KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2015, nummer 3

KNNV afdeling Apeldoorn

DE VIER JAARGETIJDEN

Jaargang 2015, nummer 3

INHOUD

Voorwoord

3

Programma 3e kwartaal 2015

4

KNNV Natuurboeken Informatie

5

In memoriam Dick van der Klis (1944-2015)

6

Eekhoorntjesbrood : paddenstoel van het jaar 2015

7

Paddenstoelen in een tuin

8

Genieten in mijn achtertuin…

9

Beekprikken tellen

11

Gewoon gras ... of een spoedcursus grassen determineren

11

Tellen voor de nieuwe vogelatlas

12

Gewestelijke excursie Kootwijk en Hoog Buurlo, 9 mei 2015

14

---------Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn

16

Ledenmutaties

17

Bijlage bij de KNNV boeken informatie

17

Bijlage bij de OUDE BOEKEN SERVICE

19

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per email bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober).

Ontwerp en foto’s voorpagina: Nina de Vries UITERSTE INLEVERDATUM KOPIJ 2015 – nr. 4: 1 september 2015

2

De Vier Jaargetijden 2015-3

Voorwoord Jan den Held

Twee ontwikkelingen doen zich voor. De eerste is dat het bestuur een naar zijn mening geschikte kandidaat voor het voorzitterschap heeft gevonden. Daarom zal op 2 september a.s. een Algemene Ledenvergadering worden gehouden met het doel dan de nieuwe voorzitter te kiezen. Nadere informatie hierover ontvang je enkele weken voor de vergadering. De tweede ontwikkeling is dat het samengaan van KNNV en IVN langzamerhand duidelijker vormen begint aan te nemen. In een ‘Contourennota’ opgesteld door een landelijke projectgroep van KNNV en IVN is te lezen welke doelen en uitgangspunten de nieuwe organisatie zou kunnen hebben en hoe het samengaan verwezenlijkt zou kunnen worden. Het bestuur wil graag weten hoe de leden hierover denken en stuurt daarom binnenkort de Contourennota aan ieder toe. Geef je mening! Per mail, in een persoonlijk gesprek of anderszins. Op de Ledenvergadering van 2 september zal het bestuur ook gelegenheid geven tot discussie over dit onderwerp.

Extra Algemene Ledenvergadering 2 september 2015, aanvang 20.00u De Groene Hoven, Koninginnelaan 280, Apeldoorn

Het doel van deze Algemene Ledenvergadering is het kiezen van een nieuwe voorzitter. Daarnaast is er gelegenheid tot discussie over het samengaan van KNNV en IVN, aan de hand van de Contourennota.

3


Programma 3e kwartaal 2015 Voor alle excursies geldt: raadpleeg de website http://www.knnv.nl/agenda/310 of informeer bij de werkgroepcoördinator, in het bijzonder leden die deel willen nemen aan een activiteit van een werkgroep waar ze geen lid van zijn. Voor de excursies van de Insectenwerkgroep geldt dat pas op het laatste moment wordt besloten of deze doorgaan en naar welke bestemming. Zie daarvoor de website.

datum za 11 juli ma 20 juli

ma 27 juli di 28 juli ma 10 aug ma 10 aug za 15 aug di 18 aug do 20 aug

ma 24 aug di 25 aug di 25 aug

activiteit Plwg. Dagexcursie Wisselse Veen bij Epe WgS&B. Wandelexcursie Wenumsebeek Pawg. Excursie De Kleiberg Plwg. Inventarisatie stadsblok, plaats nog nader te bepalen. Pawg. Excursie Bruggelen Eerbeek WgS&B. Werkgroepavond Plwg. Dagexcursie Empese en Tondense heide Iwg. Werkgroepavond WgS&B. Avond-fietsexcursie Orderbeek

toelichting 9.30 uur vertrek van parkeerterrein bij de Dekamarkt aan de Vlijtseweg, Apeldoorn 13.00 uur Café De Hamer Zwolseweg 275 hoek Wieselseweg 7345AA Wenum Wiesel Contactpersoon Ruud Lorwa 055-5788844 13.30 uur De Kleiberg, Apeldoorn Begin 19.00 uur 13.30 uur, vertrekplaats zie website 20.00 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn 9.30 uur vertrek Meubelboulevard 19.30 uur Torricellistraat 2-26 19.00 uur De Kleiberg, ter hoogte van de voormalige Politieacademie Contactpersoon André Hartgers 055-3663120 13.30 uur, vertrekplaats zie website 19.30 uur, Torricellistraat 2-26 18.30 uur vertrek Meubelboulevard

di 1 sep

Pawg. Excursie Woudhuis Pawg. Studieavond Vwg. Avondwandeling De Ossenwaard Vwg. Werkgroepavond

wo 2 sep

Algemene Ledenvergadering

20.00 uur De Groene Hoven

za 5 sep za 5 sep

Vwg. Excursie Plwg. Excursie; bestemming nog niet bekend Pawg. Excursie De Dassenberg

Vertrektijd nog te bepalen Raadpleeg website

ma 7 sep

di 8 sep di 15 sep za 19 sep ma 21 sep

Plwg. Werkgroepavond Iwg. Werkgroepavond Vwg. Wandeling De Poll WgS&B. Fietsexcursie Vaassense Sprengen

di 22 sep

Pawg. Studieavond

20.00 uur. De Groene Hoven, Koninginnelaan 280

13.30 uur Parkeerplaats aan de Amersfoortseweg ter hoogte van de afslag naar Uddel (vanuit Apeldoorn aan de linkerkant van de weg) 19.30 uur Torricellistraat 2-26 19.30 uur Torricellistraat 2-26 8.00 uur vertrek Meubelboulevard 13.30 uur Parkeerplaats bij kasteel Cannenburg te Vaassen Vooraf aanmelden bij contactpersoon Jan Folbert Tel: 055-3561877, e-mail: [email protected] 19.30 uur Torricellistraat 2-26

4


KNNV natuurboeken informatie Joke Tammen Met deze rubriek houden wij u op de hoogte van de meest recente publicaties van de KNNV Uitgeverij. Voor een totaal overzicht van alle KNNV uigaven is het beslist de moeite waard om eens op de website www.knnvuitgeverij.nl rond te neuzen. Hieronder een overzicht van de boeken die we in Apeldoorn op dit moment in voorraad hebben. UIT VOORRAAD LEVERBAAR:  Zakgids Vogels van Nederland. Ledenprijs € 11,65  Herkenningskaart Vogels van Nederland. Ledenprijs: € 4,45  Herkenningskaart (wilde) Dieren in de tuin. Ledenprijs:€ 4,45  Herkenningskaart Wildplukken. Ledenprijs:€ 4,45 UIT VOORRAAD LEVERBAAR UIT DE SERIE “IN BEELD”:  Bijna de gehele serie in voorraad. Ledenprijs actieprijs € 3,00 per boekje zolang de voorraad strekt ! Deze leuke boekjes komen niet meer in de herdruk ! NIEUWE UITGAVEN EN AKTIES VAN DE KNNV UITGEVERIJ:  Natuurgids Middellandse Zee: Auteur: Enric Ballesteros en Toni Liobet. Ledenprijs: € 17,95  De Bodemschat, voor kinderen 6+: Auteur:Judith van der Stelt. Ledenprijs: € 13,45  Vijver Sloot en Plas: Auteur: Marten Scheffer en Jan Cuppen. Verschijnt najaar 2015. Ledenprijs: € 22,45  Veldgids Exoten: Auteur: Rob Leewis ism Arjan Gittenberg. Ledenprijs: € 17,95 (was € 34,95)

Uitgaven te bestellen via tel: 055 3664087 of mail: [email protected]      

Levering boeken voor de ledenprijs. U betaalt geen verzend- of administratiekosten. Uw bestelling wordt in Apeldoorn gratis thuis afgeleverd. Zodra de boeken binnen zijn krijgt u bericht over de bezorging (of ophalen van de boeken). Betaling contant, pas bij aflevering. (op verzoek per bank) De KNNV afdeling Apeldoorn wordt er ook nog financieel sterker van.

