Het verenigingsblad van de KNNV - afdeling Eindhoven

Venkraai

Het verenigingsblad van de KNNV - afdeling Eindhoven (Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Vereniging voor Veldbiologie) De verschijningsdata zijn: 20 februari, 20 mei, 1 september en 20 december. Kopij kan tot uiterlijk 1 maand voor verschijning ingeleverd worden bij de eindredacteur. Eindredactie Henny van Rijck Redactieleden Jan Schellekens Jelle Schuurmans Gerard Vos De KNNV is een landelijke vereniging, opgericht in 1901. Het doel is natuurstudie en -bescherming door middel van inventarisaties en activiteiten als excursies, lezingen en cursussen. De afdeling Eindhoven - opgericht in 1945 - is op al deze terreinen actief, o.a. in een aantal werkgroepen (zie hieronder). Het aantal leden bedraagt ongeveer 250. Het lidmaatschapsgeld voor 2014 is € 30,50 voor een gewoon lid en € 12,75 voor een huisgenootlid per jaar. Bij toetreden na 31 juli geldt de helft van deze bedragen. Over te maken op de rekening van KNNV Afd. Ehv Gewone leden ontvangen naast het verenigingsblad het landelijke KNNV-tijdschrift ‘Natura’ 5x per jaar. Een informatiepakket voor toekomstige leden ligt bij de ledenadministratie gereed. Aanmelden en opzeggen kan bij de ledenadministrateur (zie hieronder). Website: www5.knnv.nl/eindhoven

Kopij

Adressen

De volgende Venkraai komt uit op 20 februari 2014. Kopij hiervoor aanleveren vóór 20 januari 2014. Per email: [email protected], of per post aan: Redactie Venkraai, Vaartbroek 17, 5632 XA Eindhoven. De redactie behoudt zich het recht voor, teksten aan te passen of in te korten. Bestuur Voorzitter Annemieke van Vucht-Houniet Secretaris Jan Lanters Penningmeester Gerard Vos

Bestuurslid Margriet Bekking-van Dort Bestuurslid Han Monteiro Ledenadministratie Henk van der Gaag Lezingen Neske Dupuis Cursussen Harry Nouwen Annemieke van Vucht-Houniet Publiciteit Margriet Bekking-van Dort Werkgroepen Vogelwerkgroep Johan Goossen Vogelgroep Willy Meijer Floristische werkgroep Wim v.d. Ven

Insectenwerkgroep P.T.H. Tutelaers Mossenwerkgroep Marleen Smulders Paddenstoelenwerkgroep Nel Bulthuis Micro-hydrobiologische werkgroep Joost van de Sande Plantenwerkgroep Petra van Leeuwen Commissies Excursiecommissie Trudy Vos Natuurbeschermingscommissie Jacqueline van Heek Vertegenwoordiger in de Regionale Werkgroep Heempark Wim Niemantsverdriet Stichting Stadsnatuur Eindhoven Voorzitter: Paul Timmermans

Natuurhistorisch archief Dit bevat alle Wetenschappelijke Mededelingen, uitgaven van de Stichting Uitgeverij KNNV, inventarisatierapporten, Venkraaien, Dubbelloven, excursieverslagen en andere literatuur. leder lid van de afdeling kan gebruik maken van dit archief. Inlichtingen bij Jelle Schuurmans Website www5.knnv.nl/EINDHOVEN Beheer: Jelle Schuurmans [email protected]

Winter 2013/2014

Inhoud

Vooraankondiging: Algemene Ledenvergadering op 13 maart 2014

2

Wijzigingen ledenbestand

3

Excursies

zo zo zo za

5 19 26 15

jan jan jan feb

Nieuwjaarswandeling Traditionele vogelexcursie naar Zeeland Plateaux Landgoed de Baest

3 4 4 4

Zeelandtocht

4

Herpetologie (studie van amfibieën en reptielen) De natuur in Canada – Overeenkomsten met Europa

5 5

Excursies Vogelwerkgroep za

28 dec

Lezingen

do do

6 feb 6 mrt

Cursussen

Roofvogels en Uilen Vooraankondiging cursus Planten Determineren

6 6

Activiteiten Hydrobiologische Werkgroep

6

Boekbespreking „Een bundel Ogentroost‟

7

De Winterkustvogels achterna………..naar het noorden

8

Natuurmomenten van Jan Bos

9

Blik op de weg

10

Kraanvogels kijken bij Diepholz

12

Ode aan de duurzaamheid (en Piet)

13

Scherpenisse - Tholen, 6 oktober 2013

14

Tekeningen Voorblad

Annemarie Schrover-van Bokhoven Nachtvlinder: Roodbont heideuiltje (Anarta mytilli) - Foto: Trudy Vos

1

Vooraankondiging: Algemene Ledenvergadering op 13 maart 2014 Agenda 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Ontvangst met koffie Opening. Mededelingen, plannen en beleid van de afdeling. Notulen van de Algemene ledenvergadering van 21 maart 2013. Jaarverslagen. Financiën. Verkiezing afgevaardigde en reserve naar de Vertegenwoordigende Vergadering Samenstelling bestuur Vaststellen datum van Algemene Ledenvergadering in 2015. Rondvraag. Sluiting van de vergadering.

