benutten en uit te bouwen. Deze samenwerking moet gericht zijn op concrete ADL-doelen binnen de zorginstelling. Voorbeeld

Een voorbeeld: een dementerende cliënt wordt opgenomen met een infectie aan de luchtwegen. Enkele weken geleden kon de cliënt nog staan. Sinds hij bedlegerig is, is hij incontinent. Door de cliënt zo veel mogelijk zelf te laten doen, wordt zijn mobiliteit gestimuleerd. Een actieve tillift wordt ingezet om de cliënt op de postoel naast het bed te zetten, waarmee de stafunctie werd gestimuleerd. Bovendien komt de cliënt af van zijn incontinentieprobleem door het handhaven van de toiletgewoontes.

107

Tilnormen Slimmer werken

Tip 83

Normen voor tillen De kans op rugklachten neemt snel toe als je meer dan 23 kilo tilt. Deze grens van 23 kilo geldt overigens alleen in ideale omstandigheden: bijvoorbeeld als je een doos met handvatten met beide handen, dicht bij je lichaam en met een rechte rug kunt tillen.

Abstracte normen zijn vertaald in praktijktermen: praktijkrichtlijnen Heeft de norm van 23 kilo met alle mitsen en maren wel betekenis voor de zorg? De omstandigheden waaronder hier getild wordt, zijn meestal niet ideaal. Zo hebben cliënten geen handvatten, maar kunnen ze wél onverwachte bewegingen maken, bang zijn, pijn hebben of spastisch zijn. Betere norm

De norm van 23 kilo is dus te hoog. Steeds meer instellingen kiezen daarom voor tien à vijftien kilo. Dit betekent dat alle verplaatsingen die boven deze norm uitkomen anders moeten. Dit kan gedaan worden door: • het stimuleren en gebruik maken van de activiteit van de cliënt; • een optimale transfertechniek (zonder daarbij meer dan tien à vijftien kilo te tillen); • een hulpmiddel te gebruiken (om de eigen activiteit aan te vullen of om de transfer geheel over te nemen van de cliënt). Tilnorm bepalen

Het bepalen of een handeling boven de norm uitkomt, is niet altijd eenvoudig. Een handig hulpmiddel is de Tilschijf (zie tip 5). Ook zijn er inmiddels voor verschillende sectoren van de zorg de zogenaamde praktijkrichtlijnen (zie tip 10) geformuleerd. Deze vertalen de abstracte normen naar richtlijnen over hoe je in een bepaalde situatie moet handelen. Tilnorm haalbaar?

Toch lijkt de norm van tien à vijftien kilo moeilijk haalbaar. Laat je echter niet ontmoedigen. Kies eerst voor een tilnorm die weliswaar boven de gezondheidkundige norm ligt maar haalbaar is gezien de huidige werkmethode, beschikbare hulpmiddelen en werkruimte. Werk óók aan de noodzakelijke veranderingen. Dan kan de tilnorm stapsgewijs naar beneden toe bijgesteld worden, zodra de randvoorwaarden aanwezig zijn. Houd daarbij in je achterhoofd dat we uiteindelijk volgens de praktijkrichtlijnen moeten gaan werken.

108

Andere aanpak Slimmer werken

Tip 84

Gooi het eens

over een andere boeg

Verrassende invalshoeken 1

Een halfzijdig verlamde cliënt moet omhoog in bed verplaatst worden. Je kunt de cliënt zelf van plek veranderen, maar je kunt ook het bed verrijden. De cliënt kan via zijligging en met behulp van een rollator even naast het bed gaan staan. Verschuif vervolgens het bed, zodat de cliënt precies op de goede plek weer in bed terecht komt.

2

Bedden staan meestal met het hoofdeinde tegen de muur. Bij een transfer met een tillift kun je de lift draaien, maar dat is vrij onhandig als er een cliënt inhangt. Je kunt beter het bed van de muur halen en zo draaien dat je de lift in een rechte lijn kunt verplaatsen. Je haalt dan de draai uit de verplaatsing.

3

Probeer het rijden met een cliënt in de tillift te minimaliseren door bijvoorbeeld met de po- of rolstoel naar de tillift te rijden.

109

Benader een probleem eens van een andere kant

Soms kun je een tilprobleem oplossen door het over een andere boeg te gooien. Een voorbeeld. Bij de transfer van een cliënt proberen we meestal de cliënt te verplaatsen. Maar als je het probleem van een andere kant benadert, kun je ook het bed of de rolstoel van plaats veranderen.

Goede conditie Slimmer werken

Tip 85

Goede conditie Om gezond te kunnen tillen, heb je behoorlijk wat energie nodig. Met gebogen knieën tillen, kost meer energie dan tillen met voorovergebogen romp. Heb je een goede conditie, omdat je bijvoorbeeld regelmatig sport, dan heb je minder kans op rugklachten. Ook heb je extra energie om het vele lopen over de afdeling en de onregelmatige diensten vol te kunnen houden.

Mensen met een goede conditie hebben minder kans op rugklachten Uit onderzoek blijkt dat mensen met een goede conditie minder kans op rugklachten hebben en zich, ondanks de werkdruk, beter voelen. Daarom is het belangrijk om je lichaam goed in conditie te houden. Buik- en rugspieren

Bij veel goede tiltechnieken gebruik je je beenspieren. Die moeten natuurlijk wél voldoende sterk zijn om het lang genoeg vol te kunnen houden. Daarnaast spelen ook de buik- en rugspieren een belangrijke rol. Die zorgen ervoor dat je je romp kunt bewegen en vormen een natuurlijk korset voor de wervelkolom. Ook die spieren kun je door oefeningen of training in goede conditie houden. Veilige grenzen

Het is echter niet de bedoeling dat je traint om handelingen te kunnen verrichten die te zwaar voor je zijn. Jij bent geen tillift. Er is voor iedereen een duidelijke grens. Een eerste vereiste is om de fysieke belasting van je werk binnen veilige grenzen te brengen. Daarnáást is een goede conditie belangrijk.