Het kan gebeuren dat bestelde boeken enige levertijd hebben; dit is afhankelijk van hoeveel boeken er op de bestellijst staan om weer een bestelling te kunnen plaatsen. Advies: bestel ruim op tijd.

5

OUDE BOEKEN SERVICE Wat doet u met die mooie maar wellicht oude natuurboeken die u niet meer leest? Zonde om ze weg te gooien. De OUDE BOEKEN SERVICE helpt je om een KNNV-lid te vinden die jouw mooie boeken wil overnemen. Wil je boeken aanbieden? Neem contact op met Jan Kerseboom, tel. 055-5338323 of mail [email protected]. Overleg met hem wanneer de boeken bij hem gebracht kunnen worden. Hij maakt een lijst van alle titels en bepaalt de prijs. Tijdens lezingen en op natuurmarkten, waar wij als afdeling aan meedoen, worden de boeken aangeboden. De opbrengst is voor onze eigen afdeling. Wil je boeken overnemen? In de bijlage achterin dit nummer staat een lijst van beschikbare boeken. Maak je keuze en neem contact op met Jan. Maak met hem een afspraak om het boek te bekijken en op te halen. Wat gebeurt er met de onverkoopbare boeken? Wanneer de boeken binnen 1 jaar niet verkocht zijn dan worden ze afgestaan aan de landelijke KNNV. Zij verkopen dan onze overgebleven boeken en de opbrengst is voor de landelijke KNNV.


In memoriam Dick van der Klis (1944-2015) Ineke Klaver Dick was een man met uiteenlopende interesses. Van schaken tot volksdansen. Van natuur tot cultuur. En natuurlijk speciaal de literatuur. Als leraar Nederlands op de KSG hield hij alle literatuur goed bij. Wat hij deed, deed hij intensief. Elke week een avond schaken en soms een hele week. Elke week een avond volksdansen. Ook bestuurlijk was hij bij veel organisaties betrokken. Zo is hij bijna 12 jaar voorzitter geweest van volksdansvereniging AVIVA. Regelmatig gaf hij in CODA een lezing over een boek, dat in de actualiteit stond. Soms kwamen cultuur en natuur samen; bijv. als redactielid van de "Nieuwe Veluwe". Ook was Dick al enige jaren redactielid van "Vlinders". De laatste jaren waren de vakanties van Olga en Dick helemaal gericht op het zoeken naar mooie vlindergebieden. Ondanks chemokuren kon hij dat allemaal blijven doen tot vlak voor zijn overlijden. Toen onze KNNV-afdeling in 2011 100 jaar bestond, is Dick ingegaan op ons verzoek om ter gelegenheid daarvan een boek te schrijven. Hij heeft daarvoor ons hele archief doorgenomen: verslagen van bestuursvergaderingen, algemene ledenvergaderingen en veel andere stukken. En ook ca. 100 jaargangen van Natura. Daar heeft hij ongeveer een jaar aan gewerkt. Elke maand schreef hij een hoofdstuk, dat dan werd besproken met een "meeleesgroep" van 5 leden. Toen dat klaar was, kreeg ik het verzoek om de gewenste illustraties erbij te zoeken. Daarbij heb ik geprobeerd zoveel mogelijk foto's van eigen leden te gebruiken. Voor de rest waren er makkelijk contacten te leggen via het "wereldwijdeweb". En toestemming om een foto te gebruiken, was geen probleem. Bij het controleren van de (digitale) drukproeven, had Dick vaak alle fouten en foutjes er al uitgehaald, voordat ik het document zelfs maar had gelezen. Het resultaat van al die inspanning is een prachtig boek "100 jaar natuurbeleving van Apeldoorners", dat jullie allemaal hebben gekregen en dat velen met plezier zullen hebben gelezen. Dat we bij Dick aan het juiste adres waren om zo'n boek te schrijven, wisten we, omdat hij al meerdere boeken had geschreven. Zoals "De pen in het zand"; Een literaire zwerftocht over De Hoge Veluwe. Vlak voor zijn overlijden had hij de laatste hand gelegd aan een nieuw boek: "Literaire wandelgids Apeldoorn". Dat zal binnenkort verschijnen. Een dag voor zijn 71e verjaardag is Dick gecremeerd. Tussen het grote aantal aanwezigen waren veel KNNV'ers.

6


Eekhoorntjesbrood : paddenstoel van het jaar 2015 Ans Weenk (bron: natuurbericht Nederlandse Mycologische Vereniging) Het Gewoon Eekhoorntjesbrood behoort tot de bekendste steelpaddenstoelen van Nederland, net als de overbekende paddenstoel “rood met witte stippen”, de vliegenzwam. De Nederlandse Mycologische Vereniging wil graag weten waar het Gewoon Eekhoorntjesbrood zoal voorkomt. Mede daarom is het Gewoon Eekhoorntjesbrood uitgeroepen tot paddenstoel van het jaar 2015. Deze algemene paddenstoel komt voor in lanen, vaak in gezelschap van andere bijzondere paddenstoelen. Het is een variabele soort. In Nederland komen 19 soorten van deze groep voor. Ze bezitten geen plaatjes maar buisjes onderaan de hoed. Gewoon Eekhoorntjesbrood leeft in symbiose met verschillende soorten loof-naaldbomen,maar komt het meest voor bij Eik en Beuk. Ze worden overwegend gevonden in min of meer schrale lanen op zwak zure zandige bodem of lemige bodems. Het Gewoon Eekhoorntjesbrood is een variabele soort en bovendien zijn er andere soorten die er op lijken. Het Denneeekhoorntjesbrood, het Vroeg Eekhoorntjesbrood en het Bronskleurig Eekhoorntjesbrood worden bijvoorbeeld verwisseld met het Gewoon. Het NMV heeft besloten om het Gewoon Eekhoorntjesbrood, inclusief de erop lijkende soorten, uit te roepen tot paddenstoel van het jaar. Voor dit doel wordt de term sensu lato of kortweg s.l. achter de naam gezet, dus in dit geval: Gewoon Eekhoorntjesbrood s.l. Gewoon Eekhoorntjesbrood (foto: Ans Weenk) Het Gewoon Eekhoorntjesbrood s.l. is voor iedereen makkelijk te onderscheiden. De hoed heeft een doorsnede van 8-30 centimeter. De hoedkleur is bij jonge exemplaren wit tot bleekbruin; bij veroudering is dit toenemend hazelnootbruin met witte rand. De gaatjes (poriën) zijn bij jonge exemplaren nog wit; bij veroudering verkleuren ze langzaam geel tot olijfgroen. Bij druk verkleuren ze niet tot zwak blauw. Het vlees is wit met een aangename geur, de smaak is mild en nootachtig. De steel van jonge exemplaren is buikig; later wordt hij min of meer cilindrisch tot dik buikig. Het bovenste deel van de steel is bleekbruin met een netwerk het onderste deel is wit met soms ook een doorlopend netwerk. Eekhoorntjesbroden leven in symbiose met bomen tot wederzijds voordeel. De paddenstoelen zijn afhankelijk van de boom waarmee ze in symbiose leven en waarmee zogenaamde mycorrhiza’s worden gevormd. Een mycorrhiza is een verbinding van het mycelium van de paddenstoel met de haarwortels van de boom. Het mycelium is een netwerk van alle schimmeldraden van een paddenstoel. Vooral in de maanden juli, augustus en september komen ze vaak op van oudsher bekende groeiplaatsen zoals lanen tevoorschijn. Ze verschijnen meestal met meerdere, soms zelfs tientallen of nog meer exemplaren bij elkaar. Er is nog een scala aan soorten die grotendeels of geheel afhankelijk zijn van lanen. Lanen zijn dan ook zeer belangrijk voor de paddenstoelen in Nederland. De Nederlandse Mycologische Vereniging heeft een brochure uitgebracht waarin het belang van wegbermen, lanen en begraafplaatsen, met duidelijke uitleg over dit fenomeen, wordt beschreven. De soort is eetbaar en smakelijk. De vereniging is zich terdege bewust van het feit dat het plukken van paddenstoelen voor consumptie de laatste jaren enorm is toegenomen. Een aantal beheerders waaronder gemeenten, natuurbeherende instanties en particulieren laten het plukken sinds enkele jaren op bescheiden schaal toe. Onderzoek heeft aangetoond dat het plukken niet zozeer een bedreiging vormt maar verzuring en vermesting vaker de grote boosdoeners zijn. Daarom is het belangrijk om paddenstoelenrijke lanen te beschermen en te zorgen dat ze in goede staat verkeren. Helaas wordt er nog te vaak gekapt. Geef uw waarneming door; de vereniging is benieuwd naar de vindplaatsen van Gewoon Eekhoorntjesbrood s.l., om de lanen waarin ze voorkomen in kaart te brengen. Dergelijke lanen kunnen ook belangrijk zijn voor andere specifieke laanpaddenstoelen. U kunt de NMV helpen door gegevens van de vindplaats en een foto te sturen naar: [email protected] 7 De Vier Jaargetijden 2015-3

