KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2015, nummer 4

KNNV afdeling Apeldoorn

DE VIER JAARGETIJDEN

Jaargang 2015, nummer 4

INHOUD

Voorwoord

3

Overleeft de koolmees de klimaatverandering?

3

Programma 4e kwartaal 2015

4

KNNV Natuurboeken Informatie

5

Cursus ‘Kennismaken met winterwatervogels’

6

Kort verslag Extra Algemene Ledenvergadering 2 september 2015

6

Excursie naar de infiltratievennen tussen Beekbergen en Loenen

8

Vogels en de Wet

11

Aandacht voor het gentiaanblauwtje

12

Schimmels op schimmels

14

Uilen

15

Beekbergerwoud – ontwikkeling flora in natuurhersteltraject

16

---------Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn

18

Ledenmutaties

19

Bijlage bij de KNNV boeken informatie

19

Bijlage bij de OUDE BOEKEN SERVICE

21

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per email bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober).

Ontwerp en foto’s voorpagina: Nina de Vries UITERSTE INLEVERDATUM KOPIJ 2016 – nr. 1: 1 december 2015

2

De Vier Jaargetijden 2015-4

Voorwoord Jacob Ruijter Als kersverse voorzitter van onze afdeling mag ik deze keer het voorwoord schrijven van deze editie. Omdat ik zelf nog maar kort lid ben van de KNNV is De Vier Jaargetijden voor mij hét medium om mij op de hoogte te stellen van wat er in de andere werkgroepen gebeurt qua activiteiten en gedeelde kennis. Ik neem aan dat dat voor velen van jullie geldt. Toevalligerwijs heb ik in dit nummer ook zelf vanuit de Plantenwerkgroep voor het eerst een bijdrage mogen leveren over een aantal interessante vondsten in het Beekbergerwoud. Om de organisatie ook vanuit mijn nieuwe rol beter te leren kennen is het mijn bedoeling om de komende periode per werkgroep een keer aan te sluiten bij een bijeenkomst c.q. activiteit. Een van de belangrijkste agendapunten op bestuursniveau is, zoals bekend, de verdere samenwerking c.q. het eventuele samengaan met IVN. Over dat onderwerp heeft tijdens de extra ALV van 2 september een levendige discussie plaatsgevonden die ik als zeer nuttig en informatief heb ervaren. Een kort verslag van deze ALV-discussie is in dit nummer opgenomen. Veel leesplezier.

Overleeft de koolmees de klimaatverandering? KNNV-lezing op 28 oktober 2015 Bronkerk Ugchelen – aanvang 20.00 uur Marcel E. Visser, Nederlands Instituut voor Ecologie, Wageningen Nederland wordt warmer en dat heeft gevolgen voor de natuur. Een van de meest in het oog springende gevolgen is dat planten vroeger bloeien, trekvogels eerder terug komen en kikkers al vroeger in het voorjaar uit hun winterrust komen. De jaarlijkse tijdsplanning van de natuur is aan het schuiven. Maar niet alle soorten schuiven even snel. Planten en planteneters schuiven twee keer zo snel als de predatoren. De afstemming in voedselketens raakt dus verstoord: klimaatverandering leidt tot ecologische relatieproblemen. Marcel Visser onderzoekt deze relatieproblemen in de voedselketen eik – wintervlinder – koolmees. Ook hier schuift de koolmees (de predator) zijn eileg-datum minder snel op dan het uitlopen van de eik en het uitkomen van de wintervlinder-eieren. Vragen die hij onderzoekt zijn: hoe snel kan de koolmees zich aanpassen en, als dat niet snel genoeg gaat, wat zijn dan de gevolgen daarvan? Wat deze lezing bijzonder maakt is dat niet alleen het effect van klimaatverandering aan bod komt. Omdat het onderzoek gebruik maakt van de veldstudie aan koolmezen in het Nationale Park de Hoge Veluwe, een studie die al in 1955 gestart is, krijgen we ook een boeiend inkijkje in het leven van vele generaties koolmezen in onze eigen omgeving. Marcel Visser is evolutionair ecoloog. Hij is afdelingshoofd Dierecologie van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen en Wageningen Universiteit. Woensdag 28 oktober 2015 aanvang 20:00 u Bronkerk te Ugchelen, Hoenderloseweg 10, 7339 GH Apeldoorn Toegangsprijs € 2,50 p.p.; leden IVN en KNNV gratis toegang. In verband met het aantal beschikbare plaatsen is reservering noodzakelijk bij: Ineke Klaver telefoon: 055-5412107 of via e-mail: [email protected] meer informatie: www.knnv.nl/apeldoorn Voor bezoekers van de lezing wordt op zaterdag 31 oktober een excursie georganiseerd naar Hoog Buurlo, om koolmezen en andere bosvogels in hun natuurlijke omgeving te bekijken (zie kwartaalprogramma op pag. 4). 3 De Vier Jaargetijden 2015-4

Programma 4e kwartaal 2015 Voor alle excursies geldt: raadpleeg de website http://www.knnv.nl/agenda/310 of informeer bij de werkgroepcoördinator, in het bijzonder leden die deel willen nemen aan een activiteit van een werkgroep waar ze geen lid van zijn. Voor de excursies van de Insectenwerkgroep geldt dat pas op het laatste moment wordt besloten of deze doorgaan en naar welke bestemming. Zie daarvoor de website. datum do 1 okt za 3 okt di 6 okt za 10 okt ma 12 okt di 13 okt ma 19 okt

activiteit Wg S&B Uitgestelde Miniwandelexcursie naar de Rode beek Vwg Euro Birdwatch: vogels tellen bij slot Nijenbeek Vwg Lezing ‘Bijeneters’ Vwg Excursie Engbertsdijksvenen Pawg Excursie ‘t Hammeler, Brummen Plwg Werkgroepavond WgS&B Excursie naar de uiterwaarden v.d. Heelsumse beek

ma 26 okt di 27 okt wo 28 okt

Pawg Excursie Heidehof, Ugchelen Pawg Werkgroepavond KNNV-lezing ‘Overleeft de koolmees de klimaatverandering?” door Marcel Visser

za 31 okt

Vwg Publieksexcursie Hoog Buurloo, in vervolg op de lezing van 28 oktober Vwg Lezing ’20 jaar PT-Tellingen’ door Frank Heilmann Vwg Excursie IJmuiden Pawg Excursie Wasplaten Wg S&B Werkgroepavond Plwg Werkgroepavond Wg S&B Excursie naar de Eendrachtsspreng Pawg Excursie Kootwijkerzand Pawg Werkgroepavond Vwg Wandeling De Poll Vwg Lezing ‘Vogels en navigatie’ door Paul Vermeulen Vwg Excursie Arkemheen Pawg Excursie Schaapskooi, Hoog Buurloo Plwg Werkgroepavond Wg S&B Excursie “Ruimte voor de rivier”, Veessen-Wapenveld

di 3 nov za 7 nov ma 9 nov ma 9 nov di 10 nov ma 16 nov ma 23 nov di 24 nov za 28 nov di 1 dec za 5 dec ma 7 dec di 8 dec ma 14 dec

15 dec – 1 jan za 19 dec

PT-tellingen SOVON Vwg Wandeling Hoog Buurlo

toelichting 19.00 uur Winkelcentrum Orden (Visboer) 8.00-13.00 uur, stoeltje en koffie meenemen 20.00 uur. De Groene Hoven, Koninginnelaan 280 8.00 uur Meubelboulevard 13.30 uur Verzamelen aan de Hammelerweg op de parkeerplaats bij het volkstuincomplex. 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn 13.15 uur Carpoolplaats Beekbergen (bij hotel de Smittenberg) Contactpersoon: Jan Folbert. Tel: 055-3561877 13.30 uur, zie website 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn 20.00 uur Bronkerk Ugchelen, zie ook pag. 3

10.00-12.00 uur, vertrek vanaf Parkeerplaats bij Kwantum, Europaweg 20.00 uur. De Groene Hoven, Koninginnelaan 280. 7.30 uur Parkeerplaats bij Kwantum, Europaweg 13.30 uur; zie website 20.00 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn Zie website. Contactpersoon: Theo Kuipers. Tel: 055-5338436 13.30 uur; zie website 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn 8.30 uur Meubelboulevard 20.00 uur. De Groene Hoven, Koninginnelaan 280 8.30 uur Parkeerplaats bij Kwantum, Europaweg 13.30 uur Parkeerplaats Gorseling aan de Hoog Buurloseweg 19.30 uur Torricellistraat 2-26 Apeldoorn 14.00 uur Aanmelden noodzakelijk i.v.m. carpoolen. Coördinatie en aanmelding: Jan Folbert, 055-3561877 Inlichtingen bij Carel ter Horst (055-5338331) en Frank Heilmann (055-5422357) 8.30 uur carpoolplaats Europaweg/Hoog Buurloseweg

4


KNNV natuurboeken informatie

OUDE BOEKEN SERVICE

Joke Tammen Met deze rubriek houden wij u op de hoogte van de meest recente publicaties van de KNNV Uitgeverij. Voor een totaal overzicht van alle KNNV uigaven is het beslist de moeite waard om eens op de website www.knnvuitgeverij.nl rond te neuzen. Er zijn regelmatig nieuwe uitgaven en aanbiedingen. Hieronder een overzicht van de boeken die we in Apeldoorn op dit moment in voorraad hebben. UIT VOORRAAD LEVERBAAR:  Zakgids Vogels van Nederland. Ledenprijs € 11,65  Herkenningskaart Vogels van Nederland. Ledenprijs: € 4,45  Herkenningskaart (wilde) Dieren in de tuin. Ledenprijs:€ 4,45  Herkenningskaart Wildplukken. Ledenprijs:€ 4,45 UIT VOORRAAD LEVERBAAR UIT DE SERIE “IN BEELD”:  Bijna de gehele serie in voorraad. Ledenprijs actieprijs € 3,00 per boekje zolang de voorraad strekt ! Deze leuke boekjes komen niet meer in de herdruk !

