KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2015, nummer 2

KNNV afdeling Apeldoorn

DE VIER JAARGETIJDEN

Jaargang 2015, nummer 2

INHOUD

Voorwoord

3

Programma 2e kwartaal 2015

4

KNNV Natuurboeken Informatie

6

Gewestelijke excursie Hoog Buurlo en Radio Kootwijk 9 mei 2015

7

Het Waterschap bepaalt ons landschap

8

Als knoppen zich openen

9

Nieuwe vondst, een studie op zich

10

Herstel van de Eendrachtspreng

11

De ooievaar

14

Hoe hebben planten de winter overleefd?

16

Spinnen

17 ----------

Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn

21

Ledenmutaties

22

Bijlage bij de KNNV boeken informatie

22

Bijlage bij de OUDE BOEKEN SERVICE

24

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per email bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober).

Ontwerp en foto’s voorpagina: Nina de Vries UITERSTE INLEVERDATUM KOPIJ 2015 – nr. 3: 1 juni 2015

2

De Vier Jaargetijden 2015-2

Voorwoord Ineke de Vries Het voorjaar hangt nu toch echt in de lucht. 's Morgens word ik wakker met de zang van onze heggenmus, en de knoppen aan bomen en struiken groeien zichtbaar. In dit lentenummer van De Vier Jaargetijden schrijft Yvonne Zwakker over die knoppen. En Miep Verwoerd legt uit hoe planten het weer hebben klaargespeeld om de winter door te komen. Een echte lentebode is de ooievaar niet meer, maar het stukje van Klaske de Jong, over ooievaars, is zeker lenteachtig. Van een andere orde is de vondst van twee voor Nederland nieuwe paddenstoelensoorten waar Hannie Wijers over schrijft. Om uitsluitsel te krijgen stuurde zij zelfs materiaal op naar Bratislava. Met recht is zij trots op haar vondsten! Nog veel meer valt er te lezen in dit nummer van De Vier Jaargetijden, allemaal zeer de moeite waard. Intussen is het bestuur druk bezig met de voorbereiding van de Algemene Ledenvergadering op 31 maart. Een voorzitter wordt nog steeds node gemist. Met enkele leden zijn het afgelopen jaar gesprekken gevoerd. Op 9 en 11 april zal samen met het IVN de uitgestelde weidevogelcursus worden gegeven. Hij staat in het teken van balts en nestgedrag. Aanmelden is nog mogelijk. Met het IVN worden momenteel ook de mogelijkheden verkend om in 2016 opnieuw een Natuurdag te organiseren. Wie er voor voelt om te helpen met de voorbereiding kan zich nu al aanmelden bij het bestuur. Een laatste punt waaraan in dit nummer aandacht wordt besteed zijn de Waterschapsverkiezingen, die tegelijk met de verkiezingen voor de Provinciale Staten op 18 maart worden gehouden. Het Waterschap bepaalt mede ons landschap en welke beslissingen er over onze natuur worden genomen. Zeker ook lezen dus dat stukje.

Lidy, bedankt Ruim 5 jaar geleden kwam Lidy Kraamer Martijn helpen om de redactie van De Vier Jaargetijden te versterken. Met enthousiasme heeft Lidy zich van deze taak gekweten en geholpen De Vier Jaargetijden te maken tot wat het nu is. Een idee hier, een idee daar, een porretje links en recht om de leden aan te zetten tot het schrijven van een stukje voor ons blad. Mijn inziens is dat goed gelukt. Helaas heeft Lidy om diverse redenen besloten haar taak over te dragen. Gelukkig bood Jannie Aalders aan die voort te zetten. Lidy: bedankt voor je inzet! Jannie: welkom in de redactie! Joke Tammen

3


Programma 2e kwartaal 2015 Voor alle excursies geldt: raadpleeg de website http://www.knnv.nl/agenda/310 of informeer bij de werkgroepcoördinator, in het bijzonder leden die deel willen nemen aan een activiteit van een werkgroep waar ze geen lid van zijn. Voor de excursies van de Insectenwerkgroep geldt dat pas op het laatste moment wordt besloten of deze doorgaan en naar welke bestemming. Zie daarvoor de website.

datum za 4 of zo 5 april

activiteit Plwg. Excursie Geelsterren zoeken

di 7 april

Vwg. Werkgroepavond. "Vogelgeluiden: herkennen van op elkaar lijkende soorten" door Jan den Held Minicursus Weidevogels Vwg. Excursie De Groene Jonker

do 9 april za 11 april za 11 of 18 april ma 13 april

ma 20 april

di 21 april za 18 april za 25 april

Iwg. Werkgroepavond Vwg. Wandeling De Poll Vwg. Excursie Zwillbrock

ma 27 april

Pawg. Excursie Leemputten Staverden Pawg. Werkgroepavond Plwg. Excursie Cortenoever Vwg. Werkgroepavond. "Vogel-inventarisaties" door Paul Vermeulen Gewestelijke excursie in omgeving Radio Kootwijk

di 28 april zo 3 mei di 5 mei

za 9 mei

Aanmelden via website IVN Vertrektijd en -plaats nog te bepalen. Zie website of informeer bij coördinator Alleen voor deelnemers minicursus (zie 9 april)

Excursie cursus Weidevogels Pawg. Excursie Revebos/strand Dronten 1e avond Vlindercursus Wg S&B, Schoonmaakactie Koningsbeek Wg S&B, Excursie Houtbeek

di 14 april do 16 april

toelichting Of het doorgaat, op welke datum en hoe laat hangt af van bloei en weer. Zie website of informeer bij coördinator 20.00 uur De Groene Hoven, Koninginnelaan 280

ma 11 mei

Pawg. Excursie Leusveld, Hall

ma 11 mei di 12 mei

Wg S&B, Werkgroepavond Plwg. Inventarisatie Koningsbeek

ma 18 mei

Wg. S&B Excursie Schalterberg

di 19 mei za 23 mei

Iwg, Werkgroepavond Plwg. Excursie Kienveen

10.00 uur verzamelen nabij de Abbert op de hoek Stobbenweg-Drontermeerdijk Aanmelden via website IVN 13.30 uur verzamelen Termaaden 66, Apeldoorn; opgave verplicht bij Ruud Lorwa, 055 5788844 13.30 uur vertrek per auto van Valkenberglaan 59, Apeldoorn; opgave verplicht bij Jan Folbert, 055 3561877 19.30 uur Torricellistraat 2-26 6.30 uur vertrek Meubelboulevard Vertrektijd en -plaats nog te bepalen. Zie website of informeer bij coördinator 10.00 verzamelen parkeerplaats bij de ingang van het terrein aan de Garderenseweg 19.30 uur Torricellistraat 2-26 9.30 uur vertrek Meubelboulevard 20.00 uur. De Groene Hoven, Koninginnelaan 280

8.45 uur verzamelen parkeerplaats bij de Garage, Radioweg 3, Radio Kootwijk. Opgave verplicht, zie nadere informatie blz. 7 13.30 vertrek kasteel ’t Leusveld, Rhienderensestraat 22, Hall 20.00 uur Torricellistraat 2-26 19.00 uur vertrek Café De Hamer, Zwolseweg 275 Wenum-Wiesel Verzamelen parkeerplaats Loenense waterval. Vertrektijd nog te bepalen. Zie website of informeer bij coördinator 19.30 uur Torricellistraat 2-26 9.30 uur vertrek Meubelboulevard

4


di 26 mei zo 30 mei di 2 juni di 9 juni za 13 juni di 16 juni ma 22 juni ma 22 juni di 23 juni

Pawg. Excursie Begraafplaats Heidehof, Ugchelen Vwg. Wandeling Hoog Buurlo

13.30 verzamelen op de parkeerplaats aan de Engelanderholt, Ugchelen 5.30 uur vertrek Carpoolplaats Europaweg/Hoog Buurloseweg, Apeldoorn 21.30 uur vertrek Kwantumhal, Europaweg

Vwg. Nachtzwaluwen tellen Kootwijkerzand Vwg. Avondexcursie Kootwijkerzand Plwg. Excursie Boelekeerlspad bij Halle Iwg. Werkgroepavond Wg S&B, Excursie Wisselseveen

19.30 uur vertrek Kwantum, Europaweg 9.00 uur vertrek Meubelboulevard 20.00 uur De Groene Hoven, Koninginnelaan 280 13.30 uur vertrek. Vertrekplaats nog te bepalen. Zie website of informeer bij coördinator. 13.30 uur verzamelen Parkeerplaats Begraafplaats Soerenseweg. 18.30 uur vertrek Kwantumhal, Europaweg

Pawg. Excursie Sprengenbos Apeldoorn Plwg. Excursie akkers Oud Reemst, Otterlo

ROEKOE Alternatieve therapieën Kunnen gevaarlijk zijn, want zie je: Mijn vrouw heeft van het duivenvoer van De zonderlinge Dokter Moerman Je reinste opvliegers gekregen En is vervolgens opgestegen Dat zal je roep ik uitentreuren Met Dokter Vogel niet gebeuren! (Ivo de Wijs)

Heb je iets bijzonders waargenomen? Een weinig bekend natuurgebied in onze omgeving bezocht? Of wil je je mening geven over iets wat met de natuur of onze afdeling te maken heeft? Schrijf dan eens een stukje daarover in De Vier Jaargetijden. Je kopij is van harte welkom!