Paddenstoelen in een tuin Ruud Knol Onder liefhebbers van paddenstoelen is de winter maar ’n saaie periode. Op een enkele houtbewonende soort na is dit een zwarte periode voor de mycoloog. Maar zodra de voorjaarszon verschijnt, zo vanaf begin april, dan begint het te kriebelen. Hoewel, die zon mag ook weer niet al te uitbundig schijnen, en nachtvorsten moeten wel uitblijven. ’t Is ook nooit goed. Als de lente echter voldoende vochtig is, is de kans aanwezig de eerste voorjaarssoorten tegen te komen. Er zijn ’n aantal typische soorten uit het geslacht van de Kluifzwammen, die als eerste profiteren van licht, warmte, vochtigheid. Voorbeelden zijn de voorjaarskluifzwam en diverse soorten morieljes. Deze kunnen op de meest uiteenlopende grondsoorten voorkomen, ’t liefst op enigszins kalk- en mineraalrijke bodem. Een optimum vinden deze soorten o.a. in het duingebied. Maar we kunnen ze ook aantreffen in door menselijk toedoen gecreëerde biotopen als tuinen en parken. En dat bleek maar weer eens uit een telefoontje, dat Marchien in mei van dit jaar ontving van een mevrouw uit Apeldoorn Zuid, die een vreemd gedrocht in haar tuin aantrof, geen idee wat ’t voorstelde, manlief opperde misschien wel ’n wespennestje. Of misschien is het wel een paddenstoel, maar hij ziet er wel vreemd uit: hersenachtige uitwassen op een dikke vervormde steel. En waar zijn die plaatjes? Kortom: een raadsel. Marchien sluisde het bericht door naar Marian Poppema en Ruud Knol, hopelijk wisten die wel raad. Altijd nieuwsgierig naar dit soort raadsels toog ondergetekende met camera, macro-objectief en statief naar de Gewone morielje (foto: Ruud Knol) Valeriuslaan. Direct de tuin ingedoken, met o.a. één groot tapijt van de kruipphlox, één groot lila-achtig feest van Phlox subulata. En tegen een schutting, te midden van duizenden bloempjes van de phlox, stond daar pontificaal een gedrocht, wat ’n apparaat, de “hoed” kwam amper boven het bloementapijt uit, de steel was niet te zien. Dat moet een morielje zijn, onmiskenbaar. Nu zijn er meer soorten morieljes, maar deze was – gezien de vorm en postuur – de gewone morielje (Morchella esculenta). Ook voor deze soort geldt, dat de meeste vindplaatsen in het duindistrict liggen, veel minder dan in het binnenland, waar hij zo af en toe opduikt in o.a. tuinen. Vrijwel altijd betreft het verrijkte bodems, met de nodige reuring (schoffelen, harken). Hoewel het voorkomen vrij algemeen is, is het inmiddels een kwetsbare soort geworden, het aantal meldingen neemt de laatste jaren af, zie ook het kaartje uit de verspreidingsatlas: http://www.verspreidingsatlas.nl/0647020 Sommige morieljes en kluifzwammen (je hebt er geen kluif aan…) zijn populair in de keuken, ze geven aan veel gerechten incl. soepen een subtiele smaak. Wel dienen morieljes voor gebruik gekookt te worden, want ze bevatten de gifstof hydrazine (die na het koken verdwijnt). Wij laten ze echter staan: om ervan te genieten, met de ogen, en niet met de mond. Morieljes brengen op de markt zo’n € 90,-- per kilo op (omdat ze niet gekweekt kunnen worden en men dus afhankelijk is van het voorkomen in het wild). Het blijven bijzondere en aantrekkelijke soorten, met een onbestendig voorkomen, vandaar dat ’t altijd weer een feest is om ze - soms na jaren - weer eens tegen te komen.

8


Genieten in mijn achtertuin… Nina de Vries

De zomer is het hoogseizoen voor de insecten, dus dat betekent veel op pad, inventarisaties doen en natuurlijk de excursies van de werkgroep. Maar dat je soms niet verder dan je eigen tuin hoeft om helemaal lyrisch te worden ontdekte ik in de zomer van 2013. Na een middag zadelsprinkhanen zoeken op de Hoge Veluwe, waar ik een vrouwtje vond met een vreemde, witte klodder aan het achterlijf, was ik de boeken maar weer eens ingedoken om uit te zoeken wat ik gezien had. De veldgids ‘Sprinkhanen en krekels’, hoofdstuk 3 Vrouwtje zadelsprinkhaan met spermatofylax ‘Levenscyclus en gedrag’ gaf al snel het antwoord: “Een bijzonder aspect van de paring bij sabelsprinkhanen (de familie waartoe de zadelsprinkhaan behoort) is de spermatofylax. Deze geleiachtige massa wordt door het mannetje als een bruidsgeschenk aan de genitale opening van het vrouwtje bevestigd. Het vrouwtje eet na de paring de gelei op en ondertussen stroomt de sperma uit de ampul het vrouwtje in en vind de bevruchting plaats.” Toen ik dat las kreeg ik wel even spijt dat ik het vrouwtje niet verder gevolgd had, want hoe krijgt ze dat voor elkaar om zo’n klodder van het achterlijf af op te eten...? Anderzijds was ik blij dat er weer voor nageslacht was gezorgd en het geen ziekte was. De zadelsprinkhaan is namelijk een kwetsbare soort. Gelukkig kreeg ik een paar weken later een herkansing, niet van de zadelsprinkhaan, maar in mijn eigen tuin vond ik een mannetje en een vrouwtje struiksprinkhanen, die ook tot de familie van de sabelsprinkhanen behoren. Het mannetje zat bovenin de Japanse esdoorn en het vrouwtje in de Passiebloem die langs de muur groeit.

Vrouwtje struiksprinkhaan in Passiebloem

Mannetje struiksprinkhaan op Japanse esdoorn

Eerlijkheid gebiedt mij te bekennen dat ik voor koppelaarster heb gespeeld en het vrouwtje bij het mannetje op de Japanse esdoorn heb gezet. Deze sprinkhanen vliegen niet en of ze elkaar lopend hadden gevonden... Gelukkig waren ze paringsbereid. Hieraan vooraf ging een lange balts, waarbij het vrouwtje het mannetje helemaal aftastte en beklopte, zij had hierbij duidelijk een actieve rol, hetgeen ook in de atlas van de sprinkhanen en krekels van Nederland wordt beschreven: “Bij de paring van langsprieten heeft het vrouwtje meestal een actievere rol, na de inleidende balts bestijgt het vrouwtje het mannetje. Bij krekels zit het vrouwtje simpelweg op het mannetje, maar bij sabelsprinkhanen hangt het mannetje vaak onder het achterlijf van het vrouwtje en wordt soms zelfs meegesleept gedurende de paring.”

