KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2013, nummer 4

KNNV afdeling Apeldoorn

DE VIER JAARGETIJDEN

2

Jaargang 2013, nummer 4

INHOUD

pagina

Voorwoord

3

Werkgroep Sprengen en Beken

3

Programma 4e kwartaal 2013

4

KNNV Natuurboeken Informatie

5

Oude boeken service

5

Lezing “bomen over Zwammen en zwammen over Bomen”

6

Gewestelijke excursie Schiermonnikoog 16 november 2013

7

Huilende wolven op Nederlandse bodem

7

Hoe heet die plant?

8

In 2014 weer naar de Eifel

9

De Spaanse pijpbloemvlinder (Zerynthia rumina)

10

De Teunisbloem

11

Paddenstoel van het jaar

13

Beekbergerwoud blijft verrassen

14

Wie wandelt hoort en ziet nog eens wat

15

----------

Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn

17

Ledenmutaties

18

Bijlage bij de KNNV boeken informatie

18

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per email bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober).

Ontwerp en foto’s voorpagina: Nina de Vries UITERSTE INLEVERDATUM KOPIJ 2014 – nr. 1: 1 december 2013

2

De Vier Jaargetijden 2013-4

Voorwoord Ineke Klaver Alweer het laatste nummer van dit jaar. De redactie is er weer in geslaagd om een lezenswaardig blad samen te stellen. Met bijdragen van vertegenwoordigers van onze werkgroepen. Het is altijd verrassend hoeveel er over een plant of dier te vertellen is. Ook al zien we ze dagelijks en vinden we ze heel gewoon. Zoals de Teunisbloemen. Toen ik die vroeger voor het eerst zag en ontdekte, dat er overdag steeds nieuwe verlepte bloemen onder de knoppen aan de stengel zaten en dat er 's avonds mooie bloemen aanzaten, ben ik er eens naast gaan zitten, om te kijken wat er 's avonds met die knoppen gebeurde. Fascinerend om te zien. Minder gewoon is de Spaanse pijpbloemvlinder. Maar als je die één keer gezien hebt, vergeet je hem niet meer. Een aantal leden van onze afdeling hadden het geluk om een heel vers exemplaar van deze prachtige vlinder dit voorjaar in de Extremadura te zien. Ik lees die stukjes van onze leden steeds met veel plezier. Het is altijd leerzaam. En nog meer als je zelf zo'n stukje moet schrijven. Als je alles opschrijft, en eventueel wat op moet zoeken, onthoud je de details beter dan wanneer je het alleen maar leest. De redactie van de landelijke digitale KNNV-Nieuwsbrief vond de bijdrage van Hannie Wijers in de vorige De Vier Jaargetijden over paddenstoelen, die een voorkeur hebben voor mest, zo bijzonder, dat ze er een link van hadden opgenomen. Een compliment en stimulans voor onze stukjes-schrijvers. Je blijft je ook steeds weer verbazen over de wonderen der natuur. En er is ook nog steeds van te leren. Zo las ik onlangs, dat de eigenschappen van een spechtenkop de basis waren om de sterkste schokbestendige cilinder ooit te ontwerpen. Wetenschappers hadden de spechtenkop in een CT-scanner gelegd om die bijzondere eigenschappen te kunnen ontdekken Deze schokdemper zal de komende jaren steeds vaker in auto's worden ingebouwd, waardoor - naar verwachting - het aantal verkeersdoden drastisch zal verminderen. Deze wetenschap heet "biomimetica" en betekent letterlijk "nabootsen van het leven". Er is een Nederlandse organisatie, die een belangrijke promotor is van de ontwikkeling van biomimetische toepassingen in industrie en samenleving. Zo breken onderzoekers ook al jaren hun hoofd hoe ze spinrag (dat wel 5 keer sterker is dan staal) kunnen namaken. Met zulke kennis in je achterhoofd kijk je weer met andere ogen naar de natuur om je heen. En het past ook allemaal in de KNNV-leus: je geniet meer van de natuur als je er meer van weet. In een ander krantenbericht, las ik tot mijn genoegen, dat je tegenwoordig in plantsoenen, in achtertuinen en op stadsbalkons overal "bijenhotels, hommelherbergen en andere insectenpensions" aantreft. Ze zijn in alle soorten, maten en prijzen (tot meer dan € 800 per stuk!) te koop. Niet alleen in dierenwinkels, maar ook in bouwmarkten en op veel internet-adressen. Maar natuurlijk ook eenvoudig zelf te maken. Misschien hebben al die alarmerende berichten over de bijensterfte effect. En het is prettig te lezen, dat veel mensen de insecten nu op deze manier lokken i.p.v. met lokdozen en gif. Hopelijk is deze belangstelling niet tijdelijk, maar gaat men ontdekken, dat er veel te beleven is aan al die insecten. En zoals de krant schreef: "Als je toch geld aan je tuin wilt besteden, kun je beter een insectenhotel kopen dan een tuinkabouter". Maar dat weten wij KNNV-ers natuurlijk al lang.

Werkgroep Sprengen en Beken Apeldoorn heeft binnen de gemeentegrens een groot aantal sprengenbeken.Sinds kort is de Werkgroep Sprengen en Beken actief, die zich ten doel stelt de ontwikkeling van flora en fauna in en rond sprengenbeken te bestuderen. Eén tot meerdere malen per maand wordt een excursie georganiseerd naar een relevante spreng(beek) en worden studiedagen/avonden georganiseerd. Verder zijn er vrijwilligersactiviteiten zoals het schonen van sprengen, controleren van vistrappen etc. Gestreefd wordt naar samenwerking met andere organisaties zoals b.v. RAVON, Alterra, Waterschap Vallei en Veluwe etc. Heb je interesse om wat meer te weten over de activiteiten van de werkgroep? Neem dan contact op met Ruud Lorwa, tel.nr. 055-5788844, e-mail: [email protected]

3


Programma 4e kwartaal 2013 Voor alle excursies geldt: raadpleeg de website of informeer bij de werkgroepcoördinator, in het bijzonder leden die deel willen nemen aan een activiteit van een werkgroep waar ze geen lid van zijn. Er zijn geregeld excursies van de Insectenwerkgroep, die niet in dit programma staan. Voor nadere informatie zie website of informeer bij de coördinator. Voor excursies van de Paddenstoelenwerkgroep: bel 055-5413038.