Wat doet u met die mooie maar wellicht oude natuurboeken die u niet meer leest? Zonde om ze weg te gooien. De OUDE BOEKEN SERVICE helpt je om een KNNV-lid te vinden die jouw mooie boeken wil overnemen. Wil je boeken aanbieden? Neem contact op met Jan Kerseboom, tel. 055-5338323 of mail [email protected]. Overleg met hem wanneer de boeken bij hem gebracht kunnen worden. Hij maakt een lijst van alle titels en bepaalt de prijs. Tijdens lezingen en op natuurmarkten, waar wij als afdeling aan meedoen, worden de boeken aangeboden. De opbrengst is voor onze eigen afdeling. Wil je boeken overnemen? In de bijlage achterin dit nummer staat een lijst van beschikbare boeken. Maak je keuze en neem contact op met Jan. Maak met hem een afspraak om het boek te bekijken en op te halen. Wat gebeurt er met de onverkoopbare boeken? Wanneer de boeken binnen 1 jaar niet verkocht zijn dan worden ze afgestaan aan de landelijke KNNV. Zij verkopen dan onze overgebleven boeken en de opbrengst is voor de landelijke KNNV.

NIEUWE UITGAVEN EN AKTIES VAN DE KNNV UITGEVERIJ:  De Das Voorintekenactie t/m 31 oktober 2015 Auteur: Frans van Bommel, Stefan Vreugendenhil en Maurice La Haye € 19,95  De Bodemschat, voor kinderen 6+: Auteur:Judith van der Stelt. Ledenprijs: € 13,45  Vijver Sloot en Plas: Auteur: Marten Scheffer en Jan Cuppen. Verschijnt najaar 2015. Ledenprijs: € 22,45  Veldgids Exoten: Auteur: Rob Leewis ism Arjan Gittenberg. Ledenprijs: € 17,95 (was 34,95)

Uitgaven te bestellen via tel: 0553664087 of mail: [email protected]      

Levering boeken voor de ledenprijs. U betaalt geen verzend- of administratiekosten. Uw bestelling wordt in Apeldoorn gratis thuis afgeleverd. Zodra de boeken binnen zijn krijgt u bericht over de bezorging (of ophalen van de boeken). Betaling contant, pas bij aflevering. (op verzoek per bank) De KNNV afdeling Apeldoorn wordt er ook nog financieel sterker van.

Het kan gebeuren dat bestelde boeken enige levertijd hebben, dit is afhankelijk van hoeveel boeken er op de bestellijst staan om weer een bestelling te kunnen plaatsen. Advies: bestel ruim op tijd.

5


Cursus ‘Kennismaken met winterwatervogels’ KNNV Apeldoorn en IVN Apeldoorn verzorgen dit najaar weer een kennismakingscursus over winterwatervogels in onze omgeving. Veel eendensoorten die in het hoge noorden broeden overwinteren in onze omgeving. Prachtvogels als smienten, wintertalingen of grote zaagbekken versieren onze wateren en maken het “vogelen” ook in herfst en winter tot een feest. Deze oriënterende cursus bestaat uit een avondbijeenkomst en aansluitend een excursie. Tijdens de excursie gaan we de vogels spotten op locaties langs de IJssel. Datum cursusavond: woensdag 18 november van 19.30 tot 22.00 uur in lokaal De Vijfster, Texandrilaan 30 te Apeldoorn. Excursie: zaterdag 21 november van 8.00 tot 12.30 uur. Aanmelden: [email protected] of bij Ineke Klaver 055-5412107. Kosten: € 12,50 (niet-leden), € 10 voor leden/vrienden van IVN Apeldoorn en KNNV Apeldoorn. De cursusprijs is inclusief koffie en thee tijdens de cursusavonden, en te voldoen na onze bevestigingsmail. In de cursus is plaats voor maximaal 20 deelnemers. De betaling geldt als definitieve opgave.

Kort verslag Extra Algemene Ledenvergadering 2 september 2015 Deze extra ledenvergadering is belegd om de leden in staat te stellen een nieuwe voorzitter te kiezen, te weten ons lid Jacob Ruijter, en om te discussiëren over het door het Landelijk Bestuur voorgestelde samengaan van KNNV en IVN. De vergadering wordt bijgewoond door 24 leden. Benoeming voorzitter Met de benoeming van Jacob Ruijter tot voorzitter van KNNV afdeling Apeldoorn wordt door alle leden enthousiast ingestemd. Daarmee is ons bestuur gelukkig weer volledig.

Samengaan KNNV – IVN Het bestuur presenteert de volgende zienswijze over dit onderwerp. Zoals bekend zijn er plannen voor een samengaan van KNNV en IVN. Die zijn uitgewerkt in een Contourennota, die begin deze zomer is verschenen. Het Landelijk Bestuur van de KNNV is voorstander van een samengaan met het IVN in één nieuwe landelijke organisatie, en hoopt dat de afzonderlijke KNNVafdelingen dit voorbeeld zullen volgen. Als zelfstandige afdeling zullen wij een keuze moeten maken: hoever willen wij meegaan in deze fusie, en op welke manier en onder welke voorwaarden? Uit reeds ingezonden reacties van een aantal leden op de Contourennota blijkt dat de meningen verdeeld zijn. Dat geldt trouwens ook landelijk gezien: sommige KNNV-afdelingen willen zo snel mogelijk samengaan, andere moeten er niets van hebben. Belangrijke punten van aandacht vinden wij als afdelingsbestuur: - de autonomie van de KNNV-afdeling - er moeten typische KNNV-activiteiten (bijvoorbeeld sterk op de inhoud gerichte excursies en studieavonden) blijven naast typische IVN-activiteiten - de financiële situatie, i.c. de (on)afhankelijkheid van subsidies.

6


Het bestuur ziet in grote lijnen drie mogelijke keuzes: optie 1 Zo spoedig mogelijk fuseren met IVN Apeldoorn

optie 2 Geleidelijk de samenwerking met IVN Apeldoorn uitbreiden

 Alle activiteiten worden door de nieuw te vormen afdeling IVN+KNNV georganiseerd  (KNNV-)werkgroepen blijven bestaan en behouden grote mate van zelfstandigheid

 Voorlopig blijft onze afdeling autonoom, zowel qua organisatie van activiteiten als qua financiën.  Onze activiteiten openstellen voor deelname door IVN-ers  Deels gezamenlijk excursies en lezingen plannen en organiseren

optie 3 Geen verdergaande samenwerking van KNNV en IVN  Samenwerking handhaven op huidig niveau (met name cursussen)

Aansluitend op deze presentatie volgt een levendige discussie. Punten die naar voren worden gebracht: - Moet je wel alles samen willen doen? Is het wel verstandig beide verenigingen geheel in elkaar te laten opgaan? - Is het mogelijk de landelijke besturen te laten fuseren en de IVN- en KNNV-afdelingen zelfstandig te laten? - Hoe moet er worden omgegaan het de geografische verdeling van de afdelingen? Er zijn aanmerkelijk meer IVN-afdelingen dan KNNV-afdelingen, en zij vallen geografisch niet samen. - Wat er ook gebeurt, alle afdelingen kunnen geheel hun eigen weg kiezen. Maar blijven het dan wel KNNV-afdelingen? - Men wil in ieder geval de KNNV-werkgroepen in hun huidige vorm handhaven. - Kennis(vermeerdering) en educatie kunnen elkaar aanvullen. - Er bestaan grote cultuurverschillen tussen de afdelingen. - Is het benodigde onderlinge vertrouwen er wel? - Moeten wij nu al een lokaal doel formuleren? Of moet zich dat al doende ontwikkelen? - Kijk om te beginnen naar ieders sterke punten, waar kun je van elkaar profiteren? - Als je als proef gezamenlijke excursies organiseert kun je zien of mensen dan via het IVN gemakkelijker doorstromen naar de KNNV. - De vraag hoe jongere leden te werven komt in het stuk nergens aan de orde. - Er zijn mensen die nadrukkelijk voor KNNV of IVN hebben gekozen. Duidelijk wordt dat de meningen verdeeld zijn. De conclusie is dat we op dit moment nog geen keuze kunnen maken; daarvoor is meer tijd nodig. In ieder geval zal het onderwerp op de Algemene Ledenvergadering in maart 2016 weer aan de orde komen. Het bestuur streeft ernaar in de tussentijd meer concrete ideeën te ontwikkelen. Het Landelijk Bestuur heeft een brief met de reacties van alle afdelingen opgesteld. Deze zal aan alle leden worden toegestuurd. Rondvraag Jacob Ruijter neemt deel aan het overleg dat Hans Hogenbirk (IVN) is begonnen met enkele deelnemers aan het Monitoringsoverleg van de Gemeente Apeldoorn op 18-03-2015. De vergadering vindt dat een prima idee. De deelnemers aan dat eerste overleg hebben sindsdien echter niets meer gehoord en willen graag beter geïnformeerd worden over het vervolg, zeker over het komende overleg. Ineke de Vries zal dit aan Hans Hogenbirk en Paul Ganzevles (Gemeente) laten weten.