Pauze, waarna:

Lezing over De Mortelen, door Ari Martinali Het gebied De Mortelen is een oud agrarisch landschap, dat al is ontstaan in loop van de twaalfde eeuw. Omdat het gebied zeer nat is, zijn alleen de hoger gelegen gronden ontgonnen. Zo ontstond er een schilderachtige afwisseling, tussen kleine akkers, weilanden en broekbosjes. Na 1900 is er bijna niets veranderd in dit gebied. De Mortelen vormt nu samen met de Kampina, de Geelders en de Scheeken een nieuw gebied, het Groene Woud, dat beheerd wordt door het Brabants Landschap.

2

Het gebied is zeer uniek en heeft een gevarieerde flora en fauna. Ari heeft hiervan in de afgelopen 14 jaar veel foto‟s gemaakt, van ijsvogel tot wespendief, van geelvlek heidelibel tot tienuurvlinder, van vos tot ree en van bosanemoon tot Gelderse roos. Na de lezing sluiten we af met een hapje en een drankje.

Wijzigingen Ledenbestand van 27-07 t/m 21-11 2013 Henk van der Gaag

Nieuw Mw. C.P. Pijlman Mw. L.M.A. Schotsmans Geen lid meer per 01-01-2014 Dhr. T. Verwegen Stuur wijzigingen naar onze ledenadministrateur: [email protected]

Excursies Voor alle excursies geldt: Laat het de excursieleider weten als je mee wilt gaan. Een kleine wijziging is altijd mogelijk en vervoer kan aangepast worden aan de deelnemers. Zorg voor proviand – eten en drinken. Neem regenkleding mee, evt. laarzen. En natuurlijk…. een veldkijker, een loepje, je favoriete boek om iets in op te zoeken. Bij colonne rijden let de chauffeur altijd op degenen die volgen, dit om elkaar niet uit het oog te verliezen. De chauffeur kan de route ontvangen van, of vragen aan de excursieleider. Iedereen is ook van harte welkom. Het mag duidelijk zijn dat het KNNV-principe is: We leren van en ontdekken met elkaar, ieder brengt het hare of zijne in.

Zondag 5 januari

Nieuwjaarswandeling Het thema van de landelijke KNNV is in 2014 “Natuur dichtbij”. Daarom nodigt het bestuur alle leden van harte uit voor een wandeling rond De Dommel in het zuidelijke deel van Eindhoven, richting De Hogt. De organisatie is in handen van Han Monteiro en Plonie van Campen.

en waarom. Afgelopen jaar, in november, zijn de werkzaamheden zo goed als voltooid. We hopen dat jullie een vernieuwde indruk zullen krijgen van dit deel van deze mooie laaglandbeek die ten noorden van het MEC samenstroomt met de Tongelreep.

Start:

Vergeet niet je wandelschoenen tegen vocht te behandelen, want het kan nat zijn, en neem zoals gebruikelijk koffie of thee en eventueel een driepootstoel mee.

Na afloop nuttigen we een heerlijke kop soep in het Paviljoen Genneper Parken.

Opgave vooraf is niet verplicht. Bij gladheid of twijfel of de wandeling wel doorgaat is het verstandig om 's ochtend vanaf half 9 contact op te nemen met Han.

10:00 uur, parkeerterrein Zwembad De Tongelreep Duur: Ongeveer 2 uur.

De Dommel door Eindhoven is de afgelopen jaren “schoongemaakt” en hier en daar zijn meanders hersteld. We willen jullie een beeld geven van wat er allemaal is gebeurd

3

zondag 19 januari

Traditionele vogelexcursie naar Zeeland Thema: Winterkustvogels Leiding: Leden van de Vogelwerkgroep Duur Hele dagexcursie Start: 8:00 uur, vanaf de parkeerplaats bij winkelcentrum Eckart (Albert Heijn), tussen Firmamentlaan en Orionstraat, Woensel. Aanmelden en inlichtingen: Martien Helmig, Doel van de excursie is het zien van watervogels, ofwel winterkust-vogels.

zondag 26 januari

Excursie naar de Plateaux Thema: Al wat we tegenkomen Contact: Carla van Moorsel

Duur: Start:

zaterdag 15 februari

Halve dag 9:00 uur, Gerardusplein, Eindhoven.

Excursie op Landgoed De Baest Thema: Vogels Contact: Riki Sleegers Duur: Tot 14:00 uur Start: 9:00 uur Trudoplein, Eindhoven en 9:30 uur Heilige Eik, Oirschot Een fraaie landschapswandeling in dit tussen Spoordonk en Middelbeers gelegen landgoed, dat al bestaat sinds de middeleeuwen.

De Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden zijn bij uitstek de plekken om ze waar te nemen. De precieze route wordt aan de hand van waterstand, weer en meldingen van waarnemingen vastgesteld. Er zullen zeker weer kol- en brandganzen te zien zijn, maar ook rotganzen, zaagbekken, brilduikers en steltlopers. Kleed je warm aan, neem voldoende proviand en (warme) dranken mee. Einde van de excursie ca. 16:00 uur (ter plaatse).

Grenzen vervagen in De Plateaux-Hageven, een Nederlands-Belgisch natuurgebied, liggend tussen Valkenswaard en Lommel. Wandel door bos en over hei, langs vennen en vloeiweiden: een watersysteem van begin 19e eeuw! Het is het hele jaar door een mooie bestemming voor een wandeling of excursie.

De Grote Beerze en de Kleine Beerze meanderen door het gebied, waar ze ook samenvloeien tot de Beerze. De aanwezigheid van de riviertjes geeft het gebied een grote afwisseling, met vochtige en droge gedeelten. Er zijn naald- en loofbosplantages, beukenlanen, oude eiken, en akker- en weidegronden.