9


Van meeslepen was bij dit paartje geen sprake, maar ook tijdens de paring bleef het vrouwtje het mannetje bekloppen en betasten. Een tijdje na de paring gingen ze uit elkaar, het mannetje bleef in de buurt, ook dit gedrag wordt beschreven: zo voorkomt hij dat het vrouwtje de sperma-ampul vroegtijdig verwijderd of nog met een ander mannetje paart. Mooi als ze het volgens het boekje doen...

Vrouwtje (links) en mannetje (rechts)

De kennismaking: vrouwtje tast mannetje af

Het bijzondere schouwspel dat daarna volgde zal ik niet snel weer vergeten, het is indrukwekkend te zien hoe elastisch zo’n sprinkhanenlijfje dan blijkt te zijn en het vrouwtje zich helemaal kan oprollen om de spermatofylax te kunnen op eten. Dit deed ze niet in één keer, maar meerdere keren werd het lijf gekromd om de gekregen ‘bruidsschat’ te verorberen.

Paring, vrouwtje zit bovenop het mannetje, sperma-overdracht vindt plaats

Vrouwtje verorbert de spermatofylax

Al met al heb ik een hele middag en een deel van de avond dit paartje kunnen volgen en ook één en ander met de camera kunnen vastleggen. Een bijzondere waarneming, gewoon in mijn eigen tuin. (foto’s: Nina de Vries)

10


Beekprikken tellen Jan Folbert en Theo Kuipers In 2014 heeft de werkgroep Sprengen en Beken in opdracht van RAVON prikkentellingen uitgevoerd in de Ugchelse Koppelsprengen. Door RAVON werden op een aantal andere plaatsen ook tellingen uitgevoerd, onder andere in Brabant en Limburg. In 2015 heeft de werkgroep S&B opnieuw, maar nu op eigen initiatief van de werkgroep, prikken geteld. Volwassen beekprikken kunnen zichtbaar aanwezig zijn van eind januari tot medio april. De larven verblijven een aantal jaren in de sliblaag (detritus) die op de bodem van de spreng of de beek aanwezig is. Enkele jaren geleden werd slib mechanisch van de beekbodem verwijderd in de periode oktober -november. Daarbij bleek dat er op dat moment al een aantal volwassen exemplaren aanwezig te zijn. De volwassen prikken kunnen maar een beperkte tijd overleven, aangezien ze geen voedsel meer kunnen opnemen. Deze vroege exemplaren zullen waarschijnlijk niet aan paaien toekomen omdat er onvoldoende kans is andere prikken in deze periode stroomopwaarts te treffen. Het paaien vindt plaats in door de prikken zelf aangelegde kuiltjes door middel van het verslepen van grind. In een kuitje kunnen enkele tot wel veertig prikken worden aangetroffen. Uit de verschillende tellingen bleek dat bij ca 10° watertemperatuur, de meeste prikken werden aangetroffen. Dit punt werd dit jaar omstreeks half maart bereikt in de Koppelsprengen. Daarna was de temperatuur hoger (ca 10,5°) en nam het aantal prikken snel af. Ter vergelijking is ook een aantal malen geteld in de Egelbeek te Vaassen. Daar werd eind maart nog een flink aantal paaiende prikken gevonden en nam het aantal pas in april af. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat Beekprik (foto: Ruud Knol) de Koppelsprengen "sprengenwater" voeren, dat een hogere temperatuur heeft dan het kwelwater in de omgeving van de Egelbeek, waar geen echte sprengenkoppen aanwezig zijn. Uit de verschillende tellingen blijkt dat de temperatuur waarschijnlijk de belangrijkste voorspellende factor is voor het aantreffen van paaiende beekprikken. Volgens RAVON is echter het aangetroffen aantal paaiende beekprikken niet maatgevend voor de toestand van de beekprik. Er is door RAVON momenteel onderzoek gaande naar tellingen van het aantal larven. In het najaar hopen we daarover meer te vernemen.

Gewoon gras ... of een spoedcursus grassen determineren Manoe Beers Gras: een lastig plantje waar je maar liever aan voorbij loopt. Want welk gras hebben we nu weer voor ons? Zie tussen al die sprietjes de juiste soort maar eens te determineren. En is het wel een gras, en niet een zegge, een rus of een bies? Daarom toch maar de flora erbij gehaald, want bloeiend of niet bloeiend, met de flora van Heukels kom je een heel eind. Aan de slag dus! Kruiden met een gras- of biesachtig uiterlijk leiden al snel naar sleutel 5. Maar daarna moet je toch beter naar die sprieten kijken. Zijn de stengels driekantig, dan kom je meteen bij de Cyperaceae (zegges en biezen) uit. Zijn de stengels rond, dan heb je te maken met ofwel Poaceae (grassen), ofwel Juncaceae (russen). De stengels van grassen zijn hol en de bladen vlak. De stengels van russen zijn min of meer gevuld en de bladen rond, behalve bij de veldbiezen die vlakke bladeren hebben.

11


De Cyperaceae hebben 1-slachtige bloemen. De bloeiwijze bestaat meestal uit meerdere aren, de bloemen staan vaak in mannelijke of vrouwelijke en soms in 2-slachtige aren. De stengels zijn meestal zonder knopen en meestal driekantig, maar dat kan van stomp tot scherp variëren. De bladen staan in drie rijen. De bladschede is meestal gesloten en heeft geen of soms een heel klein tongetje op de overgang naar de bladschijf. De familie heeft in Nederland 15 genera, waarvan Carex (zegge) de meeste soorten bevat. De Juncaceae hebben 2-slachtige bloemen, met 6 groene of bruine bloemdekbladen in 2 kransen. De bloeiwijze is vertakt met meerdere kleine armbloemige hoofdjes op de assen. Bij het genus Juncus (rus) zijn de bladeren priem- of gootvormig, hol of met merg gevuld en soms met tussenschotten. Als de bladeren vlak, grasachtig en lang gewimperd zijn, vallen ze onder het genus veldbies, Luzula.

Grasaartje A "volledig" aartje B stamper C helmhokjes D onderste kelkkafje E bovenste kelkkafje F bovenste kroonkafje G onderste kroonkafje H stamper en overige bloemdelen

Bloeiende zegges: links scherpe zegge met boven mannelijke en onder vrouwelijke aren, rechts elzenzegge met tweeslachtige aren

De Poaceae, de grootste familie uit de Nederlandse flora, is de grassenfamilie. De bloemen zijn meestal 2-slachtig, omgeven door 2 kroonkafjes, het onderste (lemma) en het bovenste (palea). De bloemen staan in 1 tot vele rijen aan de aartjesas geplaatst met aan de voet van het aartje 0-2 kelkkafjes. De aartjes zijn samen in een aar- of pluimvormige bloeiwijze gerangschikt. De stengels zijn buisvormig en behalve op de knopen meestal hol. De bladen zijn vlak en staan 2-rijig, ze hebben een bladschede en bladschijf met op de grens meestal een vliezig soms harig aanhangsel, het tongetje.

Bloeiende grassen: links ruw beemdgras met een pluim, rechts grote vossestaart met een aar

Al die kleine onderdelen van de bloem en bloeiwijze moeten met de loupe bekeken worden om op de juiste naam te komen. Het is niet makkelijk, maar ik vond het wel interessant om te zien wat een verscheidenheid aan “grassen” er is. Ik ben er maar eens voor gaan zitten. Met een bloeiend gras in de hand, de loupe en de flora in de aanslag. Zo kwam er een tot nog toe onbekend deel van de plantenwereld tot leven.