7


Excursie naar de infiltratievennen tussen Beekbergen en Loenen KNNV-werkgroep Sprengen en Beken André Hartgers Geraadpleegde bronnen: Vitens (Milieu Effect Rapport Schalterberg), Regiobode online d.d. 02-01-2012, ODDG (Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland) en de Stentor-Apeldoorn Foto’s: Henk Weltje, André Hartgers en Stentor-Apeldoorn Wat vooraf ging Op de oostflank van de Veluwe, in het gebied tussen de A50 en het Apeldoorns Kanaal, ter hoogte van Eerbeek en Loenen, ligt de drinkwaterwinning Schalterberg van Vitens. Deze winning mag 4,5 miljoen m³ grondwater per jaar oppompen voor de productie van drinkwater. In diezelfde omgeving, iets meer naar het oosten, liggen ook natuurgebieden die als ‘verdroogd’ worden aangemerkt. Enkele sprengen en beken in die omgeving bevatten weinig water en zouden meer water moeten afvoeren, dan ze momenteel doen. De grondwaterwinning is één van de oorzaken van die verdroging. Vitens wil de winning ‘veiligstellen’ door die meer duurzaam te maken. Voor de winning Schalterberg betekent dat in de eerste plaats dat de verdrogende effecten moeten worden tegengegaan. Die wens van Vitens sluit aan bĳ het beleid van de provincie, die de verdroging ook wil bestrijden. Een goede mogelijkheid is het infiltreren van schoon oppervlaktewater in de bodem, in de buurt van de winning. De geschiedenis Om het transport van hout uit de “Soerensche bosschen” te vergemakkelijken adviseerde in 1808, de Baljuw van de Neder-Veluwe, E.A. Daendels, het bevaarbaar maken van de Grift bij Koning Lodewijk Napoleon. Dit advies leidde er uiteindelijk toe dat in 1825, onder Koning Willem I, werd gestart met het graven van het Apeldoorns kanaal. Het eerste deel werd in 1829 voor de scheepvaart geopend. Omdat achteraf bleek dat het grondwaterpeil onvoldoende hoog was om het kanaal te vullen werden er aanvullende sprengenbeken gegraven om het water in het kanaal op peil te houden. Het graven van het kanaal en de sprengenbeken gebeurde in die tijd nog met handkracht. De bronnen in Veldhuizen en het Schalter werden aangeboord om voldoende water in het kanaal te krijgen. Ook de “Kayersbeek”, de “Oude beek” op de grens van Brummen en Apeldoorn en ook de “Oosterhuizerbeek” stromen bij Apeldoorn-Zuid in het kanaal. Na de afsluiting van het kanaal voor de scheepvaart in 1972 ging er minder water verloren bij de sluizen richting Hattum en bij Dieren. Het schone Veluwse water stroomde echter nog steeds vanuit de sprengenbeken het kanaal in. Bij een te hoge kanaal-waterstand zorgt het Waterschap Vallei & Veluwe ervoor dat het overtollige (schone) Veluwse water naar de IJssel wordt afgevoerd. Mede hierdoor en doordat het drinkwaterbedrijf “Vitens” water onttrekt aan de bodem werd er al enige jaren geleden gesproken over het terugbrengen van schoon Veluws water in de bodem. Het waterbedrijf is daarna gestart met het infiltratieproject “Schalterberg”. Met dit project wilde het bedrijf het negatieve effect op de grondwaterstand (verdroging van het natuurgebied) compenseren. Men gaat er vanuit dat er ca. twee miljard liter water per jaar uit het Apeldoorns Infiltratieschema Kanaal, middels een pompstation ter hoogte van de Loenensebrug terug gebracht kan worden in het natuur- en waterwingebied Schalterberg (Hoeve Delle) van Natuurmonumenten.

8


De verwachting is dat meer dan 90 procent van het water daar in de grond zal zakken. Na ca. 10 jaar wordt dit weer als drinkwater uit een twintig meter diepe put gehaald. De overige hoeveelheid komt jaarlijks ten goede aan de natuur. Ook verwacht men dat de twee sprengen in dit gebied meer water gaan voeren. Om dit alles te kunnen waarmaken werden enkele vennen en een transportleiding van zes kilometer aangelegd. De ondergrondse transportleiding loopt, vanaf het innamepunt in het Apeldoorns Kanaal, voor een groot deel via het fietspad langs de Watervalsprengen. De infiltratie van het Kanaalwater in de vennen is gestart in 2014. De realisatie van het project. “Vitens” heeft woensdagmiddag 5 november 2014 tussen Beekbergen en Loenen een infiltratie-ven in gebruik genomen. Het drinkwaterbedrijf gaat jaarlijks maximaal 2 miljard liter water uit het Apeldoorns Kanaal naar het ven pompen. Onder toeziend oog van een groot aantal genodigden, waaronder een aantal afgevaardigden van de KNNVwerkgroep Sprengen & Beken van de afdeling Apeldoorn, draaien bestuurders van Vitens, de provincie, Waterschap Vallei & Veluwe, Natuurmonumenten en de gemeente Apeldoorn daartoe aan een houten kurkentrekker. Direct komt het eerste water vanuit het kanaal tevoorschijn en stroomt in het ven.

Het eerste water komt vanuit het kanaal in het ven (foto: Stentor-Apeldoorn)

De excursie naar de infiltratievennen op 18 mei 2015 De KNNV-werkgroep Sprengen & Beken organiseerde zes maanden na de ingebruikneming een eerste excursie naar de Schalterberg-vennen. Het doel was een indruk te krijgen van de omvang van het natuurgebied rondom het infiltratieproject en om te zien hoeveel water er inmiddels vanuit het kanaal naar de infiltratievennen is gepompt.

Route KNNV-excursie

Hazelworm (Anguis fragilis) foto: A. Hartgers

Vanaf de Schalterbergerweg ging de excursie langs het landgoed “Reeënberg” naar de Vrijenbergerspreng (driehoek onder in beeld). Een heuvelachtig terrein met afwisselend loof- en naaldbomen. Een gebied met hier en daar wat met pijpenstrootjes begroeide heideveldjes waar je op je pad zomaar geconfronteerd kan worden met een Hazelworm, een pootloze hagedis van ca. 50 cm lang die vaak voor een slang wordt aangezien. Aangekomen bij de beek van de Vrijenbergerspreng liepen we langs de beek in de richting van zijn oorsprong. Rechts van het pad kun je nog duidelijk de oude beekloop zien. Vandaar gingen we verder via “Hoeve Delle” en de “Wilhelminatop” naar de infiltratievennen.

9


Vanuit de transportleiding loopt het water in het Schalterbergven (foto: H. Weltje) Het nieuw aangelegde ven (foto: A. Hartgers)

Vooral in de winterperiode zal het ven vol water staan. (foto: H. Weltje)

Qua omvang is, komend uit de richting van “Hoeve Delle”, het uitzicht op de vennen behoorlijk indrukwekkend. Een prestigieus infiltratie project. Als de pompinstallatie in werking is stroomt het water vanuit de transportleiding het ven in. Op het moment dat we bij het ven aankwamen troffen we daar de gebiedsbeheerder van Natuurmonumenten aan. Hij maakte ons er op attent dat we precies op tijd zijn om een unieke waarneming te doen. Het was nl. die dag de eerste keer dat het voorste ven volledig is volgelopen en het water voor het eerst gaat stromen naar het erachter gelegen tweede ven. We kregen als KNNV leden toestemming om deze gebeurtenis van zeer nabij te volgen en mochten ons op de bedding van het nog vol te lopen ven begeven. Het is heel bijzonder te zien hoe het binnenstromende water tot ver in het tweede ven een vrij diepe meanderende beek vormt waarvan de randen al snel instortten.

Water stroomt naar het tweede ven (foto: A. Hartgers ) De vorming van een meanderende beek (foto: A. Hartgers)

10


Een zeer geslaagde en leerzame KNNV excursie met een mooie afsluiting bij het zien van het water dat langzaam maar gestaag in het tweede ven stroomt. Een proces dat, evenals bij het eerste ven, nog wel enige tijd in beslag zal gaan nemen. Misschien ook de moeite waard om in de toekomst de natuurontwikkelingen rondom en in de infiltratievennen te blijven volgen. Gebiedsomvang Het infiltratiegebied is globaal gelegen tussen de snelweg A50, de Loenenseweg en de Groenendaalseweg. Hoe kom je bij de infiltratievennen? De infiltratievennen zijn te vinden in het verlengde van de Schalterbergweg. Komende vanuit Beekbergen vóór de snelweg A50 rechtsaf de Schalterdalweg inrijden. Daarna linksaf, onder de snelweg door, de Schalterbergweg inrijden. Auto’s kunnen na ca. 100 meter geparkeerd worden langs de weg. Vervolgens de Schalterbergweg verder te voet volgen tot aan de infiltratievennen. Houdt er wel rekening mee dat er in droge perioden geen water vanuit het Apeldoorns kanaal wordt opgepompt. De infiltratievennen kunnen dan volledig droog staan.