5


KNNV natuurboeken informatie Joke Tammen Met deze rubriek houden wij u op de hoogte van de meest recente publicaties van de KNNV Uitgeverij. Voor een totaal overzicht van alle KNNV uigaven is het beslist de moeite waard om eens op de website www.knnvuitgeverij.nl rond te neuzen. Hieronder een overzicht van de boeken die we in Apeldoorn op dit moment in voorraad hebben. UIT VOORRAAD LEVERBAAR:  Zakgids Vogels van Nederland. Ledenprijs € 11,65  Herkenningskaart Vogels van Nederland. Ledenprijs: € 4,45  Herkenningskaart (wilde) Dieren in de tuin. Ledenprijs:€ 4,45  Herkenningskaart Wildplukken. Ledenprijs:€ 4,45 UIT VOORRAAD LEVERBAAR UIT DE SERIE “IN BEELD”:  Bijna de gehele serie in voorraad. Ledenprijs actieprijs € 3,00 per boekje zolang de voorraad strekt ! Deze leuke boekjes komen niet meer in de herdruk ! NIEUWE UITGAVEN EN AKTIES VAN DE KNNV UITGEVERIJ:  Minigids Dieren en planten van Scandinavië. Auteur: Ger Meesters Ledenprijs: € 5,35  Natuur aan huis. Auteur: Hans Peeters Ledenprijs: € 26,95  Handleiding veldonderzoek Roofvogels. Auteur: Rob G. OUDE BOEKEN SERVICE Bijlsma: Ledenprijs: € 13,45  Stickerboek minuscule Zoek en vind… het kleine Wat doet u met die mooie maar wellicht oude natuurboeken die u niet meer leest? beestje. Doeboek vanaf 4 jaar. Zonde om ze weg te gooien. De OUDE Ledenprijs: € 13,45 BOEKEN SERVICE helpt je om een  Veldgids Amfibieën en Reptielen. Auteur: Ton Stumpel KNNV-lid te vinden die jouw mooie boeken wil overnemen. en Henk Strijbosch. Ledenprijs:€ 31,45

Uitgaven te bestellen via tel: 055 3664087 of mail: [email protected]      

Levering boeken voor de ledenprijs. U betaalt geen verzend- of administratiekosten. Uw bestelling wordt in Apeldoorn gratis thuis afgeleverd. Zodra de boeken binnen zijn krijgt u bericht over de bezorging (of ophalen van de boeken). Betaling contant, pas bij aflevering. (op verzoek per bank) De KNNV afdeling Apeldoorn wordt er ook nog financieel sterker van.

Het kan gebeuren dat bestelde boeken enige levertijd hebben, dit is afhankelijk van hoeveel boeken er op de bestellijst staan om weer een bestelling te kunnen plaatsen. Advies: bestel ruim op tijd.

Wil je boeken aanbieden? Neem contact op met Jan Kerseboom, tel. 055-5338323 of mail [email protected]. Overleg met hem wanneer de boeken bij hem gebracht kunnen worden. Hij maakt een lijst van alle titels en bepaalt de prijs. Tijdens lezingen en op natuurmarkten, waar wij als afdeling aan meedoen, worden de boeken aangeboden. De opbrengst is voor onze eigen afdeling. Wil je boeken overnemen? In de bijlage achterin dit nummer staat een lijst van beschikbare boeken. Maak je keuze en neem contact op met Jan. Maak met hem een afspraak om het boek te bekijken en op te halen. Wat gebeurt er met de onverkoopbare boeken? Wanneer de boeken binnen 1 jaar niet verkocht zijn dan worden ze afgestaan aan de landelijke KNNV. Zij verkopen dan onze overgebleven boeken en de opbrengst is voor de landelijke KNNV.

Te koop: een monoculair microscoop met 3 e oculairs, uit te breiden met een 4 ; inclusief opbergkist met toebehoren. Niet veel gebruikt. Prijs nader overeen te komen. Bellen met E. van Bruggen, Piet Heinstraat 19, 7311 HR Apeldoorn. Telefoon: 06-50946740

6


Gewestelijke excursie Hoog Buurlo en Radio Kootwijk 9 mei 2015 Op zaterdag 9 mei 2015 organiseert de afdeling Apeldoorn de Gewestelijke excursiedag voor de KNNV-afdelingen Zwolle, Epe-Heerde, Noordwesthoek, Noordwest Veluwe, Lelystad, Deventer en Apeldoorn. De dag wordt ingevuld met een bezoek aan het buurtschap Hoog Buurlo en Radio Kootwijk. Hoog Buurlo is een mooi voorbeeld van een karakteristiek oud veluws cultuurlandschap. Het bestaat uit oude boerenerven met daaromheen kleinschalige, extensief bewerkte landbouwgronden, beschut door struwelen, heggen en wallen van o.a. eikenhakhout en dit alles liggend tussen uitgestrekte heidevelden, zandverstuivingen en bossen. Omroep Gelderland over Hoog Buurlo: https://www.youtube.com/watch?v=O0hPaHk9Epw In de directe omgeving ligt het voormalige complex Radio Kootwijk. Het terrein en de gebouwen worden beheerd door Staatsbosbeheer. Het hoofdgebouw is enige tijd geleden gerestaureerd en Staatsbosbeheer geeft rondleidingen in dit gebouw. Geschiedenis Radio Kootwijk: https://www.youtube.com/watch?v=r3QF-oRi9J4 Onder voorbehoud ziet het dagprogramma er als volgt uit: 8:45 uur verzamelen op de parkeerplaats van café De Garage Radio Kootwijk, adres: Radioweg 3, 7348 BG Radio Kootwijk. café De Garage: https://www.youtube.com/watch?v=4lQJ2vSxYEI 9:00-9:45 uur rondleiding in het hoofdgebouw van Radio Kootwijk door een gids van SBB: entree € 7,50 p.p. De rondleiding is vrijwillig en de entreeprijs dient eenieder zelf te betalen. 10:00 uur keuze uit 3 begeleide wandelingen: - wandeling in de omgeving van Hoog Buurlo, grootschalig heidelandschap, gericht op vogels, vegetatie en landschap; 4 à 5 uur - wandeling door het buurtschap Hoog Buurlo, gericht op cultuurhistorie; 2 à 3 uur - wandeling Kootwijker stuifzand 2-3 uur; gericht op landschap en geomorfologie (stuifzandontwikkeling); 2 à 3 uur. - Tijdens de wandelingen zal worden gepauzeerd voor koffie/lunch; dit betekent dat eenieder zelf dient te zorgen voor koffie/thee/frisdrank en picknicklunch. - Voor de wandelingen zijn wandelschoenen nodig. - Niet vergeten mee te nemen een verrekijker en/of fototoestel. - Na afloop van de wandelingen kan ieder zijns weegs gaan; in het café De Garage is er mogelijkheid tot verpozing. Als je meewilt met deze excursie, dan graag uiterlijk 20 april 2015 aanmelden bij Ineke Klaver ([email protected] of telefoon 055 - 541 21 07).

Als je meewilt met de rondleiding in het hoofdgebouw van Radio Kootwijk, wil je dat dan bij de aanmelding opgeven. SBB kan dan voor voldoende gidsen zorgen. De keuze voor de wandeling kun je 's morgens ter plekke maken.

7


Het Waterschap bepaalt ons landschap Op woensdag 18 maart zijn er verkiezingen voor de Provinciale Staten. En tegelijkertijd voor het Waterschapsbestuur. Je hebt twee stempassen ontvangen en mag op het stembureau twee keer je stem uitbrengen. Het Waterschap Vallei en Veluwe beheert ons regionale watersysteem en heeft daarmee een belangrijke invloed op het landschap. Het gaat onder meer om dijken en uiterwaarden, het kwetsbare systeem van sprengen en beken, afvoer van regen- en rioolwater, en lokale waterberging. Het Waterschap bepaalt ook de budgetten. Door bij de Waterschapsverkiezingen je stem uit te brengen heb je invloed op de keuzes die hierbij gemaakt moeten worden. De werkgroep Sprengen en Beken van KNNV Afdeling Apeldoorn vraagt graag je aandacht voor de lijst "Water Natuurlijk". Deze lijst is in 2008 opgericht door Natuurmonumenten, de provinciale milieufederaties en Sportvisserij Nederland. De lijst vindt brede steun bij organisaties die vergelijkbare doelen nastreven, en werkt nauw samen met Vogelbescherming, Vlinderstichting, Ravon, Zoogdiervereniging, IVN, KNNV, Wandelnet, de 12 landschappen, Nederlandse Onderwatersportbond en erfgoedvereniging Heemschut. Zo stelt de lijst zich voor: Water Natuurlijk is een bijzondere waterschapspartij. We hebben geen politieke kleur. Wat ons bindt is passie voor landschap, natuur, cultuurhistorie, sportvisserij en genieten op en rond het water. Daarvoor zetten we ons al jaren in; binnen en buiten het bestuur van Waterschap Vallei en Veluwe . Want onze natuur kan schoon water goed gebruiken. En duurzaamheid is helaas nog niet bij iedereen vanzelfsprekend. Daarom zetten wij ons actief in voor schoon water en de natuur. Wij hopen dat je kiest voor groen met hart voor blauw. http://www.waternatuurlijk.nl/verkiezingen/ Water? Natuurlijk veilig! We bereiden stad en land voor op klimaatverandering, want we zijn er ook voor toekomstige generaties. Water? Natuurlijk mooi! We geven natuur in het water de ruimte en we koesteren ons mooie landschap met zijn watergebonden erfgoed. Water? Natuurlijk genieten! We zorgen voor schoon water, een gezonde visstand en toegankelijke oevers om te spelevaren, wandelen en te vissen. Water? Natuurlijk betaalbaar! We zoeken actief naar nieuwe technieken: efficiënter, goedkoper en beter voor het milieu. Water? Natuurlijk samen! We stimuleren en helpen inwoners en bedrijven met wateractiviteiten in hun eigen omgeving. Het water is tenslotte van ons allemaal.