Tellen voor de nieuwe vogelatlas Samenvatting Power Point Presentatie van Paul Vermeulen door Yvonne Zwikker De drie voorgaande vogelatlassen verschenen respectievelijk in 1979, 1987 en 2002. Voor de vierde staat de periode 2012-2015 genoteerd. Om een bijdrage aan deze vierde atlas te leveren gingen 13 leden van onze werkgroep 37 keer het veld in en brachten daar 400 mensuren door. Daarna volgde het binnenwerk. Rein van Putten en Paul Vermeulen namen gezamenlijk 40 uur achter de pc plaats om alle gegevens in te voeren. Met alleen lijstjes invullen in het veld ben je er absoluut niet . In deze atlas wil men de actuele verspreiding en aantallen op zo gedetailleerd mogelijke schaal vastleggen, evenals veranderingen ten opzichte van eerdere atlassen. Sovon Vogelonderzoek Nederland had 1685 atlasblokken van 5 bij 5 km te verdelen. Onze werkgroep nam atlasblok 33-34 voor zijn rekening waartoe Lieren (groen), Wipselberg (blauw) , Spoorwegovergang Loenen (geel) , Beekbergse beek (turkoois) en de Alba plas (rood) behoren. Ieder atlasblok bestaat uit 25 hokken van 1x1 km.

12


Samenvattend brachten de tellers 32 bezoeken aan de telhokken, zowel in de zomer als in de winter. Het ging er om de algemene soorten aan te kruisen, de minder algemene te tellen en de zeldzame soorten in te tekenen op de kaart. In het broedseizoen moest ook een broedcode vermeld worden. Daarnaast stonden in het broed- en winterseizoen speciale biotopen op de agenda. En als slotactiviteit werden in de schemer uilen gezocht met de bandrecorder als effectief hulpmiddel. Aanvankelijk werd een vaste dag afgesproken, maar doordat het nogal al lang slecht weer bleef, kwam de organisatie in de knel en gingen de tellers ook op andere dagen op pad. Rein stuurde een mail met datum en tijd rond. In de praktijk varieerde de groepsgrootte van 2 tot 7 personen. Dit project heeft geleerd dat de tellers de volgende ervaring opdeden: positief – leerzaam – zinvol en nuttig – gezellig – lekker buiten bezig – gebieden leren kennen. Soms kon men te weinig vogels noteren of te weinig bijzondere vogels. Ook maakte een van de tellers kanttekeningen bij de betrouwbaarheid van de gegevens in de atlassen. Er vliegt zoveel meer. Het is zo’n moment opname. De organisatoren concluderen dat een coördinator essentieel is, evenals een ruime pool van tellers en vaste teldagen. Met vier man op stap is het meest ideaal, maar ook een mix aan deskundigheid is belangrijk. In aansluiting op deze positieve terugblik zoekt de vogelwerkgroep naar nieuwe passende telprojecten. Op dinsdagavond 5 mei is geïnventariseerd wie in welke telprojecten interesse heeft. Wordt vervolgd!

13


Gewestelijke excursie Kootwijk en Hoog Buurlo, 9 mei 2015 Tjalling van der Meer Op 9 mei hield het Gewest IJsselstreek de eerste gewestelijke excursie in een nieuwe opzet. Na vele jaren door het gewestelijk bestuur georganiseerde excursies verder weg naar over het algemeen vogelrijke plaatsen in ons land is tijdens de gewestelijke vergadering van 3 november 2014 op verzoek van afdelingen uit het gewest besloten om in het vervolg wat dichter bij huis te blijven. Vanaf dit jaar zullen de afdelingen uit het gewest bij toerbeurt een excursie organiseren in een voor allen interessant gebied in de eigen afdeling. Daarbij zijn we dan ook niet aan de winterperiode gebonden met de mogelijkheid voor eigenlijk alleen vogelexcursies. De afdeling Apeldoorn beet de spits af met een drietal excursies in de omgeving van Radio Kootwijk. De excursies werden voorafgegaan door een rondleiding met zo’n 25 deelnemers onder leiding van een vrijwilliger van Staatsbosbeheer door het monumentale gebouw van Radio Kootwijk. Het gebouw dat uit gewapend beton bestaat heeft door zijn uitstraling de toepasselijke bijnaam “De Kathedraal”. Het voormalige radiozend- en ontvangstation werd in de twintiger jaren van de vorige eeuw ontworpen door de Amsterdamse architect Julius Luthman. Voor werknemers werden er woningen gebouwd dat het gelijknamige dorp vormde. Het voormalige zenderpark vormde vroeger een belangrijke communicatieverbinding tussen Nederland en haar toenmalige koloniën. Nu worden er onder andere tentoonstellingen gehouden en muziekuitvoeringen gegeven. Degenen die niet aan de rondleiding deelnamen maakten een eerste excursie in de directe omgeving.

.

Omstreeks half elf vertrokken de geplande excursies met in totaal 42 deelnemers. Eén excursie voerde door de buurtschap Hoog Buurlo met als thema cultuurhistorie. De route ging onder andere langs schaapskooien, oude boerenerven met daaromheen kleinschalige extensief bewerkte landbouwgronden met mooie struwelen. Vervolgens over de heide met een gebied met jeneverbesstruiken

14


De tweede excursie had als thema het landschap en geomorfologie (stuifzandontwikkeling) van het 700 hectare grote Kootwijkerzand, het grootste stuifzandgebied van Europa. Het zand maakt onderdeel uit van de boswachterij Kootwijk met een totale oppervlakte van 3.600 hectare. Deze excursie kreeg extra diepte door wat Bauke Terpstra ons hier vertelde over het ontstaan van de stuifzanden, over de herkomst van de stenen die hier overal te vinden

zijn (zuidelijk gesteente aangevoerd door Rijn en Maas, noordelijk gesteente (veelal graniet) aangevoerd door het landijs), en over de vroegere bewoning van het gebied.

De derde en langste excursie in de omgeving van Hoog Buurlo was gericht op landschap, vogels en vegetatie van in het bijzonder het grootschalig heidelandschap in deze omgeving. Het is jammer dat ook in dit heidelandschap het pijpenstrootje de boventoon voert. Het wordt dan wel beheerd met een schaapskudde van Staatsbosbeheer, maar dat is natuurlijk onvoldoende voor zo’n grootschalig gebied. Tijdens deze behoorlijk windrijke excursies door het mooie landschap, die ons noopten om de lunchpauze in de luwte te houden, werd toch wel veel gezien. Zomaar een greep! Er waren de kenmerkende vogelsoorten van stuifzand en heide zoals boompieper en boomleeuwerik, die hun baltsvluchten uitvoerden en daarnaast roodborsttapuit en veldleeuwerik. Er werden totaal in de verschillende excursiegebieden 44 vogelsoorten waargenomen. Aardig waren ook soorten als dodaars, fluiter en bonte vliegenvanger. In de luwte zagen we enkele vlindersoorten, zoals groentje en klein koolwitje. Daarnaast kruisten enkele rupsen van de veelvraatvlinder ons pad. Aan insecten was ook mooi het verschil te zien tussen de gewone en de driedoornige mestkever. En dan nog die glanssprietmot en……..ooit gehoord van de rokjeszwam? Tenslotte zagen we verschillende planten, zoals het hondsviooltje, vleugeltjesbloem, Duits viltkruid, bleekgele droogbloem en liggend walstro. Kortom: het was een geslaagde afwisselende excursiedag. Het past dan natuurlijk ook om de afdeling Apeldoorn namens het gewestelijk bestuur en de deelnemende leden van de afdelingen uit het Gewest IJsselstreek hartelijk te bedanken voor de prima organisatie van deze dag en de leiding van de verschillende interessante excursies. Zo te horen heeft men er van genoten!