Vogels en de Wet Yvonne Zwikker Op de werkgroepavond van de Vogelwerkgroep, op 1 september j.l., hield Albert Fopma een korte voordracht over Vogels en de Wet. Albert is lid van de Vogelwerkgroep en heeft werkervaring binnen Vogelbescherming Nederland, heeft een eigen adviesbureau en is nu werkzaam bij de provincie Gelderland met onder andere Vogels en de Wet in zijn pakket. Niet alleen de mens maar ook de natuur in Nederland wordt beschermd via wetten en regelgeving. De Flora- en Faunawet en de Natuurbeschermingswet vormen samen de peilers van de handhaving en ontheffingen. Daarnaast zijn er Vogel- en Habitatrichtlijnen. In principe geldt voor alle in het wild levende, dus niet gedomesticeerde, vogels dat men ze niet mag doden. De uitzonderingen op deze regel leveren uiteraard strijd. De houtduif en wilde eend zijn vogelvrij, maar de patrijs is dat niet meer. Van 49 vogelsoorten zijn de nesten het jaar rond beschermd, zoals van de mus, de boomklever, de kerkuil, de roek en de steenuil. Dit kan nog wel eens bouwvertraging opleveren. Jachtvogels zoals sperwer en havik mogen met een vergunning gehouden worden. Zij worden wel ingezet bij het verdrijven van vogels die de veiligheid van het vliegverkeer in gevaar brengen. Houders van roofvogels zoals sneeuwuilen en arenden hebben ook een vergunning nodig om shows met deze vogels te mogen houden. De films van Harry Potter hebben de belangstelling voor sneeuwuilen danig vergroot. Een afschotvergunning voor ganzen en eenden kan worden verleend omdat zij de landbouw schade toebrengen. Het betreft de grauwe gans, de kolgans, de Canadese gans, maar ook de smient, de meerkoet en de wilde eend. Spreeuwen kunnen grienden schade toebrengen en kleine zangvogels zoals kool- en pimpelmees worden wel beticht van het aanpikken van fruit. Hier wordt zelden een ontheffing voor aangevraagd, maar in de wet zijn de mogelijkheden er wel. Albert Fopma gaf ons een boeiend kijkje in de provinciale keuken van Vogels en de Wet. Een verhaal uit een praktijk die velen van ons totaal onbekend is. Na maart 2016 treedt er een nieuwe wet in werking, een samenvoeging van de huidige twee wetten. Een goede reden om deze spreker na verloop van tijd, als de kinderziektes voorbij zijn, over zijn ervaringen met de nieuwe wet nogmaals te vragen.

Grauwe ganzen (foto: Piet Munsterman)

11


Aandacht voor het gentiaanblauwtje Nina de Vries Sinds 2013 tel ik voor de vlinderstichting eitjes van het gentiaanblauwtje (Phengaris alcon) op de Hoge Veluwe. Mede hierdoor ben ik steeds meer gefascineerd geraakt door dit fraaie vlindertje dat door zijn bijzondere levenscyclus zeer kwetsbaar is. Zoals bekend hebben vlinders een volledige metamorfose: vlinder – ei – rups – pop. Onder de ‘blauwtjes’ komen enkele soorten voor die voor hun ontwikkeling afhankelijk zijn van mieren. De rupsen van deze soorten leven namelijk gedurende tien maanden van het jaar in knoopmierennesten. Ook het gentiaanblauwtje behoort tot die zogenaamde Gentiaanblauwtje in zijn biotoop ‘mierenblauwtjes’ of myrmecofielen. Dit zijn dus extra kwetsbare vlinders, omdat ze niet alleen afhankelijk zijn van één waardplant (de voedselplant voor de rupsen): de klokjesgentiaan, maar daarnaast ook van de aanwezigheid van de juiste knoopmieren in de directe omgeving van de waardplanten. Elke soort mierenblauwtjes heeft zich aangepast aan één of meer soorten knoopmieren, voor het gentiaanblauwtje is dat vooral de bossteekmier Myrmica ruginodis. Na de paring zet het vrouwtje eitjes af op de bloemen en kelkbladeren van de klokjesgentianen. Ze zijn wit en makkelijk te vinden, wat het tellen van de eitjes makkelijker maakt. De jonge rupsjes eten zich vanuit het eitje direct de bloem in en eten vooral van het vruchtbeginsel. Het lege eitje blijft duidelijk zichtbaar achter op de bloemknop. Na een dag of tien laat de rups zich op de grond vallen en wacht hij tot hij wordt meegenomen door een bossteekmier. Als er een mier langs komt, betast deze het rupsje; zo scant hij de rups op geurstoffen die als een soort mantel om het rupsje heen hangen. Wordt de geur door de mier herkend als die van haar eigen volk dan volgt een voorzichtig aftasten. Het rupsje reageert op het aftasten

Vrouwtje zet eitjes af op klokjesgentiaan

Rups wordt door een steekmier meegenomen

van de mier en scheidt een klein druppeltje vloeistof uit vanuit een klier in zijn achterlijf. De mier reageert hier onmiddellijk op en drinkt de aangeboden vloeistof op, vervolgens loopt de mier een paar keer om het rupsje heen en neemt dan een resoluut besluit: hij neemt het rupsje voorzichtig in zijn kaken en neemt hem zo mee naar het nest. In het nest wordt hij net als de mierenlarven door de mieren verzorgd. Als de rups groter wordt en meer honger heeft, doet hij zich te goed aan mierenlarven. Op deze manier overwintert de rups in het mierennest. Het volgende jaar, net voor de gentianen weer in bloei komen, verpopt de rups zich snel om als vlinder weer precies op tijd te voorschijn te komen. Dit uitsluipen is een spannend en gevaarlijk moment, want de vlinder mist de beschermende geur en geluiden die de rups en pop wel hadden. De enige bescherming die de vlinder heeft zijn speciale schubben rond de rand van de vleugels, die loslaten zodra een mier zich er aan vast grijpt. Om de slagingskans te vergroten, komt de vlinder ’s morgens vroeg uit de pop als de mieren nog niet erg actief zijn en rent dan het nest uit. Eenmaal buiten gekomen klimt hij snel in een grasstengel of pijpenstrootje en pompt daar de vleugels op. Zoals bij veel vlinders verschijnen eerst de mannetjes en vaak een week later de vrouwtjes. Dus als de vrouwtjes uit het mierennest komen, vliegen de

12


mannetjes al rond op zoek naar een vrouwtje om te paren. Na de paring wordt onmiddellijk met het leggen van eitjes begonnen, op de klokjesgentianen. Het is wonderbaarlijk om te zien hoe de vrouwtjes tussen alle stengels gras en pijpenstrootje de jonge stengels klokjesgentiaan vinden, om vervolgens op de bloemknoppen de eitjes af te zetten. Na de brand op het Deelense Veld, vorig jaar april, was ik erg benieuwd of de knoopmierennesten en daarin de rupsen van de gentiaanblauwtjes het hadden overleefd. Gelukkig voor de mieren en rupsen trok het vuur snel over het gebied en zijn hun nesten grotendeels gespaard gebleven. Dus ook het gentiaanblauwtje vloog vorig jaar weer op de Hoge Veluwe. Maar helaas heeft het pijpenstrootje goed geprofiteerd van de brand (extra stikstof) en verdringt die nu de groeiplaatsen van de klokjesgentiaan. Ook op mijn ei-telplot was dit goed te merken, stond er in 2013 nog een brede rand gentianen om het ven, in 2014 was dat een veel smallere strook en rukte het pijpenstrootje op naar het ven. Met behulp van ‘dennenscheerders’ van de Hoge Veluwe, vrijwilligers van de insectenwerkgroep en de deskundige inbreng van Michiel Wallis de Vries van de Vlinderstichting is er op 5 december kleinschalig geplagd op ‘mijn plotje’. Deze stroken liggen er nu nog vrij kaal bij, maar hopelijk geeft dit weer ruimte aan de gentianen. Tijdens deze dag Plaggen voor het gentiaanblauwtje plaggen ontstond het idee om in de zomer van 2015 een gebiedsdekkende telling van eitjes van het gentiaanblauwtje op het Deelense Veld te organiseren. Een immense klus: een groot gebied, zo op het oog een veld vol pijpenstrootje, waar dan lagere, natte delen in liggen, vennen met daarom heen dopheide en klokjesgentianen... de juiste biotoop voor het gentiaanblauwtje. Met de hulp van de florawerkgroep van de Hoge Veluwe die een overzicht van groeiplaatsen van klokjesgentianen inbracht, vrijwilligers van de insectenwerkgroep, de faunawerkgroep van de Hoge Veluwe en van de vlinderstichting is deze telling in de eerste twee weken van augustus gehouden. Vier hete dagen gentianen zoeken en eitjes tellen, soms struinen door manshoog pijpenstrootje op zoek naar die ene groeiplaats, en dan een prachtig geplagd veld met dopheide en gentianen vol eitjes als beloning. In totaal zijn er 10.939 eitjes gevonden op 1826 stengels klokjesgentiaan. Dat klinkt als heel veel, maar wat zegt dit nu over het aantal gentiaanblauwtjes op het Deelense Veld? Als je weet dat elk vrouwtje zo’n 75 eitjes legt kom je op zo’n 145 vrouwtjes. Dus de populatie op de Hoge Veluwe ligt rond de 300 individuen. Blijft kwetsbaar! Deze telling heeft mij ook meer inzicht gegeven over de omstandigheden in het gebied en ik ga me dan ook zeker verder inzetten voor het verbeteren van de leefomgeving van het gentiaanblauwtje. Een oproep voor ‘plaghulp’ zal vast nog wel eens komen!