Excursies Vogelwerkgroep zaterdag 28 december

Zeelandtocht Vertrek: Orionstraat (AH) 08:00 uur Informatie: Martien Helmig Voor verdere excursies van de Vogelwerkgroep, zie: www5.knnv.nl/knnv-afdeling-eindhoven/excursies-vogelwerkgroep-0

4

Lezingen Herpetologie: Studie van amfibieën en reptielen Donderdag 6 februari

MEC , Eindhoven 20:00 uur Deze lezing wordt verzorgd door Domin Dalessi. Hij is bioloog (zoölogie met als bijvak ecologie) en heeft in Utrecht en de VS gestudeerd. Tijdens en na de studie eerst onderzoek gedaan, later aan de slag gegaan als hoofdconservator in Asten in Natuurhistorisch Museum de Peel.

Vervolgens fulltime in het onderwijs. Eerst aan een HBO-instelling in Den Haag, later aan de middelbare school, nu PCN. Domin Dalessi is tevens regiocoördinator reptielen in Oostelijk Noord-Brabant voor de stichting Ravon en onder meer als voorzitter van de Poelenwerkgroep Eindhoven actief. De lezing begint met een algemene introductie van reptielen en amfibieën. Daarna taxonomie (systematiek) en evolutie. Vervolgens wordt er ingegaan op specifieke kenmerken van de beide groepen, fysiologie,

voortplantingsgedrag en ecologie. Hierna komen de Nederlandse soorten aan bod met beeld en (waar relevant) geluid. Onderwerpen als de poelenwerkgroep Eindhoven, monitoring, bedreigingen van de in Nederland voorkomende herpetofauna,

exoten, het door Domin recent opgestarte onderzoek aan de Gladde slang en monitoring en inventarisatie worden onder de aandacht gebracht (afhankelijk van de beschikbare tijd en voorkeur van het publiek), en natuurlijk ook de stichting RAVON en haar werkzaamheden. Domin gebruikt als natuurfotograaf (met specialisme herpetofauna) zijn eigen beelden. Een aantal zijn opgenomen op zijn website en grotendeels ondergebracht bij fotostockbureau KINA: http://www.kina.nl

De natuur in Canada - overeenkomsten met Europa Donderdag 6 maart

MEC Eindhoven, 20:00 uur. Deze lezing wordt verzorgd door Martien Helmig. Martien en zijn echtgenote bezochten vijf achtereenvolgende jaren familie in Montreal en maakten aansluitend reizen in het oosten van Canada. De belangrijkste gebieden die ze hebben bezocht liggen allen in de omgeving van de St Laurensrivier, die door z'n enorme breedte hier eerder een zee kan worden genoemd. Gaspé, de Mingan-archipel en Nova Scotia zijn enkele van deze gebieden.

5

Het zijn boreale gebieden, hoewel de ligging niet noordelijker is dan Nederland. Wat hen is opgevallen in deze – Atlantische - streken is dat de natuur soms sterke gelijkenis heeft met die van Europa.

In de lezing zal Martien vooral vogels laten zien en daarbij ook landschappen, vlinders en libellen en enkele planten. Sommige soorten zijn precies dezelfde als hier, andere zijn herkenbaar, maar hij laat ook opmerkelijke verschillen zien.

Cursussen Roofvogels en Uilen Pieter Wouters geeft een cursus over Roofvogels en Uilen. Op de eerste avond komen de roofvogels aan de beurt. Alle in Nederland voorkomende roofvogels komen aan bod. Maar de nadruk ligt op die soorten die ook daadwerkelijk in de Kempen broeden zoals Buizerd, Wespendief, Torenvalk, Boomvalk, Bruine Kiekendief en de Slechtvalk die zelfs in hartje Eindhoven broedt. De tweede avond is gewijd aan de uilen. Alle in Nederland voorkomende soorten komen aan bod, maar de nadruk zal weer liggen op onze Kempische soorten Steenuil, Kerkuil, Ransuil en Bosuil.

Data: Maandag 10 februari, 20 – 22 uur Maandag 17 februari, 20 – 22 uur Locatie: MEC, Genneperweg 145 Eindhoven. Aansluitend aan de cursus is er de kans om een keer mee te gaan met Pieter om jonge bosuilen te ringen, wegen en opmeten. Deze avond zal zeer waarschijnlijk in april plaats vinden. De prijs van de cursus is 25 euro voor 3 dagdelen, inclusief koffie/thee op de lesavonden voor leden. Voor niet-leden is de prijs 32,50 euro. Inschrijven kan met per e-mail. Overmaking bedrag naar rekening KNNV. Afd. Eindhoven.

Planten Determineren (vooraankondiging) Nico Ettema geeft in maart en april een cursus Planten determineren. Deze kan gevolgd worden zowel door mensen die nog helemaal beginner zijn op dit gebied als door mensen die al met een flora gewerkt of kennis gemaakt hebben.

Het is een praktische cursus waarbij je werkt aan de hand van planten, en leert met een flora om te gaan. De cursusdata zijn do 27 maart, do 10 april en do 24 april.