15


Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn Doel van de KNNV is het verbreiden van de kennis van de natuur in de ruimste zin van het woord en meewerken aan de bescherming van natuur en landschap door het voeren of steunen van acties die hierop gericht zijn. De afdeling Apeldoorn van de KNNV is opgericht op 16 december 1911. Afdeling Apeldoorn heeft een paddenstoelen-, planten-, insecten-, vogel- en een sprengen en bekenwerkgroep. Iedere werkgroep organiseert excursies en lezingen. Deze worden als regel in de algemene agenda opgenomen. Alle leden en huisgenootleden van de afdeling mogen aan deze activiteiten deelnemen. De werkgroepavonden zijn 1 x per maand op dinsdagavond. Voor tijdstip, plaats en over wat de groepen doen kunt u informatie krijgen bij onderstaande werkgroepcoördinatoren en op de afdelingswebsite: www.knnv.nl/apeldoorn. Locaties:

Gebouw ’t Hoefijzer, Torricellistraat 2-26, Apeldoorn (Kerschoten) Wijkcentrum De Groene Hoven, Koninginnelaan 280, Apeldoorn

Bestuur Voorzitter Secretaris Penningmeester Ledenadministrateur Activiteitencoördinator Lid Werkgroepcoördinatoren Insectenwerkgroep Paddenstoelenwerkgroep Plantenwerkgroep Vogelwerkgroep Werkgroep Sprengen en Beken

vacant Ineke de Vries Martijn Deinum Ineke Klaver Jan den Held vacant

Koos Middelkamp vacant Marchien van Looij Rein van Putten Jan Folbert

Commissies en overige adressen Activiteitencommissie Jan den Held Andries Sjouke Miep Verwoerd Klaske de Jong Promotiecommissie Jan Kerseboom Evelien Schermer Frank de Vries De Vier Jaargetijden Joke Tammen Redactie Jan den Held Jannie Aalders Bezorging Els Kruijff

055-3552918 055-5214028 055-5412107 0575-517750

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3667693

[email protected]

055-3550149 055-5412454 055-3552918

[email protected] [email protected] [email protected]

0575-517750 0578-572640 055-5337328 0578-614190 055-5338323 055-5336273 055-3601640

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3664087 0575-517750 055-3664140 055-5417251

Contributie per jaar: € 32,00, huisgenootleden € 18,00 jeugdleden (jonger dan 25 jaar) € 15,00. Contributiereductie is mogelijk voor leden die gebruik kunnen maken van RegelRecht. Opgeven als lid van onze afdeling Apeldoorn bij Ineke Klaver, tel 055-5412107 of [email protected].

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per e-mail bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober). Betaling vóór 1 februari van het lopend jaar op IBAN rekeningnummer NL64INGB0000948886, ten name van KNNV, afd. Apeldoorn te Apeldoorn.

16


Ledenmutaties Nieuwe leden 2e kwartaal 2015: Ans Oudendijk (Werkgroep Sprengen en Beken) Kees van Maanen (Vogelwerkgroep) Peter Krommenhoek (Werkgroep Sprengen en Beken) Overleden: Dick van der Klis

Bijlage bij de KNNV natuurboeken informatie Meer dieren in uw tuin 

Auteur: Hans Peeters



Prijs: € 29,95

Natuurrijke erven in Nederland en Vlaanderen Een prachtig ideeën- en kijkboek over vogel- en natuurvriendelijke tuinen en erven. Hoe kun je alle seizoenen optimaal genieten van prachtige natuur aan huis? Laat je inspireren en lok vogels, vlinders, bijen en andere dieren naar je tuin. Met honderden tips, foto's en praktijkvoorbeelden! 35 bijzondere erven in Nederland en Vlaanderen, variërend van in bedrijf zijnde boerderijen, mini-campings, woonboerderijen, kloostertuinen, pastorietuin, kasteelhoeve, theetuinen, eendenkooi en stadserf.  Meer dan honderd tips voor een vogel- en natuurvriendelijke inrichting van eigen tuin of erf.  Vele praktijkvoorbeelden om je erf of tuin aantrekkelijk te maken voor allerlei dieren.  Veel tips en voorbeelden zijn ook leuk om samen met de (klein)kinderen uit te voeren. Hans Peeters is hoofdredacteur van het magazine VOGELS van Vogelbescherming Nederland en auteur van talrijke vogel- en natuurboeken.

Crossbill Guides 

Auteur: Dirk Hilbers



Prijs: € 25,95

Wildernis - Ontdek de mooiste natuurgebieden van Europa IJsland is beroemd om zijn indrukwekkende landschappen, unieke geologie en rijk vogelleven. Er zijn weinig plekken ter wereld waar het vulkanisme zo’n veelvoud landschappen heeft voortgebracht, en waar zulke enorme aantallen vogels gemakkelijk te zien en te fotograferen zijn Deze nieuwe Crossbill Guide Iceland beschrijft de IJslandse natuur in al zijn facetten. Bevat belangrijke achtergrondinformatie, 16 toproutes en talrijke tips die interessant zijn voor geologie, vogels, zeezoogdieren, flora en landschapshistorie. - Engelstalige uitgave -

17


Een nieuwe kijk op kleuren, patronen en overlevingsstrategieën 

Auteur: Philip Howse



Prijs: € 29,95

Illusie, misleiding, overleving ... Waarom zijn vlinders zo mooi gekleurd en hebben zij bijzondere patronen op hun vleugels? Bioloog Philip Howse laat in dit prachtige fotoboek zien dat dagen nachtvlinders zich zo op ingenieuze wijze beschermen tegen hun natuurlijke vijanden. Hij neemt je mee op een reis rond de wereld aan de hand van spectaculaire foto's en beschrijvingen. Philip Howse legt helder uit hoe deze kleuren en patronen zich hebben ontwikkeld en hoe de insecten zich beschermen via misleiding, camouflage, mimicry en andere gekke overlevingsstrategieën. Het boek bevat tevens een mooi overzicht van de belangrijkste Europese vlinderfamilies. Deze unieke benadering levert nieuwe kennis en inspiratie op voor natuuren tuinliefhebbers, fotografen, kunstenaars en biologen

Sprookjes, mythen en legenden over planten en dieren 

Auteur: Els Baars



Prijs: € 14,95

Wist je dat de waterkip ooit wit was en net zo snel als een duif vloog? En dat de statige blauwe reiger van koninklijke afkomst is? Dit prachtig geïllustreerde bundel brengt 23 nieuwe sprookjes en legenden over planten en dieren in Nederland en België bijeen. Voor iedereen die van 'verhalen vertellen' houdt of er graag naar luistert. Betoverende verhalen die elke wandeling in de natuur extra leuk maken en bovendien ook verrassende weetjes bevatten. Interessant voor wandelaars, natuurgidsen, boswachters, tuinliefhebbers, (voorlezende) ouders, kinderen, senioren en leerkrachten. Zo wordt elk seizoen, ieder uitstapje in de natuur een stuk wonderlijker!