Foto’s Nina de Vries en Jap Smits (rupsje met mier)

13


Schimmels op schimmels Ruud Knol Paddenstoelen: ze bestaan in vele vormen, maten en kleuren. Juweeltjes van organismen die bijna het hele jaar door bossen, parken, velden, graslanden sieren. We kennen/herkennen ze allemaal wel, dat wil zeggen de bekende soorten die plaatjes hebben zoals melkzwammen, gordijnzwammen, russula’s. Of die een buisjeslaag bezitten, boleten zoals de berkenboleet en het eekhoorntjesbrood *). Minder vaak treffen we soorten aan met een knots- of koraalvormig uiterlijk aan. ’t Zijn lang niet altijd zeldzame soorten, met ’n beetje turen, niet te snel wandelen vind je er wel enkelen tijdens een zomer- of herfstwandeling. Soms heel opvallend of onopvallend qua kleur en grootte. Sommige knotszwammen groeien op dood hout, zoals de houtknotszwam, anderen vegeteren op hun gastheer. Zo’n gastheer is de stekelige hertentruffel. Zijn groeiplaats wordt verraden door een knotszwam: de zwarte truffelknotszwam. Al gauw wordt gezegd: truffels zijn zeldzaam, maar of dat werkelijk zo is, is heel betrekkelijk. Ze laten zich nu eenmaal amper zien, met hun verborgen leefwijze in de grond. Maar hun parasiet, de zwarte truffelknotszwam, verraadt zijn vindplaats. e Onze werkgroep liep de 10 augustus van dit jaar in het Woudhuis, al dan niet verwachtingsvol gestemd, wat zouden we zien, na een droge zomer, hoopvol waren we niet gestemd. Maar we veerden op bij de ontdekking van een groep zwarte truffelknotszwammen. Zo vaak zie je ze niet, en helemaal niet begin augustus, en dat in Het Woudhuis. ’n Ietwat bijzondere vindplaats, want de meeste vondsten worden toch gemeld op het pleistoceen, de zandgebieden van ons land. Hier stond-ie in wat voedselrijkere omstandigheden op ietwat gebufferde grond: in een berm van een halfverharde weg met eiken. Formaat en kleur zijn onopvallend, de sombere donker olijfgroene tint valt amper op en de hoogte reikt hooguit tot zo’n 4 cm. Bij ouderdom verschijnen er witte pukkels op het vruchtlichaam, een teken dat er sporen gevormd worden. In het verleden was het een zeldzame soort, zoals beschreven in de Soortenbank, zie de link: http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=paddenstoelen&menuentry=soorten&id=132&tab=bes chrijving Maar de kans om de truffelknotzwam te ontdekken wordt groter, omdat de soort steeds vaker gemeld wordt. De soort is nu van de Rode Lijst verdwenen, zoals te zien/lezen is op de kaart van de verspreidingsatlas, zie de link: http://www.verspreidingsatlas.nl/0583050 Het blijft ’n raadsel, ’n wonder, hoe zo’n truffelknotszwam zijn gastheer de stekelige hertentruffel weet te parasiteren. Ga je op onderzoek uit, en graaf je de truffelknotszwam voorzichtig uit, dan zie de gele “wortels”, de myceliumstrengen, vaak tot circa 8 cm lang de grond in gaan om vervolgens zijn gast te vinden. Die gastheer is aan zijn stekelige schil direct te herkennen, dikwijls is het binnenste helemaal verteerd door de zwamwortel van de knotszwam. En zo aanschouwde onze werkgroep het wonderlijke samenspel van een schimmel en een schimmel. Door al dat gespit, waarbij de truffel het onderspit delfde…

14


*) Eekhoorntjesbrood staat dit jaar volop in de belangstelling! Want de NMV (Nederlandse Mycologische Vereniging) heeft de soort bestempeld als Paddenstoel van het jaar. Iedereen wordt uitgenodigd om meldingen door te geven via Waarneming.nl. Zie voor meer info: http://www.natuurbericht.nl/?id=14247 (Foto’s: Ruud Knol)

Uilen Klaske de Jong Als kind vond ik uilen al bijzonder. Ik zag ze nooit bij ons in de polder, maar als ik een bos tekende, hoorde daar een uil op een tak bij. Inmiddels heb ik wel een aantal soorten mogen waarnemen. Maar elke keer is het weer speciaal, als ik er een hoor of zie. Uilen hebben een ronde kop, en grote, naar voren gerichte ogen, waardoor ze een groot binoculair gezichtsveld hebben, waarin ze diepte kunnen zien. Om in diverse richtingen te kunnen kijken moet een uil dus steeds de kop draaien, wat ze dan ook zeer goed kunnen. De grote ogen maken het mogelijk ook in het donker goed te zien. Uilen hebben goed ontwikkelde oren, die ver uit elkaar staan en soms ook verticaal niet precies op dezelfde hoogte staan, wat ze goed in staat stelt de richting vast te stellen waaruit een geluid komt. Ze hebben een haaksnavel en krachtige klauwen aan hun poten, die vaak dicht bevederd zijn. Aan de voorrand van de handpennen van de vleugel dragen uilen een donsachtige franje, wat de vleugel in vlucht bijzonder geruisloos maakt. Ze kunnen daardoor vrijwel onopgemerkt op zoek gaan naar prooidieren, zoals muizen, en deze bij verrassing pakken. De meeste uilensoorten zijn ’s nachts actief. Ze nestelen op de grond, of in holtes van bijv. een boom. Muizen zitten net als uilen graag in een schuur met graan of hooi, maar omdat schuren voor hooi- en graanopslag nauwelijks meer bestaan, hebben muizen daar geen leefplek meer en nemen in aantal af. Omdat het voedsel van uilen voor 80% uit muizen bestaat, kunnen uilen bij boerderijen ook minder voedsel vinden en nemen dus ook in aantal af. Vooral kerkuilen hebben het daardoor soms erg moeilijk, omdat zij de meeste muizen eten van alle uilensoorten en afhankelijk zijn van oude schuren als plaats om in te nestelen. Hoewel tot in 1975 het gebruik van landbouwgif een belangrijke oorzaak was voor de achteruitgang van roofvogels, speelde in Nederland deze factor een minder belangrijke rol bij de achteruitgang van uilensoorten. Andere landbouwpraktijken zoals schaalvergroting en daarmee gepaarde habitatvernietiging zoals het verdwijnen van kleine landschapselementen, hoogstamboomgaarden en oude houten schuren, hadden een groter negatief effect. In Nederland kennen we de velduil, de bosuil, de ransuil, de kerkuil, de steenuil en de oehoe. Ik denk dat de eerste uilensoort, die ik waarnam, een velduil is. Het is al weer lang geleden, ik logeerde in een huisje op Ameland in de duinen. Als ik naar het strand liep, zag ik vaak een uil op een paaltje zitten. Hij moet daar vlak bij een nest hebben gehad, want was behoorlijk agressief, dook naar je hoofd. Het is een vogel, die ook overdag jaagt, ik zag hem dan ook regelmatig langs het huisje vliegen. Later heb ik in Zeeland ook nog een paar keer velduilen gezien. Ze worden steeds zeldzamer. De uilensoort, die ik het vaakst gehoord heb, is de bosuil. Meestal was dit in het buitenland, vooral als ik bij vrienden in Frankrijk logeerde, hoorde ik hem elke avond. Het geluid van deze uil is het in mijn ogen “karakteristieke uilengeluid”, een beetje weemoedig stemmend. Het is een vogel van bossen, parken en grote tuinen Ransuil (foto: Klaske de Jong)

15


met bomen. In Apeldoorn kun je ze o.a. in de Parken vinden. De ransuil heb ik ook meermalen kunnen zien, dit zowel vliegend (weer bij de vrienden in Frankrijk), maar ook in Apeldoorn. Dit zijn grote uilen met de karakteristieke oorpluimen. Ze jagen ’s nachts. Ransuilen behoren tot de weinige uilensoorten die samenleven met soortgenoten. Van september tot in het prille voorjaar vormen ze kleine groepjes, van zes tot acht vogels. Vaak kiezen ze loofbomen die in deze periode hun bladeren nog niet verloren hebben als voorlopige roestplaats. Wanneer de winter echt aanbreekt, zoeken ze een definitieve roestplaats op. In Zevenhuizen was ook zo’n plek, waar in coniferen een grote groep ransuilen waar te nemen was. Je kon ze hier prachtig waarnemen en ook fotograferen. Steenuilen en kerkuilen heb ik helaas nog nooit gezien. Ze staan hoog op mijn verlanglijstje. Steenuilen zijn kleine uiltjes, die op daken van boerderijen of knotwilgen kunnen zitten en overdag vliegen. Kerkuilen nestelen vaak in boerderijen. Ze zijn gemakkelijk te herkennen aan lichte kop en lichte of warmbeige borst. Helaas heb ik deze ook nog nooit gezien. Eenmaal waren we op excursie in Friesland, toen iemand er een meende te zien. De telescoop werd op het ûleboard gericht, en toen zagen we dat het een nepper was. Er is nog een uilensoort, welke in Nederland niet voorkomt, die ik gehoord heb. Vorig jaar was ik met een vriendin op Sicilië. Op een mooie zomeravond hoorden we 2 uilensoorten, ik herkende direct de bosuil, die zij, Bulgaarse, nog nooit gehoord had. Zlatka wist, dat de andere soort een klein uiltje met oortjes was, die ze in Bulgarije steeds in het park hoorde. Op de ipad gezocht, geluid afgespeeld, en ja hoor, het was de dwergooruil. Allebei waren we heel blij met de waarneming. Het was trouwens helemaal een prachtige plek, eerder waren de hop en wielewaal er ook al te horen. Een avond, die in mijn herinnering gegrift staat, zoals ook andere waarnemingen van uilen. Nu nog een keer een steenuil of kerkuil…