Datum

Activiteit

Toelichting

di 01-10 za 05-10

Vwg: werkgroepavond Vwg: Euro Birdwatch

ma 07-10

Pawg: excursie Klarenbeek

di 08-10 di 15-10 ma 21-10

Plwg: werkgroepavond Iwg: werkgroepavond Pawg: excursie Lichtenbelt

di 22-10 za 26-10 di 29-10

ma 04-11

Pawg: werkgroepavond Vwg: wandeling Hoog Buurlo "Bomen over Zwammen en zwammen over Bomen"- lezing door Gerrit Jan Keizer Pawg: excursie Klarenbeek

di 05-11 za 09-11

Vwg: werkgroepavond Vwg: excursie

di 12-11 za 16-11

Plwg: werkgroepavond Gewestelijke excursie naar Schiermonnikoog Iwg: werkgroepavond Pawg: excursie Hoog Buurlo

20.00 uur Torricellistraat 2-26 Telpunt bij ruïne Nijenbeek vanaf 8.00 uur Vertrek 13.30 uur Kerkweg / hoek Kopermolenweg (achter de kerk). Even bellen of het doorgaat: 055-5413038 19.30 uur Torricellistraat 2-26 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Vertrek 13.30 uur. Voor verzamelplaats en of het doorgaat even bellen: 055-5413038 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Vertrek 8.00 uur Carpoolplaats Europaweg 20.00 uur in dok Zuid. Aanmelden bij: [email protected] of 055-5412107 Vertrek 13.30 uur Kerkweg / hoek Kopermolenweg (achter de kerk). Even bellen of het doorgaat: 055-5413038 20.00 uur Torricellistraat 2-26 Voor bestemming, vertrekplaats en -tijd: zie website of informeer bij coördinator 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Voor nadere gegevens: zie website. Aanmelden noodzakelijk. 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Vertrek 13.30 uur. Voor verzamelplaats en of het doorgaat even bellen: 055-5413038 19.30 uur Torricellistraat 2-26 19.30 uur aula van De Vijfster, Texandrilaan 30, 7312 HR Apeldoorn; lezing georganiseerd door het IVN, toegangsprijs voor KNNV-leden € 2,00 Vertrek 8.30 uur Meubelboulevard 20.00 uur Torricellistraat 2-26 Voor bestemming, vertrekplaats en -tijd: zie website of informeer bij coördinator Vertrek 13.30 uur Kerkweg / hoek Kopermolenweg (achter de kerk). Even bellen of het doorgaat: 055-5413038 19.30 uur Torricellistraat 2-26 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Vertrek 8.30 uur

di 19-11 ma 25-11 di 26-11 do 28-11

Pawg: werkgroepavond “Huilende wolven op Nederlandse bodem” - lezing door Bram Houben

za 30-11 di 03-12 di 07-12

Vwg: Wandeling De Poll Vwg: werkgroepavond Vwg: excursie

ma 09-12

Pawg: excursie Klarenbeek

di 11-12 di 17-12 za 28-12

Plwg: werkgroepavond Iwg: werkgroepavond Vwg: wandeling Hoog Buurlo

4


KNNV natuurboeken informatie Joke Tammen

OUDE BOEKEN SERVICE

Met deze rubriek houden wij u op de hoogte van de meest recente publicaties van de KNNV Uitgeverij. Voor een totaal overzicht van alle KNNV uitgaven is het beslist de moeite waard om eens op de website www.knnvuitgeverij.nl rond te neuzen. Hieronder een overzicht van de boeken die we in Apeldoorn op dit moment in voorraad hebben. UIT VOORRAAD LEVERBAAR: • Veldgids libellen. Ledenprijs € 26,95 • Zakgids Vogels van Nederland. Ledenprijs € 11,65 • Herkenningskaart Vogels van Nederland. Ledenprijs € 4,45 UIT VOORRAAD LEVERBAAR UIT DE SERIE “IN BEELD”: • Bijna de gehele serie in voorraad. Ledenprijs € 4,45 NIEUWE UITGAVEN VAN DE KNNV UITGEVERIJ: • Natuurreisgids Extremadura Spanje weer leverbaar (Engelstalig) Ledenprijs: € 22,45 Auteur: Dirk Hilbers • Het leven van Paddenstoelen en Schimmels. Ledenprijs: € 26,95 Auteur: Jens H. Petersen • Vogels kijken op IJsland. Ledenprijs: € 13,45 Auteur: Martin Hierck • Veldgids Exoten. Ledenprijs: € 31,45 Auteur: Rob Leewis ism Arjan Gittenberger • Weidevogels in een veranderd landschap. Ledenprijs: € 26,95 Auteur: Jan v.d. Geld, Niko Groen, Ron v.’t Veer • Herkenningskaarten (wilde)dieren in de tuin. Ledenprijs: € 4,45 Auteur: Rijnvis van Wirden • Veldgids Paddenstoelen, paddenstoelen determineren. Ledenprijs: € 35,95 Auteur: Nico Dam en Thomas.W.Kuyper Uitgaven te bestellen via tel: 055 3664087 of mail: [email protected] • • • • • •

Wat doet u met die mooie maar wellicht oude natuurboeken die u niet meer leest? Zonde om ze weg te gooien, maar wat doe je ermee? De OUDE BOEKEN SERVICE helpt je om een KNNV-lid te vinden die jouw mooie oude boeken wil overnemen. Ga naar de website httsps://docs.google.com. Log in met gebruikersnaam: [email protected] en wachtwoord: boek100service. Open het bestand 2e hands boeken KNNV. Hier zie je een lijst met boeken die KNNVleden graag willen overdragen aan andere KNNV-leden. Je ziet o.m. de titel, uitgavejaar, naam, telefoonnummer en email van de aanbieder en de prijs. Het bedrag is niet voor de aanbieder maar is voor onze afdeling. Wil je boeken overnemen? Bel of mail de aanbieder en maak een afspraak om het boek te bekijken. Als je het boek wilt overnemen, maak je het bedrag over op giro 948886 tnv de penningmeester KNNV afdeling Apeldoorn. Wil je boeken aanbieden? Ga naar de laatste regel van de tabel en vul boek voor boek de gevraagde gegevens in. De prijs mag je helemaal zelf bepalen. Zodra het boek “verkocht” is geef je dat aan in de kolom “verkocht”. LET OP: de OUDE BOEKEN SERVICE is leuk als je boeken kwijt wilt, maar ook als je mooie oude boeken zoekt. KIJK DUS REGELMATIG of er nieuwe oude boeken aangeboden worden. Heeft u vragen of hulp nodig bij het invoeren van de boeken neem dan contact op met Jan Kerseboom tel. 0555338323 of [email protected]. Hij wil u graag helpen.