18


Bijlage bij de OUDE BOEKEN SERVICE Lijst van beschikbare boeken 1

2 5

6

7

8

9

10 11

12

13

14 15

16

17

18

19

20 21 25

De 12 maanden van het jaar - Jan Nijkamp Welke planten en dieren kunnen in de verschillende maanden worden gezien (160 pagina's) € 1,50 Waterrijk - Midas Dekker en Jan den Hengst Flora en fauna van ons zoete water (160 pagina's) € 2,00 Holland in close-up - Kees Scherer en Evert Werkman Foto-tekstboek over Nederland in vier talen (160 pagina's) € 1,50 Wilde pracht Bloemlezing uit de flora van Zuid-Limburg, met schitterende foto's (87 pagina's) €1,00 Wilde bloemen - Teresa Farino Foto-encyclopedie van wilde bloemen (224 pagina's) € 3,00 Ongerept Indonesië - Tony en Jane Whitten / Gerald Cubitt De biologische diversiteit van Indonesië (208 pagina's) € 4,00 De tropische regenwouden - Rupert O. Matthews Flora en fauna van de boeiendste gebieden (192 pagina's) € 4,00 Dieren als bouwmeesters - Michael Lllaby Verbluffende prestaties van dieren (149 pagina's) € 4,00 De Veluwe natuurlijk! - Harm van de Veen en Ruud Lardinois Een herkansing en eerherstel voor onze natuur (128 pagina's) € 2,00 Dichter bij de Natuur / bos, heide en parklandschap - Van Ewijk Samenhang van alles wat leeft en sterft in de natuur. (128 pagina's) € 2,00 De voortplanting van bloemen - Bastiaan Meeuse & Sean Morris (155 pagina's) € 2,50 Vleesetende planten - Adrian Slack (207 pagina's) € 2,50 Langs 'sHeren wegen - Ton Kwinkelenberg Over wilde planten van hagen en ruigten, berm en slootkant, akkers en weiden. € 2,00 Wat is dat voor een boom? - A. Kosch & M.G.H. Ruys Tabel van het determineren van meer dan 300 soorten bomen/heesters. Prachtig antiquarisch boek uit 1939, in goede staat.€ 1,50 De wereld der planten deel 1 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Hogere planten (336 pagina's) € 2,50 De wereld der planten deel 2 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Hogere planten 2 (336 pagina's) € 2,50 De wereld der planten deel 3 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Lagere planten (391 pagina's) € 2,50 De 3 bovengenoemde delen samen € 5,00 Roofvogels - L. Tinbergen determineren / vliegbeelden (36 pagina's) € 0,50 Birds of the tropics - M.D. England Tropische vogels (96 pagina's) € 1,50 Bij de olifanten - Iain en Oria Douglas-Hamilton

27

28 29

30

33 35 36 37 38 39

40 41

42 43

45 46 47 48 49

50 51 52

53

19

50 jaar leven met een kudde van 450 olifanten (390 pagina's) € 3,00 Wiesenblumen und Ackerblumen - Helmut Freitag & Fritz Schwäble Akkerbloemen (256 pagina's) € 1,00 Muscheln am Meer - J. Arrecgros Schelpen € 0,50 Ons Suid-Afrikaanse Voëls - Dr.Austin Roberts Zuid-Afrikaanse vogels met 150 kleurplaatjes (er ontbreken er 38). Zeldzaam boek, 1941, compleet met alle plaatjes € 410,00 op internet. € 15,00 Ons Suid-Afrikaanse Nasionale Wildtuine - Kolonel Stevenson - Hamilton, oprichter van het Krugerpark Zuid-Afrikaanse wildparken met 100 kleurplaatjes compleet Schaars boek, 1940. € 20,00 Zien en ontdekken - Nijkamp/Kolvoort Zelf je eigen ontdekkingen noteren. € 0,50 Bijzondere bomen in Apeldoorn - IVN - Apeldoorn Fietstocht door Apeldoorn langs bijzondere bomen. € 0,50 150 jaar Hoendeloo - A. Hendriks & A.K. van Dijk De geschiedenis van Hoenderloo (132 pagina's) € 5,00 Wonderen van de bloemen - Dieneke van Raalte De wonderbaarlijke bloemenrijkdom (153 pagina's) € 2,50 Wonderen van de dierentaal - Jac. G, Constant Hoe communiseren dieren (155 pagina's) € 2,50 Wonderen van de voortplanting in de dierenwereld - W. van Stuijvenberg Hoe planten dieren zich voort (155 pagina's) € 2,50 Wonderen der zee - Frank de Graaf Zeeleven (176 pagina's) € 2,50 Wonderen der evolutie - Lincoln Barnett De ontwikkeling van het leven op aarde (215 pagina's) € 2,50 Wonderen der Wildernis - George Sherman Planten en dieren in de wildernis. € 2,50 Insekten - Jean Henri Fabre Het wonderbaarlijke insektenleven van de Provence (108 pagina's) € 1,00 Shell guide to East Africa birds - Peter Scott Vogels van Oost Afrika. € 0,50 Vlinders - U. Parenti Dagvlinders in kleur. € 1,00 Wie van vlinders houdt - drs. W. Landman Emmer vlindertuin. € 0,50 Natuurwijzer - VVV Terschelling Strand, duinen, bos, polder. Gratis De evolutie van planten en bloemen - Barry Thomas Evolutie van planten vanaf ruim 3 miljard jaar geleden (117 pagina's) € 2,00 Dierenleven in de woestijnen - John Cloudsley - Thompson Leven en overleven in de woestijn (96 pagina's) € 2,00 Ongerept China - John MacKinnon De biologische diverseteit van China (208 pagina's) € 4,00 Spectrum atlas van de Nederlandse Landschappen prof.dr. Mörzer Bruijns & R.J. Benthem Nederlandse landschappen in beeld (272 pagina's) € 3,00 Natuur milieu encyclopedie - o.a. Daan Kloeg


Ruim 15 begrippen worden op deskundige manier behandeld (359 pagina's) € 2,00 55 Vogels overal - James Fisher & Roger Tory Peterson Vogels van de gehele wereld (192 pagina's) € 2,00 56 Vogels van Zuid-Amerika - A. Rutgers Deel 1 van de Zuid-Amerikaanse vogels (167 pagina's) € 2,00 58 De wereld van het Wad - Ad Camaron & Tom van Ewijk Het leven op het wad. € 1,00 59 Bloemen in uw tuin - B.J. Galjaard Handleiding voor keuze en kweekwijze. € 0,50 60 Beschermde planten en dieren - ministerie van CRM Natuurbeschermingwed 1974. € 0,50 61 het Vogeljaar Jubileumnummer 75 jaar 'het vogeljaar'. € 0,50 62 Pictorial encyclopedia of forests - Jan Jeník Regenwouden en oerbossen met planten en dieren (495 pagina's) € 2,50 64 Paradies der wilden Vögel Ostafrika - Rolf Lachner Vogels van Oost-Afrika (376 PAGINA'S) € 2,00 65 Galapagos the flower of wildness deel 1, discovery (160 pagina's) € 2,00 66 Galapagos the flower of wildness deel 2, prospect (160 pagina's) € 1,00 68 Pflanzenreich der Tropen - Werner Grandjot Reisleider door de tropen (275 pagina's) € 1,50 70 Gli alberi d'Italia - Luigi Fenaroli Bomen van Italië. € 1,50 71 Butterflies of the world - Alexander B. Klots Dagvlinders van de wereld (157 pagina's) € 1,00 72 Bomen natuurgids - J. Bretaudeau 160 afbeeldingen in kleur van bomen. € 1,00 73 Flore du midi - Hervé Chaumeton Bloemen van Frankrijk (63 pagina;s) € 1,00 74 Orchideeën in kleur - H.J. van Pelt-Bunge Orchideeën kweken. € 0,50 75 Alpine plants at home Boekje uit 1908 over alpiene planten 1e serie no 20 (70 pagina's) € 2,00 76 Wild flower guide - R.S.R. Fitter Planten van Groot Brittanië en Ierland (256 pagina's) € 1,00 77 Lijst van plantenfamilies, geslachten en soorten - W. van Hulst 1982 uitgave KNNV Steenwijk. Gratis 79 De taal der insekten - Dorothy Hinshaw-Patent Hoe communiseren insecten (135 pagina's) € 1,00 80 Arent Thoe Boecop De geschiednis van Elburg. Gratis 84 Elseviers gids van tropische planten - W. Lötschert & G. Beese 323 sier- en gebruiksplanten in kleur (256 pagina's) € 2,50 86 Soogdiere van die Krugerwildtuin - Labuschagne & van der Merwe 144 zoogdieren in kleur (159 pagina's) € 1,50 87 Trees and shrubs of Greece - George Sfikas 400 afbeeldingen in kleur ( 213 pagina's) € 1,00 88 Het strand in kleur - Postma & Kleijn Wat spoelt eraan op het Noordzeestrand (112 pagina's) € 1,00 89 De Veluwe land van bos en hei - Fuschs & Simons Wetenswaardigheden over De Veluwe (232 pagina's) € 1,00