Beekbergerwoud – ontwikkeling flora in natuurhersteltraject Jacob Ruijter Naast de diverse excursies die ik dit jaar met de plantenwerkgroep heb gedaan heb ik afgelopen seizoen voor het 2e jaar op rij voor Natuurmonumenten een 20-tal pq’s (permanente quadraten) geïnventariseerd. Deze zijn in de zomer van 2013 uitgezet om de ontwikkelingen in de vegetatie van het in 2012 gerealiseerde natuurhersteltraject meer gedetailleerd te kunnen volgen. De kwadraten van 10 x 10 m zijn verdeeld in twee rijen- transecten van 10 pq’s van west naar oost en volgt daarmee de hoogtegradiënt (van hoog naar laag). De noordelijke serie ligt in terrein waar de (voedselrijke) bouwvoor is afgegraven en de zuidelijke serie in terrein waar dat grotendeels niet is gebeurd. Hiermee kan een vergelijking worden gemaakt tussen deze beide herstelstrategieën. Het natuurherstel in het Beekbergerwoud is gericht op het ontwikkelen van broekbossen (“oerbos”), hooilanden en vochtige heide. Het merendeel van de kwadraten ligt in het toekomstig (broek)bos en wordt niet actief beheerd. Wel zijn delen van dit terrein de afgelopen jaren ingeplant met inheemse bomen en struiken. De (toekomstige) Ronde zonnedauw hooilanden worden jaarlijks gemaaid. De eerste jaren is de aanwezige vegetatie in deze delen van het terrein gedomineerd door typische pioniervegetaties met Greppelrus, Borstelbies, Kruipende boterbloem, Witbol etc. Nu in het derde jaar valt met name op dat Borstelbies “verdwijnt” en bijvoorbeeld een soort als Geelgroene zegge veelvuldig voorkomt. De meer interessante soorten (natuurlijk subjectief) die ik dit jaar voor het eerst in de pq’s heb aangetroffen zijn Rietorchis, Stijve ogentroost en Grote ratelaar. Het meest bijzonder daarentegen is een deel van het terrein in het noordelijk deel waar in het kader van het van herintroductie van soorten in 2013 als experiment maaisel is opgebracht uit een gebied met een

16


blauwgrasland-vegetatie. Eerder dit jaar heb ik daar massaal Ronde zonnedauw aangetroffen en de afgelopen weken kleurt dit stuk terrein letterlijk blauw door massaal bloeiende Klokjesgentiaan en Blauwe knoop met daartussen Parnassia. Dit betekent dat het biotoop in dit deel van het Beekbergerwoud in ieder geval geschikt is voor het ontkiemen van de zaden van deze soorten. Of deze zich hier blijvend kunnen vestigen is uiteraard nog maar de vraag. Door concurrentie met andere soorten, waarvoor dit biotoop nog optimaler is, zouden deze ook weer kunnen verdwijnen. In ieder geval zeer de moeite waard om dit gebied te blijven volgen.

Parnassia

Klokjesgentiaan

(Foto’s: Jacob Ruijter)

17


Algemene informatie KNNV afdeling Apeldoorn Doel van de KNNV is het verbreiden van de kennis van de natuur in de ruimste zin van het woord en meewerken aan de bescherming van natuur en landschap door het voeren of steunen van acties die hierop gericht zijn. De afdeling Apeldoorn van de KNNV is opgericht op 16 december 1911. Afdeling Apeldoorn heeft een paddenstoelen-, planten-, insecten-, vogelen een sprengen en bekenwerkgroep. Iedere werkgroep organiseert excursies en lezingen. Deze worden als regel in de algemene agenda opgenomen. Alle leden en huisgenootleden van de afdeling mogen aan deze activiteiten deelnemen. De werkgroepavonden zijn 1 x per maand op dinsdagavond. Voor tijdstip, plaats en over wat de groepen doen kunt u informatie krijgen bij onderstaande werkgroepcoördinatoren en op de afdelingswebsite: www.knnv.nl/apeldoorn. Locaties:

Gebouw ’t Hoefijzer, Torricellistraat 2-26, Apeldoorn (Kerschoten) Wijkcentrum De Groene Hoven, Koninginnelaan 280, Apeldoorn

Bestuur Voorzitter Secretaris Penningmeester Ledenadministrateur Activiteitencoördinator Lid Werkgroepcoördinatoren Insectenwerkgroep Paddenstoelenwerkgroep Plantenwerkgroep Vogelwerkgroep Werkgroep Sprengen en Beken

Jacob Ruijter Ineke de Vries Martijn Deinum Ineke Klaver Jan den Held vacant

Koos Middelkamp vacant Marchien van Looij Rein van Putten Jan Folbert

Commissies en overige adressen Activiteitencommissie Jan den Held Andries Sjouke Miep Verwoerd Klaske de Jong Promotiecommissie Jan Kerseboom Evelien Schermer Frank de Vries De Vier Jaargetijden Joke Tammen Redactie Jan den Held Jannie Aalders Bezorging Els Kruijff

055-5761383 055-3552918 055-5214028 055-5412107 0575-517750

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3667693

[email protected]

055-3550149 055-5412454 055-3552918

[email protected] [email protected] [email protected]

0575-517750 0578-572640 055-5337328 0578-614190 055-5338323 055-5336273 055-3601640

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

055-3664087 0575-517750 055-3664140 055-5417251

Contributie per jaar: € 32,00, huisgenootleden € 18,00 jeugdleden (jonger dan 25 jaar) € 15,00. Contributiereductie is mogelijk voor leden die gebruik kunnen maken van RegelRecht. Opgeven als lid van onze afdeling Apeldoorn bij Ineke Klaver, tel 055-5412107 of [email protected].

Opzeggen van het lidmaatschap kan uitsluitend schriftelijk of per e-mail (wordt definitief als dit per e-mail bevestigd is) en wel per 1 januari met een opzegtermijn van 2 maanden (dus uiterlijk 31 oktober). Betaling vóór 1 februari van het lopend jaar op IBAN rekeningnummer NL64INGB0000948886, ten name van KNNV, afd. Apeldoorn te Apeldoorn.

18


Ledenmutaties Nieuwe leden 3e kwartaal 2015: Anne Krediet (over van afdeling Wageningen) (Insectenwerkgroep, Plantenwerkgroep) Dennis uit de Weerd (Plantenwerkgroep) Timo Boom (Insectenwerkgroep, Plantenwerkgroep, Vogelwerkgroep) Henry Brinkman Coby Kuipers, huisgenootlid (Werkgroep Sprengen en Beken)

Bijlage bij de KNNV natuurboeken informatie door natuurjournalist Caspar Janssen - de Volkskrant

 

Auteur: Caspar Janssen Prijs: € 12,50 Ledenprijs:11,25

Grote vuurvlinder 100 jaar geleden ontdekt in Friesland Op een mooie zomerdag, honderd jaar geleden, ving een nietsvermoedende schooljongen in Friesland een exemplaar van de uitgestorven gewaande grote vuurvlinder. De vondst was voor vlinderkenners en natuurbeschermers in Nederland en ver daarbuiten een sensatie. Terwijl handelaren jacht maakten op exemplaren van het extreem zeldzame en waardevolle dier, vormde de jonge natuurbeweging samen met Friezen een kordon rond de vlinder, en om het bedreigde veenlandschap, het laatste bastion van de oranjerode schoonheid. Voor het eerst in de geschiedenis werd een vlinder de inzet van een strijd voor natuurbehoud, een strijd tegen uitsterving, die tot op de dag van vandaag doorgaat. De ontdekking van de vlinder kwam maar net op tijd, concludeert Caspar Janssen in deze reconstructie van de ontdekking en van wat er volgde. Zijn zoektocht voert door het Friese en Overijsselse veen, langs bevlogen vlinderkenners, archieven en verborgen vlinderkasten. Daarbij stuit hij op illustere helden en, uiteindelijk, op de eerste, bewaard gebleven, opgeprikte vlinders.

19


compleet voor West- en Centraal Europa - handige veldtips - unieke determinatietabellen

 

Auteur: Ton Stumpel en Henk Strijbosch Prijs: € 34,95 Ledenprijs: € 31,45

Verschijnt najaar 2015 Amfibieën en reptielen van Europa herkennen & determineren De geheel herziene én uitgebreide uitgave van de vorige succesvolle druk. Beschrijft 143 soorten amfibieën en reptielen van Europa, waaronder enkele zeer recent onderscheiden nieuwe soorten. Met extra foto's! Aan de hand van kleurenfoto's, duidelijke beschrijvingen en geïllustreerde determinatiesleutels zijn de Europese kikkers, padden, salamanders, schildpadden, slangen en hagedissen gemakkelijk te herkennen.