Activiteiten Hydrobiologische Werkgroep Wie eens een activiteit wil meemaken met de Hydrobiologische werkgroep is van harte welkom in het MEC, om 20:00 uur op de volgende woensdagen: 15 jan 5 feb 19 feb

6

Hydro – eigen watermonsters Botanie – dennennaalden – Harrie Hydro – eigen watermonsters

Boekbespreking "Een bundel Ogentroost" Joep Spronk

Vanaf 2003 schrijft John Bruinsma elk kwartaal een aflevering in zijn rubriek “Ogentroost” in het Zandblauwtje, het orgaan van het IVN Son en Breugel. Samen met een voorloper uit 2002 zijn deze ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van die vereniging uitgegeven onder de titel „Een bundel Ogentroost‟. In de 43 stukjes behandelt de schrijver bijna altijd onderwerpen uit de plantenwereld, variërend van verschillen tussen nauw verwante soorten tot begroeiingen. De onderwerpen hebben allemaal een directe verbinding met Son en Breugel. Die relatie wordt ook immer gemeld en dat maakt de stukjes heel direct. Voor de lokale gebruiker is – heel praktisch – een index opgenomen van de in de teksten genoemde locaties. De verkenningen zijn van de schrijver alleen, of samen met Willie of de leden van de plantenstudiegroep van de IVN-afdeling. We kennen John natuurlijk ook uit de door hem begonnen en vaak gevulde rubriek „Gras is om in te liggen‟ in de Venkraai/ Dubbelloof, dus we weten dat hij een geduldig didacticus is en dat blijkt ook uit de verzamelde Ogentroost. De teksten zijn duidelijk en vlot geschreven. Ik had bij het lezen herinneringen aan het – al lang geleden gelezen – werk van Eli Heimans en co. De Ogentroost-onderwerpen zijn niet te zwaar en waar nodig worden de noodzakelijke termen gebruikt, die altijd nader verklaard worden. Onderwerpen die behandeld worden zijn bijvoorbeeld: de teloorgang van het Heitje van Oversteegen, het kerkhof van Son, de Okkernoot en de Brede wespenorchis bij de slagerij van Royackers. Opvallend, maar begrijpelijk, is het bijna ontbreken van de specialiteit van de schrijver: de biologie van de wateren. Verwacht dus geen verhandelingen over Fonteinkruiden, Kranswieren of Krozen. Het boekje is geen wetenschappelijk werk en er wordt dan ook geen literatuuroverzicht gegeven.

informatie wordt gemeld over de omgang van Kauwen met de noten wil ik die hier melden: De laatste jaren – en ook de afgelopen week – waren in mijn woonwijk (Eindhoven-StratumNieuwe Erven) de Kauwen in de weer met de noten. Ze worden van enige hoogte losgelaten en daarna in de bomen verder opengemaakt en leeggegeten. Ik herinner mij een beschrijving van Kauwen uit Londen, die de noten door auto‟s stuk lieten rijden om ze daarna weer te verzamelen. Het bijzondere daaraan was dat ze samen met de mensen bij groen licht hun buit kwamen ophalen. Overigens zie ik ten zuiden van Eindhoven inmiddels al erg hoge jonge Okkernoten (tot wel 8 meter). Gelukkig kan ik de schrijver betrappen op een enkel foutje. Zo wordt een Indische aardbei ten tonele gevoerd. Dat is weliswaar een begrijpelijke aanduiding van Potentilla Indica, maar mijn editie van de Heukels‟ flora noemt de soort Schijnaardbei. In een paar gevallen komen er krantenafbrekingen voor die de schrijver niet aan te rekenen zijn, maar die toch te vermijden zouden moeten zijn: bijvoorbeeld Linna-eus, sina-appel in het stukje over Groot en Japans hoefblad. De afbeeldingen zijn meestal erg goed. Enkele malen is een tekening gebruikt die elektronisch opgeblazen lijkt en daardoor enigszins stoort. “Een bundel Ogentroost” is een aangenaam boek met in ieder geval één serieuze fout van de schrijver. Zijn inleiding besluit hij met: “Lees dit boek niet. Ga lekker naar buiten”. Dat moet iets zijn als: ”Ga in ieder geval naar buiten en als het weer daarvoor niet meezit: lees dan ook eens dit boekje”. "Een bundel Ogentroost" is een uitgave van IVN Son en Breugel en is verkrijgbaar bij Fred Simons, Son. De bundel kost € 10.

Indien aanwezig wordt als toegift op het originele artikel een update gegeven onder de titel „Nabloei‟. Omdat in de Nabloei van het artikel over de Okkernoot geen nadere

7

De winterkustvogels achterna……naar het noorden Margriet Bekking

Met mijn voorliefde voor mossen is mijn blikveld in de natuur doorgaans laag bij de grond gericht. Manlief echter kijkt liever omhoog. Om onze beperkte vogelkennis uit te breiden, schreven wij ons afgelopen winterseizoen in voor de cursus „Winterkustvogels” die Martien en Jan gaven. De cursus paste goed in onze plannen om in het voorjaar naar Scandinavië te reizen, (dat doen de kustvogels die we hier in de winter zien, ook). Na deelname aan het mossenvoorjaarskamp van de Bryologische en Lichenologische Werkgroep, dat eind april in de omgeving van Oldenburg in Noord-Duitsland werd gehouden, reden we met onze camper al op 1 mei verder noordwaarts. Dat bleek wel erg vroeg in het seizoen te zijn, want ten noorden van Hamburg zat er nog geen blaadje aan de bomen! Een dag later al stonden we aan de westkust van Zweden bij Varberg aan de rand van het vogelreservaat Getterön, waar het gekrijs van de kokmeeuwen zelfs tot in de camper te horen was... Bepakt en bezakt met verrekijker en vogelboek trokken we de rietlanden van het vogelreservaat in. Er zijn twee vogelkijkhutten en er is een bezoekerscentrum. Vanuit de kijkhutten kon je goed de eilandjes zien waarop de kokmeeuwen aan het broeden waren. Met behulp van ons vogelboek noteerden we 26 soorten vogels, voor ons al heel wat. Veel ganzen en eenden, zoals bergeend, krak-, kuif-, slobeend, smient en de wilde eend. Wat meeuwen betreft: Het is nog best moeilijk te zien of zo‟n meeuw dof-roze (zilvermeeuw) of geelgroene (stormmeeuw) poten