110

Plaspauze

Tip 86

Slimmer werken

Plaspauze voor je rug

Neem voldoende rust!

Bij het verminderen van fysieke belasting denk je al snel aan tips voor goed tillen of werken in een goede houding. Maar er zijn natuurlijk meer manieren om lichamelijke klachten als gevolg van overbelasting te voorkomen. Hier volgen er enkele met als belangrijkste boodschap: neem voldoende rust! Tips die overbelasting ook helpen te voorkomen

• • •

•

•

Neem buiten je eigenlijke taak niet te veel extra werk op je schouders. Werk ontspannen en besef dat je niet sneller bent door als een gek te werken. Neem voldoende pauzes; las ook regelmatig een korte pauze in, strek bijvoorbeeld even je rug tijdens een wasbeurt of ga twee tellen zitten als je met een cliënt praat. Als je rust uitstraalt, heeft dat een positief effect op de cliënt; hij werkt beter mee waardoor transfers soepeler gaan en je je lichaam minder belast. Zorg voor een goede nachtrust én daarom ook voor een goed matras.

Aandachtspunt

Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het af en toe nemen van een korte pauze effectiever is dan het nemen van één langere. Het inlassen van micropauzes is daarom een aandachtspunt bij het voorkomen van klachten aan het bewegingsapparaat van zorgverleners. Om RSI te voorkomen, wordt wel eens het advies gegeven om veel te drinken. Ook voor het voorkomen van rugklachten is dit een goede tip. Je moet dan veel plassen en neemt daardoor regelmatig een micropauze!

111

Minder vallen Slimmer werken

Tip 87

Minder vallen, minder tillen Valpartijen van cliënten komen veel voor in de zorg en kunnen nare gevolgen hebben. Voor de zorgverlener verzwaren ze het werk. Probeer vallen dus te voorkomen.

Omdat de gevolgen van vallen zeer verstrekkend en soms niet meer terug te draaien zijn, is preventie geboden. Wat kun je doen? 1 Inventariseer welke cliënten risico lopen om te vallen. Je hebt daarvoor verschillende instrumenten, zoals: - risico-inventarisatie valincidenten (RIVA) - risico-inventarisatie valincidenten voor de psychiatrie (RIVAP) - Residents Assessment Instrument (RAI) 2 Meld een (bijna) valincident aan de FONA- of MIP-commissie. Als de (bijna) valpartij geen ernstige gevolgen heeft gehad voor de mobiliteit van de cliënt, kan op basis van deze gegevens het beleid voor deze inmiddels valgevaarlijk geworden cliënt worden gestart. Uit onderzoek blijkt dat de kans op vallen na de eerste val sterk toeneemt. Eenvoudige oplossingen

Wat kunnen we doen met de inventarisatie en de meldingen? Je kunt denken aan het volgende: Ondersteuning

•

een verhoogd toilet, een rollator of een extra steun in de muur

•

een andere medicatie (met bijvoorbeeld minder bijwerkingen op motorisch gebied)

•

het verbeteren van de conditie van de cliënt (fysiotherapie)

• •

safe hip (een broek met stootkussens) een bed-alarm (een monitorsysteem dat de verpleging waarschuwt als de cliënt uit bed stapt)

Medische voorzieningen

Sport en beweging Producten

112

zijn, is preventie geboden

Voorkom vallen

Omdat de gevolgen van een val verstrekkend kunnen

Een valpartij kan tot fracturen leiden maar kan ook op sociaal vlak een negatieve uitwerking hebben. Cliënten kunnen bang worden om te vallen, gaan er minder uit en hebben daardoor minder sociale contacten of raken zelfs in een isolement. Voor de zorgverleners heeft dit weer gevolgen voor de zwaarte van het werk. Cliënten die door een val immobiel zijn geworden, hebben meer zorg nodig en moeten vaker geholpen worden bij transfers en ADL.

Zelfzorg Laat de cliënt zo veel mogelijk

Tip 88

Slimmer werken

zelf doen

Veel zorgverleners staan, vaak onbewust, in een onjuiste werkhouding. Onderzoek in verpleeghuizen en in de thuiszorg wijst uit dat zorgverleners ongeveer een kwart van hun tijd in een voorovergebogen dan wel gedraaide houding werken. Dat heeft vaak rug-, nek- en schouderklachten tot gevolg. Soms kan dit soort (houdings- of statische) belasting voorkomen worden door meer gebruik te maken van de activiteit van de cliënt zelf.

Wees alert op het stimuleren van zelfzorg Een cliënt die zo veel mogelijk zelf doet, werkt ook aan de verbetering van zijn mobiliteit. Hierdoor hoef je weer minder te helpen bij de verzorging en de transfers. Als je alert bent in het stimuleren van zelfzorg, kun je tevens bijdragen aan het gevoel van eigenwaarde van de cliënt. Een simpel voorbeeld

Als je een cliënt in of uit een rolstoel helpt, moet je vaak even bukken om de voetsteunen omhoog of omlaag te doen. Het komt regelmatig voor dat de cliënt dat zelf kan (en wil!). Je moet er even bij stilstaan, maar het kan jou een belastende houding schelen. De keuze voor de rolstoel (en daarmee voor de wijze waarop de voetsteunen aan de rolstoel bevestigd zijn) moeten dan wel afgestemd zijn op de mogelijkheden van de cliënt.