Aan de Waterschapsverkiezingen Vallei en Veluwe doen zes politieke partijen mee: PvdA, VVD, CDA, SGP, CU en 50plus, en drie onafhankelijke lijsten: "Water Natuurlijk", "AWP Vallei en Veluwe" en "Lokaal Waterbeheer". Algemene informatie over de verkiezingen van Waterschap Vallei en Veluwe: http://www.vallei-veluwe.nl/bestuur-0/verkiezingen-0/ Hoe werkt het Waterschapsbestuur: https://www.youtube.com/watch?v=zVtaxxMFlYM Op www.kieskompas.nl kun je ook voor de lokale Waterschapsverkiezingen terecht.

8


Als knoppen zich openen Yvonne Zwikker Vanaf mijn plek achter de pc heb ik zicht op de kogelronde zwellende knoppen van een iep. In het begin van de winter zijn de knoppen pukkeltjes, langzamerhand worden het pareltjes, die aan beide zijde langs de takken zitten. Je ziet ze zwellen. In de kogelronde knoppen zit de bloesem. In de iets meer langwerpige knoppen zitten de bladeren. Als de knoppen dikker worden en er ruimte tussen de schubben ontstaat, komen allerlei mezen acrobatische toeren uithalen om te inspecteren of er iets van hun gading is. De verpakkingsindustrie heeft vast inspiratie bij de knoppen in de natuur opgedaan. Ze zijn hermetisch verpakt in schubben. Soms heeft een knop één schub, soms wel 17 zoals bij de paardenkastanje. Zo zijn er ook knoppen met gewimperde schubben of kleverige knoppen, waar de bijen hun voordeel mee doen. Ze schrapen de propolis van de knoppen en kitten er de kieren mee, zodat de larven tochtvrij op kunnen groeien. Er zijn ook bladeren zonder verpakking . Zij zijn dan soms sterk behaard en zitten met een soort antivries. Hoe ze ook verpakt zijn ze doorstaan heftige vorst, ijzel, sneeuw, regen en meer vervuilende neerslag. Het blad is in de zomer aangemaakt als er voldoende energie voor handen is. In het voorjaar zou dat niet lukken. Nu zit alles startklaar opgerold of opgevouwen afhankelijk van de soort. Iedere plant heeft zijn eigen biologische klok en loopt op de voor die plant meest geschikte tijd uit. Lichtintensiteit en warmte spelen daarbij een rol, vandaar dat weersinvloeden het uitlopen weken kunnen vervroegen of verlaten. Wat de iep betreft: de bloemen komen uit voor het blad zich ontvouwd. Bloemen die sterk ondergewaardeerd zijn. Je ziet ze helaas zelden van dichtbij, want ze zitten meestal hoog. Na de bloei vormen zich de iepenzaden die in trosjes aan de takken zitten. Het lijkt wel op een tweede bloei als je niet beter wist. De kleur is eerst fris groen later geelbruin, een flinterdun fiche met in het midden het zaad. In een jaar waarin veel zaad geproduceerd wordt kunnen straten onder iepen een bruingele waas krijgen. Knoppen zijn boeiend om van dichtbij te bekijken en kunnen houvast geven om bomen op naam te brengen dit geldt uiteraard voor alle planten. Wie kent niet de robuuste kleverige knoppen van de paardenkastanje. Of de markante dofzwarte knoppen van de es. De knoppen van de linde geven de boom een warme rode gloed en die van de els zorgen voor een paarse waas. Knoppen zijn plezierig om te onderzoeken want ze vliegen, zwemmen of lopen niet weg. En ieder jaar weer speelt dit wonder zich af. En om te volgen wat er eerst komt: de bloem of het blad, en vervolgens de vorming van de vruchten, is iets dat nooit verveelt.

(Foto’s: Yvonne Zwikker (iepenknoppen, -bloemen en –vrucht), Ruud Knol (iepenzaden))

9


Nieuwe vondst, een studie op zich Hannie Wijers Begin november, op een mooie zaterdag, bedacht ik dat ik nog wel op zoek wilde naar wasplaatjes. Al een paar jaar eerder had Jan Dieker me verteld dat deze ook te vinden zouden zijn op de begraafplaats in Zutphen. Nu bestaat deze begraafplaats uit twee delen, een algemeen en een katholiek gedeelte. Ik besloot Jan te bellen waar ik ongeveer moest wezen. Hij bood aan dat hij wel naar de begraafplaats kwam, het was toch mooi weer. Hij liet me de plek zien waar de Sikkelkoraalzwam stond, een aantal aardtongetjes en wasplaatjes. Op zeker moment waren we tussen de grafstenen aan het kijken en zagen vreemd gevormde aardtongetjes. De kleur was al bijzonder, niet zwart maar een bruine kleur. Jan peuterde er een aantal met het mesje uit. Vervolgens hebben we nog wat rondgekeken naar Aardsterren, champignons en een praatje met de beheerder en onze mini-excursie afgesloten met een bakkie leut bij Jan thuis. Nieuwsgierig als we beiden waren bij deze vondst hebben we dit direct onder de microscoop bekeken. Ik was voorbereid om langwerpige, bruine sporen te zien die bij aardtongen horen. Ik was erg verbaasd om totaal andere sporen te zien. MIcroscopische gegevens kreeg ik al snel door van Jan. Na overleg samen heb ik Kees Roobeek een mailtje met foto's gestuurd, of hij er naar wilde kijken. Kees kende deze soort niet en vroeg om materiaal, wat ik hem toestuurde. Kees dacht aan Microglossum fuscorubens . Ook had ik contact met Atte v/d Berg en heb hem ook materiaal toegestuurd. Atte dacht aan Microglossum olivaceum. Dat was een probleem: twee namen. Hoe nu verder. Via Ascofrance had ik wel eens een reactie gehad van Hans Otto Baral (Zotto), deze heeft kennis van ascomyceten. Ik besloot Baral een mailtje te sturen met foto's erbij gevoegd. Welnu het werd steeds lastiger, Baral opperde nog een derde mogelijkheid: Microglossum viride. Hij raadde me aan om Viktor Kucera (Bratislava) een mailtje te sturen met de vraag of hij wilde helpen, ik kreeg het email adres erbij. De heer Kucera reageerde al snel op mijn verzoek. Hij vond het lastig om van de foto af te zien om welke soort het zou kunnen gaan en vroeg ook om materiaal, een beetje ruime hoeveelheid. Inmiddels waren we zo ongeveer 2 weken verder. Dus weer naar Zutphen en hopen dat ze er nog staan. In eerste instantie sloeg de schrik me om het hart, ik kon ze niet meer vinden. Bijna had ik de moed opgegeven en vond ik ze toch nog. Een week later kreeg ik het antwoord van Kucera: Microglossum rufescens. Ik kreeg de toezegging dat hij er in de loop van het volgende halve jaar DNAonderzoek naar gaat doen. Een hele speurtocht maar met een mooi resultaat waar zowel Jan Dieker als ik erg trots op zijn. De tweede nieuwe vondst had ik 2 dagen eerder gedaan hoewel ik dat op dat moment niet wist. In Cortenoever is ivm de werkzaamheden van de verbreding van de rivier tijdens voorbereidende werkzaamheden een meidoornhaag versnipperd. Op een hoop houtsnippers vond ik een bundelzwam die ik niet thuis kon brengen. Bij het onderzoeken met de microscoop ontdekte ik dat de hoed ontdaan kon worden van een velletje.

10


Ik besloot contact op te nemen met Machiel Noordeloos met de vraag of hij hem na wilde kijken. Na het bekijken van foto’s kreeg ik het verzoek om materiaal op te sturen. Daarna werd mijn geduld aardig op de proef gesteld. Mede door ziekte van Machiel duurde het nog al een tijdje voor het antwoord kwam. Nog net in het oude jaar kwam het antwoord: Pholiota brunnescens. Ook dit was een nieuwe soort voor NL. Deze is oorspronkelijk beschreven uit Noord Amerika, waar hij wijd verspreid voorkomt. In Europa is de soort alleen bekend uit Groot Brittanië en Spanje. Op deze manier kun je soms weken zoet zijn voor je een soort op naam gekregen hebt, gelukkig met hulp van de kenners. (Foto’s: Hannie Wijers)