levering boeken voor de ledenprijs U betaalt geen verzend- of administratiekosten Uw bestelling wordt in Apeldoorn gratis thuis afgeleverd zodra de boeken binnen zijn krijgt u bericht over de bezorging (of ophalen van de boeken) betaling contant, pas bij aflevering (op verzoek per bank) de KNNV afdeling Apeldoorn wordt er ook nog financieel sterker van

Het kan gebeuren dat bestelde boeken enige levertijd hebben, dit is afhankelijk van hoeveel boeken er op de bestellijst staan om weer een bestelling te kunnen plaatsen. Advies: bestel ruim op tijd.

5


Lezing “bomen over Zwammen en zwammen over Bomen” Gerrit Jan Keizer is bekend geworden met de Paddenstoelenencyclopedie, zijn meest recente boek is “De Verborgen Boom” en daarover gaat hij het vooral hebben. In de zuurstofloze omgeving van meer dan 400 miljoen jaar geleden vonden cyanobacteriën en schimmels elkaar en gingen een symbiotische relatie aan. Ze vormden korstmossen die over bladgroen beschikten en hierdoor zuurstof en koolhydraten konden produceren. Later ontwikkelden zich groene landplanten, die zuurstof en voedingsstoffen leveren voor alle direct of indirect van planten afhankelijke organismen, inclusief de mens. Dankzij de “uitvinding” van houtstof konden er houtige gewassen en bomen ontstaan, die bossen en wouden vormden. Zonder lagere schimmels (microfungi) en paddenstoelen en zwammen (macrofungi) die celstof en houtstof afbreken zou een bos in zijn eigen afval omkomen. Kortom, micro- en macrofungi spelen een sleutelrol in het ontstaan en voorbestaan van al het leven op aarde. In deze lezing introduceert Gerrit Jan Keizer het boomsoorteigen ecosysteem. Daarin is een boom het centrum van zijn - aan de eigen boomsoort gebonden - ecosysteem en onderhoudt een unieke relatie met honderden, soms wel duizenden organismen, waaronder paddenstoelen en zwammen. Deze zijn voor hun levenscyclus afhankelijk van de boom, hun “suikeroompje”, en omgekeerd is de boom van hen afhankelijk. Gerrit Jan Keizer laat zien welke soorten horen bij de oorspronkelijk inheemse boomsoorten: zomereik, wintereik, beuk, berken, wilgen, elzen, populieren en de grove den. Hij gaat in op de relaties die deze bomen onderling en met andere organismen aangaan en op hun talrijke unieke relaties met parasitaire en saprotrofe paddenstoelen en zwammen en met macrofungi die in symbiose met bomen leven. Tevens vermeldt hij per boomsoort de insecten. De kosten van de lezing zijn € 2,50 p.p. te betalen bij de zaal (leden van KNNV en IVN gratis). In verband met het aantal beschikbare plaatsen is reservering verplicht. Aanmelden bij Ineke Klaver via e-mail: [email protected] of telefoon: 055-5412107 Locatie: datum: aanvang:

Wijkcentrum dok Zuid 1e Wormenseweg 460 7333 GZ Apeldoorn dinsdag 29 oktober 2013 20:00 uur

over de spreker: Gerrit Jan Keizer is klinisch psycholoog en omgevingstechnoloog en heeft zeventien jaar in verschillende functies in de geestelijke gezondheidszorg gewerkt. Na de publicatie van zijn in acht talen verschenen Paddenstoelen-encyclopedie in 1996 werkte hij als mycologisch en bosecologisch onderzoeker, consulent en docent. Hij is vertaler/bewerker van boeken over bomen en paddenstoelen en auteur van diverse boeken en artikelen op mycologisch en bosecologisch gebied, die hij van foto’s voorzag. Daarnaast is een in twee talen uitgebrachte interactieve cd-rom van zijn hand verschenen, waarvan de Nederlandse versie met de foto’s integraal op de paddenstoelensite ( www.soortenbank.nl) van het ETI Biodiversity Center (Leiden) is gepubliceerd. Verder doet hij al vele jaren onderzoek naar planten, paddenstoelen en zwammen die psychoactieve stoffen bevatten en de invloed die het gebruik ervan heeft op de ontwikkeling van de wereldgodsdiensten, in het bijzonder van het vroegchristelijke geloof.