113

’s Nachts tillen Slimmer werken

Tip 89

Tillen bij nachtelijke verdroogrondes voorbij Veel cliënten hebben een incontinentiesysteem, dat regelmatig moet worden verschoond in ‘verdroogrondes’. In de nachtdienst, maar soms ook tijdens de dagdienst, kan het voorkomen dat enkele personen al deze systemen moeten verschonen tijdens de ‘verdroogrondes’. De zorgverlener staat dan vrij lange periode voorovergebogen te werken. Ook moet je meestal draaitransfers maken, waarbij de cliënt soms onderuitzakt en weer omhoog geplaatst moet worden. Deze fysieke belasting is te verminderen.

Stem het incontinentiesysteem af op de gemiddelde uitscheiding Allereerst moet je je afvragen waarom cliënten incontinent zijn. Is daar niets meer aan te doen? Of had het voorkomen kunnen worden? Als dat niet het geval is, is het belangrijk het nachtelijke verschonen zo veel mogelijk te verminderen. Zorg ervoor dat het incontinentiesysteem precies past bij de gemiddelde uitscheiding. Doe het volgende: 1 Bewaar gedurende enkele nachten van alle cliënten die dan verschoond worden de systemen in een aparte plastic zak. 2 Plak de naam van de cliënt op de zak. 3 Neem ook het systeem van de ochtendronde hierin mee. 4 Weeg de systemen en deel het totaal door het aantal nachten dat je hebt verzameld. 5 Nu weet je de gemiddelde uitscheiding per nacht. 6 Kies vervolgens een incontinentiesysteem dat de gemiddelde uitscheiding voor de gehele nacht ruim kan opvangen. Voordelen

• • • •

Tijdens verdroogrondes hoef je alleen te ruiken ter controle op ontlasting en is draaien en tillen van cliënten niet nodig. De cliënt heeft nooit meer een overvol systeem en loopt dus minder kans op huiddefecten. Eventuele kamergenoten worden niet meer wakker door de verdroogronde. Gebruik van minder kleine systemen kan kosten besparen.

114

Ouderen en wer Tip 90

Maak fysiek zwaar werk

Slimmer werken

mogelijk voor

oudere werknemers

Ouderen zijn prima en onmisbare collega’s

In 2008 is één op elke vijf zorgverleners ouder dan 50 jaar. Ouderen zijn prima collega’s en onmisbaar om een hoge kwaliteit van zorg te kunnen bieden. Wel zijn ouderen sneller lichamelijk overbelast. Bij een toename van de leeftijd neemt de grens voor wat maximaal getild mag worden langzaam af. Wat dan? Het overdragen van zware patiënten en bewoners aan collega’s is geen oplossing. De beste aanpak is ‘bronbeleid’; dat wil zeggen het voorkomen dat te zware belasting ontstaat door deze aan de bron te verminderen: het gebruik van (til)hulpmiddelen en het stimuleren van de zelfredzaamheid van cliënten. Daarom moet ook het werken van ouderen op de traditionele ‘zware’ afdelingen mogelijk gemaakt worden door hulpmiddelen en een structureel preventiebeleid (waaronder het stimuleren van de zelfredzaamheid van cliënten). Een land als Zweden laat zien dat het kan. Zorgverleners werken daar veel langer door, ook in het uitvoerende zorgwerk. Gerichte training

Training verlegt de grens niet van wat ouderen maximaal mogen tillen. Wel kan het voor sommige ouderen, met name herintreders, nuttig zijn om ze een gerichte training aan te bieden in kracht en uithoudingsvermogen. Zij zijn door een te lange periode van inactiviteit fysiek minder sterk geworden.

115

Blijf bewegen Slimmer werken

Tip 91

Blijven bewegen Ook als iemand allang rugklachten heeft en mogelijk al arbeidsongeschikt is, kan hij met bewegen en training succes hebben.

Mensen met chronische rugklachten zijn soms gebaat bij een intensieve training Mensen met chronische rugklachten zijn soms gebaat bij een intensieve training van hun spierkracht en uithoudingsvermogen. Dat geldt niet voor álle mensen met chronische rugklachten. Bij sommige heel specifieke problemen is het juist níét verstandig. Raadpleeg daarom een arts. Het idee achter de training is dat mensen met chronische klachten door de pijn zo weinig bewegen dat hun spieren en uithoudingsvermogen flink achteruit gaan. Daarnaast worden ze bang om hun rug te belasten, terwijl dat lichamelijk gezien best kan. Ze bewegen steeds minder en worden steeds onzekerder. Deze neerwaartse spiraal kan omgekeerd worden door intensief te trainen en dit stap voor stap op te bouwen. De meeste mensen met chronische rugklachten kunnen dat niet meer zelfstandig. In de zogenaamde ‘rugscholen’ worden ze daarbij geholpen en gestimuleerd om zodoende weer vertrouwen te krijgen in hun lichaam. Drietrapsraket

De kern van het voorkomen van langdurige rugklachten kunnen we als een soort drietrapsraket samenvatten: Trap 1 Voorkom dat rugklachten ontstaan door grenzen voor fysieke belasting niet te overschrijden. Trap 2 Als rugklachten toch ontstaan, voorkom dat ze chronisch worden. Trap 3 Als trap 1 en trap 2 niet gelukt zijn, is bewegen nog steeds het belangrijkste. Meer weten? Tegen een kleine vergoeding kun je het rapport ‘Rugscholen in Beweging’ aanvragen bij ZON MW, telefoon (070) 349 51 11 (zolang de voorraad strekt).