Herstel van de Eendrachtspreng Henk Weltje en Theo Kuipers Op 17 februari hebben Henk Weltje en Theo Kuipers namens de werkgroep Sprengen en Beken de informatieavond over de herinrichting van het brongebied van de Eendrachtspreng bezocht. Deze avond was door de dorpsraad Ugchelen met de gemeente Apeldoorn en het Waterschap Vallei en Veluwe georganiseerd en vond plaats in het dorpshuis Ugchelens Belang. De verwachtingen bij de organisatie waren niet erg hoog gespannen omdat bij een eerdere bijeenkomst in het stadhuis slechts enkele bezoekers waren komen opdagen. Tot hun stomme verbazing stroomde de ietwat kleine zaal bomvol tot er een kleine 130 mensen ingepropt zaten. Zijpanelen werden weggeschoven en stoelen aangevoerd. De cameraman van RTV Apeldoorn had de grootste moeite om mooie beelden te kunnen maken. Nog net op tijd kwam de verantwoordelijke wethouder Kruithof ook binnen en hij kreeg uiteraard een mooie plek vooraan. Harry Vos, de voorzitter van de dorpsraad, opende de bijeenkomst met de verzuchting “eindelijk !!! aan de slag” en liet de projectleider (Arnoud Nefkens) en de ontwerper (Theo Straatsma) van het plan snel aan het woord. Deze zijn ongeveer 4 jaar bezig geweest met de plannen, die zijn beschreven in het “Apeldoorns Waterplan 2005-2015 Werken aan water”. De hoofdpunten van het plan voor de herinrichting van het brongebied van de Eendrachtspreng zijn: 1. Herstel beeksysteem 2. Ruimte bieden aan water 3. Openstellen voor recreatie 4. Ecologie behouden / verbeteren 5. Geschiedenis van de sprengen beleefbaar maken Veel is er al gerealiseerd zoals o.a. het Grift project en de werkzaamheden aan de Driehuizerbeek en de Orderbeek. Soms zijn de plannen maar gedeeltelijk voltooid zoals dat van de Badhuisspreng waar de spreng er wel mooi bij ligt maar helaas niet binnen afzienbare tijd water zal voeren. (Een vervelende consequentie van de wateronttrekking vanaf de 60er jaren door Vitens). In Groningen is de bodemschat het gas en hier op de Veluwe is dat blijkbaar het water. In het geval van het Eendrachtspreng project is er stroomafwaarts ter hoogte van van Gelder al veel gebeurd maar deze informatieavond ging over het gebied ingesloten tussen de Laan van Westenenk, de Europaweg, de Ugchelse Grensweg en de Ugchelseweg.

11


Het brongebied van de Eendrachtspreng bestaat uit twee delen nl. het westelijke gelegen Wegener bos (fase 2) en het meer oostelijke gelegen Norel gebied (fase 1). Aangezien het Wegener bos nog niet in handen van de gemeente is, is dit plan nog niet uitvoerbaar. Fase 1 is dat echter wel. Er wordt daarom momenteel naar een aannemer gezocht voor de werkzaamheden in het Norel gebied en ook worden archeologie, vervuiling, flora en fauna in kaart gebracht. Er is inmiddels een hele lijst van te plannen activiteiten: - In maart 2015 wordt er met bomenkap begonnen om het bestaande bos uit te dunnen en ruimte voor de spreng en de wandelpaden mogelijk te maken. Dit punt riep al direct veel reacties op want er zal tussen de spreng en het bedrijventerrein van Norel niet veel bos over blijven. Toch is dat, ook volgens de dorpsraad, onontkoombaar. - Veel van de hekken om het gebied zullen verdwijnen en nieuwe hekken zullen bestaande tuinen van particulieren moeten gaan beschermen. - De historische sprengkoppen A en B zullen weer worden blootgelegd en er zal een nieuwe tijdelijke sprengkop worden gegraven om het gemis van de koppen uit het Wegener bos te compenseren. Of de sprengkoppen genoeg water zullen geven om de Eendrachtspreng ter hoogte van de Jachtlaan nog te zien stromen is echter hoogst onzeker. Het is simpel gezegd geen exacte wetenschap. Ook is er geen plan B. - Er zal veel vuil en puin moeten worden verwijderd en er is, volgens één van de aanwezigen, illegaal asbest gestort. - Verder zullen de historische kunstwerken geconserveerd worden. Hiermee worden vnl. de cascades (zie foto hieronder) bedoeld die tot doel hadden om extra zuurstof in het opgepompte water en zo ijzer uit het water te krijgen.

- Er wordt een wandelpad naast de spreng aangelegd met fraaie zitbanken, die “passen bij de sfeer van het natuurgebied”. Er werd ook een foto van een brug getoond, maar dat was meer een “Gamma” brug. Er werd daarom ook verzocht om er iets beters voor in de plaats te zetten.

12


- Er worden open plekken gerealiseerd om o.a. de ringslang weer in het gebied terug te krijgen. De aanwezigen kregen de gelegenheid om hun vragen te stellen en er waren diverse mensen met zorgen over de gevolgen voor hun directe omgeving. Ook was er een suggestie om een honden uitlaatplaats in het gebied aan te leggen. Een voorstel om het nieuwe park Goudvink te noemen was wat prematuur. Volgens velen was dat een gebied aan de andere kant van de Europaweg. Een van de aanwezigen stelde daarom schertsend voor om het gebied het Goospark te noemen naar het beeld in het bos tussen het Lukasziekenhuis en de Laan van Westenenk. De Dorpsraad zou dat beeld graag verplaatsen naar het te herstellen gebied. Helaas is de kunstenaar van mening dat Goos (ca. 4m hoog) eenzaam in het bos moet blijven staan………….. Ook waren er vragen over de reeën die nu in het gebied leven en hoe zij eventueel verplaatst zouden kunnen worden. Tijdens de discussies werd er ook regelmatig verwezen naar de noordelijk gelegen industrie. Daar word water gebruikt voor het produktieproces (Owens Corning) en voor koelwater (AFP). Dit lijkt een moeilijke factor te gaan worden voor de continuïteit van de watervoorziening. Ook heeft een van de fabrieken (Loparex) geweigerd om mee te werken met een volgend project aan de Eendrachtspreng waardoor nog steeds een groot gedeelte van de spreng langs de Ugchelseweg overkluist zal blijven. De reden is dat men bang is voor muggen uit de spreng en stof van het wandelpad. Dat zou het fabricageproces kunnen verstoren. Iets wat absoluut onmogelijk is omdat sprengen door hun stroming en hun zuivere water geen muggen genereren en de afstand tot het aan te leggen wandelpad te groot is om last te hebben van stof. Het was een boeiende avond en we hebben erna nog informeel met de medewerkers van de gemeente en het waterschap van gedachten kunnen wisselen over de rol van Vitens en de gevolgen voor de grondwaterstand. Vitens heeft weliswaar de ruimte om meer water te onttrekken maar gezien de kwetsbaarheid van dit gebied is dat ontraden. De conclusie zou moeten zijn dat er geen ruimte meer is voor extra wateronttrekking van de Veluwe voordat in elk geval alle sprengen, waaronder ook de Eendrachtspreng, “voldoende” water bevatten zonder simpelweg water rond te pompen. Ook onttrekking uit dieper gelegen lagen water, van soms duizenden jaren oud, zou niet moeten worden toegestaan. Oppompen is eenvoudig maar hoe lang duurt het voordat het weer is aangevuld? Niemand die dit nu weet.

13


De ooievaar Klaske de Jong Steeds vaker zie je tegenwoordig ooievaars in Nederland. Als kind zag ik ze nooit, behalve in een dierentuin. Toen ik in Epe kwam wonen zag ik mijn eerste ooievaar “in het wild” toen ik langs de IJssel fietste. Geweldig vond ik dat, als ervaring te vergelijken met hoe het voelt, als ik nu een ijsvogel zie. Tegenwoordig zie je regelmatig ooievaars, maar nu ik 2 dagen per week in Meppel werk, zie ik ze wel van heel dicht bij. Mijn werkkamer heeft nl uitzicht op 2 ooievaarsnesten, en verder zie ik ze ook in de verte in de weilanden bij het Reestdal lopen. Het is een imposant gezicht, als ik ze zie aankomen. En het geklepper is ook een geluid wat ik nog niet eerder meemaakte tijdens een spreekuur. Wat een verschil met toen ik in Enschede werkte, daar zat ik in een souterrain met uitzicht op een muur. Alleen jammer dat ik niet zelf even de ramen kan wassen, dan zou het uitzicht nog mooier zijn. Over de aantallen ooievaars in vroegere eeuwen zijn geen precieze gegevens bekend maar wel valt uit oude boeken op te maken dat de stand bijzonder goed geweest moet zijn. In 1913 werd voor het eerst een landelijke telling gehouden , er bleken toen nog 500 bewoonde nesten te zijn. In 1972 werden er nog 16 paren geteld. De oorzaken voor deze sterke achteruitgang moeten vooral gezocht worden in de grootschalige ruilverkaveling die in het midden van deze eeuw het uiterlijk van het platteland sterk veranderde.Vooral de sterke ontwatering van de eertijds vochtige graslanden en moeras en veengebieden heeft grote schade toegebracht. De sterke intensivering van de landbouw na de oorlog en het op grote schaal toepassen van bestrijdingsmiddelen alsmede de vele hoogspanningslijnen en gebruik van insecticiden in de trek en