6


Gewestelijke excursie Schiermonnikoog 16 november 2013 Op zaterdag 16 november organiseert het Gewest IJsselstreek een excursie naar Schiermonnikoog onder leiding van Hans Grotenhuis en Tjalling van der Meer. Wel ver weg, maar zeker de moeite waard. We zijn een lange dag op het eiland om rond te struinen in de duinen, over de kwelders en langs het strand. Aangekomen op het eiland bestaat de keuze om vanaf de veerdam te gaan wandelen met Hans of om te gaan fietsen met Tjalling afgewisseld met een paar wandelingetjes (fietshuur € 6). Meenemen: eten en drinken voor de hele dag. De soort schoeisel is wat lastig aan te geven. Bij droog weer kom je een heel eind (alleen niet op het wad als het laag water is) op bv. bergschoenen, maar bij langdurige regen in de voorgaande periode staan grote delen van de duinvalleien helemaal onder water en zijn laarzen beslist noodzakelijk. Natuurlijk ook een kijker. Belangrijke tijden: verzamelen bij de boot uiterlijk om 09.15 uur (vertrek boot Lauwersoog 09.30 uur). Houd er bij dit tijdstip rekening mee dat je de auto nog moet parkeren (betaald parkeren), naar het kaartjeskantoor moet lopen en een kaartje moet kopen. Wees dus ruim op tijd in Lauwersoog. De kosten van de overtocht zijn retour € 12,30 en voor 65+ (met legitimatie) € 11,20. Vooraf een kaartje kopen via internet http://www.wpd.nl/schiermonnikoog/bestel-uw-e-ticket/ is ook mogelijk. Info voor navigatie: bestemming Haven Lauwersoog is 9976VM. De veerhaven ligt aan de Kustweg. Het vertrek van de boot naar Schiermonnikoog is om 09.30 uur. We keren naar de vaste wal terug met de boot van 16.30 uur. De vaartijd is circa 45 minuten. Het is op 16 november om 09.20 uur hoog water, zodat we met hoog water heen varen en met laag water terug. Bij slechte weersomstandigheden wordt de excursie uitgesteld naar een latere datum. Als je meewilt met deze excursie, dan graag uiterlijk 6 november aanmelden bij Ineke Klaver ([email protected] of telefoon 055-541 21 07). Daarbij vermelden of je wilt wandelen of fietsen. Het benodigde aantal fietsen kan dan worden gereserveerd.

Huilende wolven op Nederlandse bodem Door : Datum: Tijdstip: Plaats: Kosten: Aanmelden:

Bram Houben van ARK Natuurontwikkeling donderdagavond 28 november van 19.30 tot 21.30 uur aula van De Vijfster, Texandrilaan 30, 7312 HR Apeldoorn € 2,- IVN- en KNNV-leden, € 4,- niet leden [email protected] of tel. 055-5427357

De verwachte terugkeer van de zowel gevreesde als gewenste wolf houdt de gemoederen in Nederland flink bezig. Nieuwe robuuste verbindingszones in Nederland scheppen reële kansen voor het weerzien met deze omstreden viervoeter. De ontwikkeling van wolvenpopulaties net over de grens maakt dat de terugkeer alleen een kwestie van tijd is, aldus deskundigen. Bram Houben, ecoloog bij ARK, zal ingaan op de leefwijze en leefwereld van de wolf. Al jaren volgt ARK Natuurontwikkeling de bewegingen van de populaties onder andere bij onze oosterburen. Wie is de wolf en wat kunnen we van zijn komst verwachten. Welke kansen benut de wolf en welke kansen brengt hij het Nederlandse ecosysteem. Bram Houben is in het verleden werkzaam geweest bij verschillende wolvenonderzoeken in het buitenland. Hij is nu verbonden aan ARK, de naam die staat voor een innovatieve natuurorganisatie die al meer dan twintig jaar ervaring heeft in het opzetten en uitvoeren van natuurontwikkelingsprojecten in binnen- en buitenland. Hun ervaring leert dat maatschappelijke veranderingen voortdurend leiden tot nieuwe kansen voor natuur en landschap. Meer ruimte voor de natuur in ons denken en handelen vergroot de kwaliteit van leven, voor mens en natuur, aldus ARK. Dit is de eerste lezing opgezet door de werkgroep lezingen van IVN-Apeldoorn in samenwerking met KNNV Apeldoorn. Voor informatie www.ivn-apeldoorn.nl of tel. 055-5427357

7


Hoe heet die plant? Joke Tammen Dat was de titel van de plantencursus 2013 die gegeven werd door de KNNV in samenwerking met het IVN. Kon in 2012 de plantencursus niet door gaan vanwege te weinig aanmeldingen, 2013 was met 19 cursisten volgeboekt. Negentien zeer enthousiaste, leergierige cursisten mag ik wel zeggen en eveneens enthousiaste docenten. Om te weten te komen hoe die plant heet leer je vooral goed kijken, niet alleen met het blote of bebrilde oog, maar juist met de loep te kijken. En dat is een ware openbaring, de gewoonste bloem wordt een juweeltje als je de details met de loep bekijkt. Is de stengel behaard en hoe? Ongelijke haartjes, klierharen, aanliggende of juist afstaande haren? Hoeveel meeldraden en welke kleur heeft de helmknop? Is de bladrand gewimperd? Tja, die details zie je dus met de loep. De theorielessen werden binnen gegeven. Naast een algemene inleiding over planten en de werkwijze van de flora werd aandacht besteed aan een paar plantenfamilies. Vervolgens werden tot die familie behorende planten (vers geplukt door de docenten) met de opgedane kennis op naam gebracht. In totaal zijn er drie plantenfamilies behandeld, de Composieten, Kruisbloemen en Vlinderbloemen. Voor het determineren is gebruik gemaakt van de Flora van Henk Eggelte. De nodige aandacht werd besteed aan het gebruik van de Flora, zogezegd het pad vinden om tot een juiste familienaam te komen en stap voor stap door te wandelen naar de juiste naam van de plant. Begrippen als omwindseltje of omwindsel, hauw of hauwtje kunnen het verschil maken, maar met de Flora, loep, pincet, hulp van de docent en geduld lukte het. Dan het veld in. De geluidswal in Woudhuis was het determinatieterrein. In kleine groepjes van drie personen + docent werden de cursisten op een aangegeven plek geïnstalleerd. Daar werden verschillende planten geplukt en vakkundig gesloopt om ze weer, met behulp van Flora en loep, op naam te brengen. De eerste buitenles op 1 juni was heel erg koud. Desondanks de handen uit de mouwen, ook al raakten ze behoorlijk stijf van de kou om goed de kleine plantonderdelen te hanteren. De tweede buitenles waren de weergoden ons gunstiger gezind en met een gevoel er niet genoeg van te krijgen werd de buitenles en tevens de cursus afgesloten. Docenten tevreden, cursisten nog enthousiaster over de opgedane kennis en gemotiveerd om zelfstandig op determinatiepad te gaan. De cursus heeft niet als doel bijzondere waarnemingen te doen, maar juist de “gewone”plant onder de juiste familienaam thuis te brengen en dan de plant op naam te brengen. Bij de buitenles is aandacht besteedt aan o.a: Zevenblad, Fluitenkruid, Oranje Havikskruid, Gewone Hoornbloem, Grasmuur, Kleine Klaver, Hopklaver. Een paar reacties op het evaluatieformulier: -‘Ik heb zeker genoeg kennis opgedaan om verder te gaan.’ -‘Goede combinatie, door met de loep te kijken beleef je de theorie.’ -‘Stap voor stap samen verder met Eggelte, heel prettig.’