8

heeft, terwijl die in het water staat….. Het is een goede les om met het boek erbij naar vogels te kijken, en het is nog leuk ook. In de folder lazen we dat men hier tot nu toe meer dan 320 verschillende vogelsoorten heeft geteld…… Aan de rand van het gebied ligt het bezoekerscentrum Naturum, waar je door telescoopkijkers het zoutgrasland kan bekijken. Hier waren grote groepen brandganzen aan het foerageren. Al met al een mooie eerste kennismaking met de vogels van dit wetlandgebied. In die eerste week van mei trokken we langzaam verder langs de Zweedse westkust. De natuur begint er nu pas te ontwaken en de bosbodem is hier bedekt met een wit tapijt van bosanemoontjes. Deze witte bloempjes bleven we wekenlang in de bossen zien, want wij reisden, zo‟n beetje met het voorjaar mee, verder noordwaarts. Aan voorjaarsbloeiers was het wel genieten van de vele leverbloempjes met hun tere paarsblauwe kleur. Ook het geel van de geelsterren zorgde voor een vrolijk accent in de nog kale loofbossen.

Medio mei verlaten we Zuid-Zweden en rijden tussen de grote meren Vänern en Vättern door een paar honderd kilometer noordwaarts naar de rivier de Klarälven bij het gehuchtje Stöllet. We zijn een van de eerste, en gedurende ons verblijf, de enige gasten op de camping; het seizoen begint hier pas eind juni! Het is nog rustig in de bossen, zó rustig zelfs dat we een nietsvermoedende eland op ons pad tegenkwamen. Het dier was net zo verbaasd als wij en keek ons recht aan zo van: „wat doen die nu hier?‟ alvorens hij verder tussen de bomen verdween…..

Handig dat we steeds verrekijker en vogelboek paraat hebben, want in de top van een spar ontdekten we een mooi gekleurde vogel, en dat bleek de grauwe klauwier te zijn. Ook een niet-alledaagse waarneming! Wel alle daags waren kramsvogel, bonte kraai en witte kwikstaart. Bij de rivier waren veel vraatsporen van bevers. Ook zagen we de brilduiker, een kleine makkelijk herkenbare wit-zwart gekleurde eend met een grote witte vlek bij de snavel. Deze soort zouden we nog vaak in de Zweedse binnenwateren „spotten‟. Voorts kwam een prachtig getekende forse eend (die we nog nooit eerder hadden gezien) heel statig langs gezwommen. Het vogelboek gaf snel uitsluitsel, het bleek een parelduiker in fraai grijswit gestreept en zwart verenkleed.

Inmiddels is het voorjaar ook hier begonnen en wel met heerlijke temperaturen van circa 20ºC. De bomen schieten nu langzaam in het groen, vooral de berken krijgen een prachtig lichtgroen waas. We reizen met het ontluiken van de berken mee noordwaarts door Midden-Zweden naar een camping in Borgsjö (circa 80 km oostelijk van Sundsvall aan de Botnische Golf), waar we onze camper tot op een paar meter van het water neerzetten. Hier hadden we een fantastisch uitzicht op koppeltjes brilduiker en grote zaagbek in hun mooiste verenkleed. Onze verrekijker maakte overuren vanaf het ontbijt tot aan zonsondergang, die hier (16 mei) pas rond 22 uur ‟s avonds is. Het wordt steeds warmer en het jonge blad aan de bomen kan dit nauwelijks bijhouden: 25ºC op 17 mei. Dat hadden we van tevoren niet gedacht, dergelijke zomerse temperaturen en zoveel zon! We gaan op zoek naar een ijssalon… En dat terwijl men in Nederland bij de kachel zit te kniezen bij 13ºC met veel nattigheid buiten. We reizen op 20 mei verder naar Noorwegen waar we langs de kust weer andere vogels zullen treffen.

Natuurmomenten van Jan Bos Natuurfotograaf en IVN-gids Jan Bos verzamelde in de afgelopen 35 jaar meer dan 23.000 dia‟s en digitale foto‟s. Hij bewaarde alleen de beste foto‟s, die hij vooral maakte in Nederland en zijn geliefde vakantieland Frankrijk.

gelopen decennia heeft gegeven. De prachtige fotografie en de speelse vormgeving maken dit boek leuk om te hebben én om weg te geven. In deze uitgave vindt de lezer ook nog een aardig cadeautje, waarmee een klein stukje natuur binnen handbereik komt. Bestellen: "NATUURMOMENTEN" van Jan Bos kost € 22,50. Het boekje is te bestellen via www.syllabub.nl/natuurmomenten.html. Wilt u eerst het boek inkijken? U krijgt alvast een voorproefje in het online inkijkexemplaar.