    

complete determinatiesleutels, óók van larven en eieren herkenning, leefwijze, verspreiding, habitat, trefkans en verwarring meer dan 250 kleurenfoto's én tekeningen betrouwbare veldtips: herkenning op basis van veldkenmerken compleet voor West- en Centraal Europa

En, heel handig voor in de vakantie: de soortnamen in het Engels, Duits, Frans, Spaans en Italiaans!

Handige mossengids voor beginners

 

Auteur: Klaas van Dort Prijs: € 21,95 Ledenprijs: € 19,75

Verschijnt in oktober 2015 - reserveer alvast via [email protected] Een handige mossengids voor beginners! Mossen zijn relatief onbekend – en daarmee onbemind. Doodzonde, want als je goed kijkt zie je overal een fantastische verscheidenheid aan mossen. Deze praktische gids is een ideaal hulpmiddel om zelf mossen te leren herkennen.

  

Circa 100 soorten mossen, geïllustreerd met heldere kleurenfoto’s Beknopte achtergrondinformatie over ecologie en voorkomen Praktische informatie over vinden en herkennen

Ideaal voor beginners. Handig voor thuis en voor onderweg. Klaas van Dort werkte jarenlang als mossenonderzoeker bij Alterra (Wageningen) en heeft nu een eigen ecologisch adviesbureau: Forestfun. Hij deelt zijn passie graag met anderen, onder meer via de BLWG, de vereniging voor onderzoek aan mossen en korstmossen in Nederland. Mossen herkennen, determineren, wilde planten, natuurgids, mossengids, plantengids, fotogids, flora, Nederland, België

20


Bijlage bij de OUDE BOEKEN SERVICE Lijst van beschikbare boeken 1

2 5

6

7

8

9

10 11

12

13

14 15

16

17

18

19

20 21 25

De 12 maanden van het jaar - Jan Nijkamp Welke planten en dieren kunnen in de verschillende maanden worden gezien (160 pagina's) € 1,50 Waterrijk - Midas Dekker en Jan den Hengst Flora en fauna van ons zoete water (160 pagina's) € 2,00 Holland in close-up - Kees Scherer en Evert Werkman Foto-tekstboek over Nederland in vier talen (160 pagina's) € 1,50 Wilde pracht Bloemlezing uit de flora van Zuid-Limburg, met schitterende foto's (87 pagina's) €1,00 Wilde bloemen - Teresa Farino Foto-encyclopedie van wilde bloemen (224 pagina's) € 3,00 Ongerept Indonesië - Tony en Jane Whitten / Gerald Cubitt De biologische diversiteit van Indonesië (208 pagina's) € 4,00 De tropische regenwouden - Rupert O. Matthews Flora en fauna van de boeiendste gebieden (192 pagina's) € 4,00 Dieren als bouwmeesters - Michael Lllaby Verbluffende prestaties van dieren (149 pagina's) € 4,00 De Veluwe natuurlijk! - Harm van de Veen en Ruud Lardinois Een herkansing en eerherstel voor onze natuur (128 pagina's) € 2,00 Dichter bij de Natuur / bos, heide en parklandschap - Van Ewijk Samenhang van alles wat leeft en sterft in de natuur. (128 pagina's) € 2,00 De voortplanting van bloemen - Bastiaan Meeuse & Sean Morris (155 pagina's) € 2,50 Vleesetende planten - Adrian Slack (207 pagina's) € 2,50 Langs 'sHeren wegen - Ton Kwinkelenberg Over wilde planten van hagen en ruigten, berm en slootkant, akkers en weiden. € 2,00 Wat is dat voor een boom? - A. Kosch & M.G.H. Ruys Tabel van het determineren van meer dan 300 soorten bomen/heesters. Prachtig antiquarisch boek uit 1939, in goede staat.€ 1,50 De wereld der planten deel 1 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Hogere planten (336 pagina's) € 2,50 De wereld der planten deel 2 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Hogere planten 2 (336 pagina's) € 2,50 De wereld der planten deel 3 - Prof.Dr. H.C.D. de Wit & Prof.Dr. K.B. Boedeijn Lagere planten (391 pagina's) € 2,50 De 3 bovengenoemde delen samen € 5,00 Roofvogels - L. Tinbergen determineren / vliegbeelden (36 pagina's) € 0,50 Birds of the tropics - M.D. England Tropische vogels (96 pagina's) € 1,50 Bij de olifanten - Iain en Oria Douglas-Hamilton 50 jaar leven met een kudde van 450 olifanten (390 pagina's) € 3,00

27

28 29

30

33 35 36 37 38 39

40 41

42 43

45 46 47 48 49

50 51 52

53

55 56

21

Wiesenblumen und Ackerblumen - Helmut Freitag & Fritz Schwäble Akkerbloemen (256 pagina's) € 1,00 Muscheln am Meer - J. Arrecgros Schelpen € 0,50 Ons Suid-Afrikaanse Voëls - Dr.Austin Roberts Zuid-Afrikaanse vogels met 150 kleurplaatjes (er ontbreken er 38). Zeldzaam boek, 1941, compleet met alle plaatjes € 410,00 op internet. € 15,00 Ons Suid-Afrikaanse Nasionale Wildtuine - Kolonel Stevenson - Hamilton, oprichter van het Krugerpark Zuid-Afrikaanse wildparken met 100 kleurplaatjes compleet Schaars boek, 1940. € 20,00 Zien en ontdekken - Nijkamp/Kolvoort Zelf je eigen ontdekkingen noteren. € 0,50 Bijzondere bomen in Apeldoorn - IVN - Apeldoorn Fietstocht door Apeldoorn langs bijzondere bomen. € 0,50 150 jaar Hoendeloo - A. Hendriks & A.K. van Dijk De geschiedenis van Hoenderloo (132 pagina's) € 5,00 Wonderen van de bloemen - Dieneke van Raalte De wonderbaarlijke bloemenrijkdom (153 pagina's) € 2,50 Wonderen van de dierentaal - Jac. G, Constant Hoe communiseren dieren (155 pagina's) € 2,50 Wonderen van de voortplanting in de dierenwereld - W. van Stuijvenberg Hoe planten dieren zich voort (155 pagina's) € 2,50 Wonderen der zee - Frank de Graaf Zeeleven (176 pagina's) € 2,50 Wonderen der evolutie - Lincoln Barnett De ontwikkeling van het leven op aarde (215 pagina's) € 2,50 Wonderen der Wildernis - George Sherman Planten en dieren in de wildernis. € 2,50 Insekten - Jean Henri Fabre Het wonderbaarlijke insektenleven van de Provence (108 pagina's) € 1,00 Shell guide to East Africa birds - Peter Scott Vogels van Oost Afrika. € 0,50 Vlinders - U. Parenti Dagvlinders in kleur. € 1,00 Wie van vlinders houdt - drs. W. Landman Emmer vlindertuin. € 0,50 Natuurwijzer - VVV Terschelling Strand, duinen, bos, polder. Gratis De evolutie van planten en bloemen - Barry Thomas Evolutie van planten vanaf ruim 3 miljard jaar geleden (117 pagina's) € 2,00 Dierenleven in de woestijnen - John Cloudsley - Thompson Leven en overleven in de woestijn (96 pagina's) € 2,00 Ongerept China - John MacKinnon De biologische diverseteit van China (208 pagina's) € 4,00 Spectrum atlas van de Nederlandse Landschappen prof.dr. Mörzer Bruijns & R.J. Benthem Nederlandse landschappen in beeld (272 pagina's) € 3,00 Natuur milieu encyclopedie - o.a. Daan Kloeg Ruim 15 begrippen worden op deskundige manier behandeld (359 pagina's) € 2,00 Vogels overal - James Fisher & Roger Tory Peterson Vogels van de gehele wereld (192 pagina's) € 2,00 Vogels van Zuid-Amerika - A. Rutgers