8


In 2014 weer naar de Eifel Het is velen in het jubileumjaar goed bevallen om een weekend naar de Eifel te gaan. Daarom heeft de Activiteitencommissie het plan opgevat om weer daarheen af te reizen. Alleen iets later in de tijd dan in 2012. Dan is er meer te beleven op het gebied van insecten en het is nog niet te laat voor de vogels. Paddenstoelen en planten zijn er altijd wel te bewonderen. Het weekend van 13, 14 en 15 juni 2014 hebben we gereserveerd bij Eifelpension Brückenschenke in Fuchshofen (www.eifelpension.com). Er bestaat de mogelijkheid niet al te ver van het pension te kamperen en mee te doen met het excursieprogramma. We zoeken wandelingen door zeer gevarieerd terrein zodat alle mogelijke biotopen bezocht worden met de grootste kans op een variëteit aan vogels, planten, insecten en paddenstoelen. De nadere details over opgave, kosten en aanbetaling volgen in het volgende nummer van de Vier Jaargetijden, dat in januari 2014 verschijnt. Degenen die suggesties of ideeën hebben voor excursies nodigen wij uit dat bij een van de leden van de Activiteitencommissie te melden. Voorlopig dus één ding doen: 13, 14 en 15 juni 2014 reserveren in je agenda. De Activiteitencommissie

9


De Spaanse pijpbloemvlinder (Zerynthia rumina) Hettie Leijer Al vele jaren gaan Dette en ik begin maart naar Portugal, de Algarve. Monte Gordo ligt aan de kust vlakbij de Spaanse grens. Als de winter niet te droog is geweest staat de hele natuur in bloei, o.a. de mimosa, klaverzuring, kuiflavendel en cistus. Geweldig om te zien. Maar waar we altijd speciaal op zoek naar gaan is de pijpbloemvlinder. Je moet dan weten waar de pijpbloemplant te vinden is want de bloem is niet echt groot en ook nog eens donkerrood. Beschrijving: De Spaanse pijpbloemvlinder komt voor bij droge, grazige vegetaties en bij struweelbegroeiing. De vlinders zijn vaak in rotsachtige terreinen te vinden, waar ze zich op de stenen opwarmen. Het vrouwtje legt de eitjes afzonderlijk of in groepjes op verschillende Aristolochia -soorten (pijpbloem), zoals A. longa , A. rotunda en A. pistolochia . De soort overwintert als pop. Het kan soms twee tot drie jaar duren voor de pop uitkomt. Leefgebied: Droge zure graslanden, Droog kalkgrasland en steppe, Sclerofiele struikvegetatie. Sterk gelijkende soorten: Zerynthia polyxena , Zerynthia cerisy , Zerynthia cretica Verspreiding: De soort komt in vrijwel geheel Portugal en Spanje voor (ontbreekt in het uiterste noorden van Portugal en aan de Spaanse noordkust) en in ZO-Frankrijk (vanaf de O-Pyreneeën en de Cevennen tot in de Alpen en de kustregio's). Vliegt van 0-1800m. Vliegtijd: Maart, april, mei, juni.

10


De Teunisbloem Tineke Leeflang Het is eind augustus en nog volop zomer buiten terwijl ik dit schrijf. Er bloeit nog van alles aan wilde planten. Toch is er ook al heel veel uitgebloeid. Een plant die het bijna overal goed doet, ook op karige (zand)grond, en die tot ver in september bloeit, is de Teunisbloem. Te herkennen aan de grote gele bloemen. Overdag staan die er meestal een beetje slordig, bijna verlept bij en vraag je je af of ze ook zo uitkomen. Bij de Teunisbloemen onderscheiden we drie soorten in Nederland. Ze hebben alle drie stevige stengels met lancetvormige bladen, dikwijls getand. De gele bloemen hebben vier kroonbladen en vier kelkbladen; de bloemknoppen zijn nagenoeg cilindrisch, evenals de zaaddozen. Het verschil zit in de grootte van de bloemen.

Grote Teunisbloem Bloem 8 tot 10 cm, rode kelkbladen, stengel met rode wratjes en haren.

Middelste of Gewone Teunisbloem Bloem 4 tot 5 cm. Geen rode wratjes met haren op de stengel.

Kleine Teunisbloem Bloem 2 tot 3,5 cm. Soms rode wratjes met haren op de stengel. Ze kunnen alle drie meer dan anderhalve meter hoog worden, maar blijven soms veel lager. Waarschijnlijk hangt de hoogte samen met de voedselrijkheid van de zandgrond. Dat geldt ook voor hoe sterk ze vertakt zijn en hoe lang de plant doorgroeit met steeds weer nieuwe bloemknoppen bovenin en steeds meer zaaddozen langs de stengel. Als alle bloemknoppen bovenin uitgebloeid zijn, verschijnt al snel aan het eind van de stengel (dus bovenin) een heel klein rozetje met blaadjes en bloemknopjes. Op het lagere deel van de stengel waar alleen bladeren zitten zonder zaaddozen gaat vlak boven zo’n blad een heel klein steeltje uit de stengel groeien en

11


daaruit weer een rozetje van blaadjes en een rozetje van bloemknopjes. Zo gaat het in elk geval bij de Kleine Teunisbloem. Het zal wel van het weer afhangen hoe lang de bloei doorgaat. De plant produceert enorm veel zaad: 200 zaadjes per zaaddoos en soms meer dan 100 zaaddozen per plant. Waar wel olie uit wordt gewonnen voor medicinale doeleinden. Iets anders: staan de bloemen er altijd zo sloom, bijna verlept, bij ? Dat is niet zo. In de avondschemering kun je zien dat de kelkbladen bij meerdere bloemknoppen een beetje wijken. Je ziet al iets geels. Daarna kunnen de bloemen vrij snel open gaan. Het kan ook gebeuren dat terwijl je erbij staat zo’n knop ineens helemaal open springt, de bloem met strakgespannen kroonbladen, meeldraden, stempel, stijl, alles goed te zien. De bloemen worden ’s avonds/’s nachts door insecten bezocht; zelf heb ik de gamma-uil gezien op een bloem. Overdag gaat de bloem steeds meer dicht en verlept langzaam. Een bloem bloeit dus nauwelijks een etmaal. Er valt nog één ding te vermelden: de plant is tweejarig, dus vormt in het eerste jaar nog geen bloemen maar alleen een bladrozet.