116

Statische belast Tip 92

Slimmer werken

Normen voor statische belasting

Na één minuut voel je een zeurende pijn opkomen

Uit onderzoek blijkt dat veel zorgverleners meer dan een kwart van hun werktijd in een voorovergebogen of gedraaide houding staan te werken. Dat is lang en erg belastend. Er staat voortdurend een hoge druk op de tussenwervelschijven. Het gewicht van eigen romp, hoofd en armen is al ongeveer tweederde van je totale lichaamsgewicht (zo’n 40 kilo). De spieren moeten lang aangespannen blijven om die houding vast te houden, waardoor ze snel verkrampen. Na één minuut krijgen de meeste mensen al problemen. Je voelt dan een zeurende pijn opkomen. Waar ligt de grens?

Bij vaststelling van de norm voor statische belasting is de (totale) duur van de houding en de exacte stand waarin dat gebeurt van belang. Bepaalde houdingen hoeven namelijk niet altijd onaanvaardbaar te zijn als ze maar een korte periode duren. Het afwisselen van houdingen is daarom belangrijk. Andere houdingen, die in eerste instantie niet zo slecht lijken, kunnen onaanvaardbaar zijn omdat ze te lang achtereen worden volgehouden. Risicovolle houdingen

Als praktijkrichtlijn voor statische belasting geldt: niet langer dan één minuut werken met een gedraaide romp en/of met een meer dan 30 graden voor- of zijwaarts gebogen romp. Bovenstaande praktijkrichtlijn is in de praktijk van de zorg lastig toe te passen. De StatMan (zie tip 6) is een handig hulpmiddel om in praktijksituaties te bepalen welke houdingen nog wel en welke niet meer toelaatbaar zijn.

Voorbeelden van een juiste houding

117

Mobiliteit Slimmer werken

Tip 93

Let op mobiliteit van cliënten

standaardonderdeel van het preventiebeleid

Alert zijn op de mobiliteit van cliënten als

Een van de beste mogelijkheden om de fysieke belasting binnen veilige grenzen te brengen, is om cliënten te stimuleren actief te zijn en te blijven. Daarvoor moet je alert zijn op de conditie en mobiliteit van cliënten. Vooral bij ouderen gaan spierkracht en uithoudingsvermogen snel achteruit als zij weinig bewegen. Eenmaal verloren mobiliteit is vaak moeilijk te herstellen. Onderzoek laat zien dat ouderen bij verminderde mobiliteit eerst hun gedrag aanpassen en dan pas hulp vragen of gebruikmaken van hulpmiddelen. Wijkgedrag

Ouderen komen bijvoorbeeld minder vaak van hun kamer, slaan het douchen over of drinken minder om maar niet te vaak naar het toilet te gaan. We noemen dit wijkgedrag. Dit gedrag wordt soms te laat opgemerkt. Goed letten op de mobiliteit moet dus een standaardonderdeel van het preventiebeleid zijn. Meer informatie

In het werkboek Hoe hulpmiddelen helpen vind je uitleg en een stappenplan hoe je dit onderdeel van het preventiebeleid invoert. In het onderstaande onderzoek vind je meer achtergrondinformatie over mobiliteit van ouderen. •

Welke hulpmiddelen helpen, Knibbe N.E., Knibbe J.J. Sectorfondsen Zorg en Welzijn, Utrecht, 1998.

•

Kleine hulpmiddelen: hulp voor bewoners en zorgverleners? Knibbe J.J., Hulshof N.A., Stoop A.P., Friele R.D. NIVEL, Utrecht, 1998. Bovenstaande publicaties zijn te verkrijgen bij het Arbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl.

118

Tijdgebrek Tip 94

Slimmer werken

Omgaan met tijdgebrek Steeds meer zorgverleners ervaren een toenemende werkdruk. Vooral in de ‘ochtendspits’ is er vaak sprake van tijdgebrek en een gehaast gevoel. Het gebruiken van hulpmiddelen kan er dan wel eens bij inschieten...

Het gebruik van de tillift kost geen tijd maar bespaart juist tijd Baden buiten de ‘ochtendspits’

In veel instellingen bestaat een (on)geschreven wet om alle cliënten vóór een bepaalde tijd uit bed te hebben. Vaak worden de cliënten daarom ’s morgens gewassen, gedoucht of gebaad. Zaken die best veel tijd kosten. Je kunt je afvragen of dat allemaal tijdens die ochtendspits moet. Steeds meer instellingen zien bijvoorbeeld het baden als iets therapeutisch of gewoon ‘leuk’ en nemen er daarom ’s middags ruimer de tijd voor. Vergeet de zelfredzaamheid van de cliënt niet

Eén van de eerste dingen die er in de haast gemakkelijk bij inschiet, is de cliënt de gelegenheid te geven zelf mee te helpen bij de zorghandelingen. De cliënt blijft dan passief, werkt niet mee of zelfs tegen. Op korte termijn moet je daarom onnodig veel hulp verlenen. Op de lange termijn zullen spierfuncties en coördinatie afnemen. Daardoor worden de zorgtaken steeds zwaarder en neemt de werkdruk uiteindelijk toe. Benader de cliënt daarom op een manier die zijn zelfredzaamheid stimuleert. Dit komt ook je eigen gezondheid ten goede. Maak op teamniveau afspraken over deze manier van benaderen en leg deze protocollair vast in het zorgplan. Tillift bij tijdgebrek wél gebruiken

Ook kan de werkdruk er toe leiden dat je de tillift laat staan en maar weer ‘even vlug’ manueel tilt, vaak samen met een collega. Toch is dat niet sneller. Je moet immers eerst een collega vinden die niet altijd op dezelfde kamer aan het werk is en bezig is met andere zaken. De tijd telt dus eigenlijk dubbel. Uit onderzoek blijkt dat zorgverleners ervaren dat het gebruiken van een tillift juist tijdwinst oplevert.