Voor "NATUURMOMENTEN" heeft hij een selectie gemaakt van zijn mooiste beelden. Samen met zijn eigen verhalen vormt het een uniek boekwerk, dat natuurliefhebbers als het ware meeneemt op één van de vele excursies die Jan Bos in de af-

Voor wie in of in de nabijheid van Eindhoven woont: afhalen bij de auteur kan ook. Neem dan te voren even contact op.

9

Blik op de Weg Achilles Cools

Ik heb nog nooit uit een blikje gedronken! Een prestatie die ik mijn hele leven wil volhouden tot ik de enige ben. Ik kan het misschien vermelden in mijn curriculum. Een blikje kraken verging mij nooit, omdat ik geen frisdrank moet. Maar ik heb wel al duizenden blikjes opgeraapt! Ik wandel niet altijd hand in hand met Brénine. Soms maken wij onze dagelijkse wandeling door het landschap met een vuilzak tussen ons in. Waar wij een rondje lopen door de Liereman houden wij de blik gericht op de weg en de berm. Wij prikken het blik weg, en ook flesjes, sigarettenpakjes, plastic, glas, petflessen, papieren zakdoekjes, snoepverpakking, zilverpapier tot en met incontinentieluiers. Wij komen thuis met een volle zak en een goed gevoel. Van ergernis wordt het reservaat niet schoner.

Zwerfvuil komt natuurlijk niet uit de hemel gevallen. Het zijn de hardlopers en mountainbikes die niet zonder drinken kunnen. Leeggoed is ballast. Sporters die het afval van zich afwerpen terwijl ze door dit mooie landschap hollen. Ook wandelaars zie je wel eens met de blik op oneindig verder strompelen met een blikje in de hand. Het weer is zonnig en lokt iedereen naar de hei. Wat verder ligt weer een hele troep. Afval is een verworven recht van de levensgenieter. Volgens onderzoek zijn het vooral jongeren tot vierentwintig jaar. Maar ook ouderen van boven de vijftig. Paardenliefhebbers geven ruiterlijk toe dat ze wel eens een klokhuis of bananenschil overboord gooien. Een klokhuis is een lekkernij voor knaagdieren en vogels. Daar wordt nog van gesmuld. Van bananenschillen blijft na drie jaar niets over. Toiletpapier stop ik onder met gras of onder dennennaalden. Na een half jaar is het vergaan. Een sigarettenpeuk na vijf jaar. Maar een metalen blikje is na vijftig jaar pas helemaal afgebroken. Aluminium blikjes na tachtig jaar. Een polystyreen frietbakje na negentig jaar. Een glazen fles na een miljoen jaar. Het is slepend vuil dat niet zwerft, het blijft rotzooi. Sigarettenpeuken zijn giftig, zijn van plastic dat langzaam verweert tot minuscule snippertjes die in de magen van vogels en andere dieren terechtkomen. Ik heb tevens al enkele keren een muis en ook een mees ontdekt die de dood vonden met hun kopje geklemd in een drinkblik. Of ze verdrinken in het regenwater van de aluminium valputjes. Menige zeldzame rugstreeppad, kever of insect overkomt dit. Ik zag ooit een kokmeeuw lopen op een stortplaats met een blikje op de kop. En bij mijn vriend vloog een reiger over het huis met een blik aan zijn teen. Ook ik ben niet vrij te pleiten, ook al doe ik alles in een zak. Jaarlijks vele plastic yoghurtpotjes, brikken, konfituurpotjes en nog zoveel plastic verpakking zijn ook mijn deel. Hoeveel kilo‟s zouden dat niet zijn? Je kunt haast niets kopen zonder plastic. Inconsequent zijn we allemaal en ieder heeft zijn vuilnisbak.

10

Ik ben ook geen boomknuffelaar of utopist. Maar ik verruim mijn blik. Ik maak de weg vrij. Ik prik het blik en plastic gewoon mee! Niet als wereldverbeteraar, maar als olijke opruimer. Ook rond mijn kauwenhuis heb ik in de nestelperiode mijn werk. Wat die kauwen wel niet allemaal meebrengen! Kleurige papiersnippers, zilverpapier, plastic, repen linnen, sigarettenpeuken, breiwol. Zelfs één keer een echt bankbiljet. Dat was het kostbaarste wat ze uit het nest wierpen. Een andere keer hing er ook een gebruikt condoom uit hun broedhol. Het was bij een ijverig koppeltje kauwen dat vroeg begonnen was. Het heeft hun geen windeieren opgeleverd. Allemaal vuil dat zwerft rond ons kauwenhuis. Thuisvuil! De kauwen halen aan en ik hou het proper. Net zoals ijverige huismoeders hun erf net houden. Er zijn genoeg mensen die vegen voor hun deur, maar je kan ook opruimen wat op je weg komt. Rob Bijlsma is ook een milieujutter. Hij houdt in het Drents-Friese Wald een blikjesindex bij. Deze roofvogelspecialist fietst bijna dagelijks dezelfde route en noteert al het zwerfvuil dat hij tegenkomt, en ruimt het ook op. Zijn cijfers stijgen ieder jaar. De pieken zijn de zomers, de winters het dal. Het weekeind laat het meest zijn sporen achter. Ik heb twintig jaar geleden een hotspot van storters gekend. Grofvuil. Elke week moest ik een hele rotzooi opruimen. Want vuil trekt vuil aan. Toen ik alles weg had, was het uiteindelijk gedaan. Tot er op een dag weer een grote witte plasticzak lag. Terwijl ik die in mijn bagageruimte wilde gooien, voelde ik gespartel. De zak was dichtgebonden. Nadat ik hem opende, keken vijf magere katjes mij met betraande oogjes aan. Ik heb ze niet in de vuilbak gedaan! Natuurlijk, ik weet wel dat de grootste hoeveelheid zwerfafval rond drijft in de wereldzeeën. Daar rekent men op honderd miljard kilo. De zee is een plasticsoep. Ze vermaalt de kunststofarchipel tot Nano deeltjes. Plastic is sterk, het is licht, giftig, onverwoestbaar, en het is overal. Plastic is ons zelfgemaakt Trojaanse Paard.