Paddenstoel van het jaar Ans Weenk Het zal niet lang meer duren of de eerste felgekleurde herfstbladeren dwarrelen naar beneden. Een teken dat de herfst is begonnen en daarbij horen natuurlijk ook paddenstoelen. Hoewel ze het hele jaar door te vinden zijn, is dit het jaargetijde waarin ze vaak massaal te voorschijn komen. Na de kille voorjaarsmaanden, die gevolgd werd door een warme, droge zomer, was er weinig te vinden. Kunnen een paar fikse regenbuien ons weer verrassen met een grote verscheidenheid aan soorten, waaronder de schilderachtige vliegenzwam? We wachten het af. Dit keer wil ik de aandacht vestigen op de paddenstoel van het jaar. De Cantharel of Hanekam, Cantharellus cibarius. Wie kent hem niet? Oranje geel van kleur, met onder de hoed onregelmatige lijsten of plooien. Groeit vaak in groepen en heeft een aangename fruitige geur (abrikozen).Ze zijn tussen juli en oktober/november te vinden op voedselarme zure zandgronden, in loof- en naaldbos met weinig ondergroei. Tegenwoordig ook vaak in bermen en bospaden, op schrale met mos begroeide plekken. Wie heeft vroeger niet zelf, in onze omgeving, wel eens een maaltje verzameld? Bij het verzamelen zou verwarring kunnen ontstaan met de valse Hanekam, die duidelijke lamellen heeft, een gladde hoedrand, helderder oranje van kleur is en alleen bij naaldhout voorkomt. Als de strooisellaag te dik wordt verdwijnt de Cantharel. Iedereen kan zich de enorme achteruitgang herinneren rond de jaren ’70. Luchtvervuiling en successie en daarmee samenhangende veranderingen in humus en strooisellaag en overmatig verzamelen waren mogelijke oorzaken. Het terugdringen van meststoffen en diverse andere maatregelen en het invoeren van een plukverbod, heeft in de laatste jaren een redelijk herstel laten zien. Weersomstandigheden en

12


temperatuur hebben grote invloed op het tijdstip van verschijnen van de vruchtlichamen. Jammer genoeg is er momenteel een nieuwe golf verzamelaars actief met commerciële doeleinden. Op de site van nu.nl , bij binnenland, stond op 28 augustus een artikel over roof van zwammen. Dit breidt zich uit en nu gaat het om tonderzwammen. Terugkomend op de paddenstoel van het jaar: wanneer u Cantharellen heeft gezien in de afgelopen periode, of ze in de komende maanden op uw pad tegenkomt, kunt u ze doorgeven op: [email protected] Belangrijk is de lokatie te noteren en zo mogelijk een foto maken. Meer informatie is te vinden op: www.allesoverpaddenstoelen.nl

Beekbergerwoud blijft verrassen Yvonne Zwikker Een woud dat 8000 jaar zijn gang mocht gaan, ging in 1871 voor de bijl. Het stond te boek als onland waar niemand wat aan had, behalve een enkeling die de weelde aan planten en dieren wist te waarderen. Door het te ontginnen, was er winst voor hen die er gedurende de ontginning werk konden vinden en voor hen die er straks gras of akkerland kregen. Boerderijen werden gebouwd met schuren om de te verwachten opbrengsten van de akkers te kunnen bergen. Maar de waterhuishouding zorgde ervoor dat alles drassig bleef, ondanks allerlei maatregelen. De oogsten waar men op gehoopt had bleven weg. Terug naar de wildernis baanbrekend Het plan van Natuurmonumenten in 1993 om het voormalige Beekbergerwoud enigszins terug te brengen naar zoals het was, was baanbrekend in de wereld van de natuurorganisaties. Terug naar de wildernis was niet alleen uit nostalgie. De ligging van het bos aan de voet van de Veluwe maakte dat bepaalde waterhuishoudelijke randvoorwaarden zoals de aanwezigheid van uniek kwelwater voor herstel nog steeds aanwezig waren. De doelen die voor de eerste fase op schrift stonden betroffen de ontwikkeling van bloemrijke graslanden, vochtige bossen, moeras en open water, herstel van de voormalige horsten met overgang naar droge bostypen en het verzorgen van de ecologische verbinding tussen Veluwe en IJssel. Plantenvegetatie blijft ver onder de maat Bij de opening in 2007 was Natuurmonumenten de eigenaar en beheerder van het terrein zeer trots. De verwachtingen waren hoog gespannen. Binnen de kortste keren schoten de elzen omhoog, de kikkers voorzagen het water van dril, de libellen zaten te zonnen op de vlonders en ook de vogels ontdekten het gebied zoals de ijsvogel, de wespendief en de blauwborst. De ontwikkeling van de plantenvegetatie was echter teleurstellend. Er vertoonden zich hoofdzakelijk ruigtevegetaties met onder andere pitrus, liesgras en brandnetel. Oorzaak: fosfaten die de voormalige landbouwers hadden aangevoerd om de arme grond te verrijken. Nieuwe kansen voor het Beekbergerwoud In 2012 ging het Beekbergerwoud opnieuw op de schop voor herstelwerkzaamheden. Omdat de fosfaatlaag op verschillende plekken op verschillende diepte zit is het afgravingspatroon zorgvuldig afgewogen. Ook de bewatering van het gebied heeft aanzienlijke wijzigingen ondergaan. Bestaande sloten zijn dichtgegooid en diepe poelen zijn verondiept. Het water volgt in bredere banen en grilliger patronen de hoogtelijnen. Horsten zijn verhoogd en aanplant is ingeplant. Dit zijn slechts enkele maatregelen, die gebaseerd zijn op uitgebreide

13


studies. En nu maar kijken of het klopt of dat het Beekbergerwoud weer verrassingen in petto heeft. Denk aan bodemlagen die ondoordringbaar blijken of juist onverwacht doordringbaar zijn of kwelwater dat een andere route neemt of verbindingen aan gaat. Het is boeiend om te volgen wat de natuur gaat doen, welke planten en dieren er zich zullen vestigen.