119

Zwangerschap Slimmer werken

Tip 95

Rug extra kwetsbaar

tijdens zwangerschap

In de wet staat dat als je zwanger bent, je geen werk mag verrichten dat een te grote krachtsinspanning vereist of een gevaar voor de gezondheid oplevert. Normen voor fysieke belasting tijdens zwangerschap zijn erg belangrijk, omdat je juist dan extra risico loopt op rugklachten: je rug is tijdens de zwangerschap erg kwetsbaar.

Tijdens de zwangerschap en tot drie maanden daarna mogen vrouwen niet frequent tillen of dragen Tijdens de zwangerschap is je rug extra kwetsbaar. De banden die je rug beschermen, worden slapper, onder andere onder invloed van hormonen. Daarnaast neemt de belasting toe bij tillen en dragen. Het lichaamszwaartepunt komt namelijk (steeds) meer naar voren. Dat is voor je rug ongunstig. Belasting neemt toe

Ook verandert er tijdens het werk het één en ander. Omdat je buik (steeds meer) in de weg zit, werk en til je steeds verder van je lichaam af. Daardoor heeft je rug het zwaarder te verduren. Of het nu gaat om tillen of om statische belasting: het moment van overbelasting bereik je tijdens de zwangerschap sneller. Niet meer dan vijf kilo

Als je zwanger bent, mag je volgens de wet geen arbeid verrichten die een te grote krachtsinspanning vereist of een gevaar voor je gezondheid oplevert. De arbeidsinspectie legt dit als volgt uit: tijdens de zwangerschap en de eerste drie maanden na de bevalling mag je niet worden verplicht vaker dan één keer per uur meer dan vijf kilo te tillen of te dragen. Voor meer incidentele activiteiten geldt dat vrouwen in deze periode niet verplicht kunnen worden meer dan tien kilo te tillen of te dragen.

120

Manoeuvreren Tip 96

Slimmer werken

Normen voor manoeuvreren Naast de normen voor tillen (tip 83) en statische belasting (tip 92) zijn er ook normen voor het duwen, trekken en manoeuvreren. Je kunt denken aan activiteiten als het rijden met een brancard of rolstoel of het verplaatsen van een cliënt in bed waarbij je ook een duw- of trekbeweging maakt.

De zes vragen voor een veilig ‘karren maar’ De praktijkrichtlijn voor duwen en trekken is: niet meer trekken dan 25 kilo met twee handen (maximaal vijftien kilo per hand). Wanneer de kracht vooral vanuit je vingers komt is het maximum vijf kilo. Checklist

Normen bij het manoeuvreren van rollend materiaal zijn afgeleid van de normen bij duwen en trekken. Als je globaal wilt beoordelen of het manoeuvreren met de kar, tillift et cetera nog toelaatbaar is, beantwoord dan de volgende zes vragen. Als je alle vragen met ‘ja’ kunt beantwoorden valt de benodigde kracht in de meeste gevallen in de veilige zone. De ‘zes karvragen’ 1 2 3 4 5 6

Heeft het object goede en soepel lopende wielen? Hebben de wielen een doorsnede van twaalf centimeter of groter? Is het totaalgewicht van het object kleiner dan 300 kilo? Kun je overal over gladde en horizontale vloeren rijden? Ontbreken drempels op de hele transportweg? Heeft het object handvatten of goede duwplaatsen op een juiste (instelbare) hoogte? De juiste hoogte verschilt per individu maar ligt voor duwen meestal tussen de 100 en 150 cm en voor trekken iets lager.

Rijregels

Ook al kun je alle vragen met ‘ja’ beantwoorden, houd je dan wel aan de zes rijregels (tip 70).

121

Voorkom RSI Slimmer werken

Tip 97

Voorkom RSI Veel mensen zijn sceptisch over de aandoening Repetitive Strain Injury (RSI). We kunnen er echter niet meer omheen. Uit onderzoek van het CBS bleek dat ruim twintig procent van de werkenden in Nederland RSI-klachten heeft door intensief pc-gebruik. Ook in de zorg, waar veel met de computer gewerkt wordt, komen RSI-klachten voor. RSI kan leiden tot langdurig verzuim en zelfs arbeidsongeschiktheid. Reden om RSI te voorkomen.

RSI-klachten kunnen zo ernstig worden dat je continu pijn hebt RSI heeft te maken met het vaak herhalen van dezelfde beweging, bijvoorbeeld klikken met de muis of typen, maar ook met een slechte werkhouding (geen goed afgesteld beeldscherm), onvoldoende pauzes (micropauzes) en werkdruk. Wees alert op de beginklachten, zoals pijn in hand, pols, arm, nek of schouders. Niet alleen pijn, denk ook aan tintelingen, kramp, krachtverlies of een stijf gevoel in de ledematen. In dit stadium is er vaak nog wat aan te doen. Je kunt je werkplek laten beoordelen, andere hulpmiddelen gebruiken zoals armsteunen of een andere muis, of je gedrag aanpassen door bijvoorbeeld geregeld kleine pauzes te nemen of met je andere hand de muis te hanteren. Als RSI de kans krijgt zich verder te ontwikkelen, kan het leiden tot continue pijn en opgezwollen ledematen die dood aanvoelen. In dat stadium is de weg terug erg moeilijk en is langdurige, gespecialiseerde behandeling noodzakelijk. Neem dus geregeld een korte pauze (micropauze). Er is ook speciale software die je waarschuwt als je te lang achter je scherm zit. Het is natuurlijk ook heel belangrijk dat je goed zit en dat stoel, tafel en monitor voor jou op de juiste hoogte zijn ingesteld. Maar het gaat niet alleen om je werkhouding en de afwisseling. Ook de werkdruk en werkinhoud kunnen van invloed zijn op het ontstaan van klachten. Kijk voor meer informatie op www.stoprsi.nl of www.bbzfnv.nl.