14


overwinteringsgebieden versterkten de negatieve ontwikkelingen, zodat de neerwaartse spiraal niet te keren leek. Nu ligt de nadruk van het project op het herstel van de leefomgeving en niet meer op fokken en bijvoeren. In 2014 kwam het aantal broedparen uit op ruim 900. Daarnaast zijn er ook ooievaars, die het voorgaande jaar niet hebben gebroed, waardoor het totale aantal nog iets hoger ligt. In het algemeen gaan Nederlandse ooievaars op trek. Overwinteringsgebieden liggen in Zuid-Europa en WestAfrika. Dit weten we dankzij terugmeldingen van geringde ooievaars. Nederlandse ooievaars volgen dus de westelijke trekroute. Oost-Europese ooievaars volgen de oostelijk trekroute, via de Bosporus tot Oost- en zelfs Zuid-Afrika.Er is ook een overwinterende populatie in ons land. Ooievaars zijn namelijk behoorlijk opportunistisch. Ze zullen gebruik maken van makkelijk te vinden voedsel, bijvoorbeeld bij particulieren, in dierentuinen en bij ooievaarsstations. In zachte winters kunnen ooievaars zelf redelijk gemakkelijk voedsel bemachtigen. Er zijn ooievaars die in de zomer gebruik maken van plekken waar wordt bijgevoerd en toch op trek gaan. Er zijn er ook die in de broedperiode onafhankelijk zijn van bijvoeren en vervolgens in Nederland overwinteren. Er zijn zelfs ooievaars die het ene jaar wel op trek gaan en het andere jaar niet. Waar ooievaars de ′keus′ op baseren om wel of niet op trek te gaan, is niet bekend. Overigens zie je wel een afname van het aantal overwinteraars, in 2001 bedroeg dat ruim 50% van de broedvogels, nu is dat 35%. De eerstejaars jongen gaan overigens vrijwel allemaal op trek. Ik dacht altijd, dat ooievaars kikkers, maar ook jonge weidevogels op hun menu hadden staan en dat dus het toenemende aantal ooievaars een bedreiging vormde voor onze toch al zo op de tocht staande gruttopopulatie. Dit blijkt echter niet te kloppen. Ooievaars zoeken in het algemeen geen voedsel langs slootkanten maar lopen vele kilometers te zoeken in geschikte weilanden naar wormen, emelten , engerlingen, kevers en allerlei insecten. Vrijwel altijd hele kleine prooidieren waarbij het zelfs met een goede telescoop heel moeilijk is om te zien wat ze eten. Soms wordt er ook wel een muis gepakt. Dat maakt een ooievaar tot een hele andere vogel dan een reiger. De reiger is een vogel die vooral stil staat te wachten op een prooi. De reiger pakt dan ook vooral grotere prooien waarbij iedereen weet dat de reiger ook heel goed vissen kan vangen uit de sloot maar ook uit de tuinvijvers. Dat zal een ooievaar niet gauw doen. Op de website van de Vogelbescherming staat vermeld dat het menu van reigers o.a. bestaat uit: jonge vogels. Bij de ooievaars worden op de website van de Vogelbescherming geen jonge vogels genoemd als onderdeel van het menu, wel insecten, kleine zoogdieren en kikkers. Ik hoop dan ook dat ik dit voorjaar als ik het raam open heb staan, ook grutto’s te horen vanaf mijn werkplek in Meppel.

15


Hoe hebben planten de winter overleefd? Miep Verwoerd In deze periode kunnen we weer heerlijk genieten van de voorjaarsbloeiers, zoals wilde hyacint en speenkruid. Maar hoe komen planten heelhuids de winter door? We kunnen hierbij onderscheid maken tussen groenblijvende en afstervende planten. De groenblijvende planten kennen diverse mechanismen om weerstand te bieden aan de kou. Deze zijn er op gericht om ervoor te zorgen dat: - de hoeveelheid water in de plant in de winter zo gering mogelijk is, hetzij door reductie van het aantal water bevattende cellen, hetzij door reductie van het in de cellen aanwezige water, - het in de cellen aanwezige water niet bevriest. Zou het aanwezige water bevriezen dan zet dit uit en de ijskristallen doorbreken de celwanden. Loofbomen zorgen er voor dat zo min mogelijk water aanwezig is. In de herfst worden de in de bladeren aanwezige belangrijke stoffen, zoals het chlorofyl, naar de takken overgebracht en de bladeren met de water inhoudende cellen vallen af. Sommige planten onttrekken water aan hun cellen waardoor ze verdrogen. Bij groenblijvende heesters gaan daarom vaak de bladeren slap hangen. Rododendrons vertonen bij vorst bepaald geen frisse aanblik met hun wat verdroogde, hangende en iets omgekrulde bladeren.

Wilde hyacint

Speenkruid

Rododendron in de winter

Andere planten kunnen zetmeel in suikers omzetten en dit als antivries aan het celvocht toevoegen. Dat is de reden dat bijvoorbeeld over boerenkool, spruitjes en kool eerst de vorst moet zijn heengegaan, dat geeft een zoetere smaak. Afstervende planten hebben andere manieren om zich te handhaven. De eerder genoemde voorjaarsbloeiers overleven door hun voedselreserve ondergronds op te slaan. Dat kan gebeuren in allerlei soorten wortels, in langwerpige zoals pastinaak en schorseneer of in knolvormige zoals koolraap. Opslag kan ook plaatsvinden in een ondergrondse stengels, in de vorm van een bol (bv tulp, sneeuwklokje), een stengelknol (bv gladiool, krokus) of een wortelstok (bv varens, lelietje van dalen). Deze voedselopslagplaatsen worden dan ook veel voor menselijke consumptie gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn ui (bol), aardappel (stengelknol) en asperge (wortelstok). Een andere overlevingsstrategie wordt aangehangen door de eenjarige planten. Deze planten (bv klaproos, margriet) slaan geen reservevoedsel op, maar overleven via hun zaden. Dat wil niet zeggen

16


Sneeuwklokje

Bleke klaproos

dat hieruit elk jaar nieuwe planten ontstaan. Zaden kunnen, afhankelijk van de plantensoort, een kortere of langere levensduur, soms van vele jaren, bezitten. Tenslotte hebben we nog de tweejarige planten (bv vingerhoedskruid, madeliefje). Deze planten vormen in het eerste jaar een stengel, bladeren en wortels. Zij bloeien in het tweede jaar en produceren dan zaad en sterven in datzelfde jaar af. Al met al fysiologische kunststukjes van de planten om de winter door te komen. Deze periode is echter voorbij en nu breekt de tijd aan dat wilde planten weer in bloei komen en we er veel genoegen aan kunnen beleven. (foto’s Miep Verwoerd)

Spinnen Jeannette Hoek Een spin roept bij veel mensen angst of haat op, al gauw krijgen ze een veeg uit de pan. Vaak komt dit mede door onwetendheid over deze dieren. Vandaar dat ik u kennis wil laten maken met deze bijzondere beestjes en iets meer wil vertellen over hun levenswijze. Dit zal echter maar een klein deel zijn. Er is veel onderzoek gedaan naar de diverse soorten en hun levenswijze. Kortom te veel voor mij om in een paar zinnen te vertellen. Mocht u geïnteresseerd raken, dan zijn er diverse prachtige gidsen verschenen over spinnen.

Hooiwagen (Dicrannopalpus ramosus)

De klasse Arachnida bevat dieren met 4 paar poten. Ze hebben geen vleugels en geen voelsprieten of antennes. Het lichaam bestaat uit 2 delen, die bij hooiwagens tot 1 geheel zijn versmolten, net als bij teken en mijten. Er zijn 5 ordes die in Europa voorkomen, namelijk, hooiwagens, spinnen, schorpioenen, bastaardschorpioenen, teken en mijten. Toch zijn er bepaalde soorten teken en mijten die 3 paar poten hebben i.p.v. 4. Bij spinnen bestaat het lichaam uit 2 delen die verbonden zijn door een dun steeltje, die pedicel wordt genoemd. Het voorste deel de cephalothorax is hard en onbuigzaam. Het achterlijf noemt men het abdomen en is zacht en rekbaar, dat kan men goed zien bij de vrouwtjes net voor ze haar eitjes moet afzetten. Daarom moeten ze vervellen en dat doen ze zo’n 5 tot 10 keer. Tijdens zo’n vervelling zijn ze dan ook erg kwetsbaar, meestal zoeken ze een veilig plekje om dit te doen. In de heide kom je dan ook regelmatig zo’n spinnen velletje tegen.

17


Feeënlampje

Vervelling Driestreepspin (Mangora acalypha)

Spinnen maken per soort of familie hun eigen vorm/model van eicocon. De Agroeca-soorten (Lantaarnspin) klimmen in de heistruik naar boven om hun eihoopjes aan een steeltje aan de bovenste twijgjes op te hangen, tijdens een wandeling door de heide komt u ze regelmatig tegen, ook aan pijpestro langs het pad. Bij ons beter bekend als het “feeënlampje”. Dit feeënlampje wordt later helemaal bekleed met kleine zandkorreltjes en valt de cocon een stuk minder op. De Tijgerspin maakt een grotere urnvormige cocon, Zelothes(Kampoot-)soorten maken een koepelvormige cocon, meestal onder stenen of een stuk hout. Clubionidae (Struikzakspinnen) vouwen een blad dubbel en maken daarin hun cocon. Theridion pallens (Kleine boskogelspin) maakt een zeer klein eihoopje, een wit bolletje met uitsteeksels en bevestigt dit aan de onderkant van een blad, ik ben ze bijna altijd op blad van eik tegen gekomen.

Theridion pallens (Kleine boskogelspin)

Dit zijn maar een paar voorbeelden, maar ook de vorm van het web kan je meer vertellen over de soort. De Mijnspin maakt een diepe woonbuis in de grond en een deel boven de grond en bekleedt dit met allerlei materiaal zoals zand. Dit valt totaal niet op en als er een prooi over loopt dan wordt zij van binnen uit door de spin gepakt en in de buis naar binnen getrokken. Het gat wordt later weer netjes gedicht. Dictynidae (Kaardertjes) maken vaak webjes bovenin dode planten. Van Amaurobiidae (Nachtkaardespinnen) ziet men webben vaak rond gaten en spleten in muren, schuttingen en boomschors, een ronde opening met draden over de muur uitgesponnen. De wielwebben kennen we allemaal.