90 Vogels waanemen een mooie hobby - Henry Makowski Hoe neem je waar? Tellen enz. (190 pagina's) € 3,50 91 Tussen heuvels en rivier - Els Koopmans-Grommé & Henk Menke uitgave KNNV afd. Epe-Heerde Bundeling van natuurstukjes in het Gelders Dagblad (108 pagina's) € 1,00 92 Ik zie, ik zie, wat jij ook kunt zien - J.A. Nijkamp Bundeling van natuurstukjes in dagblad Het Vaderland (80 pagina's) € 1,00 93 Ja Natuurlijk in vogelvlucht - Nico de Haan Vogel "top-tien" per leefgebied, gericht op het voorjaar (79 pagina's) € 1,00 95 Paddenstoelenboek - Cath. Cool & Dr. H.A.A. v.d. Lek Algemene inleiding deel 1; boek uit 1936 (272 pagina's) € 3,50 96 Kusten en riviermonden - Richard Barnes Planten en dieren en hun milieu in Noord & West Europa (224 pagina's) € 2,00 98 Waldblumen - Walter Rytz Bloemen uit het bos (65 pagina's) € 0,50 99 Weekdieren I - Kees Hana Slakken e.d. (132 pagina's) € 2,00 100 Bloemen - Michael Lohmann Kenmerken, verspreiding, bloeitijd (199 pagina's) € 1,50 102 Reiseführer durch das Pflanzenreich der Mittelmeerländer - Werner Grandjot Park- und Gartenpfanzen (222 pagina's) € 1,00 103 Flessetuinen - Evans & Pliner Minituintjes in glas (115 pagina's) € 1,00 104 Kleine paddestoelen atlas - H. Kleijn Veel soorten met uitklapkaart (25 pagina's) € 0,50 105 Alpenblumen farbige wunder - Paula Kohlhaupt Alpenbloemen met kleurenfoto's (256 pagina's) € 1,00 106 Vleesetende planten - Alfred Fessler € 1,00 107 Vögel - Peter Hayman Broedvogels, doortrekkers, wintergasten (192 pagina's) € 1,00 108 Birds & mammals of Crete - George Sfikas (96 pagina's) € 1,00 109 Taschenatlas der Schweizer Flora - Eduard Thommen Flora van Zwitserland (303 pagina's) € 1,00 110 Fifty sea shells from Herm Island - Jill S. Kendrick (36 pagina's) € 0,50 111 Tropische Planzen Afrikas - Walter A. Kremnitz (148 pagina's) € 1,50 112 The Coral Reef - Alfred Butterfield Koraalriffen (46 pagina's) € 0,50 113 Operatie neushoorn - R. Schenkel Over de bescherming van de Javaanse neushoorns (213 pagina's) € 1,50 115 Bomen in Europa (26 pagina's) € 0,50 116 Wijs zijn met de dieren - Hans Bouman & Jan P. Strijbos Gedichten over/op de Galápagos eilanden. € 1,00 117 The secret life of the flowers - Anne Ophelia Dowden Bestuiving van bloemen (46 pagina's) € 1,00 118 Ik kus de aarde - Hans Bouman Gedichten uit Afrika (71 pagina's) € 0,50 119 Europese Kusten - R. Fechter ezn Flora en fauna. € 2,00 120 Vögel und ihr Verhalten - John Sparks

20


Vogels en hun gedragingen (160 pagina's) € 1,00 121 Bedreigde planten - Dr. D. Seidel Kleurengids van bedreigde planten (143 pagina's) € 1,00 122 Biologie voor iedereen deel II - Karl von Frisch deel II (182 pagina's) € 0,50 123 Biologie voor iedereen deel I - Karl von Frisch deel I (188 pagina's) € 0,50 124 Schul- und Exkursionsflora für die Schweiz - Binz/Becherer Schoolflora van Zwitserland (421 pagina's) € 1,00 125 Mosflora van Nederland - A.J.M. Garjeanne antiquarisch boekje uit 1901 € 5,00 127 De vogels in mijn tuin - Lot van den Akker Gedichtjes met tekeningen. € 0,50 128 Kosmos naaldbomenboek 1 - Th. H. Klinkspoor Naaldbomen (123 pagina's) € 1,00 128 Kosmos looofbomenboek 2 - Th. H. Klinkspoor Loofbomen (164 pagina's) € 1,00 129 Tuinbloemen - Kees Hana Handboek voor de tuinliefhebber (559 pagina's) € 1,50 130 Birds of East Africa - J.G. Williams & N. Arlott Veldgids van de vogels van Oost-Afrika. € 3,00 131 Vlinders - Paul Whalley Gids voor het herkennen van dagvlinders en rupsen (128 pagina's) € 1,00 132 De Nederlandse trekvlinders - B.J. Lempke Wat zijn trekvlinders? (151 pagina's) Een veel gevraagd boekje!! € 2,50 135 Südtirol und die Dolomiten in Farbe - Peter Ortner Reisleider voor natuurvrienden met 120 kleurenfoto's (136 pagina's) € 1,00

149 Het Gelders Landschap 60 jaar bescherming van natuur en cultuur - Rien Snijders & Koos Dansen 60 jaar natuurbescherming (183 pagina's) € 2,50 150 Soorten van de habitatrichtlijn Europese natuur in Nederland. € 2,50 151 Dierenleven op de Eilanden - William H. Amos Het leven op geïsoleerde eilanden (230 pagina's) € 3,00 152 Dierenleven in de Rivieren - William H. Amos (228 pagina's) € 3,00 153 Dierenleven in het gebergte - Edward R. Ricciuti (229 pagina's) € 3,00 154 Sand rivers - Peter Matthiessen & Hugo van Lawick Afrikaanse zandvlakten (210 pagina's) € 3,00 155 The land and wildlife of South America - Marston Bates (200 pagina's) € 2,00 156 Leven aan een zijdendraad - Ernst Kullmann & Horst Stern De fascinerende wereld van de spinnen (302 pagina's) € 3,00 159 Ons Bomenland - Gait L. Berk Bomen zijn onmisbaar voor onze omgeving (176 pagina's) € 2,00 160 Nieuwe sleutel determineren Nederlandse Flora - Henk Eggelte Nederlandse Flora (243 pagina's) € 0,50 164 Nederlandsche dendrologie - Dr. D.K. Boom Antiquarisch boek, 1e druk. De meest voorkomende soorten en varieteiten der gekweekte houtgewassen (357 pagina's) € 5,00

136 Flora des Südens - Schröter & Schimd Tessin und Oberitalien (167 pagina's) € 5,00 140 Stalking Birds with color camara - Arthur A. Allen Mooi fotoboek met tips hoe vogels te fotograferen (351 pagina's) € 2,00 141 Kevers in kleur - Franz Peter Möhres Mooi afgebeelde kevers (256 pagina's) € 1,00 144 Vlinders natuurgids - Áke Sandhall & Per Douwes Dag- en nachtvlinders met 124 kleurenfoto's (94 pagina's) € 1,50 145 Vlinders in woord en beeld - Dr. V.J. Stanék Vlinders van de gehele wereld (352 pagina's) € 3,50 146 Kijk op dieren - Hrgh B. Cott Een natuuronderzoeker in Afrika (224 pagina's) € 2,50 147 Overleven in de natuur - David Attenborough (320 pagina's) € 3,00 148 Plantenrijk - Wim Schroevers & Jan den Hengst Wilde planten in hun landschap (176 pagina's) € 2,00

21


KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2015, nummer 3

Recommend Documents