122

Volgens NDT Tip 98

Houding en beweging

Slimmer werken

volgens NDT

werkt en niet alleen tijdens de therapie of behandeling

Het is belangrijk dat je consequent volgens het NDT-concept

Volgens het NDT-concept (Neuro Developmental Treatment) kan een goede begeleiding bij centraal neurologische aandoeningen (bijvoorbeeld een halfzijdige verlamming) het herstel bespoedigen, achteruitgang vertragen of comfort verhogen voor de cliënt. Door geleid bewegen, correctie van afwijkende houdings- en bewegingspatronen en toepassing van bepaalde handgrepen wordt geprobeerd de neurologische cliënt te leren weer zo normaal mogelijk te bewegen. Het NDT-concept gaat ervan uit dat je voor het bewegen of het instandhouden van een houding een bepaalde spierspanning nodig hebt. Deze mag niet te hoog en niet te laag zijn. NDT leert je de technieken waarmee je een te hoge spanning van spieren kunt afremmen of een te lage spanning kunt verhogen. Grenzen fysieke belasting

Het is belangrijk dat je als zorgverlener consequent volgens het NDT-concept werkt en niet alleen tijdens de therapie of de behandeling. Een cliënt is namelijk 24 uur per dag bezig met houding en beweging (slaap- en zithouding, ADL- en HDL-activiteiten). Denk bij het hanteren van de NDT-technieken aan de grenzen voor fysieke belasting. Niet alle NDT-handleidingen en instructies houden daar rekening mee. Ga dat zorgvuldig na en bespreek eventuele twijfels met je collega’s als er voor een bepaalde techniek is gekozen. De Tilschijf kan je erbij helpen (zie tip 5).

Een cliënt is 24 uur per dag bezig met houding en beweging

123

Index

Index A - L

A

De nummers achter de trefwoorden zijn de tipnummers

Aankleden (76) Aankleedtafel (39)

D

Decubitus, handelen bij (41) Douchen (47, 48)

Aanpassen werkhoogte (36)

Douchen, doorstroombegrenzer (48)

Aantrekken steunkousen (59)

Drempelproblemen signaleren (65)

Actieve tillift(en) (22, 27, 63, 82)

Drempels (65)

ADL (52) Agressie, voorkomen van (79) Agressie, omgaan met (79, 80)

E

Elektrisch bedienbare apparatuur (28) EMCG-cliënten (81)

Apparatuur, elektrisch bedienbare (28) Apparatuur, manueel bedienbare (28) Arbodienst (16) Auto, transfer in (55) Automatisch manoeuvreren (tip 33)

B

Baby’s baden (50)

Ergonomische vraagstukken (16)

F G

Fowler-instelling (tip 69) Functionele normen voor tillen (10) Gehandicapte kinderen, zwemmen met (35) Glijdoppen (34)

Baby’s voeden (51)

Glijmateriaal (34, 36, 52, 58, 63, 69, 73, 77, 97)

Babywasemmer (50)

Glijplank (63, 97)

Bad (57)

Glijrol (73)

Badborstels (57) Badlift (35) Bed, draaien in (41)

H

Haptonomisch verplaatsen (68) Hoofdbronnen fysieke belasting (09)

Bed, verplaatsen in (58, 69, 84)

Hoofdsteun, elektrisch bedienbare (76)

Bed, verzorging op (73)

Hoog-laag bed (tip 46, 60)

Bed, hulp bij zitten in (62)

Hulpmiddelen, training in gebruik van (12)

Bed, aankleden op (56)

Hulpmiddelen, onderhoud (21)

Bedcriteria (42)

Hulpmiddelen, selecteren van (9)

Bedden, veiligheid (42) Beenamputatie, transfer van cliënten met een (97) BeleidsSpiegel (9)

I

Bepalen tilnormen (83) Beperken tilbelasting (44) Bewegingsprotocol (1) Bewustwording tilproblematiek (7, 18) Boven je macht tillen (38)

C

Incontinentiemateriaal (61) Incontinentiesysteem (89) Inrichting werkruimte (20)

J K

Juk van de tillift (27, 29) Karvragen (96) Kinderen, hulpmiddelen bij tillen van (40)

Cd-rom ‘Verplaatsing met Zorg’ (14)

Kinderen, tillen van (40)

Chronische rugklachten (91)

Kindertillift (40)

Classificatiesystemen (22)

Kleding omhooghouden, hulpmiddelen bij (54)

Cliënten met spasmes, verplaatsen van (81)

Kleding, aangepaste (76)

Cliënten, verplaatsen van te zware (32) Cliënten met een beenamputatie, transfer van (97) Cliënten separeren (80)

L

Leveranciers van hulpmiddelen (23) Loopbegeleiding (37)

Condoomlaken (52)

Loopbeugels, verrijdbare (25)

124

Index M

Manoeuvreren met behulp van elektromotor (tip 33) Manoeuvreren, normen voor (96)

Index M - T

R

Renovatie, rekening houden met werkruimte (20, 24, 65) Rijregels (70)

Manoeuvreren (30, 33,70, 96)

RSI voorkomen (97)

Manoeuvreren, automatisch (33)

RSI-klachten (97)

Manueel bedienbare apparatuur (28)

Rugboekje (4)

Meubilair, aanschaf van nieuw (64)

Rugklachten, chronische (91)

Minikrukje (tip 46)

RugRadar (8)

Mobiliteit cliënten stimuleren (93) Mobiliteit cliënten bepalen (22) Mobiliteitsbeleid (12)