Wielweb gemaakt door Kruisspin (Araneus diadematus)

18


Tevens is de stand van de ogen een belangrijke hulp om ze al in de juiste familie te plaatsen. De meeste soorten hebben 8 enkelvoudige ogen maar een paar soorten hebben er zes. U kunt soms niet alle ogen zien, omdat ik de foto aan de voorzijde heb genomen, maar meestal zitten er opzij of bovenop het kopborststuk ook nog ogen zodat het er toch 8 in totaal zijn. U kunt goed de verschillen in stand van de ogen zien.

Springspinnen (Salticidae)

Krabspinnen (Thomisidae)

Wolfspinnen (Lycosidae)

Platte wielwebspin (Araneus umbraticus)

De voortplanting is ook een verhaal op zich. Het mannetje wordt vaak iets eerder volwassen dan de vrouwtjes. De vrouwtjes lokken de mannetjes d.m.v. feromonen. Heeft hij er een gevonden, dan is er eerst werk aan de winkel. Hij spint eerst een klein webje en produceert dan een druppeltje zaadvloeistof op dat webje. Dit neemt hij weer op met zijn verdikte palpen (ook wel “bokshandschoentjes” genoemd), die omgevormd zijn tot secundaire geslachtsorganen. Als mannetje moet je wel het juiste protocol volgen om vrouwlief te bekoren, anders kan het wel eens je laatste webje wezen wat je hebt gesponnen! Dat kan via visueel vertoon, maar ook feromonen, trillingen of tast. De gebruikte strategieën variëren van soort tot soort. Als alles goed is gegaan wordt de mannelijke palp gekoppeld aan de vrouwelijke epigyne, wat aan de onderzijde van het abdomen zit en vindt de eigenlijke bevruchting plaats. De mannetjes zijn op soort nauwkeurig te bepalen aan de hand van de palp.

Paring/bevruchting, mannetje bevestigt palp aan epigyne

19


Spinnen hebben ook vijanden, zoals andere insecten, een Hoornaar b.v. Ik was een Tijgerspin aan het fotograferen toen er ineens iets groots langs mijn hoofd zoemde en in het web dook, de spin eruit pakte en er mee wegvloog. Ik stond perplex. Maar ook andere spinnen, vogels, zoogdieren, reptielen en amfibieën lusten wel een spinnenhapje. Zo zijn er ook parasitaire wespen (Hymenoptera), die leggen (vraag me niet hoe) op de spin zelf een ei, meestal tussen de cephalothorax en het abdomen. Op die plek kan de spin er zelf niet bij om het eitje te verwijderen. De larve eet van de nog levende spin en als ze bijna volwassen is en moet verpoppen, zuigt ze het laatste beetje leven uit de spin, dit noemen ze ook wel de “big slurp”. Maar ook schimmels kunnen een fatale uitwerking hebben op spinnen.

Larve net tussen het kopborststuk en abdomen Door schimmel aangetaste spin

Ik hoop dat u nu met andere ogen naar spinnen gaat kijken, echt ze zijn mooi en hebben een bijzondere levenswijze. U hoeft er vaak niets eens de deur voor uit, in huis kunt u ook al wat soorten tegen komen of op de muren van uw huis en wat denkt u van uw eigen tuin. Bestudeer ze eens rustig met een kop koffie erbij, ik ben benieuwd naar uw bevindingen en u mag ze gerust naar mij toe mailen. Veel studie plezier!! (Jeannette Hoek, Insectenwerkgroep KNNV Apeldoorn, www.natuur-Hoek.nl) (Foto’s: Jeannette Hoek)

20


Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn Doel van de KNNV is het verbreiden van de kennis van de natuur in de ruimste zin van het woord en meewerken aan de bescherming van natuur en landschap door het voeren of steunen van acties die hierop gericht zijn. De afdeling Apeldoorn van de KNNV is opgericht op 16 december 1911. Afdeling Apeldoorn heeft een paddenstoelen-, planten-, insecten-, vogel- en een sprengen en bekenwerkgroep. Iedere werkgroep organiseert excursies en lezingen. Deze worden als regel in de algemene agenda opgenomen. Alle leden en huisgenootleden van de afdeling mogen aan deze activiteiten deelnemen. De werkgroepavonden zijn 1 x per maand op dinsdagavond. Voor tijdstip, plaats en over wat de groepen doen kunt u informatie krijgen bij onderstaande werkgroepcoördinatoren en op de afdelingswebsite: www.knnv.nl/apeldoorn. Locaties:

Gebouw ’t Hoefijzer, Torricellistraat 2-26, Apeldoorn (Kerschoten) Wijkcentrum De Groene Hoven, Koninginnelaan 280, Apeldoorn

Bestuur Voorzitter Secretaris Penningmeester Ledenadministrateur Activiteitencoördinator Lid Werkgroepcoördinatoren Insectenwerkgroep Paddenstoelenwerkgroep Plantenwerkgroep Vogelwerkgroep Werkgroep Sprengen en Beken

vacant Ineke de Vries Martijn Deinum Ineke Klaver Marchien van Looij Jan den Held

Koos Middelkamp vacant Marchien van Looij Rein van Putten Jan Folbert

Commissies en overige adressen Activiteitencommissie Marchien van Looij Andries Sjouke Miep Verwoerd Klaske de Jong Promotiecommissie Jan Kerseboom Evelien Schermer Frank de Vries De Vier Jaargetijden Joke Tammen Redactie Jan den Held Jannie Aalders Bezorging Els Kruijff

055-3552918 055-5214028 055-5412107 055-3550149 0575-517750

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3667693

[email protected]

055-3550149 055-5412454 055-3552918

[email protected] [email protected] [email protected]

055-3550149 0578-572640 055-5337328 0578-614190 055-5338323 055-5336273 055-3601640

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3664087 0575-517750 055-3664140 055-5417251

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

Contributie per jaar: € 32,00, huisgenootleden € 18,00 jeugdleden (jonger dan 25 jaar) € 15,00. Contributiereductie is mogelijk voor leden die gebruik kunnen maken van RegelRecht. Opgeven als lid van onze afdeling Apeldoorn bij Ineke Klaver, tel 055-5412107 of [email protected].

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per e-mail bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober). Betaling vóór 1 februari van het lopend jaar op IBAN rekeningnummer NL64INGB0000948886, ten name van KNNV, afd. Apeldoorn te Apeldoorn.

21


Ledenmutaties e

Nieuwe leden 1 kwartaal 2015: Dineke Aanstoot Minxi Berkhout Christine Heins (Vogelwerkgroep) Henk Weltje (Werkgroep Sprengen en Beken)

Bijlage bij de KNNV natuurboeken informatie Ontdek de mooiste natuur van Noorwegen, Zweden en Finland

 

Auteur: Ger Meesters Prijs: € 24,95 Scandinavië – Noorwegen, Zweden en Finland - kent een ongelooflijke rijkdom aan planten- en diersoorten die je elders in Europa nauwelijks te zien krijgt. ‘Wild ... Scandinavië’ brengt deze prachtige natuur nu binnen handbereik.

   

Toplocaties, o.a. Falsterbo, Öland, Varanger, Lofoten en Oulu Vogels, zoogdieren, orchideeën en andere noordse natuur Met tips voor onderweg Rijk geïllustreerd, boordevol tips en achtergrondinformatie Ruimte en rust vormen de grote aantrekkingskracht van de drie landen in het hoge Noorden. Hier zijn de grootste en meeste nationale parken van heel Europa te vinden waar de natuur nog in optima forma bewaard is gebleven. Deze natuurgids helpt je om al deze rijkdom zelf te ontdekken. EXTRA! MINIGIDS Dieren & planten van Scandinavië >> In deze bijgevoegde minigids vind je in een oogopslag 150 bijzondere soorten dieren en planten van Noorwegen, Zweden en Finland. Handig voor onderweg!

Auteur: Dirk Hilbers & Kees Woutersen Prijs: € 21,95 Wildernis - Ontdek de mooiste natuurgebieden van Europa Deel 1 van een serie Crossbill Guides over de Canarische eilanden. Deze nieuwe Crossbill Guide beslaat de twee Oostelijke Canarische eilanden Lanzarote en Fuerteventura. Met hun unieke eilandnatuur en -geologie en kleurrijke onderwaterwereld zijn het aantrekkelijke gebieden voor natuurreizigers en vogelaars. Anders dan de andere Kanarische eilanden hebben Lanzarote en Fuerteventura een indrukwekkend woestijnlandschap waar bijzondere planten en vogels als kraagtrappen en renvogels leven. De gids geeft gedetailleerde routebeschrijvingen (9 stuks) en een groot aantal sites en waarnemingstips. De gids beschrijft de beste plekken voor natuurwandelingen, vogels kijken, het vinden van vlinders, libellen en bloemen, geologische sites en snorkelplekken, en sites waar de unieke evolutionaire processen van eilanden zichtbaar zijn.