Wereldwijd stevenen we naar een onherstelbare plasticramp. In de toekomst krijgen we nog plasticstranden. In sommige natuur gebieden houdt men jaarlijks een landelijke opschoondag. Een actie van schoonmakers die een propere wereld beginnen met halfvasten. Want de berm verdient een bloempje als het lente wordt. Dan trekken een tiental mensen met de handen uit de mouwen de omgeving af en is alles opgeruimd, voor enkele dagen. Een week later ligt er weer een hele troep. Langs fietspaden zijn soms ook blikvangers geplaatst. Veel manieren om deze negatieve welvaartstekenen tegen te gaan zijn er bijna niet. Voorlichting op scholen zou veel doen. Afvalinzameling en verwerking helpen tot nu toe niet voldoende. Het is een economisch delict. Bedrijven die de producten op de markt brengen zijn mede verantwoordelijk. We moeten een verpakkingsbelasting invoeren, maar er is geen politieke wil. Statiegeld op zwerfvuil zou kunnen helpen. Het inzamel en beloningssysteem. Dan kan de vinder het naar de winkel brengen. De vervuiler betaalt de schoonmaker. Ofwel een lottonummer op elk blikje! De lege blikjes kunnen er bij winnen. En de natuur ook. Een weekje rapen kan met wat geluk misschien een fortuin opleveren. Maar de verrommeling van het landschap gaat voorlopig gewoon door. De wegwerpwaanzin is niet te stoppen. Moeten we de vervuilers een geweten schoppen, een bewustzijn aanpraten. De schaamte voorbij. En wat doe ik met al dat afval dat ik op mijn wandelingen bij elkaar graai? Misschien moet ik er een boom mee versieren op het dorpsplein. Als aanklacht! Een guerrillakunst van een afvalkunstenaar. „De Merci Tree‟. Niet anoniem, ik zet er mijn naam wel bij, net als bij die grote bronzen die ik mocht plaatsen in de stad. De plasticwaanzin zal schitteren in het tegenlicht, de blikjes blikkeren in de wind als een zwanenzang. Rotzooikunst! Dat kan in deze tijd.

11

Kraanvogels kijken bij Diepholz Gerard Vos

De laatste week van oktober hebben Trudy, Ria, Wim en ik doorgebracht in de omgeving van Diepholz in Duitsland, om naar Kraanvogels te kijken. Het bezochte gebied ligt ongeveer 100 km ten oosten van de grens met Drenthe, waarmee het voor ons dichterbij is dan bijvoorbeeld het Lauwersmeer. De Kraanvogels waren er weer volop. In het midden van die oktoberweek werden er bij Diepholz niet minder dan 74000 geteld. De vogels maken hier een tussenstop op hun trek van de broedgebieden in Scandinavië naar Zuid-Europa en NoordAfrika. Ze foerageren op de akkers waar mais- en graankorrels en aardappels zijn blijven liggen. 's Avonds vliegen ze naar een van de grote plaatselijke veen- en moerasgebieden waar ze veilig kunnen slapen. De Kraanvogels arriveren in de loop van oktober, en begin december zijn de meesten weer vertrokken. Ze hebben het gebied bij Diepholz niet lang geleden "ontdekt". Aantallen van tienduizenden zijn hier pas geteld in de laatste tien jaar. In die periode is ook het aantal Kraanvogels op de gehele WestEuropese trekroute verdubbeld, tot 300.000.

De Kraanvogel is met zijn hoogte van 1,2 meter en spanwijdte van 2 meter groter dan een ooievaar. Volwassen dieren hebben een "petje" in de vorm van een rood gekleurde kale plek op de kop, terwijl de jongen een bruine kop hebben. De verenpluim aan het achterlijf is niet de staart maar bestaat uit de veren van de vleugelpunten. Naast plantaardig materiaal eten Kraanvogels insecten, kikkers en kleine zoogdieren. Elders in de wereld komen nog 14 andere soorten Kraanvogels voor. De dieren zijn wel schuw. Het best kun je ze bekijken vanuit de auto. Als je echter stopt binnen een afstand van een paar honderd meter houden ze je nauwlettend in de gaten, en vliegen ze weg als je duidelijk dichterbij komt. Zodra een Kraanvogel bukt weet je dat hij op het punt staat op te vliegen. Men zegt dat de schuwheid veroorzaakt wordt door het feit dat de vogels in zuidelijker landen worden verjaagd, of zelfs bejaagd... Maar de vogels zijn ook intelligent: Bij drukke wegen die niet geschikt waren om te stoppen zagen we Kraanvogels die op korte afstand van de weg rustig liepen te foerageren. Het zijn prachtige vogels om te zien, zowel op de grond als in de lucht. Elegant en waardig stappen ze door het veld. Toch zegt men dat ze zo nodig een bliksemsnelle uitval kunnen doen, bijvoorbeeld wanneer een vos of wild zwijn hun broedsel bedreigt. De vlucht is majestueus, met trage vleugelslag en uitgestrekte hals en poten. Regelmatig is hun kenmerkende trompetterende geluid “kru-kru” te horen. Bij de trek vormen ze lijnvormige en V-vormige ketens. Kraanvogels kunnen tot 2000 km non-stop vliegen. Zij gelden als symbool van voorzichtigheid en waakzaamheid, terwijl ze in de dichterlijke wereld staan voor „het verhevene‟. De vliegmaatschappijen Lufthansa en JAL hebben een gestileerde Kraanvogel als logo. Drie jaar geleden waren we ook hier bij Diepholz, en deze keer vielen ons twee veranderingen op: Er was een groot aantal windmolens geplaatst, en nogal wat plattelandswegen waar je vroeger de Kraanvogels