(Overgenomen uit: Zomernummer 2013 van Groenvoer, contactblad van IVN-Apeldoorn, met instemming van de auteur en van de redactie van Groenvoer.)

Wie wandelt ziet en hoort nog eens wat Klaske de Jong Eind april zijn we met de vogelwerkgroep van de KNNV een lang weekend naar de Zuidhollandse eilanden geweest. Prachtig gebied, veel vogels gezien. Juni van dit jaar kwam ik in het zelfde gebied, nu om met een vriendin de laatste 2 etappes van het Deltapad te lopen, van Goedereede naar Hoek van Holland. Vooral de eerste dag, over Voorne-Putten naar Brielle was bijzonder mooi qua natuur. Het was een regenachtige dag, maar wat hebben we genoten van alles wat we zagen en hoorden. De toppers waren echter toch wel de bijenorchis, de nachtegaal en de bunzing.

14


Het begon direct al goed. Vanaf Goedereede liepen we langs de Noordhavendijk richting Haringvliet. Net hiervoor kom je in het dorpje Haveneind. Daar stond bij een huis met een wild grasveldje ervoor een bord in de tuin: hier groeit de bijenorchis met een foto erop. Wij kijken, zagen hem niet, dan het paadje maar een stukje op. Toen kwam de bewoonster haar huis uit om ons te wijzen in welke hoek ze stonden. Prachtig mooi. Bij het water stonden ook nog andere orchideeën, rietorchis? Bij de buurman zag de tuin er heel anders uit, die had een mooie groentetuin. Als je de natuur zijn gang laat gaan, ontstaat er hier echter iets nog mooiers. We liepen over de Haringvlietdam van GoereeOverflakkee naar Voorne-Putten. Deze dam was het sluitstuk van de Deltawerken. Een 1 km lang spuisluizencomplex regelt de afvoer van water uit Maas, Waal en Rijn. Bij hoog water worden ze gesloten, bij laag water geopend. Zo gaat het zoete water wel naar buiten, het zoute niet naar binnen. Dit heeft echter enorme consequenties voor de natuur in het gebied er achter. In 2000 is door het ministerie besloten om de sluizen m.u.v. stormvloed of een heel lage waterstand altijd op een kier te laten staan om zo het overgangsgebied tussen zout en zoet er achter zo veel mogelijk in ere te herstellen. Tot nu toe is het er echter nog steeds niet van gekomen, maar in 2018 schijnt het te gaan gebeuren. Vervolgens liepen we door Voornes Duin, een geweldig mooi nat duingebied. We zagen minder vogels dan eind april, maar hoorden wel een nachtegaal, wat ik altijd heel bijzonder vind. Dit voorjaar hoorden we deze ook een paar keer . Ik kende het geluid toen nog niet, maar dankzij de aanwijzing om te letten op heel vol geluid, beginnend met een roller, herkende ik het geluid nu. De nachtegaal dankt zijn naam aan het feit, dat hij ook wel ’s avonds en ’s nachts zingt, maar je kunt hem net zo goed overdag horen. Zien zul je hem bijna nooit, het is een onopvallende vogel , die leeft in struikgewas. Als de nachtegaal zich buiten het struikgewas laat zien, valt naast de roodbruine stuit en staart ook het grote, geheel zwarte oog op. In de winter trekt de nachtegaal naar de savannes van Afrika. Als de vogels in het voorjaar terug komen, kiezen de mannetjes een territorium, waarbij ze met hun zang hun aanwezigheid kenbaar maken. Doordat er minder vrouwtjes zijn dan mannetjes en doordat sommige mannetjes meerdere vrouwtjes hebben, blijft een gedeelte van de mannetjes zonder partner. Hierdoor is de zang van de nachtegaal nog tot diep in de zomer te horen. We genoten tijdens onze wandeling van de vele bloemen onderweg. Ik ben dus geen plantenkenner, maar noem er een paar: akelei, gele lis, salomonszegel, brunel, duinroosje, ratelaar. Het mooiste was echter de overweldigende hoeveelheid orchideeën. Verder waren er veel spanrupsen en wijngaardslakken.

15


Verrassend was, dat we een bruine marterachtige met witte snuit tegen kwamen. Hij kwam ons tegen op ons pad, keek naar ons en verdween voor ik een foto kon maken. Op de telefoon hebben we zitten zoeken, wat het geweest was. Volgens ons was het een bunzing. Heel bijzonder zo’n ontmoeting. En dat alles in een gebied zo dicht bij Rotterdam, waar het ook nog eens ontzettend rustig was. Nu was het wel af en toe wat regenachtig (maar niet genoeg om de regenbroek aan te doen), maar toch…Dit verwacht je niet zo dicht bij de Randstad. Tot slot liepen we over de Boulevard met links het Groene Strand en Oostvoornse meer. Europoort was vlak bij, toch ontstaat hier een bijzonder natuurgebied, compensatie voor de Maasvlakte. De vogelaar, die we ontmoetten, had een roodmus gezien, trots toonde hij ons zijn foto. We waren jaloers, maar zagen het niet zitten om nog eens een extra stuk te lopen, en de kans dat we de vogel zouden vinden was klein. Dus ging het naar ons overnachtingsadres . Het waaide inmiddels heel hard, de regen verdween en er verscheen een prachtige wolkenlucht. Overigens: de vriendin , met wie ik wandelde, heeft ooit tijdens een vakantiereis haar man (vogelaar) gebeld om te vragen, welke vogel ook al weer “pleased to meet you” zegt. Dat is dus de roodmus. Het is een schaarse broedvogel in ons land, die vooral aan de kust voorkomt. In Nederland heb ik hem nog nooit gezien, wel in Jordanië. Daar lieten ze zich regelmatig zien, maar niet horen. Wie weet komt dat er nog eens van.