  

de enige reisgids die flora & fauna beschrijft wandelroutes, waarnemings- en observatietips achtergrondinformatie over landschap, ecologie en cultuurhistorie Deze natuurgids maakt deel uit van de succesvolle serie Crossbill Guides. - Engelstalige uitgave

22


ecologisch functioneren en beheer

 

Auteur: Edwin THM Peeters e.a. Prijs: € 29,95 Nederland is rijk aan sloten. Samen zijn ze maar liefst 300.000 kilometer lang. De sloten zijn onmisbaar voor de aan- en afvoer van water en vormen een geliefd onderdeel van ons karakteristieke polderlandschap. Allerlei natuurlijke processen spelen zich af in deze door de mens aangelegde wateren en ze herbergen ook nog eens tal van interessante planten en dieren. Toch zijn sloten altijd onderbelicht geweest in onderzoek en beleid. Je leest zelden iets over sloten en de meeste mensen weten er weinig van. Dit boek brengt daar verandering in. Het vertelt het verrassende verhaal van sloten en hun geschiedenis, hun rol in het Nederlandse landschap en de fysische, chemische en biologische processen die erin plaatsvinden. Ook beschrijft het de interactie tussen sloten en mensen: beleving en recreatie, degradatie en herstelmaatregelen, monitoring en beoordeling, en de toekomst van de Nederlandse sloten.

Een belangrijke informatiebron voor (water) beheerders, beleidsmakers en studenten. Het boek is rijk geïllustreerd met foto’s en schetsen.

500 soorten plaatjeszwammen en boleten

 

Auteur: Nico Dam en Thomas W. Kuyper Prijs: € 39,95

Paddestoelen herkennen & determineren Bevat gedetailleerde sleutels en honderden kleurenfoto’s gericht op herkenning thuis en in het veld. Hiermee kunnen ook beginners de soorten snel en betrouwbaar op naam brengen.

    

500 Nederlandse soorten plaatjeszwammen en boleten doeltreffend herkennen compacte soortbeschrijvingen: kenmerken, ecologie en verspreiding, gelijkende soorten toegankelijke determinatiesleutels en duidelijke kleurenfoto’s herkenning op basis van veldkenmerken tips voor het determineren, verzamelen en fotograferen.

Over de auteurs Nico Dam is fysicus en daarnaast al ruim 25 jaar fervent paddenstoelenkenner. Thomas W. Kuyper is hoogleraar aan Wageningen Universiteit, gespecialiseerd in paddenstoelen en schimmels.

23


Bijlage bij de OUDE BOEKEN SERVICE Lijst van beschikbare boeken 1

2 5

6

7

8

9

10 11

12

13

14 15

16

17

18

19

20 21 25

De 12 maanden van het jaar - Jan Nijkamp Welke planten en dieren kunnen in de verschillende maanden worden gezien (160 pagina's) € 1,50 Waterrijk - Midas Dekker en Jan den Hengst Flora en fauna van ons zoete water (160 pagina's) € 2,00 Holland in close-up - Kees Scherer en Evert Werkman Foto-tekstboek over Nederland in vier talen (160 pagina's) € 1,50 Wilde pracht Bloemlezing uit de flora van Zuid-Limburg, met schitterende foto's (87 pagina's) €1,00 Wilde bloemen - Teresa Farino Foto-encyclopedie van wilde bloemen (224 pagina's) € 3,00 Ongerept Indonesië - Tony en Jane Whitten / Gerald Cubitt De biologische diversiteit van Indonesië (208 pagina's) € 4,00 De tropische regenwouden - Rupert O. Matthews Flora en fauna van de boeiendste gebieden (192 pagina's) € 4,00 Dieren als bouwmeesters - Michael Lllaby Verbluffende prestaties van dieren (149 pagina's) € 4,00 De Veluwe natuurlijk! - Harm van de Veen en Ruud Lardinois Een herkansing en eerherstel voor onze natuur (128 pagina's) € 2,00 Dichter bij de Natuur / bos, heide en parklandschap - Van Ewijk Samenhang van alles wat leeft en sterft in de natuur. (128 pagina's) € 2,00 De voortplanting van bloemen - Bastiaan Meeuse & Sean Morris (155 pagina's) € 2,50 Vleesetende planten - Adrian Slack (207 pagina's) € 2,50 Langs 'sHeren wegen - Ton Kwinkelenberg Over wilde planten van hagen en ruigten, berm en slootkant, akkers en weiden. € 2,00 Wat is dat voor een boom? - A. Kosch & M.G.H. Ruys Tabel van het determineren van meer dan 300 soorten bomen/heesters. Prachtig antiquarisch boek uit 1939, in goede staat.€ 1,50 De wereld der planten deel 1 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Hogere planten (336 pagina's) € 2,50 De wereld der planten deel 2 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Hogere planten 2 (336 pagina's) € 2,50 De wereld der planten deel 3 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Lagere planten (391 pagina's) € 2,50 De 3 bovengenoemde delen samen € 5,00 Roofvogels - L. Tinbergen determineren / vliegbeelden (36 pagina's) € 0,50 Birds of the tropics - M.D. England Tropische vogels (96 pagina's) € 1,50 Bij de olifanten - Iain en Oria Douglas-Hamilton 50 jaar leven met een kudde van 450 olifanten (390 pagina's) € 3,00

27

28 29

30

33 35 36 37 38 39

40 41

42 43

45 46 47 48 49

50 51 52

53

55 56

24

Wiesenblumen und Ackerblumen - Helmut Freitag & Fritz Schwäble Akkerbloemen (256 pagina's) € 1,00 Muscheln am Meer - J. Arrecgros Schelpen € 0,50 Ons Suid-Afrikaanse Voëls - Dr.Austin Roberts Zuid-Afrikaanse vogels met 150 kleurplaatjes (er ontbreken er 38). Zeldzaam boek, 1941, compleet met alle plaatjes € 410,00 op internet. € 15,00 Ons Suid-Afrikaanse Nasionale Wildtuine - Kolonel Stevenson - Hamilton, oprichter van het Krugerpark Zuid-Afrikaanse wildparken met 100 kleurplaatjes compleet Schaars boek, 1940. € 20,00 Zien en ontdekken - Nijkamp/Kolvoort Zelf je eigen ontdekkingen noteren. € 0,50 Bijzondere bomen in Apeldoorn - IVN - Apeldoorn Fietstocht door Apeldoorn langs bijzondere bomen. € 0,50 150 jaar Hoendeloo - A. Hendriks & A.K. van Dijk De geschiedenis van Hoenderloo (132 pagina's) € 5,00 Wonderen van de bloemen - Dieneke van Raalte De wonderbaarlijke bloemenrijkdom (153 pagina's) € 2,50 Wonderen van de dierentaal - Jac. G, Constant Hoe communiseren dieren (155 pagina's) € 2,50 Wonderen van de voortplanting in de dierenwereld - W. van Stuijvenberg Hoe planten dieren zich voort (155 pagina's) € 2,50 Wonderen der zee - Frank de Graaf Zeeleven (176 pagina's) € 2,50 Wonderen der evolutie - Lincoln Barnett De ontwikkeling van het leven op aarde (215 pagina's) € 2,50 Wonderen der Wildernis - George Sherman Planten en dieren in de wildernis. € 2,50 Insekten - Jean Henri Fabre Het wonderbaarlijke insektenleven van de Provence (108 pagina's) € 1,00 Shell guide to East Africa birds - Peter Scott Vogels van Oost Afrika. € 0,50 Vlinders - U. Parenti Dagvlinders in kleur. € 1,00 Wie van vlinders houdt - drs. W. Landman Emmer vlindertuin. € 0,50 Natuurwijzer - VVV Terschelling Strand, duinen, bos, polder. Gratis De evolutie van planten en bloemen - Barry Thomas Evolutie van planten vanaf ruim 3 miljard jaar geleden (117 pagina's) € 2,00 Dierenleven in de woestijnen - John Cloudsley - Thompson Leven en overleven in de woestijn (96 pagina's) € 2,00 Ongerept China - John MacKinnon De biologische diverseteit van China (208 pagina's) € 4,00 Spectrum atlas van de Nederlandse Landschappen prof.dr. Mörzer Bruijns & R.J. Benthem Nederlandse landschappen in beeld (272 pagina's) € 3,00 Natuur milieu encyclopedie - o.a. Daan Kloeg Ruim 15 begrippen worden op deskundige manier behandeld (359 pagina's) € 2,00 Vogels overal - James Fisher & Roger Tory Peterson Vogels van de gehele wereld (192 pagina's) € 2,00 Vogels van Zuid-Amerika - A. Rutgers