12

goed kon waarnemen zijn nu gesloten voor verkeer. Deze afsluiting, die niet geldt voor aanwonenden en boeren, heeft mogelijk de rust van de vogels als doel. Maar het zou ook kunnen zijn dat de boeren hinder hadden gemeld van vogelaars die met hun auto in de berm staan. Voor de boeren is verder van belang, dat de Kraanvogels enige schade kunnen veroorzaken door opeten van ingezaaid wintergraan.

Bij Diepholz ligt ook een groot meer, de Dümmer. Het is een Natura 2000 gebied, waarvan wel de oostelijke kant wordt gebruikt door watersporters. Het heeft de reputatie dat er in het voorjaar bijzonder veel vogelsoorten voorkomen. Er zouden al 276 soorten zijn waargenomen. Hier broeden Visarend, Zeearend, en honderden Zwarte sterns. We konden mooi zien hoe een koppeltje Zeearenden een prooi verorberde. We verbleven in het plaatsje Rehden, op een vakantieboerderij. In weken met voldoende gasten - en dat was nu ook het geval - wordt er een "Hof-fest" gehouden. We werden getrakteerd op zelfgemaakt biologisch brood met gebakken eieren, salades en bier, en er werden grappige films vertoond. Een bezoek aan dit gebied in het Kraanvogelseizoen is beslist een aanrader!

Ode aan de duurzaamheid (en aan Piet) „Meneer, uw schoenen zijn eigenlijk niet meer te repareren. Het heeft maar weinig zin dat ik daar nog aan begin. Als ik U was zou ik nieuwe prefereren‟. Gelukkig is er Piet, een aardige vent, gewezen schoenmaker in Lierop. Hij lapt mijn schoenen toch nog op en dat voor zegge en schrijve drie euro en vijftig cent. Ik draag deze schoenen nou al weer jaren en ... hoe. Liep er onlangs nog mee van Asten naar Heeze, terwijl ik daar geeneens hoefde te wezen. In deze schoenen word ik namelijk zelden moe. Vandaag echter, op deze trieste, droeve dag haal ik mijn schoenen slechts traag tevoorschijn, poets ze tot ze extra glimmend zijn, want vandaag zeggen we Piet voorgoed gedag. Vandaag, ik kan het niet genoeg herhalen, wil ik als eerbetoon aan Piet mijn hoge schoenen dragen, hoewel het nogal warm en nou al dagen eerder weer is voor blote voeten in sandalen. Gerard Compiet

13

Scherpenisse - Tholen, 6 oktober 2013 Martien Veraart

Mist, grijs, een druppel regen in den beginne viel het een beetje tegen; later blauwde de lucht 't werd zelfs warm, een windje met een lichte zucht Op de geluidswallen zaten spreeuwen hun nachtelijke dromen weg te geeuwen; vleugels werden luis- en stofvrij gemaakt formatievliegen hoort volmaakt De dames Brandrood, Limousin en Witrik krijgen van de mens een sik; ze natneusden ons met haar allen toe: "dit Scherpenisse is voor jullie taboe" Lang niet alle akkers lagen winterklaar aardappel, mais en suikerbiet waren nog daar; riskant wat de boeren doen .........of....... spelen ze met de grote poen! Een vlokje dansende vogeltjes voor velen behorend tot de onmogelijkjes; ze streken neer in een boom, alleen wat geel in de zoom; het bleken gruttertjes nog jonge puttertjes Grote groepen ganzen......Nederlands paradijs grauw en zwart, ganzenwijs; nieuwsgierig, uitgestrekt de hals want de mens is wel eens vals Langs de Oosterschelde geen vogel die ons wat vertelde; eenzaam, een stervende zilvermeeuw wijduitgespreide vleugels .....een Zeeuw; over, het Luctor et Emergo dat is het leven, het zij zo Kieviten en goudpluvieren houden elkaar in de kieren; bij onraad vliegen jong en oud tot een cloud; al wolkend tuimelen ze door de lucht jammer van de korte vlucht maar ....wonderbaarlijk de tucht De dieporanje luzernevlinder, vanuit de Middellandse Zee al fladderende met de warme zomers mee; liefhebber van kattestaart, luzerne en klaver een ware nectarlaver; gezien de tijd van het jaar een tweedegeneratie exemplaar.

14

Foto: Louis Schrover

Het bestuur van de KNNV wenst haar leden Fijne Kerstdagen en een Gelukkig Nieuwjaar

15

KNNV Afdeling Eindhoven Ansbalduslaan 10 B, 5581 CW Waalre

Venkraai