Deel 1 van de Zuid-Amerikaanse vogels (167 pagina's) € 2,00 58 De wereld van het Wad - Ad Camaron & Tom van Ewijk Het leven op het wad. € 1,00 59 Bloemen in uw tuin - B.J. Galjaard Handleiding voor keuze en kweekwijze. € 0,50 60 Beschermde planten en dieren - ministerie van CRM Natuurbeschermingwed 1974. € 0,50 61 het Vogeljaar Jubileumnummer 75 jaar 'het vogeljaar'. € 0,50 62 Pictorial encyclopedia of forests - Jan Jeník Regenwouden en oerbossen met planten en dieren (495 pagina's) € 2,50 64 Paradies der wilden Vögel Ostafrika - Rolf Lachner Vogels van Oost-Afrika (376 PAGINA'S) € 2,00 65 Galapagos the flower of wildness deel 1, discovery (160 pagina's) € 2,00 66 Galapagos the flower of wildness deel 2, prospect (160 pagina's) € 1,00 68 Pflanzenreich der Tropen - Werner Grandjot Reisleider door de tropen (275 pagina's) € 1,50 70 Gli alberi d'Italia - Luigi Fenaroli Bomen van Italië. € 1,50 71 Butterflies of the world - Alexander B. Klots Dagvlinders van de wereld (157 pagina's) € 1,00 72 Bomen natuurgids - J. Bretaudeau 160 afbeeldingen in kleur van bomen. € 1,00 73 Flore du midi - Hervé Chaumeton Bloemen van Frankrijk (63 pagina;s) € 1,00 74 Orchideeën in kleur - H.J. van Pelt-Bunge Orchideeën kweken. € 0,50 75 Alpine plants at home Boekje uit 1908 over alpiene planten 1e serie no 20 (70 pagina's) € 2,00 76 Wild flower guide - R.S.R. Fitter Planten van Groot Brittanië en Ierland (256 pagina's) € 1,00 77 Lijst van plantenfamilies, geslachten en soorten - W. van Hulst 1982 uitgave KNNV Steenwijk. Gratis 79 De taal der insekten - Dorothy Hinshaw-Patent Hoe communiseren insecten (135 pagina's) € 1,00 80 Arent Thoe Boecop De geschiednis van Elburg. Gratis 84 Elseviers gids van tropische planten - W. Lötschert & G. Beese 323 sieren gebruiksplanten in kleur (256 pagina's) € 2,50 86 Soogdiere van die Krugerwildtuin - Labuschagne & van der Merwe 144 zoogdieren in kleur (159 pagina's) € 1,50 87 Trees and shrubs of Greece - George Sfikas 400 afbeeldingen in kleur ( 213 pagina's) € 1,00 88 Het strand in kleur - Postma & Kleijn Wat spoelt eraan op het Noordzeestrand (112 pagina's) € 1,00 89 De Veluwe land van bos en hei - Fuschs & Simons Wetenswaardigheden over De Veluwe (232 pagina's) € 1,00 90 Vogels waanemen een mooie hobby - Henry Makowski Hoe neem je waar? Tellen enz. (190 pagina's) € 3,50 91 Tussen heuvels en rivier - Els Koopmans-Grommé & Henk Menke uitgave KNNV afd. Epe-Heerde

92

93

95

96

98 99 100 102

103 104 105 106 107

108 109 110 111 112 113

115 116 117 118 119 120 121 122

22

Bundeling van natuurstukjes in het Gelders Dagblad (108 pagina's) € 1,00 Ik zie, ik zie, wat jij ook kunt zien - J.A. Nijkamp Bundeling van natuurstukjes in dagblad Het Vaderland (80 pagina's) € 1,00 Ja Natuurlijk in vogelvlucht - Nico de Haan Vogel "top-tien" per leefgebied, gericht op het voorjaar (79 pagina's) € 1,00 Paddenstoelenboek - Cath. Cool & Dr. H.A.A. v.d. Lek Algemene inleiding deel 1; boek uit 1936 (272 pagina's) € 3,50 Kusten en riviermonden - Richard Barnes Planten en dieren en hun milieu in Noord & West Europa (224 pagina's) € 2,00 Waldblumen - Walter Rytz Bloemen uit het bos (65 pagina's) € 0,50 Weekdieren I - Kees Hana Slakken e.d. (132 pagina's) € 2,00 Bloemen - Michael Lohmann Kenmerken, verspreiding, bloeitijd (199 pagina's) € 1,50 Reiseführer durch das Pflanzenreich der Mittelmeerländer - Werner Grandjot Park- und Gartenpfanzen (222 pagina's) € 1,00 Flessetuinen - Evans & Pliner Minituintjes in glas (115 pagina's) € 1,00 Kleine paddestoelen atlas - H. Kleijn Veel soorten met uitklapkaart (25 pagina's) € 0,50 Alpenblumen farbige wunder - Paula Kohlhaupt Alpenbloemen met kleurenfoto's (256 pagina's) € 1,00 Vleesetende planten - Alfred Fessler € 1,00 Vögel - Peter Hayman Broedvogels, doortrekkers, wintergasten (192 pagina's) € 1,00 Birds & mammals of Crete - George Sfikas (96 pagina's) € 1,00 Taschenatlas der Schweizer Flora - Eduard Thommen Flora van Zwitserland (303 pagina's) € 1,00 Fifty sea shells from Herm Island - Jill S. Kendrick (36 pagina's) € 0,50 Tropische Planzen Afrikas - Walter A. Kremnitz (148 pagina's) € 1,50 The Coral Reef - Alfred Butterfield Koraalriffen (46 pagina's) € 0,50 Operatie neushoorn - R. Schenkel Over de bescherming van de Javaanse neushoorns (213 pagina's) € 1,50 Bomen in Europa (26 pagina's) € 0,50 Wijs zijn met de dieren - Hans Bouman & Jan P. Strijbos Gedichten over/op de Galápagos eilanden. € 1,00 The secret life of the flowers - Anne Ophelia Dowden Bestuiving van bloemen (46 pagina's) € 1,00 Ik kus de aarde - Hans Bouman Gedichten uit Afrika (71 pagina's) € 0,50 Europese Kusten - R. Fechter ezn Flora en fauna. € 2,00 Vögel und ihr Verhalten - John Sparks Vogels en hun gedragingen (160 pagina's) € 1,00 Bedreigde planten - Dr. D. Seidel Kleurengids van bedreigde planten (143 pagina's) € 1,00 Biologie voor iedereen deel II - Karl von Frisch deel II (182 pagina's) € 0,50


123 Biologie voor iedereen deel I - Karl von Frisch deel I (188 pagina's) € 0,50 124 Schul- und Exkursionsflora für die Schweiz - Binz/Becherer Schoolflora van Zwitserland (421 pagina's) € 1,00 125 Mosflora van Nederland - A.J.M. Garjeanne antiquarisch boekje uit 1901 € 5,00 127 De vogels in mijn tuin - Lot van den Akker Gedichtjes met tekeningen. € 0,50 128 Kosmos naaldbomenboek 1 - Th. H. Klinkspoor Naaldbomen (123 pagina's) € 1,00 128 Kosmos looofbomenboek 2 - Th. H. Klinkspoor Loofbomen (164 pagina's) € 1,00 129 Tuinbloemen - Kees Hana Handboek voor de tuinliefhebber (559 pagina's) € 1,50 130 Birds of East Africa - J.G. Williams & N. Arlott Veldgids van de vogels van Oost-Afrika. € 3,00 131 Vlinders - Paul Whalley Gids voor het herkennen van dagvlinders en rupsen (128 pagina's) € 1,00 132 De Nederlandse trekvlinders - B.J. Lempke Wat zijn trekvlinders? (151 pagina's) Een veel gevraagd boekje!! € 2,50 135 Südtirol und die Dolomiten in Farbe - Peter Ortner Reisleider voor natuurvrienden met 120 kleurenfoto's (136 pagina's) € 1,00 136 Flora des Südens - Schröter & Schimd Tessin und Oberitalien (167 pagina's) € 5,00 140 Stalking Birds with color camara - Arthur A. Allen Mooi fotoboek met tips hoe vogels te fotograferen (351 pagina's) € 2,00 141 Kevers in kleur - Franz Peter Möhres Mooi afgebeelde kevers (256 pagina's) € 1,00 144 Vlinders natuurgids - Áke Sandhall & Per Douwes Dag- en nachtvlinders met 124 kleurenfoto's (94 pagina's) € 1,50 145 Vlinders in woord en beeld - Dr. V.J. Stanék Vlinders van de gehele wereld (352 pagina's) € 3,50 146 Kijk op dieren - Hrgh B. Cott Een natuuronderzoeker in Afrika (224 pagina's) € 2,50 147 Overleven in de natuur - David Attenborough (320 pagina's) € 3,00 148 Plantenrijk - Wim Schroevers & Jan den Hengst Wilde planten in hun landschap (176 pagina's) € 2,00 149 Het Gelders Landschap 60 jaar bescherming van natuur en cultuur - Rien Snijders & Koos Dansen 60 jaar natuurbescherming (183 pagina's) € 2,50 150 Soorten van de habitatrichtlijn Europese natuur in Nederland. € 2,50 151 Dierenleven op de Eilanden - William H. Amos Het leven op geïsoleerde eilanden (230 pagina's) € 3,00 152 Dierenleven in de Rivieren - William H. Amos (228 pagina's) € 3,00 153 Dierenleven in het gebergte - Edward R. Ricciuti (229 pagina's) € 3,00 154 Sand rivers - Peter Matthiessen & Hugo van Lawick Afrikaanse zandvlakten (210 pagina's) € 3,00 155 The land and wildlife of South America - Marston Bates (200 pagina's) € 2,00 156 Leven aan een zijdendraad - Ernst Kullmann & Horst Stern De fascinerende wereld van de spinnen (302 pagina's) € 3,00 159 Ons Bomenland - Gait L. Berk

Bomen zijn onmisbaar voor onze omgeving (176 pagina's) € 2,00 160 Nieuwe sleutel determineren Nederlandse Flora - Henk Eggelte Nederlandse Flora (243 pagina's) € 0,50 164 Nederlandsche dendrologie - Dr. D.K. Boom Antiquarisch boek, 1e druk. De meest voorkomende soorten en varieteiten der gekweekte houtgewassen (357 pagina's) € 5,00

23


KNNV afdeling Apeldoorn DE VIER JAARGETIJDEN. Jaargang 2015, nummer 4

Recommend Documents