Deel 1 van de Zuid-Amerikaanse vogels (167 pagina's) € 2,00 58 De wereld van het Wad - Ad Camaron & Tom van Ewijk Het leven op het wad. € 1,00 59 Bloemen in uw tuin - B.J. Galjaard Handleiding voor keuze en kweekwijze. € 0,50 60 Beschermde planten en dieren - ministerie van CRM Natuurbeschermingwed 1974. € 0,50 61 het Vogeljaar Jubileumnummer 75 jaar 'het vogeljaar'. € 0,50 62 Pictorial encyclopedia of forests - Jan Jeník Regenwouden en oerbossen met planten en dieren (495 pagina's) € 2,50 64 Paradies der wilden Vögel Ostafrika - Rolf Lachner Vogels van Oost-Afrika (376 PAGINA'S) € 2,00 65 Galapagos the flower of wildness deel 1, discovery (160 pagina's) € 2,00 66 Galapagos the flower of wildness deel 2, prospect (160 pagina's) € 1,00 68 Pflanzenreich der Tropen - Werner Grandjot Reisleider door de tropen (275 pagina's) € 1,50 70 Gli alberi d'Italia - Luigi Fenaroli Bomen van Italië. € 1,50 71 Butterflies of the world - Alexander B. Klots Dagvlinders van de wereld (157 pagina's) € 1,00 72 Bomen natuurgids - J. Bretaudeau 160 afbeeldingen in kleur van bomen. € 1,00 73 Flore du midi - Hervé Chaumeton Bloemen van Frankrijk (63 pagina;s) € 1,00 74 Orchideeën in kleur - H.J. van Pelt-Bunge Orchideeën kweken. € 0,50 75 Alpine plants at home Boekje uit 1908 over alpiene planten 1e serie no 20 (70 pagina's) € 2,00 76 Wild flower guide - R.S.R. Fitter Planten van Groot Brittanië en Ierland (256 pagina's) € 1,00 77 Lijst van plantenfamilies, geslachten en soorten - W. van Hulst 1982 uitgave KNNV Steenwijk. Gratis 79 De taal der insekten - Dorothy Hinshaw-Patent Hoe communiseren insecten (135 pagina's) € 1,00 80 Arent Thoe Boecop De geschiednis van Elburg. Gratis 84 Elseviers gids van tropische planten - W. Lötschert & G. Beese 323 sier- en gebruiksplanten in kleur (256 pagina's) € 2,50 86 Soogdiere van die Krugerwildtuin - Labuschagne & van der Merwe 144 zoogdieren in kleur (159 pagina's) € 1,50 87 Trees and shrubs of Greece - George Sfikas 400 afbeeldingen in kleur ( 213 pagina's) € 1,00 88 Het strand in kleur - Postma & Kleijn Wat spoelt eraan op het Noordzeestrand (112 pagina's) € 1,00 89 De Veluwe land van bos en hei - Fuschs & Simons Wetenswaardigheden over De Veluwe (232 pagina's) € 1,00 90 Vogels waanemen een mooie hobby - Henry Makowski Hoe neem je waar? Tellen enz. (190 pagina's) € 3,50 91 Tussen heuvels en rivier - Els Koopmans-Grommé & Henk Menke uitgave KNNV afd. Epe-Heerde

92

93

95

96

98 99 100 102

103 104 105 106 107

108 109 110 111 112 113

115 116 117 118 119 120 121 122

25

Bundeling van natuurstukjes in het Gelders Dagblad (108 pagina's) € 1,00 Ik zie, ik zie, wat jij ook kunt zien - J.A. Nijkamp Bundeling van natuurstukjes in dagblad Het Vaderland (80 pagina's) € 1,00 Ja Natuurlijk in vogelvlucht - Nico de Haan Vogel "top-tien" per leefgebied, gericht op het voorjaar (79 pagina's) € 1,00 Paddenstoelenboek - Cath. Cool & Dr. H.A.A. v.d. Lek Algemene inleiding deel 1; boek uit 1936 (272 pagina's) € 3,50 Kusten en riviermonden - Richard Barnes Planten en dieren en hun milieu in Noord & West Europa (224 pagina's) € 2,00 Waldblumen - Walter Rytz Bloemen uit het bos (65 pagina's) € 0,50 Weekdieren I - Kees Hana Slakken e.d. (132 pagina's) € 2,00 Bloemen - Michael Lohmann Kenmerken, verspreiding, bloeitijd (199 pagina's) € 1,50 Reiseführer durch das Pflanzenreich der Mittelmeerländer - Werner Grandjot Park- und Gartenpfanzen (222 pagina's) € 1,00 Flessetuinen - Evans & Pliner Minituintjes in glas (115 pagina's) € 1,00 Kleine paddestoelen atlas - H. Kleijn Veel soorten met uitklapkaart (25 pagina's) € 0,50 Alpenblumen farbige wunder - Paula Kohlhaupt Alpenbloemen met kleurenfoto's (256 pagina's) € 1,00 Vleesetende planten - Alfred Fessler € 1,00 Vögel - Peter Hayman Broedvogels, doortrekkers, wintergasten (192 pagina's) € 1,00 Birds & mammals of Crete - George Sfikas (96 pagina's) € 1,00 Taschenatlas der Schweizer Flora - Eduard Thommen Flora van Zwitserland (303 pagina's) € 1,00 Fifty sea shells from Herm Island - Jill S. Kendrick (36 pagina's) € 0,50 Tropische Planzen Afrikas - Walter A. Kremnitz (148 pagina's) € 1,50 The Coral Reef - Alfred Butterfield Koraalriffen (46 pagina's) € 0,50 Operatie neushoorn - R. Schenkel Over de bescherming van de Javaanse neushoorns (213 pagina's) € 1,50 Bomen in Europa (26 pagina's) € 0,50 Wijs zijn met de dieren - Hans Bouman & Jan P. Strijbos Gedichten over/op de Galápagos eilanden. € 1,00 The secret life of the flowers - Anne Ophelia Dowden Bestuiving van bloemen (46 pagina's) € 1,00 Ik kus de aarde - Hans Bouman Gedichten uit Afrika (71 pagina's) € 0,50 Europese Kusten - R. Fechter ezn Flora en fauna. € 2,00 Vögel und ihr Verhalten - John Sparks Vogels en hun gedragingen (160 pagina's) € 1,00 Bedreigde planten - Dr. D. Seidel Kleurengids van bedreigde planten (143 pagina's) € 1,00 Biologie voor iedereen deel II - Karl von Frisch deel II (182 pagina's) € 0,50


123 Biologie voor iedereen deel I - Karl von Frisch deel I (188 pagina's) € 0,50 124 Schul- und Exkursionsflora für die Schweiz - Binz/Becherer Schoolflora van Zwitserland (421 pagina's) € 1,00 125 Mosflora van Nederland - A.J.M. Garjeanne antiquarisch boekje uit 1901 € 5,00 127 De vogels in mijn tuin - Lot van den Akker Gedichtjes met tekeningen. € 0,50 128 Kosmos naaldbomenboek 1 - Th. H. Klinkspoor Naaldbomen (123 pagina's) € 1,00 128 Kosmos looofbomenboek 2 - Th. H. Klinkspoor Loofbomen (164 pagina's) € 1,00 129 Tuinbloemen - Kees Hana Handboek voor de tuinliefhebber (559 pagina's) € 1,50 130 Birds of East Africa - J.G. Williams & N. Arlott Veldgids van de vogels van Oost-Afrika. € 3,00 131 Vlinders - Paul Whalley Gids voor het herkennen van dagvlinders en rupsen (128 pagina's) € 1,00 132 De Nederlandse trekvlinders - B.J. Lempke Wat zijn trekvlinders? (151 pagina's) Een veel gevraagd boekje!! € 2,50 135 Südtirol und die Dolomiten in Farbe - Peter Ortner Reisleider voor natuurvrienden met 120 kleurenfoto's (136 pagina's) € 1,00

151 Dierenleven op de Eilanden - William H. Amos Het leven op geïsoleerde eilanden (230 pagina's) € 3,00 152 Dierenleven in de Rivieren - William H. Amos (228 pagina's) € 3,00 153 Dierenleven in het gebergte - Edward R. Ricciuti (229 pagina's) € 3,00 154 Sand rivers - Peter Matthiessen & Hugo van Lawick Afrikaanse zandvlakten (210 pagina's) € 3,00 155 The land and wildlife of South America - Marston Bates (200 pagina's) € 2,00 156 Leven aan een zijdendraad - Ernst Kullmann & Horst Stern De fascinerende wereld van de spinnen (302 pagina's) € 3,00 159 Ons Bomenland - Gait L. Berk Bomen zijn onmisbaar voor onze omgeving (176 pagina's) € 2,00 160 Nieuwe sleutel determineren Nederlandse Flora - Henk Eggelte Nederlandse Flora (243 pagina's) € 0,50 164 Nederlandsche dendrologie - Dr. D.K. Boom e Antiquarisch boek, 1 druk. De meest voorkomende soorten en varieteiten der gekweekte houtgewassen (357 pagina's) € 5,00

136 Flora des Südens - Schröter & Schimd Tessin und Oberitalien (167 pagina's) € 5,00 140 Stalking Birds with color camara - Arthur A. Allen Mooi fotoboek met tips hoe vogels te fotograferen (351 pagina's) € 2,00 141 Kevers in kleur - Franz Peter Möhres Mooi afgebeelde kevers (256 pagina's) € 1,00 144 Vlinders natuurgids - Áke Sandhall & Per Douwes Dag- en nachtvlinders met 124 kleurenfoto's (94 pagina's) € 1,50 145 Vlinders in woord en beeld - Dr. V.J. Stanék Vlinders van de gehele wereld (352 pagina's) € 3,50 146 Kijk op dieren - Hrgh B. Cott Een natuuronderzoeker in Afrika (224 pagina's) € 2,50 147 Overleven in de natuur - David Attenborough (320 pagina's) € 3,00 148 Plantenrijk - Wim Schroevers & Jan den Hengst Wilde planten in hun landschap (176 pagina's) € 2,00 149 Het Gelders Landschap 60 jaar bescherming van natuur en cultuur - Rien Snijders & Koos Dansen 60 jaar natuurbescherming (183 pagina's) € 2,50 150 Soorten van de habitatrichtlijn Europese natuur in Nederland. € 2,50

26


KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2015, nummer 2

Recommend Documents