S

Schoonmaken (57) Selecteren van tilliften (27)

Mobiliteitsklassensysteem (22)

Selecteren van leveranciers van hulpmiddelen (23)

Mobiliteitsplan (82)

Selecteren van hulpmiddelen (9) Separeren van cliënten (80)

N

Natillen (tip 67)

Snoezelen (44)

NDT-technieken (98)

Sorteren van wondgaas (71)

Nieuwbouw, rekening houden met werkruimte (20, 24, 65)

Spasmes, omgaan met (81)

NIOSH-methode (78)

Sporten (85)

NIOSH-normen (5)

Stabeugels, verrijdbare (25)

Normen fysieke belasting (10)

Stasteun (tip 49)

Normen voor statische belasting (92)

Statische belasting, normen voor (92)

Normen voor manoeuvreren (96)

Statische belasting (6, 8, 9, 42, 92) Statische belasting meten (6)

O

Objecten, tillen van (78)

Statische belasting verminderen (42)

Onderhoud van hulpmiddelen (21)

Statman (6, 92)

Opstaan, begeleiden bij (25)

Steeklaken (52)

Opstaan, ondersteunen bij (66)

Steppen (43)

Oudere medewerkers, tillen door (90)

Steunkousen uittrekken (60)

Overledenen, tillen van (36)

Steunkousen aantrekken (59)

Overledenen, verzorgen van (36)

Stimuleren van zelfredzaamheid (45, 76, 82, 88, 94) Stimuleren mobiliteit cliënten (93)

P

Papegaai (62, 73, 76)

Stoel (64)

Passieve tillift(en) (22, 27, 63)

Stoel, opstaan uit (66)

Passiviteiten van het Dagelijkse Leven (PDL) (12, 52, 76)

Stoelcarrier (34)

Patslide (36)

Stoelen, verplaatsen van (34)

Pictogrammen (2)

Systeem, incontinentie- (89)

Plafondlift (30, 38)

Systeem, mobiliteitsklassen- (22)

Plafondliften (27)

Systeem, plafondlift- (36)

Plafondliftsysteem (36)

Systeem, classificatie- (22)

Plafondsysteem (30)

Systeem, plafond- (30)

Plukpak (61) Praktijkrichtlijnen (10) Preventiebeleid (7, 8, 11, 15, 18, 22, 93) Probleem Gestuurd Oplossen (PGO) (7, 12, 18)

125

Index

Index T - Z

T

De nummers achter de trefwoorden zijn de tipnummers

Tijdgebrek, omgaan met (94) Tilbelasting beperken (44)

V

V-blad Fysieke Belasting (10) Val, tillen na een (75)

Tilbeleid (5, 11, 13,18,)

Val, begeleiden van een (74)

Tilcommissie (15)

Vallen voorkomen (74)

Tilhulpmiddelen (23)

Veilig werken (1, 20)

Tiljuk (36)

Veiligheid van bedden (42)

Tillen, functionele normen (10)

Verbinden (46)

Tillen na een val (75)

Verbouwing, rekening houden met werkruimte (24)

Tillen van objecten (78)

Verdroogrondes (89)

Tillen tijdens zwangerschap (95)

Verschonen, verminderen van fysieke belasting bij (89)

Tillift selecteren (26,27)

Video ‘Een tillift thuis’ (19)

Tillift, juiste gebruik van (3)

Voeden van baby’s (51)

Tillift, alternatieven voor (45)

Voedingskussen (51)

Tillift thuis, video (19)

Voorsorteren (77)

Tillift, actief (22, 27, 63, 82) Tillift (17, 22, 29, 31, 67, 75, 82, 84, 94) Tillift, criteria voor geschiktheid (26)

W

Werkdruk, omgaan met (94) Werkhoogte aanpassen (36)

Tillift, passief (22, 27, 63)

WerkPlekCheck (7)

Tilnaslagwerken (3)

Werkruimte (20, 24)

Tilnormen bepalen (83)

Werkruimte inrichten (20)

Tilproblematiek, andere benadering (tip 84)

Wijkgedrag (93)

Tilprotocol (1,2, 3, 8, 25)

Wisselligging geven (41, 52)

Tilprotocollen, voorbeelden van (1)

Wondgaas, sorteren van (71)

Tilschijf (5, 9, 83, 98) Tilspecialisten (1, 12,15) Tiltechnieken (2, 3, 85)

Z

Zelfredzaamheid, stimuleren van (45, 76, 82, 88, 94) Zijwaarts verplaatsen (77)

Tilthermometer (8, 9)

Zitten (64)

Tilvaardigheden, training in (12)

Zorgplan (3)

Toiletgang, begeleiden bij (54)

Zwangerschap, tillen tijdens (95)

Toiletlift (72)

Zware cliënten, verplaatsen van te (32)

Touwladder (45, 62, 76)

Zwemmen met gehandicapte kinderen (35)

Training in tilvaardigheden (12) Training, kiezen voor de juiste (12) Training in gebruik van hulpmiddelen (12) Transferplank (45) Transfertechnieken (3, 14)

U

Uitkleden cliënten (76) Uittrekken steunkousen (60) Uittreksok (60)

126

Meer informatie

Met dank aan

•

Een deel van de pictogrammen (tip 2) is op diskette te

Voor de fotografie in deze catalogus hebben we gebruik

bestellen bij Corpus, telefoon (0900) 225 52 67.

kunnen maken van materiaal of de ruimte van de volgende instellingen en bedrijven:

•

•

•

De Tilschijf (tip 5) en de StatMan (tip 6) zijn verkrijgbaar

•

Arion International, Heerlen

bij Corpus te Amsterdam, telefoon (0900) 225 52 67.