16


Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn Doel van de KNNV is het verbreiden van de kennis van de natuur in de ruimste zin van het woord en meewerken aan de bescherming van natuur en landschap door het voeren of steunen van acties die hierop gericht zijn. De afdeling Apeldoorn van de KNNV is opgericht op 16 december 1911. Afdeling Apeldoorn heeft een paddenstoelen-, planten-, insecten- en een vogelwerkgroep. Iedere werkgroep organiseert excursies en lezingen. Deze worden als regel in de algemene agenda opgenomen. Alle leden en huisgenootleden van de afdeling mogen aan deze activiteiten deelnemen. De werkgroepavonden zijn 1 x per maand op dinsdagavond. Voor tijdstip, plaats en over wat de groepen doen kunt u informatie krijgen bij onderstaande werkgroepcoördinatoren en op de afdelingswebsite: www.knnv.nl/apeldoorn. Locatie: Gebouw ’t Hoefijzer, Torricellistraat 2-26, Apeldoorn (Kerschoten) Bestuur Voorzitter Secretaris Penningmeester Ledenadministrateur Activiteitencoördinator Lid Werkgroepcoördinatoren Insectenwerkgroep Paddenstoelenwerkgroep Plantenwerkgroep Vogelwerkgroep Werkgroep Sprengen en Beken

Paul Vermeulen Ineke de Vries Martijn Deinum Ineke Klaver Marchien van Looij Ton van Wouwe

Koos Middelkamp vacant Marchien van Looij Rein van Putten Regina Vlijm Ruud Lorwa (wrnd.)

Commissies en overige adressen Activiteitencommissie Marchien van Looij Leidy van Beek Andries Sjouke Monique v.d.Waarsenburg De Vier Jaargetijden Joke Tammen Redactie Lidy Kraamer Jan den Held Bezorging Els Kruijff

055-5789978 055-3552918 055-5214028 055-5412107 055-3550149 055-5336365

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3667693

[email protected]

055-3550149 055-5412454 06-18488326 055-5788844

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3550149 055-5225304 0578-572640 055-3601979

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3664087 055-3663541 0575-517750 055-5417251

[email protected] [email protected] [email protected]

[email protected]

Contributie per jaar: € 32,00, huisgenootleden € 18,00 jeugdleden (jonger dan 25 jaar) € 15,00. Jeugdleden (jonger dan 25 jaar) € 15,00. Jongeren kunnen, als ze dat leuk vinden, zich aansluiten bij de Landelijke Jongeren van de KNNV (tussen 20 en 33 jaar). De LJ vraagt € 4,50 extra contributie voor haar activiteiten. Informatie op www.knnv.nl/lj. Lid worden kan vanaf 18 jaar. Contributiereductie is mogelijk voor leden die gebruik kunnen maken van RegelRecht. Opgeven als lid van onze afdeling Apeldoorn bij Ineke Klaver, tel 055-5412107 of [email protected].

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per e-mail bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober). Betaling vóór 1 februari van het lopend jaar op gironummer 94 88 86, ten name van KNNV, afd. Apeldoorn te Apeldoorn.

17


Ledenmutaties Nieuwe leden: Hilly Schäffer Paul Tomassen (overgeschreven van afd. Deventer) Ben Keizer

Bijlage bij de KNNV natuurboeken informatie

ervaringen met het sublieme in de Nederlandse natuur • •

Auteur: Bram van de Klundert Ledenprijs: € 17,95

Bestaat wildernis nog in Nederland en waar kun je die dan vinden? Bram van de Klundert ging op zoek en verbleef in de twaalf ‘wildste’ Nederlandse natuurgebieden, o.a. Tiengemeten, Oostvaardersplassen en Rottumerplaat. Steeds een week overnachten in een hut of een tent zonder telefoon, radio of boeken. Vier dagen alleen zijn en ervaren wat die wildernis met je doet. En nog eens een dag een bekende uit de natuurwereld op bezoek, om samen te praten over de relatie tussen natuur, kunst, spiritualiteit of filosofie. Expeditie wildernis is zeker geen standaardboek. Het is een veelzijdige mix van filosofische gedachten, beschrijvingen van de natuur, ervaringen, animerende gesprekken en verslagen van voettochten, met tussen de regels door ook informatie over bijzondere planten en dieren. Een boeiend relaas over de relatie tussen mens en natuur.

ruim 400 soorten - verspreiding en ecologie - Nederland en Vlaanderen • •

Auteur: Kok van Herk en André Aptroot Ledenprijs: € 34,95

Korstmossen van Nederland en Vlaanderen determineren De eerste korstmosflora waarin alle korstmossen van Nederland en Vlaanderen - ruim 400 soorten - zijn opgenomen. Boordevol informatie over verspreiding, ecologie en kleurenfoto’s. Met duidelijke soortbeschrijvingen en handige sleutels. Het herkennen is zo geen probleem meer. Geschreven door dé experts op dit gebied in Nederland! • • •

ruim 400 soorten korstmossen van Nederland en Vlaanderen inleiding over taxonomie, gebruik, ecologie, bedreiging en verandering alfabetische soortbeschrijvingen & kadersleutels: bekermossen, bruine schildmossen, grijze schildmossen en steriele boomkorsten

18


250 kleurenfoto's - handige veldtips - unieke larventabel • •

Auteur: Ton Stumpel, Henk Strijbosch Ledenprijs: € 31,45

Deze gids beschrijft (nagenoeg alle) 125 soorten amfibieën en reptielen van Europa. Slechts enkele endemen van een paar eilandjes in de Middellandse Zee ontbreken. Op basis van meer dan 250 kleurenfoto's, uitgebreide beschrijvingen en een geïllustreerde determinatiesleutel zijn de diverse kikkers, padden, salamanders, schildpadden, slangen en hagedissen eenvoudig en trefzeker op naam te brengen. Uniek is een complete tabel voor het determineren van larven. Praktische veldtips helpen verwarring tussen soorten te voorkomen en de trefkans in het veld te vergroten. Betrouwbare informatie over leefgebied, verspreiding en leefwijze maakt deze veldgids compleet. En, heel handig voor in de vakantie: de soortnamen in het Engels, Duits, Frans, Spaans en Italiaans!

19


KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2013, nummer 4

Recommend Documents