•

Arjo Nederland, Tiel

•

Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen

Meer informatie over de elektromotor (tip 33) en de

•

Dentramar International, Waalwijk

stoelcarrier (tip 34): Lopital Nederland,

•

Het Westerhonk, Monster

telefoon (013) 523 93 00 (www.lopital.nl).

•

Juliana Kinderziekenhuis, Den Haag

•

Medeco, Oud Beijerland

•

Nationaal Centrum Paardrijden voor Gehandicapten,

Informatie over het Rigor-tiljuk© (tip 36) is verkrijgbaar bij Staal Instruments te Helmond, telefoon (0492) 47 24 26.

•

•

•

Arnhem •

Parnassia (behandelcentrum ouderen), Den Haag

Een opvouwbaar krukje, de Little Support (tip 46), is

•

Rode Kruis Ziekenhuis, Den Haag

verkrijgbaar bij Arion, telefoon (0800) 621 31 41.

•

Sophia Revalidatiecentrum, Den Haag

•

Stichting Zonnehof, Naaldwijk

Meer informatie over stasteunen (tip 49) is verkrijgbaar

•

Thuiszorg Delft, Rotterdam

bij Dentramar International, telefoon (0416) 65 02 50.

•

’t Tilcentrum, Nunspeet

•

Varitex, Haarlem

Steunkousen aan- en uittrekken (tip 59 en 60):

•

Verpleeghuis Schildershoek, Den Haag

- Arion International, telefoon (0800) 621 31 41

•

Verpleeghuis Zuyderwaert, Heerhugowaard

- Varitex, telefoon (023) 531 93 17

•

Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede

- Medi, telefoon 0921/912-0 (Bayreuth: www.medi.de) •

Het plukpak (tip 61) is verkrijgbaar bij Medeco, telefoon (0186) 63 44 02.

Raadpleeg voor onafhankelijke productinformatie het iRv (kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap). Het centrum beschikt

•

Voor flexibele drempels (tip 65) kun je terecht bij

over informatie welke leveranciers welke hulpmiddelen leveren.

Mipolam, Koeweistraat 10A, 4181 CP Waardenburg,

Telefoon (045) 523 76 00 of www.revalidatiehandicap.nl

telefoon (0418) 65 29 65. •

De Aerolet (tip 72) is verkrijgbaar bij ’t Tilcentrum, telefoon (0341) 25 70 04

•

Meer informatie over tilliften:

-

’t Tilcentrum, telefoon (0341) 25 70 04

-

Arjo Nederland, telefoon (0344) 640 800

-

Lopital Nederland, telefoon (013) 523 93 00

-

Medibol Medical Products [email protected]

-

United Care, Amersfoort, telefoon (033) 465 36 11

127

Overzicht publicaties en instrumenten fysieke belasting per branche Bestelwijze: fax (030) 273 97 77, e-mail [email protected] of www.arbozw.nl Vermeld altijd duidelijk voor welke branche je het product nodig hebt!

I

Richtlijnen uitgangspunten

Publicatie / instrument per branche

ZH

V&V

GHZ

GGZ

TZ

Praktijkrichtlijnen/regels

BB

✗

✗

✗

BB

IO

✗ ✗

✗

PreventieWijzer Tilprotocollen in de thuiszorg

BB

II

Doelgroep

✗

Analyse-Instrumenten


Doelgroep

ZH

V&V

GHZ

GGZ

TZ

BeleidsSpiegel

BB

TilThermometer

BB

✗ ✗ ✗

✗ ✗

BB

✗ ✗ ✗

✗ ✗

RugRadar / RisicoRadar

✗ ✗ ✗

IO

IO

Doelgroep

ZH

V&V

GHZ

GGZ

TZ

Werkpakket fysieke belasting

BB

✗ ✗ ✗ ✗ ✗

✗ ✗ ✗ ✗ ✗

✗

BB

✗ ✗ ✗ ✗ ✗

✗

AktieBlok

III

Instrumenten ter ondersteuning bij de aanpak


Tilschijf

BB / Z

StatMan

BB / Z

PreGo! (zorg)

BB / Z

Catalogus Hulpmiddelen

BB / Z

WerkPlekCheck (zorg)

BB / Z

IV

IO

✗ ✗ ✗

✗ ✗ ✗

✗

✗

IO

✗

✗

✗

Instrumenten ter ondersteuning bij voorlichting training aan medewerkers

Publicatie / instrument per branche Rugboekje (zorg) Rugboekje niet-cliënt gebonden functies Praktijkrichtlijnen in beweging (video)

Doelgroep

ZH

V&V

GHZ

GGZ

TZ

Z

✗ IO

✗ ✗

✗ ✗ ✗ ✗

✗ ✗

✗

OD

1

Z

Praktijkrichtlijnen in beweging (cd-rom/website)

OD / Z

Tillen tot je groen ziet (video en handleiding)

OD / Z

Spellen thuiszorg-huishoudelijke zorg en zorgverlening

OD / Z

Een tillift thuis (video en brochure)

OD / Z

2

✗ ✗ ✗

Verklaring afkortingen: BB:

Betrokken bij Beleid

V&V: Verpleeg- en Verzorgingshuizen

Z:

Zorgverleners

GHZ: Gehandicaptenzorg

OD: Ondersteunende Diensten

GGZ: Geestelijke Gezondheidszorg

IO:

ZH:

TH:

Ziekenhuizen

1: Een rugboekje speciaal afgestemd op de ziekenhuizen is in ontwikkeling.

In Ontwikkeling

2: Er is ook een rugboekje dat speciaal is afgestemd op het werk in de gehandicaptenzorg

Thuiszorg

128

PreGo! Tips om fysieke belasting te verminderen Versie Zorg

Recommend Documents